*******************************************************************************************

Aksjologia stosowania prawa. Luz decyzyjny

Aksjologia stosowania prawa obejmuje wartości, znajdujące się wewnątrz porządku prawnego, a więc wartości związane ze sprawnym posługiwaniem się prawem jako zinstytucjonalizowanym środkiem kontroli społecznej oraz wartości lokujące się na zewnątrz tego porządku, związane ze spełnianiem pewnych standardów ocennych., zwykle prawu przypisywanych oraz wpływających w istotny sposób na akceptację społeczną procesów stosowania prawa. Do wartości wewnętrznych należą: *legalność, *pewność, *jednolitość, *skuteczność, *elastyczność

Do wartości zewnętrznych należą: *sprawiedliwość, *słuszność stosowania prawa.

Wszystkie te wartości wpływają na zakres dopuszczalnego luzu decyzyjnego, który wyznaczony przez właściwości regulacji prawnej, wskazania prawodawcy, praktykę prawniczą oraz koncepcję doktryny prawniczej, pozwala na dostrzeżenie pewnej autonomii procesów stosowania norm prawnych w stosunku do aktów ich tworzenia, zwłaszcza w formie stanowienia prawa. Ustalenie zakresu niezbędnego luzu decyzyjnego nie jest więc sprawą łatwą. Jest też przedmiotem dyskusji w ramach doktryny prawniczej, która stara się zbudować model optymalny, przydatny w różnych procesach stosowania prawa. Doktryna nie jest co do tej kwestii jednolita. Znajduje się w jej ramach grupa poglądów (koncepcja związanej decyzji stosowania prawa), które akceptują pewien automatyzm stosowania prawa w stosunku do aktów jego tworzenia co ma wzmocnić wartość legalności, pewności i jednolitości stosowania prawa. Ale są też poglądy (koncepcja swobodnej decyzji stosowania prawa.},które domagają się swobody maksymalnie szerokiej, wiążąc ją z realizacją wartości elastyczności.

Poglądy powyższe stara się pogodzić koncepcja pośrednia, dostrzegająca potrzebę swobody decyzyjnej, ale umieszcza te swobodę w ramach wyznaczonych przez prawodawcę i tradycje praktyki prawniczej i wymagająca uzasadnienia zarówno konieczności skorzystania z tej swobody, jak i sposobu (podstawy metod, prezentacji kryteriów i rozumowań itp.) skorzystanie z tej możliwości.

Nazwa prawo

wywodzi się od sprawiedliwości, ponieważ jak to określił Celzus, prawo jest sztuką stosowania tego, co dobre i słuszne. Ulpian określa sprawiedliwość jako stałą i niezmienną wolę przyznawania każdemu należnych mu uprawnień. Nakazy prawa są następujące: uczciwie żyć, drugiego nie krzywdzić, każdemu oddawać to, co mu się należy. Wstęp do prawoznawstwa jest dyscypliną dydaktyczną o charakterze propedeutycznym stanowiącą wprowadzenie do uporządkowanej wiedzy o prawie.

Określenie prawa

W ujęciu przedmiotowym i w konwencji europejskiego prawa stanowionego to zespół norm prawnych o charakterze generalnym i abstrakcyjnym ustanowionym lub uznanych przez państwo norm, których realizacja zabezpieczona jest zagrożeniem użycia przymusu.

Prawo (normy prawne) a inne normy społeczne.

Prawo obowiązujące w danym państwie działa obok wielu innych norm społecznych, innych systemów normatywnych nie będących dziełem państwa.

Te normy (obok norm prawnych) to:

1.normy moralne 2. normy obyczajowe 3.normy statutowe (organizacyjne)

4. normy estetyczne

Ad 1) Normy moralne

Różnice m-y normami prawnymi a normami moralnymi.

Kryteria różnic:

1. sposobem powstania norm, genezą :

-normy prawne pochodzą od państwa,

-normy moralne powstają: wg jednej grupy poglądów wywodzą się ze źródeł nadprzyrodzonych, wg innej są tworem ludzkim, elementem rozwoju społeczeństwa i kultury

2. stopniem sformalizowania norm:

-norm prawne są zapisane, przez co są bardziej precyzyjne

-normy moralne nie są na ogół zapisane i ogłaszane w postaci sformalizowanych zbiorów. Normy moralne sformalizowane to: zwłaszcza religijno-moralne (np. Dekalog), jak również normy moralne dotyczące grup zawodowych tworzących własne kodeksy etyki zawodowej, np. lekarze, adwokaci, architekci.

3. zakres przedmiotowy

-normy prawne regulują zachowania uchwytne zewnętrznie a przedmiotem norm moralnych są nie tylko zachowania zewnętrzne, ale również wewnętrzne: uczucia, myśli

-normy prawne regulują stosunki m-y podmiotami a normy moralne ponadto stosunek człowieka do samego siebie, wobec Boga.

-spełnienie norm moralnych jest trudniejsze, niż norm prawnych.

4. zakres podmiotowy

-podmiotami norm moralnych są ludzie, osoby fizyczne. Podmiotami norm prawnych są osoby fizyczne oraz nie fizyczne (os.prawne, organy państwowe)

-normy prawne we współczesnych państwach

(poza federacjami) tworzą tworzą jeden system prawny. Normy moralne natomiast funkcjonują w postaci wielu zbiorów i nie ma jednego, który przyjmowany jest przez całe społeczeństwo. Istnieją jednak normy elementarne, które wydają się niezmienne: dot. poszanowania życia drugich, ich mienia, pracy, dbania o potomstwo, poszanowania rodziców.

5. Sankcje prawne mają charakter sformalizowany.

-sankcje prawne to sankcje skupione. Wymierzane są przez kompetentne organy państwowe na podstawie ścisłych procedur ich i na podstawie

normatywnie określonego katalogu sankcji Mają charakter

zinstytucjonalizowany.

-sankcje moralne nie pochodzą od

państwa. Są one: zewnętrzne i wewnętrzne. Wewnętrzne to wyrzuty sumienia. Zewnętrzne - to reakcje grup społecznych, środowiska. Sankcje moralne mają charakter niesformalizowany i mają także charakter niezinstytucjonalizowany. Są to tzw. sankcje rozsiane, rozproszone.

Ad 2) Normy obyczajowe

Normy obyczajowe dotyczą spraw mniejszej wagi niż normy moralne. Nie służą do oceny zachowań ludzkich z punktu widzenia legalności i nielegalności ale dotyczą zachowań ujmowanych w kategoriach „wypada”, „nie wypada”. Mają postać niepisaną, ich źródło jest anonimowe, uzasadnione są często tradycją. Obowiązywanie tych norm polega na społecznie upowszechnionym nawyku powstawania w określonych sytuacjach, połączonych z przekonaniem, że tak postępować należy.

Różnice m-y normami obyczajowymi a normami prawnymi:

a) sposobem powstania b) związane z sankcją.

Ad 3) Normy statutowe inaczej organizacyjne.

Są to normy na ogół pisane. Tworzone są przez legalne organizacje społeczne. Nie mogą zawierać uregulowań sprzecznych z prawem państwa. Państwo ma wpływ na postępowanie organizacji. Sankcje w przypadku norm statutowych to: usunięcie, wydalenie, wykluczenie z partii politycznej.

Różnice m-y normami statutowymi a normami prawnymi.

Normy statutowe powstają nie za sprawą państwa, lecz są dziełem danej organizacji. O ich przestrzeganie troszczy się nie państwo, lecz organizacja.

Ad 4) Normy estetyczne.

Są one zmienne historycznie i różne dla różnych społeczeństw, np.: kwestie ideału mody kobiecej.

Współzależność różnych systemów norm.

M-y prawem a innymi normami społecznymi mogą zachodzić 2 typy zależności:

1)Wyłączność regulacji zachowań przez normy prawne albo inne normy moralne.

2)wspólność regulacji zachowań.

Wyłączność polega na tym, że normy prawne regulują stosunki, przedmioty zachowań regulowane także innymi normami.

Na określoną sferę zachowań nakładają się dwie lub więcej regulacje.

Wzorce zachowań mogą być trojakie:

*zbieżne - te same normy prawne i inne normy społeczne (sytuacja optymalna). Zbieżność wzmacnia posłuch wobec prawa.

*niezgodne, - kiedy prawo dane działanie traktuje jako dozwolone a inne normy jako zakazane (dozwolenie kontra zakaz)

*sprzeczne, - gdy norma prawna nakazuje określone zachowanie a inna norma społeczna zakazuje lub na odwrót (nakaz kontra zakaz)

Indyferencja norm, czyli wyłączność regulacji.

Z indyferencja norm mamy do czynienia, gdy coś jest przedmiotem regulacji norm prawnych a inne normy na ten temat się nie wypowiadają, albo sytuacje odwrotne.

Funkcjonowanie prawa wymaga współistnienia wielu norm, które prawo uzupełniają.

Język prawny i prawniczy

Wyróżniamy dwa języki: prawny i prawniczy.

Język prawny - to język przepisów, tekstów prawnych, język, którym wyraża się prawodawca. Jest odmianą języka naturalnego, którego reguły znaczeniowe wytwarzają się w sposób spontaniczny. Język ten cechuje się odrębnościami, które zbliżają go do języka sztucznego.

Odrębności te to:

1)język prawny zawiera pewne słowa, które nie są używane powszechnie w języku etnicznym lub są używane, ale w innym znaczeniu

2)język prawny zawiera pewne wyrażenia, które nie występują w języku powszechnym.

3)język prawny zawiera szereg definicji legalnych; jeśli zawarte są w ustawie to są to definicje ustawowe. Określają sens jakichś słów a formułuje je prawodawca. Znaczenie to jest wiążące dla interpretatora.

Język prawny nie jest ogólnie zrozumiany.

Język prawniczy to język, przy pomocy, którego mówi się o prawie. To język refleksji nad prawem, formułowane są w nim wypowiedzi o prawie obowiązującym.

Jest zróżnicowany podmiotowo: język nauki prawa (naukowy), język praktyki prawniczej (podmioty stosujące prawo), język prawniczy potoczny (przez laików).

Przepis prawny

Przepis prawny to podstawowa jednostka redakcyjna aktu normatywnego (ustawy, rozporządzenia), będąca zdaniem w sensie gramatycznym i wyodrębniona graficznie w tekście prawnym w postaci artykułu, paragrafu czy ustępu. Przepis prawny zapisany jest w języku prawnym.

Przepisy prawne w aktach normatywnych zwykle nie zawierają jednoznacznych norm postępowania. Trzeba je wydobyć, odkodować z przepisów prawnych.

Przepis prawny to nie norma prawna. Przepis prawny to materiał, na podstawie, którego budujemy normy prawne, to szata graficzna prawa.

Norma prawna

Norma prawna to reguła zachowania (postępowania) która daje odpowiedź na pytanie kto, w jakich warunkach i jak powinien się zachować i co się dzieje w przypadku nie wykonania nakazu czy zakazu podanego w sposobie żądanego zachowania.

Normy prawne są jednym z rodzajów dyrektyw stanowczych. Mają spełniać funkcję sugestywna, czyli wpływać na adresatów normy, aby postąpili w określony sposób.

Wyróżniają się:

1.źródłem pochodzenia,

2. specyficznymi sankcjami przewidzianymi dla tych, którzy się do nich nie stosują

Normy prawne To wypowiedzi w formie: „X powinien czynić Y”.

Norma prawna jest treścią prawa.

Wzajemny stosunek m-y przepisem prawnym a normą prawną:

1.w jednym przepisie zawarta jest jedna norma postępowania

2.w jednym przepisie zawarta jest część normy

3.najczęściej norma prawna zbudowana jest na podstawie kilku przepisów prawnych.

Właściwości, cechy norm prawnych

1.Mają charakter generalny gdy skierowane są do pewnej kategorii adresatów określonych rodzajowo. Wiele norm czyni adresatami norm zakazu, nakazu czy przyzwolenia wszystkich ludzi znajdujących się na obszarze obowiązywania danego prawa. Wówczas wskazanie adresata następuje poprze wskazanie, -kto, -ktokolwiek.

Przeciwieństwem normy generalnej jest norma indywidualna - skierowana do adresata nazwanego z imienia i nazwiska. Norma generalna staje się normą indywidualną w momencie zastosowania prawa, wydania decyzji.

2.Mają charakter abstrakcyjny -mówią o pewnym wzorze zachowania a nie konkretnym zachowaniu. Zachowanie zdarzyć się może w nieokreślonej z góry liczbie przypadków. Norma reguluje rodzajowo określone sytuacje. A zatem chodzi o zapewnienie wielokrotności spełnienia normy.

Przeciwieństwem normy abstrakcyjnej jest norma konkretna, która określa zachowanie w sposób niepowtarzalny. Wskazuje jednorazowe zachowanie. Norma abstrakcyjna staje się norma konkretną z chwila zastosowania prawa.

3.Normy prawne regulują zachowania uchwytne zewnętrznie.

4.Normy prawne maja charakter heteronomiczny -pochodzący z zewnątrz. To nie są nasze własne normy, są one gwarantowane przez władzę państwową, wsparte są autorytetem zewnętrznym. Przeciwieństwem norm heteronomicznych są normy autonomiczne, kształtowane przez własne przekonania.

5.Normy prawne są uporządkowane hierarchicznie.

Akt normatywny wyznacza miejsce normy prawnej w hierarchii norm. Normy prawne różnią się mocą prawna: wyższa moc i niższa moc prawna.

6.Normy prawne mają charakter prospektywny tzn. formułowane są w odniesieniu do przyszłych czynów adresatów normy.

Budowa normy prawnej.

Dwie koncepcje budowy normy prawnej: 1)Trójelementowa (trójczłonowa) - klasyczna i 2) koncepcja norm sprzężonych

Ad 1) Trójelementowa.

Występują w niej 3 elementy: hipoteza, dyspozycja, sankcja, traktowane łącznie jako nierozdzielna całość.

Hipoteza - określony jest tu adresat normy czyli czyje zachowanie i w jakich warunkach się reguluje.

Adresatami są te podmioty, do których norma jest skierowana. Określa warunki zastosowania dyspozycji.

Dyspozycja - określa jakie zachowanie się wyznacza. To najważniejsza cześć normy prawnej.

Kształt dyspozycji może mieć postać trojaką:

*Nakaz - czyn nakazany; w przypadku nakazu adresaci maja obowiązek dokonać pewnych działań

*Zakaz - w przypadku zakazu maja obowiązek powstrzymania się od czynów będących przedmiotem zakazu.

*Dozwolenie - gdy norma przewiduje pewną możliwość zachowania wywołującego skutki prawne, ale zachowanie to nie jest obowiązkiem tego podmiotu.

Formułuje się go za pomocą słów: „może ....”, „nie jest wymagana”

Sankcja - przewiduje ujemne konsekwencje, jakie powinny wystąpić, gdy adresat wyznaczony w hipotezie i wyznaczonych tam warunkach naruszy wzór zachowania wyznaczony w dyspozycji normy prawnej.

Ad 2) Koncepcja norm sprzężonych

Mamy tu dwie normy dwuczłonowe ze sobą sprzężone. Koncepcja ta zakłada przedstawienie sankcji normy prawnej w postaci odrębnej normy tzw. normy sankcjonującej w odróżnieniu od normy sankcjonowanej.

Norma sankcjonowana - składa się z dwóch elementów: hipotezy i dyspozycji, te dwa elementy są połączone w normę sankcjonowaną. (hipoteza - określony jest tu adresat normy czyli czyje zachowanie i w jakich warunkach się reguluje dyspozycja - określa jakie zachowanie się wyznacza. Kształt dyspozycji może mieć postać trojaką: *Nakaz - czyn nakazany; w przypadku nakazu adresaci maja obowiązek dokonać pewnych działań *Zakaz - w przypadku zakazu maja obowiązek powstrzymania się od czynów będących przedmiotem zakazu. *Dozwolenie -gdy norma przewiduje pewna możliwość zachowania wywołującego skutki prawne, ale zachowanie to nie jest obowiązkiem tego podmiotu)

Norma sankcjonująca - składa się z hipotezy i dyspozycji.

Hipotezą normy sankcjonującej jest fakt naruszenia normy sankcjonowanej.

Dyspozycja normy sankcjonującej wyznacza podmiotowi, który naruszył normę sankcjonowaną obowiązek poniesienia ujemnych skutków z naruszenia normy sankcjonowanej. Zawiera jednocześnie upoważnienie (kompetencje) do realizacji tego skutku skierowane do organu państwowego.

Dyspozycja tu ma dwóch adresatów: pierwotnego i wtórnego. Pierwotny to ten, który naruszył normę i wzywa się go do poniesienia konsekwencji, jakie przewiduje sankcja za naruszenie zakazu, nakazu czy dozwolenia.

Wtórny to organ państwowy, który konsekwencje ma wymierzyć. Norma sankcjonująca jest normą posiłkową hipotetyczną, uruchamiającą się tylko wtedy, gdy naruszona została norma sankcjonowana.

Rodzaje sankcji prawnych

Sankcje prawne to ujemne skutki prawne w przypadku niezgodnego z prawem zachowania się adresata.

Rodzaje sankcji:

-Karne (represyjne)

-Egzekucyjne

-Nieważności

Sankcje karne - są dolegliwościami, grożącymi za dokonanie czynów zabronionych (w ujęciu normatywnym). Polegają na pozbawieniu danego podmiotu cennych dla niego dóbr, np. życia. Dominuje w nich funkcja represyjna, ale także resocjalizacja, prewencja. Są właściwe dla prawa karnego.

Sankcje egzekucyjne - polegają na zmuszeniu adresata przekraczającego normę do zrealizowania takiego stanu rzeczy, jaki powinien mieć miejsce w wyniku dobrowolnego wypełnienia dyspozycji normy. Występują w postaci wykonania bezpośredniego (np. eksmisja), bądź wykonania zastępczego (np. zasądzenie odszkodowania i uzyskanie z majątku dłużnika środków niezbędnych dla wierzyciela).

Związana jest z egzekwowaniem.

Sankcje nieważności - skutkuje ona nieważnością czynności podjętej

nieprawidłowo, niezgodnie z

obowiązującym prawem. Państwo w tym przypadku odmawia użycia siły.

Ważniejsze podziały przepisów prawnych

1. Wg kryterium treści wyróżnia się przepisy:

- przepisy prawa materialnego

- przepisy prawa formalnego

przepisy p. materialnego-zawierają normy regulujące materię wzajemnych zachowań podmiotów prawa

przepisy p. formalnego-określają realizację norm prawa materialnego

2. Wg stopnia konkretności

a) konkretne b) blankietowe

c) odsyłające

Konkretne - budowana z takich przepisów reguła zachowania sformułowana jest wyraźnie, w przepisie konkretnym.

Blankietowe - zapowiadają unormowanie pewnej dziedziny spraw w określonej formie. To upoważnienie dla organu, który ma określić regułę zachowania .

Odsyłające - odsyłają do uregulowań już istniejących

3. Z punktu widzenia zasięgu terytorialnego wyróżnia się przepisy:

a) obowiązujące na całym obszarze państwa (ius universale)

b) partykularne, na części terytorium państwa (ius particulare)

4. Ze wzgl. na przynależność do gałęzi

a) przepisy prawa konstytucyjnego

b) karnego

c) administracyjnego

d) cywilnego itd.

5. Ze wzgl. na wolę stron (możliwość zastosowania)

a) bezwzględnie obowiązujące (ius cogens)

b) względnie obowiązujące (ius dispositivum)

bezwzględnie obowiązujące - (ius cogens). Zawierają dyspozycje, których zastosowanie nie może być wolą strony, ani ograniczone, ani wyłączone. Nie pozostawiają swobody adresatom. Zastosowanie tych przepisów jest niezależne od woli stron. Dyspozycja w tych przepisach sformułowana jest w sposób kategoryczny, a jej przekroczenie wywołuje skutki prawne przewidziane w prawie.

względnie obowiązujące - (ius dispositivum). Wzór zachowania zawarty w tych przepisach może być-wolą stron uczestniczących w stosunku prawnym- zmieniony lub ograniczony. Adresat może z niego korzystać lub nie, może też go modyfikować. Strony mogą postanowić inaczej, umówić się. Pierwszeństwo ma zgodne oświadczenie woli stron. Sformułowanie „..chyba, że strony postanowią inaczej..”, „..w braku odmiennej umowy ...”.

6. Ze względu na moc stosowania norm odkodowanych z przepisów

a) powszechnie obowiązujące b) zyindywidualizowane

c) przepisy kierownictwa wewnętrznego

powszechnie obowiązujące-gdy dotyczą w jednakowym stopniu wszystkich podmiotów

zyindywidualizowane -gdy w hipotezach norm rodzajowo zostaje oznaczona grupa podmiotów, do których normy są adresowane

Przepisy kierownictwa wewnętrznego-wydawane przez zwierzchników służbowych w stosunku do podwładnych

7. Ze wzgl na stopień ogólności

a) ogólne (lex generalis) b) szczegółowe (lex specialis)

ogólne - regulują szeroki zakres spraw, obejmują szeroki katalog adresatów, ustanawiają ogólne reguły zachowania

szczegółowe - ustanawiają wyjątki, odrębne uregulowania w stosunku do ogólnych

8. Ze wzgl. na to czy rozstrzygają lub nie obowiązywanie innych przepisów

a) przepisy derogacyjne

b) kolizyjne

c) przejściowe

derogacyjne-to postanowienia uchylające dotychczas obowiązujący stan unormowań w jakimś obszarze stosunków społecznych.

kolizyjne-rozstrzygają w przypadku obowiązywania wielu systemów prawnych na terenie jednego państwa, który z tych systemów w konkretnych warunkach miejsca i czasu ma zastosowanie.

przejściowe-rozstrzygają o sposobie postępowania ze stanami faktycznymi powstałymi pod rządami starego prawa, a podlegającymi prawnej kwalifikacji, wówczas gdy stare uregulowania zostały zastąpione nowymi.

Kolizje norm i reguły kolizyjne.

Kolizja norm - to taka sytuacja, gdy dany przypadek jest unormowany przez więcej niż jedna normę, a normy te wyznaczają adresatom wzajemnie wyłączające się sposoby zachowania.

Reguły kolizyjne - mają zastosowanie, gdy brak przepisu uchylającego przepisy, których interpretacja prowadzi do odkodowania norm ze sobą sprzecznych. Reguły kolizyjne to reguły, które wskazują, którą ze sprzecznych norm należy uznać za obowiązującą.

Wyróżniamy reguły kolizyjne:

a) hierarchiczna - lex superior derogat legi inferiori- norma wyższego rzędu uchyla normę niższego rzędu

b) chronologiczna - norma późniejsza uchyla normę wcześniejsza (odnosi się do norm prawnych, które zajmują to samo miejsce w hierarchii).

c) Merytoryczna - lex specialis derogat legi generali - norma szczególna uchyla normę ogólną

d) Norma późniejsza (lex posterior) ogólna nie uchyla wcześniejszej szczególnej

Budowa aktu normatywnego

Akt normatywny -to stanowiący wyodrębnioną całość tekst prawny będący rezultatem działalności prawotwórczej.

W aktach normatywnych organy powołane do stanowienia prawa formułują reguły zachowania wiążące ludzi. Reguły te zawarte są w przepisach, w których zakodowane są normy prawne.

Każdy akt normatywny jest uporządkowany formalnie. (przykład to ustawa )

Ustawa zawiera: tytuł, przepisy merytoryczne i przepisy o wejściu ustawy w życie.

Jeżeli ustawa reguluje dziedzinę spraw uprzednio unormowanych przez inną ustawę, to zawiera przepisy przejściowe i uchylające.

Może zawierać też przepisy wprowadzające zmiany w innych ustawach (przepisy zmieniające) oraz przepisy o wygaśnięciu mocy obowiązujących.

Poszczególne elementy ustawy zamieszcza się w kolejności:

1. Tytuł 2. Przepisy merytoryczne, ogólne i szczegółowe 3. Przepisy zmieniające 4. Przepisy przejściowe i dostosowujące

5. Przepisy końcowe, na które składają się następujące: uchylające, o wejściu ustawy w życie, o wygaśnięciu mocy ustawy

6. Podpis osoby upoważnionej.

Ad 1) Tytuł -3 części: rodzaj aktu, data ustawy, określenie przedmiotu ustawy

Przedmiot ustawy określa się w 2 formach: *forma opisowa, rozpoczynająca się od przyimka „o” *forma rzeczowa, rozpoczynająca się od wyrazów „kodeks”, „prawo”, „ordynacja”

Preambuła (występuje rzadko) to element będący wstępem aktu normatywnego, w którym prawodawca przedstawia: motywy wydania, zamierzone cele oraz podstawy ważności. Preambuła wyodrębniona jest przed pierwszym artykułem, pisana tekstem ciągłym, ma charakter normatywny.

Ad 2) Przepisy merytoryczne - dzielą się na przepisy ogólne i szczegółowe.

Ogólne określają sprawy regulowane ustawą i podmioty, których ona dotyczy, lub sprawy i podmioty wyłączone spod regulacji. Również objaśnienia użytych w ustawie określeńi skrótów, a także postanowienia wspólne dla wszystkich albo wyłączonych.

Szczegółowe - to te przepisy, w parciu, o które można formułować normy prawne lex generalis i lex specialis. Występują w kolejności: 1. Przepisy prawa materialnego 2. Przepisy o organach (ustrojowe) 3. Przepisy o postępowaniu przed organami (proceduralne) 4. Przepisy o odpowiedzialności karnej (karne)

Ad 3) Przepisy zmieniające- wprowadzające zmiany w innych ustawach

Ad 4) Przepisy przejściowe (regulują wpływ nowego prawa na stosunki powstałe pod działaniem prawa dotychczasowego) i przepisy dostosowujące (regulują sposób powołania po raz pierwszy powołanych instytucji, organów tworzących nową ustawę, przekształcenie organów i nowych instytucji utworzonych na podstawie nowej ustawy).

Ad 5) Przepisy końcowe - w kolejności: 1. Przepisy uchylające 2. Przepisy o wejściu ustawy w życie 3. Przepisy, w razie potrzeby, o wygaśnięciu mocy ustawy

Uchylające-pozwalają ustalić, jakie teksty są tekstami aktualnymi, inaczej są to klauzule derogacyjne. O wygaśnięciu mocy ustawy zamieszcza się, gdy ustawa ma obowiązywać do określonego czasu.

Ad 6) Podpis osoby upoważnionej - ustawy podpisuje prezydent.

Podstawowa jednostka redakcyjna ustawy to artykuł. Każdą samodzielna myśl ujmuje się w samodzielny artykuł. Artykuły dzielą się na ustępy. W ustawie określanej jako kodeks ustępy oznacza się jako paragrafy. Jeśli ustawa składa się z większej ilości przepisów to istnieje potrzeba systematyzacji przepisów ustawy i artykułu grupuje się w rozdziały, rozdziały w działy a działy łączy się w tytuły. W kodeksach tytuły można grupować w księgi a księgi łączy się w części.

Tworzenie prawa

Tworzenie prawa to inaczej problematyka źródeł prawa.

Wyróżnia się trzy koncepcje tworzenia prawa:

1.odkrywania, poszukiwania prawa

*koncepcje prawno naturalne

* szkoły historyczne

2.koncepcja woluntaryzmu prawodawczego

*pozytywizm prawniczy

*marksistowskie ujęcie prawa

3.koncepcje racjonalnych działań

*polityka prawa Leona Petrażyckiego *inżynieria społeczna poprze prawo Poundta

Efektem tworzenia prawa jest zakodowana w przepisach prawnych norma prawna będąca regułą o charakterze generalnym i abstrakcyjnym. Efektem finalnym jest decyzja prawna będąca regułą indywidualna i konkretną.

Źródło prawa to termin wieloznaczny.

Wyróżniamy:

1. źródła poznania prawa - to dokumenty lub inne formy przekazu, z których poznaje się treść norm prawnych. To wszystkie czynniki mogące dostarczyć informacji o prawie. Są to: Dziennik Ustaw, Monitor Polski, a też podręczniki , komentarze do kodeksów, artykuły naukowe. Dzieli się je na oficjalne i nieoficjalne. Oficjalne - w państwach współczesnych to urzędowe dzienniki publikacyjne a w anglosaskich krajach, w odniesieniu do precedensów, jest nią sama decyzja sądu, w której precedens jest zawarty. Nieoficjalne - inne dokumenty i obiekty, na podstawie, których można ustalić treść prawa.

2. Fakty tworzące prawo (fakty prawotwórcze) takie jak: ustanowienie ustawy, precedens prawotwórczy, umowy międzynarodowe

3. W znaczeniu materialnym - zespół czynników ekonomicznych, społeczno-politycznych, ideologicznych, które kształtują treść prawa.

4. W znaczeniu formalnym - od strony rezultatów są nimi obowiązujące akty normatywne. To znaczenie dominuje w szczegółowych opracowaniach prawniczych.

System źródeł prawa.

W tej chwili mamy do czynienia z wyodrębnionym systemem źródeł prawa (rozdział III Konstytucji). Oparto się na fundamentalnym rozróżnieniu aktów:

1. aktów powszechnie obowiązujących- źródłem tych aktów są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia

2. akty prawa miejscowego - ale w zakresie terenowym, na obszarze organów, które je stanowią

Źródła prawa powszechnie obowiązującego - to takie, które wiążą wszystkich (podmioty państwowe jak również obywateli) i wszystkie znajdujące się pod jurysdykcją RP osoby i podmioty prawne.

Akty prawne wewnętrzne - obowiązują tylko w stosunku do jednostek organizacyjnie podległych organowi wydającemu takie akty prawne. Wiążą w ramach podległości instytucjonalnych, ale nie mogą stanowić w podstawie decyzji obywateli i podmiotów.

Formy działalności prawotwórczej

Tworzenie prawa może odbywać się w różnych formach:

a)stanowienie prawa

b) precedens prawotwórczy

c) umowa d) prawo zwyczajowe e) nauka

Stanowienie prawa - to akt władzy państwowej, poprzez który rząda się, aby normy generalne i abstrakcyjne o ukształtowanej treści były realizowane. Do jego ważności nie jest wymagana zgoda adresata ustanowionych norm. Dziś stanowienie prawa to podstawowy sposób tworzenia prawa.

Prawotwórcza praktyka organów państwowych - to tworzenie nowego prawa przy okazji podejmowania decyzji w konkretnej sprawie, przez upoważniony do tego prawnie podmiot, która staje się powszechną podstawa we wszystkich podobnych sprawach. (reguła common law - inne sądy rozstrzygające w podobnych sprawach są związane ta decyzją).

Umowa -jest czynnością prawotwórczą, co najmniej dwustronną, poprzez którą strony uczestniczące w umowie ustalają wiążące je normy abstrakcyjne i generalne. Umowa jest aktem kreującym normy prawne.

Prawo zwyczajowe - zwyczaj kształtuje się spontanicznie, bez udziału państwa, w ciągu dłuższego czasu. Przełomowym znaczeniem w przekształceniu zwyczajów w prawo zwyczajowe miało uznanie zwyczaju przez władze (sądy) za normatywna podstawę decyzji.

Nauka - czyli kształtowanie prawa poprzez uczonych jurystów (prawników), uczestniczenie prawników w tworzeniu prawa, czego efektem są akty normatywne.

Obowiązywanie prawa

Że prawo, norma prawna obowiązuje znaczy, że jest odpowiednio uzasadniona, inaczej -usprawiedliwiona. Następstwem obowiązywania prawa jest wymóg jego przestrzegania i stosowania.

Rodzaje uzasadnienia mocy obowiązującej normy:

- uzasadnienie tetyczne (formalne)

- uzasadnienie aksjologiczne

- uzasadnienie behawioralne

Tetyczne (formalne) - gdy została wydana przez odpowiedni organ, w odpowiednim trybie i nie została odwołana.

Aksjologiczne - argumentuje się, iż daną normę należy uznawać za wiążącą, gdyż to, co ona nakazuje jest godne aprobaty a to, czego zakazuje godne dezaprobaty. Istota tego uzasadnienia sprowadza się do zgodności norm ustanowionych jako prawne z podstawowymi wartościami i normami moralnymi.

Behawioralne - odwołuje się do efektywności społecznej danej normy. Dla stwierdzenia obowiązywania normy prawnej jest istotne, czy norma ta jest w danej społeczności faktycznie realizowana. Chodzi tu o zgodność zachowań adresatów normy z tymi normami.

Zakresy obowiązywania prawa:

*terytorialny , *personalny , *czasowy

Terytorialny - prawo obowiązuje na określonym terytorium. Terytorium to: tereny lądowe, wody śródlądowe, morskie wody przybrzeżne: (wewnętrzne i terytorialne), przestrzeń powietrzna kosmiczna i przestrzeń w głąb ziemi. (Ograniczenie-teren placówek dyplomatycznych państw obcych mających swe siedziby na terytorium danego państwa, oraz baz wojskowych. Rozszerzenie-statki morskie, statki powietrzne i kosmiczne, legitymujące się bandera danego państwa).

Personalny - kto jest adresatem aktu normatywnego. Prawo danego państwa samo decyduje, kogo ono

obowiązuje.Istnieje zasada: prawo obowiązuje wszystkie osoby, które znajdują się na jego terytorium, bez względu na przynależnosć państwową. Wyjątki od tej zasady to:

- in „-„dotyczy przedstawicieli państw obcych, którzy korzystają z przywilejów dyplomatycznych, mają immunitet jurysdykcyjny, są wyłączeni spod stosowania, i immunitet nietykalności.

- in „+”obywatele państwa polskiego zobowiązani są przestrzegać macierzystego prawa karnego także poza granicami kraju. Przebywając za granicą do pewnego stopnia reprezentują prawo macierzystej jednostki.

Czasowy- czyli 1 ) nabycie mocy obowiązującej przez akt normatywny 2) utrata mocy obowiązującej

Ad 1) akt normatywny obowiązuje od momentu jego wejścia w życie. Termin wejścia w życie wyznacza twórca aktu w przepisy końcowych.W prawie polskim momentem wejścia w życie prawa jest data wypadająca 14 dni od momentu opublikowania aktu prawnego.

Jest to vacatio legis - moment ogłoszenia aktu prawnego do dnia jego wejścia w życie. Moment ogłoszenia aktu-data na dzienniku urzędowym, w którym ustawa jest ogłoszona. Nie wlicza się dnia, w którym ustawa została ogłoszona.

Ustawa nie działa wstecz. W większości przypadków aktaów prawnych w treści nie spotykamy rozstrzygnięcia czy akt reguluje stosunki przeszłe czy przyszłe. Gdy brak na ten temat postanowień przez

domniemanie zakładamy, że prawodawca chciał skorzystać z zasady nie obowiązywania prawa wstecz. Wyjątek-te przypadki, gdzie prawodawca świadomie decyduje się na łamanie tej zasady i w tekście aktu postanowi o wstecznym działaniu prawa, podając wówczas do kiedy prawo działa wstecz. Są to wtedy akty z mocą wsteczną - wchodzące od dziś na przyszłość, ale nakazują wiązać skutki prawne ze zdarzeniami, które miały miejsce w przeszłości.

Ad 2) Utrata mocy obowiązującej - do kiedy obowiązuje akt normatywny - najczęściej uchwalane są na okres z góry nie oznaczony, chyba, że prawodawca zakreślił w treści granice czasowe obowiązywania. W aktach o nieograniczonym

czasie obowiązywania koniec wyznaczają klauzule derogacyjne (wyraźne postanowienie przepisów zawartych w nowo wydawanym prawie regulującym te same stosunki społeczne, co prawo uchylane), lub zasada „ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą”, od której istnieje wyjątek (ustawa ogólna nie uchyla wcześniejszej ustawy szczegółowej).

Uchylenie ustawy upoważniającej do wydania aktu normatywnego, czy uchylenie lub zmiana treści przepisu upoważniającego do zmiany aktu lub przepisu ma ten skutek, że traci moc obowiązującą. Mamy tu do czynienia z utratą mocy przez ustawę, która była podstawą mocy jego wydania.

Akt normatywny traci mocy obowiązującą jeśli uznany jest przez upoważniony podmiot za niekonstytucyjny. Autorytatywne orzeczenie o niekonstytucjonalności danego aktu ma ten skutek, że dany akt (niekonstytucjonalny) traci moc obowiązującą.

Odwyknienie - desletuto.Gdy akt jest od dłuższego czasu nie przestrzegany a organy nie stosowały sankcji mamy do czynienia z odwyknieniem.

Stosowanie prawa -polega na podejmowaniu przez kompetentne organy władzy publicznej (także organy samorządowe) wiążących indywidualnych i konkretnych decyzji prawnych na podstawie obowiązujących norm prawnych. 2 typy stosowania prawa: *sądowy, *administracyjny

Decyzja stosowania prawa skierowana jest do określonego, indywidualnie wyodrębnionego i możliwego do zidentyfikowania adresata (osób fizycznych, prawnych, organów państwowych), oraz dotyczy konkretnej sytuacji określonej jako jednorazowa.

Stosowanie prawa może polegać na stosowaniu dyspozycji normy prawnej, czyli na stosowaniu normy sankcjonowanej. Może też polegać na stosowaniu sankcji (normy sankcjonującej).Decyzje stosowania prawa podejmowane są na podstawie obowiązujących norm prawnych. Organy władzy publicznej stosując prawo muszą jednocześnie przestrzegać prawa. Stosowanie prawa łączące się z jego nieprzestrzeganiem jest podstawą do jego uchylenia.

Fazy stosowania prawa (czyli model decyzyjny stanowienia prawa)

Proces stosowania prawa poprzedzony jest działaniami przygotowawczymi.

Fazy tego procesu kończą się wydaniem decyzji cząstkowych. Fazy te to:

1. decyzja ustalająca stan faktyczny sprawy

2. decyzja ustalająca stan faktyczny sprawy

3. decyzja interpretacyjna

4. decyzja subsumcyjna

5. decyzja ustalająca konsekwencje prawne wystąpienia danego stanu faktycznego

6. uzasadnienie decyzji stosowania prawa

Decyzja ustalająca stan faktyczny sprawy

- zebranie materiałów dowodowych dotyczących faktów (dochodzenie do prawdy). Dominuje zasada prawdy materialnej (obiektywnej), czyli obraz faktów zgodny z ich rzeczywistym przebiegiem. Przeciwieństwem prawdy materialnej jest prawda sądowa (formalna) - to obraz faktów, na jaki godzą się strony postępowania i jaki przyjmuje do wiadomości organ stosujący prawo czyniąc go podstawą podejmowania decyzji.

Decyzja ustalająca stan faktyczny sprawy

- ustala podstawę normatywną decyzji stosowania prawa. Podstawy decyzji w kulturze prawa stanowionego trzeba szukać w przepisach prawnych.

Decyzja interpretacyjna - ustalająca znaczenie odkodowanej z przepisu prawnego normy prawnej (wyprowadzenie norm z przepisów i ustalenie ich znaczenia- wykładnia prawa).

Decyzja subsumcyjna - podciągnięcie ustalonego stanu faktycznego pod zinterpretowaną podstawę normatywną decyzji (konfrontacja udowodnionego stanu faktycznego z ustaloną treścią obowiązującej normy). Należy zdecydować, czy ustalone fakty i okoliczności odpowiadają warunkom, które wyznacza ustalona hipoteza normy prawnej.

Decyzja ustalająca konsekwencje prawne wystąpienia danego stanu faktycznego - sformułowanie decyzji, czyli „ustanowieniu normy indywidualnej i konkretnej”.

Uzasadnienie decyzji stosowania prawa - coś w rodzaju usprawiedliwienia decyzji. Celem jest przekonanie odbiorców decyzji, ze decyzję podjęto zgodnie z prawem i jest ona słuszna.

Tryby stosowania prawa

Sądowy i administracyjny.

Różnice m-y trybem sądowym a administracyjnym.

*różnice pozycji podmiotu stosującego prawo

-w tr. sąd. brak stosunku służbowego m-y sądem a adresatem. W tr. admin.kierujący daną sferą rzeczywistości jest zainteresowany w treści podejmowanych danych decyzji z powodu kierowania dana jednostką.

*różnice decyzyjne

-w tr. sąd. sytuacja sprowadza się do sporu lub nieustalenia. Sąd rozstrzyga spór lub ustala sytuację faktyczną. W tr. adm. sytuacja sporu nie jest częsta. Sytuacja nieustalenia występuje tutaj także. W tr. tym mamy rodzaj operatywnego kierowania przy pomocy decyzji prawnych. Organ admin. nie czeka na adresata decyzji. Proces decyzyjny sam inicjuje cele. Zasadą jest tu reakcja na prawidłowo wniesiony wniosek decyzyjny.

-w tr. sąd. stosowanie prawa polega na ustaleniu skutków prawnych pewnego stanu faktycznego, który zaistniał. W tr. adm. decyzja ma nakierować na powstanie takiego lub innego stanu faktycznego

-decyzja w tr. sąd. jest indywidualna i konkretna. W tr. admin. decyzja to polecenie generalne

-w tr. sąd. decyzja wyznaczona jest przez normy prawne, wymiarem sprawiedliwości. W tr.adm. to tylko realizacja jakiegoś celu a nie wymiar sprawiedliwości

*wspólna cecha: podmioty stosujące prawo to podmioty kompetentne tzn. istnieje norma, która udziela im kompetencji.

Wykładnia prawa

W znaczeniu wąskim to operacja umysłowa, której celem jest wydobycie, odkodowanie z przepisów prawnych norm prawnych i ustalenie ich znaczenia.

W szerokim -obejmuje interpretowanie przepisów prawnych w celu wydobycia z tych norm i ustalenia ich znaczenia jak tez wnioskowanie o obowiązywanie innych norm na podstawie uprzedniego stwierdzenia obowiązujących norm jako ich przesłanki.

Reguły wykładni nie są ujęte w tekście prawnym. Do systemu prawnego należą nie tylko normy odtworzone z przepisów prawnych na podstawie reguł interpretacyjnych ale też normy, które powstały z tych pierwszych wywnioskowane na podstawie reguł interferencyjnych.

Rozumienie tekstu zakłada jego zinterpretowanie zgodnie z określonymi regułami.

Przedmiotem wykładni jest przepis prawny, szerzej tekst prawny. W tekstach prawnych zawarte (w sposób mniej lub bardziej zawiły) są normy prawne. Normy odkodowywane są w procesie wykładni. Wykładni prawa dokonujemy zawsze.

Teorie wykładni prawa.

2 grupy teorii: opisowe i normatywne.

1) opisowe: teorie te dokonują analizy, jakie czynniki i w jakim stopniu oddziaływują na proces wykładni prawa oraz formułują twierdzenia na temat prognoz interpretacyjnych.

2) Normatywne: obrazują rzeczywisty przebieg wykładni prawa, formułują postulaty na ten temat jak ten proces powinien przebiegać.

Wśród teorii normatywnych wyróżniamy 2 postulaty statyczne i dynamiczne. * statyczne: Gwarancją jej uzyskania jest przyjęcie założenia o istnieniu stałego, niezmiennego znaczenia norm. Zadaniem interpretatora jest jedynie jego należyte odtworzenie z tekstu

prawnego. Stałe, niezmienne znaczenie jest to, jakim chciał rozumieć prawodawca. Zatem należy sięgać do woli prawodawcy aby ustalić znaczenie tekstu.

* dynamiczne: dostosowanie prawa do zmieniającej się sytuacji społeczno-ekonomicznej. Celem jest zapewnienie adekwatności między prawem a życiem. Interpretator musi ustalić znaczenie tak, aby przystawało ono do aktualnych wymogów życia. Dynamiczne teorie wykładni stosuje się najczęściej w okresie zmian systemowych. Podział (rodzaje) wykładni prawa - ze wzgl. na podmiot dokonujący wykładni

Możemy wyróżnić wykładnię: 1) autentyczną 2) legalną 3) praktyczną 4) doktrynalną

Wykładnia autentyczna: gdy interpretacji dokonuje ten podmiot, który ustanowił dane przepisy. Komu przysługuje stanowienie prawa, temu przysługuje jego interpretacja. Ma ona moc powszechnie wiążącą. Jej postacią są definicje legalne (prawodawca mocą zamieszczonych w tekście przepisów prawnych sam ustala znaczenie obowiązujących terminów).

Wykładnia legalna: organem interpretacyjnym jest nie ten, który interpretowany przepis wydał. Gdy interpretacji dokonuje organ, który ma generalną kompetencję do dokonywania wykł. prawa wszystkich aktów prawnych lub aktów prawnych danego rodzaju niezależnie od tego, od kogo akt normatywny pochodzi, mamy do czynienia z wykładnią legalną ogólną.

Wykładnia legalna delegowana: kiedy organ może uzyskać kompetencje do wiążącego interpretowania określonego aktu wydanego przez inny organ.

Wykładnia praktyczna (operatywna): takiej wykł. mogą używać wszystkie organy władzy publicznej. Jest ona dokonywana w procesie podejmowania decyzji stosowania prawa. Wykł.ta wiąże organ jej dokonujący i podmioty, wobec których prawo jest stosowane. Nie ma ona mocy powszechnie obowiązującej.

Wykładnia doktrynalna: ma charakter wykł. pomocniczej. Każdy może dokonywać wykł.prawa na własny użytek, ale jest ona wykł. nieoficjalną, nie ma wiążącego charakteru. Wykł. ta nie służy bezpośrednio rozstrzygnięciom konkretnych stanów faktycznych. Ma ona postać komentarzy.

Metody dokonywania wykładni (wykładnia ze wzgl. na metody).

Wyróżnia się 4 podstawowe metody wykładni prawa: 1) językowa (gramatyczna) 2) systemowa 3)historyczną 4) funkcjonalna. Można też wymienić metodę logiczną.

Metoda językowa (gramatyczna)-ustalenie znaczenia normy w oparciu o analizę gramatyczną tekstu normatywnego czyli analiza słownego sformułowania przepisu stanowi punkt wyjścia w procesie wykładni. Językowe reguły interpretacyjne:

-zwrotom języka prawnego nie należy bez wyraźnego powodu nadawać innego znaczenia niż to, jakie zwroty te mają znaczenie na gruncie języka potocznego (domniemanie języka potocznego).

-do tekstu przepisu niczego nie można dodawać ani odejmować, słów, liter, znaków graficznych jako zbędnych lub nie mających znaczenia dla interpretowanego tekstu

-jeżeli w danym akcie normatywnym użyty jest specyficzny zwrot języka prawnego, to należy go rozumieć zgodnie ze znaczeniem nadanym mu w tym

jest do niego zbliżony, powinien być przez prawo potraktowany analogicznie do rozstrzygniętego.

Analogia iuris - sytuację nie przewidzianą przez ustawę rozstrzyga się na podstawie ogólnych ocen wyprowadzonych z większej liczby obowiązujących norm. Tworzy się jak gdyby normę jednorazowego użytku. Utworzona norma musi być zgodna z zasadami systemu prawa, z ocenami ustawodawczymi charakteryzującymi daną gałąź prawa, na gruncie której analogia z prawa jest dokonywana.

Stosunek prawny

Jest to taka relacja, zależność m-y podmiotami prawa, której treść wyznaczona jest przez normy prawne. Stosunki prawne tworzą powiązania zapewniające uporządkowanie zachowań podmiotów prawa oraz dające przewidywalność zachowań w dłuższym okresie czasu. Niektóre mają żywotność krótkotrwałą, ale inne trwają latami.

Stosunki prawne powstają, ulegają zmianie, wygasają w wyniku zaistniałych zdarzeń prawnych.

Zdarzenie prawne -to zdarzenia, z którymi jakaś norma prawna łączy powstanie, zmianę bądź ustanie konkretnego stosunku prawnego. Zdarzenia prawne dzielimy na fakty i działania.

Fakty - to zdarzenia naturalne. Działania - to zachowanie się człowieka będące wynikiem jego woli, dokonywane przy udziale jego świadomości. Dzielą się na: a) czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych b) inne czyny.

Ad a) czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych, dzielą się na 3 zjawiska:

czynności prawne, orzeczenia sądowe, akty administracyjne.

Czynność prawna- to taki stan faktyczny, w skład którego wchodzi przynajmniej jedno oświadczenie woli zmierzające do wywołania skutku w postaci powstania zmiany, ustania konkretnego stosunku prawnego. Rozróżnia się czynności jednostronne(do wywołania skutku prawnego wystarcza oświadczenie woli 1 strony) i dwustronne (wymagają zgodnego oświadczenia woli 2 stron).

Orzeczenie sądowe-to działania organu sądowego stwierdzające, w oparciu o przepisy prawne, istnienie określonego stanu prawnego. Konkretne rozstrzygnięcia dzielimy na: deklaratywne (stwierdzają pewien stan rzeczy), konstruktywne (kreują nowy stan rzeczy).

Akty administracyjne - są wynikami działania organu administracji rządowej lub samorządowej podjętymi w ramach posiadanych przez nie kompetencji i zmierzającymi do wywołania przewidzianych prawem konsekwencji.

Ad b) inne czyny - rodzą skutki prawne niezależnie od woli człowieka. Dzielą się na dozwolone i niedozwolone (zabronione na gruncie prawa karnego).

Elementy stosunku prawnego

Są to składniki tworzące strukturę stosunku prawnego. Są to: podmioty, przedmiot, treść stosunku prawnego (treść stosunku prawnego to uprawnienia i obowiązki).

Podmiotami stosunku prawnego są: osoby fizyczne, osoby prawne, organy państwowe.

Osoby fizyczne - każdy człowiek od chwili urodzenia aż do śmierci.

Zdolność prawna - zdolność do tego aby być podmiotem praw i obowiązków. Zdolność prawną ma każdy człowiek od chwili urodzenia aż do śmierci.

Składa się z wielu dziesiątków tysięcy norm prawnych, zawartych w co najmniej kilkuset aktach normatywnych. W ranach prawa admin. wyodrębnia się subgałęzie, np. prawo wodne, budowlane.

Prawo finansowe-składa się z norm regulujących gospodarkę pieniężną państwa. Reguluje proces gromadzenia i wydatkowania dochodów przez państwo i opłat obywateli, działalność organów finasowych, system bankowy, zasady kredytowania, itp.

Prawo handlowe-reguluje stosunki wynikające z czynności handlowych.

Prawo wekslowe i czekowe - reguluje szczególne stosunki cywilnoprawne w zakresie obrotu wekslowego i czekowego.

Prawo rodzinne-reguluje stosunki prawne malżeńskie, rodzinne i wynikające z opieki

Prawo pracy-reg. Stosunki prawne wynikające z umowy o pracę

Prawo rolne-reguluje stosunki własności i użytkowania ziemi, wykorzystanie jej na cele rolnicze i pozarolnicze przeznaczenie

Poza nimi trzeba wymienić prawa procesowe (działy prawa formalnego): procedura karna, cywilna, prawo postępowania administracyjnego. Regulują tryby postępowania przed odpowiednimi organami w sprawach karnych, cywilnych, administracyjnych.

języku

-zwroty jednobrzmiące należy rozumieć jednolicie, więc należy nadawać im takie samo znaczenie

-zwrotów brzmiących odmiennie nie należy rozumieć jednolicie lecz odmiennie

-wyjątków od reguł nie wolno interpretować rozszerzająco

Metoda systemowa. Każda z norm prawnych jest częścią jakiejś większej całości i poprawnie może być rozumiana w zestawieniu z innymi. Ustalenie znaczenia normy następuje poprzez zestawienie normy prawnej z innymi normami prawa danego aktu normatywnego lub działu prawa (gałęzi).

Metoda historyczna. badanie okoliczności towarzyszących powstaniu danej normy prawnej np. badaniu projektów danych aktów, protokołów z obrad nad tymi aktami. Ustalenie znaczenia normy nie wynika z treści aktu normatywnego, ale pomocniczo ustalane jest w oparciu o zdarzenia i dokumenty, które w przeszłości zostały sporządzone.

Metoda funkcjonalna. Ustalenie znaczenia normy następuje zgodnie z celem, jaki chciał osiągnąć ustawodawca stanowiąc ten przepis. Podmiot dokonujący interpretacji może odwoływać się do ocen wartości i wiedzy przypisywanych prawodawcy w chwili wydawania tych aktów, bądź do ocen wartości i wiedzy w chwili dokonywania wykładni czyli do różnego rodzaju ocen prawodawczych tzw. ratio legis czyli celu, dla którego interpretowana regulacja została wydana.

Metoda logiczna - polega na dokonywaniu wnioskowań prawniczych opartych na wynikaniu logicznym, przyczynowym oraz oceniającym. Rozumowania te wynikają z przekonania, że prawodawca w swej działalności jest racjonalny i konsekwentny. Mają one uzupełniać tekst normatywny, dopowiadać to, czego prawodawca w tekście nie powiedział. W ramach tej wykładni wyróżnia się wnioskowania prawnicze: z celu na środki, a fortiori, a contrario.

Wykładnia ze wzgl. na wyniki

Interpretacja przepisów prawnych w celu ustalenia nie budzącego wątpliwości znaczenia normy prawnej może prowadzić do różnych wyników. Ustalając te rezultaty porównujemy, w jakim zakresie wykładnia językowa pozostaje do innych efektów wykładni pozajęzykowych. Można mówić o:

Wykładni stwierdzającej - czyli zgodności dyrektyw językowych i pozajęzykowych.

Wykładni rozszerzającej - zakres treściowy normy jest większy niż wynikałoby to z pozajęzykowych dyrektyw. Chodzi tu o rozszerzenie brzmienia. Prawodawca chciał powiedzieć więcej niż powiedział.

Wykładni ścieśniającej - gdy nadajemy słowom zawartym w tekście normatywnym znaczenie ściślejsze. Prawodawca chciał powiedzieć mniej niż powiedział.

Wykładni uchylającej - gdy dochodzimy do wniosku, że ten sam stan faktyczny regulują dwie normy całkowicie ze sobą sprzeczne (antynomia). Przyjmuje się wówczas, ze normy te nie obowiązują (tworzy się luka w prawie).

Wnioskowania prawnicze ( w ramach wykładni logicznej).

Wnioskowania prawnicze pozwalają na uznanie przez interpretatora za obowiązujące takich norm, które są konsekwencjami norm wyinterpretowanych z obowiązujących przepisów prawnych.

Rodzaje wnioskowań: 1) z celu na środki, 2) a fortiori 3) z przeciwieństw (a contrario)

Z celu na środki - jeżeli z woli prawodawcy obowiązuje norma X to obowiązuje również norma Y, bez której zrealizowanie normy X nie byłoby możliwe. O normie Y w tekście normatywnym prawodawca niż nie mówi ale ona tez wchodzi do systemu. To my ją odtwarzamy.

A fortiori - tzn. tym bardziej, tym niewątpliwiej.

-Argumentum a maiori ad minus - z większego na mniejsze - komu wolno jest więcej temu tym bardziej wolno jest mniej. O mniejszym prawodawca nie wspomina.

-Argumentum a minori ad maius(+) - z mniejszego na większe. Punktem wyjścia jest tu norma zakazująca. Komu zakazane jest mniejsze temu zakazane jest większe.

Słabością ich jest uzyskanie zgodności co jest mniej a co bardziej.

Z przeciwieństw (a contrario)- Jeżeli norma zakazuje bezpośredniego działania to w drodze a contrario stwierdzamy, że działanie pośrednie jest dozwolone.

Luka w prawie.

Ma miejsce, gdy w obowiązującym prawodawstwie brak jest normy, która mogłaby być zastosowana w jakimś konkretnym przypadku.

Wyróżniamy 3 rodzaje luk: a) aksjologiczną b) logiczną, c) strukturalną

Aksjologiczna-zwana też ocenną, wartościującą lub de lege ferenda. Ma miejsce, gdy ustawodawca nie uregulował, nie wartościował określonego zachowania, mimo że ktoś uważa na gruncie własnego wzoru ocen, które podziela, że zachowanie to powinno być uregulowane.

Logiczna- gdy ten sam stan faktyczny regulują dwie normy całkowicie ze sobą sprzeczne, nie dające się pogodzić. Te sprzeczne normy należy uchylić, przyjmując, że na ten temat prawodawca się nie wypowiedział. Ale: -uchylać możemy tylko te normy prawne, które sprzecznie regulują jakiś stan rzeczy, a które mają jednakową moc prawną, - i które mają taki sam termin wejścia w życie. W efekcie powstaje właśnie luka logiczna.

Strukturalna-jest wynikiem wad w systemie prawa. Normy prawne o mocy prawnej wyższej są unieruchamiane przez brak norm o niższej mocy prawnej, które to warunkują ich realizację. Podmiot prawa może uzyskać jakieś uprawnienie w sensie materialnym, a brak przepisów proceduralnych powoduje, że z uprawnienia tego korzystać nie może.

Sposoby usuwania luk w prawie - analogie.

Luki usuwa się poprzez analogie. Stosowaniem analogii zajmują się organy stosujące prawo. 2 rodzaje analogii: analogia z ustawy (analogia legis), analogia z prawa (analogia iuris).

Analogia legis - takie działanie podmiotu stosującego prawo, w wyniku którego stan faktyczny przez prawo nieuregulowany zostaje podciągnięty pod normę prawna regulującą stan faktyczny podobny. Skoro pewien stan faktyczny został już uregulowany, to stan faktyczny będący przedmiotem oceny, jeśli

Koniec zdolności - następuje z chwilą śmierci lub orzeczenia sądu o uznaniu za zmarłego (jest to orzeczenie konstytutywne). Zdolności prawnej nie można podmiotowi odebrać lub ograniczyć.

Zdolność do czynności prawnych - zdolność do tego aby za pomocą czynności prawnych nabywać prawa i zaciągać zobowiązania. O zdolności do czynności prawnych decyduje: wiek, fakt ubezwłasnowolnienia, zawarcie małżeństwa.

Zdolność do czynności prawnych jest wartością stopniowalną. Może ona mieć postać: pełnej zdolności do czynności prawnych ( osoby pełnoletnie od 18 l.), ograniczonej zdolności do czynn. prawnych (małoletni, którzy ukończyli 13 lat i jeżeli nie uzyskały pełnoletności poprzez zawarcie zwiazku małżeńskiego, oraz częściowo ubezwłasnowolnione), braku zdolności do czynności prawnych (nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły 13 lat oraz osoby całkowicie ubezwłasnowolnione).

Osoby prawne - to twory sztuczne, społeczne, którym prawo przyznaje podmiotowość prawną. Def. negatywna: to te podmioty

stosunku prawnego, które nie są osobami fizycznymi ani organami państwowymi. Osoba prawna to rodzaj

organizacji lub instytucji, które zostały wyposażone w przymiot osobowości i w ten sposób mają możność występowania jako samodzielne podmioty praw i obowiązków. Każda osoba prawna posiada zdolność prawną, która obejmuje również pełną zdolność do czynności prawnych. Osoby prawne działają poprzez swoje organy. Organ osoby prawnej to osoba lub osoby fizyczne, które mogą działać w imieniu osoby prawnej czyli nabywać uprawnienia i zaciągać zobowiązania. Działania organu traktuje się jako działanie samej osoby prawnej.

Osoby prawne dzielą się na: a) z punktu widzenia uczestnictwa osób w strukturach organizacyjnych: korporacje i fundacje b) ze wzgl. na rodzaj własności majątku: osoby prawne publiczne i prywatne.

Tryby (systemy) powstawania osób prawnych:

-erekcyjny, -koncesyjny, -rejestracyjny

erekcyjny-osoba prawna powstaje z inicjatywy organu państwa czyli aktu erekcyjnego powołującego ją do życia (np. ustawa, rozporządzenie, akty administracyjne). Jest to powstanie w drodze odgórnej.

koncesyjny-powstaje z inicjatywy założycieli: osób fizycznych lub prawnych oraz zezwolenia organu państwa czyli koncesji. Jest to tryb oddolny.

rejestracyjny- bez konieczności specjalnego, indywidualnego zezwolenia, przy czym państwo zastrzega sobie czy wszelkie określone prawem wymagania zostały spełnione i uzależnia wpisanie jej do odpowiedniego rejestru.

Przedmiot stosunku prawnego

Są to różne zachowania się podmiotów stron stosunku prawnego, do których są one zobowiązane lub uprawnione. Przedmiotem stosunku prawnego nie jest sama rzecz lecz różne rodzaje zachowania się podmiotów dotyczące rzeczy. Ta sama rzecz może być przedmiotem różnych stosunków prawnych. Zachowania się podmiotów wzgl. tej rzeczy będą różne w zależności od rodzaju stosunku prawnego.

Treścią stosunku prawnego są uprawnienia i obowiązki jego podmiotów. Uprawnienie-gdy przepis prawa lub postanowienia umowne nie nakładają na dany podmiot obowiązku zachowania się w określony sposób, lecz pozostawiają podmiotowi wybór określonego zachowania się podmiotu uprawnionego, drugi podmiot staje się obowiązany do odpowiedniego zachowania się. Obowiązek-to nakaz lub zakaz działania wynikający z normy prawnej. Niewykonanie obowiązku łączy się z odpowiedzialnością prawną.

Uprawnienia i obowiązki tworzą m-y stronami więź prawną, która polega na tym, że 1 ze stron może czegoś żądać a druga jest do tego zobowiązana.

Pojęcie nauki

Można wyróżnić dwa aspekty nauki: -w ujęciu dynamicznym (proces badawczy, który trwa w określonym czasie i jest określany wg pewnych sposobów), -w ujęciu statycznym (to rezultat procesu badawczego czyli teoretyczne sądy a szereg tych sądów tworzy wiedzę naukową).

Sądy teoretyczne: powinny być odpowiednio uogólnione, powinny być odpowiednio usytuowane, muszą mieć charakter poznawczy.

Nauka nie powinna kwalifikować swoich twierdzeń jako ostatecznych. Twierdzenia są uznawane za prawdziwe na danym etapie rozwoju nauki.

Podział nauk prawnych - podstawowy.

1. nauki dogmatyczno-prawne 2. ogólna nauka o prawie (teoria prawa) 3. nauki historyczno-prawne

Nauki dogmatyczno-prawne -To zespół nauk szczegółowych o prawie obowiązującym. Podział nauk szczegółowych prawoznawstwa odpowiada podziałowi systemu prawa wewnętrznego na gałęzie (prawo konstytucyjne, prawo cywilne, prawo karne, itd.). Ich zadaniem jest opis oraz systematyzowanie treści obowiązujących w danej gałęzi norm oraz instytucji prawa. Zasadniczym polem badawczym są teksty prawa obowiązującego w danej gałęzi prawa.

Ogólna nauka o prawie-przedmiotem nie są poszczególne gałęzie. Historia prawa dokonuje uogólnień dotyczących państwa i prawa. Jest to dyscyplina tworząca teorie ogólne. Definiuje pojęcia w prawie cywilnym, karnym, administracyjnym. Tworzy siatkę pojęciową dla wszystkich ogólnych pojęć prawa.

Nauki historyczno-prawne- zajmują się państwem i prawem, które obowiązywało kiedyś. Obejmuje dzieje państwa i prawa w danym kraju. Należy tu też historia prawa rzymskiego.

Historia doktryn polityczno-prawnych -(poglądy) bada jak zapatrywali się na państwo i prawo filozofowie, badacze, myśliciele.

Podstawowe poglądy na istotę prawa.

Kierunki: 1. Koncepcje prawno-naturalne 2. Szkoła historyczna w prawie

3. Pozytywizm prawniczy 4. Normatywizm 5. Psychologizm 6. Solidaryzm w prawie 7. Funkcjonalizm prawniczy 8. Marksistowskie ujęcie prawa

Współczesne: hermeneutyka prawnicza, teoria argumentacji, retoryka prawnicza

Koncepcje prawno-naturalne

W koncepcjach tych twierdzi się, że prawo naturalne istnieje obiektywnie. Jest ono realne, rzeczywiście istniejące. Jego normy istnieją niezależnie od działalności poczynań i rozporządzeń ludzkich a człowiek zdolny jest je rozpoznać. Są to normy o cechach sprawiedliwości i wyższości w stosunku do

prawa pozytywistycznego. Cechą wspólną wszystkich wersji tych koncepcji jest przeciwstawianie się wizji głoszącej, że cokolwiek

ustanowią rządzący ma moc prawną.

To najstarsze koncepcje dominujące aż do XIX w.

Cechy koncepcji prawno-naturalnych:

-prawo natury istnieje niezależnie od aktów władzy państwowej.

-charakteryzuje się stabilnością czy

wręcz niezmiennością.

-uważają za niezbędne obowiązywanie norm prawa pozytywnego, ale to prawo pozytywne charakteryzuje się

zmianami.

-funkcją ich jest usuwanie prawa złego, niesłusznego bowiem prawodawca tworząc prawo pozytywne musi poszukiwać norm prawa naturalnego i umiejętnie nadawać tym regułom postać zgodna z prawami natury.

-przyjmuje się, że jeśli prawo pozytywne jest sprzeczne z prawem naturalnym, to jest to pseudo prawo.

Główne nurty koncepcji prawno-naturalnych: 1.nurt religijny - teologiczny 2. laicki - świecki

Religijny - przedstaw.Św. Augustyn i Św. Tomasz z Akwinu (tomizm)

Neotomizm - Prof. Krąpiec

Tomizm - wg tomizmu źródłem prawa naturalnego jest prawo wieczne, czyli mądrość boża. Prawo to odbija się w rozumie człowieka jako prawo naturalne i jest w części poznawalne rozumem ludzkim jako prawo naturalne. Prawo naturalne to jedynie partycypacja prawa wiecznego na miarę ludzkiej natury. Normy prawa naturalnego są wyryte w sercach ludzkich, człowiek odczytuje je swoim sumieniem (to czyń dobro a zła unikaj). Jeśli prawo pozytywne jest niezgodne z prawem naturalnym to nie wiąże sumienia i można się przeciwko niemu buntować chyba, że w następstwie buntu powstałoby więcej zła i zamętu niż w następstwie przestrzegania tego prawa.

Nurt świecki - laicki to nurt racjonalizmu oświeceniowego. Źródłem prawa natury jest tu natura, godność człowieka, natura społeczeństwa. Przedstaw:Hugo Grocjusz, Tomas Hobes, Monteskiusz. W nurcie tym nastąpiło „odwiązanie” prawa naturalnego od prawa wiecznego, bowiem prawo naturalne odkrywa się w idei człowieka przez analizę racjonalnej natury człowieka. Zasady prawa naturalnego(wg Grocjusza):

1.umów należy dotrzymywać

2.poszanowanie cudzej własności

3.wynagradzanie szkód

4.wymierzanie kar za popełnione przestępstwo

Szkoła historyczna- Przedts: G. Von Hugo, F. K. Von Savigny. Prawo tworzy przede wszystkim historia. Powstaje ono w długim procesie, niezależnie od aktualnych potrzeb i decyzji człowieka. Teraźniejszość to wytwór przeszłości a więc jedyna drogą działania jest podporządkowanie się przeszłości i wykorzystanie tkwiących w niej wartości. Prawo rozwija się tu wraz z rozwojem ducha narodu. Wyróżnia się tu prawo zwyczajowe dawniejsze i ważniejsze, wyrażające bezpośrednio przejawy świadomości prawnej narodu i prawo prawnicze, ukształtowane w rezultacie nauki prawa i w zasadzie odkrywające zasady pierwszego.

Pozytywistyczna koncepcja prawa

I połowa XIX w. TwórcaJohn Austin. Prawem jest to, co ustanawia władza państwowa, co podoba się władzy rządzącej.Rzeczywiste jest to, co tworzy prawodawca. Prawo nie podlega wartościowaniu w kategoriach dobra i zła. Mamy tu odwartościowanie i odinstytucjonalizowanieprawa. 4 elementy: 1.rozkaz 2.sankcja 3. obowiązek wykonania 4.suwerenność władzy. Istotą każdego prawa jest tu rozkaz zwierzchnika skierowany do poddanego, pod groźbą sankcji w wypadku niespełnienia rozkazu. Tylko prawo pozytywne jest tu prawem. Moralna ocena prawa nie ma wpływu na jego obowiązywanie. Pozytywistów interesuje to prawo, które jest dane a nie to, jakie prawo być powinno. Pozytywizm prawniczy nie jest jednolity 1. nurt

anglosaski (Austin, Hobes) 2.nurt

kontynentalny (Begbohm, Jelinek)

Bergbohm pisał, że tylko prawo pozytywne jest prawem i każde prawo pozytywne jest prawem.

Solidaryzm w prawie-Przedstaw:L. Duguit. Człowiek jest istotą świadomą swego zachowania i nie może żyć w odosobnieniu i nigdy tak żyć nie będzie. Jest przekonany, że istnieje norma, która nakazuje mu żyć w społeczeństwie. Każde społeczeństwo kieruje się prawem, które nim rządzi i wywołuje solidarność grupy. Człowiek świadomie może naruszać tą solidarność , jednakże to naruszenie wywołuje reakcję społeczeństwa. W każdej grupie społecznej funkcjonuje norma społeczna nakazująca jednostce postępować solidarnie. Wyprowadzona z niej zasada solidarności stanowi podstawę całego porządku prawnego i organizacji państwowej. Prawo nie jest dziełem państwa, ponieważ nawet tam gdzie nie ma władzy istnieją normy społeczne.

Psychologizm-Przedsaw: L. Petrażycki. Teoria opiera się na emocjach etycznych, które mają postać sumienia, z którego wynikają wskazówki dla zachowania człowieka przy uwzględnianiu interesów całej grupy. Emocje etyczne dzielą się na przeżycia prawne i moralne. Prawne łączą w sobie obowiązek i uprawnienie. Ich rezultatem jest norma prawna. W moralnych zawarty jest tylko obowiązek, nakaz pewnego zachowania się. Przedmiotem nauki prawa jest przeżycie prawne i nauka nie może ograniczać się do badania norm prawa obowiązującego. Przeżycie prawne ma charakter autonomiczny, prawo jest jak gdyby rezultatem wewnętrznego przekonania (prawo autonomiczne i intuicyjne).

Normatywizm prawniczy

Przedst. H. Kelsen. Nie rozkaz tworzy normę, lecz relacja m-y hipotetycznym warunkiem a następstwem. Jeśli zdarzy się X to nastąpić powinno Y. Ważność normy jest niezależna od sankcji, której zastosowanie wynika z funkcjonowania odrębnej normy. Nauka prawnicza zajmuje się tu normami a nie realnym zachowaniem ludzi. Istnienie normy zasadza się tu na tym, że powinno się wedle normy postępować. Prawo pozytywne istnieje dzięki temu, że ma moc obowiązującą i jest całkowicie niezależne od powinności moralnej. Teoria operuje normą wyrażającą powinność. Na planie pierwszym jest obowiązek prawny, obciążający podmiot, znika natomiast uprawnienie podmiotu. Prawo podmiotowe (uprawnienie) nie jest tu prawem różnym od prawa przedmiotowego, lecz tym samym prawem przedmiotowym.

Funkcjonalizm prawniczy

Zajmuje się on działaniem prawa a nie jego istotą. Prawnik powinien zajmować się przewidywaniem skutków wywoływanych przez prawo. Polem obserwacji jest prawo w działaniu. Prawo to przewidywanie tego, co faktycznie uczynią sądy. Składa się z zasad obowiązujących przy orzekaniu, ustalonych przez sądy, a zasady które one nie stosują, nie są prawem. Normie nadaje sens dopiero jej realizacja i aby zbadać jak ona jest realizowana prawnik musi posłużyć się materiałem ankietowym i statystycznym. Przedst: R. Pound, K.N. Llewellyn.

Marksistowska koncepcja prawa.

Punktem wyjścia jest tu koncepcja pozytywistyczna. Prawo jest dyktatem klasy panującej (władającej środkami produkcji), wyrazem woli władzy państwowej

podniesionej do godności ustawy.

Przymus jest niezbędnym elementem prawa. Tylko państwo może tworzyć prawo. Funkcją norm prawnych jest ochrona i zabezpieczenie interesów ekonomicznych i politycznych klasy panującej w danym kraju. Ma tu miejsce redukcja człowieka do społeczeństwa. Poza społeczeństwem człowiek nie liczy się. Przedstaw:Marks, Engels, Lenin. Marksowska koncepcja obumierania prawa: państwo i klasy znikną a wraz z nimi i prawo. Jest to podejście utopijne.

System prawa

zbiór powiązanych i uporządkowanych, generalnych i abstrakcyjnych norm zawartych w przepisach i obowiązujących w danym państwie i w danym czasie.

Cechy systemu:

a) jednolitość systemu, b) niesprzeczność c) zupełność d) różnorodność.

jednolitość -zbiór norm prawnych jest dziełem jednego państwa, choć reprezentowanym przez różne organy, niesprzeczność -zbiory norm prawnych są m-y sobą sprzeczne. Sprzeczności są 2-jakiego rodzaju: wewnętrzne i zewnętrzne (wewnętrzne-wynikają z kolizji norm w ramach jednego działu prawa, bądź między działami prawa. Zewnętrzne -wynikają ze zderzenia się dwu różnych jakości. Rozmiary tej sprzeczności możemy zmniejszać w procesie wykładni prawa.)

zupełność - system prawny danego państwa powinien być tak skonstruowany, aby zbiór uregulowań, którym on jest mógł zawierać unormowania stanowiące podstawę kwalifikacji prawnej dla każdego stanu faktycznego, który w rzeczywistości społecznej zaistnieje, czyli taki zbiór uregulowań, który wolny jest od luk w prawie.

różnorodność - prawodawca reguluje zachowania się podmiotów w szeroko rozumianym wymiarze cywilno-prawnym, karno-prawnym, administracyjno- prawnym itp.

Podziały prawa w ramach systemu

Całość obowiązującego w państwie prawa zwana jest prawem przedmiotowym. W następstwie możemy wyróżnić pionowy i poziomy system prawa. Pionowy-porządkujemy normy prawne w zależności od normotwórczych kompetencji organu państwowego, który dany akt normatywny wydał. (podstawowe kryterium to kryterium mocy prawnej). Poziomy

-gdy za kryterium porządkowania przyjmiemy treść stosunków społecznych, które regulowane są przez normy prawne.

Wg kryterium przedmiotowego i podmiotowego: Kryterium

przedmiotowe wyróżna w ramach systemu prawa jedną sferę stosunków społecznych od innej za pomocą przedmiotu tych stosunków czyli tego co dana norma reguluje. Kryterium podmiotowe wyróżnia jedną sferę stosunków od innej przez podmioty tych stosunków, czyli tego kto w te stosunki społeczne wchodzi.

Systemy prawne w oparciu o kryterium przedmiotowe dzielą się na gałęzie czyli działy prawa.

Rdzeń każdej gałęzi prawa to większy lub mniejszy zespół charakterystycznych dla tej gałęzi instytucji prawnych. Instytucja prawna-zespół przepisów normujących pewien typowy stosunek społeczny (inst. własności, małżeństwa, podatku itp.)

Prawo przedmiotowe i podmiotowe

Prawo przedmiotowe -całokształt obowiązujących norm prawnych zawartych w przepisach prawa bądź z nich wynikających, o cechach generalności i abstrakcyjności, które stanowią podstawę decyzji

jednostkowych wydawanych przez organy stosujące prawo.

Prawo podmiotowe jest to pewna sfera uprawnień podmiotu prawa. Spory i kontrowersje wokół pojęcia prawo podmiotowe wykształciły pewne teorie:najbardziej znane są trzy:

1) teoria woli ( prawem podmiotowym jest przyznane przez porządek prawny władztwo woli) 2) teoria interesu (za prawo podmiotowe uznawane jest prawnie chroniony interes jednostki) 3) teoria mieszana (element władztwa woli, jak i element interesu chronionego przez prawo przedmiotowe są treścią praw podmiotowych).

Prawo publiczne i prywatne.

3 kryteria w oparciu, o które dokonywano podziału prawa na publiczne i prywatne: 1) kryterium interesu -podział prawa na publiczne i prywatne opiera się na rozróżnieniu interesu publicznego wg kryterium różnego prawnie chronionego interesu.

2) kryterium podmiotowe- podstawą podziału prawa na publiczne i prywatne jest typ stosunków prawnych regulowanych przez daną grupę norm. Trzy typy stosunków prawnych: - m-y organami państwowymi, - m-y organami państwowymi a obywatelami, - m-y obywatelami.

państwowymi,

3) kryterium ochrony prawa - państwowa regulacja prawna nie wkracza z zakazami i nakazami we wszystkie obszary życia społecznego. Istnieje sfera czynów bezpośrednio zakazanych ale też nie zakazanych, związanych pewnymi prawami majątkowymi czy osobami jednostek.

Podział prawa na prawo materialne i formalne

Prawo formalne, czyli procesowe - to ogół norm regulujących tryb postępowania przed organami władzy publicznej, związanych z dochodzeniem uprawnień i egzekwowaniem obowiązków określonych w prawie materialnym. Służy realizacji prawa materialnego. Kodeks postępowania karnego, administracyjnego, cywilnego zawiera normy służące realizacji prawa formalnego (procesowego).

Prawo materialne -reguluje bezpośrednio odpowiednie stosunki społeczne. Normy jego określają kto, w jakich okolicznościach ma się zachować i jakie sankcje mają go spotkać w razie nie zastosowania się do norm.

Podstawowy podział gałęzi prawa

Prawo konstytucyjne -obejmuje normy regulacje konstytucyjne zasady ustroju społecznego i politycznego, ustala strukturę działania aparatu państwowego, podstawowe prawa i obowiązki podmiotów prawa.

Prawo cywilne składa się z norm regulujących stosunki majątkowe m-y organami państwowymi i niepaństwowymi podmiotami zbiorowymi, osobami fizycznymi. Reguluje stosunki osobowe m-y obywatelami oraz zawiera normy chroniące dobro osobiste obywateli.

Prawo karne stanowią normy, które ustalają, jakie czyny są zabronione a wiec, jakie stanowią przestępstwo. Określają zasady odpowiedzialności i kary. Prawo karne zabezpiecza i chroni podstawowe wartości społeczne. Jego zadaniem jest zwalczanie zjawisk szkodliwych i niebezpiecznych dla społeczeństwa. Charakteryzuje się zakazami.

Prawo administracyjne obejmuje normy, które regulują organizację i działalność administracji rządowej i samorządowej. Regulują stosunki między obywatelami a organami administracyjnymi.

---