1.ŹRÓDŁA  HISTORYCZNOPRAWNE.

 

*Źródła powstania prawa= czynniki tworzące prawo:

-Zwyczaj- powszechnie uznana, uświęcona tradycją forma zachowania się przyjęta w danej zbiorowości społecznej (był głównym czynnikiem tworzenia prawa w czasch najdawniejszych).

-Akt normatywny- rezultat działalności prawotwórczej organów posiadających władzę legislacyjną

(prawo tworzone w drodze ustaw i rozporządzeń, wydawane przez władców w ustrojach autorytarnych, a w u.demokratycznych przez organ przedstawicielski=sejm, parlament).

 

W zależności od źródła, mówimy o prawie zwyczajowym lub stanowionym.

 

Inne źródła tworzenia prawa: - orzecznictwo sądowe w formie precedensów(gł. Anglia)

                                                (=wyroki sądowe zapade wcześniej, będące podstawą w                                                                                                     rozstrzyganiu podobnej sprawy w przyszłości)

-                   jurysprudencja (dzieła uczonych prawników np. angielskie „księgi autorytetu)

 

*Zródła poznania prawa= wszelkie przekazy pozwalające poznać na dawne prawo:

-źródła bezpośrednie: kodeksy, orzeczenie sądowe, dokumenty (z „pierwszej ręki”)

-źródła pośrednie: pisane: kroniki, wspomnienia, korespondencja, literatura piękna;

niepisane: tradycja ustna, przysłowia prawnicze.

 

 

 

 

2.CECHY CHARAKTERYSTYCZNE PRAWA EPOKI NIEWOLNICTWA.

(NAJSTARSZY TYP PRAWA W OGÓLE:) )

 

*Prawo despotii wschodnich:

•        ogromne powierzchnie poszczególnych państw

•        ludność zajmowała się głównie handlem, eksploatacją ziemi i wojowaniem

•        źródłem prawa despotyczny władca uważany za bóstwo

•        prawo karne cechowała duża surowość (prawo talionu= „oko za oko, ząb za ząb”;kara odzwierciedlająca; kary mutylacyjne=okaleczenia osoby karanej, często śmierć)

•        brak ujęcia prawa prywatnego w zwarty system (strony zawierające umowę były tak dalece zobowiązane jak dalece dało się to ustalić z treści zawartej umowy)

•        Brak w prawach Starożytnego Wschodu zasadniczych konstrukcji teorytycznych; przepisy prawne ujmowane w sposób kazuistyczny, dotyczyły konkretnych przypadków

•          

*Prawo greckie:

•        gospodarka o charakterze morskim, żegluga, handel

•        polis grecka- państwo samo w sobie; rządy w rękach ogółu wolnych obywateli(=demokracja grecka)

•        w hierarchii praw wysoko wysunięte prawa jednostki

charakterystyczny partykularyzm prawa, wynikający z suwerenności poszczególnych polis (dana osoba podlegała prawu państwa, z którego pochodziła= zasada osobowości)

 

*Prawo rzymskie:

•        podwalina prawa kontynentalnego

•        prawo uniwersalne(obowiązuje do dziś) i autonomiczne

•        oddzielenie norm prawa świeckiego od norm sakralnych

•        twórcy prawa cywilnego;normy pojmowana w sposób abstrakcyjny, jako wchodzące w skład jednolitego systemu

•        sędzia w Rzymie wydając wyrok stosował prawo, a nie je tworzył

rzymskie prawo prywatne tworzyło zwarty system oparty na ideach i zasadach ogólnych, wypracowało konstrukcję poszczególnych instytucji prawnych, usystematyzowało je i opracowało w sposób teorytyczny.

 

 

3.ŹRÓDŁA PRAWA EPOKI NIEWOLNICTWA.

●     Prawo sumeryjskie i akadyjskie:

-”Bliski Wschód”= obecnie płw.Arabski, Palestyna, Syria, Egipt, Azja Mn, Irak, Iran (tereny zamieszkane przez liczne ludy= wiele wojen i konfliktów)

-w poł.III/IV tys.na stałe osiedlili się w Mezopotamii Sumerowie( porzucili koczowniczy tryb życia, rolnictwo, nawadnianie)

-ok.IIItys Akadyjczycy podbili Sumerów, jadnak ulegli im w dziedzinie kultury, stąd określenie państwo sumero-akadyjskie.

-znane im było pismo klinowe, pozostawili po sobie wiele zapisanych tabliczek glinianych( wiele z nich to dokumenty o treści prawnej, cenne źródło poznania prawa, nazwane prawem klinowym)

-1952r. Odkrycie fragmentu kodeksu pisanego w języku sumeryjskim pochodzącego z ok.2060r.p.n.e.

Jest to najstarszy  znany tekst legislacyjny, autorem jest Ur-Nammu, władca miasta Ur.

Z tekstu zachował się prolog, w którym król powołując się na upoważnienie ze str bóstwa, przyrzeka ochronę słabych przed możnymi, 5 artykułów. (Wzorem tego kodeksu mogło być reformatorskie ustawodawstwo Urukaginy,sumeryjskiego władcy miasta Lagasz z roku ok 2400pne).

-w języku sumeryjskim pisany jest również frag. Kodeksu z ok. 1875pne, autorem jest władca Isinu  Lipit-Isztar. Zachowały się prolog, 40 art i epilog.

-                   najstarszy tekst legislacyjny w języku akadyjskim to kodeks pochodzący z Eszunny

z XIXw p.n.e., przypisywany królowi Bilalamie. Zawiera część prologu i 60 artykułow.

●     Prawo babilońskie:

-na początku IItys.pne na poł Mezopotamii przybył z Syrii nowy lud semicki- Amuryci, zajęli oni Babilon; 6 królem panującej tam dynastii był Hammurabi:)

Od Hammurabiego właśnie pochodzi odnaleziony w 1902r w Suzie słynny kodeks, pisany w języku akadyjskim najbardziej znany i kompletny tekst legislacyjny obejmujący prawo staroorientalne.

Hammurabi określił się w nim jako wykonawca poleceń bóstwa, by „ustanowił w kraju prawo i sprawiedliwość”; uporządkował i poprawił prawo dotychczasowe.

KH składa się z peologu,282 paragrafów i epilogu; Przepisy dotyczą prawa karnego, cywilnego, publicznego, handlowego, morskiego i procesowego, mają charakter kazuistyczny; normy prawne charakter klasowy- rozmiar kary za to samo przestępstwo zależał od przynależności sprawcy do określonej warstwy społecznej. (Kara talionu oraz odzwierciedlająca- np. synowi , który uderzył ojca odcinano rękę).

●     Prawo asyryjskie:

-poł. IIItys.pne, płn Mezopotamia osiedliłsie lud semicki zwany od miasta Asur, asyryjczykami

(najbardziej wojowniczy lud B.Wsch.)

-spośród pomników prawa asyryjskiego zachował się obszerny zbiór z XV lub XVIw (po KH zajmuje 2 miejsce jako źródło inf o prawie staroorientalnym). Fragmenty tego zbioru ujęte są na trzech tablicach, z których każda reguluje odrębną materię prawa.

●     Prawo hetyckie:

-państwo Hetytów założone na terenie Azji Mn.

-z okresu nowego państwa hetyckiego  pochodzą 2 gliniane tablice zawierające kodeks hetycki=

najstarszy zbiór prawa u ludów pochodzenia indoeuropejskiego!

Po raz pierwszy ustawodawca nie wywodzi od bóstwa upoważnienia do stanowienia prawa.

Autor podzielił przepisy prawne wg dóbr, które były przedmiotem ich ochrony.

Przepisy sformułowane w trybie warunkowym(np. Jeśli człowiek...)

Kodeks ten, mimo wpływu KH, był bardziej postępowy i humanitarny.

 

●     Prawo egipskie:

-początki państwowości ok IIItys.pne, kształtowanie historii w atmosferze rzadko zakłócanego spokoju; centrum dynamicznego rozwoju gospodarczego,handlowego, naukowego i kulturalnego

-w ustawodawstwie egipskim przykuwa uwagę pochodząca z XVIIIw.pne kodyfikacja króla Bocchorisa, traktująca o umowach, prawie procesowym i egzekucyjnym.

 

●     Prawo hebrajskie:

-Hebrajczycy założyli w XIw państwo Izrael, które po 1000 latach istnienia straciło niepodległość na rzecz Rzymu

-prawo staroizraelskie zawarte jest w Starym Testmencie, najstarsza jego część składowa to Księga Przymierza zawarta w Księdze Mojżeszowej (część z norm ma charakter etyczny, część odnosi się do kultur, inne to prawo laickie z przepisami o niewolnikach, morderstwie, gwałcieitp.)

-kary za przestępstwa mniej okrótne niż w prawie babilońskim; wpływ kodeksu hetyckiego= odejście od kar mutylacyjnych (okaleczanie sprawcy).

 

●     Prawo greckie i hellenistyczne:

-Grecja, kraj w poł-wsch części płw. Bałkańskiego obejmujący wyspy na M.Egejskim i zach. wybrzeże Azji Mn.

-swoista forma organizacji- miasto-państwo, polis

-pomników prawa greckiego zachowało się niewiele, głównie źródła pośrednie: Iliada, Odyseja Homera, dzieła historyków, filozofów głównie Platona i Arystotelesa, także komedie, tragedie, mowy sądowe; o reformach w prawie greckim dokonanym przez Drakona, Solona i Likurga również dowiadujemu się ze źródeł pośrednich, taki też charakter mają wiadomości o prawodawcach Wielkiej Grecji Zaleukosie,który miał wydać prawa dla greckiej kolonii w Lokrydzie oraz Charondasie, słynnym prawodawcy z Katany.

-źródła prawnicze: ustawodawstwo Gortynu na krecie z Vwpne, ustawę Ligdanis z Halikarnasu, ustawa pogrzebowa Julis z wyspy Kos, ustawa z Efezu, dotycząca prawa własności na gruntach, zastawu hipotecznego oraz pożyczki.

-w 338r.pne(bitwa pod Cheroneą) Grecja utraciła niezależność polityczną na rzecz Macedonii, a w 146r.pne znalazła się pod panowaniem Rzymu

-prawo hellenistyczne- prawo przeniesione przez A.Wielkiego zlane z prawem narodów orientalnych; liczne papirusy odkryte w Egipcie i Syrii

 

 

4.NAJWAŻNIEJSZE CECHY PRAWA PRYWATNEGO I PRAWA KARNEGO W EPOCE NIEWOLNICTWA.

 

●     Prawo prywatne:

*Prawo osobowe i familijne:

-zdolność prawna=określona osoba w stosunkach prawnych może być przedmiotem praw lub obowiązków.

-we wszystkich prawach antycznych pełną zdolność prawną mieli tylko wolni, miało też na nią wpływ obywatelstwo, a także w niektórych prawach stanowisko w rodzinie (podleganie władzy ojca, męża, który mógł nawet sprzedać swoje dzieci- KH, pr. attyckie i asyryjskie)

- niewolnik był traktowany jako rzecz, własność pana; niewolnikami byli:

•        obcy jeńcy wojenni

•        następnym źródłem niewoli było urodzenie się z rodziców niewolników

•        dziecko porzucone stawało się niewolnikiem tego, kto je wychował

•        kradzież ludzi

•        sprzedaż dzieci w niewolę

•        w trudnych sytuacjach ekonomicznych zaprzedanie się w niewolę całej rodziny

•        niewola za długi (wyjątek stanowiła egipska kodyfikacja Bocchorisa)

      Stanowisko prawne niewolnika nie określało prawo osobowe, tylko prawo rzeczowe, niewolnik był więc częścią składową majątku właściciela, który miał prawo pełnego korzystania z możliwości fizycznych i intelektualnych sojego niewolnika, a wytwory jego pracy, stawały się własnością pana. Poza tym właściciel mógł rozporządzać niewolnikiem np.oddać go w najem, zastaw oraz mógł wymusić posłuszeństwo przez chłostę, a za zabicie nie odpowiadał karnie. Niektóre prawa przewidywały ochronę niewolnika, który schronił się w świątyni, duże kary były natomiast przewidziane za ukrycie obcego niewolnika, właścicielowi w takich wypadkach przysługiwała skarga o jego wydanie. Zbiegłego niewolnika najbardziej humanitarnie traktowało prawo izraelskie, zakazujace wydania go dotychczasowemu właścicielowi. Często jako oznaka własnosci posiadacze wypalali im znaki na czole, bądź zakładali obrożę.

-                   niewolnik w większości praw mógł posiadac własny majatek, ale w stosunkach osobistych ze swym właścicielem traktowany był jako przedmiot prawa, natomiast w stosunkach majątkowych uznawano jegom podmiotowość prawną(w niektórych przypadkach mógł procesować się nawet z panem) ; w KH mógł tylko zarządzać wydzielonym majatkiem...

-                   w prawie małżeńskim niewolnicy posiadali również zdolność prawną ( jednak z małżeństw niewolnika z wolną kobietą, dziecko dzieliło status prawny ojca)

-                   kary za przestępswa dla niewolnika były dużo surowsze niż w przypadku osoby wolnej, połączone niejednokrotnie z mutylacją

Te namiastki zdolności prawnej utracili niewolnicy w Grecji(„rzeczy ożywione”).

-                   niewola gasła z mocy prawa albo skutkiem wyzwolenia (na podstawie testamentu, umowy pana z niewolnikami lub jak w pr greckim aktu publicznego) jednak stosunkowo rzadko

-w prawie greckim o zdolności prawnej decydowało także posiadanie obywatelstwa (zasada osobowości prawa=każdy posługuje się prawem państwa, do którego należy); obcokrajowcy byli dopuszczani do udziału w życiuprawnym jedynie na podstawie umów miedzynarodowych.

 

-                   zdolność do czynności prawnych- zdolność do składania i przymowania oświadczeń woli, które wywołują skutek prawny;

we wszystkich prawach zależała ona od wieku, w wypadku małoletniego pupila czynności prawnych dokonywali ich opiekunowie, formy oświadczenia woli - uzależniając jej skutek od obecności swiadków lub ujęcia czynności w formie pisemnej, prawo nowobabileńskie kładzie nacisk na wymóg niepszymuszonego oświdaczenia woli.

-                   Małżeństwo:

1)  w prawie staroegipskim: poliandria (wielomęstwo), dochodziło do skutku przez pisemny kontrakt, bliskie pokrewieństwo nie stanowiło przeszkody do jego zawarcia  

2)  w innych prawach staroorientalnych: monogamia, ale tylko w tym znaczeniu że 1 kobieta korzystała z pełni prawa małżonki, pozostałe były konkubinami, (Grecy małżeństwa całkowicie monogamiczne), przeszkodą do małżeństwa bliskie pokrewieństwo, ponadto prawa greckie i hebrajskie zakaz małżeńswa z obcokrajowcami, w niektórych prawach nierówność stanowa, mąż posiadał władzę nad żoną włącznie z prawem jej zabicia w przypadku cudzołóstwa, prawa antyczne uznają władzę matki nad dzieckiem (współdecydowanie o losach dziacka, wychowanie dzieci po śmierci ojca), prawo rozwodu przysługiwało mężowi, konkubinat gdy małżeństwo bezdzietne, prawo asyryjskie, żona mogła posiadać majątek odrębny w prawie hebrajskim, greckim, asyryjskim i hetyckim, w babilońskim mogła rozporządzać swoim majątkiem za zgodą męża, w prawie greckim w przypadku rozwodu podział majątku

-                   dorobkowego na równe części a przyczyną mógł być rozkład pożycia małżeńskiego.

 

PRAWO RZECZOWE

1. prawo własności: władztwo osoby nad  rzeczą, w pierwszej kolejności ukształtowała się na rzeczach ruchomych (przedmioty osobistego użytku w grobach stanowiły własnośc zmarłego) pozostawine w grobach modele budynków świadczą o wczesnym ukształtowaniu się własności indywidualnej gruntów, pierwsza definacja własności - egipt II tysiąclecie p.n.e., „jego majątek stanowi jego własność i może go dać komu chce” (mowa w tym papirusie o wynikającym z prawa własności upoważnieniu do dysponowania rzeczą), w prawie babilońskim i greckim brak precyzyjnego okreslenia prawa własności „ ma w majątku”,” ma w domu” - Arystoteles rozwinął tearię własności - majątek określa to czy prawo jego zbycia zależy od kogoś czy nie.

2. Przeniesienie własności: w wyniku kupna gotówkowego, przy nieruchomościach preniesienia własnosności w obecności świadków w formie pisemnej, (w Grecji - urzędnik i dokument podawano do publicznej wiadomości), rzeczy niczeyje mogły być przedmiotem zawłaszczenia. Nie znano instytucji zasiedzenia - wieloletni posiadacz rzeczy był chroniony przed właścicelem jedynie za pomocą zarzutu procesowego, skargi właściciela o wydanie rzyczy miały charakter bardziej karny niż petytoryjny, zmierzały do uznania posiadacza rzeczy za osobę, która bezprawnie pozbawiła właściciela rzeczy za co groziła odowiednia kara. Ograniczone prawa rzeczowe - prawo do korzystania z cudzej rzeczy było zjawiskiem rzadkim (w Grecji prawo wieczystego użytkowania gruntu w zamian za roczny czynsz płatny w zbożu, oddanie gruntu pod zabudowę z prawem zamieszkania w budynku). Powszechne prawo zastawu, czyli rzeczowe zabezpieczenie wierzytelności.

3. Zobowiązania - stosunek prawny polegający na tym, że jedna osoba (dłużnik) zobowiązany jest do pewnego świadczenia na rzecz drugiej osoby (wierzyciela) ten natomiast upoważniony jest do sądowego domagania się tego świadczenia.

-Częstym zjawiskiem była przysięga, jako podstawa zaskarżenia świadczenia mającego nastąpić w przyszłości. Wprzęganie bóstwa jako gwaranta spełnienia świadczenia było zjawiskiem rozpowszechnionym w prawach antycznych.

- Z pierwszym zjawiskiem systematyki zobowiązań spotykamy się u Arystotelesa, który twierdził, że istnieją umowy dobrowolne i niedobrowolne (obowiązek zapłacenia kwoty pienięznej w związku z przestępstwem)

- w każdym stosunku zobowiązaniowym występują dwa elemnty: 1) obowiązek dłużnika do wypełnienia świadczenia = dług, 2) przewidywane konsekwencje prawne na wypadek nie wykonania przez dłużnika jego obowiązku = odpowiedzilaność.

- w prawie babilońskim dopuszczalne wprowadzenie odpowiedzialności poręczyciela, jako dodatkowej gwarancji wypełnienia zobowiązania, poręczyciel mógł być zobowiązany do dostarczenia dłużnika wierzycielowi lub zobowiązać się zapłacić zobowiązanie gdyby dłużnik tego zobowiązania nie wykonał.

- w dokumentach asyryjskich poręczyciel winien był wykonać w całości zobowiązanie dłużnika, a nie tylko zapłaty kwoty pieniężnej jako surogatu świadczenia głównego.

- formą zabezpieczenia umowy kupna-sprzedaży było wręczenie zadatku.

- w stosunkach zobowiązaniowych może nastąpić zmiana osoby wierzyciela (cesja)

- umorzenie zobowiązania - rezultat spełnienia świadczenia przez dłużnika. Wierzyciel wręczał skrypt dłużnikowi.

- wykształcenie abstrakcyjnej formy umarzania zobowiązania - zwrocie skryptu dłużnego bez konieczności świadczenia. Bez świadczenia umarzano zobowiązanie gdy jeden z kontrahentów odstąpił od umowy.

- pożyczka - wręczenie biorącemu przedmiotu pożyczki, akt potwierdzony dokumentem.

W prawie greckim pożyczka na wysoki procent (zadłużanie się obywateli bez szans spłaty kredytu, Solon zrzucenie długów, unieważnienie pożyczek dłużników podlegających egzekucji osobistej). Bezprocentowa pożyczka udzielana w nagłej potrzebie, wysokoprocentowa pożyczka morska.

- użyczenie - nieodpłatne przekazanie rzeczy w cudze używanie (prawo Gortynu). Biorący rzecz w używanie jeżeli nie oddał - odpowiadał do jej wartości. W identyczny sposób regulowano odpowiedzialnośc przechowawcy. W prawie greckim - depozyty pieniężne składano u bankiera który zwracał nie tę samą lecz taką samą rzecz i to wraz z procentami (depozyt nieprawidłowy)

- zamiana -najstarsze zjawisko związane z obrotem towarowy aż do pojawienia się pieniądza. Ewikcja - każda ze stron odpowiadała na wypadek odebrania przedmiotu kontrahentowi przez osobę trzecią.

- umowa kupna - sprzedaży -wymiana towru na pieniądze. Jeżeli nabywca część kwoty pożyczył pożyczkodawcy uzyskiwałi współwłasność zakupionego przedmiotu. Sprzedawca odpowiadał wobec kupującego z tytułu ewikcji, a przy sprzedaży niewolnika także za jego wady fizyczne.

Kupno kredytowe świadczenie jednej strony wyprzedza śiadczenie drugiego kontrahenta.

> SPÓŁKI 

Ciężkie warunki bytowe w starożytności zmuszały pojedyncze osoby do łączenia się w grupy celem osiągnięcia wspólnego celu - wykształciły się spółki

- finansujący przedsięwsięcia handlowe po jego zakończeniu otrzymywał zwrot wyłożonego kapitału i połowę zysku, druga połowa przypadała handlarzowi (komenda)

- kontrakt konsensualny - spółka rodziła zobowiązania w momencie porozumienia się wspólników. Kontrakt realny - zobowiązanie rodziło się w momencie wniesienia przez nich wkładów.

Samo porozumienie rodziło odpowiedzialność = zlecenie.

-dzierżawa- umowa mocą któtej dzierżawca miał prawo do odpłatnego korzystania z cudzej rzeczy przynoszącej pożytki (znana była już w pr sumeryjskim).Dzierżawca płacił czynsz wyrażony w pieniądzu, albo w części 1/3 plonów.

-najem- korzystanie odpłatnie z cudzej rzeczy nie przynoszącej pożytków( wg KH: sklepów, magazynów, statków, zwierząt pociągowych).

W prawie babilońskim przedmiotem njmu były usługi niewolnika, albo osoby podległej cudzej władzy.

-umowa o dzieło- przyjmujący zamówienie miałje wykonać za wynagrodzeniem niezależnym od czasu przeznaczonego na realizację tego zamówienia.

-wśród zobowiązań powstałych z przestępstwa prawa antycznej najwięcej uwagi poświęcały kradzieży, złodziej karany był grzywną odpowiadającą do wielokrotnej wartości rzeczy. Przy kradzieży kwalifikowanej Kodeks Hammurabiego przewidywał karę śmierci.

-odpowiedzialność za uszkodzenie cudzego mienia, polegała na obowiązku uiszczenia odszkodowania, każde z nich w sposób kazuistyczny regulowało poszczególne przypadki. Najdalej poszło tu prawo greckie, wprowadzające jednolite odszkodowanie za uszkodzenie czyjegoś mienia. To samo dotyczy uszkodzenia ciała człowieka wolnego- kary talionu.

4.   Prawo spadkowe:

-dziedziczenie beztestamentowego

-w prawie staroegipskim zasada senioratu- po zmarłym dziedziczył najstarszy syn

-w prawie starobabilońskim, Gortynu, attyckim do spadku powołani byli wszyscy synowie w częściach równych ( ani córki, ani wdowy tego prawa nie miały, córki otrzymywały posag); w prawie asyryjskim było podobnie, z tym, że pierwszy syn otrzymywał udział podwójny

-egipcjanin, który chciał rozdysponować inaczej swój majątek niż przewidziało to prawo, musiał rozdzielić go już za życia

-po raz pierwszy z testamentem spotykamy się w prawie Solona, sporządzić go mógł jednak tylko ten, kto nie posiadał własnych dzieci- testament adopcyjny, gdyż testator adoptował przyszłego dziedzica. Wkrótce po Solonie, weszło w zwyczaj ustanawianie dziedzica w dokumencie opieczętowanym i podpisanym.

-odpowiedzialność za długi spadkowe- w prawie attyckim, dziedzic odpowiadał jedynie majątkiem odziedziczonym, a w prawie Gortynu również i własnym( zasada sukcesji uniwersalnej).

5.   Prawo karne:

-przestępstwo -mogło być wymierzone przeciwko państwu, wymiarowi sprawiedliwości,życiu, zdrowiu, moralności,mieniu.Szczególną ochroną otoczone było mienie króla i świątyń. Kary przewidywane były za nieumiejętne wykonywanie zawodu.Sprawca odpowiadał zarówno z winy umyślnej jak i nieumyślnej.

-w wielu przypadkach KH przewidywał karę talionu oraz karę śmierci (spalenie, utopienie, wbicie na pal), innym rodzajem kary była kara mutylacyjna-okaleczenie, a także napiętnowanie, wygnanie z gminy, kary pieniężne.

- w prawie karnym greckim państwo pierwotnie ścigało tylko przestępstwa naruszający interes ogólnonarodowy, większość przestępstw traktowana była jako prywana i ścigana przez pokrzywdzonego. Pierwotnie odbywało się to w drodze pomocy własnej (zemsta za zabicie członka rodziny), a z chwilą umocnienia się władzy państwowej, w drodze procesu sądowego.

Karane było tylko przestępstwo dokonane a nie usiłowane.

- najcięższe przestępstwa karane były śmiercią, które pierwotnie wykonywane były przez zrzucenie w przepaść, później przez podanbie trucizny. Kary motulacyjne obokm chłosty stosowano wyłącznie wobec niewolników. Rozpowszechnione było wygnanie z kraju. Karami majątkowymi były konfiskaty oraz grzywny pieniężne.

6.   Postępowanie sądowe

- sąd antyczny orzekał jednoosobowo (Asyria, Egipt, Attyka) albo kolegialnie ( Babilonia, Izrael)

- skargę wnoszono ustnie w niektórych przypadkach pisemnie. Postępowanie - ustnie.

- najstarszy środek dowodowy - świadek, po upowszechnieniu się pisma - dokument.

- w procesach dużą rolę odgrywała przysięga jako środek dowodowy, oraz zastąpienie wyroku sądu. KH - wśród dowodów wymienia ordalia, a w prawie attyckim dowodem były też źródła prawa ( teksty ustaw, uchwały rady i eklezji).

- egzekucję w sprawach cywilnych przeprowadzano na osobie dłużnika przez jego sprzedaż lub zabicie a także na jego majątku.    

 

 

5.TREŚĆ I GŁÓWNE NURTY PRAWA FEUDALNEGO.

= prawo ukształtowane i znajdujące zastosowanie w epoce feudalizmu(również pr. rzymskie, przydatne i stosowane)

•        -prawo nierówne- nierówne traktowanie jednostki poprzez rozbudowane stosunki zależności między samymi wolnymi; podstawowąrolę odgrywała tu zależność chłopa od feudała(posiadającego liczne przywileje), więc nierówność prawa kształtowało zróznicowanie stanowe, szczególne odbicie znajdowało ono w dziedzinie prawa rzeczowego(prawie własności),prawie karnym(nierówne kary) i procesowym(nierówność dowodów)

•        -brak powszechności prawa wyrażony w jego partykularyźmie

•        -historia prawa feudalnego obejmuje okres od 476r(upadek cesarstwa zach.rzymskiego) do 1848-1864 kres stosunków feudalnych w najbardziej opóźnionychpod wzgl. społecznym  krajach(Rosja, Austria)

-GŁÓWNE NURTY:

•        pierwszy i najstarszy nurt występujący w całej Europie miał charakter rodzimy; początkowo prawa feudalne(germańskie, słowiańskie) kaształtowały się na podstawie własnych, narodowych tradycji prawnych, związanych głównie z prawem zwyczajowym

•        drugi wyrażał się w żywotności prawa rzymskiego, które zwłaszcza od XIIw., coraz silniej oddziaływało na prawa rodzime

•        innym znaczącym prądem był nurt prawa kanonicznego(związanego silnie z prawem rzymskim)

•        w oświeceniu, u schyłku epoki feudalizmu rozwinie się nurt prawa racjonalnego i skodyfikowanego

•        całkowicie odmienny od praw kontynentalnych nurt prawa angielskiego, które zachowując swój rodzimy charakter, stworzyło odrębny system, oparty na precedensach.

 

 

6.CECHY CHARAKTERYSTYCZNE PRAWA FEUDALNEGO.

1.   PRZEWAGA PRAWA ZWYCZAJOWEGO

-źródłem prawa epoki feudalnej był zwyczaj= powszechnie uznana, uświęcona tradycją forma zachowania się, przyjęta w danej zbiorowości społecznej( nabierały mocy „niepisanych praw”).

Zwyczaj rodził prawo zwyczajowe, tj. polegało ono na tym, że organ państwa rozstrzygał sprawę na podstawie zwyczaju przyjętego w danym społeczeństwie i obwarowywał ten zwyczj przymusem państwowym.

-prawo zwyczajowe w czasach najdawniejszych było prawem niepisanym, przechodzącym z pokolenia na pokolenie, cechowała je ociężałość i niepewność

Jak dowiadujemy się ze źródeł germańskich, istniała praktyka polegająca na tym, że na zgromadzeniach ludu zwoływanego na sąd lub uroczystość religijną, ludzie starsi i obeznani ze zwyczajami udzielali odpowiedzi na pytania, dotyczące wątpliwości prawnych i pouczeń młodszemu pokoleniu.

-Pojawienie się spisów prawa zyczajowego utrwaliło to prawo i nadało mu cechę większej pewności.

-prawo zyczajowe przeciwstawiamy prawu stanowionemu(tworzonego przez ustawę), pierwsze bardziej konserwatywne, drugie elastyczne, gdyż ustawodawca mógł szybciej reagować na zachodzące zmiany społeczne i gospodarcze; początkowo prawo feudalne było prawem zwyczajowym, jednakże jego rola stopniowo zmniejszała się na rzecz prawa stanowionego.

1.   2.ZASADA OSOBOWOŚCI PRAWA

= (znana już w starożytności) polega na tym, że bez względu na miejsce swojego pobytu jednostka podlega prawu swej narodowości/////////// przeciwieństwem jest zasada terytorialności prawa, wg której na określonym terytorium stosuje się jeden system prawny, któremu wszyscy muszą się podporządkować bez względu na pochodzenie(narodowość)

-w epoce feudalizmu początkowo dominowała zasada osobowości prawa, każdy więc rządził się swym prawem i według niego odpowiadał przed sądem; w miarę jednak zacieranie się różnic szczepowych(etnicznych) zadsada osobowości zaczęła tracić na znaczeniu, we Francji od XIw ustępowała ona zasadzie terytorialności (w Niemczech od XIIIw), w Polsce do schyłku feudalizmu prawo nie uwolniło się od tej zasady, gdyż mniejszości etniczne (Zydzi, Ormianie)mieli własne autonomiczne prawo.

 

          3.PARTYKULARYZM.

=rozbicie(w sensie geograficznym) na szereg lokalnych praw zwyczajowych o większym lub mniejszym zasięgu; w 1 państwie było kilka lub nawet kilkaset( Francja) praw; w Polsce głównie 3 systemy: prawo wielkopolskie, małopolskie, mazowieckie, w pojęciech i instytucjach podobne do siebie.

-partykularyzmowi prawa sprzyjała dominacja prawa zwyczajowego, sytuacja polityczna- tendencje ośrodkowe oraz polityczne i gospodarcze rozbicie państwa( rozdzrobnienie feudalne), brak spisów prawa, szczególnie o charakterze urzędowej kodyfikacji.

-od partykularyzmu prawnego starano się uwolnić w miarę wzrostu potęgi aparatu państwowego, jednak mimo prób utrzymał się do schyłku feudalizmu np. we Francji(do wydania kodeksów napoleońskich) i w Niemczech do XIXw (do wydania kodeksów II Rzeszy).

 

 

        4.PRAWA STANOWE I SZCZEGÓLNE.

-    prawo feudalne było niejednolite nie tylko w sensie geograficznym, ale także ściśle związane z                 wykształceniem się stanów- grup społecznych różniących się od siebie nie tylko pozycją społeczno-   gospodarczą, ale również odrębnym stanowiskiem prawnym.

-                   charakter stanowy praw wyraźnie zaznaczył się w Niemczech. Szlachta i nieliczni wolni chłopi posługiwali się tam prawem ziemskim( Landrecht), mieszczanie prawem miejskim( Stadtrecht), poddańcza ludność chłopska prawem wiejskim, duchowni prawem kanonicznym.

-                   Prawa szczgólne- prawa normujące swoiste stosunki między ludźmi; największe znaczenie miało w tym wypadku prawo lenne, normujące stosunki lenne między seniorem( rycerzem potężniejszym) a wasalem( rycerzem niższego rzędu)

-                   podobny stosunek miało w Niemczech prawo służebne normujące stanowisko i obowiązki tzw. służków dworskich, ludzi wywodzących się z dołów społecznych, którzy potem weszli w skład niższego rycerstwa niemieckiego.

-                   Do praw szczególnych zaliczamy też prawo górnicze,prawo morskie,prawo handlowe i wekslowe.

 

      

●             7.SPISY PRAW ZYCZAJOWYCH  W „PAŃSTWACH BARBARZYŃSKICH”.

-zetknięcie się Germanów z wyższą kultura rzymską i poznanie sztuki pisma umożliwiło spisanie poszczególnych praw germańskich, wpływ na to wywarło stosowanie zasady osobowości prawa, dążono także do ograniczenia arbitralnych decyzji sędziów(by zobowiązać ich do ścisłego przestrzegania spisanego prawa).

-spisy własnego prawa zwyczajowego poszczególnych szczepów germańskich nazywamy leges barbarorum; zostały one spisane w języku łacińskim, często bardzo skażonym, przepisy w nich zawarte były niekompletne i na ogół kazuistyczne, przeważały postanowienia dotyczące prawa karnego i procesowego, mniej zajmowano się prawem prywatnym.

       Lex Visigothorum- spis prawa Wizygotów z Vw., najstarszy w ogóle spis prawa germańskiego. Zachowany we fragmentach, znajdujący się pod dużym wpływem prawa rzymskiego

       Lex Salica Francorum, prawo Francuzów salickich, spis prawa szczepu panującego( twórców państwa frankońskiego)= spis najważniejszy, datowany na pocz. VIw. Pierwsza redakcja była pracą prywatną, Lex Salica stała się wzorem dla spisów praw zwyczajowych innych szczepów, objęła ona prawo zwyczajowe, jakie obowiązywało w sądownictwie ludowym plemion Franków salickich, wolne od wpływów prawa rzymskiego, zachowujące rodzime el. Germańskie. Pierwotny zbiór zawierał 65art. Obejmujących głównie przepisy prawa karnego i procesowego.Uzupełniany był on kapitularzami( dodatkami).

       Lex Longobardorum (edykt króla Lotara)- oficjalny zbiór prawa longobardzkiego z VIIw. .

Stał na wysokim poziomie techniki kodyfikacyjnej i z tego punktu wiedzenia był najdoskonalszy spośród wszystkich spisów germańskich. Edykt głosił zasadę terytorialności. Uwzględniał pewne istytucje prawa rzymskiego, starał się jednak naginać je do pojęć i zwyczajów germańskich. Bardzo wiele miejsca poświęcono w edykcie prawu karnemu.

       W tym samym czasie rozwijało się również prawo stanowione, pozostające jednak w cieniu prawa zwyczajowego, tworzyli je władcy , wydając ustawy noszące rózne nazwy:

-największe znaczenie miały ustawy królów frankońskich = kapitularze- dzieliły się ze względu na moc obowiązującą na 2 grupy:                                                                                

I.Capitularia legibus addenda- kapitularze dodane do praw szczepowych( leges barbarorum), zawierające przepisu zmieniające lub uzupełniające postanowienia zawarte w leges.

II.Capitularia per se scribenda- kapitularze właściwe, odnosiły się do całego państwa, nie liczyły się z prawami szczepowymi i odgrywały rolę unifikacyjną.

       W państwach wczesnogermańskich nadal dominowała zasada osobowości prawa, było to bardzo uciążliwe,ponieważ przy dokonywaqniu jakiejś czynności prawnej trzeba było badać wg, jakiego prawa dana osoba żyje. Służyła temu professio iuris (wyznanie prawa), stanowiące oświadczenie osoby zainteresowanej , co do tego jakim prawem się posługuje.

Stosowanie zasady osobowości prowadziło do kolizji praw, jeżeli strony posługiwały się odmiennymi prawami. Rozwiązywano to wg zasady, że rozstrzyka prawo właściwe dla oskarżonego.

Zasada ta traciła na znaczeniu w miarę zacierania się różnic etnicznych by w Xiw(w królestwie francuskim) ustąpić zasadzie terytorialności.

 

 

       

 

        8.SPISY PRAWA ZWYCZAJOWEGO Z XIII W.

       Po X w. spisane leges barbarorum straciły na zanaczeniu i poszły w zapomnienie, było to rezultatem upadku oświaty świeckiej i tym samym braku znajomości języka łacińskiego, wykształceni księża uwagę swą zwrócili ku prawu kanonicznemu.

W historii prawa prancuskiegi i niemieckiego wieki XI, XII to okres dominacji niepisanego prawa zwyczajowego przenoszonego z pokolenia na pokolenie ustnie.

       Partykularyzm prawa francuskiego i niemieckiego (szcególnie francja- do 700 praw zwyczajowych w poszczególnych rejonach).

-na północy Francji prawa zwyczajowe wywodziły się z tradycji dawnych praw germańskich,( choć w ciągu wieków od nich odbiegły), częć północną tego kraju nazywamy krajami prawa zwyczajowego.

-na południu Francji, w tzw. krajach prawa pisanego, podstawą prawa zwyczajowego było prawo rzymskie, pisane. Znajomość jego opierała się na kodeksie teodozjańskim, zwłaszcza na jego germańskiej przeróbce w postaci Brewiarza Alaryka.

       W Niemczech proces „rozproszkowania” był mniejszy, również nastąpił rozwój zwyczajowych praw lokalnych, jednak na większych terenach:

-prawo saskie- dominujące na terenach północnych Niemiec

-prawa poł-zach. Niemiec- frankońskie i szwabskie

            Od XIIIw zaczęła przyjmować się zasada terytorialności prawa.

       Spisy prawa partykularnego- proces spisywania prawa odbierał prawu zwyczojowemu cechę niepewności, zapobiegał dalszemu rozdrobnieniu prawa, pełniło rolę unifikacyjną.

Spisy prawa z XIIIw. Miały charkter spisów prywatnych i nieoficjalnych.

       Spisy prawa zwyczajowego francuskiego( krajów grupy północnej):

-Wielka Księga Prawa Zwyczajowego Normandii- powstałą ok. 1250r. Uznaną później za oficjalny spis.

-Zwyczaje Beauvaisis (chrabstwa Clermont- spisane ok 1280r. Przez Filipa de Remy, spis stojący na wysokim poziomie sztuki prawniczej, bowiem autor znał dobrze prawo rzymskie i kanoniczne, zachował przy tym rodzime cechy zwyczajowego prawa francuskiego.

       Spisy prawa zyczajowego w Niemczech nazywane zwierciadłami (Specula)

-Największe znaczenie miało Zwierciadło saskie- spis prawa zwyczajowego wschodniosaskiego, powstałego w latach 1220-1235, autorstwa rycerza Eike von Repkov (ławnika sądowego). Dzieło oryginalne, zachowujące rodzimość prawa saskiego, o poziomie znacznie niższym od spisów innych praw. Początkowo spisane po łacinie, później na język dolnoniemiecki,podwaliny niemieckiego jyzyka prawniczego.

Zwierciadło składało się z 2 części: I.-obejmowała prawo ziemskie( Landrecht), II,- prawo lenne.

-Inne spisy partykularnego prawa niemieckiego: Zwierciadło Szwabskie (powstało w Agsburgu ok 1275r.), Zwerciadło Frankońskie (1328-1338), były one w zasadzie kompilacjami praw południowo- zachodnich niemiec.

       Prawo miejskie- W niemczech obok prawa ziemskiego, największą rolę odegrało prawo miejskie, było ono przeważnie prawem zwyczajoweym, uzupełnianym przez prawo stanowione zwłaszcza przez wilkierze= akty ustawodawcze, statuty, wydawane przez rady miejskie. Cechą charakterystyczną było powstawanie „rodzin prawa”(dzięki czemu prawo miejskie obroniło się przed nadmiernym partykularyzmem)- nowo utworzone miasta opierały się na rozwiniętym prawie miasta już wcześniej założonego- miata macierzystego. (główne miasta matki- Kolonia, Magdeburg, Lubeka).

       W miastach niemieckich powstawały też prace prywatne: najważniejsza- Weichbild saski(pocz. XIVw), obejmujący w 1 całość różne źródła miejskiego prawa magdeburskiego. W większości miast posługujących się tym prawem, uznany za obowiązujący(też w Pl).

       Większą rolę w wypracowaniu nowych pojęć i instytucji w wielu dziedzinach prawa od niemieckiego prawa miejskiego odegrało prawo miast włoskich- prawo statutowe.

Statuty- systematyczne zbiory prawa oparte na zwyczajach i wydawanych ustawach, powstawały od końca XIIw. Początkowo prawo statutowe oparte było na dawnym prawie germańskim, w miare renesansu prawa rzymskiego, zaczęły przeważać jego elementy.

                   wielka liczba statutów utrudniała stosunki prawne między ludnością poszczególnych terytoriów ze względu na częste kolizje między prawami statutowymi poszczególnych komun miejskich. Powstały więc normy kolizyjne- zasady prawa międzymiastowego- zalązek rozwoju dzisiejszego prawa prywatnego międzynarodowego. Zostały one opracowane dzięki szkole komentatorów, zwłaszcza dzięki czołowemu jej przedstawicielowi- Bartolusowi de Saxoferrato.

-Rola prawa statutowego była także znaczna w rozwoju prawa morskiego, prawa handlowego(spółki, weksle), prawa karnego( uczeni włoscy, glosatorowie i komentatorowie byli pierwszymi, którzy zaczęli zajmować się naukowo prawem  karnym).

 

                   Prawo lenne- do najważniejszych źródeł poznania tego prawa należą części poświęcone temu prawu w róznych Zwierciadłach niemieckich, najbardziej znanym spisem były Zwyczaje Lenne( Księgi Lenne)- praca prywatna z XI/XIIw( północne Włochy), obejmująca lombardzkie zwyczaje lenne uzupełnione ustawami cesarskimi. W XIIIw opracowano najlepszą redakcję tego zbioru Vulgata, tęredakcję dołączono do Corpus Iuris Civilis (do justyniańskiej kodyfikacji prawa rzymskiego), została ona recypowana również w Niemczech i uznana za prawo obowiązujące.

                   Prawo zwyczajowe a ustawa:

-W Anglii do XIIIw ustawy (asyzy, statuty) królów angielskich były istotnym źródłemrozwijającego się common law, po XIII w działalność ustawodawcza nie miała do XIXw. większego znaczenia dla rozwoju prawa sądowego.Największą wagę miały ustawy Henryka II i Edwarda I (XII, XIIIw).

-szczególnie imponująca kodyfikacja powstała w królestwie Sycylii, wydał ją na sejmie w Melfi w 1231r władca Fryderyk II Hochensztauf, jest to kompilacja dotychczasowego prawa obowiązującego w królestwie Sycylii, nosi nazwę Constitutiones regni Siciliae (Konstytucje z Melfi).

- we Francji- wydawano ustawy- ordonanse

-W Niemczech- wydawano landfrydy(pokoje ziemskie), mające zwalczać anarchię i zapewniać pokój w poszczególnych krajach, zawierające też postanowienia z dziedziny prawa karnego; próby ustawowego skodyfikowania praw miejskich i ziemskich- reformacje, landrechty

 

 

9.TRADYCJE PRAWA RZYMSKIEGO NA POŁUDNIU I ZACHODZIE EUROPY.

       V/VIw spisanie prawa rzymskiego na polecenie królów germańskich; spisy takie nazywamy leges Romanae barbarorum, były to spisy niekompletne, majace charakter skrótów(breviaria), zawierały wiele zniekształceń i naleciałości germańskich. Zaliczamy do nich:

       Lex Romana Visigothorum (Brewiarz Alaryka), spis prawa rzymskiego dla ludności rzymskiej żyjącej w państwie Wizygotów, ogłoszonym przez króla wizygockiego Alaryka II w 506r. Brewiarz opierał się głównie na Kodeksie teodozjańskim, ale wykorzystywał też inne źródła prawa rzymskiego.Był on na zach. Europy aż do schyłku Xiw- do renesansu prawa rzymskiego, dokonanego w północnowłoskich szkołach prawniczych, główny źródłem znajomosci tego prawa.

       Lex Romana Burgundionum- spis prawa rzymskiego dla ludności romańskiej w państwie Burgundów, powstałym przed 506r. I wydanym przez króla Gundobada. Spis ten był kompilacja prawa rzymskiegoz okresu cesarstwa oraz rzymskiego prawa wulgarnego(uproszczonego, przesyconego prawami ludowymi). Prawo rzymskie potraktowano bardzo dowolnie i starano się nagiąć je do pojęć germańskich. Po upadku państwa, po ok 30 latach spis stracił znaczenie.

       Edictum Theodorci- Edykt króla ostrogockiego Teodoryka V/VIw., spis prawa rzymskiego o charakterze uniwersalnym, miał obowiązywać zarówno Ostrogotów jak i Rzymian.

       Po upadku cesarstwa zach.rzymskiego, znajomość prawa rzymskiego nie wygasła doszczętnie, żywe były tendencje tego prawa w Italii, południowej Francji, w Pawii działała świetna longobardzka szkoła prawnicza zajmująca się badaniami nad prawem rzymskim, profesorowie tej szkoły zaczęli uznawać to prawo za powszechne dla wszystkich, lecz o znaczeniu posiłkowym.

 

 

10.RENESANS PRAWA RZYMSKIEGO W PÓŹNYM ŚREDNIOWIECZU.

●     Szkoła glosatorów- renesans prawa rzymskiego zaczął się u schyłku XIw. W związku z działalnością szkoły glosatorów na uniwersytecie bolońskim, początki jej wiążą się z odkryciem Digestów justyniańskich, twórcą tego kierunku był Ireneusz, który miał do dyspozyckji pełną wersję zbioru justyniańskiego. Prawo justyniańskie badano metodą egzegazy( objaśnienia, tłumaczenia): profesor wraz z uczniami czytał teksty i objaśniał słowo po słowie.Te objaśnienia glosy, wpisywano między wierszami(glossa interlinearia) lub na marginesie(glossa marginalis).Opracowywano prawo rzymskie również za pomocą kazusów- kazus- zdarzenie prawne układane odpowiednio do przepisu o którego wyjaśnienie chodziło( starano się odtworzyć z życia jakiś przypadek, który najlepiej nadawał się do praktcznego zastosowania tego przepisu)   oraz sum-sumą nazywano krótkie streszczenie, starające się w sposób jasny ująć zawiłe postanowienia w źródłach justyniańskich.

Metodę wykładu rzymskiego nazwano włoskim sposobem wykładu.

-Szkoła glosatorów opracowała w ten sposób niemal cały materiał zbioru justyniańskiego, w wieku XIII, jeden z glosatorów Accursius zebrał i uporządkował najważniejsze glosy. Pracę tę nazwano Glossa ordinaria lub Glossa Accursiana.

-Szkoła glosatorów przyczyniła się do poznania prawa rzymskiego w jego kazuistycznym ujęciu i do przygotowania olbrzymiego  materiału justyniańskiego do dalszych badań.

●     Szkoła komentatorów(postglosatorów)- tej szkole przypadło w udziale dostosować prawo rzymskie do potrzeb praktyki rozwijającej się w wielkich centrach handlowych(miast włoskich).Główny rozwój tego kierunku przypada na wiek XIV, czołowymi przedstawicielami byli Baldus de Ubaldis i największy prawnik średniowiecza Bartolus de Saxoferrato(stworzył obszerne komentarze do prawa rzymskiego, sędzia, wykładowca w Pizie, Perugii). Szkoa ta tworzyła ogromne komentarze do zbioru justyniańskiego, nie wiązały się one jednak ściśle z tekstem, objaśniano bowiem już zglosowane prawo rzymskie, punktem wyjścia była Glossa Accursiana. Prawo rzymskie naginane było i dostosowywane do potrzeb współczesnych, kierowano się też przy jego interpretacji bardziej rozumem niż literą prawa, stało się ono bardziej elastyczne i możliwe do szerszego zastosowania. Komentatorzy stworzyli nie tylko nowe instutucje prawne, ale także podwaliny prawa handlowego i międzynarodowego prywatnego.

●     Nauka na uniwersytetach-renesans prawa rzymskiego był ściśle związany z rozwojem uniwersytetów, gdzie prawo rzymskie było jednym z przedmiotów. Szczególną rolę odegrały uniwersytety włoskie w Bolonii, Padwie, Perugii, Pizie jako ośrodki kształtowania legistów.

W Paryżu zabroniono wykładu prawa rzymskiego w obawie ,że mogłoby stanowić zagrożenie dla prawa kanonicznego. W Orleanie wykładano mimo to.

Na terytorium Rzeszy Niemieckiej- Praga, Wiedeń.

Polska- Uniwersytet Krakowski.

-Na uniwersytetach wykładano prawo rzymskie i prawo kanoniczne, wykształcony prawnik, to doktor „obojga praw”.

 

 

 

11.RECEPCJA PRAWA RZYMSKIEGO W NIEMCZECH.

       Recepcja(przejęcie) polegała na tym, że prawo rzymskie( w większości prawo prywatne) uznano w Niemczech w bardzo szerokim zakresie za obowiązujące. Proces ten trwał od XV do XVIw.

       Rozróżniamy 2 strony recepcji:

-teorytyczną- wyrażała się w przyjęciu przeświadczenia, że prawo rzymskie powinno mieć to samo znaczenie, co prawo rodzime, ze względu na to ,że Rzesza jest kontynuacją dawnego państwa rzymskiego, że tym samym i prawo rzymskie obowiązuje ratione imperi( z racji cesarstwa).(od XIIw)

-praktyczną-przejęcie prawa rzymskiego przez praktykę prawną( XV-XVIw).

       Przyczyny:

-przekonanie, że prawo rzymskie obowiązuje w Rzeszy(recepcja teorytyczna), ułatwiła wprowadzenie tego prawa

-opracowanie i tym samym przygotowanie do zadań praktycznych justyniańskiego prawa rzymskiego (Corpus Iuris Civilis) w szkołach północnoitalskich- glosatorów i komentatorów.

-potrzeba ujednolicenia prawa rozbitego na szereg praw lokalnych(stanowych, partykularnych, specjalnych)

-prawo rzymskie lepiej nadawało się do regulowania rozwijającej się gospodarki towarowo-pieniężnej, niż partykularne prawa zwyczajowe. (Mieszcaństwu odpowiadało prawo rzymskie jako system gwarantujący silne prawo własności, zawierało ono także istytucje przydatne dla obrotu handlowego- kupno-sprzedaż, pożyczka, spółka. Feudałom natomiast odpowiadały instytucje jak emfiteuza- wieczysta dzierżawa, kolonat- przywiązanie do ziemi.).

       Sposób przeprowadzenia recepcji:(recepcja nie była działaniem władzy ustawodawczej, ale rezultatem długotrwałej praktyki)Dokonywała się przez:

-działalność jurystów i uniwersytetów: rzesze doktorów obojga praw i prawników-praktyków, zaczęły obsadzać funkcje prawnicze iwprowadzać w życie zasady prawa rzymskiego.

-dzięki sądom, głównie Sąd Kameralny Rzeszy(do spraw cywilnych) recypowane prawo miało obowiązywać subsydiarnie, pomocniczo gdy nie można było rozwiązać sprawy  na podstawie prawa lokalnego lub partykularnego, w zasadzie jednak odgrywało rolę znaczącą.

-zbiory praw miejscowych dokonywane przeważnie w duchu prawa rzymskiego: w ciągu XV XVIw. pojawiły się liczne terytorialne zbiory, zwane landrechtami- prawo krajowe lub reformacjami- ulepszenie prawa, były one tworzone na polecenie władców, miały zbierać rodzime prawo zwyczajowe, jednakgdy ich redaktorami byli doctores iuris uległy całkowitej romanizacji.

       Skutki:

-zachamowanie w Niemczech rozwoju prawa rodzimego

-w XVIw. zarysowała się reakcja przeciwko pojmowaniu prawa rzymskiego w duchu italskim ( tak jak je rozumieli glosatorzy i komentatorzy), wiązała się ona z rozwojem humanistycznych metod badanie prawa rzymskiego.

-Od XVIIw w nauce i praktyce niemieckiej dominuje tendencja utylitarna: prawo rzymskie należy traktować tak, aby jak najlepiej odpowiadało celom praktycznym; był to kierunek stwarzający pojęcie usus modernus pandectarum (nowoczesne używanie pandeków), oznaczające interpretacji tego prawa, odpowiadającej potrzebom owych czasów. Prąd ten jeszcze silniej stapiał resztkiprawa rodzimegoz prawem rzymskim. Czołowym przedstawicielem był Benedykt Carpzow. W XIXw nauka tego prawa osiągnęła szczyty w postaci pandeistyki.

 

 

 

12.ŹRÓDŁA  PRAWA KANONICZNEGO.

➔      Prawo kanoniczne to prawo stworzone prze kościół( bez względu na to, czego to prawo dotyczyło)

➔      Prawo kościelne to prawo dotyczące Kościoła( bez względu na to, kto to prawo stworzył).

➔      Pierwszym źródłem prawa kanonicznego było Pismo Święte- Stary i Nowy Testament; dużą rolę obok Pisma odgrywała tradycja- ustne podanie przekazane w pismach Ojców Kościoła
(najstarszych pisarzy kościelnych). Stanowiły one źródło poznania prawa boskiego.

➔      Prawo kanoniczne rozwijało się głównie dzięki działalności Kościoła, w ten sposób kształtowało się jako prawo pochodzące od ludzi.

➔      Najważniejszym czynnikiem prawotwórczym były kanony= dawne ustawy uchwalane przez sobory oraz ustawy papieskie zwane dekretałami. Ustawodawstwo papieskie i soborowe, było głównym źródłem prawa powszechnego, obowiązującego w całym świecie chrześcijańskim.

Oprócz tego prawa mogło rozwijać się także partykularne prawo kanoniczne, obowiązujące tylko w pewnej prowincji kościelnej lub w pewnym regionie.

➔      Źródłem prawa partykularnego były statuty synodalne- uchwały synodów prowincjonalnych lub diecezjalnych.

➔      ZBIORY PRAWA KANONICZNEGO:

-Dekret Gracjana-1140-1150r- Gracjan, mnich. Profesor uniwersytetu w Bolonii (Bolonia, kolebką odrodzenia zarówno prawa rzymskiego lecz i kanonicznego).

Celem dzieła było pogodzenie sprzeczności zachodzących w prawie kanonicznym.

Gracjana uznajemy za ojca nauki kanonicznej, bowiem oprócz zebrania materiału źródłowego, dodał swój własny wykład- objaśnienia. (pod względem prawnym był to zbiór prywatny).

            ZBIORY URZĘDOWE:

➔      -Liber extra( Dekretalia Grzegorza IX)-1234r.,podział na 5 ksiąg wg nastepujących zagadnień:

1.iudex(sędzia)- przepisy obejmujące władzę wykonawczą, ustawodawczą i sądową

2.iudicium(sąd)- o sądownictwie

3.clerus(kler)- o duchowieństwie

4.conubium(małżeństwo)- prawo małżeńskie

5.crimen(przestępstwo)- kanoniczne prawo karne

-Liber sextus-Bonifacego XIII z 1298r.

-Clementinae- z 1317r. Stworzone na polecenie Klemensa V, od czasu jej wydania zaprzestano wydawania urzędowych zbiorów.

--Na początku XVIw. Prawnik francuski sporządził prywatny zbiór Extravagantes obejmujący 2 kompilacje: Extravagantes Jana XXII i Extravagantes communes.

➔      Od 1582r., po słynnym soborze trydenckim, utrwaliła się oficjalna nazwa Corpus Iuris Canonci na oznaczenie wymienionych poprzednio zbiorów, była więc to całoś bibliograficzna, nie prawnicza, obejmująca 6 zbiorów, częściowo prywatnych, częściowo urzędowych:

1.Zbiór Gracjana- prywatny

2.Dekret Grzegorza IX- oficjalny

3.Liber Sextus-oficjalny

4.Clementinae-oficjalny

5.Extravagantes Joannis Papae XXII- zbiór prywatny obejmujący dekrety papieskie z pocz.XIVw.

6.Extravagantes communes- zbiór prywatny obejmujący różne alty papieskie z XIV i Xvw

➔      Potrzeba nowej kodyfikacji stała się szczególnie ostra w epoce kapitalizmu(od schyłku XIXw), pod wpływem nowych stosunków społecznych i gospodarczych. W 1904r. Powołano komisję kodyfikacyjną, której kierownikiem i twórcą kodeksu był kardynał Piotr Gasparri. Kodeks obowiązywał od 1918r pod nazwą Kodeks Prawa Kanonicznego- Codex Iuris Cannonci. Kodeks ten wprowadził barzdiej nowoczesną systematykę, kanony zostały podzielone na 5 następujących ksiąg:

1.Normae generales(Postanowienia ogólne)- ogólne zasady obowiązywania kodeksu, o prawie zwyczajowym i przywilejach itp.

2.De personis(O osobach)- postanowienia o duchowieństwie zakonnym i świeckim

3.De rebus (O rzeczach)- m.in. o sakramentach

4.De processibus (O procesach)- prawo procesowe

5.De delicts et poenis (Oprzestępstwach i karach)- kanoniczne prawo karne.

➔      Dopiero w 1983 powstał nowy Codex Iuris Canonci.

➔      ZNACZENIE PRAWA KANONICZNEGO:

-przedmiot naukowych zainteresowań i wykładów uniwersyteckich

            -główny przedmiot prawniczy, wykładany wcześniej od prawa rzymskiego

-                          prawo kanoniczne przenosiło instytucje prawa rzymskiego na nowe pokolenia, jak i wprowadzało te instytucje do praw świeckich

       -normowało strukturę kościoła oraz prawa i obowiązki duchowieństwa

       -oddziaływanie małżeńskiego prawa kanonicznego na świeckie prawo  małżeńskie.

 

 

13.KODYFIKACJE W OKRESIE OD XIV DO XVIII W.

➢      Charakter kodyfikacji przedoświeceniowych: reformacje- swoiste kodeksy praw niemieckich, francja- ordonanse królewskie. Nie tworzono prawa od nowa, tylko zbierano i spisywano prawo już istniejące. Panujący spełniali w dziedzinie ustawodawstwa raczej rolę administratora, podczas gdy od oświecenia władca będzie mógł prawo stanowić, by zmienić jego treść.

➢      Od początku XVIw niektórzy władcy terytorialni wydawali lokalne zbiory prawa karnego, przesiąknięte jednak wpływami prawa włoskiego. Najdoskonalszym z partykularnych kodeksów była Constitutio Criminalis Bambergensis (CBB- Bamberska Ustawa karna) z 1507r., opracowana z nakazu biskupa bamberskiego, dla biskupstwa bamberskiego, tworzącego odrębne pod względem politycznym terytorium (władztwo terytorialne), przez Jana von Schwarzenberga( wykorzystał pisma włoskich prawników,statuty włoskie, niemieckie prawo karne- źródła).

W 1516r. Schwarzenberger opracował też kodeks prawa karnego dla Brandenburgii.

➢      Próba usiłowania stworzenia kodeksu prawa karnego dla całych Niemiec zakończyła się sukcesem, w 1532r. przyjęto ostatecznie kodeks nazwany Constitutio Criminalis Carolina, opierał się w dużej mierze na kodeksach wyżej wymienionych, opracowanych przez Schwarzenbergera.

CCC obejmowała głównie przepisy prawa karnego procesowego, jak i również przepisy prawa karnego materialnego, w swej treści łączyła zarówno prawo karne niemieckie jak i włoskie. Postanowienia CCC, choć bardzo niehumanitarne, oznaczały postęp w dziedzinie rozwoju prawa karnego.

➢      Na skutek sprzeciwu władców terytorialnych dodano do Caroliny- klauzulę Salwatoryjną, dającym kodeksowi na terytorium Rzeszy charakter subsydiarny(posiłkowy), taki jaki w zakresie prawa prywatnego miało mieć prawo rzymskie. Miała więc Carolina obowiązywać, wtedy, gdy nie sprzeciwiała się słusznym miejscowym zwyczajom. Z biegiem czasu klauzula poszła w zapomnienie.

➢      Carolinę recypowano w księstwie mediolańskim, niektórych kantonach szwajcarii

\]

\]

w Polsce- sądy miejskie i wiejskie.

➢      Próby kodyfikacji we Francji: Władcy absolutni usiłowali dokonać uporządkowania i oficjalnego zebrania praw( do schyłku feudalizmu dominacja prawa zwyczajowego).  Do dość „wycinkowych” kodyfikacji należą wielkie ordonanse wydane prze Ludwika XIV, stworzone głównie z inicjatywy ministra Colberta. Były to 4 ordonanse:

1.Ordonans o postępowaniu cywilnym z 1667r.

2.Ordonans o postępowniu karnym z 1670r.

3.Ordonans o handlun z 1673r.- ujmował na szerszą skalę dział prawa handlowego, normującego obrót gospodarczy.

4.Ordonans o marynarce z 1681r.- zawierający przepisy prawa morskiego.

         

            Wielkie ordonanse colbertowskie omijały, więc oprócz ordonansu o handlu, zagadnienia             materialnego prawa prywatnego.             

➢      W ramach kodyfikacji prawa prywatnego, kaclerz Daguesseau doprowadził do powstania trzech ustaw, z których dwie: o darowiznach i o testamentach odegrały większa rolę.

 

 

14.NAJWAŻNIEJSZE KODEKSY WIEKU OŚWIECENIA.

Kodyfikacja prawa karnego- prace kodyfikacyjne nad prawem karnym w XVIIIw. postępowały pod wpływem nowych, humanitarnych tendencji, charakterystycznych dla wieku oświecenia. Tendencje te wyrażały się w nowym spojrzeni na problem kary i potępieniu niehumanitarnych zasad prawa i procesu karneg. Głównymi rzecznikami doktryny humanitarnej byli Wolter,( „O przestępstwach i karach”- kodeks ludzkich uczuć) Monteskiusz, Filiangieri, Cesare Beccaria.

Leopoldina - kodeks karny Wielkiego Księstwa Toskańskiego z 1786r. Zawierający przepisy zarówno prawa materialnego jak i procesowego. Pierwszy kodeks karny w Europie, który starał się realizować postulaty literatury humanitarnej

Terezjana (Constituctio Criminalis Theresiana- CCT) wydany w II połowie XVIIIw. Wydany w monarchii habsburgskiej (Austria) przez Marię Teresę. Przepisy CCT wywodziły się z ducha niehumanitarnego ducha szesnastowiecznej Karoliny. Stanowiła wręcz anachroniczny przeżytek.

Józefina - 1777r. Nowy kodeks austryjacki ogłoszony pod mianem Powszechnego kodeksu karnego o zbrodniach i karach.

Józefina obejmowała przepisy z zakresu prawa karnego materialnego, przepisy prawa karnego procesowego znalazły się w odrębnej ordynacji o postępowaniu karnym wydanej w roku następnym.

Chrakteryzowała się wysokim stopniem techniki legislacyjnej (jasna systematyka, brak kazuistyki). Józefina była pierwszym na świecie kodeksem karnym, który w szerokim zakresie zrealizował postulaty kierunku humanitarnego.

Franciscana - 1803r. Nowy kodesk austryjacki wnoszący do Józefiny pewne zmiany - mutacja poprzedniego zbioru. Franciscana była powtórzeniem wprowadzonej w 1797r. Ustawy karnej dla Zachodniej Galicji. Obowiązywała w Austri do 1852r.

W Prusach prawo karne zreformowane w wielkim uniwersalnym kodeksie z 1794r. Zwanym Landrechtem.

Wpływy idei humanitarnej dostrzec można także w Instrukcji carycy rosyjskiej Katarzyny II z 1767r. dla komisji kodyfikacyjnej mającej zreformować rosyjskie prawo karne wskazania te nie zostały jednak w Rosji zrealizowane.

Kodyfikacja prawa cywilengo:

1) Kodeks cywilny bawarski z 1756r. w treści oparty na wzorach feudalnych lecz noszący znamiona wywodzące się z ducha oświecenia i założeń prawno-naturalnych. Unikano kazuistyki, szukano racjonalnych rozwiązań.

2) największy Kodeks cywilny w XVIIIw. - Landrecht pruski (ALR) z 1794r. Nazwany w języku polskim Pruskim Prawem Krajowym (PPK). ALR zawierał przepisy prawa prywatnego (bezprocesowego), karnego (bez procedury), państwowego, lennego, kościelnego, administracyjnego i innych z dziedzin prawa materialnego.

Landrecht miał jednak w stosunku do partykularnych praw pruskich charakter posiłkowy.         

Wadą ALR - słaba przejrzystość treści i rozbudowana kazuistyka. Materię kodeksową podzielono na dwie części zgodnie z kocepcją prawa natury stwierdzającą, że człowiek występuje w przyrodzie w powójnym charakterze, dlatego też część pierwsza dotyczyła praw indywidualnych - odnoszących się do jednostki i jej władzy nad rzeczą. Część druga odnosiła się do praw społecznych - przepisy o stosunku jednostki wobec różnych zbiorowości społecznych (rodzina, kościół, państwo).

ALR - mieszanina prawnonaturalnych elementów (szerokie pojmowanie własności, zasada wolności umów, pojęcie małżeństwa i rozwodu) z feudalnymi przeżytkami (instytucja lenna, uprzywilejowanie stanu szlacheckiego w prawie prywatnym i karnym

 

15. POJĘCIE SYSTEMU COMMON LAW - CHARAKTEYSTYKA

najstarsze prawo anglosaskie - charakter partykularny, częściowo prawo zwyczajowe, częściowo stanowione z uwagi na działalność ustawodawczą królów.

Na skutek działalności sądów królewskich zaczął kształtować się:

- system jednolitego powszechnego dla całej Anglii prawa nazywanego common law

- precedensy - wyroki wydawane  poprzednio w podobnej sprawie (orzecznictwo sądów królewskich likwidowało partykularyzm i doprowadziło do stworzenia prawa pospolitego już w XIIIw.)

Podstawowym źródłem prawa były wyroki sądowe, w rezultacie sędziowe sądów królewskich byli twórcami prawa.

- „prawo sędziowskie” było prawem kazusów - poszczególnych przypadków prawnych (case law) = charakter kazuistyczny.

- prawo formalistyczne, tworzące mało elastyczne normy prawne

- zachowanie (po dzień dzisiejszy) swego narodowego charakteru

skuteczne przeciwstawienie się prawu rzymskiemu wynikało z tego, że w Angli od XIIw. Istniała liczna grupa jurystów - praktyków zajmujących się rodzimym prawem. Nabuwali oni wiedzę prawniczą nie na uniwersytetach lecz we własnych korporacjach szkolnych, lokowanych w oberżach w pobliżu sądów królewskich.

Podstawą wyksztacenia i znajomości prawa angielskiego były przede wszystkim precedensy sądów królewskich. Protokoły rozpraw i wyroki czyli records i reports spisywano a od XIVw. Pojawiły się spisy urzędowe. Jurys prudencja angielska również była ważnym źródłem poznania prawa angielskiego.  

Od XVIw. W Angli dualizm prawa. Jedne sprawy (w sądach Westminsterskich) rozstrzygane były wg common law inne (w sądach kanclerskich) wg equity (prawo słuszności) Sąd kanclerski był łatwo dostępny dla stron, a postępowanie bardzej swobodne. Przy wymierzeniu wyroku opierano się na normach wynikająch z zasad maralnych.

 

 

16.CHARAKTERYSTYKA ZDOLNOŚCI PRAWNEJ I ZDOLNOŚCI DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH OSÓB FIZYCZNYCH W PRAWIE EPOKI FEUDALNEJ.

 

Zdolność prawna osób fizycznych:

-Dla epoki feudalnej nie można znaleźć ścisłego i jednoznacznego określenia zakresu zdolności prawnej, bo odmiennie kształtowała się ona w różnych kręgach prawa.

-Podmiotem praw i obowiązków w epoce feudalnej był człowiek wolny i zdrowy, niepozbawiony czci, tuzoemiec, korzystający ze swej podmiotowości prawnej w ramach swojego stanu lub grupy społecznej (wśród sobie równych), czyli na utratę lub ograniczenie zdolności prawnej wpływały czynniki takie jak:

            *niewola

            *zdrowie

            *cześć

            *obce pochodzenie

*stanowisko społeczne

            * inne: płeć, religia

Można wyróżnić trzy rodzaje ograniczeń zdolności prawnej w epoce feudalnej:

*Niezdolność całkowita-osoba fizyczna nie mogła być podmiotem praw i obowiązków, głównymi czynnikami powodującymi była niewola oraz obce pochodzenie.

*Niezdolność częściowa-ograniczenie jednostki jako podmiotu prawa występowała tylko w pewnym zakresie (niemożność dziedziczenia)przy zachowaniu zdolności w innych zakresach(np. możność nabywania nieruchomości drogą kupna)

*Zdolność względna-wynikała z przynależności stanowej lub pochodzenia społecznego i wyrażała się tym, że jednostka mająca nawet pełną zdolność mogła z niej korzystać tylko w ramach swojego stanu. Objawiało się to głównie w sferze majątkowej i prawa małżeńskiego.

Ograniczenia zdolności prawnej osób fizycznych:

*niewola - niewolnik nie miał zdlności prawnej i traktowany był jak rzecz. W miarę pogłebiania się stosunków feudalnych niewolni ptrzekształcali się na ogól w zależną ludność chłopską. Intensywny był też prcoes wyzwalania niewolników (zanik do wieku X)

* zdrowie- brak pełnego zdrowia fizycznego mógł być przyczyną nawet całkowitej utraty w późnym średniowieczy zmniejszenia zdolności prawnej. Karły, ułomni, trędowaci pczątkowo nie mogli dziedziczyć a z chwilą powstania choroby uważanio ich małżeństwa za rozwiązane.

Wady fizyczne człowieka (głuchota, ślepota, chromota, karłowatość, trąd) w prawie lennym wywoływały całkowitą niezdolność prawną. Wynikało to z wojskowego charakteru prawa lennego.

* cześć - brak czci mógł wynikać z:

   1) nagannego postępowania (złamanie, niedochowanie wiary, skazanie na kary hańbiące),

   2) z określonej pozycji osobistej (nieślubne urodzenie) lub wykonywania niehonorowego      

       zawodu (kat, komediant, śpiewak uliczny, wędrowny poeta, czyściciel ulic i kanałów,

       łaziebnik, młynarz, krawiec, owczarz = organiczenia w zakresie dziedziczenia, opieki,

       całkowita niezdolnośc w prawie lennym)

Tendencja czasów nowszych szła w kierunku by utrata czci (np. w rezultacie wyroku sądowego) pociągała za sobą skuteki nie w zakresie prywatnoprawnym lecz publicznoprawnym (pozbawienie praw publicznych)

*obce pochodzenie - cudzoziemiec w czasach najdawniejszych był pozbawiony zdolności prawnej, polepszył się ich status w okresie państwa frankońskiego (V - IXw) w związku z zastosowaniem osobowości prawa.

- Po rozpadzie monarchii sytuacja ich znowu pogorszyła się: prawo połowu - senior lub władca terytorialny mógł na swoim terenie ująć cudzoziemca pozostającego bez oipieki innego seniora - po pobycie przez 1 rok i 1 dzień na tym terytorium i zamienić w chłopa niewolnego. Prawo nadbrzeżne - normujące losy rozbitków i towarów - poległo na tym, iż rozbitkowie stawali się własnością panującego lub pana brzegu.

-Poprawa sytuacji cudzoziemców w późniejszym średniowieczu - rozwój miast i wymiany towarowej - ochrona prawna, w obrębie miast zdolność prawna.

- Do schyłku epoki feudalnej cudzoziemcy mieli ograniczoną zdolność prawną w sferze zdolności majątkowej (niemożność nabywania majątku nieruchomego, dziedziczenia, przekazywania majątku w drodze testamentu, w braku ustawowych dziedziców majątek po zamarłym cudzoziemcu przejmował panujący)

ŻYDZI - różnili od miejscowej ludności w sensie etnicznym, i pod względem religijnym. Od czasu wypraw krzyżowych - nakaz mieszkania w gettach, prześladowania.

Ludność żydowska w ramach swojej gminy korzystała z własnych instytucji i swego prawa (zasada osobowości prawa). W sensie prywatnoprawnym ograniczenia zdolność prawnej Prawo kanoniczne zakazywało małżeństw między ludnością chrześcijańską a Żydami, a prawa świeckie stosowały ograniczenia w stosunkach majątkowych z chrześcijanami.

Zrównanie Żydów z chrześcijanami w sensie publiczno i prywanoprawnym nastąpiło w epoce kapitalizmu.

  

     

*Stan: przynależność do stanu lub stanowisko społeczne osoby powodowały ograniczenie zdolności prawnej. Względne zmniejszenie zdolności prawnej= dana osoba mogła mieć pełną zdolność we własnym kręgu prawnym, ale nie mieć tej zdolności z osobą z innego kręgu społecznego.

-Brak równego urodzenia powodował silne ograniczenia w sferze majątkowej: własnosć pewenych dóbr  np. ziemskich- zastrzeżona dla szlachty, wyłączność zawodu np.rzemiosła- mieszczan.

-Ograniczenia występowały też silnie w 3 dziedzinach:

1.Prawa opiekuńczego( niemożność pełnienia opieki przez opiekuna o gorszej kondycji społecznyej niż pupil).

2. Prawa dziedziczenia (niemożność dziedziczenia po osobie z wyższego stanu).

3. W dziedzinie prawa małżeńskiego( żona z wyższego stanu, spadała do stanu niższego, podobnie działo się z dziećmi).

*Inne czynniki ograniczające zdolność prawną:

-Wyjęcie spod prawa w wyniku śmierci cywilnej = brak zdolności prawnej.

-płeć= kobieta nie mogła dziedziczyć mienia nieruchomego

-religia= kacerze- odstępcyod prawowitej wiary chrześcijańskiej, prześladowani i tępieni przez Kościół i państwo, pozbawieni całkowicie zdolności prawnej.

-We Francji hugenoci- ograniczona zdolność prawna, Niemcy( od pokoju agsburskiego) cuius regio, eius religio= przynależność do obowiązującej w danym kraju religii, warunkowała zdolność prawną.

POCZĄTEK I KONIEC zdolności prawnej osoby fizycznej:

*początek: z chwilą urodzenia, pod warunkiem, że noworodek wykazywał żywotność i miał ludzką postać. W czasach najdawniejszych konieczne było też uznanie przez ojca, co objawiało się przez podniesienie na rękach do góry, podaniu pokarmu, lub innych gestach.

*koniec: następował w sposób naturalny z chwilą śmierci.( w niektórych wierzeniach, życie prawne i zdolność osoby została przedłużana poza jej śmierć, zmarłemu przypadała 1/3 ruchomości, a żona nie mogła powtórnie wyjsć za mąż). Pod wpływem Kościoła dusza zmarłego przypadała tej właśnie instytucji.

- możliwa była utrata zdolności jeszcze za życia: wyjęcie spod prawa= stosowano tę instytucję wobec przestępców łamiących porządek prawny i naruszających porządek(mir) istniejący w społeczeństwie. Osoba pozbawiona miru traciła całkowicie zdolność prawną, mogła być bezkarnie zabita, a żonę uznawano za wdowę.Instytucja ta uległa złagodzeniu i z biegiem czasu utzymała się w formie banicji.

-We Francji i Anglii instytucja śmierci cywilnej, polegała na tym że przy skazaniu na ciężkie kary, człowiek taki został usunięty w sensie prawnym ze społeczeństwa.

-Śmierć klasztorna- wstępujący do klasztoru jest przez społeczeństwo uznany za zmarłego (traci zdolność prawną).

-Koniec zdolność prawnej mógł nastąpić w związku z utratą wolności przez jednostkę.

 

ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH:

*wiek: zdolność do czynności prawnych uzyskiwało się z chwilą osiągnięcia pewnego stadium rozwoju fizycznego i psychicznego.

-w czasach najdawniejszych za pełnoletniego mężczyznę uważano tego, który był zdolny do władania bronią.

-w czasach średniowiecznych: ukończenie 10lat (u Anglosasów), 12 lat w większości szczepów, rzadziej lat 15.

-czasy nowożytne od 16 -25 lat(w pr. rzymskim)

-system prawny saski- 12 lat z możliwością dalszej opieki do 21 roku życia, na życzenie dziecka

-do momentu recepcji prawa rzymskiego dzieci miały ograniczone prawo do czynności prawnych, po recepcji przyjęto zasadę, że do ukiończenia 7n roku życia dzieci są całkowicie niezdolne do czynności prawnych.

-starość- niosła za sobą ograniczenie do czynności prawnych, bowiem po ukończeniu 60, lub 70 roku życia osoba starsza wymagała opieki, tracąc niezależność.

*płeć- kobiety były na ogół ograniczone w zdolności i pozostawały pod czyjąś opieką, wynikało to z faktu że były niezdolne do władania bronią, a więc bezbronne. (bardziej swobodne było stanowisko wdowy- korzystała z pełnej zdolności do czynności prawnych).

-w późnym średniowieczu ograniczenia kobiet były minimalne, brały żywy udział w życiu gospodarczym

-od XVIw sutuacja uległa pogorszeniu- ograniczenie w zdolności do czynności prawnych, ze względu na słabość płci (uzasadnianą lekkomyślnością).

*zdrowie: uważano,że umierający lub zniedołężniały nie jest zdolny do czynności prawnych. Chorych i ułomnych (trędowaci, ślepi, głusi) brano pod opiekę. Chorych psychicznie traktowano jak „opętanych” przez siły nieczyste, więziono takich ludzi, poddawano egzorcyzmom, później rozwinęło się postępowanie o ubezwłasnowolnieniu chorego umysłowo, takie orzeczenie mogło być wydane także z innych przyczyn np. marnotrawstwa.

 

17.CHARAKTERYSTYKA PRAWA  MAŁŻEŃSKIEGO, SPADKOWEGO I ZOBOWIĄZAŃ W EPOCE FEUDALNEJ.

 

➔      Prawo małżeńskie:

➔                                                                                                                                                CHARAKTER: związek monogamiczny (wyj. wśród Germanów poligynia), chrześcijaństwo stworzyło dogmat o małżeństwie jako sakramencie, wiązał on zarówno elementy duchowe (spiritualia) jak i świeckie (cywilne) w 1 całość.

➔                                                                                                                                                Małżeństwo przez porwanie, kupno: małżeństwa przez porwanie zdarzały się przede wszystkim tam, gdzie obowiązywał zwyczaj poza swoją grupą społeczną, nazwany egzogamią.

-Przy małżeństwach endogamicznych (nupturienci należący do tej samiej grupy społecznej)- małżeństwo przez kupno, kobieta jako przedmiot umowy zawieranej między muntwaldem, posiadającym władzę (mundium) nad kobietą, a tym pod którego władzę mężowską przechodziła. Zczasem przedmiotem kupna stała się władza nad kobietą, w wyniku umowy realnej, cały akt składał się z 2 czynności- uiszczenia ceny kupna( wittum) i oddania kobiety

➔                                                                                                                                                Umowa formalna(od czasów frankońskich): 2 odrębne akty:

-zmówiny- umowa na mocy której nażeczony płacił muntwaldowi cenę kupna, ten zaś był zobowiązany do dostarczenia mu kobiety.

Cena kupna przybierała formę zadatku (arrha) ustalonej przez zwyczaj lub ustawę sumę pieniężną lub drobnego przedmiotu ( z dawnej pełnej ceny kupna, ostał się tylkorelikt o charakterze symbolicznym, będącym gwarancją wykonania zobowiązania)

-w poźniejszym średniowieczu w miejsce muntwalda dysponującego kobietą, weszła ona sama, jako rozporządzająca swoją osobą, jednak jej decyzja musiała być poparta zgodą ojca.

-zdawiny- ślub, uroczysta czynność prawna, polegająca na wydaniu kobiety przez muntwalada( później przez powiernika) narzeczonemu.

-wydanie (wzdanie)narzeczonej, narzeczonemu odbywało się wśród różnych ceremonii w domu narzeczonej i w obecności krewnych obu stron. Potem następowały przenosiny do domu męża („ściganie” narzeczonej). W domu męża następował dalsze obrzędy stwierdzające przejęcie władzy męża nad żoną: ujęcie ręki kobiety, posadzenie jej na kolanach itp. Pokładziny- czynność dopełniająca umowę: wstąpienie do łoża i cielesne obcowanie w obecności świadków.

➔                                                                                                                                                Małżeństwo miało wówczas charakter świecki.

 

➔                                                                                                                                                Małżeństwo kanoniczne(przed Tridentinum):zawieranie małżeństwa, sposób i forama dokonywania tej czynności stały się przedmiotem coraz większego zainteresowania Kościoła. Forma zawarcia była początkowo świecka, a pobłogosławienie przez duchownego miało miejce na dzień następny.

-Kościół zwalczał małżeństwa między krewnymi. Kanoniczny zakaz zawierania małżeństwa między krewnymi w linii prostej nie napotykał przeszkód w małżeństwie świeckim.Od XI w. ustaliła się kanoniczna zasada, stwierdzająca, że małżeństwo między krewnymi w linii bocznej jest zakazane do VII stopnia komputacji kanonicznej(liczy się tylko rodzenia po dłuższej stronie), w XIIw zredukowano do IV stopnia, a od XIX w do III. Dopiero nowy Codex Iuris Canonci z 1983r. Zniósł komputację kanoniczną i wprowadził rzymską, przeszkodę z pokrewieństwa ograniczył do IV stopnia komputacji rzymskiej.

-Od Xw we Francji, w Niemczech od XIIw- prawo mażeńskie staje się domeną Kościoła.

Podstawowym wymogiem zawarcia małżeństwa było oświadczenie woli (zgoda obu stron), co tworzyło małżeństwo, do te zasady dodano dogmat o małżeństwie jako sakramencie.

Sakramentu tego udzielają sobie sami nupturienci, a nie ksiądz obecny przy sakramencie.

➔                                                                                                                                                Prawo świeckie w odróżnieniu od kanonicznego wymagało zgody ojca lub rodziny kobiety na zawarcie małżeństwa, bez takiej zgody traciła ona prawa do majątu rodzinnego.

➔                                                                                                                                                Od XIIw zaręczyny (zamierzenie zawarcia małżeństwa w przyszłości) przekształcały się w małżeństwo, gdy narzeczeni obiawili taką wolę.

-Prawo kanoniczne stworzyło wiele przeszkód w zawarciu małżeństwa:

*przeszkody zrywające( pokrewieństwo, powinowadztwo, ) sprzeciwiają się zawarciu, a zawart rozwiązują

*przeszkody wzbraniające, nie zezwalały na zawarcie małżeństw, ale już zawarte pozostawały ważne.

➔                                                                                                                                                Kościół dążył, żeby małżeństwo dokonane było w obliczu Kościoła  i w obecnośći świadkow, nakaz taki wprowadził sobór laterański z 1215r, jednak jego postanowienia nie odegrały większej roli, bowiem nadal małżeństwa nie zawierane przez Kościół w prawie świeckim były małżeństwami ważnymi.

➔                                                                                                                                                Zawarcie małżeństwa wg postanowień soboru trydenckiego(1545-1563):

-małżeństwo musi być zawarte przed właściwym plebanem w obecności świadków, poprzedzone 3krotnymi zapowiedziami. Małżeństwa tajne zawierane po wydaniu dekretu, były uznawane za nieważne. Utrzymano podstawową zasadę, że  oświadczenie woli nupturientów twozry małżeństwo i sakramentu udzielają sobie sami małżonkowie, w obecności plebana jako świadka. (postanowienia trydenckie uzupełnione bullami papieskimi są podstawą dzisiejszego prawa kanonicznego.)

➔                                                                                                                                                Początki ingerencji państwa w małżeństwo.

-protestantyzm zaprzeczał sakramentalnemu charakterowi małżeństwa, skutki ataku protestantów pojawiły się w państwach kapitalistycznych w XVI i XVIIw (Anglia, Holandia)w postaci małżeństwa cywilnego, zawieranegoprzed urzędnikami świeckimi.

-we Francji hugenoci prześladowani od XVIIw nie mogli zawierać ważnych małżeństw przed pastorem protestanckim, budziło to powszechne niezadowolenie, do czasu gdy w połXVIIIw Ludwik XVI wprowadził śluby cywilne dla protestantów, zapoczątkowując proces laicyzacji prawa małżeńskiego we Francji.

-większa ingerencja państwa w sferę prawa małżeńskiego nastąpiła w XVIIIw w niemieckich absolutnych monarchiach oświeconych. Twierdzono, że należy odróżnić małżeństwo jako sakrament ( to powinno należeć do Kościoła), i małżeństwo jako umowę cywilną (to winno być normowane przez państwo).

-Taki pogląd przyjął Józef II który wydał dla krajów austriackich tzw.patent małżeński.

-Landrecht pruski wprowadzał przeszkody i zakazy niestosowane przez prawo kanoniczne (np. zakaz małżeństwa ze względu na nierówność stanu), jednak ważne małżeństwo można było zawrzec tylko przed kapłanem.

 

➔                                                                                                                                                Rozwiązanie małżeństwa: Czynniki;

-śmierć jednego z małżonków

-rozwód (pod zarzutem winy małżonki, odtrącenie żony)

-zostawienie kobiety, z powodu jej bezpłodności

-ustanie małżeństwa na śmierci cywilnej małżonka

➔                                                                                                                                                Kościół w średniowieczu wprowadził zasadę nierozrywalności małżeństwa, zakaz rozwodów. Ustanie ważnego małżeństwa w prawie kanonicznym mogło nastąpić tylko w wyjątkowych przypadkach, warunkiem było, by małżeństwo to nie było dopełnione w sensie fizycznym. Tolerancyjnie odnosił się Kościół do przeprowadzania rozwodów wśród feudałów.

➔                                                                                                                                                Od soboru trydenckiego, możliwa była separacja od” łoża i stołu”, rozdzielenie małżonków bez możliwości powtórnego zawarcia małżeństwa.

Prawa protestanckie dopuszczały rozwód w wypadku cudzołóstwa.

➔                                                                                                                                                Dopiero w czasach kapitalizmu, rozwód nabrał cech świeckich.

➔                                                                                                                                                Majątek małżeński:

-podstawę majątku małżeńskiego stanowiła masa majątkowa należąca do męża

-kobieta wychodząca za mąż otrzymywała z domu wyprawę= przedmioty osobistego użytku oraz posag= stanowił rozwinięcie pierwotnej wyprawy, była to część należna kobiecie z jej rodzinnego majątku, to co przypadało jej po rodzicach w drodze dziedziczenia, wypłacany głównie w gotówce, mógł jednak obejmować nieruchomości (kobieta mogła go nie otrzymać gdy zawierała małżeństwo bez zgody rodziny)

-od męża kobieta otrzymywała majątek zwany wianem ( genezę wiana wiąże się z dawną ceną kupna kobiety)== określoną przez ustawę sumę pieniężną lub część majątku małżeńskiego, z możliwością wyegzekwowania wiana po śmierci męża. Wiano traktowano jako zabezpieczenie majątkowe na wypadek śmierci męża.

Dostawała też kobieta od męża podarek poranny, składany rankiem po nocy poślubnej i traktowany jako cenę dziewictwa.

➔                                                                                                                                                Majątek męża z regóły pojegośmierci przypadał krewnym, w pierwszej linii synom (kobieta dziedziczyła tylko gdy małżeństwo było bezdzietne i tylko ruchomości). Majątek po śmierci żony dziedziczyły dzieci, gdy umierała bezpotomnie posag wracał do jej rodziny a wiano do majątku męża.

➔                                                                                                                                                Stosunki majątkowe między małżonkami:

-Systemy stosunków majątkowych:

*zarząd majątku przez męża,przy utrzymywaniu oddzielności majątku żony i męża

*ograniczona wspólność majątkowa (wspólność dorobku)= w razie śmierci jednego z małżonków majątek dzielono między drugiego małżonka a rodzinę zmarłego (kobiecie przysługiwała zwykle 1/3)

*pełna wspólność majątkowa= w razie śmierci jednego z małżonków gdy nie było dzieci cały majątek przysługiwał drugiemu

*rzymski system posagowy- rozdzielność majątkowa małżeństwa, żona wnosiła posag do majątku męża na pokrycie „ciężaru” małżeństwa

➔                                                                                                                                                PRAWO ZOBOWIĄZAŃ:

-feudalne prawo zobowiązań było początkowo słabo rozwinięte

-charakterystyczną cechą tego prawa było oddzielenie długu od zobowiązań. Mógł istnieć dług niepociągający za sobą obowiązku świadczenia ze strony dłużnika, który pozostawał dłużny, ale nie odpowiedzialny (wierzyciel nie mógł go zmusić do świadzczenia).

-w najdawniejszym prawie świadczenie musiało być natychmiast wykonanej jeśli dłużnik nie mógł tego uczynić dawał zastaw lub rękojmię(osoba odpowiedzialna), rękojmia był odpowiedzialny a nie dłużny.

-rozwój prawa średniowiecznego szedł w kierunku scalenia długu z odpowiedzialnością obciążającą dłużnika, a zastaw i rękojmia były dodatkową gwarancją spełnienia świadczenia, gdyby dłużnik tego nie wykonał.

➔                                                                                                                                                Zobowiązania mogły powstawać w wyniku deliktów i umów:

*umowa realna- przez przyjęcie rzeczy od jakiejś osoby, przyjmujący stawał się wobec tej osoby dłużnikiem, np. umowa kupna-sprzedaży (przez przyjęcie rzeczy od partnera, druga strona była zobowiązana do odpowiedniego świadczenia). Była to pierwotnie sprzedaż gotówkowa, z ręki do ręki.

*umowa formalna- zawierała zobowiązaniesię dłużnika do świadczenie w przyszłości. Zobowiązanie to powstało przez dokonanie ślubowania wiary(przysięga) lub wręczenie wierzycielowi wadiacji(zakładu). Zakład stanowiła zwykle laska lub fragment garderoby dłużnika, mogła być też broń. Umowa kupna- sprzedaży nabrała z czasem charakteru umowy formalnej.

*umowy konsensualne- rozwinęły się dopiero pod wpływem prawa rzymskiego

➔                                                                                                                                                w późniejszym średniowieczu pod wpływem rozwoju miast i obrotu gospodarczego, zaczęły powstawać spółki komandytowe= co najmniej jeden wspólnik odpowiadał wobec osób trzecich bez ograniczenia, a co najmniej jeden wspólnik do wysokości sumy ustalonej w umowie oraz spółki akcyjne= wszyscy wspólnicy odpowiadali tylko swym wkładem, zyski otrzymywali też odpowiednio do wkładu.

Główną rolę w procesie tworzenia się spółek odegrały miasta włoskie, gdzie zaczęło rozwijać się także prawo wekslowe.

➔                                                                                                                                                PRAWO SPADKOWE:

-Testament a dziedziczenie beztestamentowe: we wcześniejszym okresie feudalizmu istniało tylko dziedziczenie beztestamentowe, oparte na prawie zwyczajowym lub ustawie

-własność bowiem traktowano jakodobro rodzinne, które winno przypaść najbliższym krewnym spadkodawcy, zwłaszcza synom.

-stopniowo zaczęła zdobywać uznanie zasada, że spadkodawca może rozporządzać częścią swojego majątku. Przyczynił się do tego głównie Kościół głoszący zasadę wywodzącą się z prawa rzymskiego, swobodnego dysponowania majątkiem na wypadek śmierci.

-ojciec mógł oddawać część swojego majątku „dla zbawienia duszy”, na rzecz Kościoła, była to suma jak przypadała każdemu z synów. Z czasem częścią majątku można było dysponować na inne cele niż kościelne.

-znacznie szybciej rozpowszechnił się testament w miastach, gdzie własność była bardziej zindywidualizowana, testament średniowieczny nie musiał zawierać ustanowienia dziedzica, lecz jedynie dyspozycję pewnymi rzeczami lub częściami majątku.

-w poł.Francji, która pozostawała pod wpływem porawa rzymskiego, i w Niemczech po recepcji tego prawa testamet zawsze musiał zawierać ustanowienie dziedzica.

➔                                                                                                                                                Dziedziczenie beztestamentowe: dziedziczenie beztestamentowe było pierwotnie podstawową formą spadkobrania. Inne zasady dotyczyły dziedziczenia ruchomości, a unne rzeczy ruchomych, poza tym we wcześniejszej fazie średniowecza kobiety były wyłączone spod dziedziczenia.

-2 główne warianty odnośnie dziedziczenia beztestamentowego:

*według kręgów (klas)-do pierwszego kręgu, ścisłego należeli: dzieci, rodzice, rodzeństwo. Pozostali uszeregowani byli w niższe kręgi i dziedziczyli gdy nie było spadkobierców ze szczebla wyższego.

*według parantel- pierwszą parantelę tworzyli descendencispadkodawcy, drugą- krewni wywodzący się od ojca spadkodawcy, trzecią, krewni- pochodzący od wspólnego dziadka.W obrębie paranteli dziedziczyli krewninajbliżsi stopniem wobec spadkobiercy.

 

 

18.                                                                                                                                        PRAWO RZECZOWE W PRAWIE EPOKI FEUDALIZMU.

 

ogólna charakteryzstyka - podział na rzeczy ruchome i nieruchome, jenakże był to podział nieostry:

●                                                                                                                                               ruchomości zgodnie ze Zwierciadłem sasskim to takie, które można poruszać i nosić, w odróżnieniu od nieruchomości, których nie można poruszyć i nosić, ale inna zasada niemiecka mówiła, że to co ulega zniszczeniu od pochodni jest ruchomością, tak więc jako ruchomości traktowano zabudowania drewniane trwale związane z gruntem (w niektórych regionach Niemiec zasada ta obowiązywała, aż do XVIw.)

●                                                                                                                                               nieruchomości - w niektorych partykularnych prawach niemieckich za nieruchomość uważano zbroje i kosztowaności (nie ulegały zniszczeniu od płamienia), generalnie pojęciem nieruchmości obejmowano również prawa związane z nieruchomością: a więc prawo własności, użytkowanie, służebności, lub ciężary gruntowe, jak również prawa o charakterze publiczno-prawnym: władza wójtowska, regalia, władztwo terytorialne, uprawnienie celne.

Najbardziej charakterystyczne dla tego prawa było istnienie odmiennych zasad normujących moc prawną osoby nad rzeczą ruchomą i nieruchomością. Istniały odmienne reguły dotyczące posiadania, nabywania i bywania rzeczy ruchomej i nieruchomości. Zasada odmiennego traktowania obu kategorii rzeczy przejawiała się również w prawie spadkowym i majątkowym prawie małżeńskim. Feudalna własność nieruchomości miała charakter mniej indywidualistyczny niż w prawie rzymskim, miała służyć zbiorowości (rodzinie) a nie jednostce, stąd liczne ograniczenia właściciela co do rozporządzania nieruchomością.

●                                                                                                                                               nierozróżnianie w sposób ostry posiadania od wlasności

●                                                                                                                                               brak wyraźnego rozgraniczenia między prawem własności a ograniczonymii prawami rzeczowymi. W prawie fedalnym - prawo rzeczowe kladło nacisk na faktyczne wladztwo nad rzeczą, nie rozróżniano wladztwa prawnego od faktycznego. Zarówno prawo własności jak i prawa do rzeczy cudzej traktowano jako przejaw władztwa nad rzeczą, np. własności nazywano również prawa zastawnika czy użytkownika.

●                                                                                                                                               W epoce feudalizmu największe znaczenie wśród oganiczonych praw rzeczowych miały:

1) ciężary realne - na gruncie spoczywał ciężar, który każdorazowy właściciel musiał uiszczać osobie uprawnionej (czynsze chłopskie, dziesięciny). W miastach ciężarem realnym był czynsz, który przypadał miastu.

2) renta - początkowo właściciel sprzedawał komuś rentę tj. pewien dochód z nieruchomości, przy czym renta ta obciążała nieruchmość wieczyście bez możliwości wykupu, każdorazowy właściciel gruntu musiał ją płacić. W czasach późniejszych renta z możliwością wykupu, której charakter zblizony był do pożyczki (wykup renty po upływie okreslonego czasu, wraz z oprocentowaniem), instytucja wykupu renty pozwolała na obejście kościlnego zakazu lichwy.

3) służebności gruntowe - wodne, leśne, gruntowe,

4) zastaw - zabezpieczenie pretensji wierzyciela

                   * zastaw użytkowy - wierzyciel (zastawnik) dzierżył nieruchomośc i pobierał z

                      niej pożytki, bez zaliczania na poczet kapitału, tak długo, aż dłuznik nie

                      zwrócił całej sumy dłużnej,

                   * zastaw bez dzierżenia (hipoteka) - nieruchomość pozostawała w posiadaniu

                     dłużnika, wierzyciel realizował swoje prawo, gdy dłuznik nie spełnił

                     świadczenia w okreslonym terminie.

POSIADANIE I WŁASNOŚĆ

●                                                                                                                                               posiadanie: gewere odpowiadało rzymskiemu possessio ale nie była z nim identyczne.

Polegało na faktycznym władaniu rzeczą i wiązało się z wolą władania (rzymskim animus), ale nie musiała być to wola władnia rzczą jak właściciel, czyli gewere miał każdy kto korzystał z prawa rzeczowego. W niektórych przypadkach gewre przyznawano, także temu kto nie władał rzeczą np. prawnemu spadkobiercy lub wyzutemu z posiadania.

* na nieruchomościach gewere mogła przysługiwać kilku osobom jednocześnie np.: właścicielowi, użytkownikowi, zastawnikowi - wynikało to z faktu, iż w prawie feudalnym posiadanie przysługiwało każdemu, kto z rzeczy korzystał lub pobierał z niej pożytki.

* przy ruchomościach - posiadania zależało od faktycznego dzierżenia rzeczy, przy dobrowolnym oddaniu rzeczy innej osobie, posiadacz tracił swoją gewere i mógł żądać zwrotu rzeczy tylko od tej osoby, której rzecz dobrowolnie oddał.

●                                                                                                                                               Własność: przejawiała się jako wyższy stopień posiadania, najpełniejsze prawo do rzeczy.

Szkoła glosatorów zajmując się w XIIIw tą kwestią w prawie rzymskim i mylnie interpretując źródła tego prawa stworzyła teorię własności podzielonej, wg niej istniały dwa rodzaje własności nieruchomości: własność bezpośrednia (zwierzchnia) oraz własność podległa (użytkowa). Jedna własność przysługiwała właścicielowi nieruchomości, druga użytkownikowi. Właściciel użytkowy miał pewne prawa o charakterze własnościowym np.

do dziedziczenia czy alienacji.

- Istnienie własności podzielonej wynikało ze stosunków feudalnych panujących w epoce. Użytkownik gruntu, w zamian był zobowiązany do świadczeń pieniężnych lub usług na rzecz właściciela gruntu ( chłopska „renta feudalna”). Wielką rolę w rozwoju własności podzielonej odgrywały lokacje gruntowe- właściciel oddawał swój grunt w użytkowanie innej osobie, mogły być one dożywotnie, czasowe, wieczyste. Mogła się z nimi wiązac zależność osobista (lokacja CHŁOPSKA LUB LENNO), mogły być też „WOLNE”.

-Istniały też lokacje miejskie- pierwotna czy założycielska lokacja polegająca na pełnej własności kolonisty zobowiązanego jedynie do uiszczania miastu czynszu wieczystego.

-Duże znaczenie miały też lokacje lenne- senior nadawał lennikowi lenno, które stanowiło forme własności użytkowej, było bowiem połączone z pełnieniem służby wojskowej ( lennik był z kolei właścicielem zwierzchnim w stosunku do chłopa jako użytkownika grontu należącego do lennika).

-!!! Przy własności podzielonej należy pamiętać, że każdy z właścicieli ma inne uprawnienia.

●                                                                                                                                               Współwłasność: przysługuje ona niepodzielnie kilku osobom, które są właścicielami całej rzeczy, coć żadna z nich nie jest właścicielem całośc.

●                                                                                                                                               Szczegółną rolę odgrywała w feudaliźmie własność na nieruchomościach, bowiem ziemia stanowiła podstawowy środek produkcji. Więksi feudałowie bronili się przed przejściem majątku w nieporządane ręce tworząc ordynacje rodowe- niezbywalną i niepodzielną w sensie fizycznym własność ustalonego z góry sukcesora.   

 

19.PRAWO KARNE I PROCES KARNY WE WCZESNYM ŚREDNIOWIECZU.

●                                                                                                                                               Wraz z rozwojem potężniejszych struktur państwowych wzrosła liczba przestępstw ściganych z urzędu. Czyny obrażające cały porządek prawny( mir powszechny), a więc przestępstwa rzeciwko panującemu i państwu oraz przestępstwa popełniane zawodowo np. bandytyzm - ścigano z urzędu. Podstawową karą za naruszanie miru było wyjęcie spod opieki monarszej, nakładano też inne kary - śmierci, mutylacyjną, lub tylko chłosty albo piętnowania. Kary publiczne były okrutne, jednak arbitralne (dowolnie stosowane).

●                                                                                                                                               Wobec większości przestępstw nadal stosowano zasadę prywatnoprawną. Pospolite przestępstwa naruszające dobro jednostki - przeciwko życiu lub zdrowiu, oraz przeciwko mieniu nie miały charakteru publicznego.

Dominowały kary kopozycyjne, które był z góry określone przez ustawę lub zwyczaj, taryfy główszczyzn i nawiązek były przewidziane kazuistycznie, w taryfach tych silnie ujawniał się element klasowy, gdyż kary nie były równe (np. wyższa główszczyzna lub nawiązka za zabójstwo lub zranienie szlachcica, niż chłopa). Państwo ingerowało w przestępstwa o charakterze prywatnym - zabójstwo, gdy nikt ze skargą przeciwko sprawy nie wystąpił ( postępowanie rugowe).

●                                                                                                                                               Pojmowanie istoty przestępstwa: o przestępstwie decyzduje skutek zewnętrzny, nie rozróżniano winy umyślnej i nieumyślnej, nie zwracano uwagi na usiłowanie przestępstwa, czy też na zagadnienie obrony koniecznej.

●                                                                                                                                               PROCES WCZESNOŚREDNIOWIECZNY:

- brak odrębnego procesu karnego i cywilnego. Każda krzywda pociągała za sobą odpowiedzialność karną. Najdawniejszy proces był procesem karnym, w którym chodziło o wymierzenie kary, a nie naprawienie ewetualnej szkody cywilnej (u schyłku średniowiecza rozróżniano skargę karną od cywilnej, której celem było usunięcie skutków bezprawia cywilnego - skarga o zapłatę długu)

- podstawową cechą procesu była skargowość (zasada akuzatoryjna) - proces wszczynany tylko na podstawie skargi wnoszonej przez oskarżyciela, nie można było łączyć funcji oskarżyciela i sędziego w jednej osobie. W większości przypadków skarga miała więc charakter prywatny.

- gdy przy zaistniałym przestępstwie nikt nie wniósł skargi prywatnej, to wszczynano postępowanie rugowe. Przedstawiciele władzy państwowej objeżdżając podległe im miejscowości odbierali od zaprzysiężonych osób, przedstwawicieli miejscowej ludności, zeznania o popełnionych lecz nie ujawnionych przestępstwach. Wskazanie osoby winnej było podstawą do wytoczenia skargi przez urzędnika państwowego.

- proces wczesnośredniowieczny toczył się wg zasady ustności i jawności (rozprawa była jawna) inną cechą był formalizm - przestrzeganie określonyc form postępowania i formułek słownych.

Następną cechą to oddzielenie postępowania dowodowego od przewodu, zwykle przeprowadzano je poza sądem po wydaniu wyroku. Jeżli oskarżony zaprzeczył wyrok nie miał charkteru końcowego, był warunkowy (postanawiano w nim, która ze stron ma przeprowadzić dowód przy pomocy jakich środków, oraz jakie będą skutki przeprowadzonego dowodu). Wynik postępowania dowodowego rozstrzygał przeciwko komu zwróci się osnowa wyroku.

- środki dowodowe na ogół prymitywne o charakterze formalnym, sądzono, że przez dopełnienie formalności można dojść do prawdy materialnej.

- podstawowe znaczenie miała przysięga strony wsparta przysięgą współprzysiężników, którzy swą przysięgą wcale nie stwierdzali prawdziwości faktów lecz na podstawie subiektywnego przekonania potwierdzali wiarygodność twierdzeń składającego przysięgę. Przysięga miała charakter skaralny (na krzyż)

- powszechny środek dowodowy- sądy boże (ordalia). U podstawy ich leżało przekonanie, że bóg będzie interweniował na korzyść niewinnego oskarżonego i nie dopuści do jego skazania. Dwustronne - pojedynek sądowy (walka na kije lub miecze, zwycięstwo = racja w sporze) oraz próba krzyża (stanie pod krzyżem z podniesionymi rękami tak długo dopuki nie opuściła rąk lub upadła ze zmęczenia przegrywając tym samym spór). Jednostronne - próbie poddawany tylko oskarżony - próba gorącego żelaza, gorącej wody (obwiniony wkładał rękę do gorącej wody jeżli szybko się goiła - niewinny) i zimnej wody (związanego oskarżonego przytrzymywano pod wodą jeżlei tonął był niewinny).

- bardziej racjonalnym środkiem dowodowym - dowód z dokumentu urzędowego i zeznania świadków, którzy stwierdzali prawdziwość twierdzeń strony na podstawie własnych obserwacji.     

 

20.ZMIANY  W PRAWIE KARNYM W OKRESIE OD  XVI-XVIIIw.

●                                                                                                                                               W czasach nowożytnych zwyciężyła zasada publicznoprawna , bez względu na rodzaj przestępstwa traktowano je jako czyn naruszający ład ogólny i interes publiczny, pociągało to za sobą skutki zarówno w zakresie prawa materialnego jak i procesowego, polegająca na tym, że rola osoby prywatnej ograniczała się do minimum.

●                                                                                                                                               Przestępstwo zaczęto traktować jako czyn nienależący już do sfery prywatnoprawnej.

Samo pojęcie przestępstwa, jak i ich klasyfikacja nie były ściśle określone.

-Carolina wspomina tylko o najcięższych przestępstwach (zagrożonych karą śmierci)

-doktryna niemiecka z XVIIw wprowadziła podział na przestępstwa lżejsze, ciężąsze i najcięższe

●                                                                                                                                               brak ścisłych definicji wyrównywano stosowaniem zasady analogii (sędzia stosował represję karną na podstawie podobieństwa czynu dokonanego do czynu już osądzonego, uznanego za przestępny i zagrożonego sankcją karną.

●                                                                                                                                               Niemiecka Carolina przy ocenie przestępstwa zwracała większą uwagę na nastawienie woli sprawcy, nastąpiło precyzyjne zróżnicowanie winy nieumyślnej i umyślnej.

●                                                                                                                                               Za przestępstwo uznawano również usiłowanie, wprowadzono natomiast bezkarność czynów popełnionych w obronie koniecznej.

●                                                                                                                                               W dziedzinie represji karnych, pojawiła się zmiana polegająca na tym, że kara mogła być tylko publiczna i wykonywana publicznie ( brak kar kompozycyjnych).

-celem kary było odstraszenie innych od popełnienia przestępstwa( prewencja generalna), a nadto jako forma pokuty. Utrzymywano więc okrutne kary mutylacyjne, śmierci kwalifikowanej i rodzajowej.

Represja karna w początkowym okresie czasów nowożytnych miała charakter niehumanitarny, jednak sędzia biorąc pod uwagę okoliczności łagodzące (przyznanie się d winy) mógł zastosować karę nadzwyczajną, łagodniejszą.

●                                                                                                                                               Przy wymierzaniu kary zwracano uwagę na pochodzenie stanowe- nierówność kar oraz stosowano zasadę arbitralności- możliwość wyboru kary przez sędziego lub nawet nałożenia kary nieprzewidzianej przez prawo.

 

21.                     CHARAKTERYSTYKA PROCESU INKWIZYCYJNEGO.

●                                                                                                                                               Dominacja zasady publicznoprawnej znalazła swój wyraz także w dziedzinie procedury karnej. Pierszeństwo zdobył sobie proces inkwizycyjny, którego początki sięgają XIIIw Stopniowo zaczął on wypierać proces skargowy, a od XVIw. W kontynentalnych państwach zachodnioeuropejskich osądzano sprawy karne w trybie inkwizycyjnym.

Charakteryzował się następującymi cechami:

*był on wszczynany z urzędu, na podstawie doniesienia przeciwko osobie posądzonej o popełnienie przestępstwa lub też z samej tylko inicjatywy organu publicznego; skarga miała charakter publiczny= w roli oskarżyciela występował przedstawiciel organu publicznego(n państwa, miasta); tylko w nielicznych wypadkach istniał a możliwość wniesienia skargi przez osobę prywatną.

* wszystkie funkcje procesowe (ściganie, oskarżanie, obrona oskarżonego, wydanie wyroku) spoczywały w ręku jednej osoby-sędziego inkwirenta.

*postępowanie było w zasadzie- bo istniały pewne, nieliczne odstępstwa- tajne i pisemne

●                                                                                                                                               Oskarżony traktowany był jako przedmiot rozprawy, nie miał zagwarantowanej należytej obrony- sędzia był również obrońcą- a środki dowodowe działały na jego niekorzyść. Obowiązywała legalna teoria oceny dowodów, sędzia oceniał dowody wg z góry określonych reguł, sędzia musiał skazać oskarżonego, gdy za jego winą stała określona ilość i jakosć dowodów (brak zasady swobodnej oceny dowodów). Postępowanie takie prowadziło do orzekania na zasadzie prawdy formalnej.( z krzywdą dla prawdy materialnej, zgodnie z którą sędzia wydaje wyrok zgodny z rzeczywistością).

●                                                                                                                                               Do prawdy materialnej dążono stosując zasadę confessio est regina probatiorum, prowadziło to do nadużywania tortur (jeżeli oskarżony nie był w stanie udowodnić swojej niewinności.

●                                                                                                                                               Skupienie wszystkich funkcji procesowych w 1 ręku, brak należytej obrony oskarżonego, stosowanie tortur- te czynniki sprawiły że proces inkwizycyjny był bardzo niehumanitarny.

 

 

22.HUMANITARYZM W EPOCE OŚWIECENIA.

 

●     Protesty przeciwko niehumanitarnemu feudalnemu prawu karnemu pojawiły się już w czasach renesansu , jednak pełny rozwój idei humanitarnej nastąpił w okresie oswiecenia (XVIIIw). Przedstawiciele- Monteskiusz, Wolter, Beccaria.

●     Główne postulaty humanitarystów dotyczyły roli ustawy karnej i problemu represji karnej.

-Zwolennicy prawa skodyfikowanego, domagali się ujednolicenia i jasnych przepisów prawa karnego.

-Wysuwali postulat nullum crimen sine lege- nie ma przestępstwa bez ustawy; oznaczało to, że miano pociągać do odpowiedzialności tylko za takie czyny, których karalność ustawa wyraźnie przewidywała (była to reakcja na stosowanie zasady analogii).

-Domagali się także wprowadzenia w życie zasady nulla poena sine lege- nie ma kary bez ustawy, przewidującej, że można tylko stosować kary przewidziane w ustawie( dążono do likwidacji kar arbitralnych).

-Postulowali jednolite prawo dla wszystkich, czyli równość wobec prawa karnego

-Represję karną, wg hamanitarystów należało ograniczć do czynów, które rzeczywiście były niebezpieczne dla społeczeństwa, przy czym kara winna zmierzać do poprawy przestępcy.

-Domagali się likwidacji okrutnych kar (kwalifikowanych kar śmierci, kar mutylacyjnych), a Beccaria zakwestonował nawet sens istnienia kary śmierci. Na czoło wysuwał karę robót przymusowych, jako bardziej pożytecznych.

- Stali za likwidacją  szeregu przestępstw traktowanych dotąd jako czyny przeciwko religii
( czary, magia, herezja, apostazja, usiłowanie samobójstwa).

-Domagali się reformy procedury karnej, szczególnie likwidacji procesu inkwizycyjnego, stosowanych w nim tortur oraz wprowadzenia ław przysięgłych.

-Beccaria silnie podkreślał potrzebę wprowadzenia w procesie zasady domniemania niewinności oskarżonego- traktowania oskarżonego jako niewinnego, dopóki nie udowodni mu się winy, nie zapadnie prawomocny wyrok.

●                                                                                                                                               Początki realizacji postulatów humanitarnych:

-postulaty humanitarystów doczekały się częściowej realizacji jeszce w ustrojac feudalnych- w świeconych monarchiach absolutnych. Toskańska Leopldina, austriacka Józefina, Franciscana, częściowo pruski Landrecht podchwytywały idee humanitarne.

-kodeksy te realizowały zasadę powszechności prawa karnego- obowiązywały całą ludność podległą władcy absolutnemu, realizowały też zasadę równości wobec prawa (jednak istniały- zwłaszcza w Landrechcie- przejawy nierównego traktowania jednostki, ze względu na pochodzenie).

-kodeksy oświeceniowe (nie zawsze w pełni) starały się zrywać z zasadą analogii i karami arbitralnymi; najdalej w tym kierunku poszła austriacka Józefina ( później Franciscana) wprowadzając zasadę, że nie ma przestępstwa i kary bez ustawy.

-łagodzono też system represji karnej- Leopoldina i Józefina zniosły karę śmierci (później ją przywrócono)

-znoszono też kary niehumanitarne (Landrecht je jednak utrzymywał)

-podstawową rolę zaczęły odgrywać kary robót przymusowych, te jednak były bardzo ciężkie, nieludzkie

-Leopoldina dążyła do poprawy przestępcy w myśl idei humanitarnych

-w austrii i prusach (również Leopoldina) zniesiono tortury jako środek procesowy.

 

 

22.GŁÓWNE KIERUNKI ROZWOJU PRAWA EPOKI KAPITALIZMU.

       Prąd kodyfikacyjny , mający swe źródła w ideologii osiemnastowiecznego oświecenia, przybrał na sile w XIX  i XX w.

- Na fali koncepcji prawnonaturalnych wyrosły 2 wielkie kodeksy cywilne pocz.XIXw: napoleoński i austriacki ABGB( stworzony za czasów monarchii absolutnej), Francuski c.c. został stworzony już po zwycięskiej Wielkiej Rewolucji.

-Na przełomie XIX/XXw. Powsały następne 2 wzorcowe kodeksy cywilne, będące tworem pandektystyki: niemiecki BGB, szwajcarski ZGB.

       Wszystkie powyższe kodeksy wykorzystywały doświadczenia przeszłości, przyjmując z dawnych systemów prawa to co po przystosowaniu mogło się przydać w epoce kapitalizmu. Normy prawa zwyczajowego, wpływ wywarło takrze prawo rzymskie: szkoła komentatorów, glosatorów, hamanizm prawniczy, dziewiętnastowieczna pandektystyka. Na prawo małżeńskie wpływ wywarło prawo kononiczne. Wszystkie te elementy przefiltrowane zostały przez prąd prawa natury, domagający się prawa racjonalnego.

       Francuski c.c. Był tworem indywidualizmu, typowego dla XIXw i wywodzącego się z koncepcji prawnonaturalnych. Kapitalizm znajdował się wówczas w fazie liberalizmu politycznego, zakładał więc różne „wolności” jednostki w sferze prawa.

       Niemiecki BGB, stworziny u schyłku XIXw, choć oparty na koncepcjach liberalnych, zdradzał już koncepcje antyliberalne, typowe dla okresu późniejszego kapitalizmu.

       Szwajcarski ZGB cechował się „tendencją socjalną”, odpowiadającą potrzebą społecznym Xxw jak i nowszym doktrynom prawnym.

       Również dziedziny jak  procedura cywilna, prawo handlowe doczekały się własnych kodeksów. Trwała również zapoczątkowana w wieku oświecenia akcja kodyfikacyjna w dziedzinie prawa karnego i procedury karnej, związana z procesem humanizacji tych dziedzin prawa. (szczególny impuls tej działalności dało ustawodawstwo karne z okresu Francuskiej Rewolucji i Napoleona.

       Działalność kodyfikacyjna przyczyniła się do zamknięcia ery prawa zwyczajowego, wychodziło też z użycia prawo rzymskie, prawo kanoniczne w dziedzinie prawa małżeńskiego traciło na znaczeniu, ze względu na proces laicyzacji prawa małżeńskiego.

Kodyfikacje otwierały nowy etap prawa ustawowego i skodyfikowanego.

       Istniały jednak kraje o prawie nieskodyfikowanym jak Anglia, Stany Zjednoczone Ameryki.

 

       Wielkie rodziny prawa: prawa poszczególnych krajów różnią się między sobą, każde zawiera jakiś narodowy element, mimo iż w ogólnych założeniach są do siebie podobne.

-Wśród praw współczesnych wyróżniamy 2 wielkie rodziny:

*romańską- powstałej pod wpływem rzymskiej kultury prawniczej, obejmującej niemal wszystkie kraje kontynentalnej Europy

*anglosaską- kolebką była Anglia, system prawa common law, powiększyła się o Stany Zjednoczone i Kanadę.

-Powstanie państw socjalistycznych dało początek

*rodzinie prawa socjalistycznego o założeniach wypływających z marksizmu.

                                                                                                                                                 Poza kręgiem kultury europejskiej wyróżnia się

*rodzinę prawa islamu, opierającej się głównie na prawie Koranu, w którym ustrój społeczny i polityczny opiera się ściśle na przestrzeganiu prawa koranicznego( fundamentalizm islamski)- Iran, Arabia Saudyjska,Afganistan.

*prawa indii

*prawa krajów dalekiego wschodu: - prawa chińskie -prawa japońskie.

 

 

23.KODYFIKACJA NAPOLEOŃSKA I CHARAKTERYSTYKA KODEKSU NAPOLEONA.

●     W latach 1800-1810 wydano 5 kodeksów, jedno tylko wcześniejsze dzieło - kodyfikacja justyniańska- dorównywało pod względem ważności, rozmachu i wielkości dzieła kodeksowi napoleańskiemu.

●     W 1804r. powstał kodeks cywilny (Kodeks Napoleona), projekt przygotowywał 4osobowa komisja z dużym wkładem samego Napoleona.

●     W 1806r. Wydano kodeks postępowania cywilnego oraz w 1807r. kodeks handlowy.

Ukazanie się tych kodeksów zamykało prace nad całością prawa cywilnego, ujętego odtąd w ramy 3 kodeksów obejmujących : prawo cywilne materialne(c.c.), prawo cywilne formalne- procedurę, prawo dotyczące obrotu gospodarczego.

●     W 1808r. wydany został kodeks postępowania karnego, w 1810 natomiast kodeks karny, obejmujący prawo karne materialne.

●     Podział całej materii prawa sądowego na 4 lub 5 kodeksów, był odtąd naśladowany poza Francją.

●     Kodeks cywilny Napoleona- charakterystyka:

-obejmujący ponad 2000 artykułów podzielony na 3 księgi:

I. O osobach.( przepisy prawa osobowego, małżeńskiego (bez majątkowego), opiekuńczego).

II. O majątkach i różnych rodzajach własności.(prawo rzeczowe).

III. O różnych sposobach nabywania własności.(najobszerniejsza: prawo spadkowe, małżeńkie majątkowe, prawo zobowiązań).

-podział ten nawiązywał do systematyki prawa rzymskiego, lecz nie był z nią identyczny.

-Kodeks w swej treści łączył umiejętnie stare, obowiązujące systemy prawne z nowymi, racjonalnymi postulatami prawa natury.

-kodeks oparł się na założeniach liberalno-egalitarnych. Prawo miało służyć indywidualnym interesom jednostki, akcentował więc zasadę wolności jednostki i równości praw.

-Dzięki swojemu nowatorskiemu charakterowi c.c. stał się pierwszym wzorcowym kodeksem prawa cywilnego dla świata kapitalistycznego

-Code civil pod względem techniki kodyfikacyjnej uważany jest za dzieło o bardzo wysokim poziomie. Szczególną zaletą jest jasność, piękno i zwięzłość języka.

 

23.KODYFIKACJA PRAWA AUSTRIACKIEGO.

●                                                                                                                                               W tym kodyfikacja prawa cywilnego, powstanie ABGB:

-  prace nad skodyfikowaniem prawa cyilnego zaczęły się już za czasów absulotyzmu oświeconego, i panowania szkoły praw natury. Pracom przyświecały cele polityczne-unifikacja gospodarcza i polityczna. Prace kodyfikacyjne trwały bardzo długo więc zniecierpliwiony cesarz Franciszek I, nie czając dłużej na opinie komisji karjowych nakazał przygotowany projekt kodeksu wprowadzić w życie (1797r.) na ziemiach Galicji Zachodniej jako tzw. kodeks cywilny zachodniogalicyjnski. W tym samym roku wprowadzony również w Galicji Wschodniej.

-  „po doświadczeniach galicyjskich” i uwzględnieniu opinii komisji krajowych prace kodyfilacyjne weszły w ostatnie stadium. Czołową rolę odegrał w nich profesor prawa natury Zeiller. W 1811r. wszedł w życie jako ABGB.

-  wprowadznie w życie ABGB uchylało dotychczasowe prawa cywilne i unifikowało prawo cywilne w krajach leżących w monarchii austryjackiej a więc także na ziemiach polskich.

-  duże zmiany wprowadzono w latach 1914 - 1916 kiedy to wydano 3 wielkie nowele. W okresie międzywojennym wydano liczne odrębne ustawy zmieniające prawo cywilne, dzisiaj ABGB obowiązuje w Austrii jako źródło subsydiarne.

●                                                                                                                                               Charakterystyka ABGB:

-  kodeks zwięzły, sformułowania proste i jasne, wyrażone w pięknym języku.

-  składał się z trzech ksiąg; systematyka wzorowana na rzymskim trójpodziale, lecz nie identyczna.

* pierwsza księga (o prawie osobowym) obejmowała prawo dotyczące stanowiska osoby oraz prawo familijne osobowe.

* druga księga (o prawie rzeczowym) traktowała o prawie majątkowym

* trzecia księga (o przepisach wspólnych dla praw osobowych i rzeczowych)

 

-  twórcy kodeksu wg szkoły prawa natury, i koncepcji kodyfikacyjnych oświecenia dążyli by ich dzieło pod względem formy było jasne, zwięzłe, pozbawione kazuistyki. Normy zgodne z wymogami rozumu i natury ludzkiej. Odrzucono możliwość powoływania się na zwyczaj (chyba że kodeks do tego odsyłał)

- ABGB przyjął zasadę powszechności i równości praw (w świetle ówczesnych realiów zasada ta była fikcją, dopiero po 1848r., po likwidacji ustroju feudalnego stała się faktem).

●                                                                                                                                               Procedura cywilna

-  prace nad kodefikacją procedury cywilnej rozpoczęły się również w II poł. XVIIIw. Doprowadziły do jego unifikacji. U schyłku XIXw. wydano nowy kodeks obowiązujący także w Galicji.

●                                                                                                                                               Kodyfikacja prawa karnego:

-  w I poł. XIXw. nadal obowiązywała Franciscana. Po Wiośnie Ludów zaczęto opracowywać nowy kodeks karny wydany w 1852r. będący przeróbką Franciscany, potem uzupełniono go ustawami dodatkowymi.

-  austryjacka procedura karna skodyfikawana we Franciscanie opierała się na zasadzie procesu inkwizycyjnego. Wiosna Ludów przyniosła zmiany - wprowadzono nową procedurę wzorowaną na francuskiej, uchylającą postępowanie inkwizycyjne. Jednak już w 1853r. wrócono do starych zasad.

-  dopiero w 1873r. kodeks procedury karnej zrywający ostatecznie z zasadą inkwizycji oraz wprowadzający proces skargowy, zasadę ustności i jawności a także udział sędziów przysięgłych.       

 

 

24.KODYFIKACJA PRAWA NIEMIECKIEGO.

●     Partykularyzm, pierwsze prace kodyfikacyjne i unifikacyjne:

-w XIX w Rzesza nadal nie miała jednolitego prawa, sprzyjała temu działalność szkoły historycznej, która atakowała racjonalność prawa i działalność kodyfikacyjną; partykularyzm sprawiał, iż na terenie Niemiec panowały różne systemy prawa cywilnego.

-W okresie Wiosny Ludów uchwalono jako ustawę ogólnoniemiecką ordynację wekslową, regulującąprzepisy prawa wekslowego (obowiązywała do 1933r). W czasach Związku Niemieckiego (1867r) pod wpływem potrzeb gospodarczych doszło do opracowania w 1861r. Powszechnego Niemieckiego Kodeksu Handlowego, obowiązywał do 1898r.

-Pod koniec XIXw wprowadzono obowiązkowe śluby cywilne, wydano również kodeks procedury cywilnej.

●     BGB- powstanie:

- prace kodyfikacyjne trwały już od 1874r., czołowym działaczem był pandektysta i pozytywista Windscheid.

-W 1877r. projekt poddano pod publiczną dyskusję, spotkał się z krytyką, uznano go za zbyt romanistyczny. Gierke zażądał uwzględnienia w większej mierze elementów praa rodzimego, Menger (socjaldemokrata) natomiast krytykował socjalistyczne założenia kodeksu- zasada równości prawa, będąca bronią klas posiadających przeciwko słabym.

-komisja powołana w 1890r. złożona z germanistów praktyków stworzyła nowy projekt, uchwalony w 1896r. pod nazwą BGB, z mocą obowiązującą od 1990r., owe vacatio legis związane było z koniecznością „oswojenia się” z nowym zunifikowanym prawem cywilnym.

●     Systematyka BGB:

-podział materiału normatywnego wg systemu pandektowego= wyróżniono częć ogólną i część szczegółową obejmującą 4 działy . BGB podziolono następnie na 5 ksiąg: pierwsza obejmuje część ogólną - opracowane pojęcia prawne, następne cztery: prawo zobowiązań, rzeczowe, rodzinne, spadkowe.

●     Ocena BGB:

- BGB łączył w sobie elementy właściwe dla różnych nurtów XIX wiecznego kapitalizmu.

Wyrażał zarówno tendencje liberalne( równość stron, swoboda umów, pełna własność), jak i założenia antyliberalne, właściwe dla kapitalizmu monopolistycznego. Nie uniknięto przeżytków feudalnych (ordynacja rodowa), jak i cech konserwatywno- patriarchalne ( silniejsze stanowisko męża w rodzinie).

-Jako dzieło pandektystyki i pozytywizmu był BGB dziełem o przejrzystym systemie i abstrakcyjnie sformuowanych pojęciach, wadą był „język prawniczy”, niezrozumiały dla niefachowców. Odstępstwem od pozytywistycznej zasady, że prawo jest ściśle wyznaczone przez ustawę, było wprowadzenie przepisów kauczukowych- norm elastycznych, zezwalających sędziemu na rozstrzyganie wg zasady „dobrych obyczajów”.

-BGB był mimo wszystko tworem wybitnie romanistycznym, jako rezultat roli odgrywanej przez wieki przez rawo rzymskie w Niemczech i pełnionej przez XIX wieczną pandektystykę.

●     Dalsze losy BGB:

- w ciągu XXw kilka minimalnych nowelizacji, jednak w okresie rządów Hitlera nastąpiły poważne zmiany związane z rasistowską i nacjonalistyczną polityką, uchylone zresztą po II wojnie światowej. Po utworzeniu obu państw niemieckich BGB obowiązywał w nich dalej- w NRD w 1975r. Uchwalono nowy kodeks cywilny- a w RFN 1957r- zmiany w zakresie prawa osobowego, poza tym BGB w swej treści niewiele zmieniony obowiązuje w zjednoczonych Niemczech do dzisiaj.

●     Znaczenie BGB:

-trzeci wielki kodeks cywilny, wywarł wpływ na niektóre kodeksy europejskie. Szczególną sławą cieszył się poza Europą: w Brazylii, Peru, Meksyku, Japonii= pod jego wpływem powstały kodeksy cywilne wymienionych państw. Obowiązywał także w Polsce (ziemie byłego zaboru pruskiego) po odzyskaniu w 1918r. niepodległości.

●                                                                                                                                               Kodyfikacja prawa karnego:

●     Kodeksy prawa karnego

-Na początku XIXw jak już wspomniano panował partykularyzm, 2 największe państwa niemieckie miały już kodeksy karne (Austria, Prusy), uwzględniały one pewne postulaty kierunku humanitarnego doby oświecenia. Reszta państw niemieckich dążyła także do ujednolicenia prawa karnego, co było skutkiem wydania k.k. bawarskiego w 1813r., będącego dziełem Feuerbacha, czołowego teoretyka prawa karnego w Niemczech z kręgu szkoły klasycznej. Kodekst ten wywarł duży wpływ na prawo karne innych krajów. W Bawarii obowiązywał do 1861r.

-W 1851r. wydano w Prusach nowy kodeks karny (w miejsce prawa karnego obowiązującego na mocy Landrechtu), wzorowany na francuskim k.k. .Po zmianach kodeks ten przyjęty został w 1870r. w Związku Północno-Niemieckim, po utworzeniu II Cesarstwa wprowadzono go w 1871r. na terenie całych Niemiec, a więc w Rzeszy zjednoczonej przez Prusy.= unifikacja niemieckiego materialnego prawa karnego, bez Austrii. W Polsce niepodległej obowiązywał do 1932r.

●     Kodeksy postępowania karnego

-żądania liberalnego mieszczaństwa szły w kierunku wprowadzenia zmian na wzór francuski (z okresu Wielkiej Rewolucji i Napoleona)= likwidacji procesu inkwizycyjnego, wprowadzenia sądów przysięgłych oraz zasady ustności i jawności w procesie.

-Partykularyzm w dziedzinie procedury karnej zlikwidowano za czasów II Cesarstwa, w 1977r. gdy wprowadzono jednolity kodeks procedury karnej
( obowiązywał w Niemczwch do 1924r.). W Polsce obowiązywał do czasu wydania polskiego k.p.k.

 

 

●                                                                                                                                               25.PRAWO ANGIELSKIE W EPOCE KAPITALIZMU.

●     Prawo sędziowskie:

-w XVII w mimo rewolucji mieszczańskiej, główne znaczenie miało prawo sędziowskie- tworzone przez orzecznictwo sądowe czy to wg systemu common law, czy equity.

Podstawowe znaczenie miał nadal system common law- prawa pospolitego, mimo że rola equity- prawa słuszności wzrastała. System common law działał na zasadzie stare decisis, głoszącej, że sąd powinien przestrzegać precedensów wcześniej wydanych. Reguła ta zaczęła być sztywno przestrzegana dopiero w XIXw. Co dotyczy głównie precedensów kształtowanych przez najwyższe sądy angielskie (dziś: Izba Lordów i Sąd Najwyższy).

-pod koniec XIXw zniesiono dualizm sądownictwa (sądy wesminsterskie i Kanclerskie), tworząc Sąd Najwyższy, jednak nie oznaczało to uchylenia dualizmu, odtąd ten sam sąd mógł orzekać na podstawie jednego lub drugiego systemu prawa.

-dziedzina prawa cywilnego regulowana była głównie przez equity( znajdowały się jednak elementy common law), natomiast prawo karne pozostało pod znacznym zasięgiem common law.

-Normy equity stanowią jednak dodatek, uzupełnienie do systemu common law.

●     Rola statute law

-od XIXw wzrosła rola ustawy, jako źródła prawa. Prawo stanowione (statute law)- przedtem odgrywające znikomą rolę- zaczęło odtąd uzupełniać lub korygować prawo sędziowskie. Jednak prawo regulowane w ustawie zyskuje pełną wartość gdy na podstawie ustawy powstanie precedens, na który można się potem powołać bez konieczności powoływania się wprost na przepis ustawy.

-prawo statutowe ingerowało silnie w dziedzinę prawa cywilnego, a jeszcze silniej prawa karnego ( angielskie prawo karne oparte na systemie common law, było niezwykle niehumanitarne i przestarzałe, ingerencja ustawodawstwa musiała być w tej dziedzinie niezwykle silna, by przełamać anachroniczne przepisy common law.)

-tendencje ustawodawcze wyraziły się też w porządkowaniu szerszych dziedzin prawa. Powstawały w ten sposób konsolidacje (consolidation acts), przygotowywane przez specjalne komisje królewskie i zatwierdzane przez parlament.

●     Żródła poznania prawa angielskiego:

-głównym źródłem poznania prawa precedensowego są zbiory wyroków sądowych reports (w 1916r. Było już ponad 6500 tomów reports)

-źródłem poznania są także traktaty wybitniejszych polityków angielskich np. Komentarze (Commentary)E. Coke”a z XVIIw, uznawane za „księgi autorytetu”

-zbiory ustawodawstwa angielskiego- poważne źródło tworzenia prawa od wieku XIX.

●     Znaczenie prawa angielskiego:

-prawo angielskie dało początek rodzinie prawa zwanej anglosaską lub common law. Na nim oparło się też prawo Irlandii, system ten przenoszony był także do kolonii w Am. Półn. Pod wpływem common law pozostają do dzisiaj niektóre państwa azjatyckie i afrykańskie,będace w przeszłości koloniamii brytyjskimi.

 

 

26.AMERYKAŃSKI  COMMON LAW.

●                                                                                                                                              

 

27.OGÓLNE KIERUNKI ROZWOJU PRAWA CYWILNEGO W EPOCE KAPITALIZMU.

 

---