Psychologia emocji - główne zagadnienia

1. Pojęcie emocji - przykładowe sposoby pojmowania emocji

2. Emocje jako jakość doświadczanej interakcji - złożoność zjawiska emocjonalnego (jak można tę złożoność przedstawić)

3. Problem „kategorie czy wymiary emocji". Zasadność analizy emocji jako oddzielnych kategorii

4. Przykład podziału na kategorie - R.Plutchik

5. Emocje pierwotne i wtórne - kryteria klasyfikacji do grupy emocji pierwotnych

6. Emocje a uczucia (sposoby rozwiązania)

7. Podstawowe właściwości emocji

8. Perspektywy analizy emocji

9. Zasady psychologii emocji (zasada zróżnicowania emocji, zasada współwystępowania i wzajemnego oddziaływania na siebie komponentów emocji, zasada wyzwalania emocji, zasada emocjonalnej komunikacji, zasada „emocje czynnikami ułatwiającymi osobisty rozwój", zasada interaktywnych systemów, zasada wrodzonych funkcji adaptacyjnych i psychopatologii, zasada emocjonalnego zarażania się, zasada self- regulacji i wykorzystania emocji).

10. Klasyczne teorie emocji (teorie peryferalne, poznawcze, motywacyjne, adaptacyjne). Klasyczne teorie fizjologiczne

11. Neurofizjologiczne teorie emocji (krąg emocjonalny J.Papeza, koncepcja mózgu trzewnego MacLeana, rola ciała migdałowatego wg J.LeDoux'a, neuroendokrynologiczna teoria J.Henry'ego, wkład i interpretacja S.Tomkinsa, poziom aktywacji wg D.LindsIeya, interpretacja K.Pribrama)

12. Ekspresywne i socjokulturowe teorie (znaczenie ekspresji - funkcje, dowody na rolę ekspresji, teoria S.Tomkinsa. Inne propozycje).

13. Socjokulturowe sposoby interpretacji emocji (rola kultury w tworzeniu emocji; rola kultury w interpretacji Plutchika).

14. Emocje w perspektywie podmiotu (dwuczynnikowa teoria emocji wg S.Schachtera, poziomy i rodzaje przetwarzania informacji jako podstawa interpretacji przebiegu procesów emocjonalnych, teoria oszacowania wg R.Lazamsa).

15. Emocje jako motywy (popędy a emocje, teoria procesów przeciwstawnych Solomona, teoria odwrócenia Aptera- rodzaje motywacji; stan emocjonalny jako mechanizm motywacyjny - interpretacja Wicklunda; propozycja M.Rokeacha;

mechanizmy aktywacji wg D.Hebba; propozycja Berlyne'a; temperament jako poziom dyspozycji emocjonalnej).

16. Metody pomiaru emocji (sposoby analizy doświadczania i świadomości emocji; metody oceny dyspozycji emocjonalnych).

1.POJĘCIE EMOCJI - PRZYKŁADOWE SPOSOBY POJMOWANIA EMOCJI CZYM SĄ EMOCJE ?

Psychologia emocji jest specyficzną teorią zachowania. Obejmuje stany emocjonalne, motywacyjne, zachowania. Emocja pochodzi od łacińskich dwóch słów :

E- oznacza na zewnątrz mover - poruszać się ( ruszać się z wewnątrz)

Ruch pochodzący z wewnątrz. Emocje to ruszanie się poza stan dotychczasowy - zakłócenie pewnego stanu rzeczy. Definicje emocji są bardzo kłopotliwe:

Paul Young mówił że tak naprawdę 8 rodzajów zjawisk można by nazwać emocjami :

1) proste uczucia przyjemności i nieprzyjemności związane z zapachami, smakami, kolorami, bodźcami

2) negatywne odczucia głodu, chłodu, pragnienia, zmęczenia i pozytywne odczucia : jedzenia, wypróżnienia. itp

3) uczucia związane z podejmowanymi czynnościami ( pragnienie zaspokojeniem popędu, uczucia związane z oburzeniem, zadowoleniem itp.)

4) uczucia moralne, estetyczne, społeczne, religijne, intelektualne, np. sentymenty, te które bazują na wcześniejszym zachowaniu, doświadczeniu.

5) Nastroje - radości, smutku, uniesienia

6) Patologiczne afekty - głęboka depresja, strach, mania

7) Śmiech, płacz, zakłopotanie, wstyd, cierpienie, poniżenie ( czyste stany emocjonalne)

8) Typu temperamentalne - procesy emocjonalne - melancholijny, depresyjny, flegmatyczny, nastrojowy itp.

Emocje mogą być definiowane z różnych opcji :

Z poziomu psychologii psychoanalitycznej, behawioralnej, itp. Współczesne źródła różnic interpretacji emocji tak naprawdę wynikają z pewnych orientacji na fizjologiczną psychologię i wtedy podkreśla że wszelkie emocje są interpretowane w kategoriach fizjologicznych. Emocji jako takich nie ma tylko, są to pobudzenia fizjologiczne. Druga ścieżka akcentuje charakter, aspekt podmiotowy - wskazuje na fakt doświadczenia pewnych stanów świadomości. Emocje to szereg wewnętrznych procesów , które dalej uaktywniają ciąg reakcji fizjologicznych.

Definicja autorska emocji naszego profesora:

Emocje to są te stany, procesy, które dają szansę wyrażania jednostkowego, jedynego. Bezpośredni, czuły sygnał który pokazuje co się dzieje w osobowości. Stany emocjonalne są formą interakcji. Emocja jest sposobem odpowiadania na jakość i rodzaj danej interakcji. Może być interakcja we mnie, z moimi wartościami z moim ciałem.

EMOCJA to sposób odpowiadania na rodzaj interakcji lub jeszcze inaczej sposób doświadczania jakości interakcji. Emocja jest formą odpowiedzi organizmicznej - emocja tworzy jedną zespoloną całość - reaguje emocjonalnie jako całość ( ciało + odczucia + stany ducha ) Rodzaj interakcji świadczy o tym z jakim aspektem rzeczywistości mamy do czynienia ( ja - dźwięk, ja - osoba rodzaje interakcji)

Odpowiadanie na rodzaj interakcji oznacza, że człowiek jest kimś aktywnym w tworzeniu emocji. Mogę wzbudzać w sobie emocje pozytywne, negatywne. Czyli ja nie tylko reaguję, ale również tworzę emocje. Zwracając uwagę na fakt, że emocja jest sposobem odpowiadania na rodzaj i jakość interakcji podkreśla się tym samym jaką naturę ma człowiek. Jeśli emocja nie byłaby również formą odpowiadania to oznaczałoby to, że strony emocjonalne mogą kierować człowiekiem, sterować nim. Nie chodzi o to, że człowiek nie podlega emocjom, ale że ma szansę na ich kontrolowanie. Czasami w emocje wchodzimy siłą woli, ale uczymy się stawania podmiotem. Ta interakcja zakłada również pewną synchroniczność dyspozycji podmiotu i obiektu, który wchodzi w interakcje z tym podmiotem. Wg Gasiula wszystkie zjawiska emocjonalne można sprowadzić do 4 kategorii, poziomów:

1.poz. predyspozycji emocjonalnej ( najniższy poziom) Predyspozycja oznacza możność danego sposobu odpowiadania na rodzaj interakcji i jej jakość. O predyspozycji stanowią właściwości natury ludzkiej. Mogą o nim decydować elementy neurofizjologiczne - natura tworzy układ. Np. taka predyspozycja - przewaga pobudzenia nad hamowaniem - skutek, kora jest nadmiernie stymulowana - dalej: powoduje to pewne skłonności do pewnych zachowań. Ale organizm jest podporządkowany zasadzie homeostazy to nadmierne pobudzenie powoduje to, że ja jestem prowokowany przez biologię do przywrócenia homeostazy

2.poz. dyspozycji emocjonalnej - skłonność do łatwiejszego wzbudzania emocji. Bo poziom predyspozycji oznacza jaki mechanizm może leżeć u podłoża tego, żeby kształtować dyspozycję. Jeśli u podłoża mamy mechanizm przewagi pobudzenia nad hamowaniem to w tej predyspozycji on wyznacza dyspozycję do zachowania introwertycznego, ponieważ jest potrzeba równowagi, jak jest za duże pobudzenie to człowiek ucieka od stymulacji, zamyka się. Przy powtarzalności tego układu to się zamienia w stałą dyspozycję a więc dyspozycja jest wynikiem pewnych doświadczeń. W efekcie ta dyspozycja powoduje, że mogą powstać we mnie różne stany emocjonalne.

3. stany emocjonalne mogą one mieć charakter utrzymujących się skłonności - wskazują na pewne układy nastrojów, skłonność do nich.

4. Proces - to jak w tej chwili odpowiadam, reaguję , co się w tej chwili dzieje.

Emocja jako pojęcie budzi wiele kontrowersji. Określenie czym jest emocja, co to jest emocja wymaga przyjęcia pierwotnych założeń potrzebnych do uchwycenia pewnego kontekstu w jakim te emocje się rozważa. Prof. proponuje pojmowanie emocji jako pewnych jakości doświadczeń interakcyjnych. Emocja ma charakter pewnej interakcji. Jakość tej interakcji, doświadczenie jakości tej interakcji jest właściwie stanem emocjonalnym. Emocja sama w sobie może być również ujęta jako pewna forma odpowiedzi na interakcję i jako pewna forma jakości odpowiedzi na interakcję, ponieważ słowo odpowiedź oznacza, że w tworzeniu emocji (powstawaniu emocji) człowiek jest istotą aktywną, nie jest tylko reaktywny. Człowiek może wzbudzać pewnego rodzaju stany w sobie, może pewnymi stanami również sterować.

2. EMOCJE JAKO JAKOŚĆ DOŚWIADCZANEJ INTERAKCJI - ZŁOŻONOŚĆ ZJAWISKA EMOCJONALNEGO (JAK MOŻNA TĘ ZŁOŻONOŚĆ PRZEDSTAWIĆ)

Emocje trzeba ustawić w kategoriach interakcji, podobnie jak osobowość. Stany emocjonalne nie powstaną jeśli nie ma pewnej interakcji, są pewną formą interakcji.

Emocja ma swoją specyfikę: jest reakcją ale poniekąd jest również sposobem odpowiadania na rodzaj i jakość danej interakcji. Spotykamy się z różnymi rodzajami interakcji np. interakcja wewnątrz mnie, interakcja moja z moimi wartościami, jako stanami wyobrażeniowymi, interakcja z własnym ciałem tzw. odczuciami ( coś strzyka mi w żołądku, coś gładkiego wewnątrz pływa ) jakość interakcji pokazuje klimat tej interakcji - to jest sposób odpowiadania na jakość i rodzaj interakcji, sposób doświadczania jakości interakcji. Stan emocjonalny jest odpowiadaniem na jakość interakcji zachodzącej pomiędzy podmiotem doświadczającym a oddziaływującym nań obiektem (różnym obiektem). Emocje są formą odpowiedzi organizmu.

EMOCJA jest sposobem odpowiadania na rodzaj i jakość danej interakcji, patrząc od strony wewnętrznej podmiotu można powiedzieć sposobem doświadczania jakości tej interakcji. Emocje są formą odpowiedzi organistycznej tzn. że emocja tworzy jedną zespoloną całość. Emocja jest stanem całościowym, nie tylko stanem poznawczym bądź tylko stanem fizjologicznym, (człowiek jest złożony z ciała, psyche, ducha - tworzy jedną złożoną całość, tak samo emocje). Jak człowiek reaguje emocjonalnie to reaguje jako całość organistyczna, organistyczna oznacza, że na dany rodzaj i jakość interakcji następuje odpowiedź w postaci reakcji ciała, odczuć wewnętrznych, jakiegoś stanu natury organistycznej.

Rodzaj interakcji wskazuje na to z jakim aspektem rzeczywistości mamy do czynienia (np. może to być interakcja między dopływającymi do mnie dźwiękami a mną jako podmiotem, inny rodzaj interakcji interakcja między osobą, która się do mnie uśmiecha a mną. Emocja jest rozumiana jako forma odpowiedzi ( nie jest to reakcja, ale forma odpowiedzi, nie jest to reagowanie ale odpowiedź). Używanie pojęcia reakcji wskazuje na to, że człowiek jest istotą reaktywną, a używanie określenia „odpowiedź, odpowiadanie" na rodzaj interakcji oznacza, że człowiek jest kimś aktywnym w tworzeniu emocji, człowiek odpowiada tzn. że jest też sprawcą. Emocje nie mogą być traktowane tylko jako forma reaktywności na interakcję pomiędzy daną osobą a danym aspektem rzeczywistości - to byłoby lekceważeniem osobowej natury człowieka. Człowiek jest sprawcą - np. ja wcale nie zareaguję, bo mogę w sobie wzbudzać uczucia szlachetne, wyzwalać za pomocą instrumentów, ale de facto ja odpowiadam (a nie tylko reaguję) jestem sprawcą, biorę udział w tworzeniu emocji i w tym sensie należałoby to uchwycić. Podkreślając fakt, że emocja jest pewną interakcją, pewnym sposobem odpowiadania na jakość i rodzaj interakcji. Tym samym podkreśla się to jaką naturę ma człowiek. Nie mogę tego zrozumieć jeśli założę, że jestem tylko istotą, która reaguje - takie założenia ma swoje następstwa „np. stany emocjonalne mogą mną sterować. A nie chodzi o to, że człowiek nie podlega emocjom, ale o to, że ma szansę na kontrolę. Bo nie byłoby potrzeby terapii, kontroli emocji u człowieka. Interakcja musi założyć pewną synchroniczność ( kompatybilność ) dyspozycji podmiotu (człowieka) i obiektu wchodzącego w akt interakcji z podmiotem. Dyspozycja musi być kompatybilna (synchroniczna) np. ja wcale nie zareaguję emocjonalnie na muzykę derwiszów, patrzę na to zaciekawiony, lekko zdziwiony, bo we mnie (jako podmiocie) nie ma dyspozycji (w innej kulturze wyrosłem). Można powiedzieć, że to jest jakaś harmonia między napięciem wypływającym z podmiotu a obiektem zsynchronizowanym z danym podmiotem. Do tej harmonii też się dorasta, dyspozycja moja dorasta, człowiek czasem nie rozumie pewnych znaczeń. Zatem zjawiska emocjonalne traktowane jako forma interakcji, zjawiska emocjonalne i emocje obejmują b. wiele zakresów (przykład Paula Yanga, który pokazuje, że zjawiska emocjonalne afektywne mogą tak wiele rzeczy obejmować).

3. PROBLEM „KATEGORIE CZY WYMIARY EMOCJI". ZASADNOŚĆ ANALIZY EMOCJI JAKO ODDZIELNYCH KATEGORII

R. PLUTCHIK opracował tzw. BRYŁĘ EMOCJI w górę idąc oznaczył intensywność emocji wymiar intensywności emocji polega na tym, że im wyżej położona emocja tym bardziej intensywna np. zachwyt jest bardziej intensywny niż zaduma im emocje są położone dalej od siebie tym bardziej są różne np. żal i zachwyt dalej od siebie niż żal i obrzydzenie. On uważał, że to kategorie dla emocji są ważne bo kategoria da się opisać zachowaniem. Kluczem do zrozumienia tego jest motyw nazwa „prototypowy wzorzec zachowania" czyli inkorporacja dla zachowania, związanego z pożywieniem, które prowadzi do odrzucenia czegoś np. wymioty - emocją jest wstręt. Każde zachowanie jest związane z właściwą sobie emocją. Dzięki związkowi motywacji z emocjami tworzą się pewne instytucje społeczne, instytucje społeczne powstały w wyniku tego, że człowiek doświadczał pewnych emocji a człowiek doświadczał emocji bo musiał się przystosować. Bardzo wielu autorów uważa, że kategoria jest emocją. Inne sposoby myślenia gdy uważa się, że kategorie nie są dobre a przy charakteryzacji zjawisk emocjonalnych ważniejsze są wymiary emocji, bo lepiej jest opisywać zjawiska emocjonalne. Emocje trzeba opisać przy pomocy wymiarów: przyjemność - nieprzyjemność, odprężenie - napięcie, spokój - podniecenie. Wymiary emocji, bo emocji jest więcej niż wrażeń, których da się wyróżnić ok. 50 tyś. Dlatego, że emocji jest więcej, by je nazwać lepiej użyć dymensji. Są autorzy, którzy opisują emocje za pomocą kategorii i dymensji - łączą je ze sobą np. R. PLUTCHIK uważa, że są kategorie emocji ale każda emocja może być może być bardziej lub mniej przyjemna, bardziej intensywna mniej intensywna jest to też wymiarowość. Obecnie uważa się, że lepsza jest wymiarowość. Plutchik uważał, że można wyróżnić podstawowe kategorie emocji. O kategorii emocji świadczy z jednej strony - gdybyśmy patrzyli z poziomów interakcji - jakość interakcji. Różne są rodzaje interakcji, różne są kategorie interakcji np. interakcja z drugim człowiekiem i wtedy może to być inna jakość niż interakcja z jakimś źródłem dźwięków. Inny rodzaj interakcji i wyzwala inną jakość. Ta inna jakość jest często kategoryzowana i da się uchwycić (ująć) w pewne ramy. O jakości emocji czy o kategorii emocji świadczy inność odczuć, które człowiek przeżywa, ale poza tym również inność mechanizmów neurofizjologicznych tkwiących u podłoża emocji. Kwestia b. dyskusyjna wymiary czy kategorie. Można by to pogodzić. Argumentem na rzecz istnienia kategorii emocji jest fakt z jednej strony rodzaju interakcji i jakości interakcji. Jakość interakcji oznacza, że człowiek ma inne odczucia wewnętrzne, a jak ma inne odczucia wewnętrzne znaczy, że może inną emocję przeżywać. O jakości interakcji i jakości emocji może świadczyć też mechanizm neurofizjologiczny. (obecnie w psychologii emocji b. szeroko rozbudowany jest dział, który poszukuje neurofizjologicznych mechanizmów, komponentów, które tkwiłyby u podłoża różnych kategorii emocji i rzeczywiście znajduje się takie mechanizmy, komponenty czy struktury). Czy to jest takie pewne - do tej pory jeszcze nie bardzo wiadomo, w każdym razie są prowadzone jakieś obiecujące badania w tym względzie. To jest argumentem na rzecz, odmiennych kategorii emocji, na rzecz możliwości istnienia kategorii emocji a nie tylko istnienia wymiarów emocji. Plutchik wyróżnia pewne kategorie emocji a oprócz tego każda kategoria emocji może mieć różną intensywność i ona w różnym wymiarze w przestrzeni wielowymiarowej może być opisana. Mogą być emocje o pewnej kategorii, które mają charakter bardziej pociągający-bardziej odpychający; bardziej przyjemny-bardziej nieprzyjemny, emocje silniejsze (intensywniejsze)-słabsze. Wymiary są wpisane w kategorie emocji i jednocześnie z kategorią emocji wyraźnie związane.

Podział na emocje pierwotne i wtórne

W psychologii emocji, poza problemem kategoria czy wymiar emocji, pojawia się problem podziału na emocje pierwotne i emocje wtórne a z tego bezpośrednio wynika problem czy są uczucia i emocje i czy są to dwie różne rzeczy.

4. PRZYKŁAD PODZIAŁU NA KATEGORIE - R.PLUTCHIK

Plutchik uważał, że można wyróżnić podstawowe kategorie emocji. O kategorii emocji świadczy z jednej strony - gdybyśmy patrzyli z poziomów interakcji - jakość interakcji. Różne są rodzaje interakcji, różne są kategorie interakcji np. interakcja z drugim człowiekiem i wtedy może to być inna jakość niż interakcja z jakimś źródłem dźwięków. Inny rodzaj interakcji - wyzwala inną jakość. Ta inna jakość jest często kategoryzowana i da się uchwycić (ująć) w pewne ramy. O jakości emocji czy o kategorii emocji świadczy inność odczuć, które człowiek przeżywa, ale poza tym również inność mechanizmów neurofizjologicznych tkwiących u podłoża emocji. Plutchik wyróżnia pewne kategorie emocji a oprócz tego każda kategoria emocji może mieć różną intensywność i ona w różnym wymiarze w przestrzeni wielowymiarowej może być opisana. Mogą być emocje o pewnej kategorii, które mają charakter bardziej pociągający-bardziej odpychający; bardziej przyjemny-bardziej nieprzyjemny, emocje silniejsze (intensywniejsze)-słabsze. PLUTCHIK uważa że istnieją pewne podstawowe, pierwotne kategorie emocji. W układzie centrycznym: radość, akceptacja, lęk, zdziwienie. Wg R. PLUTCHIKA (Placzika) kryterium bycia kategorią podstawową jest po prostu zachowanie i uczy pewnego zachowania. powiązanie wstrętu i gniewu daje pogardę . R. PLUTCHIK opracował tzw. BRYŁĘ EMOCJI ( zachwyt, podziw, strach, zdumienie, żal, obrzydzenie, wściekłość, czujność) w górę idąc oznaczył intensywność emocji wymiar intensywności emocji polega na tym, że im wyżej położona emocja tym bardziej intensywna np. zachwyt jest bardziej intensywny niż zaduma im emocje są położone dalej od siebie tym bardziej są różne np. żal i zachwyt dalej od siebie niż żal i obrzydzenie On uważał, że to kategorie dla emocji są ważne bo kategoria da się opisać zachowaniem. Kluczem do zrozumienia tego jest motyw nazwa „prototypowy wzorzec zachowania" czyli inkorporacja dla zachowania, związanego z pożywieniem, które prowadzi do odrzucenia czegoś np. wymioty - emocją jest wstręt. Każde zachowanie jest związane z właściwą sobie emocją. Emocje trzeba opisać przy pomocy wymiarów przyjemność - nieprzyjemność, odprężenie - napięcie, spokój - podniecenie. Wymiary emocji, bo emocji jest więcej niż wrażeń, których da się wyróżnić ok. 50 tyś. Dlatego, że emocji jest więcej, by je nazwać lepiej użyć dymensji. Są autorzy, którzy opisują emocje za pomocą kategorii i dymensji - łączą je ze sobą np. R. PLUTCHIK uważa, że są kategorie emocji (Radość, akceptacja, lęk, zdziwienie, smutek, wstręt, gniew, antycypacja, radość) ale każda emocja może być może być bardziej lub mniej przyjemna, bardziej intensywna mniej intensywna jest to też wymiarowość. Obecnie uważa się, że lepsza jest wymiarowość.

5. EMOCJE PIERWOTNE I WTÓRNE - KRYTERIA KLASYFIKACJI DO GRUPY EMOCJI PIERWOTNYCH .

Podział na emocje pierwotne i wtórne W psychologii emocji, poza problemem kategoria czy wymiar emocji, pojawia się problem podziału na emocje pierwotne i emocje wtórne a z tego bezpośrednio wynika problem czy są uczucia i emocje i czy są to dwie różne rzeczy.

EMOCJE PIERWOTNE :

Pomijając wszelkie b. wyraźne różnice teoretyczne wydaje się, że większość autorów zgadza się z tym, że kryterium przynależności do emocji podstawowej jest przede wszystkim mechanizm biologiczny (kryterium biologiczne), który leży u podłoża emocji. Pierwotne emocje to te, w których wyraźnie istnieje mechanizm biologiczny, podłoże biologiczne (zawsze istnieje podłoże biologiczne, ale tu wyraźnie jest mechanizm neurofizjologiczny), wyraźne struktury biologiczne, które wyznaczają dany sposób przeżywania, pewien sposób jakości interakcji. Poza tym emocje pierwotne to te, które dzięki wyraźnemu mechanizmowi biologicznemu (podkładowi neurofizjologicznemu) występują u wielu gatunków, nie przynależą tylko człowiekowi. Jest pewna ciągłość ewolucyjna z gatunkami niższymi bo te same struktury biologiczne występują w gatunkach niższych niż człowiek i u człowieka.

Kryterium biologiczne wskazuje na to, że

l) jest konkretny mechanizm biologiczny (emocje pierwotne związane są z konkretnymi strukturami biologicznymi (z konkretnymi mechanizmami neurofizjologicznymi precyzyjnie rzecz biorąc

2) emocje pierwotne występują u wielu gatunków, nie tylko u człowieka także u gatunków niższych (u zwierząt niższych - nie u robaka, ale u szympansa => u ssaków przede wszystkim).

Kryterium powszechności występowania emocji u wszystkich ludzi. Emocje pierwotne inaczej podstawowe (różnie można mówić, tutaj o emocjach pierwotnych w znaczeniu tych fundamentalnych, podstawowych) one towarzyszą człowiekowi od samego początku, człowiek nie musi się ich uczyć. Te emocje (stany emocjonalne) występują u wszystkich ludzi bez względu na rasę, narodowość np : emocją pierwotną (podstawową), występującą w każdej kulturze jest emocja gniewu, emocja wstrętu, emocja zdziwienia, emocja smutku, emocja radości. Niektórzy żeby być bardziej precyzyjnymi mówią, że do emocji pierwotnych należą te, które ujawniają się zaraz po urodzeniu w l roku życia. Oczywiście jest to wzmocnienie tego argumentu biologicznego.

Kryterium pierwotności (podstawowości) do emocji pierwotnych należą emocje, które związane są z najbardziej istotnymi zadaniami adaptacyjnymi u zwierząt i u ludzi. Jest możliwość spełniania najbardziej podstawowych zadań adaptacyjnych przez człowieka i przez zwierzę wyższe. Zadanie adaptacyjne to np. obrona przed niebezpieczeństwem, reprodukcja, eksploracja, orientacja na rzeczywistość. Zadania adaptacyjne wiążą się bezpośrednio z pewnymi reakcjami, odpowiedziami i to, że te odpowiedzi zawsze występują ilekroć występuje uruchomienie danego motywu, zadania adaptacyjnego potwierdza fakt pierwotności emocji.

Kryterium uniwersalności biologicznej oraz uniwersalności kulturowej, czyli bez względu na kulturę pojawiają się te same stany emocjonalne. Jest to niekwestionowane kryterium. Żeby odpowiedzieć na pytanie, co jest podstawową emocją a co jest wtórną emocją trzeba odpowiedzieć na pytanie jaka jest natura zwierząt czy wystarczy uniwersalność biologiczna do tego żeby zakwalifikować daną emocję do emocji pierwotnych, podstawowych. Czy zwierzę przeżywa poczucie winy, wstyd, uczucia moralne, religijne, uczucia praksyczne - związane z wykonywaną pracą, działalnością (czy w ogóle może wykonywać pracę) ? Jeśli założymy, że zwierzę nie przeżywa takich uczuć jak wstyd, wina, lęk egzystencjalny to wskazuje bezpośrednio na to, że człowiek ma inną naturę. Jeśli szukamy w naturze przyczyn pierwotności musimy powiedzieć jaka jest natura człowieka, czyli co jest pierwotne u człowieka. Zakładamy, że natura człowieka jest osobowa. W naturze osobowej jest coś co nazywa się emotywnością. Emotywność to dyspozycja w ogóle do przeżywania emocjonalnego pewnych jakości emocjonalnych. Ta emotywność, jest atrybutem osobowym, jest to pojęcie bardziej filozoficzne (tak jak racjonalność jest wpisana w naturę osobową, tak samo emotywność). Ta emotywność ma inny charakter niż emotywność zwierzęcia. Człowiek ma naturę osobową związaną z racjonalnością, rozumnością w efekcie inny będzie układ elementów podstawowych, które odpowiadają za sposób odpowiadania (jakość reakcji) za odpowiedź na pewne formy interakcji. Pierwotność emocji byłaby związana i musiałaby uwzględnić poza uniwersalnością biologiczną, kulturową również naturą osobową człowieka => te emocje są pierwotne u człowieka, które wypływają z jego natury osobowej. W efekcie do emocji pierwotnych (podstawowych) u człowieka będzie należał także lęk egzystencjalny, wstyd, wina w tym układzie te emocje nie występują u zwierząt, występują tylko u ludzi. Te stany emocjonalne można kształtować, wzmacniać lub osłabiać to jest kwestia psychologii wychowawczej, klinicznej i psychologii szeroko pojętych oddziaływań na człowieka, rozwoju człowieka. Człowiek bardzo daleko odszedł od natury zwierzęcej dzięki kulturze jaką wytwarza. Dzięki naturze osobowej bardzo daleko odeszliśmy od zaplecza biologicznego. Człowiek w tym momencie można powiedzieć dysponuje naturą biologiczną, może ją wykorzystywać na różne sposoby dzięki posiadaniu pewnych atrybutów, które są atrybutami osoby. Lęk człowieka mimo porównywalności uczestniczących w nim mechanizmów biologicznych nie jest takim samym lękiem, jak lęk zwierzęcia z uwagi, że inna jest natura. Natura osobowa nasyca sobą i powoduje, że ten lęk jest wręcz inaczej przeżywany. W przeżycia te włączają się systemy pewnych ocen, wartościowania, doświadczeń kulturowych, nacisków itd. Natura osobowa powoduje inne spełnianie się mechanizmów biologicznych. Biologia jest niejako przesycona tą innością natury i nią zdominowana, bo ta natura jest jakościowo wyższa i będzie zawsze dominować. Człowiek biologicznie podlega wpływom natury , ale dzięki temu, że ma naturę osobową może to zaplecze wykorzystywać w różny sposób, może im b. silnie ulegać lub nie. „Stan depresji ducha" powoduje zanik, obniżenie sprawności biologicznej, dlatego człowiek ma świadomość mniejszych szans. Jeżeli człowiek zostanie zniewolony przez własny stan chorobowy, obniża się stan ducha ale na tyle on się obniży, na ile biologia go ogarnie, na ile człowiek da się biologii. Heroizm ludzki polega na tym, że walczy on jak gdyby ze swoją biologią, z własnym stanem chorobowym i często go przezwycięża. To jest dziwny mechanizm. Natomiast jeśli człowiek ma świadomość mniejszych szans i podda się biologii bo np. wie, że ma nowotwór i dopuści do świadomości to, że ma mniejsze szansę na dysponowanie biologią, jak dopuści to do świadomości może nastąpić upadek ducha stan depresji i w efekcie może nastąpić szybkie zejście tego człowieka. Kluczem jest to co dyktuje stan natury osobowej, często jest to kluczem do zrozumienia emocji u człowieka.

Reasumując: argumenty na rzecz emocji pierwotnych to uniwersalność biologiczna, uniwersalność kulturowa, argument natury osobowej. U człowieka emocja musi się spełniać inaczej, ponieważ ma on naturę osobową i w tej naturze jest coś co powoduje inne nasycenie, inną jakość doświadczeń. Natura osobowa dyktuje jednocześnie inność stanów i inne kategorie emocji, które nie występują u zwierząt.

EMOCJE WTÓRNE : W tym układzie, bez względu na to jaki argument podajemy, emocje wtórne to emocje które są wypracowane, ukształtowane na bazie dyspozycji, które człowiek posiada do przeżywania. Emocje wtórne to emocje, które często są wynikiem pewnych doświadczeń człowieka. Emocje wtórne to wynik pewnego zderzenia dyspozycji, którą posiadam w swojej naturze osobowej z doświadczeniami, które zdobywam przez całe życie. Doświadczenie zawsze jest tym wyznacznikiem spełniania się emocji. Z doświadczeniem związana jest kultura, w której my się wychowujemy. Doświadczenie to jest jednostkowy system elementów, które poprzez spotkanie się z dyspozycją jako pewnym sposobem reagowania powodują, że pewne kategorie włączają się i wyzwalają w nas jakąś odpowiedź. Istotnym elementem, może nawet bardziej kluczowym niż jednostkowe doświadczenie jest kultura. Kultura to system wartościowania, układ norm wyznaczający pewne trendy myślowe. Kultura pokazuje co jest znaczące bardziej a co mniej, jakie wartości są istotne a jakie nieistotne. W rezultacie moje doświadczenie jest przesycone innymi schematami w wyniku bycia w danych trendach myślenia, trendach kulturowych. Gdy pojawia się naruszenie danej wartości, danego obiektu o pewnej kategorii kulturowo b. znaczącej wyzwalany jest stan emocjonalny, pewna reakcja emocjonalna, odpowiedź czyli tzw. emocja wtórna np : uczucia religijne - człowiek generalnie może reagować na świat w ogóle pewnym lękiem egzystencjalnym, świat jest zagrożeniem, jest nieznany , nie umie wytłumaczyć tego zjawiska jakim jest świat => ta samoświadomość powoduje, że uruchamia się lęk egzystencjalny => ten lęk może być skanalizowany w różne układy znaczeń. Dana religia może powodować, że lęk jest kanalizowany w pewne układy znaczeń takie, które zwalniają z lęku i jednocześnie dają szansę wyzwolenia zupełnie innych stanów uczuciowych. Katolik w świątyni Buddy ma możliwość doznać uczuć religijnych ale to nie będą takie uczucia religijne jak u człowieka, który jest wyznawcą buddyzmu. Dany system znaczeń powoduje wyzwalanie się we mnie pewnych stanów emocjonalnych dlatego gdyż on wyzwalał we mnie pewne układy nagradzania - karania, przyjemności - przykrości. Emocje wtórne buduje się na bazie emocji pierwotnych przez drażnienie stanów emocjonalnych (jak widzę, że koleżanka wychodzi za mąż to płaczę - to jest pewien klimat, który jest klimatem wartości : małżeństwo, piękno bycia w kościele - to jest ten stan uczuć wtórnych. Należy mieć świadomość tego, że te pojęcia dają się tylko teoretycznie rozróżnić. Pierwotność - uniwersalność a w wyniku powiązania uniwersalności z doświadczeniem i z kulturą powstaje wtórność ale w tej wtórności ciągle przewija się ta uniwersalność (jak ja doznaję uczucia uniesienia w wyniku medytacji tam też występuje pewien stan naturalny, który wyzwalany jest przez uniwersalność biologiczną). Kłopotliwe jest rozróżnienie: to na pewno emocja pierwotna a to wtórna pierwotności może świadczyć automatyzm, na wtórność składa się doświadczenie, pewien styl wychowania, coś w czym ja jestem, coś co dzięki interakcjom społecznym może być dla mnie znaczące. To interakcje społeczne nadają znaczenie zdarzeniom. Zatem rozróżnienie na e. pierwotne i e. wtórne w tym kontekście ma swoje uzasadnienie.

6. EMOCJE A UCZUCIA (SPOSOBY ROZWIĄZANIA) .

PROBLEM UCZUCIA A EMOCJE - PODOBIEŃSTWA I RÓŻNICE

Wydaje się, że to nie to samo, ale w psychologii nie ma na ten temat jednoznaczności. Gdybyśmy weszli w taki tradycyjny układ: każda emocja posiada trzy komponenty

1. komponent neurofizjologiczny, baza biologiczna

2. komponent przeżyciowy, doświadczeniowy czyli to wewnętrzne odczucie

3. komponent ekspresywny ( ekspresji ) czyli to co jest widoczne w moim ciele na zewnątrz. Każda emocja posiada te wszystkie komponenty tylko, że komponenty te są o różnym nasileniu. Np. : Ja mogę być wewnętrznie b. spięty ale ja nie muszę tego ujawniać na poziomie ekspresji dzięki temu, że mam mechanizm samokontroli, który hamuje tę ekspresję (chociaż do końca nie zahamuję w przypadku gdy ta emocja jest silna, bo są różne współruchy zwężenie źrenic -rozszerzenie, lekkie drgania mięśni twarzy nie zawsze czytelne dla potencjalnego odbiorcy, ale dla wyszkolonego, wyrafinowanego na pewno).

Generalnie w każdej emocji występują 3 komponenty:

.-. neurofizjologiczny,

.-. przeżyciowy- doświadczeniowy,

.-. ekspresywny

W tej konwencji, w tym uchwyceniu (styl myślenia anglosaski) emocja jest tym co tworzy ten układ trzech komponentów a uczucie to jest komponent wewnętrzny, doświadczeniowy. Różnica między emocją a uczuciem, polega na tym, że jak mówimy, o uczuciu to mówimy w znaczeniu wewnętrznych doświadczeń stanu przeżyciowego. Uczucie to jest to, co ja przeżywam wewnętrznie. Emocja jest to to, co się wiąże w jedną całość a więc mój stan przeżycia wewnętrznego czyli uczucie, ekspresja i to co tworzy podstawę biologiczną. Ten przedstawiony stopień zróżnicowania i pokazania podobieństw, jedności między uczuciami a emocjami jest najłatwiejszy. Perspektywa dość szeroko przyjmowana. Inny punkt widzenia : jeden z znakomitych psychologów polskich Pro f. Łukaszewski uważa, że emocje i uczucia różnią się między sobą w sposób wyraźny (to jest autorskie ujęcie) chyba najbardziej wyraźne z podanych przez autorów polskich. Wg Łukaszewskiego różnice między emocją a uczuciem:

różnica nr l: emocje mają charakter transsytuacyjny, uczucie może trwać bez względu na sytuację np. ja jestem zakochany bez względu na sytuację w jakiej ja się znajduję z tą osobą, w tej chwili mogę na nią reagować gniewem ale nie zmienia to mojego uczucia do tej osoby. Generalnie mogę różne stany emocjonalne przeżywać ale uczucie się utrzymuje.

różnica nr 2: emocje są zazwyczaj krótkotrwałe. U Łukaszewskiego emocje trwają tak długo jak długo występuje (on mówi „wzbudzony popęd”) jakiś stan napięcia a uczucia charakteryzują się względną trwałością (oczywiście uczucia też się zmieniają, ale w stosunku do krótkotrwałości emocji są b. trwałe, dłużej trwają np. mogę przestać być zakochany ale uczucie zakochania dłużej trwało niż uczucie gniewu wobec tej osoby. (w tej konwencji jest to względna stałość)

różnica nr 3: emocja ma charakter względnie jednorodny tzn, że w danym momencie występuje jedna emocja konkretna, wyraźna kategoria danej emocji (gniew, wstręt) bardzo jednorodna. Uczucia mają charakter często różnorodny (niejednorodny), w uczuciu przepływają różne stany, uczucie jest przesycone (kocham, trochę nie lubię, różne fluktuacje są tego) - to wskazuje na dynamiczność systemu ludzkiego. Człowiek jest dynamiczny, człowiek ciągle się staje, dzieje.

różnica nr 4: uczucia są podporządkowane raczej refleksji, mają swój wątek refleksyjności natomiast emocje mają raczej charakter impulsywny (charakter pewnego automatyzmu, nie są kontrolowane przez refleksję). Emocje są raczej sterowane przez procesy podkorowe (przez ten czysty biologiczny podkorowy mechanizm czy układ limbiczny) a uczucia są sterowane przez korę mózgową. Uczucia są emocjami wtórnymi.

Emocje - emocje pierwotne, uczucia - emocje wtórne.

Żeby emocja wtórna powstała musi być element pewnego doświadczenia, pewnej kultury, pewnego znaczenia, pewnej refleksji po prostu musi być udział kory - w efekcie uczucie jest tą emocją wtórną. Reasumując: uczucia są sterowane przez strukturę korową, przez element refleksyjny a emocje przez podkorową, przez element impulsywny. Problem emocje a uczucia ukaże pewną perspektywę.

7. PODSTAWOWE WŁAŚCIWOŚCI EMOCJI

WŁAŚCIWOŚCI EMOCJI

W psychologii emocji oprócz problemów: czy są pierwotne i czy są wtórne emocje, czy są uczucia i czym różnią się od emocji, z jakiej perspektywy możemy patrzeć na człowieka, który przeżywa stan emocjonalny (na człowieka jako na istotę emocjonalną) występuje kwestia właściwości samych emocji.

Najczęściej w polskiej psychologii ogólnej podaje się 4 podstawowe właściwości emocji.

Każda emocja posiada swoją:

1. siłę bardziej lub mniej intensywna emocja

2. kierunek w znaczeniu coś jest pociągające-odpychające, emocje pozytywne-negatywne, przyjemne- nieprzyjemne

3. jakość każda emocja ma swoją jakość, emocje wyzwalają pewne formy zachowań i to, że emocje mogą wyzwalać odmienne formy zachowań świadczy o jakości emocji

4. pobudzenie emocjonalne - stan pewnej mobilizacji, który przede wszystkim przejawia się na poziomie neurofizjologicznych zmian (przyspieszenie akcji serca, oddychania, zwolnienie trawienia - działanie gałęzi sympatycznej układu nerwowego). Pobudzenie emocjonalne na poziomie psychicznym przejawia się w zmianie umysłowości, w zmianie uwagi - przy optymalnym poziomie pobudzenia człowiek szybciej kombinuje, bardziej koncentruje uwagę lub też przy zbyt wysokim pobudzeniu albo zbyt słabym w ogóle nie kombinuje, rozproszona uwaga, chaotyczne przetwarzanie informacji. Więcej - w pkt 9 zasady emocji

8. PERSPEKTYWY ANALIZY EMOCJI

Perspektywa podmiotu jest najbardziej analizowana przez - poznawcze teorie emocji.

Perspektywa obserwatora najczęściej są to tzw. ekspresywne teorie emocji Perspektywa społeczna - teorie kulturowo-spoleczne emocji

Perspektywa neurofizjologiczna (biologiczna) - teorie neuro fizjologiczne emocji.

PERSPEKTYWY Z JAKICH MOŻEMY SPOJRZEĆ NA EMOCJE

W psychologii emocji ważny problem to perspektywy z jakich możemy spojrzeć na stan emocjonalny. Na emocje możemy patrzeć z różnych punktów widzenia i w efekcie inaczej można interpretować zachowania człowieka.

Często podaje się 4 podstawowe perspektywy spojrzenia na emocje.

1.perspektywa podmiotu - chwytam emocje od strony tego kto doświadcza tych emocji, próba uchwycenia życia emocjonalnego od strony tego kto przeżywa ten stan emocjonalny. Tu powstaje wiele problemów psychologicznych. Czy są osoby, które przeżywają pewne kategorie silniej (mocniej) - słabiej.

Emocje, z tej perspektywy patrząc, stanowią podstawowy czynnik powodujący zmienność obiektów uwagi dzięki temu, że następuje zmienność stanów przeżywania. Zmienia się uwaga, zmieniają się również obiekty uwagi następuje fluktuacja (przepływ), pewna płynność uwagi i w tym sensie emocje, patrząc ze strony podmiotu, mogą być też wskaźnikami pewnych znaczeń u człowieka, (wskaźnikiem pewnych znaczących dla niego informacji). Z tej perspektywy patrząc to, co dla człowieka jest ważne, jakie wartości są ważne, bo on przez stany uczuciowe skupia na tym uwagę Te subiektywne doświadczenia dają mi szansę odczytać różne jakości emocji. Patrząc na emocje z perspektywy podmiotu największy udział w interpretacji i analizie emocji pełnią poznawcze teorie emocji, najbardziej są tu zaawansowane.

2.perspektywa obserwatora (bardzo ważna perspektywa) - na emocje mogę popatrzeć z perspektywy obserwatora.

Obserwatorem jest ten, kto wnioskuje o stanie emocjonalnym drugiego człowieka, wnioskuje po ekspresji twarzy, ciała ludzkiego. W efekcie obserwowanie stanu zewnętrznego może prowadzić również do określenia pewnych specyficznych właściwości danej osoby, (tzn. specyficznego sposobu odpowiadania na pewne rodzaje interakcji, na pewne bodźce, pewne układy). Z perspektywy obserwatora ja patrzę jak człowiek wyraża siebie na zewnątrz i ta zewnętrzna strona daje szansę wnioskowania o jego indywidualności, niepowtarzalności a jednocześnie daje mi szansę wnioskowania co dla niego jest znaczące, jakie rodzaje interakcji są znaczące, jakie jakości interakcji są znaczące. Obserwator zewnętrzny może badać emocje w sposób obiektywny. Ta perspektywa obserwatora oznacza, że emocje mogą być badane w sposób obiektywny, ponieważ to, co człowiek ujawnia może być rejestrowane przez wielu obserwatorów. W rezultacie powstają w psychologii tzw. skale wyrazu mimicznego, skale ekspresji czyli takie mapy rozpoznawania stanów emocjonalnych, które człowiek przejawia bo przeżywa wewnętrznie. Ekspresja jest czynnikiem bardzo istotnym. Z perspektywy obserwatora najpełniej, w szczególny sposób, mogę pracować nad psychologią emocji (również z biologicznej ale nie w tak szczególny sposób). Perspektywa obserwatora mówi, że emocje podlegają pewnym prawom, perspektywa podmiotu (moich doświadczeń) nie mówi mi o tym, bo ja jestem sam ten, który przeżywa. Ja nie wejdę w stan doświadczeń człowieka chyba, że on mi powie, ale jak mi powie to już jest ekspresja, to jest interpretacja. Ekspresja mówi mi o tym, że emocje są rządzone pewnymi prawami. Perspektywa obserwatora mówi mi jakie są relacje tego człowieka z otoczeniem, można wnioskować o tym jakie są wartości przez niego cenione, jakie są strefy znaczeń, jakie są przekonania tej osoby na temat świata i siebie samego.

3.perspektywa społeczna pozwala spojrzeć na emocje jako na pewne wypracowane, narzucone przez społeczność sposoby reagowania.

Perspektywa społeczna mówi o tym, że pewne emocje, pewne stany emocjonalne, które człowiek przeżywa (ja tylko wnioskuję, że przeżywa ) mogą być w pewien sposób wyrażane, przejawiane (np. zachowanie emocjonalne zgodne z oczekiwaniami społecznymi). Społeczność narzuca pewne sposoby przejawiania emocji, dzięki temu ja poznaję z jakiej kultury, społeczności ten człowiek się wywodzi. np : W latach 40-tych kulturę japońską określano kulturą winy i wstydu, bo ten stan emocjonalny był u nich dominantą. Japończycy ciągle się kłaniają. Sposób przejawiania agresji np. kultura euroamerykańska - agresja jest przejawiana w kategoriach ambicji, aspiracji i to jest bardziej pożądane niż zaczepianie kogoś na ulicy. W innej kulturze, w innych układach agresja przejawia się w zabijaniu jakiś zwierząt, polowaniu.

4. perspektywa biologiczna ma obecnie b. wiele obiecujących badań, analiz, pokazuje b. ciekawe zjawiska. Pokazano to w ramach tzw. neurofizjologicznych teorii emocji. Te teorie chwytają emocje z perspektywy biologicznej. Każda perspektywa ma to do siebie, że daje szansę pokazania się innej grupie teorii emocji.

Perspektywa podmiotu jest najbardziej analizowana przez - poznawcze teorie emocji.

Perspektywa obserwatora najczęściej są to tzw. ekspresywne teorie emocji

Perspektywa społeczna - teorie kulturowo-społeczne emocji

Perspektywa neurofizjologiczna (biologiczna) - teorie neurofizjologiczne emocji.

9. ZASADY PSYCHOLOGII EMOCJI (ZASADA ZRÓŻNICOWANIA EMOCJI, ZASADA WSPÓŁWYSTĘPOWANIA I WZAJEMNEGO ODDZIAŁYWANIA NA SIEBIE KOMPONENTÓW EMOCJI, ZASADA WYZWALANIA EMOCJI, ZASADA EMOCJONALNEJ KOMUNIKACJI, ZASADA „EMOCJE CZYNNIKAMI UŁATWIAJĄCYMI OSOBISTY ROZWÓJ", ZASADA INTERAKTYWNYCH SYSTEMÓW, ZASADA WRODZONYCH FUNKCJI ADAPTACYJNYCH I PSYCHOPATOLOGII, ZASADA EMOCJONALNEGO ZARAŻANIA SIĘ, ZASADA SELF- REGULACJI I WYKORZYSTANIA EMOCJI).

ZASADY PSYCHOLOGII EMOCJI - inny sposób uchwycenia właściwości emocji

Proponuję inny sposób. Właściwości emocji uchwycone w tzw. zasadach psychologii emocji. Podstawowe zasady w psychologii emocji. Zasady, które stanowią opis, z jednej strony właściwości emocji (procesów emocjonalnych) a z drugiej strony umożliwiają uporządkowanie wiedzy na temat emocji.

ZASADA NR 1

ZASADA RÓŻNICOWANIA EMOCJI Zasada ta wskazuje na to, że istnieją odrębne emocje, które różnią się między sobą ze względu na podłoże neurofizjologiczne, wzorce ekspresji, wewnętrzne doświadczenia (3 komponenty emocji: neurofizjologiczny, ekspresywny i wewnętrzny, doświadczeniowy, przeżyciowy). Ta zasada mówi o tym, że występują oddzielne stany , oddzielne emocje i kwestia wyróżnienia jakie to są oddzielne emocje, które są bardziej pierwotne a które wtórne jest kwestią b. wewnętrzną danego autora, kwestią autorską. Każda z wyróżnionych emocji pobudza w sposób odmienny człowieka do działania. Można powiedzieć, że kryterium rozróżnienia emocji jest najczęściej charakter wyzwalanych przez daną emocję działań, charakter motywów działań. Jeśli dana emocja wyzwala pewną kategorię działań to jest inna niż ta emocja, która wyzwala inną kategorię działań.

ZASADA NR 2

ZASADA WSPÓŁWYSTĘPOWANIA I WZAJEMNEGO ODDZIAŁYWANIA NA SIEBIE KOMPONENTÓW EMOCJI.

Każda emocja zawiera 3 komponenty emocji. Każdy komponent emocji powoduje uruchomienie innych komponentów emocji. Jeśli występuje jeden komponent ekspresywny to on z reguły pobudza inne komponenty (pobudzenie komponentu przez uaktywnienie jednego z komponentów to jest zasada współwystępowania a jednocześnie wzajemnego oddziaływania). Jak człowiek nagle poczuje wewnętrzny skutek u siebie to uaktywnia komponenty neurofizjologiczne i ekspresję, (dygresja: starzenie się to normalny proces rozwoju) To jest właściwość emocji, że są komponenty i one na siebie oddziałują. Z tego wynika, że jest układ interaktywny.

ZASADA NR 3

ZASADA KSZTAŁTOWANIA (WYZWALANIA ) EMOCJI.

Ta zasada wskazuje na to, że emocje nigdy nie występują w formie pojedynczej niezwiązanej ze sobą. Jedna emocja jak się pojawia to ma tendencję do uruchamiania następnej emocji, tworzy się swoisty, łańcuch. Ten łańcuch może być w każdej chwili przerwany. Pojawienie się danej emocji ma tendencję do kształtowania nowej emocji ( do tego by była swoista fluktuacja - płynność emocji). Przykład : w wyniku naruszonej cenionej wartości moralnej => odczuwam poczucie winy czyli emocję winy => to uczucie winy może prowadzić do tego, że czuję się głupio, jest mi wstyd => to uczucie wstydu może prowadzić do tego, że czuję wobec siebie agresję ( autoagresja ). Trzeba wziąć pod uwagę to, że są emocje, które mają większą tendencję do kształtowania innych i są emocje, które nie mają takiej tendencji.

ZASADA NR 4

ZASADA EMOCJONALNEJ KOMUNIKACJI.

Człowiek najpełniej komunikuje o swoich stanach emocjonalnych przez ekspresję widoczną dla obserwatora. Niektóre stany emocjonalne mogą być odczytywane bez względu na kulturę (w sposób powszechny odczytywane są wyrazy mimiczne). Ta ekspresja komunikuje o tym jaki jest mój stan emocjonalny. Zasada ta wskazuje na to, że komponent ekspresywny jest pewną formą, która daje mi szansę komunikowania tego co czuję. Są stany emocjonalne, które nie są odczytywane w sposób jednoznaczny, ponieważ zależy to od tego w jakiej kulturze człowiek się wychowuje (czasami pewne grymasy mogą być źle odczytywane przez nas ponieważ to jest człowiek z innej kultury). Podobnie jest z doświadczeniami indywidualnymi np. jeden człowiek jak się cieszy to się marszczy i nie wiadomo czy on się cieszy, czy kpi a inny całą buzią jak słoneczko - to jest wyraz ekspresji, to trzeba poznać i odczytać. Generalnie chodzi o to, że następuje kodowanie i dekodowanie ekspresji emocji bez względu na język, kulturę, wykształcenie ale oprócz tego występuje też zawężenie do pewnych podgrup społecznych. Jest to b. ważna zasada. Wydaje się, że dzięki temu, iż emocje mogą być przez ekspresję komunikowane dziecko uczy się własnych stanów emocjonalnych. Istnieje tzw. fizjonomiczna teoria - która mówi o następującym mechanizmie: dziecko tylko wtedy nauczy się stanów emocjonalnych gdy widzi twarz matki, bo przez twarz matki odbija siebie. Ta zasada nie do końca jest jeszcze opracowana, ale głównie chodzi o to, że emocje wyrażane na zewnątrz dają szansę bycia komunikowanym komuś innemu i odczytu siebie.

ZASADA NR 5

WSKAZUJĄCA NA EMOCJE JAKO CZYNNIKI UŁATWIAJĄCE OSOBISTY ROZWÓJ l PRZYWIĄZANIE EMOCJONALNE.

Emocje tworzą pewien koloryt człowieka (ujawniają koloryt codzienności ludzkiej) wskazują na jakość przebiegu interakcji, świadczą o poprawności spełniania się człowieka, o jego zadowoleniu z rozwoju, z adaptacji, z tego co robi lub niepoprawności. Dzięki temu, że emocje są sygnałem tego jak się człowiek czuje, spełnia ( czy czuje się osobą rozwijającą czy nie, przystosowaną czy nie) zwrotnie ( ponieważ człowiek jest istotą interakcyjną ) wyzwala u innego człowieka pewne stany emocjonalne a wyzwalając sam sobie podnosi stan rozwoju, napędza pewien kierunek rozwoju. Jeśli np. dziecko cieszy się, że rozebrało budzik na części, ten jego uśmiech radości jest przez kogoś odczytywany ( np. przez rodzica ) i nagle dziecko widzi w twarzy rodzica ( to jest właśnie zasada komunikowalności emocji), że rodzic wcale się wraz z nim nie cieszy, wręcz przeciwnie jego twarz robi się drapieżna w rezultacie jego stan emocjonalny, który miał związek z tą aktywnością zostaje kodowany jako pewien sygnał, że tak nie powinno się robić, ponieważ natychmiast jest odpowiedź innego typu i on powinien rozwój, adaptację jak gdyby na inne tory wstawić. Ta zasada wskazuje na to, że emocje mogą wpływać na kształtowanie interpersonalnych więzi, kształtowanie pewnego stylu rozwoju człowieka. Emocje są wskaźnikiem, świadectwem pewnych zaburzeń osobowości np : ( psychopata zupełnie inaczej przeżywa pewne stany: ( nie ma odczuć wyższych, nie ma tej komunikowalności ) => w rezultacie nie ma szansy na rozwój (bo nie ma odbicia tak jak u innego człowieka), nie ma przywiązania (bo emocje pokazują [obrazują] styl przywiązania do drugiego człowieka).

ZASADA NR 6

ZASADA INTERPERSONALNYCH SYSTEMÓW.

Zgodnie z tą zasadą stany emocjonalne powodują zmiany w zakresie różnych innych stanów psychicznych człowieka. Stany emocjonalne (wyzwolone emocje) powodują zmiany w zakresie motywacji, poznania, myślenia, wszystkich procesów, działań ludzkich. Ta zasada wskazuje na to, że występuje ścisła zależność między emocją a innymi systemami psychicznymi u człowieka. To jest specyficzna właściwość emocji, że emocja wzbudzona zawsze powoduje oddziaływanie na inne stany, inne procesy psychiczne. Emocja zawsze wpływa na poznanie, działanie, myślenie, spostrzeganie i w efekcie modyfikuje te procesy. Jeśli modyfikuje poznanie to zwrotnie wyzwala też we mnie inne stany emocjonalne. To jedna sprzężona ze sobą całość. Właściwością emocji jest to, że one oddziałują na inne układy psychiczne.

ZASADA NR 7

ZASADA WRODZONYCH FUNKCJI ADAPTACYJNYCH I PSYCHOPATOLOGII.

To jest ujęcie typowo adaptacyjne. Emocje pełnią pewną rolę w przystosowywaniu się człowieka do otoczenia. Dzięki temu, że człowiek pokazywał emocje wyzwał pewne formy zachowań u innych zwierząt a jednocześnie w jakimś sensie podporządkowywał sobie otoczenie. Dzięki temu, że ktoś inny emocje przejawiał ja się podporządkowywałem pod jego schemat działania. Ta zasada mówi o tym, że pewne emocje pełnią pewne konkretne funkcje adaptacyjne, dają szansę przystosowania np : emocja gniewu pełni funkcję adaptacyjną daje szansę przystosowania. Dzięki temu, że ja pokażę gniew przystosowuję sobie otoczenie. Dziecko przystosowuje sobie otoczenie wyzwalając pewne zachowania, dzięki temu, że ujawnia wstręt przystosowuje siebie do pewnego układu środowiskowego.

ZASADA NR 8

ZASADA PSYCHOPATOLOGII.

Emocje mogą prowadzić do stanów patologicznych. Emocje są u człowieka wskaźnikiem naruszenia pewnych normatywów, pewnych norm społecznych. Emocje, które są wzbudzone w wyniku naruszenia pewnych normatywów mogą dyktować różne formy zachowań np : jeśli naruszę pewne normy => to najczęściej doznaję poczucia winy czy wstydu lub innego stanu emocjonalnego. To poczucie winy, wstydu =>jest czynnikiem dynamizującym mnie do zmiany zachowań, jest czynnikiem b. ważnym bo daje szansę na korekcję ale człowiek nie chce się korygować, przyznać do własnego błędu. => W efekcie ta emocja może uruchamiać różne mechanizmy obronne, bo człowiek nie znosi napięcia wewnętrznego. Te mechanizmy obronne mogą prowadzić do różnych form zaburzeń i to jest właśnie zasada psychopatologii. Jeżeli człowiek nie umie rozwiązać wstydu, winy, własnego uczucia upokorzenia - tłumi , broni się przed tym - narasta stan, który zniekształca siebie i całą rzeczywistość a prowadzi do patologii, neuroz. Niektórzy autorzy mówią wprost, że zaburzenie patologiczne to jest wynik niemoralnego zachowania człowieka, są takie b. skrajne ujęcia.

ZASADA NR 9

ZASADA EMOCJONALNEGO ZARAŻANIA SIĘ.

Emocja doznawana przez jedną osobę może wyzwalać zbieżne stany u innych osób. Emocje doznawane przez jedną osobę mogą wyzwalać podobne, stany u drugiej osoby. Tą zasadą można wytłumaczyć pewne grupowe zachowania się ludzi np. kibiców na stadionie. Stan emocjonalny powoduje jakieś napięcie i człowiek zaraża się tym napięciem np : na ślubie kobiety często płaczą - jest ślub, jest w związku z tym jakiś klimat, jest emocja i ja się zarażam tym stanem emocjonalnym, gdy widzę na ulicy radosnego człowieka, który się do mnie uśmiecha też mam tendencję do uśmiechania się, jeśli ktoś wrogo na mnie patrzy, mam tendencję do ucieczki lub też wrogości. Ta właściwość emocji zostaje wykorzystana w przekazach reklamowych, chodzi o klimat uczuciowy, który jest nośnikiem.

ZASADA SELF REGULACJI - REGULACJI SOBĄ I WYKORZYSTYWANIA EMOCJI

Człowiek jeśli chce może podjąć odpowiedni wysiłek by kontrolować swoje stany emocjonalne. Jest to możliwe dzięki temu, że są różne komponenty emocji. Mogę regulować stanem emocjonalnym przez zmianę odczuć, ekspresji, układów pobudzenia wewnętrznego. W efekcie jeśli człowiek chce może się nauczyć sprzężenia zwrotnego - na tym polega feet beck- uczenie się stanów emocjonalnych przez kontrolę fal mózgu itd. Jeśli człowiek chce, może regulować wykorzystując posiadane komponenty emocji (poprzez komponenty emocji). Ta zasada wskazuje na to, że człowiek może wykorzystywać różnie emocje. Fakt, że emocja ma komponenty wskazuje na to, że ja mogę oddziaływać różnie na człowieka. Np: mogę ekspresją tak wytwarzać stany emocjonalnie u drugiego człowieka, że on ulegnie mi, mogę się zgrywać ekspresją, mogę pokazywać cudowną twarz (na tym polega kokieteria - człowiek wystawia się tak do drugiego człowieka żeby go zachęcić ekspresją, nie zawsze to jest zgodne z wewnętrznymi odczuciami, wewnętrznie może czuć co innego), mogę wykorzystać emocje na rzecz własnego interesu, tworzenia pewnego układu - dzięki temu ja go wciągam w swoją orbitę. Wykorzystanie tej zasady może wskazywać też na charakterystyczny stan emocji

10. KLASYCZNE TEORIE EMOCJI (TEORIE PERYFERALNE, POZNAWCZE, MOTYWACYJNE, ADAPTACYJNE). Klasyczne teorie fizjologiczne

OMÓWIENIE KLASYCZNYCH TEORII EMOCJI

TEORIA PERCEPCYJNO- MOTYWACYJNA ROBERTA LEPPERA.

Autor akcentuje: poznanie i motywację od tego zaczyna całość rozważań. Autor podaje, że emocji nie da się od siebie odróżnić na podstawie:

• odmiennej świadomości doświadczania tych stanów,

• reakcji cielesnych,

• funkcji adaptacyjnych, które one pełnią.

Wg Roberta Leppera w/w kryteria są tylko częściowo słuszne. Szukał układu, takiej funkcji psychicznej, procesu psychicznego, który byłby procesem kluczowym i kryterium pozwalającym na odróżnienie emocji od siebie. Tym kryterium dla Roberta Leppera są efekty motywacyjne wyzwalane przez emocje. Motywacja jest kryterium rozróżnienia emocji. Żeby odróżnić emocje od siebie trzeba odp. na pytanie jakie zachowania są wzbudzane przez pewne stany psychiczne a zatem stany lęku - ktoś ucieka, stany gniewu - ktoś atakuje. Rozróżniamy, rozpoznajemy emocje tylko dlatego, że są motywami (i to jest jedyne kryterium odróżnienia emocji od siebie), że wzbudzają pewne działania. Emocje to motywy, które powodują uruchomienie pewnych zachowań, aktów, działań. Stany emocjonalne (nie będą kwestią utrzymywania się pewnych form percepcji, pewnych form zmian cielesnych) będą tak długo trwały jak długo będzie trwała skłonność do pewnego działania. Przy powstawaniu samego procesu emocjonalnego b. istotny udział ma poznanie (procesy percepcji). Nie ma możliwości działania, powstania motywacji jeśli nie będzie percepcji. Robert Lepper twierdzi, że procesy percepcyjne muszą zaistnieć, ponieważ dają szansę rozpoznania skutków działania lub rozpoznania rzeczywistości, która daje szansę pojawienia się pewnych aktów działania. Procesy percepcyjne są b. istotne ale nie są kluczowe dla powstania emocji. Emocja zależy od tego jakie działania zostaną wzbudzone w wyniku pojawienia się pewnych form zakłócenia. Ta teoria jest motywacyjną teorią emocji ( motywacyjna teoria psychologiczna). Zrozumieć emocje to zrozumieć motywację a więc to jakie działania wyzwalają pewne stany, które są emocjami.

Robert Lepper - b. ważna rola percepcji poznawczej.

Percepcja sytuacji motywacyjnie znaczącej ( emocja jest motywem ). Percypuję sytuację i może ona wzbudzać we mnie działanie. Sytuacja jest motywacyjnie znacząca gdy wzbudza działanie. Percepcja sytuacji jeśli uruchamia działanie, jeśli ja pragnę działać to pragnienie staje się motywem => wówczas to jest emocja. Ten motyw to emocja. Jeśli uruchamiam działanie ( emocja jest motywem) wówczas działanie przejawia się jako emocja łącznie ze zmianami cielesnymi np. pobudzeniem wewnętrznym i wtedy ekspresję emocjonalną). percepcja sytuacji => pragnę działać, emocja => uruchamiam działanie => jeśli uruchamiam działanie emocja jest motywem

TEORIA PERYFERALNA EMOCJI W. JAMESA

Peryferalna - on uważa, że emocje powstają w wyniku zmian cielesnych na peryferiach, rejestracja zdarzenia (percepcja sytuacji) => zmiany cielesne => świadomość zmian cielesnych rejestrowana jest jako stan emocjonalny.

Jako pierwsze muszą być zmiany cielesne i dopiero potem pojawia się emocja. Emocja jest następstwem zmian cielesnych.

James (teoria peryferalna), gdyż on uważa ,że w wyniku zmian cielesnych, na peryferiach - peryferalna.

MODEL POZNAWCZY EMOCJI M. ARNOLD

Poznawcza, ponieważ emocje powstają w wyniku poznania.

TEORIA ARNOLD poznawcza, gdyż emocje powstają w wyniku poznania. Najpierw jest rejestracja sytuacji, pojawiają się zmiany cielesne emocje potem. U Arnold, podobnie jak James, tylko używa innych pojęć, występuje u niej pojęcie postawy motorycznej, jest ona charakterystyczną zmianą cielesną w zakresie motoryki. Zmiany motoryczne jak się pojawiają ,to one ukierunkowują świadomość człowieka, emocja, w wyniku pojawienia się emocji pojawia się działanie u Arnold i Jamesa.

U Arnold sytuacja wyzwala zdarzenie najpierw jest ocena oszacowanie sytuacji, w wyniku oceny sytuacji doświadcz. emocji, czyli jak ja oceniam sytuacje, np. : w tej chwili wchodzi do sali niedźwiedź! w tym momencie w wyniku oceny doświadczenie emocji, lub koleżanka jest tak pociągająca ,że wyzwala stan emocjonalny, pojawiają się zmiany, mam ochotę podejść i pogłaskać ją po głowie.

U Leepera ważna motywacja emocja jest tak naprawdę motywem, wejście koleżanki wyzwala we mnie chęć działania. Pragnienie działania jest motywem emocja .

Teoria K. Darwina pojawia się współcześnie pod postacią rożnych teorii emocji.

Emocje maja 3 komponenty:

-neurofizjologiczny

-podmiotowy-doswiadczeniowy

-ekspresyjny

Koncepcje neurofizjologiczne:

udział struktur neuronalnych

Model adaptacyjny Darwina ( model bliski motywacyjnemu ) - pojawia się współcześnie w postaci różnych teorii emocji. Darwin wskazywał pewne fakty decydujące o zmianie zachowań i pozwalające wnioskować o pewnych stanach doświadczanych przez ludzi (ludzi traktował jak efekt końcowy ewolucji). Darwin wskazywał, że we wszystkich kulturach różne emocje są związane z pewnymi wzorcami zmian w mięśniach. Różne emocje (zmiany mięśniowe) wyzwalają różną ekspresję. Zatem istnieje tzw. uniwersalny język. Każdy z nas, bez względu na kulturę, pokazuje pewien styl ekspresji. Ten styl ekspresji pozwala wnioskować o przeżyciach wspólnych dla ludzi. We wszystkich kulturach różne emocje są związane z różnymi zmianami mięśniowymi (szczególnie na twarzy). Zmiany te (wzorce i sposoby reagowania widoczne przede wszystkim na twarzy ale i na całym ciele) są (podobne) u ludzi i u zwierząt (np. jak człowiek się zjeża)

U ludzi i u zwierząt przyjemne (pozytywne) emocje i nieprzyjemne (negatywne) emocje wyrażają się w przeciwstawnych wzorcach zmian somatycznych (wzorcach ekspresji). Dlatego też na podstawie zmian somatycznych można domniemywać jakie stany emocjonalne są przeżywane Wg Darwina wzorce zmian somatycznych związane z daną emocją mają znaczenie funkcjonalne. Wzorce zachowań, związane z danym stanem emocjonalnym dają szansę adaptacji do otoczenia a jednocześnie przystosowują sobie otoczenie. Wprowadzenie takiego sposobu myślenia ma bezpośredni wpływ na współczesne ekspresywne teorie emocji. U Darwina kluczem do zrozumienia emocji jest ekspresja to co wyraża ciało (a szczególnie twarz). To co wyraża ciało pełni jednocześnie funkcję adaptacyjną daje szansę przystosowania (przez wzorce ekspresji ja wyzwalam pewne zachowania u innej osoby). Upraszczając Darwina przedstawię schemat interpretacji jego myślenia, gdzie cykl znaczeń przebiega następująco: sytuacja (zdarzenie) => percepcja tej sytuacji (uruchamia się kod poznawczy) => następuje ekspresja twarzy (pojawia się pewien styl wyrażania siebie) => pojawiają się odczucia związane z tą ekspresją. Proces ewolucji prowadzi do tego, że ekspresja twarzy związała się z pewnym stanem psychicznym -wyzwalanie się ekspresji twarzy => uruchamia momentalnie pewne wzorce pobudzeń wewnętrznych => te wzorce pobudzeń wewnętrznych w ciele wyzwalają => pewne odczucia wewnętrzne. Jest to pewien automatyzm , który wg Darwina jest efektem ewolucji (coś wdrukowane) (np. jak się zmarszczycie to macie tendencję do odczuwania stanu emocjonalnego np. gniewu, smutku). W efekcie stan emocjonalny pojawia się w następstwie ekspresji (tak jakby ona była podstawą) i wyzwala dalsze emocjonalne zmiany w ciele. Ekspresja stanowi wg Darwina pewną formę działania. Darwin i jego konwencja leży u podłoża współczesnych ekspresywnych teorii emocji

Lange, Wegner i Cannon wychodzili z pozycji analiz fizjologicznych (zajmowali się fizjologią, strukturą biologiczną człowieka) a nie analiz psychologicznych. Teoria Jamesa znajduje swoje uzasadnienie w podkładach fizjologicznych na które wskazywał Lange i Wegner. Teoria Canona też jest teorią fizjologiczną a nie psychologiczną. Canon zaczynał od analizy struktur neurofizjologicznych, które odpowiadają za powstawanie stanów emocjonalnych.

Klasyczne teorie emocji można podzieli na dwie grupy:

I. to grupa teorii psychologicznych, które starają się pokazać z perspektywy psychologicznej, jakie procesy są najpierw uaktywniane, aby następnie móc doprowadzić do zmian we wietrznych.

Wyróżnia 3 procesy kluczowe:

*** proces percepcji,

*** proces motywacji

*** proces ekspresji

II. to pozostałe modele - modele fizjologiczne w których wyróżniamy dwie teorie - trzewiowa Lanego i Wepnera wzgórzowa W.Cannona.

KLASYCZNA TEORIA EMOCJI propozycja Wiliama Jamesa (powstała w IX wieku, 1884 r - psychologia zaczynała się dopiero rozwijać). Tekst Jamesa:

„Nasz naturalny sposób myślenia o tych pospolitych emocjach jest taki: umysłowa percepcja jakiegoś faktu wyzwala umysłową afektację nazywaną emocją a teraz taki stan umysłu prowadzi do cielesnej ekspresji. Moja teoria przeciwnie uważa, że zmiany cielesne są bezpośrednim następstwem percepcji pobudzającego zdarzenia a nasze odczuwanie tych zmian w takiej formie w jakiej one występują jest emocją. W potocznym myśleniu jest tak, że tracimy szczęście i dlatego płaczemy, spotykamy niedźwiedzia i dlatego ogarnia nas strach i dlatego uciekamy, to jest potoczne myślenie. Hipoteza której bronię mówi natomiast, że prezentowana wyżej kolejność następstw jest nieprawidłowa nasz stan umysłowy jest wyzwalany bezpośrednio przez objawy cielesne, które muszą wystąpić jako pierwsze stąd bardziej uzasadnione jest założenie stanowiące o tym, ze odczuwamy przykrość, ponieważ płaczemy, boimy się ponieważ drżymy. Bez stanów cielesnych następujących po percepcji sama percepcja byłaby w swojej formie zbyt czysta poznawczo, bezbarwna, pozbawiona emocjonalnego ciepła.

Kolejność zdarzeń (następstw) w pojawianiu się emocji jest następująca:

1) percepcja pobudzającego doświadczenia (zdarzenia) - najpierw jest rejestracja i percepcja jakiegoś zdarzenia np. idzie niedźwiedź

2) percepcja zmian cielesnych - następuje uaktywnienie mięśni szkieletowych ( moja kora mózgowa rejestruje to co się dzieje w mięśniach szkieletowych wnioskuję o przyczynie zmian cielesnych

Reasumując:

1) percepcja pobudzającego zdarzenia

2) percepcja zmian cielesnych

3) wnioskowanie o przyczynie zmian cielesnych i to jest emocja Następuje najpierw rejestracja zdarzenia wraz z rejestracją zdarzenia następuje reakcja ciała, rejestruję reakcję ciała i w zależności od tego jaką reakcję rejestruję taki jest stan emocjonalny - czyli tak jakbym nadawał znaczenie mojemu ciału (to co się z moim ciałem dzieje ).

TEORIA MAGDY ARNOLD ustawia rzeczywistość emocji w kategoriach naturalnych, zdrowego myślenia, rozsądku. Wskazuje na to, że podstawą emocji jest świadome wartościowanie emocji przez człowieka, świadoma ocena. Emocja jest możliwa wtedy gdy następuje stan pewnej oceny, stan pewnego wartościowania.

Można przedstawić ten schemat w następujący sposób:

l) jest receptor

2) rejestracja jakiegoś zdarzenia

3) te impulsy biegną przez wzgórze ( ona uważa, że wzgórze pełni rzeczywiście b. istotną rolę ) we wzgórzu są tzw. stacje przekaźnikowe. Impuls przez stację przekaźnikową we wzgórzu biegnie do kory mózgowej

4) w korze mózgowej następuje tzw. ocena, ewaluacja tego impulsu (tego co jest rejestrowane przez receptor )

5) w efekcie ewaluacji następuje uaktywnienie różnych wzorców emocji, wzorców emocjonalnych. Np. niepokój, wrogość jak uaktywnią się te wzorce emocjonalne wtedy następuje przebieg impulsu z kory mózgowej przez układy wzgórzowe, następuje pobudzenie sympatycznego i parasympatycznego układu nerwowego. W rezultacie tego pobudzenia następuje pobudzenie różnych szkieletowych i wisceralnych. Zwrotnie jest to rejestrowane przez korę mózgową jako zmiany w ciele. Tu układ byłby następujący (gdybyśmy z Jamesem porównywali i analizowali to na poziomie psychologicznym to percepcja jakiegoś zdarzenia np. wchodzi na salę wykładową niedźwiedź (i nie tak jak mówi James od razu się trzęsę a jak się trzęsę znaczy, że się boję) następuje, uruchamia się stan ewaluacji oceny czy ten niedźwiedź jest ładny-brzydki zagraża-nie zagraża, jest pociągający-odpychający. W efekcie ewaluacji następuje uruchomienie pewnego wzorca w korze mózgowej w wyniku pewnych moich doświadczeń. Ja np. wiem, że takie zwierzęta gryzą, jak to zostanie uaktywnione i ocenione, że niedźwiedź może mnie zjeść to następuje przez wzgórze pobudzenie gałęzi sympatycznej i parasympatycznej czyli człowiek się trzęsie, ucieka, zaczyna być spięty zwrotnie rejestruję, że jestem spięty, że chcę uciekać.

Schemat jest następujący:

l) jest percepcja

2) ocena

3) emocja

4) działanie. Jest to ujęcie zupełnie inne ale normalne i zdroworozsądkowe. Autorka określa emocje jako odczuwaną tendencję w kierunku czegokolwiek intuicyjnie ocenianego jako dobre, korzystne albo od czegokolwiek intuicyjnie odczuwanego jako złe, niekorzystne. Emocja to odczuwana tendencja. Ten łańcuch następstw percepcja, wartościowanie (ocena), emocja, działanie

Emocja jest odczuwaną tendencją w kierunku czegokolwiek intuicyjnie, automatycznie (w wyniku doświadczeń tworzy się pewien automatyzm) oceniane jako dobre, korzystne lub od czegokolwiek intuicyjnie, automatycznie odczuwanego jako złe, niekorzystne. CD pyt 11 - można dopisać...

11. NEUROFIZJOLOGICZNE TEORIE EMOCJI (KRĄG EMOCJONALNY J.PAPEZA, KONCEPCJA MÓZGU TRZEWNEGO MACLEANA, ROLA CIAŁA MIGDAŁOWATEGO WG J.LEDOUX'A, NEUROENDOKRYNOLOGICZNA TEORIA J.HENRY'EGO, WKŁAD I INTERPRETACJA S.TOMKINSA, POZIOM AKTYWACJI WG D.LINDSIEYA, INTERPRETACJA K.PRIBRAMA)

Teoria Wzgórzowa ( talamiczna) emocji Cannona Według Cannona nie jest tak jak mówi James. Emocja powstaje wtedy kiedy następuje moment rejestracji i pobudzenia ośrodka we wzgórzu. Kolejność zdarzeń byłaby następująca:

rejestracja jakiegoś zdarzenia ( receptor odbiera jakiś układ ) w efekcie odbioru następuje przepływ impulsów do wzgórza, we wzgórzu może być uaktywniony tzw. wzorzec pobudzenia jeśli zostaje on uaktywniony zostaje również pobudzona kora mózgowa. Jest to teoria raczej o charakterze fizjologicznym niż psychologicznym, operuje ona pojęciami o charakterze fizjologicznym

1) rejestracja przez receptory

2) impuls do wzgórza

3) pobudzenie we wzgórzu pewnego wzorca ( wzorzec pobudzeń )

4) w efekcie pobudzenia tego wzorca następuje rozhamowanie kory mózgowej, co powoduje jednocześnie uruchomienie mięśni szkieletowych, układów steralnych i trzewnych

5) w efekcie zwrotnie jest też rejestrowanie zmian w układzie szkieletowym i steralnym przez korę mózgową i to tworzy emocje. W stanie braku dopływu bodźców wzgórze jest w sposób naturalny hamowane przez korę mózgową

Wg Cannona emocja jest pewnym stanem pobudzenia neurofizjologicznego, w którym kluczową role odgrywa wzgórze. Cannon dlatego zaprzecza Jamesowi bo uważa, że trzewia czy układy pobudzeń typowe dla silnych emocji nie mogą być do końca poczytane za źródła emocjonalnych odczuć, ponieważ one tak naprawdę zbyt wolno działają a jednocześnie nie działają w sposób b. specyficzny, w efekcie nie mogłyby stanowić podstawy różnicowania kategorii emocji a James mówi, że podstawą różnicowania emocji jest to, co się dzieje w ciele i by emocja powstała to musi być układ pobudzeń przez fluktuację impulsów przez wzgórze. Wzgórze odgrywa kluczową rolę. We wzgórzu jest pobudzany wzorzec dzięki pobudzeniu wzorca zostaje pobudzona kora mózgowa w efekcie uaktywnienia kory mózgowej następuje pobudzenie dalszych innych układów trzewnych i mięśni szkieletowych

Teoria wzgórzowa Cannona zakłada, że w przypadku powstawania emocji kolejność jest następująca: najpierw następuje rejestracja sytuacji, percepcja sytuacji zakłóca homeostazę (pojęcie homeostazy na to wskazuje, że wchodzimy w układ interpretacji biologicznej) w wyniku percepcji następuje rozhamowanie kory i uaktywnienie wzgórza - co powoduje pojawienie się emocji. Emocja pojawia się jako wzorzec pobudzenia wzgórza i uwalnia różne reakcje cielesne, teoria trzewiowa mówi iż najpierw jest sytuacja a z nią związane zmiany naczyniowo - ruchowe i zakłócenia wtórne np.: u Langego powstają typowe wrażenia. U Wagnera najpierw następuje percepcja sytuacji, następnie zmiany wrażenia - zawsze zakłócane są emocją. Klasyczne teorie emocji podjęły się rozwiązania problemu następstw wydarzeń, które prowadzą do pojawienia się emocji. Jednakże nadal we współczesnych teoriach emocji pojawia się pytanie co jest pierwsze: koncepcja, poznanie czy zmiany cielesne. Istotną sprawą jest również, zapoczątkowane przez Canonna, podłoże neurofizjologiczne emocji, które znalazło odbicie w koncepcjach Ledouz`a i Pappez`a. Główny akcent kładą na strukturę neuronalną i podkreślają podstawowe znaczenie wzgórza w powstawaniu emocji, również K.T.E, wskazały na związek emocji i motywacji, który to związek został udowodniony w sposób teoretyczny i empiryczny.

I wreszcie nurt Darwina skazujący na fakt pojawienia się form ekspresyjnych prowadzących do powstania emocji - udział w teorii Topinsa.

Jak wiadomo, każda emocja składa się z 3 komponentów :

_>_ podmiotowego,

_>_ doświadczeniowego

_>_ ekspresyjnego.

Wychodząc z tej perspektywy można by rozpocząć analizę wychodząc z najbardziej trwałego elementu - elementu neurofizjologicznego (biologicznego).

Dochodzimy zatem do koncepcji neurofizjologicznych, które wskazują na pewien układ struktur neuronalnych jako podstawę emocji.

PIERWSZA TEORIA JAMESA PAPNEZA.

Pappez odszedł od teorii wzgórzowej Cannona w sposób bardzo wyrazisty. Przedstawił szczegółowy opis emocji, u podłoża których jest obwód składający się z kilku struktur, odpowiadających razem za stany emocjonalne. Zawiera się w jednym układzie limbicznym (rys) Główna pętla to 1 -2-5-4.

Pappez uważa, że zasadniczą rolę w powstaniu emocji w pętli odgrywa Hippokamp, chociaż w zasadzie pomiędzy wszystkimi strukturami neuronalnym występuje pewna wzajemna zależność, wzajemna - układ wzbudzania. Sensorycznym wejściem z otoczenia jest chwytanie impulsów przez układ wzgórzowy, w którym następuje rejestracja impulsów i następne impulsy przechodzą dalej. Istotnym jest fakt, że czasem strumień impulsów może biec różnymi układami (np.: najpierw pobudza podwzgórze lub ciała siateczkowate). W zasadzie, w układzie tym główną rolę odgrywa Hippokamp i cały obwód dział jako całość, ale ilekroć pobudzany jest jeden element całości, to pobudzana jest całość. Pappez uważa, że tak na prawdę występują 5 ścieżki doprowadzając impulsy do kory mózgowej, która odczytuje je jako stany emocjonalne (rys),

I. pierwsza ścieżka to tzw (ścieżka) strumień myśli - przewodzenie impulsu następuje wtedy bezpośrednio od wzgórza do kory mózgowej, do kory sensorycznej. W pętli występuje kora asocjacyjna - kojarzeniowa, która zostaje pobudzona dzięki wcześniejszemu pobudzeniu kory sensorycznej. Gdy zatem pobudzona jest kora asocjacyjna, pobudzony jest zarówno hipokamp, podwzgórze itd. Dlatego tłumaczymy, że czasem musi być tak : aby powstała emocja musi być percepcja.

II. ścieżka - tzw (ścieżka) strumień ruchu - pobudzenie przebiega poprzez wzgórze, wewnętrzną torebka do ciała prążkowanego i do móżdżku, gdzie znajdują się układy pobudzające motorykę w efekcie dochodzi do sytuacji automatycznego wyrażania emocji, które uderzają w sferę motoryki. Pamiętać należy, że sfera motoryki na zasadzie pętli pobudza inne układy i w wyniku tego pobudzane są inne układy i zaczynają występować uczucia.

III. ścieżka - tzw strumień uczuć - przebiega ona poprzez dolną część wzgórza, do podwzgórza i ciała siateczkowatego, następnie przednie jądro zakrętu obręczy w środkowej ścianie półkuli mózgowej. Również gdy tym kanałem płynie impuls też pobudzana jest cała pętla. Zatem w efekcie odczuć pojawia się ruch i świadomość. Koncepcja ta mówi o jedności psychologicznych doznań i jedności odczuć cielesnych.

Kolejna koncepcja, to nieco poprawiona teoria Paula MACLEANA, który zaproponował koncepcje tzw wisceralnego mózgu. Uważa się, że jest to jedna z najbardziej fascynujących teorii neurologicznych.

MACLEAN rozszerza pętlę Pappeza o ciało migdałowate i śródmózgowe. Uważa, że w trakcie ewolucji ludzie rozwinęli przodomózgowie, które posiada tradycyjna strukturę. Oznacza to, że mózg składa się niejako z 5 typów mózgu, które różnią się strukturą anatomiczną i procesami chemicznymi.

I typ - to typ podstawowy u gadów

II typ - ssaków

III typ pojawia się u wyższych ssaków.

I typ- zabezpiecza ochronę siebie i gatunku, struktura jest taka, aby mogły przebiegać, procesy umożliwiające utrzymanie ciągłości gatunku. Występuje on również u ssaków

II typ - umożliwił nowe sposoby zachowania a także ułatwienie relacji dziecko - matka. Pojawiły się takie formy zachowania jak lęk, gniew, agresja, ekscytacja. Typ ten nazwał systemem limbicznym. Dostarcza on informacji o charakterze czysto emocjonalnym.

III typ mózgu rozwinął się gdy nastąpiła konieczność posługiwania się informacjami o charakterze werbalnym, symbolicznym. Można powiedzieć, że emocje są wynikiem pobudzenia czy uaktywnienia tych struktur werbalnych, w wyniku czego powstają słowa.

Wg MacLeama zrozumienie mechanizmu emocji wymaga uchwycenia zasad działania drugiego typu mózgu czyli systemu limbicznego.

II typ mózgu składa się z płata limbicznego i osi podkorowej. Znajduje się w miejscu centralnym i dlatego kontroluje impulsy płynące z "najwcześniejszych” i "najpóźniejszych" układów. Ten układ nazwał mózgiem wisceralnym. w latach 70 - 80, nieco zmodyfikował koncepcję i jednocześnie określił dokładniej struktury siadające się na mózg wisceralny.

Wyróżnił 3 elementy kluczowe do zrozumienia emocji:

>> ciało migdałowate,

>> hippokamp

>> przegrodę

mózg tym samym zawiera różne obwody w zależność-i od tego, który transmituje impulsy.

Kolejna, obecnie najbardziej modna teoria Josefa Le Doux zakłada, że główną rolę w tworzeniu emocji ma, ciało migdałowate - podstawowa struktura układu limbicznego. Jednakże aby zrozumieć emocje, trzeba najpierw zrozumieć schematy utworzone przez ewolucje w strukturach neuronalnych. Szczególną uwagę należy przypisać wartościowaniu bodźca - ewaluacji informacji dopływającej do człowieka. Ewaluacja polega na porównywaniu dopływającej informacji do informacji wcześniej nagromadzonych. Porównywanie może nastąpić ponieważ pewne informacje zostały wcześniej zakodowane w pewnych strukturach. Zakodowanie może być wynikiem przekazu wiedzy poprzez pamięć gatunkową lub wynikiem do świadczeń indywidualnych bądź grupowych. U zwierząt porównywanie ma charakter instynktowny u ludzi instynkt nie odgrywa takiej roli. Jednakże Ledoux uważa, że aby zrozumieć emocje należy zrozumieć pewne dodatkowe elementy. Wg niego docierające informacje do ciała migdałowatego dochodzą poprzez obszary monomodalne, polimodalne i supermodalne. Ciało migdałowate ma charakter ciała integrującego, i ma bezpośrednie połączenie ze wzgórzem. Toteż Ledoux uważa bramę do emocji za wzgórze. Ponieważ występują różne obszary może dojść do sytuacji, że wzgórze może być pobudzane z różnych układów równolegle. Stąd może dojść do sytuacji, że reakcja na bodźce może wystąpić wcześniej niż uświadomienie.

Obszary monomodalne - miejsca skojarzeniowe specyficzne dla danego zmysłu - danego receptora (jednostkowe informacje wzrokowe, słuchowe itp). Z tych obszarów informacje są przesyłane do obszarów polimodalnych - które integrują pojedyncze informacje w pewne całości.

Obszary supramodalne - mają najwyższą formę i zbierają informacje z wielu obszarów polimodalnych. Odpowiadają one za informacje o charakterze abstrakcyjnym. Teoria ta jest zbliżona do teorii prof Buchowskiego w której istnieje podział układów informacyjnych na monokonkretne, polikonkretne i hierarchiczne Należy pamiętać, że podstawą powstania emocji jest ewaluacja, która ma charakter automatyczny lub świadomy, te dwie - ścieżki zostały nazwane przez Ledoux reakcjami pierwszego i drugiego typu.

Reakcje typu I mają charakter mimowolny i natychmiastowy

Reakcje typu II mają charakter reakcji kontrolowanych, dowolnych. Również ostatnio stała się modna teoria neuroendokrynologiczna sformułowana przez Henry'ego. Mówi ona, że stany emocjonalne aktywizuje układ limbiczny, ale również układ, przysadka - nadnercze powodując wydzielanie odpowiednich hormonów (adrenalina, noradrenalina itp). można zatem ustalić wzorce reakcji hormonalnych dla reakcji emocjonalnych. Wg niego stany emocjonalne zawsze aktywizuje układ limbiczny ale również stan emocjonalny związany jest z pewnym uaktywnieniem pracy przysadka nadnercze, z wydzielaniem pewnego zestawu hormonów. W zależności od tego jakie układy hormonalne zostaną uaktywnione taki tez stan emocjonalny pojawi się u człowieka.

Propozycja Tomkinsa.

Wprowadził on pojęcie gęstości pobudzenia nerwowego w określonej jednostce czasu.

Wg niego są 3 klasy aktywatorów emocji:

I klasa to wzrost stymulacji

II klasa to utrzymywanie się stymulacji

III klasa to obniżanie się stymulacji

W zależności od tego jak szybko następuje obniżenie lub podwyższenie stymulacji takich stanów doświadczamy. Przy stymulacji bardzo szybkiej i podwyższonej gęstości pobudzeń doświadczamy stanu zaskoczenia. Przy nie tak szybkiej, ale podwyższo­nej stymulacji następuje stan lęku. Przy wolnej czasowo, ale podwyższonej stymulacji następuje zainteresowanie. Przy utrzymującej się stymulacji mamy do czynienia ze złością lub sytuacją dystresu. Przy gwałtownym spadku stymulacji następuje przy szybkim śmiech, przy wolniejszym radość. W teorii tej kluczem do zrozumienia emocji są nie struktury neuronalne ale stan pobudzenia. Stąd wchodzimy w teorię pobudzenia, gdzie za pobudzenie odpowiedzialny jest układ siatkowaty.

Propozycja Lindsley'a - układ ten wzmacnia impulsy, potem istotną rolę odgrywają wzgórze i podwzgórze oraz kora. Wzmacniając bodźce, wzmacnia struktury układu limbicznego. Im wyższy stan napięcia emocjonalnego tym wyższa aktywność. Teoria ta leży u podłoża współ­czesnych teorii temperamentów. Wymiar aktywności, wyostrzenie uwagi prowadzi do zmiany świadomości, ta zaś do zmiany jakości emocjonalnych,

Dalej poszedł PRIBRAM. Wprowadził jednostkę TOTE tj jednostkę poznania, działania, aktywności poznawczej. podstawą zrozumienia emocji jest stan równowagi stabilizacji, z którego następuje przejście do innej jednostki.(próbuje -działa, próbuje - działa itd), teoria ta podkreśla rolę pamięci i uczenia się. Sama emocja wynika z porównywania mojego planu programu z aktualną sytuacją: układ wzmaga stan pobudzenia, są to procesy które generują afekty, natomiast wyzwolenie afektu jest związane z wyzwoleniem działania. Emocja jest motywem przygotowującym do pewnego stanu. Kluczową rzeczą będzie również działanie układu siatkowatego także wdrukowanie pewnego programu czy pewnych doświadczeń.

Klasyczne teorie emocji tworzą pewien fundament pod współczesne kontrowersje związane z psychologią emocji, warto sięgnąć do źródeł gdyż jest to klucz do współczesnych kontrowersji.

TOTE -jednostka poznawcza działania aktywności człowieka np: jeśli wchodzę do tramwaju i wkładam bilet to kasownika to wtedy wejście do tramwaju jest pewną formą rzeczywistości. Aby do tej rzeczywistości się dostosować uruchamiamy cykl działania. Następuje:

Test - wsadzanie biletu do kasownika Operate - naciskanie kasownika Test - wyjmowanie biletu i sprawdzanie czy jest skasowany Exit - wyjście do następnej jednostki Podstawą zrozumienia emocji jest stan równowagi, stabilizacji, równowaga to stan gdy działanie zostanie wykonane zgodnie z moimi oczekiwaniami. Ta teoria podkreśla role uczenia się i pamięci. Trzeba zrozumieć jakie były wcześniejsze doświadczenia, sytuacje wyzwalające napięcia, w efekcie sama emocja to jest wynik pewnego porównania z aktualna sytuacja. Jeśli dany układ nie pasuje do planu to ten układ powoduje wyzwalanie działania. Wg Pribrama emocja jest bardzo bliska motywacji. On wprost mówi o tym ze wszystkie procesy które wyzwalają, wybijają ze stabilnego położenia, są niezgodne z oczekiwaniami, z planem to są procesy, które generują afekty emocji. Wyzwolenie tego afektu nie jest od razu związane z działaniem w związku z tym emocja jest de facto motywem. Stan motywacji wskazuje ze organizm przygotowuje się do pewnego stanu oddziaływania na otoczenie. Działanie ukl. siatkowatego jest kluczowe, oraz warunkowanie pewnych doświadczeń. Emocje są jakością interakcji miedzy podmiotem a otoczeniem. Ta teoria uświadamia w sposób bardzo prymitywny, schematyczny, ze aby zrozumieć emocje to trzeba zrozumieć nie tylko jednostkowy ukl. organizmu, należy zrozumieć układ człowiek - doświadczenie, człowiek - system oddziaływań na otoczenie.

12. EKSPRESYWNE I SOCJOKULTUROWE TEORIE (ZNACZENIE EKSPRESJI - FUNKCJE, DOWODY NA ROLĘ EKSPRESJI, TEORIA S.TOMKINSA. INNE PROPOZYCJE).

Kolejny nurt wskazał na to, że aby zrozumieć emocję trzeba zrozumieć jakie formy ekspresywne prowadzą do tej emocji - Tomkins. Każdy proces emocjonalny (każda emocja) zawiera w sobie 3 komponenty:

)> komponent neurofizjologiczny,

)> komponent podmiotowy (doświadczenie, świadomościowy) i

)> komponent ekspresywny.

Można by taki trójpodział uznać za przyjęty w psychologii. Wychodząc z tej perspektywy można zacząć analizę od komponentu najbardziej dysponującego do powstawania emocji. Najbardziej trwałym komponentem jest podkład neurofizjologiczny => neurofizjologiczne koncepcje.

Komponent ekspresywny (to, co wyraża człowiek przeżywający pewien stan emocjonalny): wskazuje na związki człowieka ze społecznością i sposobność do podejmowania komunikacji z innymi ludźmi. Człowiek poprzez ekspresję ujawnia siebie, a dzięki temu, że ujawnia siebie ma możliwość nic tylko ukazania własnego stanu ale wpływania na zachowanie innych osób. Najbardziej znaczącą teorią ekspresywną, która wskazuje na podstawowa rolę mięśni twarzy jest teoria TOMKINSA.

MODEL WEWNĘTRZNYCH AKTYWATORÓW AFEKTU WEDŁUG TEORII TOMKINSA Uważa on że afekty są bardziej naglące niż popęd. Afekty zawsze działają wzmacniająco. Stany emocjonalne tym samym stają się podstawowym systemem motywacyjnym, ponieważ brak wzmocnień ze strony emocji powoduje wygaszanie popędu. Natomiast wzmocnienie emocji powoduje wzmocnienie popędu. Kluczową kwestią jest znaczenie ekspresji. Charakterystyczne u Tomkinsa to silne związanie emocji z ekspresją twarzy. Uważa że afekty są głównie reakcjami twarzy a potem głosu i skóry. Emocje są głównie reakcjami twarzy, które gdy zostaną uświadomione to wtedy fakt uświadomienia wyzwala we mnie stan psychiczny. Świadomość tych stanów prowadzi do pojawienia się stanu innego psychicznego. Następuje sprzężenie zwrotne między twarzą a stanem wewnętrznym. Uświadomienie zmian, które zachodzą w twarzy tworzą doświadczenie emocji. Jeśli twarz się wykrzywia i ja to uświadamiam to fakt uświadomienia powoduje doświadczenie emocji. Przebieg sprzężenia zwrotnego jest bardzo indywidualny. Sama organizacja reakcji twarzy to jest wynik działania podkorowych ośrodków. W tych ośrodkach znajdują się oddzielne specyficzne programy dla każdej emocji. Ta teoria nazywa się teorią mimicznego sprzężenia zwrotnego. Układ siatkowaty stanowi wzmacniacz wszelkich impulsów i on odpowiada za stany przyjemności i w każdej chwili może podnieść temperaturę do tego stanu że wystąpi stan emocjonalny. Poza układem siatkowatym istotnym czynnikiem wzmacniającym afekt jest twarz , skóra, głos. To tworzy jedną całość. Twarz jest pewnym czynnikiem wzmacniającym i na mocy sprzężenia z układem siatkowatym następuje uaktywniający się stan programów , który jest doświadczany jako stan emocjonalny. Wyróżnia trzy stany są związane ze skóra :

-pierwszy dotyczy zadawania cierpień, poddawanie torturom przez stymulację skóry to wymuszanie do pewnych zachowań .

Fakt że przez skórę zadaje się cierpienie wskazuje że jest ona szczególnie wrażliwa na stany emocjonalne.

)>seksualne uwodzenie przez stymulację skóry.

)>zmęczenie prowadzi do senności, widać je na skórze

Wyróżnia trzy klasy aktywatorów emocji (czynników aktywizujących emocje wzbudzanie emocji,

l) wzrost (podwyższenie) stymulacji

2) utrzymywanie się stymulacji

3)obniżanie się stymulacji.

Trzy klasy dające szansę opisu form drażnień nerwowych prowadzących do wzbudzania emocji. W zależności od tego jak szybko następuje podwyższenie, obniżenie stymulacji lub jak długo utrzymuje się stymulacja doświadczamy takich stanów emocjonalnych.

Każda emocja wiąże się również z inną jakością wokalną jeśli chodzi o głos.

1.Każda emocja ma sobie właściwe bez względu na kulturę.

2.Emocjonalne formy ekspresji są wieloskładnikowymi sygnałami. Ekspresja tworzy pewien zespół sygnałów , obejmują one przede wszystkim twarz , głos , skóra (Tomkins). Można rozszerzając powiedzieć że składa się na to cała ekspresja ciała.

3.Emocje mają ograniczony czas trwania od 0,5 do 4 sekund. Jest to czas trwania zdecydowanej większości emocji, krótsze lub dłuższe raczej świadczą o udawaniu przezywania emocji.

4.Ekspresja emocjonalna może być symulowana (udaje zakłopotanie, zdziwienie) Wskaźnikiem rozpoznania emocji jest czas trwania emocji. Ważnym wskaźnikiem jest koordynacja ruchów mięśni twarzy , synchronizacja, harmonijność (dysharmonia przy symulacji). W kontakcie laików nie jest to wyczuwalne. Ważnym wskaźnikiem jest symetryczność ekspresji. Przy symulacji pojawiają się asymetrie w zakresie uruchamianych mięśni twarzy. Symulacja nie musi być w pełni świadoma. Jeśli ludzie wierzą że mówią prawdę to wtedy trudno jest odczytać symulację.

5.Za wywołanie każdej emocji odpowiadają jednakowe u wszystkich ludzi właściwości zdarzeń. . Nie chodzi o treść ale o formalne cechy.

6.Dla każdej emocji występują wspólne i dające się odróżnić zmiany w układzie nerwowym.

7. Kształt, ekspresja jest rezultatem trzech elementów:

- wrodzonych wzorców, biologicznie uwarunkowanych schematów mimicznych

- nabytych, społecznie ustalonych sposobów ustalania emocji. -mimiki, wyraz emocji jest efektem indywidualnych właściwości ekspresyjnych, które modyfikują szereg ekspresji.

KOMPONENT EKSPRESYWNY - TEORIE EKSPRESYWNE EMOCJI

Generalne refleksje nad ekspresją:

Komponent ekspresywny jest czymś kluczowym dla wyrażania zachowań i dla wpływania na zachowanie innych. Ten komponent wskazuje na autentyczność, zwartość zachowań ludzkich, jest zewnętrznym przejawem tego, co się dzieje wewnątrz człowieka. Ekspresja może być i jest sposobnością do wyrażania własnych postaw, nastawień i własnych moralnych zachowań. Czasem człowiek może przez ekspresję ujawnić świat wewnętrzny własnych przeżyć.

Ekspresja jest ważna (koloryt baletu, koloryt teatru), ekspresja ma w sobie filozofię życia, może stawać się pewnym stylem życia np. taniec flamenco, tango. Przez tango wyraża się pewne stany emocjonalne, stan ducha ludzkiego.

Reasumując: ekspresja jest czymś, co wskazuje na wewnętrzny stan człowieka, jest pewną podstawą wyzwalania doświadczeń emocjonalnych i w tym momencie ekspresja staje się czymś, co może nam pokazać postawę twórczą człowieka. Dzięki temu, że człowiek wyraża swój stan - tworzy, kreuje pewną rzeczywistość. To jest uzewnętrznienie własnego stanu wewnętrznego. Dzięki temu uzewnętrznieniu można łatwo odczytać człowieka. Np. można odczytać manieryzmy w ujawnianiu uczuć, wrażliwość moralną człowieka (człowiek zdolny do przeżywania winy, wstydu, radości, człowiek bezwstydny, obojętny, cyniczny).

Komponent ekspresywny ma duże znaczenie w kontaktach interpersonalnych, bo wpływa na zachowanie podmiotu, wyraża to zachowanie i wpływa na zachowanie innych ludzi, w związku z tym często ten komponent staje się instrumentem manipulacji zachowaniami innych ludzi, ale również staje się elementem manipulacji zachowaniami własnymi, ponieważ ja siebie w jakiś sposób ujawniam i ludzie mnie w jakiś sposób odbierają i oni poprzez odbiór (odczytanie mojej ekspresji) mojego zachowania zewnętrznego uwiarygodniają je. Ekspresja jest swego rodzaju maską, która ukrywa indywidualność i tym samym broni intymności, broni mojego świata, własności a z drugiej strony ekspresja (czyli maska) daje poczucie wspólnoty i jednocześnie skłania do odwołania się do podobieństwa zachowań z innymi np. czuję i wyrażam nienawiść ale inni członkowie czują i wyrażają w ten sam sposób nienawiść. Należy zwrócić uwagę na łatwość wzbudzania ekspresji w sytuacjach przejmowania pewnego klimatu emocjonalnego.

Zjawisko motorycznej mimiki - wtedy gdy człowiek imituje ekspresję innych ludzi gesty, sposób mówienia, sposób poruszania się - jest takim wymownym świadectwem wpływu ekspresji na zachowanie człowieka.

Ważne dla podkreślenia znaczenia elementu ekspresywnego emocji są pierwsze kontakty człowieka z matką. b. istotne są doświadczenia z twarzą ludzką u małych dzieci, u niemowląt, (b. wiele badań jest na ten temat prowadzonych). Przez twarz matki i ekspresję ciała matki dziecko uczy się odczytywania własnych stanów tzn. gdyby nie było ekspresji twarzy, ciała matki dziecko nie mogłoby nauczyć się rozpoznawania własnych stanów emocjonalnych. Twarz innej osoby uczy rozpoznawania. Twarz matki jest odbiciem mojego stanu psychicznego, jest wskaźnikiem jednocześnie korygującym moje zachowanie, korygującym mój sposób przeżywania. W efekcie , tak jak by to określili teoretycy psychologii relacji z obiektem, psychologii selfu poprzez twarz matki następuje tak jakby wewnętrzne różnicowanie na to co dobre i na to co złe, to buduje „Ja'' - konstrukt wewnętrzny osobowości. Dlatego tak ważny jest ten element ekspresji emocji. Twarz jest symbolem osoby, nośnikiem niejako zachęcającym do interakcji międzyosobowych.

Wiele badań wskazuje na to, że kultura modyfikuje ekspresję, sposób wyrażania emocji. Kultura i trendy, które dominują w danym społeczeństwie narzucają pewne sposoby zachowania, nie modyfikują one samych tendencji do przeżywania emocji, sposobu wyrażania emocji ale modyfikują możliwość i adekwatność sposobów przejawiania się emocji. Na 100 osób u 10 tak samo się przejawia a u 90 inaczej.

Wniosek z tego, że są duże różnice indywidualne w zakresie ekspresji emocji. Możemy przeżywać te same stany emocjonalne lęk, zdziwienie, zaskoczenie ale na twarzy możemy zupełnie inaczej reagować. Duży jest udział mechanizmów indywidualnych, które do końca nie są rozpoznane.

Współczesne eksperymenty Paula Ekmana

uruchomienie mięśni twarzy, proszono badanego: unieś brwi, ściągnij je razem, unieś powieki, zaciśnij wargi i dla 6 wyróżnionych emocji, które badano podawano specjalną instrukcję, która zawierała opis form angażowanej ekspresji. Poza tym dokonywano pomiarów neurofizjologicznych (akcję serca, temp. skóry). Okazało się, że jest ogromne podobieństwo w przeżywanych stanach wewnętrznych. Osoby, którym podawano instrukcję zaciśnij wargi, podnieś brwi do góry, zaciśnij zęby mówiły, że doświadczały stanów wewnętrznych b. podobnych np. jedna z osób jak otrzymywała te instrukcje miała wrażenie jakby była zagniewana, chociaż de facto nie czuła w sobie gniewu. To by wskazywało na to, że stan ekspresji staje się pewną dyspozycją do wyzwolenia stanu wewnętrznego i te stany wew. są b. podobne u wszystkich ludzi.

Eksperymenty Jamesa Lairda, który uważa, że na subiektywne doświadczenia emocji mają wpływ wyjaśnienia jakie ludzie podają przy pojawianiu się danych form zachowań b. istotne są atrybucje. Na to jak ja doświadczam emocji mają wpływ interpretacje, wyjaśnienia jakie ja jako człowiek podaję przy pojawieniu się danej formy zachowania.

SOCJOKULTUROWE TEORIE EMOCJI

Zrozumieć emocje to zrozumieć możliwości uchwycenia perspektyw z jakich można spojrzeć na emocje. Zrozumieć emocje to zrozumieć predyspozycje, dyspozycje i stany.

Cd pyt 13

13. SOCJOKULTUROWE SPOSOBY INTERPRETACJI EMOCJI (ROLA KULTURY W TWORZENIU EMOCJI; ROLA KULTURY W INTERPRETACJI PLUTCHIKA).

Perspektywa socjokulturowa - na emocje można byłoby popatrzeć z perspektywy kultury i społeczności w jakiej wzrasta człowiek. Perspektywa socjokulturowa mówi o tym, że emocje są uwarunkowane przez kulturę, przez społeczność w której człowiek się wychowuje, w której żyje. Tych teorii jest b. dużo. Prof. wskazał na kilka elementów godnych uwagi:

Sposoby myślenia, które można by zaliczyć do socjokulturowych interpretacji emocji są b. istotne. Takim sposobem myślenia jest

TEORIA SPOŁECZNEGO ETYKIETOWANIA.

Ta teoria wskazuje na to, że dla nazwania emocji człowiek kieruje się pewnymi wskaźnikami pochodzącymi z otoczenia. Przypomnijmy sobie Szachtera i Singera (ich eksperyment) - dla nazwania emocji, gdy człowiek nie ma pełnej informacji i jest to stan, który do końca nie da się jednoznacznie wytłumaczyć człowiek szuka wskaźników z otoczenia. Tak jak w eksperymencie Szchachtera z adrenaliną poinformowani, niepoinformowani. W tym eksperymencie wskaźnikiem z otoczenia było zachowanie osoby (wesołkowaty lub gniewny) powodowało, że badany mógł znaleźć nazwę dla swojego stanu. Te teorie często nazywają się teoriami społecznego etykietowania, ale wielu autorów mówi, że one do końca nie należą do nurtu socjokulturowego. Wszakże szeroko ten nurt ujmując można byłoby je zaliczyć.

Bardziej pasują do tego nurtu tzw.

TEORIE SPOŁECZNEGO WNIOSKOWANIA

to są teorie, które czasem uważa się za pewną formę odmiany społecznego etykietowania. Są bliskie teoriii społecznego etykietowania. Zgodnie z tymi teoriami emocja jest społecznie wyuczona przez to, że ja się wychowuję w danej kulturze. Emocja jest wyuczoną przez daną kulturę, społeczność teorią, z góry narzuconą, która pozwala wyjaśnić przyczyny mojego zachowania. Człowiek uczy się, stan odniesienia tego typu, że kogoś pogłaszczę, kogoś kopnę, to tworzy jakąś teorię. Ja się wyuczyłem, że przytulanie się i głaskanie nazywa się sympatią, miłością a kopanie w kostkę nazywa się agresją, gniewem. Jest to pewna aprioryczna teoria (narzucona a priori), która pozwala wytłumaczyć moje zachowanie. Teorie społecznego wnioskowania dopuszczają możliwość popełnienia przez człowieka błędu. Te teorie mówią o tym, że choć mamy narzucone pewne schematy, aprioryczne możliwości interpretacji własnych zachowań to czasami nazywanie emocji może być trudne, kłopotliwe. Ta teoria może być czymś błędnym. Te teorie poprzez dopuszczanie możliwości popełniania błędów dopuszczają fakt, że ludzie mogą przedstawiać fałszywy obraz swoich stanów emocjonalnych. Te teorie dopuszczają możliwość popełniania błędów, niepoprawnego odczytywania własnych zachowań. To w efekcie może powodować, że zaprzeczam pewnym emocjom lub też nazywam je inaczej a tak naprawdę przeżywam co innego. Jest to odbierane przez zewnętrznego obserwatora następująco: człowiek sprzeczny, który mówi, że przeżywa emocje gniewu a okazuje się , że on kogoś darzy sympatią.

SPOŁECZNY KONSTRUKTYWIZM podobny do społecznego wnioskowania z tym, ze konstruktywizm traktuje emocje jako społecznie wyuczone intelektualne reprezentacje, intelektualne konstrukcje w rezultacie raczej charakteryzujące w ogóle zachowanie człowieka niż same emocje. Konstruktywizm traktuje emocje jako semantyczne interpretacje służące do ukazania zachowań jako czegoś znaczącego i zrozumiałego.

Teodor Kemper to przedstawiciel słabszej odmiany konstruktywizmu społecznego. Dzięki temu, że jest słabsza pokazuje kiedy pojawia się forma typowa dla konstruktywizmu. Kemper uważa, ze emocje są zakorzenione w naturze dzięki ewolucji, która według niego miała charakter społeczny (gdyby nie było charakteru społecznego nie byłoby ewolucji). Wg Kempera nie ma emocji, które byłyby w pełni wewnętrzne, wolne od kontekstu zewnętrznego. Emocje są zakodowane w naturze dzięki ewolucji. Ewolucja sama w sobie ma charakter społeczny i dlatego, że ewolucja ma taki charakter nie ma emocji takich, które miałyby charakter czysto wewnętrzny. Emocje nie mogą być wolne od kontekstu zewnętrznego, bo maja charakter społeczny (bo ewolucja ma charakter społeczny). Wg Kempera podłoże czysto fizjologiczne mają emocje tzw. pierwotne, do nich należą:

gniew, lęk, depresja i szczęście (zadowolenie).

Te emocje są powszechne dla całego gatunku ludzkiego bez względu na kulturę, ponieważ w rozwoju ontogenetycznym zawsze były b. znaczące i mają dużą wartość dla przetrwania człowieka. Jest to słabsza odmiana konstruktywizmu, która zakłada, że: jest układ biologiczny będący wynikiem ewolucji (a ewolucja ma charakter społeczny), w efekcie same emocje nie mogą być zjawiskiem czysto wewnętrznym, zawsze mają kontekst zewnętrzny. Wg Kempera emocje, które mają swoje podłoże fizjologiczne są podporządkowane czynnikom społecznym. Wg Kempera układ zależności mógłby wyglądać następująco: rezultaty stosunków społecznych prowadzą do zróżnicowanej aktywności układu nerwowego (stosunki społeczne: człowiek się spotyka z innymi ludźmi, człowiek jest w pewnym sensie pod wpływem innych ludzi, ich statusu, pozycji). Stosunki społeczne prowadzą do uaktywnienia w pewien sposób centralnego układu nerwowego (gdyby tego nie było nie byłoby oddziaływania na system nerwowy) w efekcie komunikaty płynące z systemu nerwowego zwrotnie są doświadczane jako pewien stan wewnętrzny, ten stan jest nazywany stanem emocjonalnym, tak naprawdę przyczyna tego jest układ społeczny. Przyczyna emocji jest zawsze układ społeczny i dlatego to jakie będą powstawały następne emocje zależy od społeczności w której człowiek żyje, od kultury.

Poza 4 pierwotnymi emocjami powstają emocje wtórne, kształtowane właściwie przez ośrodki socjalizujące.

Wg Kempera:

emocja winy jest uspołecznioną formą lęku, lęku przed karą za niepoprawne zachowanie. Lęk został wytworzony jako ewolucyjny układ, ale ewolucja z natury jest czymś społecznym. Człowiek wchodząc ze swą naturą w układ nowego kontekstu społecznego może ten lęk modyfikować tworząc wtórny poziom emocji, którym jest np. wina uczucie dumy jest uspołecznionym zadowoleniem, powstaje wtedy kiedy jest kontekst społeczny, który sygnalizuje mi, że cos jest dobrze uczucie wstydu jest efektem uspołecznienia gniewu do siebie samego Społeczność wytwarza konstrukty. To jest ta słabsza odmiana konstruktywizmu. Silna odmiana konstruktywizmu mówi, że wszystkie emocje są konstruktami społecznymi. Skrajny konstruktywista to jest Rom Harre. On twierdzi wprost, że nie ma czegoś takiego jak emocje, są tylko różne sposoby działania i odczuwania, ujawniania własnych postaw, własnych opinii. Ciekawe jest to, że jego analizy są logiczne, poprawne. Wg niego emocje są i były cielesnymi zapisami ocen moralnych i postaw, a oceny moralne powstają dzięki społeczności, kulturze. Można by się zastanawiać nad tym czy kultura ma wpływ na emocje, abstrahując od pewnych układów teoretycznych. Silna jest zależność emocji od kontekstu kulturowego, historycznego, politycznego, społecznego b. wiele analiz było na ten temat prowadzonych. Lata 70-te antropologiczne analizy wskazywały na różnice w ujawnianiu się emocji między różnymi kulturami, obecnie te różnice się zacierają się z uwagi na to, że różnice międzykulturowe się zacierają. Obszernie były analizowane emocje wstydu i winy. Mówiono o kulturach winy i wstydu.

Ruth Benedykt prowadziła badania w latach 40-tych, wyróżniła narodowości kultury wstydu i kultury winy, pokazała te różnice i te mechanizmy. Inny autor interesował się zmianami w społeczeństwie anglo - amerykańskim przeprowadzał analizy porównując dwa ostatnie wieki. Zmiany w zakresie emocji wiązał ze zmianami społeczno-kulturowymi. Z oczekiwaniami religijnymi, zmianami demograficznymi. Zauważył, że smutek przed nastaniem XIX w. był wyraźnie umniejszany natomiast w epoce wiktoriańskiej był dominującą emocją osiągającą prawie poziom obsesji. Pod koniec XIX w. Obrzędy żałobne były b. rozbudowane smutek i żal zajmowały dużo miejsca w życiu prywatnym i publicznym. Początek XX w. - zwrot smutek traktowany jako coś plebejskiego, chorobliwego, zwrot w kierunku izolacji człowieka od żalu i smutku. Optymizm prowadzi do przeżywania tylko emocji pozytywnych. Nasza kultura jest kulturą emocji i ona narzuca pewien schemat myślenia, przeżywania „Don't worry by happy", „Keep smiling", myśl pozytywnie. Ludzie średniowiedza - był emocjonalny stan osłabionego zainteresowania światem, znudzenie światem, lekceważący stosunek do świata, melancholia, dystans. Kultura ma istotny związek z emocjami i ona narzuca przez pewne społecznie sankcjonowane schematy myślenia pewien styl przeżywania, doświadczania świata i siebie samego. W pewnych kulturach występują zróżnicowane nazwy stanów emocjonalnych takie, które nie występują w innych kulturach, „np. w terminologii taitańskiej jest wiele form gniewu, gniew jako: wynik irytacji, wściekłości, wyrastający ze stosunków osobistych, związany ze stanem układu interpersonalnego małżeńskiego. W tej terminologii występuje obniżona świadomość emocji smutku, winy, depresji. Kultura ma znaczenie, ale jeśli kultura jest traktowana jako klucz i jedyna przyczyna to jest to błąd i nadużycie. Kultura i społeczność jest ważna, ponieważ koryguje, uczy sposobu wyrażania emocjonalnego przez komponent ekspresywny. Kultura i społeczność uczy sposobu wyrażania emocji, uczy kontroli i tym samym zmienia stany wewnętrzne b. istotny jest język, który dana kultura, społeczność proponuje na określenie różnych stanów. Język powoduje, że pojawia się dana forma reprezentacji poznawczej. Z innej strony patrząc społeczność być może stwarza tylko podstawy ku odmienności spełniania się natury ludzkiej emocjonalności. Społeczność sama w sobie tej natury nie tworzy tylko stwarza podstawę ku możliwości spełniania się w dany sposób natury ludzkiej emocjonalności. W wyżej wskazanym wymiarze przykładem może być

UJĘCIE R. PLUTCHIKA, On podkreśla b. istotny, przyczynowy związek emocji z kulturą, wg niego emocje są czymś, co jest wynikiem naturalnych dyspozycji i łańcuch ewolucji (adaptacji do środowiska). Plutchik podkreśla związek emocji z osobowością (z cechami osobowości). W tym wymiarze swej teorii podkreśla istotny związek emocji z instytucjami społecznymi. To jest interpretacja Plutchika, ona ma charakter ewolucyjny. Te instytucje pomagają w jakimś sensie radzić sobie z emocjami. Pomagają manipulować ekspresją emocji np. religia musi uporać się z problemami śmierci i utraty a śmierć i utrata wyzwala zawsze lęk. Religia musi uporać się z lękiem egzystencjalnym człowieka. Lęk egzystencjalny jest motorem by przyjmować pewien system wierzeń Małżeństwo jako instytucja musi uporać się z doświadczanym powszechnie przeżyciem typu zachowanie związane z popędem seksualnym. Popęd seksualny wiąże się z emocja radości czyli instytucja małżeństwa musi sobie poradzić z emocją radości, która wynika z popędu seksualnego przez stworzenie instytucji małżeństwa i rodziny, bo inaczej byłyby zaburzenia w życiu społecznym. Instytucja Wojny i Policji jest odpowiedzią na emocję gniewu. Policja musi sobie radzić z gniewem człowieka. Instytucja Psychoterapeuty radzi sobie z emocją akceptacji - choroba umysłowa wyzwala pewien stan emocjonalny, powoduje zerwanie z rzeczywistością co jest b. trudne dla podmiotu, który może być odseparowany od społeczności. Społeczność musi darzyć tę osobę akceptacją ale ta osoba jest trudna do zaakceptowania więc buduje instytucje psychoterapeuty, żeby ludzie mogli zaakceptować chorego. Terapia jest forma akceptacji pewnej odmienności.

Generalnie R. Plutchik pokazuje związek emocjonalny tej dyspozycji biologicznej z kulturą, ze społecznością. Ten związek jest na tyle silny i wyrazisty, że daje szansę rozróżnienia pewnych prawidłowości Tyle można powiedzieć na temat układu czynników socjokulturowych i samych teorii socjokulturowych. Jest to propozycja pewnego myślenia. Kultura, społeczność w efekcie buduje pewne predyspozycje emocjonalne. Gdybyśmy powiedzieli, że predyspozycją emocjonalną są cechy naturalne człowieka (np. kompozycja neurofizjologiczna) to kultura poprzez wykorzystanie tej kompozycji neurofizjologicznej (tej predyspozycji) buduje jakiś stan dysponujący do łatwiejszego wzbudzania pewnych stanów emocjonalnych, buduje coś z czym człowiek później łatwiej sobie radzi, buduje instytucje, które go wspomagają. Kultura jest czynnikiem b. ważnym, ale nie wystarczającym do pełnego uchwycenia emocji dlatego wymagane jest b. wiele wymiarów sfery życia emocjonalnego.

14. EMOCJE W PERSPEKTYWIE PODMIOTU (DWUCZYNNIKOWA TEORIA EMOCJI WG S.SCHACHTERA, POZIOMY I RODZAJE PRZETWARZANIA INFORMACJI JAKO PODSTAWA INTERPRETACJI PRZEBIEGU PROCESÓW EMOCJONALNYCH, TEORIA OSZACOWANIA WG R.LAZAMSA).

Często podaje się 4 podstawowe perspektywy spojrzenia na emocje.

1) perspektywa podmiotu - chwytam emocje od strony tego kto doświadcza tych emocji, próba uchwycenia życia emocjonalnego od strony tego kto przeżywa ten stan emocjonalny. Tu powstaje wiele problemów psychologicznych. Czy są osoby, które przeżywają pewne kategorie silniej (mocniej)-słabiej. Emocje, z tej perspektywy patrząc, stanowią podstawowy czynnik powodujący zmienność obiektów uwagi dzięki temu, że następuje zmienność stanów przeżywania. Zmienia się uwaga, zmieniają się również obiekty uwagi następuje fluktuacja (przepływ), pewna płynność uwagi i w tym sensie emocje, patrząc ze strony podmiotu, mogą być też wskaźnikami pewnych znaczeń u człowieka, (wskaźnikiem pewnych znaczących dla niego informacji). Z tej perspektywy patrząc to, co dla człowieka jest ważne, jakie wartości są ważne, bo on przez stany uczuciowe skupia na tym uwagę Te subiektywne doświadczenia dają mi szansę odczytać różne jakości emocji. Patrząc na emocje z perspektywy podmiotu największy udział w interpretacji i analizie emocji pełnią poznawcze teorie emocji, najbardziej są tu zaawansowane.

Perspektywa podmiotu - dyktuje inny sposób interpretacji emocji: poziom reprezentacji poznawczych tak jak u Maruszewskiego bądź też poziom doświadczenia czyli czysto fenomenologiczne ujęcie

DWUCZYNNIKOWA TEORIA EMOCJI S. SCHACHTERA I JEROME SINGERA (gdzie dominującym jest Schachter). Schachter uważa, że podstawowy udział w powstawaniu procesów emocjonalnych ma zarówno ciało jak i umysł (body and mind). Sam stan cielesny wg Schachtera stanowi czynnik wyzwalający, prowokujący do poszukiwania wyjaśnień.

Zrozumienie emocji wymaga uchwycenia sposobu dokonywania atrybucji (jakie właściwości przypisujemy danemu zdarzeniu ). Człowiek uczy się od przyjaciół, rodziny, społeczności nazywania pewnych stanów ciała. W pewnych sytuacjach niedookreślonych gdy nie da się do końca nazwać sytuacji, z pomocą zawsze przychodzi ktoś z zewnątrz kto daje mi szansę określenia tego stanu. Jest to teoria dwuczynnikowa dlatego, ponieważ żeby zrozumieć emocje trzeba zrozumieć dwa podstawowe procesy: to co dzieje się w ciele (szczególnie ważny jest stan pobudzenia) i to co dzieje się w umyśle ( szczególnie ważna jest ocena, atrybucja (jakie właściwości przypisuje się danemu stanowi ciała) Przypisanie właściwości powoduje pojawienie się danych stylów doświadczenia.

Schachter przyjmuje, że emocja wyrasta z poznawczej interpretacji pobudzenia. Możliwość powstania emocji występuje wtedy, kiedy istnieje możliwość poznawczego określenia tego, co się dzieje w ciele (poznawczego - ocena wartościowanie). Poznanie (umysł) i pobudzenie (ciało) to dwa elementy i dlatego dwuczynnikowa teoria emocji.

Emocja powstaje wtedy, gdy człowiek odczuwa pobudzenie, które wiąże się zawsze z aktywnością układu nerwowego. To pobudzenie jest tylko dyspozycją do pojawienia się emocji, wyzwala poznanie, ukierunkowuje poznanie. Stan pobudzenia jest czynnikiem wyzywającym, prowokującym do tego, że człowiek szuka przyczyn swego pobudzenia. Wtedy włącza się poziom poznania, oceny, wartościowania. Poziom oceny, poznania, wartościowania wraz z tym pobudzeniem tworzą coś co można nazwać układem emocjonalnym. Jest taki schemat w kolejności następstw: widzisz niedźwiedzia, pobudzony zostaje system oceny, oceniasz poznawczo czy sytuacja jest bezpieczna czy nie. Określasz przeżywany stan pobudzenia jako strach, ponieważ uciekasz od czegoś. Zostaje określone otrzymane pobudzenie, poznawczo nazwane. Jak zostaje nazwane za tym następuje zachowanie, jakieś działanie. EKSPERYMENT SCHACHTERA I SINGERA Osoby badane w tych dwóch grupach, które nie znały właściwego wyjaśnienia swego pobudzenia, czuły się uszczęśliwione, gdy pomocnik eksperymentatora zachowywał się figlarnie, były zaś mniej szczęśliwe, gdy udawał on rozgniewanego. Przypuszczalnie spostrzegane zachowanie i nastrój pomocnika eksperymentatora wpływały na ich ocenę własnego nie wyjaśnionego pobudzenia. Właściwie poinformowani badani, którzy znali już odpowiednie wyjaśnienie swego pobudzenia fizjologicznego, nie byli podatni na nastrój pomocnika i efekty te u nich nie wystąpiły. Podobnie u badanych z grupy kontrolnej (placebo), u których nie występowało żadne fizjologiczne pobudzenie, lecz otrzymywali te same społeczne dane poznawcze, różnice te nie wystąpiły. Wyniki eksperymentu zdają się potwierdzać teorię, że jakość stanów emocjonalnych jest zdeterminowana przez czynniki poznawcze. Osoby badane znajdujące się w stanie pobudzenia fizjologicznego (którego nie potrafiły wyjaśnić) określały swoje emocje w różny sposób, zależnie od poznawczych aspektów sytuacji. Wyniki takie podważają bezpośrednio wcześniejszą teorię emocji, która sugerowała istnienie związku przyczynowego między wzbudzeniem fizjologicznym a doświadczeniem poznawczym.

Jednakże metodologiczna rzetelność opisanych powyżej badań również została podważona.

Problemy metodologiczne: Adrenalina oddziaływuje w różny sposób na różnych ludzi - czas wystąpienia i trwania objawów oraz ich intensywność zależą od ciężaru ciała i innych czynników. Teoria ta nadal oczekuje na definitywną weryfikację.

Brak możliwości wyjaśnienia fizjologicznego pobudzenia (adreno- nie poinformowani) i (adreno- błędnie poinformowani) zaczyna być wyzwalana potrzeba oceny, co się dzieje w naturalny sposób z organizmem. W tym momencie następuje odwołanie się do otoczenia. Otoczenie umożliwia poprawne określenie przeżywanego stanu. W tym momencie następuje szukanie wskaźników w otoczeniu. Dzięki temu spełniona zostaje potrzeba nazywania emocji i zachowanie adekwatnie do tego jak została nazwana emocja. Jak nazwano emocję - gniewem - zachowanie adekwatne do gniewu. To jest ta myśl Schachtera.

Dwuczynnikowa teoria emocji jest już w zasadzie teorią klasyczną. Ta teoria spowodowała uruchomienie pewnych poszukiwań interpretacyjnych i to było b. cenne.

Możliwości zaradcze z każdą emocją trzeba sobie poradzić.

Obecnie w teoriach emocji Lazarus jest szczególnym przykładem współczesnego (lat 90-tych) myślenia o emocjach. K.R. Scherer jest bliski Lazarusowi. U Schelera b. wyraźnie są pokazane poziomy przetwarzania informacji, dobry przykład przedstawienia, zobrazowania poziomów. Na poziomie schematycznym: w wyniku doświadczeń wyprowadzenie pewnych stereotypów myślowych.

Nowość - jeśli jest coś co nie pasuje do schematu wyzwala stan emocjonalny.

Źródło tych afektów (stanów emocjonalnych): wyuczone preferencje i awersje. Struktura

poznawcza jest nabyta, to nie jest coś wrodzonego na poziomie organizmu, jest nabyta i w efekcie to tworzy schemat, strukturę.

Na tym poziomie poznanie ma już b. istotny udział, ale niekoniecznie dominujący.

Na poziomie pojęciowym:

Nowość - oczekiwania: przyczyna / skutek oceny prawdopodobieństwa.

Dominujący udział poznania i on dyktuje wyzwalanie emocji informacji o poziomie pojęciowym, wtedy ocena kiedy się stan emocjonalny pojawił.

Źródło afektu: oceny przypominane, antycypowane lub wyprowadzane. Przypominam sobie np. że kiedyś gdy byłem spotkaniu było b. przyjemnie. Przypomnienie powoduje wyzwalanie stanów emocjonalnych ale to jest układ pojęcia, abstraktu, oczekiwania. Oczywiście to może być na poziomie schematycznym np. ciągle widzę sąsiada kiedy o 8 rano chodzi z psem i nagle zaskoczenie: sąsiad nie pojawił się o 8. To jest nowość: „znaność" dopasowywanie do schematu i wtedy ta nowość wyzwala stan np. niepewności. To jest jedna z prób interpretacji, rozwiązania tego dylematu.

Model Lazarusa. Jest on w tej chwili dominującą postacią jeśli chodzi o interpretacje stresu. Żeby zbudować teorie stresu Lazarus musiał opracować koncepcję emocji. Tak naprawdę dla Lazarusa bardzo istotną rzeczą jest zrozumienie jakości relacji. Emocja jest zdarzeniem relacyjnym , to jest relacja, pewien układ, nic można zrozumieć emocji jeśli nie zrozumie się ich od strony relacji - relacji pomiędzy mną a pewnymi zdarzeniami. To co jest istotne dla człowieka i wyznacza jakość relacji musi być też związany z osobistym interesem. Jeżeli nie jest związane z osobistym interesem nie wyzwala stanu emocjonalnego. Z jednej strony dla zrozumienia emocji ważny jest fakt że emocje są stanami relacyjnymi. Z drugiej strony ważne jest to że interakcja musi być związana z osobistym interesem. Osobisty interes wyznacza możliwość kierowania zdarzeniami i wymaganiami. Każdą emocję cechuję specyficzny rodzaj znaczenia relacyjnego. Chodzi o to że każdą emocje charakteryzuje podstawowy temat relacyjny. Temat relacyjny to np.: dla emocji lęku podstawowym tematem relacyjnym jest stanie w obliczu niepewnego zdarzenia. W zależności od tego jaką treść ma to zdarzenie, ono wyzwala pewien styl zachowania. Żeby zrozumieć jak generuje się emocja to trzeba uwzględnić trzy podstawowe elementy. One opisują sposób powstawania emocji.

- podstawą emocji jest proces oszacowania, proces oceny. Angażuje on wiele komponentów.

Generalnie do procesu oszacowania należą:

- ocena prymalna ( pierwotna)

- ocena wtórna

Również należą jako następstwa:

- środki zaradcze

Te trzy elementy tworzą teorię emocji.

Ocena pierwotna i wtórna może być podporządkowana pod pojęcie szersze a mianowicie - oszacowanie, ocena. Można by oszacowanie, ocenę traktować w kategoriach stylu lub w kategoriach procesu. Proces wskazuje na zmiany poznawcze , na konstruowanie rzeczywistości. Czyli oszacowanie w znaczeniu procesu oznacza konstruowanie rzeczywistości, z których wyłania się jakość relacji. Natomiast styl oszacowania oznacza pewna dyspozycję do pewnego sposobu oceniania rzeczywistości. My w wyniku doświadczeń z różnymi zdarzeniami wypracowujemy pewne style, formy oceny zjawisk. Te style, formy można nazwać stylem oszacowania. Każdy z nas ma pewien styl oszacowania zjawisk. Ten styl zależy od wielu rzeczy , ale głównie zależy od właściwości podmiotu, od pewnych dyspozycji osobowościowych.

Według Lazarusa ocena, oszacowanie , która składa się na ocenę pierwotną i wtórna jest kluczem do zrozumienia emocji, czyli jest oceną pierwotną. Otóż to jest jakby rozpoznanie jakie następstwa mają dla osobistego dobrostanu pewne zdarzenia. Jakie znaczenie ma osoba pojawiająca się w nocnym zaułku. To jest ocena pierwotna, ocena zdarzenia dla mojego dobrostanu. Czy to może zagrażać czy nie. Ta ocena pierwotna, ocena zdarzenia dla mojego dobrostanu. Czy to może zagrażać czy nie. I ta ocena pierwotna ona następuje w sposób automatyczny, jest wynikiem pewnych doświadczeń, pewnego stylu, pewnych dyspozycji. Ocena pierwotna jest czymś co można nazwać emocjonalnym rozgrzaniem. Ocena pierwotna bazuje na trzech elementach : chodzi o to że są różne poziomy, na których przetwarzana jest informacja. Jest poziom sensomotoryczny i na tym poziomie może być nagła stymulacja, która wyzwala wrażenie. Wtedy wcale nie potrzeba do tego poznania od razu jest stan emocjonalny. Nie można powiedzieć że u Schachtera jest bardzo ładnie pokazany poziom schematyczny. Struktura poznawcza musi być nabyta, tu nie ma nie wrodzonego w efekcie to tworzy schemat. Można powiedzieć że na poziomie schematycznym poznanie ma już bardzo istotny udział, ale niekoniecznie dominujący. Natomiast dominujący udział ma poznanie wtedy kiedy mówimy o informacji na poziomie pojęciowym . Kiedy pojawia się stan emocjonalny: przypominam sobie jak kiedyś byłem na spotkaniu i było bardzo przyjemnie. To przypomnienie wyzwala stan emocjonalny, ale to jest układ pojęcia, abstraktu.

15. EMOCJE JAKO MOTYWY (POPĘDY A EMOCJE, TEORIA PROCESÓW PRZECIWSTAWNYCH SOLOMONA, TEORIA ODWRÓCENIA APTERA- RODZAJE MOTYWACJI; STAN EMOCJONALNY JAKO MECHANIZM MOTYWACYJNY - INTERPRETACJA WICKLUNDA; PROPOZYCJA M.ROKEACHA;

MECHANIZMY AKTYWACJI WG D.HEBBA; PROPOZYCJA BERLYNE'A; TEMPERAMENT JAKO POZIOM DYSPOZYCJI EMOCJONALNEJ).

TEORIA R. SOLOMONA- przeciwstawnych procesów.

Tłumaczy ona zachowania ryzykowne i w jakich układach emocje mogą stać się motywami. Ta teoria bazuje na założeniu, że organizmy dążą do utrzymywania równowagi biologicznej i psychologicznej .Zakłada ,że wszystkie organizmy Dążą do utrzymania tej równowagi, pojawienie się silnej emocji powoduje wytworzenie przeciwnej emocji ,która tę równowagę przywróci.

Wszystko dąży do równowagi na poziomie biologicznym i psychologicznym. Jak pojawi się stan który spowoduje utratę tej równowagi, ponieważ organizm działa na zasadzie równowagi wzbudza się zawsze emocja przeciwna, aby zachować równowagę np: pierwszy skok na spadochronie, najczęściej wyzwala stan lęku i niepokoju, emocje lęku i napięcia na zasadzie dążenia do równowagi osiągnięcia stanu zadowolenia. Jest to czynnik powodujący chęć ponownego skoku.

TEORIA ODWRÓCENIA Autorem tej teorii jest Michael APTER Wyobrażamy sobie 4 sytuacje życiowe pierwsza: w poczekalni u dentysty Oczekiwanie na dentystę ,dźwięki pobudzenie negatywne emocje druga: kąpiel po ciężkim dniu pobudzenie małe stan relaksu duży, trzecia: oczekiwanie na autobus, nuda nic się nie dzieje ,nie ma na kim oka zawiesić ,niskie pobudzenie, czwarta: kino thriller szczyt akcji bardzo wysokie pobudzenie, silny stan napięcia Te cztery sytuacje oddają charakter zależności między pobudzeniem a stanem emocjonalnym. Ta teoria powiada, że tak na prawdę możliwość wytłumaczenia wszystkiego w kategoriach równowagi jest zbyt słabą możliwością. Prawo Jerkesa -Dodsona Im większa motywacja tym większa efektywność wykonywania. Efekt zależy od optimum.

Oba te prawa to dążenie do optymalnego poziomu stymulacji. Człowiek ,żeby dobrze się czuć emocjonalnie szuka optymalnej stymulacji. Stan emocjonalny działa motywacyjne. Teoria odwrócenia mówi, że tak na prawdę przebieg pewnych procesów szczególnie motywujących i emocjonalnych- zasada dwustabilności kieruje. W systemie dwustabilnym następuje przełączenie z l stabilnego w inny stan odwrócenia poprzedniego.

Emocje same w sobie, wzbudzane, stają się motywem bo wyzwalają sobie właściwe i specyficzne zachowania. Emocja radości wyzwala zupełnie inne zachowania niż emocja smutku. Można też interpretować emocje w kategoriach procesów równowagi. To jest interpretacja Solomona - naruszenie równowagi poprzez wzbudzenie stanu emocjonalnego uaktywnia proces przeciwny emocjonalnie. Tym samym można wytłumaczyć dlaczego ludzie ryzykują . Inna forma jest propozycja Aptera , który mówił że zasada homeostazy jest tak naprawdę ograniczona. Dlatego trzeba wprowadzić zasadę dwóch stabilności. Wtedy jest związek między rodzajem motywacji ( telliczna i parateliczna ) a jakością emocjonalna. W efekcie jeśli mamy do czynienia z motywacja telliczna, czyli nastawioną na cel, dla takiej aktywacji najlepszy jest stan niskiej aktywności , niskiego pobudzenia. To wyzwala uczucia przyjemności. W efekcie jeśli stan napięcia będzie rósł to napięcie doprowadzi do stanu przykrego emocjonalnie i odwróci to cały proces. Natomiast przy motywacji paratelicznej poziom podniesionej aktywacji działa pociągająco , jest to stan przyjemny emocjonalnie. Jest to teoria odwrócenia Aptera.

Propozycja Wicklimda : to różnica wzbudzonej świadomości siebie jako przedmiotu (jaki jestem ). jest to tak zwana teoria samoświadomości przedmiotowej. Wtedy kiedy u człowieka zostaje wzbudzona świadomość jaki jest i porównań ( tym jak widzi siebie i standardami ) wtedy występuje stan napięcia. To jest stan napięcia motywacyjny.

Teorii jest oczywiście bardzo dużo , ale warto zasygnalizować to co leży u podstaw teorii Solomona, Aptera, Wicklunda. To są teorie, które były dominantą w psychologii motywacji. Mianowicie teorie dążenia do optymalnego poziomu motywacji i stymulacji. Analiza dążenia do optymalnego poziomu stymulacji najlepiej jest widoczna u D. Hebba. Pokazał on pewne możliwości interpretacyjne. Wg Hebba dla utrzymania integracji kory mózgowej, synchronizacji funkcji mózgowych , niezbędny jest pewien stopień stymulacji zewnętrznej. Po to żeby kora mózgowa odpowiednio funkcjonowała niezbędny jest dopływ stymulacji zewnętrznej. Dwa główne rodzaje dróg nerwowych są kluczowe dla zrozumienia dążeń ludzkich i motywów :

)> pierwszy rodzaj to drogi specyficzne, które przewodzą impulsy do różnych receptorów i odpowiednich pól w korze mózgowej, np. droga specyficzna dla układu receptorycznego słuchowego, wzrokowego. Te drogi specyficzne przewodzą impulsy z poziomu receptora do odpowiedniego ośrodka w korze mózgowej. Dzięki temu że te impulsy napływają do człowieka ( a impulsy dopływają wtedy kiedy jest stymulacja zewnętrzna ) to wtedy kora mózgowa jest w stanie pobudzenia i staje się aktywna. Drogi prowadzą do pobudzenia w wyniku napływu stymulacji.

)> drugi rodzaj dróg nerwowych to są niespecyficzne drogi, które nie przewodzą impulsów osobno z poszczególnych układów, one łączą wszelkie impulsy docierające do organizmu i przekazują w całości do wszystkich części kory mózgowej. Rozróżnienie to ważne jest po to by potem zrozumieć pewne funkcje, które się ze sobą wiążą. Wg Hebba kora mózgowa musi być ciągle stymulowana po to by odczuwać integracje funkcji, które pełni. Żeby zrozumieć jak to wszystko funkcjonuje to trzeba zrozumieć dwa rodzaje drogi. Jeden rodzaj to drogi specyficzne, które prowadzą impulsy od poziomów receptorycznych do odpowiednich ośrodków w korze mózgowej, dzięki temu pobudzają korę mózgowa . Drugi rodzaj dróg to drogi niespecyficzne i one nie przewodzą osobno poszczególnych impulsów od danych receptorów , ale one łączą wszelkie pobudzenia i przewodzą w całości do wszystkich części kory mózgowej. Odpowiadają one za utrzymanie koń mózgowej na poziomie aktywności. Taki podział jest kluczowy ponieważ wskazuje na to że stymulacja sensoryczna może pełnić dwie funkcje:

1.funkcja sygnałowa , czyli jest to funkcja , której zadaniem jest dostarczenie informacji oraz kierowanie zachowaniem.

2.funkcja druga związana jest z drogą niespecyficzną , jest to tak zwana funkcja aktywacyjna . Ta funkcja wyznacza pewien poziom pobudliwości mózgowej. Oznacza to że kora jest ciągle w stanie aktywacji.

Te dwie funkcje pozwalają zrozumieć pewne formy zachowania, które są zachowaniami dość specyficznymi w różnych układach. Otóż wg Hebba funkcje sygnałowa i aktywacyjna , one są ze sobą ściśle związane. W miarę wzrostu poziomu aktywacji również wzrasta sprawność odczytu stymulacji na poziomie danego receptora. Niska aktywacja to jest stan smutku, przy niskiej aktywacji funkcja sygnałów a nie spełnia dobrze swoich zadań. Jeżeli ktoś jest zaspany to nie kontaktuje dobrze z otoczeniem. Oznacza to że między funkcją sygnałową a aktywacyjna jest pewna synchronizacja, zbieżność. W miarę wzrostu aktywacji funkcji sygnałowej polepsza się odczyt stymulacji, która dopływa przez dany receptor, funkcja sygnałowa uzyskuje swoją maksymalną aktywność. Jak człowiek osiąga optymalny poziom aktywacji to na tym poziomie najlepiej rejestruje informacje. Jeśli aktywacja jest bardzo wysoka i człowiek jest ogarnięty stanem pobudzenia, to jest on odczuwany jako stan chaosu, dezorganizacji. Wtedy żadne bodźce , które do nas dopływają nie maja znaczenia. (zachowanie w czasie wypadku - ludzie nie wiedzą co się z nimi dzieje ). Wg Hebba każdy dąży do tego aby uzyskać maksymalną sprawność działania, uzyskać maksymalny poziom aktywacji ponieważ wtedy najlepiej wykonuje swoje zadania. Nadrzędnym motywem jest dążenie do optymalnej stymulacji i aktywacji. Wszystko co przekracza poziom optymalny będzie działało jako motyw ponieważ wyzwala ono stan napięcia lub stan senności i zmęczenia. To będzie działało jako motyw a źródłem tego wszystkiego jest emocja. Teoria Hebba nie wszystko jednak tłumaczy , bo często jest tak ze jak człowiek jest senny to wcale mu to nie przeszkadza. Nie działa to motywacyjnie żeby się obudzić , wręcz przeciwnie ( nie do końca Hebb ma racje ). Dlatego teoria ta została zmodyfikowana przez Berlyne'a. On stara się uchwycić to czego Hebb nie ujął.

Wprowadza dwa pojęcia : pobudzenie i potencjał pobudzenia.

Pobudzenie to stan napięcia wewnętrznego , jest to stan popędowy, wpływa na poziom aktywności. Staje się stanem wewnętrznym i zwiększa możliwość wystąpienia danej reakcji. Pobudzenie działa jako motyw. To znaczy ze człowiek musi dążyć do optymalnego poziomu pobudzenia.

Potencjał pobudzenia- składa się z trzech czynników :

1.zmienne porównawcze , w zakres tych zmiennych wchodzi nowość bodźca, , niepewność sytuacji, złożoność

bodźca. Nowy bodziec im bardziej jest złożony, tym większy będzie potencjał pobudzenia. Zmienne porównawcze to są

cechy bodźca , które wpływają na takie zachowanie jak np. ciekawość.

2.drugi rodzaj zmiennych to są takie zmienne psychofizyczne, które zależą od pewnych właściwości organizmu. Można powiedzieć że jest to ilość i jakość stymulacji jaki i właściwości chemiczne i fizyczne obiektów. Takimi zmiennymi będą zmienne mające charakter bodźców zewnętrznych lub silnych bodźców zewnętrznych.

3.zmienne etologiczne do nich wchodzą silne emocje związane ze stanami popędowymi. ( strach, lęk, gniew ). Są to bodźce afektywne i to wszystko tworzy potencjał pobudzenia. Dzięki temu że mamy układ dwu elementów : pobudzenia i potencjału pobudzenia można zupełnie inaczej przewidywać zależność pomiędzy elementami. Wg Berlyne'a nie tyle istotne jest dążenie do średniego poziomu pobudzenia ale dążenie do optymalnego pobudzenia.

Teoria M.Zuckennana nazywa się teoria poszukiwania doznań, poszukiwanie doznań to poszukiwanie dobrego samopoczucia. Jeśli je osiągniemy to stan emocjonalny jest przyjemny i chcemy utrzymać tę aktywność. Jeśli ja nie uzyskuję tego stanu pozytywnego to znaczy że istnieje pewien układ szukania pewnej potrzeby stymulacji , by uzyskać stan dobrego samopoczucia. Stąd koncepcja poszukiwania doznań to jest koncepcja oparta o potrzebę sensoryczną o dążenie do optymalnego sposobu stymulacji. Ponieważ jeżeli jest odpowiedni poziom stymulacji to czuję się dobrze. Poszukiwanie doznań wyraża się w poszukiwaniu ekscytacji ( uprawianie niebezpiecznych sportów) i przygód.

Teoria Rokeacha - uważa on że źródłem motywacji jest niezadowolenie z siebie samego. To jest teoria niezadowolenia z siebie samego lub dyssatysfakcji. To niezadowolenie wyzwala pewne dążenia. Żeby zrozumieć dlaczego tak a nie inaczej się zachowujemy trzeba zrozumieć jakie są w nim elementy , które wyzwalają poczucie zadowolenia z siebie. Niezadowolenie z siebie to efekt rozbieżności systemu poznawczego. System poznawczy to organizacja hierarchiczna.

Wyraża ona 10 elementów które składają się na system poznawczy człowieka. By zrozumieć źródła dyssatysfakcji trzeba zrozumieć między jakimi elementami

występuje dysharmonia.

Emocje to motywy, które powodują uruchomienie pewnych zachowań, aktów, działań. Stany emocjonalne (nie będą kwestią utrzymywania się pewnych form percepcji, pewnych form zmian cielesnych) będą tak długo trwały jak długo będzie trwała skłonność do pewnego działania. Przy powstawaniu samego procesu emocjonalnego b. istotny udział ma poznanie (procesy percepcji). Nie ma możliwości działania, powstania motywacji jeśli nie będzie percepcji.

Robert Lepper twierdzi, że procesy percepcyjne muszą zaistnieć, ponieważ dają szansę rozpoznania skutków działania lub rozpoznania rzeczywistości, która daje szansę pojawienia się pewnych aktów działania. Procesy percepcyjne są b. istotne ale nie są kluczowe dla powstania emocji. Emocja zależy od tego jakie działania zostaną wzbudzone w wyniku pojawienia się pewnych form zakłócenia. Ta teoria jest motywacyjną teorią emocji ( motywacyjna teoria psychologiczna). Zrozumieć emocje to zrozumieć motywację a więc to jakie działania wyzwalają pewne stany, które są emocjami.

16. METODY POMIARU EMOCJI (SPOSOBY ANALIZY DOŚWIADCZANIA I ŚWIADOMOŚCI EMOCJI; METODY OCENY DYSPOZYCJI EMOCJONALNYCH). DOKONYWANO POMIARÓW NEUROFIZJOLOGICZNYCH (AKCJĘ SERCA, TEMP. SKÓRY).

Okazało się, że jest ogromne podobieństwo w przeżywanych stanach wewnętrznych. Osoby, którym podawano instrukcję zaciśnij wargi, podnieś brwi do góry, zaciśnij zęby mówiły, że doświadczały stanów wewnętrznych b. podobnych np. jedna z osób jak otrzymywała te instrukcje miała wrażenie jakby była zagniewana, chociaż de facto nie czuła w sobie gniewu. To by wskazywało na to, że stan ekspresji staje się pewną dyspozycją do wyzwolenia stanu wewnętrznego i te stany wew. są b. podobne u wszystkich ludzi.

---