Konspekt z prawa, Studia, Prawo


Andrzej Śmieja

ZAGADNIENIA Z ZAKRESU
PRAWA CYWILNEGO

Zdolność prawna: zdolność do tego, aby być podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego. Tylko ten, komu taka zdolność przysługuje, może być np. właścicielem rzeczy, wierzycielem, spadkobiercą, czy - z drugiej strony - dłużnikiem, itd.

Zdolność prawna przysługuje w zasadzie tylko osobom fizycznym (ludziom) i osobom prawnym.

Osoby fizyczne mają ją od chwili urodzenia; kończy się ona z chwilą śmierci lub uprawomocnienia się sądowego orzeczenia o uznaniu zaginionego za zmarłego. Nic i nikt tej zdolności człowiekowi - przez cale jego życie - odebrać nie może.

Dlatego zarówno malutkie dzieci jak i osoby bardzo ciężko upośledzone psychicznie mogą być właścicielami rzeczy, wierzycielami, dłużnikami itd. (np. paromiesięczne dziecko, które odziedziczyło po tragicznie zmarłych rodzicach cały ich majątek, łącznie z długami; cały swój dotychczasowy majątek zachowuje również osoba, która zapadła na ciężką chorobę psychiczną, choćby została sądownie ubezwłasnowolniona).

Osoby prawne mają zdolność prawną od chwili powstania do chwili zakończenia procesu likwidacji (zob. dalej na temat osób prawnych). Nie obejmuje ona oczywiście tych praw i obowiązków, które ze swej natury lub z woli ustawodawcy mogą przysługiwać tylko osobom fizycznym (np. osoba prawna nie może być ani uprawniona, ani zobowiązana do alimentacji; nie może też jej przysługiwać władza rodzicielska; nie ma możliwości sporządzenia testamentu itd.).

Zdolność do czynności prawnych (nie mylić ze zdolnością prawną) oznacza zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań na podstawie osobiście dokonywanych czynności prawnych (np. zawartych umów). W przypadku osoby fizycznej zależy ona przede wszystkim od wieku. Do 13 roku życia człowiek w ogóle nie ma wspomnianej zdolności i dlatego nie może sam dokonywać czynności (musi za niego i w jego imieniu działać jego przedstawiciel ustawowy); wyjątek dotyczy drobnych umów życia codziennego, które - nawet, gdy są dokonane osobiście przez osobę niemającą zdolności do czynności prawnych - są ważne, jednak przy zachowaniu dwóch warunków, a mianowicie jeżeli zostaną natychmiast wykonane i nie prowadzą do pokrzywdzenia osoby pozbawionej zdolności.

Od 13 do 18 roku życia osoba fizyczna ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Może już wprawdzie sama zawierać umowy i dokonywać innych czynności, ale w przypadku czynności zobowiązujących (powodujących powstanie w majątku tej osoby długów) oraz rozporządzających (polegających na pozbyciu się lub obciążeniu prawa) skuteczność tych czynności zależy w zasadzie od zgody przedstawiciela ustawowego. Co do szczegółów zob. art. 17-19 k.c.

Poczynając od 18 roku życia (pełnoletności) człowiek uzyskuje pełną zdolność do czynności prawnych (kobieta może ją uzyskać już od 16 roku życia, jeżeli przed osiągnięciem pełnoletności zawarła - za zgodą sądu opiekuńczego - małżeństwo).

Ponadto zdolność do czynności prawnych może być osobie fizycznej odebrana lub ograniczona w wyniku ubezwłasnowolnienia. O ubezwłasnowolnieniu orzeka sąd okręgowy na wniosek najbliższych krewnych lub prokuratora, zwłaszcza w razie stwierdzenia choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, alkoholizmu lub narkomanii; osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie ma w ogóle zdolności do czynności prawnych (może jednak dokonywać osobiście drobnych umów życia codziennego), zaś ubezwłasnowolniona częściowo - dysponuje zdolnością ograniczoną (znajduje się w takiej samej sytuacji, jak małoletni w wieku od 13 do 18 lat). Może mieć jednak prawa i mogą na niej ciążyć obowiązki, gdyż - jak zaznaczono wyżej - przysługuje jej nadal zdolność prawna.

Osobom prawnym przysługuje zawsze zdolność do czynności prawnych; realizują ją one z pomocą organów powołanych do reprezentowania danej osoby (np. dyrektora przedsiębiorstwa czy zarządu spółki kapitałowej). Jeżeli organy takie nie zostały w przypadku jakiejś osoby powołane lub obsadzone, sąd winien dla osoby prawnej ustanowić kuratora; ma on zadbać o powołanie tych organów lub doprowadzić do likwidacji danej osoby.

Osobami prawnymi nazywamy jednostki organizacyjne (zorganizowane zespoły ludzi lub wyodrębnione kompleksy majątkowe), którym obowiązujące w Polsce przepisy przyznają osobowość prawną, a co za tym idzie również zdolność prawną. Wynikają stąd następujące wnioski:

1) osobą prawną może być tylko twór o pewnej wewnętrznej strukturze (organizacji),

2) powinien on być w dostatecznym stopniu wyodrębniony od innych organizacji ludzkich lub zorganizowanych zespołów majątkowych i tworzyć pewnego rodzaju odrębną całość,

3) przepisy prawne muszą mu przyznawać osobowość prawną (dlatego np. szkoła średnia nie jest osobą prawną, gdyż żaden przepis cechy tej jej nie przyznaje, zaś uczelnia należy do osób prawnych - wynika to z przepisów ustawy o szkołach wyższych); w Polsce obowiązuje zatem tzw. normatywny system prawny - prawo decyduje o tym, jakie jednostki organizacyjne są osobami prawnymi, a jakie -choćby były podobne do tych pierwszych - nie dysponują osobowością prawną.

Ponadto w przypadku wielu jednostek organizacyjnych, w tym zwłaszcza podmiotów gospodarczych, uzyskanie przymiotu osoby prawnej jest uzależnione od dokonania wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego prowadzonego przez sąd rejonowy właściwy ze względu na siedzibę osoby prawnej. Taki wymóg obowiązuje np. dla spółek kapitałowych, przedsiębiorstw państwowych, spółdzielni, fundacji czy tzw. stowarzyszeń rejestrowych, natomiast nie jest potrzebny np. przy Skarbie Państwa, gminie czy szkole wyższej.

Ważniejsze osoby prawne:

1) Skarb Państwa (jest on podmiotem tej części mienia państwowego, która nie należy do innych państwowych osób prawnych);

2) gminy, powiaty i województwa samorządowe;

3) przedsiębiorstwa państwowe;

4) banki;

5) spółki kapitałowe, tzn. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne (nie są natomiast osobami prawnymi tzw. spółki osobowe, czyli spółka cywilna, jawna i komandytowa, partnerska i komandytowo-akcyjna);

6) spółdzielnie;

7) fundacje;

8) szkoły wyższe, samodzielne instytuty badawcze oraz PAN;

9) jednostki organizacyjne Kościoła Rzymsko-Katolickiego i innych kościołów (np. probostwo dysponuje osobowością prawną);

10) partie polityczne;

11) organizacje samorządowe tworzone dla poszczególnych zawodów (np. izby lekarskie czy izby rzemieślnicze).

12) stowarzyszenia, które w myśl obowiązujących przepisów podlegają obowiązkowi rejestracji,

13) publiczne zakłady opieki zdrowotnej pod warunkiem wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego.

Wyliczenie to nie jest wyczerpujące.

Skoro osobie prawnej przysługuje zdolność prawna, to podmiotem praw składających się na należące do niej mienie oraz podmiotem ciążących na niej obowiązków jest ona sama, nie zaś stojący za nią ludzie. Dlatego np. stroną umowy zawartej przez zarząd spółki kapitałowej jest spółka, a nie członkowie zarządu lub wspólnicy; ona występuje tu w charakterze właściciela, wierzyciela czy dłużnika. W konsekwencji jednak wierzyciele osoby prawnej mogą się zaspokoić w drodze egzekucji tylko z majątku tej osoby prawnej; osoby fizyczne, które osobę prawną utworzyły lub działają w ramach jej struktury - za zobowiązania tej osoby prawnej własnym majątkiem nie odpowiadają.

Szczególną grupę jednostek organizacyjnych tworzą tzw. ułomne osoby prawne. Nie są one osobami prawnymi, gdyż przepisy nie przyznają im tego statusu; z drugiej strony mogą jednak we własnym imieniu i na swoją rzecz nabywać prawa (z własnością na czele) i zaciągać zobowiązania (zobowiązywać się do czegoś), a także występować samodzielnie w postępowaniu sądowym (np. pozywać i być pozywanymi); w praktyce są zatem traktowane tak, jakby osobami prawnymi były. Chodzi tu zwłaszcza o wspomniane wyżej spółki osobowe, która - zgodnie z art. 8 kodeksu spółek handlowych z 2000 r.. - mogą"(...) we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane ", chociaż przepisy kodeksu spółek handlowych nie przyznają im osobowości prawnej. Z drugiej strony (zob. np. art. 85 k.h.) za zobowiązania tychże spółek odpowiadają nie tylko ona same, lecz także (majątkiem osobistym) ich wspólnicy, o ile egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Dodajmy, że handlowe spółki osobowe należą do grona przedsiębiorców.

Przedstawicielstwo polega na tym, że jedna osoba (przedstawiciel) dokonuje w imieniu drugiej osoby (reprezentowanego) czynności prawnej (np. zawiera umowę), a czynność ta, o ile mieści się w granicach umocowania do działania w cudzym imieniu, pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego. Przedstawiciel składa własne oświadczenie woli (on mówi), ale w imieniu i ze skutkami dla reprezentowanego. Jeżeli wiec np. pełnomocnik ustanowiony przez A zawiera w imieniu A umowę sprzedaży, to stroną tej umowy (sprzedawcą) staje się od razu A; musi on następnie wywiązać się z obowiązków wynikających z tej umowy. Gdy ojciec kupuje jakąś rzecz w imieniu swego dziecka, to właścicielem nabytej rzeczy staje się dziecko.

W ramach przedstawicielstwa można wyróżnić

1) przedstawicielstwo ustawowe - umocowanie do działania wynika tu z przepisów prawa; przykład: rodzice w stosunku do małoletnich dzieci, opiekun w stosunku do ubezwłasnowolnionego całkowicie oraz

2) pełnomocnictwo - sam reprezentowany upoważnia pełnomocnika do działania w swoim imieniu.

Ponadto można mówić o przedstawicielstwie czynnym i biernym w zależności od tego, czy przedstawiciel składa czy przyjmuje oświadczenie woli w imieniu reprezentowanego.

Aby przedstawicielstwo było skuteczne muszą być spełnione następujące warunki:

1) przedstawiciel musi mieć umocowanie i działać w granicach tego umocowania,

2) przedstawiciel ustawowy musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych, a pełnomocnik co najmniej ograniczoną zdolność do czynności prawnych,

3) przedstawiciel powinien działać w imieniu reprezentowanego.

4) czynność prawna musi być tego rodzaju, aby mogła być dokonana przez przedstawiciela (dotyczy to ogromnej większości czynności prawnych; wyjątki np. sporządzenie testamentu, uznanie dziecka -to czynności, które mogą zostać dokonane tylko osobiście).

Rodzajem przedstawicielstwa jest pełnomocnictwo. W tym przypadku przedstawiciela nazywa się pełnomocnikiem, a osobę reprezentowaną - mocodawcą. Pełnomocnika ustanawia się poprzez złożenie odpowiedniego oświadczenia woli, zawierającego umocowanie do dokonywania czynności prawnych w imieniu mocodawcy. Powinno być ono złożone pełnomocnikowi. Zgoda pełnomocnika nie jest tu potrzebna. Pełnomocnik, który nie zgadza się występować w tej roli, może po prostu nie podjąć żadnych działań dla swego mocodawcy, chyba że obowiązek podjęcia takich działań wynika z odrębnej umowy łączącej go z mocodawcą (np. umowy zlecenia czy umowy agencyjnej). W zasadzie pełnomocnictwo może być udzielone w dowolnej formie, a wiec nawet ustnie (choć oczywiście ze względów dowodowych lepiej jest udzielać pełnomocnictwa na piśmie). Jeżeli jednak przepisy wymagają dla ważności czynności prawnej, której ma dokonać pełnomocnik, określonej formy szczególnej, również pełnomocnictwo musi zostać udzielone w takiej samej formie.

Przykład: prawo wymaga, aby umowa dotycząca przeniesienia własności nieruchomości została - pod groźbą nieważności - zawarta w formie aktu notarialnego; dlatego pełnomocnictwo dla zawarcia takiej umowy w imieniu mocodawcy także musi być udzielone w akcie notarialnym. Zob. także dalej o pełnomocnictwie ogólnym, które pod rygorem nieważności musi być udzielone na piśmie.

Ze względu na zakres umocowania wyróżniamy:

1) pełnomocnictwo do dokonania poszczególnej (jednej) czynności prawnej;

2) pełnomocnictwo do dokonywania pewnego rodzaju czynności (np. zawierania powtarzających się umów sprzedaży);

3) pełnomocnictwo ogólne, upoważniające do dokonywania wszelkich czynności zwykłego zarządu (musi być ono udzielone - pod rygorem nieważności - na piśmie); dla czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu wystarcza pełnomocnictwo wspomniane wyżej pod 2), chyba że ustawa wymaga pełnomocnictwa do poszczególnej czynności (1).

Prokura: Szczególnym rodzajem pełnomocnictwa handlowego jest prokura. Może jej udzielić każdy przedsiębiorca podlegający wpisowi do rejestru przedsiębiorców prowadzonego w ramach Krajowego Rejestru Sądowego (wpis taki ma jednak tylko charakter deklaratoryjny co oznacza, że prokurent może działać mimo niewpisania go do rejestru); upoważnia ona prokurenta do w zasadzie wszystkich czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa należącego do tego przedsiębiorcy. Jedynie do zbycia lub czasowego oddania do korzystania przedsiębiorstwa, a także zbywania i obciążania nieruchomości wchodzących w skład tego przedsiębiorstwa prokurent potrzebuje wyraźnego, odrębnego upoważnienia. Prokurentem może być jedynie osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych (a więc pełnoletnia i nieubezwłasnowolniona). Prokury, która dla swej ważności musi być udzielona na piśmie, nie można ograniczyć, gdyż takie ograniczenie będzie bezskuteczne w stosunku do osób trzecich, z którymi prokurent dokona czynności w imieniu spółki. Prokura może być udzielona albo jednej, albo kilku osobom (w tym ostatnim przypadku oddzielnie - tzw. prokura samoistna - lub łącznie). Jeżeli udzielający prokury zastrzegł, że dla skutecznego reprezentowania go prokurenci muszą działać wspólnie (np. wszyscy muszą podpisać się pod umową zawieraną imieniu przedsiębiorcy), mówimy o prokurze łącznej, a gdy każdemu wolno działać samodzielnie - o prokurze samoistnej. Gdy w rejestrze przedsiębiorców wpisano paru prokurentów dla tego samego przedsiębiorcy, to przy braku wzmianki, iż chodzi o prokurę łączną, należy przyjąć, że są to prokurenci samoistni. Prokura może być w każdej chwili odwołana. Ponadto wygasa z mocy prawa w razie wykreślenia przedsiębiorcy z rejestru, ogłoszenia jego upadłości lub otwarcia postępowania likwidacyjnego oraz śmierci prokurenta Jest uregulowana w art. 1091-1099 kodeksu cywilnego.

Z rzekomym pełnomocnikiem (falsus procurator) mamy do czynienia wówczas, gdy osoba kogoś reprezentująca albo w ogóle nie ma umocowania do dokonywania czynności prawnych w cudzym imieniu, albo umocowanie takie wprawdzie ma, ale wykracza poza jego zakres (nie jest upoważniona do dokonania takiej czynności, jaką przedsiębrała). Czynność jednostronna dokonana przez rzekomego pełnomocnika jest nieważna. Ważność czynności dwustronnej czyli umowy zależy od tego, czy rzekomy mocodawca tę czynność potwierdzi. Jeżeli wyrazi zgodę, umowa stanie się w pełni ważna i wywoła dla niego skutki; jeśli się sprzeciwi - umowa stanie się bezwzględnie nieważna (nie wywoła żadnych skutków). W razie milczenia rzekomo reprezentowanego, osoba, z którą falsus procurator zawarł umowę, może wyznaczyć rzekomemu mocodawcy termin dla wyrażenia zgody; gdy również i w tym terminie rzekomy mocodawca nie zatwierdzi umowy, stanie się ona nieważna i przestanie wiązać wspomnianą osobę. W takim przypadku rzekomy pełnomocnik musi zwrócić tej osobie wszystko, co od niej w wykonaniu nieważnej umowy otrzymał, a ponadto powinien wynagrodzić szkodę, jaką ona poniosła wskutek niedojścia umowy do skutku (podobnie przedstawia się sprawa, gdy rzekomo reprezentowany od razu wyrazi swój sprzeciw, tzn. odmówi zatwierdzenia umowy).

Nieco inaczej przedstawia się sytuacja, jeśli były pełnomocnik dokona czynności prawnej już po wygaśnięciu pełnomocnictwa, a czynność będzie się mieściła w zakresie tego dawnego pełnomocnictwa. Wtedy czynność prawna wywołuje skutki dla ex-mocodawcy (wiąże go), chyba że osoba, z którą były pełnomocnik dokonał czynności, wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć o wygaśnięciu pełnomocnictwa.

Pełnomocnictwo wygasa w przypadku:

1) jego odwołania, które może nastąpić zawsze, bez podawania przyczyn,

2) dokonania czynności (jeśli pełnomocnictwo ustanowiono tylko dla jednej lub kilku czynności),

3) nastąpienia innych okoliczności przewidzianych w treści pełnomocnictwa (np. upływu terminu, na jaki pełnomocnictwo udzielono)

4) śmierci pełnomocnika lub mocodawcy, chyba że w pełnomocnictwie postanowiono, że w miejsce zmarłego wchodzą jego spadkobiercy.

Przedstawiciela (w tym także pełnomocnika) należy odróżniać od:

1) osoby działającej jako organ osoby prawnej;

2) posłańca;

3) zastępcy pośredniego;

Ad. 1. Organ osoby prawnej jest - z prawnego punktu widzenia - częścią tej osoby. Stąd złożone przez niego oświadczenie woli jest uważane za własne oświadczenie osoby prawnej (gdy przemawia organ, przyjmuje się, że przemawia sama osoba prawna). Tymczasem przedstawiciel ustawowy i pełnomocnik składają swoje własne oświadczenia woli, ale w imieniu reprezentowanego; występują tu wiec zawsze dwie osoby: reprezentant i reprezentowany.

Przykład: jeżeli oświadczenie woli składa dyrektor przedsiębiorstwa, to jest to uważane za oświadczenie samego przedsiębiorstwa; gdy natomiast działa pełnomocnik ustanowiony przez dyrektora, wówczas pełnomocnik ten składa swoje własne, odrębne oświadczenie (nie jest to oświadczenie przedsiębiorstwa), które wywołuje jednak skutki dla tego przedsiębiorstwa.

Ad. 2. Przedstawiciel ustawowy i pełnomocnik składają własne oświadczenia woli (można to wyrazić formułą: "Ja, pełnomocnik, mówię, że chce w jego imieniu i dla niego..."). Posłaniec w ogóle nie składa żadnego oświadczenia, lecz tylko przenosi cudze oświadczenie woli (np. poczta co do korespondencji). Dlatego posłańcem może być nawet osoba nie posiadająca zdolności do czynności prawnych (np. 10-letnie dziecko czy ktoś, kto został ubezwłasnowolniony całkowicie).

Ad. 3. Zastępca pośredni (np. komisant) dokonuje czynności prawnych we własnym imieniu, lecz na rachunek (na rzecz, w interesie) innej osoby. W odróżnieniu od przedstawiciela zastępca pośredni sam nabywa prawa lub zaciąga obowiązki w rezultacie dokonanej przez siebie czynności prawnej; jednakże zobowiązany jest następnie przenieść te prawa i obowiązki na tego, w czyim interesie działa. W ostatecznym rozliczeniu gospodarcze skutki jego działania (korzyści lub skutki negatywne) ponosi osoba zastąpiona. W stosunku zewnętrznym - w stosunku do tego, kto z zastępcą pośrednim (np. komisantem) zawiera umowę - podmiotem uprawnionym lub zobowiązanym jest tylko zastępca pośredni. Pozwala to ukryć osobę ekonomicznie zainteresowaną rezultatem dokonanej czynności. Poza komisem z zastępcą pośrednim możemy mieć np. do czynienia także przy umowie zlecenia, jeżeli zleceniobiorca nie został wyposażony w pełnomocnictwo do działania w imieniu zleceniodawcy. Zob. omówienie umowy zlecenia w dalszej części opracowania.

Oświadczenie woli: w myśl art. 60 k.c. jakiekolwiek zachowanie, z którego wynika w sposób dostateczny zamiar (wola) wywołania określonego skutku prawnego (np. zawarcia umowy, powołania w testamencie spadkobierców, uznania dziecka itd.). Aby złożyć oświadczenie woli trzeba mieć co najmniej ograniczoną zdolność do czynności prawnych.

Oświadczenia woli dzielimy na dorozumiane i wyraźne. Z dorozumianymi oświadczeniami woli mamy do czynienia wówczas, gdy wola wywołania skutku prawnego wynika nie z wypowiedzi ustnej czy też oświadczenia na piśmie, ale z gestu lub z innego zachowania człowieka, z którego jednoznacznie wynika, że chce on, aby nastąpił określony skutek prawny. I tak np. wrzucając monetę do automatu sprzedającego kawę dostatecznie jasno dajemy wyraz naszej woli zawarcia umowy sprzedaży na warunkach wynikających z napisów zamieszczonych na tym automacie (stanowią one ofertę właściciela automatu, którą my przyjmujemy wrzucając monetę lub żeton). Kasując bilet w autobusie dajemy wyraz naszemu zamiarowi zawarcia umowy przewozu. Tak samo należy ocenić sytuację, gdy ktoś złożył nam ofertę zawarcia określonej umowy, a my nie oświadczając się wyraźnie, czy tę ofertę przyjmujemy, od razu przystępujemy do wykonania wspomnianej umowy. Z dorozumianymi oświadczeniami woli spotykamy się najczęściej przy zawieraniu drobnych umów życia codziennego. Natomiast wyraźne oświadczenia woli zawierają słowa wyrażające wprost naszą wolę dokonania czynności prawnej - słowa wypowiedziane ustnie lub zawarte w treści oświadczenia pisemnego. Np. ktoś składa nam ofertę zawarcia określonej umowy, a my telefonicznie lub listownie odpowiadamy na nią, np. wypowiadając lub pisząc: „tak, zgadzam się na zawarcie z Panem umowy na zaproponowanych mi warunkach”. Tak samo należy traktować podpisanie się przez kontrahentów pod uzgodnionym wcześniej projektem umowy.

Umowa - dwustronna lub wielostronna czynność prawna, która dochodzi do skutku poprzez złożenie co najmniej dwóch zgodnych oświadczeń woli (potrzebne jest zatem osiągniecie przez strony tzw. consensu).

Podstawowe rodzaje umów:

1) - jednostronnie zobowiązujące - umowa rodzi obowiązki tylko dla jednej ze stron (druga ma w zasadzie same uprawnienia);

- dwustronnie zobowiązujące - umowa nakłada obowiązki na obie strony; bardzo ważnym rodzajem umów dwustronnie zobowiązujących są umowy wzajemne, tzn. takie, w których strony (decyduje w zasadzie subiektywny punkt widzenia) uważają swoje wzajemne świadczenia za sobie równoważne (ekwiwalentne), zwłaszcza w sensie ekonomicznym; kodeks cywilny zawiera szereg przepisów dotyczących tylko zobowiązań wynikających z umów wzajemnych.

2) - umowy zobowiązujące - skutkiem umowy jest powstanie dla jednej lub obu stron zobowiązań (długów), a zatem pogłębienie pasywów (pozycji biernych) w ich majątkach;

Przykład: strony zawarły umowę sprzedaży konkretnego samochodu oznaczonego w umowie poprzez podanie numeru nadwozia, silnika i numeru rejestracyjnego. Zgodnie z definicją umowy sprzedaży (art. 535 k.c.) sprzedawcą zobowiązuje się w niej jedynie do przeniesienia własności samochodu na kupującego; jednak z mocy ustawy (art. 155 § 1 k.c.) umowa taka jednocześnie przenosi własność samochodu na nabywcę, choćby pojazd nie został mu jeszcze wydany. Gdyby brak było art. 155 k.c., wówczas umowa sprzedaży zawsze rodziłaby tylko zobowiązanie do przeniesienia własności, z którego to zobowiązania sprzedawca musiałby się zwolnić poprzez zawarcie później drugiej umowy, przenoszącej własność, a więc umowy rozporządzającej.

3) - umowy konsensualne - dla zawarcia umowy wystarcza złożenie przynajmniej dwóch zgodnych oświadczeń woli;

- umowy realne - dla dojścia (zawarcia) umowy do skutku potrzebne jest, poza zgodnością oświadczeń woli, wydanie rzeczy;

Zdecydowana większość umów znanych naszemu porządkowi prawnemu ma charakter konsensualnych; do ważniejszych umów realnych należą: umowa przechowania i umowa składu, a w dziedzinie prawa rzeczowego - umowa mająca na celu ustanowienie zastawu;

4) - umowy nazwane - takie umowy, których co najmniej podstawowe postanowienia (składniki), czyli tzw. elementy przedmiotowo istotne, są określone w obowiązujących przepisach; przepisy te najczęściej nadają też regulowanej przez siebie umowie określoną nazwę;

- umowy mieszane - tworzone przez strony przy wykorzystaniu elementów typowych dla umów nazwanych,

- umowy nienazwane - zbudowane z postanowień nietypowych lub skonstruowane poprzez takie wymieszanie elementów umów nazwanych, że w efekcie powstaje twór nieporównywalny z żadną umów typowych.

Kodeks cywilny reguluje cztery podstawowe sposoby zawarcia umowy zwane trybami zawierania umów:

- tryb ofertowy (art.66-71 k.c.)

- negocjacje (art.72 k.c.)

.

1) Pojęcie oferty: stanowcza propozycja zawarcia umowy, określająca co najmniej tzw. elementy przedmiotowo istotne tej umowy.

Uwaga: przez elementy przedmiotowo istotne (essentialia negotii) należy rozumieć podstawowe postanowienia umowy, pozwalające ją odróżnić od innych umów (indywidualizujące umowę). Bez uzgodnienia tych elementów umowa nie może dojść do skutku.

Przykładowo:

Elementami przedmiotowo istotnymi umowy sprzedaży są:

a) oznaczenie przedmiotu sprzedaży oraz

b) oznaczenie ceny.

W przypadku umowy o dzieło trzeba określić:

a) dzieło i

b) wynagrodzenie wykonawcy dzieła.

Co do umowy najmu wspomniane minimum obejmuje:

a) oznaczenie przedmiotu najmu (rzeczy ruchomej lub nieruchomości, w tym także lokalu),

b) określenie czynszu.

Strony mogą poprzestać na tym minimum; w pozostałym zakresie treść powołanego do życia stosunku zobowiązaniowego zostanie wówczas wyznaczona przez przepisy, zasady współżycia społecznego, a czasem nawet przez obowiązujące zwyczaje (por. art. 56 k.c.). Nie należy do elementów przedmiotowo istotnych ani określenie miejsca, ani czasu wykonania umowy (zobowiązania).

2) czas związania ofertą - okres, w którym składający ofertę (oferent) powinien oczekiwać na odpowiedź adresata oferty (oblata).

a) czas ten może oznaczyć sama oferta;

b) jeżeli czas oczekiwania nie został określony w ofercie, wyróżniamy dwie sytuacje:

- gdy oferta została złożona w obecności drugiej strony, telefonicznie lub z pomocą innego środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość, w tym także drogą elektroniczną (co nie dotyczy jednak poczty e-mail) - adresat powinien przyjąć ofertę niezwłocznie, gdyż inaczej przestaje ona wiązać oferenta (art. 66 § 2 zdanie 1 k.c.);

- gdy ofertę złożono w inny sposób, trzeba obliczyć okres, w którym składający mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia (np. w razie wysłania oferty listownej uwzględnić czas na dojście listu do adresata, czas potrzebny do namysłu i czas na dojście odpowiedzi); por. art. 66 § 2 zdanie 2 k.c.; zob. jednak także art. 67 k.c.

3) zawarcie umowy - następuje poprzez przyjęcie oferty, i to w zasadzie bez zastrzeżeń; gdyby natomiast adresat oferty poczynił zastrzeżenia co do zmiany lub uzupełnienia jej treści, umowa nie dochodzi do skutku; odpowiedź adresata uważa się wówczas za nową ofertę (art. 68 k.c.). Jednakże w stosunkach między dwoma przedsiębiorcami, gdy adresat oferty przyjmie ją z zastrzeżeniami lub uzupełnieniami dotyczącymi nieistotnych elementów propozycji, umowa dochodzi do skutku z tymi minami, chyba że:

a) w ofercie zostało zastrzeżone, iż może być ona przyjęta tylko w niezmienionej postaci lub

b) po otrzymaniu odpowiedzi oferent niezwłocznie sprzeciwił się proponowanym przez adresata zmianom czy uzupełnieniom lub

c) sam adresat uzależnił dojście umowy do skutku od zgody oferenta na poczynione przez siebie zmiany i uzupełnienia, a zgody takiej nie otrzymał. Co do przyjęcia oferty poprzez przystąpienie do wykonywania umowy (dorozumiane przyjęcie oferty) zob. art. 69 k.c. Milczenie adresata jest w zasadzie rozumiane jako odrzucenie oferty. Jednakże, zgodnie z art. 692 k.c. "jeżeli przedsiębiorca otrzyma ofertę zawarcia umowy w ramach swej działalności od osoby, z którą pozostaje w stałych stosunkach, brak odpowiedzi uważa się za przyjęcie oferty".

4) czas i miejsce zawarcia umowy w trybie ofertowym

- w razie powstania wątpliwości umowę uważa się zawartą z chwilą otrzymania przez oferenta oświadczenia o jej przyjęciu, a w sytuacji określonej w art. 69 k.c. - z chwilą przystąpienia przez drugą stronę do wykonywania umowy;

- w razie powstania wątpliwości umowę uważa się za zawartą w miejscu otrzymania przez oferenta oświadczenia o przyjęciu oferty, a gdy dojście do oferenta oświadczenia o przyjęciu nie jest potrzebne - w miejscu zamieszkania oferenta z chwili zawarcia umowy.

Negocjacje - pertraktacje prowadzone przez strony w celu uzgodnienia treści (postanowień) umowy. Umowa zostaje zawarta z chwilą, gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich postanowień umowy, które były przedmiotem negocjacji (art. 72 k.c.). Jeżeli jednak strona prowadziła negocjacje w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, obyczajami szczególności bez zamiaru zawarcia umowy, jest zobowiązana do naprawienia szkody, która wskutek tego wynikła dla kontrahenta. Gdy w trakcie negocjacji jedna ze stron udzieliła drugiej informacji z zastrzeżeniem, że są one poufne, druga strona nie powinna tych informacji udostępniać innym osobom lub wykorzystywać dla własnych celów - pod groźbą odpowiedzialności odszkodowawczej.

Uwaga: W razie wątpliwości ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje skierowane do ogółu lub poszczególnych osób uważa się nie za ofertę, lecz tylko za zaproszenie do rokowań. Jednakże, zgodnie z art. 543 k.c., "wystawienie rzeczy w miejscu sprzedaży na widok publiczny z oznaczeniem ceny uważa się za ofertę sprzedaży".

Umowa może być zawarta w drodze przetargu ustnego lub pisemnego. Przetarg jest zaproszeniem do składania ofert: ustnie lub pisemnie. Ogłoszenie przetargu winno obejmować co najmniej czas, miejsce, przedmiot oraz warunki przetargu.

Oferta złożona w czasie przetargu ustnego, określanego w kodeksie cywilnym jako aukcja, przestaje wiązać, gdy inny licytant złoży ofertę korzystniejszą lub gdy przetarg zostanie zamknięty bez wybrania którejkolwiek z ofert, chyba że w warunkach przetargu zastrzeżono inaczej. W przypadku aukcji umowa dochodzi do skutku z chwilą tzw.przybicia.

Oferta złożona w toku przetargu pisemnego przestaje wiązać, gdy została wybrana inna oferta lub gdy przetarg został zamknięty bez wybrania którejkolwiek z ofert, chyba że w warunkach przetargu zastrzeżono inaczej. Ogłaszający przetarg ma obowiązek powiadomić niezwłocznie uczestników przetargu pisemnego o jego wyniku lub zamknięciu przetargu bez dokonania wyboru. Powiadomienie powinno nastąpić na piśmie lub w taki sam sposób, w jaki nastąpiło ogłoszenie przetargu.

W warunkach przetargu lub aukcji jego organizator może uzależnić możliwość uczestniczenia w przetargu od wpłacenia na jego rzecz odpowiedniej kwoty lub dania odpowiedniego zabezpieczenia (wadium). Ma ono następujące znaczenie:

a) gdy strona, której ofertę wybrano, uchyla się od zawarcia umowy, której ważność zależy od spełnienia szczególnych warunków określonych w ustawie - organizator aukcji lub przetargu może wadium zatrzymać lub z niego się zaspokoić; w pozostałych przypadkach wadium podlega zwrotowi, zaś udzielone zabezpieczenie wygasa,

b) gdy organizator nie chce zawrzeć umowy z osobą, której oferta została wybrana, osoba ta może żądać zwrotu wadium w podwójnej wysokości lub dochodzić naprawienia szkody.

Strona umowy zawartej w drodze aukcji lub przetargu może żądać jej unieważnienia, jeżeli druga strona lub działająca z nią w porozumieniu osoba trzecia sprzecznie z prawem lub zasadami współżycia społecznego wpłynęła na wynik przetargu. Jeżeli umowa została zawarta na cudzy rachunek, jej unieważnienia może żądać także dający zlecenie. Uprawnienie do żądania unieważnienia umowy wygasa z upływem miesiąca od dowiedzenie się o istnieniu przyczyny unieważnienia, nie później jednak niż z upływem roku od dnia zawarcia umowy.

1) Zasada ogólna: umowy mogą być zawierane w dowolnej formie, a wiec także ustnie lub nawet w sposób dorozumiany; w tym ostatnim przypadku chodzi o sytuacje, gdy wola zawarcia umowy wynika dostatecznie wyraźnie z zachowania się określonej osoby, choćby nie wyraziła jej ona z pomocą słów lub pisma; zob. art. 60 k.c. Od tej zasady wyjątki (konieczność zachowania określonej formy) mogą wprowadzać przepisy dotyczące określonego rodzaju czynności lub porozumienie stron.

2) Podział form ze względu na sposób, w jaki ma być wyrażone oświadczenie woli

a) forma zwykła: ustnie lub w sposób dorozumiany,

b) formy szczególne:

b1) forma pisemna (bez dodatkowych wymogów), zwana niekiedy zwykłą formą pisemną

Uwaga: dla zachowania formy pisemnej wystarcza złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia; do zawarcia umowy wystarcza wymiana takich dokumentów. Ponadto za równoznaczną z formą pisemną uważa się elektroniczną formę składania oświadczeń woli (nie dotyczy to poczty elektronicznej), jeżeli oświadczenie zaopatrzone jest w tzw. bezpieczny podpis elektroniczny.

b2) formy szczególne kwalifikowane

- forma aktu notarialnego,

- forma pisemna z podpisem notarialnie poświadczonym,

- forma pisemna z datą pewną (zob. art. 81 k.c.),

- według niektórych autorów należy tu także konieczność złożenia oświadczenia przed lub w obecności określonego organu (np. zawarcie małżeństwa przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego).

3) Przykłady umów wymagających zachowania formy szczególnej

a) forma pisemna - w tej w formie powinna być dokonana np. umowa najmu lub dzierżawy zawarta na okres powyżej jednego roku, umowa spółki cywilnej, dostawa, kontraktacja, umowa pożyczki o wartości przekraczającej 500 zł, umowa poręczenia.

b) akt notarialny (przykłady):

- umowy zobowiązujące do przeniesienia własności nieruchomości oraz umowy przenoszące własność nieruchomości (art. 158 k.c.),

- ustanowienie i przeniesienie użytkowania wieczystego,

- ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego (np. użytkowania, służebności, hipoteki) na nieruchomości; forma aktu notarialnego jest tu wymagana tylko dla oświadczenia właściciela nieruchomości ustanawiającego dane prawo),

- umowa darowizny (jeżeli jednak zostanie ona wykonana, to brak aktu notarialnego nie stanowi przeszkody dla uznania jej za ważną),

- umowa spółki handlowej (poza spółką jawna tu forma pisemna).

c) pismo z podpisem notarialnie poświadczonym: zbycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa albo ustanowienie na nim użytkowania; jeżeli jednak w skład przedsiębiorstwa wchodzi nieruchomość - wymagana jest forma aktu notarialnego.

4) Podział form ze względu na skutki niezachowania wymaganej formy:

a) forma pod rygorem nieważności - niezachowanie tej formy powoduje nieważność czynności prawnej, wobec czego nie wywołuje ona żadnych skutków;

b) forma dla celów dowodowych: niezachowanie formy nie pociąga za sobą nieważności; umowa jest ważna, ale w razie sporu sądowego nie jest dopuszczalny dowód ze świadków i dowód z przesłuchania stron na fakt zawarcia umowy i jej treści (co do wyjątków zob. art. 74 § 2 k.c.); reguła ta nie dotyczy jednak przypadku, gdy obie strony umowy są przedsiębiorcami, gdyż wówczas niezachowanie nakazanej przez ustawodawcę formy pisemnej nie wywołuje żadnych ujemnych skutków prawnych, poza - rzecz jasna - utrudnieniami w udowodnieniu swoich praw i innych postanowień umowy.

c) forma dla wywołania określonych skutków: umowa jest ważna, ale nie wywołuje niektórych skutków, które strony chciały osiągnąć (np. umowa najmu zawarta na okres ponad 1 roku bez zachowania formy pisemnej uważana jest za zawartą tylko na czas oznaczony, co umożliwia stronom jej wypowiedzenie w każdym czasie z zachowaniem terminów wypowiedzenia).

5) Podstawowa reguła interpretacyjna - art. 73 k.c.: Jeżeli ustawodawca wymaga dla umowy określonej formy szczególnej (pisemnej, aktu notarialnego itd.) i określa w przepisie skutki niezachowania tej formy sprawa jest jasna. Jeżeli natomiast nie określa tych skutków (przewiduje formę bez dalszych wyjaśnień) stosujemy następujące reguły:

a) jeżeli ustawa wymaga formy zwykłej pisemnej - forma ta uważana jest za formę dla celów dowodowych,

b) jeżeli ustawa wymaga formy szczególnej kwalifikowanej (aktu notarialnego, pisma z datą pewną, pisma z podpisem urzędowo poświadczonym) - jej niezachowanie powoduje nieważność umowy (forma pod rygorem nieważności).

Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z:

1) jego treścią,

2) celem społeczno-gospodarczym,

3) zasadami współżycia społecznego.

W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonywaniu zobowiązania wierzyciel.

Uwaga: treść zobowiązania (uprawnienia i obowiązki stron) wynika nie tylko z brzmienia umowy, ale także ze stosownych przepisów, zasad współżycia społecznego oraz ustalonych zwyczajów (zob. art. 56 k.c.). Przez zasady współżycia społecznego należy rozumieć powszechnie aprobowane w danym społeczeństwie reguły postępowania między ludźmi (o charakterze moralnym lub obyczajowym). Zasady współżycia społecznego uwzględnia się przy rozwiązywaniu zagadnień prawnych wtedy, gdy odwołuje się do nich określony przepis.

Dłużnik powinien wykonać zobowiązania z należytą starannością (starannością wymaganą w stosunkach danego rodzaju). W zakresie działalności gospodarczej staranność te określa się przy uwzględnieniu jej zawodowego charakteru, co generalnie oznacza zaostrzenie wymagań (zob. art. 355§ 2 k.c.).

1) reguła: dłużnik może się przy wykonaniu zobowiązania posłużyć osobą trzecią lub osobie takiej powierzyć wykonanie zobowiązania; jednakże wtedy za zachowanie się takiej osoby odpowiada jak za własne zachowanie (por. art. 474 k.c.);

2) obowiązek osobistego wykonania zobowiązania ciąży na dłużniku tylko wtedy, gdy wynika to z:

a) umowy,

b) ustawy lub

c) właściwości świadczenia(art. 356 § 1 k.c.)

Może wynikać z umowy, przepisów szczególnych (np. przewidujących określone normy) lub okoliczności. Jeżeli brak takich wskazań, a dłużnik ma świadczyć rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, przyjmuje się obowiązek świadczenia rzeczy o średniej jakości (zob. art. 357 k.c.).

Może być oznaczone w umowie, przepisach szczególnych lub wynikać z właściwości zobowiązania. W braku takich wskazań stosujemy następujące reguły (art. 454 § 1 k.c.):

1) w przypadku świadczeń niepieniężnych - miejscem spełnienia świadczenia jest miejsce zamieszkania lub siedziba dłużnika z chwili zawarcia umowy;

2) w przypadku świadczeń pieniężnych: miejsce zamieszkania lub siedziba wierzyciela w chwili spełniania świadczenia.

Jeżeli jednak zobowiązanie ma związek z przedsiębiorstwem dłużnika lub wierzyciela, o miejscu spełnienia świadczenia decyduje siedziba tego przedsiębiorstwa.

Jeżeli nie wynika ani z umowy, ani z właściwości zobowiązania, dłużnik powinien spełnić świadczenie niezwłocznie po wezwaniu go do tego przez wierzyciela (art. 455 k.c.).

Przedstawiona wyżej reguła doznaje modyfikacji w przypadku zobowiązań wynikających z umów wzajemnych. Zgodnie z art. 488 § 1 k.c. zobowiązania takie powinny być spełnione równocześnie, chyba że co innego wynika z umowy, ustawy, orzeczenia sądu lub decyzji uprawnionego organu. Przy obowiązku równoczesności świadczeń każda ze stron może powstrzymać się ze spełnieniem swego świadczenia do chwili zaoferowania świadczenia wzajemnego przez drugą stronę. Nawet wtedy, gdy jedna ze stron ma świadczyć wcześniej, może się ona powstrzymać ze spełnieniem świadczenia (do chwili zaoferowania świadczenia wzajemnego przez kontrahenta lub dania odpowiedniego zabezpieczenia), jeżeli spełnienie świadczenia przez drugą stronę jest wątpliwe z uwagi na jej stan majątkowy (art. 489 k.c.)

1) według zasady pacta sunt servanda ("umów należy dotrzymywać"), pojawienie się nowych, nawet nadzwyczajnych okoliczności w okresie między zawarciem umowy i jej wykonaniem nie zwalnia strony z obowiązku wykonania umowy zgodnie z jej treścią, choćby miało to być niekorzystne dla jednej ze stron;

2) klauzula rebus sic stantibus pozwala stronie - w razie pojawienia się okoliczności nie dających się przewidzieć w chwili zawierania umowy, a istotnie utrudniających wykonanie umowy lub narażających ją na poważne straty - żądać od sądu zmiany wysokości świadczenia lub sposobu wykonania zobowiązania, a nawet rozwiązania umowy.

Ustawodawca, nowelą z 1990r., wprowadził do k.c. art. 3571 uwzględniający - w razie spełnienia się przewidzianych tam szczegółowych przesłanek - klauzulę rebus sic stantibus.

1) Skutki opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego; Generalną zasadę stanowi, że dłużnik tylko wtedy odpowiada za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania, gdy nastąpiło ono z powodu okoliczności, za które odpowiada (w tym zwłaszcza z jego winy). Jednakże w przypadku świadczeń pieniężnych dłużnik ma obowiązek zapłacenia wierzycielowi odsetek przewidzianych w umowie, a w braku postanowień umownych - odsetek ustawowych za sam fakt spełnienia świadczenia po upływie terminu (opóźnienie), choćby nawet nastąpiło to wskutek okoliczności go usprawiedliwiających (zob. art. 481 k.c.).

2) Wpływ inflacji na sposób wykonania zobowiązania pieniężnego (sądowa waloryzacja świadczeń pieniężnych). 1 Art. 358 § 3 k.c.: "W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby było ustalone w orzeczeniu lub umowie." Na przedstawione wyżej rozwiązanie nie może się jednak powoływać osoba prowadząca przedsiębiorstwa, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.

Każda ze stron powinna wykonać umowę zgodnie z jej treścią, dokładając przy tym odpowiedniej staranności. Jeżeli tego nie uczyni (nie wykona umowy w ogóle lub wprawdzie ją wykona, ale nienależycie, druga strona może domagać się od niej naprawienia szkody, jaką wskutek tego poniosła. Podstawę tej odpowiedzialności odszkodowawczej tworzy art. 471 k.c. Często używa się tu nazwy "odpowiedzialność kontraktowa".

1) Przesłanki odpowiedzialności kontraktowej (warunki konieczne dla powstania odpowiedzialności):

a) niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika,

b) powstanie szkody (w znaczeniu majątkowym),

c) związek przyczynowy między okolicznością wymienioną w pkt a (jako przyczyną) i szkodą (jako skutkiem),

d) istnienie okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność,

e) występowanie związku przyczynowego między tymi okolicznościami (pkt d) a niewykonaniem (nienależytym wykonaniem) zobowiązania.

2) Ciężar dowodu: Wierzyciel nie musi wykazywać wszystkich przesłanek wymienionych wyżej w pkt 1, lecz powinien udowodnić jedynie występowanie trzech pierwszych przesłanek (a-c). W razie przeprowadzenia takiego dowodu z pomocą przychodzi mu zawarte w art. 471 k.c., niekorzystne dla dłużnika domniemanie prawne, którego istnienie zwalnia wierzyciela (po woda) z obowiązku wykazywania dwóch ostatnich przesłanek (pkt d i e).

3) Istota domniemania przewidzianego w art. 471 k.c.: W razie udowodnienia przez wierzyciela faktu niewykonania (nienależytego wykonania) zobowiązania, ustawa nakazuje przyjąć, bez konieczności przeprowadzania dowodu, że nie wykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania nastąpiło z powodu okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność. Jest to tzw. domniemanie wzruszalne, co oznacza, że dłużnik może je obalić, (poprzez udowodnienie, że w danym przypadku niewykonanie nastąpiło z przyczyn, za które nie odpowiada), a tym samym zwolnić się z obowiązku naprawienia szkody; jak długo to jednak nie nastąpi domniemanie przemawia na jego niekorzyść.

1) Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania.

a) Niewykonanie: dłużnik w ogóle nie podejmuje działań lub wprawdzie je podejmuje, ale tylko w zakresie swych obowiązków o charakterze ubocznym, bez przystąpienia do wykonywania obowiązków podstawowych.

b) Nienależyte wykonanie: dłużnik podejmuje działania zmierzające do wypełnienia podstawowych obowiązków, ale czyni to niezgodnie z treścią zobowiązania (np. spóźnia się ze spełnieniem świadczenia, świadczenie nasuwa zastrzeżenia pod względem jakościowym, zobowiązanie jest wykonane w niewłaściwym miejscu, przedmiot świadczenia nie ma wymaganego opakowania itp.).

c) Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest pojęciem czysto obiektywnym i obejmuje swym zakresem każde postępowanie dłużnika niezgodne z jego obowiązkami, niezależnie od tego, czy naruszenie tych obowiązków nastąpiło z przyczyn prawnie usprawiedliwionych czy też z powodu okoliczności, za które dłużnik odpowiada (np. wskutek niezachowania przez dłużnika należytej staranności). Określane jest niekiedy jako tzw. bezprawność względna, jako że dłużnik nie dopuszcza się tu naruszenia obowiązków o charakterze powszechnym, ale nie dopełnia powinności, które ciążą na nim tylko względem wierzyciela.

2) Szkoda.

W ramach reżimu kontraktowego pojęcie to obejmuje wyłącznie uszczerbek o charakterze majątkowym, który może przybierać dwojaką postać:

a) damnum emmergens (strata) - szkoda polegająca na zmniejszeniu się majątku wierzyciela (staje się on mniejszy niż był przedtem);

b) lucrum cessans (utrata spodziewanych korzyści) - wierzyciel nie uzyskuje korzyści, które byłby osiągnął, gdyby dłużnik należycie wykonał zobowiązanie (np. utrata marzy handlowej czy spodziewanego zysku); w przypadku lucrum cessans zawsze chodzi o sytuacje hipotetyczną, w związku z czym trzeba się tu posługiwać kryterium prawdopodobieństwa uzyskania przez wierzyciela danej korzyści (jej uzyskanie musi być realne).

3) Związek przyczynowy - zgodnie z art. 361 § 1 k.c. ma to być związek adekwatny; dlatego też wierzyciel może się na podstawie art. 471 k.c. domagać tylko naprawienia takiej szkody, którą można uznać za normalne następstwo niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.

1) Wina własna dłużnika. Dłużnik odpowiada przede wszystkim za swoją winę. Może ona przybierać postać winy umyślnej (dłużnik celowo, świadomie dopuścił się nieprawidłowego wykonania umowy) lub winy nieumyślnej, zwanej także niedbalstwem (dłużnik zachował się niestarannie i to doprowadziło do naruszenia umowy). W obu przypadkach dłużnik odpowiada w zasadzie za całą szkodę (stopień winy nie ma tu wpływu na wysokość odszkodowania).

2) Wina osób, którymi dłużnik posłużył się przy wykonywaniu zobowiązania lub którym powierzył wykonanie zobowiązania.

Dłużnik tylko wtedy obowiązany jest do osobistego wykonania zobowiązania, gdy to wynika z czynności prawnej lub właściwości zobowiązania. Regule, zwłaszcza w obrocie gospodarczym stanowi wiec, że dłużnik korzysta przy wykonaniu zobowiązania z pomocy osób trzecich. Nie jest przy tym sprawą istotną, czy osoby te pozostają wobec dłużnika w stosunku zależności, czy też zachowują pełną samodzielność działania.

Z mocy art. 474 k.c. dłużnik odpowiada za działania lub zaniechania osób, o których mowa, jak za własne działania lub zaniechania. W konsekwencji dłużnikowi nic nie pomoże dowód, iż sam winy nie ponosi, gdyż starannie wybrał osobę, którą się posłużył (której powierzył wykonanie zobowiązania). Dłużnik zwolni się - i to też nie zawsze - dopiero wtedy, gdy wykaże, że również wspomnianym osobom żadnej winy poczytać nie można.

Jak już wspomniano regułę stanowi, że dłużnik odpowiada jedynie za własną winę ewentualnie za winę osób wymienionych w art. 474 k.c. Stąd w zasadzie - jeżeli nic innego nie wynika z ustawy lub umowy - zwolni go wykazanie braku własnej winy, a gdy dłużnik nie wykonywał zobowiązania osobiście - także braku winy po stronie osób, którymi się posłużył (którym powierzył wykonanie zobowiązania).

1) Definicja (art. 535 k.c.): " Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydąć mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę"

2) Podstawowe obowiązki stron:

a) sprzedawcy: przeniesienie własności i wydanie rzeczy,

b) kupującego: odebranie rzeczy i zapłacenie sprzedawcy ceny.

Bliższe omówienie tych oraz dalszych obowiązków niżej w pkt VI i VII.

3) Cechy umowy sprzedaży:

a) umowa dwustronnie zobowiązująca i wzajemna,

b) umowa konsensualna,

c) umowa zobowiązująca (niekiedy jednak także zobowiązująco rozporządzając).

4) Przepisy regulujące umowę sprzedaży

a) przepisy ogólne - art. 535-555 k.c.

b) szczególne rodzaje sprzedaży: - sprzedaż na raty: art. 583-588 k.c., - sprzedaż na próbę: art. 589-592 k.c., - prawo odkupu: art. 593-595 k.c., - prawo pierwokupu: art. 596-602 k.c.

c) ochrona kupującego przed wadami rzeczy sprzedanych: - rękojmia za wady: art. 556-576 k.c., - gwarancja: art. 577-582 k.c.

d) względny charakter większości przepisów o sprzedaży.

1) Stosowanie ogólnych przepisów o zawarciu umowy (art. 66-72 k.c.).

2) Konieczność uzgodnienia przynajmniej tzw. elementów przedmiotowo istotnych tj. przedmiotu sprzedaży i ceny (ta ostatnia może być określona pośrednio, poprzez wskazanie podstaw do jej ustalenia, np. odesłanie do cennika) - jest to minimum postanowień, które muszą strony uzgodnić, aby umowa sprzedaży doszła do skutku.

3) Art. 71 k.c." Ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje skierowane do ogółu lub poszczególnych osób traktuje się w razie wątpliwości nie za ofertę, lecz za zaproszenie do rokowań." Ale zob. także art. 543 k.c.: "Wystawienie rzeczy w miejscu sprzedaży na widok publiczny z oznaczeniem ceny uważa się za ofertę sprzedaży "

1) Ogólna reguła - umowa sprzedaży może być zawarta w dowolnej formie, a wiec także ustnie.

2) Ważniejsze wyjątki od zasady dowolności formy umowy sprzedaży

a) przy umowach, w których cena rzeczy sprzedanej przewyższa 2000 zł, należy zachować formę pisemną (zob. art. 75 k.c.); niezachowanie takiej formy (dokonanie ustnej transakcji) wprawdzie nie pociąga za sobą nie ważności umowy, ale w razie sporu sądowego strona, która dochodzi przed sądem swych pretensji wynikających z zawarcia umowy, w zasadzie nie może się powoływać na dowód z przesłuchania stron oraz na dowód ze świadków, aby w ten sposób udowodnić fakt zawarcia umowy lub jej treść (np. wysokość uzgodnionej ustnie ceny); zob. art.74 § 1 k.c. oraz wyjątki przewidziane w art.74 § 2 k.c..

b) jeżeli przedmiotem sprzedaży jest nieruchomość (grunt, budynek lub lokal stanowiący odrębną własność), dla ważności umowy konieczne jest zachowanie formy aktu notarialnego,

c) jeżeli przedmiotem sprzedaży jest przedsiębiorstwo (co do definicji przedsiębiorstwa zob. art. 55 k.c.) należy - pod groźbą nieważności umowy - zachować formę pisemną z podpisami notarialnie poświadczonymi; gdyby jednak w skład sprzedawanego przedsiębiorstwa wchodziła nieruchomość, to umowa powinna być sporządzona przez notariusza (forma aktu notarialnego).

d) sprzedaż wierzytelności stwierdzonej pismem powinna być dokonana także w formie pisemnej, inaczej bowiem strona dochodząca swych pretensji w sądzie dozna ograniczeń dowodowych, opisanych wyżej w pkt b.

1) Przede wszystkim rzeczy: zarówno już istniejące, jak i przyszłe (w tym ostatnim przypadku z reguły idzie o sprzedaż płodów lub rzeczy, które mają być dopiero wytworzone).

Przy sprzedaży rzeczy już istniejących w chwili zawierania umowy znaczenie mają następujące podziały rzeczy:

a) podział na rzeczy ruchome i na nieruchomości; o ile sprzedaż ruchomości nie podlega w zasadzie specjalnym ograniczeniom, o tyle przy sprzedaży nieruchomości spełnione być muszą dwa dodatkowe warunki:

- umowa musi być zawarta w formie aktu notarialnego (pod rygorem nieważności); zob. art.158 k.c.

- w treści umowy nie wolno zamieszczać ani warunku, ani terminu art. 157 k.c. (co do skutków złamania tego zakazu zob. dalej pkt VI oraz art.157 § 2 k.c.);

b) podział na rzeczy oznaczone co do tożsamości (zob. art. 155 § 1 k.c.) oraz rzeczy oznaczone tylko co do gatunku (zob. art. 155 § 2 k.c.)

- rzecz oznaczona co do tożsamości: rzecz, której cechy indywidualne zostały przez strony tak dokładnie określone, że pozwala to odróżnić daną rzecz od innych rzeczy tego samego gatunku (np. podanie numeru podwozia samochodu, partia towaru przechowywana w magazynie na podstawie jednego dowodu składowego),

- rzecz oznaczona co do gatunku: strony określiły tylko jej cechy rodzajowe (np. buty, zboże); sprzedawca może tu świadczyć dowolnie przez siebie wybrane (z całego gatunku) egzemplarze, byleby posiadały one określone w umowie cechy gatunkowe i odpowiednią jakość,

- co do skutków omówionego podziału dla umowy sprzedaży zob. art. 155 k.c.; zob. także dalej pkt 10.6, 1.

2) Prawa zbywalne: zarówno prawa rzeczowe (np. użytkowanie wieczyste, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu), jak i wierzytelności (prawa wynikające z zobowiązań; np. roszczenie o zwrot określonej sumy pieniężnej); co do sprzedaży wierzytelności zob. art.510 k.c.

3) Zespoły składników majątkowych: np. przedsiębiorstwo (zob.art.55 i 55 k.c.), gospodarstwo rolne (zob. art.55 k.c.).

4) Różne rodzaje energii: zob. art. 555 k.c.

1) Cena musi być ustalona w pieniądzu, i to w zasadzie w pieniądzu polskim (por. art.358 k.c.); gdyby w danym przypadku strony ustaliły - jako świadczenie wzajemne - nie pieniądze, ale np. rzeczy oznaczone co do gatunku (zboże, węgiel, itd.) nie mielibyśmy do czynienia z umową sprzedaży; od oznaczenia ceny w pieniądzu polskim przepisy szczególne mogą dopuszczać wyjątki.

2) Zapłata ceny (należy to odróżniać od samego ustalenia ceny) następuje najczęściej poprzez wręczenie sprzedawcy określonej ilości znaków pieniężnych; jednakże możliwe jest także inne spełnienie świadczenia (czek, przelew bankowy lub inna forma obrotu bezgotówkowego); strony mogą się w końcu umówić, że zaplata nastąpi w formie wystawienia weksla.

3) Sposoby ustalenia ceny:

a) wprost - poprzez określenie sumy nominalnej w samej umowie,

b) pośrednio - poprzez wskazanie podstaw ustalenia ceny (np. że sprzedawca będący wytwórcą określi cenę w oparciu o wartość zużytego materiału lub pracy; strony mogą podać cennik obowiązujący w chwili zawarcia lub wykonania umowy, a nawet odwołać się do aktualnej lub przyszłej ceny rynkowej (wydaje się jednak, że powinny określić, z jakiej chwili ma być ta cena rynkowa)

c) dopuszczalne jest nawet postanowienie umowne, że cenę oznaczy określona osoba trzecia (w praktyce chodzi o rzeczy nietypowe, których cenę określi rzeczoznawca)

4) Ekwiwalentność ceny: w subiektywnym przekonaniu stron cena powinna być ekwiwalentem (równoważnikiem) świadczenia sprzedawcy, umowa sprzedaży jest bowiem umową wzajemną.

5) Zasada dowolności ustalania wysokości ceny; wyjątki: ewentualne obowiązywanie na dane rzeczy ceny sztywnej, maksymalnej lub minimalnej; w tej mierze zob.art.537-540 k.c.

6) Możliwość żądania od sądu obniżenia lub podwyższenia ustalonej w umowie ceny: zob. w tej mierze art.3581 § 3 k.c. i przewidziane tam szczegółowe warunki wystąpienia z takim żądaniem.

Uwaga: z żądaniem, o którym mowa, nie może wystąpić do sądu strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli umowa została zawarta w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.

1) Obowiązek przeniesienia własności

a)dwa rodzaje możliwych skutków wywoływanych przez umowy sprzedaży w za kresie prawa własności:

- skutki zobowiązujące: sprzedawca jedynie zobowiązuje się do przeniesienia własności (powiększają się długi w jego majątku), pozostając nadal właścicielem rzeczy; dla zwolnienia się z długu (zobowiązania) musi on w terminie późniejszym przenieść własność na kupującego poprzez dokonanie drugiej czynności, tym razem czysto rozporządzającej;

- skutki rozporządzające w postaci przejścia własności na kupującego; w tym przypadku nie chodzi o powiększenie się ilości pasywów (długów) w majątku sprzedawcy, ale o zmniejszenie się aktywów (pozycji dodatnich praw) w tymże majątku.

b) rozwiązanie przyjęte w polskim kodeksie cywilnym (art.155 k.c.)

- jeżeli sprzedaż dotyczy rzeczy oznaczonych co do tożsamości (zob. wyżej IV pkt b 2), umowa sprzedaży wywołuje jednocześnie i skutek zobowiązujący i skutek rozporządzający (automatycznie, z mocy prawa przenosi własność na kupującego), chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły; w tym ostatnim przypadku (przepis szczególny lub odmienna wola stron) sprzedaż wywołuje tylko skutek zobowiązujący (sprzedawca mimo zawarcia umowy pozostaje nadal właścicielem rzeczy i musi później, w celu wywiązania się ze swego zobowiązania, dokonać drugiej czynności prawnej przenoszącej własność, czyli dokonać rozporządzenia); por. art. 155 § 1 k.c.

- jeżeli sprzedaż dotyczy rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku lub rzeczy przyszłych, umowa sprzedaży nie przenosi własności na kupującego (nie wywołuje skutku rozporządzającego); przejście własności takich rzeczy następuje tu dopiero z momentem ich wydania kupującemu; por. art.155 § 2 k.c.

- jeżeli umowa sprzedaży dotyczy nieruchomości, a jest bezwarunkowa i bezterminowy, własność przechodzi na nabywcę z chwilą zawarcia tej umowy, chyba że z przepisu szczególnego lub woli stron wynika co innego (nieruchomość jest rzeczą oznaczoną co do tożsamości, stosujemy tu wiec po prostu rozwiązanie z art.155 § 1 k.c.);

- jeżeli umowa sprzedaży nieruchomości została zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu (a wiec wbrew zakazowi przewidzianemu w art.157 § 1 k.c.), umowa ta jest co prawda ważna, ale wywołuje - z chwilą spełnienia się warunku lub upływu terminu - tylko skutek zobowiązujący (sprzedawca pozostaje właścicielem); dla przejścia własności konieczne jest wówczas zawarcie przez strony drugiej umowy tym razem bezwarunkowej i bezterminowej (także i tu zachowana być musi forma aktu notarialnego).

2) Obowiązek wydania rzeczy.

a) wydanie rzeczy polega na wręczeniu tej rzeczy kupującemu; za równo znaczne z wydaniem rzeczy uważa się również wydanie kupującemu dokumentów umożliwiających rozporządzanie rzeczą (np. dowodu składowego, kwitu bagażowego) lub wydanie kupującemu środków dających mu faktyczną władzę nad rzeczą (np. wręczenie kluczy do magazynu, w którym przechowywana jest rzecz); por. art. 348 k.c.

Uwaga: Art. 544 § 1 k.c.: Jeżeli rzecz sprzedana ma być przesłana przez sprzedawcę do miejsca, które nie jest miejscem spełnienia świadczenia (zob. niżej pkt b), poczytuje się w razie wątpliwości, że wydanie zostało dokonane z chwilą, gdy w celu dostarczenia rzeczy na miejsce przeznaczenia sprzedawca powierzył ją przewodnikowi trudniącemu się przewodem rzeczy tego rodzaju.

b) miejsce wydania rzeczy: - strony mogą je według swojego uznania oznaczyć w umowie, - może wynikać z właściwości danego zobowiązania, - jeżeli miejsce wydania rzeczy nie zostało określone w umowie, ani nie wynika z właściwości zobowiązania, rzecz powinna być wydana kupującemu w miejscu zamieszkania sprzedawcy, z chwili zawarcia umowy, a gdy zobowiązanie ma związek z przedsiębiorstwem sprzedawcy - w siedzibie tego przedsiębiorstwa; por. art.454 k.c.

c) termin wydania rzeczy

- pierwszeństwo (podobnie jak przy miejscu wydania) ma termin ustalony w umowie,

- jeśli umowa milczy na ten temat termin może wynikać z właściwości danego zobowiązania (np. jeżeli ktoś kupuje materiał siewny, sprzedawca powinien go dostarczyć z odpowiednim wyprzedzeniem przed upływem terminów agrotechnicznych dla dokonania zasiewów.

3) Inne ważniejsze obowiązki sprzedawcy

a) obowiązek dostarczenia rzeczy o odpowiedniej jakości (por. np. art.357 k.c.)

b) obowiązki wynikające z art.546 k.c.:

- obowiązek udzielenia kupującemu potrzebnych wyjaśnień o stosunkach prawnych i faktycznych dotyczących rzeczy sprzedanej,

- obowiązek wydania posiadanych dokumentów, które dotyczą rzeczy (jeśli dokumenty te dotyczą także innych rzeczy sprzedawca powinien wydąć kupującemu uwierzytelnione wyciągi ze wspomnianych dokumentów),

- jeżeli jest to potrzebne do należytego korzystania z rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem, sprzedawca winien załączyć instrukcję dotyczącą sposobu korzystania z rzeczy.

1) Zaplata ceny: powinna być dokonana jednocześnie ze spełnieniem świadczenia przez sprzedawcę, chyba że co innego wynika z orzeczenia sądu lub innego właściwego organu (zob. art.488 § 1 k.c.); dla uznania świadczenia sprzedawcy za spełnione nie wystarcza przeniesienie przez niego własności na kupującego, musi także nastąpić zaoferowanie kupującemu świadczenia w postaci wydania rzeczy; zob. także szczególne rozwiązanie przewidziane w art. 552 k.c.

2) Odbiór rzeczy: jest to czynność o charakterze faktycznym, polegająca z reguły na objęciu bezpośredniego władztwa nad rzeczą lub uzyskaniu możliwości dysponowania nią przez kupującego; czasem wystarcza samo zapoznanie się z przedmiotem sprzedaży, tj. jego obejrzenie i zbadanie (np. gdy rzecz znajdowała się już - przed zawarciem umowy - w posiadaniu kupującego). Jeżeli sprzedawca należycie wywiązuje się z ciążących na nim obowiązków, odebranie rzeczy jest obowiązkiem kupującego; w razie zawinionego naruszenia tego obowiązku, kupujący popadnie wobec sprzedawcy w tzw. zwlokę, co z reguły spowoduje dla niego dalsze negatywne konsekwencje prawne (por. zwłaszcza art. 471 i 491 k.c.).

3) Inne obowiązki kupującego.

a) obowiązek współdziałania ze sprzedawcą przy wykonywaniu umowy (zakres koniecznego współdziałania wynika z reguły z właściwości danego zobowiązania, może jednak być określony także w umowie lub przepisach szczególnych),

b) obowiązek zbadania przesyłki dostarczonej za pośrednictwem przewoźnika; por. art. 545 § 2 k.c.

1) Definicja: Przez umowę zlecenia jedna jej strona, zwana przyjmującym zlecenie lub zleceniobiorcą, zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla drugiej strony (dającego zlecenie czyli zleceniodawcy) - art. 743 § 1 k.c.. Nie jest natomiast objęta przepisami o zleceniu umowa, z której wynika obowiązek świadczenia usługi polegającej na czynnościach faktycznych; do takiej umowy stosuje się jednak odpowiednio przepisy o zleceniu (por. art. 750 k.c.).

2) Sytuacja prawna zleceniobiorcy

Powinien dążyć do dokonania zleconej czynności prawnej. Zleceniobiorca nie przyrzeka jednak w umowie, iż takiej czynności rzeczywiście dokona; wystarczy, jeżeli wykaże że dołożył odpowiednich starań w celu osiągnięcia zamierzonego celu (nie jest to bowiem umowa rezultatu, ale umowa staranności).

Jeżeli dojdzie do dokonania czynności, to może to nastąpić w dwóch wariantach:

a) Zleceniobiorca dokonuje czynności prawnej w imieniu dającego zlecenie, co wymaga dysponowania pełnomocnictwem zleceniodawcy; z mocy art. 734 § 2 k.c. domniemywa się, że w braku odmiennej umowy zlecenie obejmuje jednocześnie (choćby to nie wynikało wyraźnie z jego treści) umocowanie do dokonania czynności w imieniu dającego zlecenie. Wskutek tego skutki czynności dokonanej przez zleceniobiorcę realizują się tu od razu w osobie zleceniodawcy (np. nabywane na podstawie czynności prawo od razu przysługuje dającemu zlecenie).

b. Gdy z treści umowy zlecenia wynika, że dający zlecenie nie udzielił przyjmującemu zlecenie pełnomocnictwa, wówczas zleceniobiorca dokonuje czynności prawnej w imieniu własnym, lecz jednocześnie na rachunek zleceniodawcy (tzw. czynność powiernicza). Nabywa on wówczas określone prawo na własne imię, lecz z obowiązkiem przeniesienia go następnie na dającego zlecenie.

Umowa zlecenia może mieć zarówno charakter odpłatny, jak i nieodpłatny. Jeżeli w umowie nie rozstrzygnięto tego wyraźnie, to należy przyjąć, iż zleceniobiorcy należy się za wykonanie zlecenia wynagrodzenie - według odpowiedniej taryfy, a jeśli jej brak - w wysokości odpowiadającej wartości wykonanej pracy (w razie sporu wysokość tę określa sąd).

3) Zawarcie i forma umowy zlecenia.

Zawarcie umowy następuje według zasad ogólnych. Jednakże na osoby trudniące się zawodowo załatwianiem czynności dla drugich został nałożony obowiązek niezwłocznego zawiadomienia oferenta o nieprzyjęciu oferty. W razie niewypełnienia tego obowiązku odpowiada on za szkodę, którą klient poniósł ze względu na to, iż liczył na zawarcie umowy (szkoda w granicach tzw. ujemnego interesu umownego).

Forma jest dowolna. Jeżeli jednak zlecenie łączy się z pełnomocnictwem, dla którego wymagana jest forma szczególna, również umowa zlecenia musi być dokonana w tej samej formie szczególnej. Natomiast umowa zlecenia nie zawierająca pełnomocnictwa zawsze może być zawarta w formie dowolnej.

4) Sposób wykonania umowy: w zasadzie zleceniobiorca może działać wedle swego uznania, chyba że zleceniodawca udzielił mu wskazówek o charakterze wiążącym. Od tych wskazań przyjmujący zlecenie może odstąpić tylko wtedy, gdy nastąpiła niespodziewana zmiana okoliczności, a porozumienie się z dającym zlecenie jest niemożliwe. Powinien wówczas postępować zgodnie z przypuszczalnymi intencjami zleceniodawcy.

5) Możliwość zastąpienia się inną osobą (substytucja): Ze względu na to, że umowa zlecenia jest oparta na stosunku zaufania, zleceniobiorca powinien w zasadzie dokonać czynności osobiście; może powierzyć wykonanie zlecenia tylko wtedy, gdy wynika to z umowy, zwyczaju lub zostało wymuszone szczególnymi okolicznościami; powinien o zastępstwie powiadomić dającego zlecenie. Jeżeli zachodziły wspomniane wyżej przypadki zleceniobiorca odpowiada za działania substytuta tylko wtedy, gdy ponosi winę w niewłaściwym jego wyborze. Gdy natomiast powierzył dokonanie czynności osobie trzeciej mimo braku usprawiedliwiających to okoliczności, odpowiada za substytuta na zasadzie ryzyka (art. 474 k.c.).

6) Inne obowiązki stron umowy.

a) Zleceniobiorcy:

- bieżące informowanie dającego zlecenie o przebiegu sprawy,

- złożenie mu sprawozdania z wykonania zlecenia,

- powinność wydania zleceniodawcy wszystkiego, co dla niego uzyskał, choćby we własnym imieniu,

- zakaz używania we własnym interesie rzeczy i pieniędzy danych przez zleceniodawcę.

b) Zleceniodawcy:

- pokrycie wydatków poniesionych przez przejmującego zlecenie, jeżeli są one związane z należytym wykonywaniem zlecenia,

- zwolnienie zleceniodawcy z zaciągniętych w związku z tym zobowiązań,

- zapłacenie po dokonaniu zlecenia (a wiec z dołu) wynagrodzenia, jeżeli zlecenie było odpłatne (chyba, że z umowy wynika co innego).

7) Wygaśnięcie umowy zlecenia:

a) przez wykonanie zlecenia,

b) przez wypowiedzenie, którego każda ze stron może dokonać w każdym czasie; uprawnienie to może być w umowie tylko ograniczone poprzez postanowienie, że nie można umowy wypowiedzieć, jeżeli nie zachodzą ku temu ważne powody (gdy natomiast zachodzą ważne powody nic nie może odebrać stronom prawa wypowiedzenia).

c) śmierć przyjmującego zlecenie (natomiast w razie śmierci zleceniodawcy powoduje wygaśnięcia umowy tylko wtedy, gdy umowa wyraźnie tak postanawia).

1) Definicja: Przez umowę jedna jej strona, czyli agent, zobowiązuje się za wynagrodzeniem (prowizją) do stałego pośredniczenia przy zawieraniu umów, na rzecz drugiej strony, albo do zwierania takich umów w imieniu drugiej strony, zwanej dającym zlecenie (art. 758 k.c.).

2) Różnice w stosunku do umowy zlecenia: Umowa agencyjna zbliża się do zlecenia. Istnieją jednak także różnice:

a) Świadczenie agenta może polegać nie tylko na dokonywaniu na rzecz dającego zlecenie czynności prawnych (w takim przypadku agent musi być zawsze wyposażony w pełnomocnictwo), ale także na dokonywaniu czynności czysto faktycznych (np. pośredniczenia, a wiec nastręczania okazji do zawarcia umowy). Ponadto dokonując czynności prawnych agent zawsze musi tego dokonywać w imieniu dającego zlecenie.

b) Stosunek prawny ma tu zawsze charakter względnie trwały. Chodzi zatem o zawodowe dokonywanie działań (agent realizuje funkcje handlowe).

c) Umowa agencji jest zawsze odpłatna i wzajemna. Wynagrodzenie to w zasadzie przybiera postać prowizji (procentowo od wartości przedmiotów objętych umowami zawartymi przy udziale agenta z osobami trzecimi). Jeżeli wiec do zawarcia umowy nie doszło, prowizja (której wysokość z reguły określa umowa lub obowiązująca taryfa) agentowi się nie należy. Prowizja pokrywa też w zasadzie wydatki agenta (chyba że przekroczyły one zwykłą miarę, a były uzasadnione w danych okolicznościach).

3) Czas trwania umowy: Może być zawarta na czas oznaczony lub nieoznaczony. W drugim przypadku może być wypowiedziana przez każdą ze stron na trzy miesiące naprzód na koniec miesiąca kalendarzowego. Według przeważającego poglądu może też być natychmiast wypowiedziana, jeżeli zachodzą ku temu ważne powody. Nie ulega wątpliwości, że można od niej odstąpić w razie nastąpienia okoliczności umożliwiających odstąpienie od umów wzajemnych.

1) Definicja: Przez umowę komisu przyjmujący zlecenie (komisant) zobowiązuje się za wynagrodzeniem (prowizja) w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do kupna lub sprzedaży rzeczy ruchomych na rachunek dającego zlecenie (komitenta), lecz w imieniu własnym (art. 765 k.c.).

2) Strony umowy:

a) komisant - osoba prowadząca przedsiębiorstwo obejmujące zakresem swych działań czynności komisowe;

b) komitent (dający zlecenie) - może być nim każda osoba fizyczna lub prawna.

3) Różnice w stosunku do umowy agencyjnej i umowy zlecenia:

a) komis a umowa agencyjna: komisant zawsze występuje jako zastępca pośredni, gdyż zawiera umowę w imieniu własnym, lecz na rachunek komitenta, w związku z czym osoba komitenta może pozostać ukryta dla osoby trzeciej, z którą komisant zawarł umowę; tymczasem agent, jeżeli zawiera umowę dla dającego zlecenie może to uczynić tylko w imieniu tego ostatniego (na podstawie pełnomocnictwa).

b) komis a zlecenie: komisant zawsze zawiera umowę z osobą trzecią w imieniu własnym, podczas gdy zleceniobiorca może działać albo w imieniu zleceniodawcy (co jest regułą), albo (gdy nie otrzymał pełnomocnictwa) - w imieniu własnym, lecz na rachunek dającego zlecenie. W tym ostatnim przypadku komis od zlecenia różnią następujące okoliczności:

- zlecenie może obejmować wszelkie czynności prawne, podczas gdy komis dotyczy jedynie umów sprzedaży, i to tylko sprzedaży rzeczy ruchomych;

- w roli komisanta może występować tylko osoba prowadząca przedsiębiorstwo, podczas, gdy od zleceniobiorcy się tego nie wymaga;

- umowa komisu jest zawsze odpłatna, podczas gdy zlecenie może być nieodpłatne.

4) Podstawowe obowiązki komisanta:

a) wykonanie zlecenia komisowego,

b) wydanie komitentowi wszystkiego, co dla niego uzyskał (np. przeniesienie własności rzeczy nabytej dla komitenta lub wydanie sumy pieniężnej otrzymanej w razie sprzedania rzeczy oddanej w komis)

Pośrednictwo, z jakim mamy do czynienia w obrocie gospodarczym można dzielić w różny sposób:

1) na takie, gdy pośrednik nie zawiera w ogóle umowy, a jedynie stwarza okazje do jej zawarcia (pośrednik w rozumieniu art. 517 k.z.; niekiedy agent) oraz takie, gdy pośrednik doprowadza do zawarcia umowy poprzez złożenie własnego oświadczenia woli; ten ostatni przypadek może z kolei występować w dwóch wariantach:

a) gdy pośrednik zawiera umowę w imieniu zlecającego na podstawie udzielonego mu pełnomocnictwa (tak zazwyczaj działa zleceniobiorca oraz agent); wtedy skutki prawne zawarcia umowy powstają bezpośrednio po stronie klienta,

b) gdy pośrednik zawiera umowę we własnym imieniu (jest stroną tej umowy), lecz na rachunek swego klienta; wówczas musi przenieść następnie na swego klienta wszystko, co dla niego na podstawie zawartej umowy uzyskał(umowa komisowa, umowa zlecenia nie połączona z udzieleniem zleceniobiorcy pełnomocnictwa).

2) na takie, w których pośrednik zobowiązuje się stale uczestniczyć na rzecz dającego zlecenie (umowa agencyjna) i takie, gdy pośrednictwo ma charakter okazjonalny, a nie stały (umowa zlecenia, komis, pośrednictwo w rozumieniu art. 517 k.z.);

3) na takie, w których wynagrodzenie należy się pośrednikowi za sam fakt podjęcia starań w kierunku dokonania czynności prawnej dla klienta (umowa zlecenia) i takie, w których prawo do żądania wynagrodzenia powstaje po stronie pośrednika dopiero w razie dojścia owej czynności prawnej do skutku (pośrednictwo w rozumieniu art. 517 k.z., agencja, komis);

4) na takie, które może być wykonywane tylko w ramach prowadzonego przez pośrednika przedsiębiorstwa (komis) i takie, którego można się podjąć nie prowadząc przedsiębiorstwa (pozostałe);

5) na takie, w których pośrednik może domagać się w zasadzie domagać zwrotu wydatków (zlecenie, agencja) oraz takie, w których przypadku nie przysługuje mu to uprawnienie (pośrednik w rozumieniu art. 517 k.z.).

1) Definicja: Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie (wykonawca dzieła) zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia.

2) Pojęcie dzieła: Przez wykonanie dzieła należy rozumieć stworzenie pewnego nowego, uchwytnego zmysłami rezultatu (stworzenie prototypu maszyny, uszycie ubrania, wymalowanie mieszkania, przygotowanie konspektu, położenie parkietu, itp.) lub przetworzenie dzieła już istniejącego poprzez nadanie mu nowej postaci (np. remont samochodu, renowacja obrazu, naprawa określonej rzeczy).

3) Odróżnienie od innych umów pokrewnych: Od zlecenia umowa o dzieło różni się tym, że jej wykonanie musi wieńczyć konkretny rezultat; od umowy o prace - brakiem "podporządkowania" między stronami. Od umowy sprzedaży rzeczy przyszłej odróżnia umowę o dzieło to, że nie chodzi tu o przeniesienie (za zapłatą) własności rzeczy, lecz wytworzenie przez wykonawcę nowego dzieła według zindywidualizowanych życzeń zamawiającego.

4) Wynagrodzenie wykonawcy: Może być przewidziane w formie ryczałtowej (z góry określone przez wskazanie odpowiedniej kwoty) lub w postaci kosztorysowej (zestawienia planowanych prac, kosztów materiału i robocizny, przy uwzględnieniu zysku wykonawcy); kosztorys może sporządzić albo wykonawca (co w praktyce jest dominujące) lub zamawiający. Jeżeli strony nie określą wynagrodzenia w ten sposób, zastosowanie znajduje art. 628 § 1 zd. 2 i 3 k.c.

Art. 628 § 1 zd. 2 i 3: "Jeżeli strony nie określiły wysokości wynagrodzenia, ani nie wskazały podstaw do jego ustalenia, poczytuje się w razie wątpliwości, że strony miały na myśli zwykle wynagrodzenie za dzieło tego rodzaju. Jeżeli także w ten sposób nie da się ustalić wysokości wynagrodzenia, należy się wynagrodzenie odpowiadające uzasadnionemu nakładowi pracy oraz innym nakładom przyjmującego zamówienie."

5) Podstawowe prawa i obowiązki wykonawcy dzieła (przyjmującego zamówienie):

a) Podstawowym obowiązkiem przyjmującego zamówienie jest wykonanie dzieła. Jeżeli dzieło wymaga użycia określonych materiałów, to strony powinny się umówić, kto je dostarcza. Jeżeli materiały dostarcza zamawiający, wykonawca dzieła powinien je zbadać i zawiadomić drugą stronę o ewentualnej ich nieprzydatności; powinien także użyć ich w odpowiedni sposób, złożyć zamawiającemu rachunek z tego użycia i zwrócić mu niewykorzystaną resztę.

b) Przyjmujący zamówienie nie musi wykonywać dzieła osobiście, chyba że co innego wynika z umowy. Nie jest też w zasadzie związany wskazówkami zamawiającego.

c) Może odstąpić od umowy, jeżeli zamawiający odmawia współdziałania niezbędnego dla wytworzenia dzieła.

d) Ponosi odpowiedzialność za wady dzieła (o czym dalej).

e) Po wykonaniu dzieła przyjmujący zamówienie może zadąć stosownego wynagrodzenia.

6) Podstawowe uprawnienia i obowiązki zamawiającego.

a) Jest zobowiązany do współdziałania przy wykonywaniu dzieła, jeżeli charakter dzieła tego wymaga.

b) Po wykonaniu zamówienie powinien zapłacić wynagrodzenie.

c) Ma prawo kontrolowania wykonania dzieła. Jeżeli sposób wykonania jest wadliwy albo sprzeczny z umową, zamawiający może wezwać wykonawcę do zmiany sposobu wykonania i wyznaczyć mu w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie tego terminu może od umowy odstąpić albo powierzyć poprawienie lub dalsze wykonanie dzieła innej osobie na koszt i niebezpieczeństwo przyjmującego zamówienie.

d) Przysługuje mu prawo odstąpienie od umowy (bez wyznaczania dodatkowego terminu), gdy przyjmujący zamówienie opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła tak dalece, że nie jest prawdopodobne, aby zdołał jej skończyć w umówionym czasie.

e) Dopóki dzieło nie jest jeszcze ukończone, zamawiający może w każdej chwili od umowy odstąpić, płacąc umówione wynagrodzenie. Jednakże w takim przypadku może odliczyć to, co przyjmujący zamówienie oszczędził z powodu niewykonania dzieła.

7) Odpowiedzialność wykonawcy za wady wykonanego dzieła (rękojmia).

Uprawnienia z tytułu rękojmi za wady dzieła zależą od tego, czy wady dadzą się usunąć lub nie, oraz od tego, czy są istotne czy nieistotne.

Jeżeli wady dają się usunąć, zamawiający może zadąć ich usunięcia i wyznaczyć w tym celu wykonawcy odpowiedni termin z zagrożeniem, że po jego bezskutecznym upływie dzieła nie przyjmie. Gdyby naprawa wymagała nadmiernych kosztów, to przyjmujący zamówienie może odmówić jej wykonania.

Jeśli wady dzieła nie dają się usunąć, a są istotne, albo gdy z okoliczności wynika, że przyjmujący zamówienie nie zdoła ich usunąć w czasie odpowiednim - zamawiający może od umowy odstąpić. Gdy są nieistotne, zamawiający może jedynie domagać się odpowiedniego obniżenia wynagrodzenia wykonawcy.

Wada dzieła jest istotna, gdy czyni je niezdatny do zwykłego użytku albo pozostaje w wyraźnej sprzeczności z postanowieniami umowy. Zamawiającemu nie przysługuje prawo do żądania dostarczenia - w miejsce dzieła wadliwego - dzieła wolnego od wad.

8) Wygaśnięcie umowy o dzieło. Normalnym sposobem jest przyjęcie dzieła przez zamawiającego bez zastrzeżeń i zapłacenie wykonawcy wynagrodzenia. Jednak umowa może wygasnąć także w wyniku skutecznego odstąpienia od niej jednej ze stron lub przez zgodne rozwiązanie umowy przez obydwie strony. Ponadto zobowiązanie między zamawiającym i przyjmującym zamówienie wygasa w razie śmierci przyjmującego zamówienie, choć dotyczy to tylko przypadku, gdy wykonanie dzieła zależało od osobistych przymiotów wykonawcy (w pozostałych sytuacjach obowiązek wykonania dzieła przechodzi na spadkobierców zmarłego).

9) Roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem 2 lat od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane - od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane.

1) Definicja: Przez umowę najmu wynajmujący zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do używania przez czas oznaczony lub nie oznaczony, a najemca zobowiązuje się płacić wynajmującemu umówiony czynsz.

2) Przedmiot umowy najmu: tylko rzeczy albo ich części, nadające się do używania bez zniszczenia ich substancji. W najem można zatem oddać grunt lub inną nieruchomość, rzecz ruchomą (np. samochód) albo cześć rzeczy (np. lokal w budynku, a nawet pokój w lokalu lub np. ścianę domu dla zamieszczania na niej reklam).

3) Czynsz: umowa najmu jest zawsze odpłatna. Czynsz może być uiszczany w pieniądzu lub świadczeniach innego rodzaju (np. świadczeniu usług). Termin jego płatności wynika z umowy lub z ustawy.

4) Czas trwania: Czas najmu może być oznaczony lub nieoznaczony. Umowa na czas oznaczony wygasa wskutek upływu czasu, na który została zawarta. Natomiast najem na czas nieoznaczony wygasa w wyniku wypowiedzenia przez jedną ze stron z zachowaniem umownego lub ustawowego terminu wypowiedzenia. Oczywiście strony mogą także w każdej chwili rozwiązać umowę za zgodnym porozumieniem. Ponadto, w razie wystąpienia przewidzianych w ustawie sytuacji, strony mają prawo wypowiedzenia najmu bez zachowania terminów wypowiedzenia (ze skutkiem natychmiastowym).

1) Ogólna charakterystyka obowiązków

Wynajmujący ma obowiązek wydania najemcy rzeczy w stanie nadającym się do użytku i utrzymywania jej w takim stanie przez czas trwania najmu. Nie jest jednak zobowiązany do przywracania przydatności rzeczy, jeżeli została ona zniszczona z przyczyn niezależnych od niego (np. odbudowania lokalu użytkowego zniszczonego przez pożar). Ma natomiast obowiązek dokonywania tych napraw, które go obciążają zgodnie z prawem. Jeżeli tego nie uczyni, najemca może wyznaczyć wynajmującemu odpowiedni termin do wykonania niezbędnych napraw, bez których rzecz nie jest zdatna do użytku. Po bezskutecznym upływie tego terminu najemca może dokonać napraw na koszt wynajmującego. Wynajmujący - o czym dalej - ponosi również odpowiedzialność za wady wynajętej rzeczy.

2) Ogólna charakterystyka uprawnień wynajmującego

a) Może zadąć zapłaty czynszu; dla zabezpieczenia zaległego czynszu przysługuje mu z mocy ustawy prawo zastawu na rzeczach ruchomych wniesionych przez najemcę do przedmiotu najmu (prawo to wygasa, gdy rzeczy te zostaną usunięte z przedmiotu najmu).

b) Najemca może dokonywać zmian w rzeczy najętej tylko za zgodą wynajmującego.

c) Jeżeli najemca

- wbrew ciążącym na nim obowiązkom używa rzeczy w sposób sprzeczny z jej przeznaczeniem lub umową i nie zaprzestaje takiego postępowania mimo upomnienia, albo

- gdy rzecz zaniedbuje, narażając ją na utratę lub uszkodzenie, lub

- zwleka z zapłatą za dwa pełne okresy płatności - to wynajmujący może najem wypowiedzieć bez zachowania terminów wypowiedzenia (nawet przy najmie zawartym na czas oznaczony).

1) Obowiązki najemcy

a) powinien korzystać z rzeczy najętej w sposób zgodny z jej przeznaczeniem i umową;

b)obciąża go obowiązek dokonywania drobnych napraw, związanych ze zwykłym korzystaniem z rzeczy;

c) nie może - bez zgody wynajmującego - dokonywać zmian rzeczy najętej, niezgodnych z przeznaczaniem tej rzeczy lub z umową;

d) jest obowiązany płacić czynsz;

e) po ustaniu najmu winien zwrócić rzecz w stanie niepogorszonym; nie ponosi jednak odpowiedzialności za zużycie rzeczy będące następstwem prawidłowego z niej korzystania.

2) Uprawnienia najemcy:

a) żądanie wydania rzeczy najętej i zapewnienia - przez wynajmującego - spokojnego z niej korzystania;

b)możliwość podnajęcia rzeczy lub oddania jej w używanie innej osobie, chyba że umowa najmu tego zabrania;

c) jeśli rzecz ma wady ograniczające przydatność do użytku uzgodnionego w umowie - może się domagać obniżenia czynszu;

d) gdy rzecz ma wady uniemożliwiające korzystanie z niej w sposób ustalony w umowie - może wypowiedzieć najem bez zachowania terminów do wypowiedzenia.

Może nastąpić wskutek upływu czasu uzgodnionego w umowie lub wskutek wypowiedzenia najmu przez jedną ze stron (oczywiście także w przypadku zgodnego rozwiązania umowy przez obie strony). Wypowiedzenie zwykle może być dokonane tylko z zachowaniem ustawowych terminów; jednak w wypadkach w prawie przewidzianych (lub oznaczonych w umowie) może nastąpić bez konieczności zachowania tych terminów (ze skutkiem natychmiastowym). Śmierć najemcy lub wynajmującego nie powoduje ustania najmu; w miejsce osoby zmarłej wchodzą jej spadkobiercy. Również zbycie rzeczy przez wynajmującego powoduje, że nabywca wchodzi w miejsce dawnego wynajmującego (zbywcy); może jednak najem wypowiedzieć z zachowaniem ustawowych terminów, chyba że umowa najmu została zawarta na czas oznaczony, w formie pisemnej z datą pewną, a rzecz została najemcy wydana (wtedy nowy właściciel rzeczy musi czekać, aż nadejdzie termin ustalony w umowie).

Poprzednio omówione zostały ogólne zasady rządzące najmem. Problematyka najmu lokali wykazuje jednak pewną specyfikę. Przede wszystkim jest ona uregulowana nie tylko w kodeksie cywilnym

Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku, zaś obdarowany wyraża na to zgodę. Celem darowizny jest zatem bezpłatne przysporzenie majątkowe na rzecz drugiej strony dokonane z majątku darczyńcy. Darczyńca nie otrzymuje za swoje świadczenie żadnego ekwiwalentu.

Przedmiotem darowizny może być:

1) rzecz ruchoma lub nieruchomość (w istocie chodzi tu o prawo własności rzeczy);

2) udział we współwłasności ułamkowej rzeczy;

3) cala masa majątkowa (np. cale przedsiębiorstwo lub cale gospodarstwo rolne);

4) inne - poza własnością - prawa zbywalne, zwłaszcza prawa rzeczowe (np. użytkowa nie wieczyste) oraz wierzytelności.

Ponadto darowizna może polegać na zwolnieniu obdarowanego z zobowiązania wobec darczyńcy lub wobec osoby trzeciej (w tym ostatnim wypadku darczyńca spełnia świadczenie do rąk osoby trzeciej na rachunek obdarowanego) albo na bezpłatnym ustanowieniu na rzecz obdarowanego nowego, dotychczas nie istniejącego prawa.

W zasadzie umowa darowizny wymaga formy aktu notarialnego dla oświadczenia woli składanego przez darczyńcę; mimo niezachowania tej formy umowa będzie jednak ważna, jeżeli przyrzeczone w niej świadczenie zostanie przez darczyńcę dobrowolnie wykonane.

Darczyńca odpowiada w ramach rękojmi za szkody spowodowane wadą rzeczy darowanej tylko wtedy, gdy wiedząc o tej wadzie nie poinformował o tym obdarowanego; jednak nawet w takim przypadku jego odpowiedzialność odpada, gdy obdarowany mógł z łatwością wadę zauważyć. Za pozostałe szkody spowodowane niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy darowizny darczyńca odpowiada jedynie wówczas, gdy dopuścił się winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa.

Darczyńca może odwołać darowiznę, gdy:

1) po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny musiałoby pociągnąć za sobą uszczerbek dla jego własnego utrzymania lub dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych (dotyczy tylko darowizn jeszcze nie wykonanych);

2) obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności (np. popełnił względem niego przestępstwo lub naruszył ciężko obowiązki rodzinne); odwołanie z tych powodów darowizny może nastąpić także po jej wykonaniu, chyba że darczyńca obdarowanemu przebaczył.

Darczyńca może w umowie obciążyć obdarowanego poleceniem, czyli obowiązkiem oznaczonego działania lub zaniechania. Wykonania polecenia darczyńca może zadąć wtedy, gdy sam wypełnił swe obowiązki; po śmierci darczyńcy z żądaniem mogą wystąpić jego spadkobiercy, a jeżeli polecenie miało na względzie interes społeczny - także właściwy organ państwowy.

Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego pożyczkę określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący pożyczkę zobowiązuje się zwrócić te samą ilość pieniędzy lub te samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Pożyczka pieniężna może być oczywiście oprocentowana.

Umowa pożyczki o wartości przekraczającej 500 zł powinna być zawarta w formie pisemnej (forma dla celów dowodowych).

Dający pożyczkę może odstąpić od umowy i odmówić wydania przedmiotu pożyczki, jeżeli zwrot pożyczki jest wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego pożyczkobiorcy, o którym to stanie majątkowym dający pożyczkę w chwili zawierania umowy nie wiedział i nie mógł się z łatwością dowiedzieć.

Roszczenie o wydanie przedmiotu pożyczki przedawniła się z upływem 6 miesięcy od chwili, gdy przedmiot umowy miął być wydany.

Jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest oznaczony, dłużnik jest obowiązany zwrócić pożyczkę w ciągu 6 tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę. Gdy rzeczy otrzymane przez pożyczkobiorcę mają wady, dający pożyczkę obowiązany jest naprawić powstałą wskutek tego szkodę tylko wtedy, gdy wiedząc o wadach nie zawiadomił o tym pożyczkobiorcę; nie dotyczy to jednak przypadku, kiedy biorący pożyczkę mógł z łatwością wadę zauważyć.

1) Definicja: Przez umowę przechowania przechowawca zobowiązuje się zachować w stanie niepogorszonym rzecz ruchomą oddaną mu na przechowanie (art. 835 k.c.) Może to być umowa odpłatna lub nieodpłatna (w razie wątpliwości przyjmuje się, że jest odpłatna); jest jednak zawsze umową realną (dochodzi do skutku dopiero z chwilą wydania przechowawcy rzeczy ruchomej).

2) Przechowawca może używać rzeczy tylko wtedy, gdy uzyska na to zgodę składającego lub gdy jest to niezbędne dla zachowania rzeczy w stanie niepogorszonym (np. gdy idzie o zwierzę). Powinien ją przechowywać zgodnie z umową, a jeśli ta tego nie określa - w sposób, jaki wynika z właściwości rzeczy i z okoliczności. W zasadzie (ze względu na to, iż chodzi tu o stosunek zaufania) może oddać rzecz na przechowanie osobie trzeciej tylko za zgodą składającego lub gdy jest do tego zmuszony przez okoliczności (np. chorobę i pobyt w szpitalu). Składający powinien zwrócić przechowawcy wszelkie uzasadnione wydatki poczynione w celu zachowania rzeczy w stanie niepogorszonym. Jeśli przechowanie jest odpłatne winien nadto uiścić wynagrodzenie w wysokości określonej w umowie, taryfie lub - w wysokości przyjętej w danych okolicznościach.

3) Składający może w każdym czasie żądać zwrotu rzeczy, doprowadzając poprzez to do wygaśnięcia stosunku prawnego. Odnosi się to nie tylko do przechowania zawartego na czas nieoznaczony, lecz także umowy zawartej na czas oznaczony. Przechowawcę wiąże termin, na jaki została zawarta umowa tylko wtedy, gdy przechowanie jest odpłatne; może jednak żądać odebrania rzeczy w razie pojawienia się nieoczekiwanych okoliczności zagrażających jego uzasadnionym interesom lub rzeczy. Jeżeli natomiast przechowanie jest zawarte na czas nieoznaczony lub nieodpłatne - może domagać się odebrania rzeczy w każdej chwili, byleby tylko zwrot nie nastąpił w momencie niedogodnym dla składającego.

Zbliża się pod pewnymi względami do przechowania, ale też i od niego różni i w dużej mierze przypomina umowę pożyczki. W odróżnieniu od przechowania.

1) Przechowawca nieprawidłowy zawsze może używać oddanych mu rzeczy, ponieważ staje się ich właścicielem,

2) Przedmiotem depozytu nieprawidłowego mogą być tylko pieniądze lub rzeczy oznaczone co do gatunku,

3) Po zakończeniu umowy depozytariusz nie zwraca tych samych rzeczy lub pieniędzy, lecz taką samą sumę pieniędzy lub odpowiednią ilość rzeczy tego samego gatunku o tej samej jakości).

W odróżnieniu jednak od pożyczki, a podobnie do przechowania, depozyt nieprawidłowy jest zawsze umową realną (dochodzi do skutku nie przez same oświadczenia woli, lecz wymaga ponadto wydania rzeczy; dopóki rzecz nie zostanie wydana, umowa jest uważana za niezawartą). Ponadto - podobnie jak przy przechowaniu - składający na przechowanie nieprawidłowe może w każdej chwili żądać zwrotu depozytu, przy czym żadne ograniczenia umowne nie są tu skuteczne. Zwrot ma nastąpić w miejscu, w którym przedmiot wręczono przechowawcy nieprawidłowemu.

Depozyt nieprawidłowy może być odpłatny lub nieodpłatny. Odpłatność (zwykle w formie odsetek) może być zastrzeżona albo na rzecz przechowawcy nieprawidłowego, albo na rzecz składającego (co jest częstsze i stanowi formę wynagrodzenia za możność korzystania z rzeczy oddanych do depozytu).

13

13


Wyszukiwarka