W1) Ekonomia:

• badanie działań człowieka dotyczących produkcji oraz wymiany między ludźmi

• analizuje zmiany w całości gospodarki

• nauka o dokonywaniu wyborów

• nauka o sposobie organizacji działań w sferze konsumpcji i produkcji

• nauka o pieniądzu, stopie procentowej, kapitale i bogactwie

• nauka o procesach gospodarczych, wykrywająca i opisująca prawidłowości nimi rządzące (prawa ekonomiczne)

• nauka gromadząca i porządkująca prawdziwą wiedzę o gospodarowaniu

• nauka badająca, w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje o tym, co, jak i dla kogo wytwarzać

• nauka o tym, jak jednostki i społeczeństwo decydują o wykorzystaniu rzadkich zasobów - które mogą mieć także inne alternatywne zastosowania - w celu wytwarzania różnych dóbr i rozdzielania ich na konsumpcję, obecną lub przyszłą, pomiędzy różne osoby i różne grupy w społeczeństwie

Podstawowe problemy ekonomiczne:

co (jakie dobra) produkować i w jakich ilościach? jak się powinno produkować ? dla kogo wytwarzać dobra?

Rzadkość - fakt, ze nie możemy mieć wszystkiego, co chcemy przez cały czas; brak nieograniczonej dostępności dóbr

Sposoby stosowania ekonomii:

1) opis, wyjaśnianie i prognozowanie zachowań w sferze produkcji, inflacji, dochodów

2) poprawa efektów gospodarczych

Ekonomia pozytywna - zajmuje się naukowym objaśnieniem zasad funkcjonowania gospodarki; zajmuje się opisem faktów, okoliczności i wzajemnych zależności w gospodarce; stawia pytania, na które można odpowiedzieć odwołując się do faktów; gałąź badań ekonomicznych, która zajmuje się światem takim, jakim jest.

Ekonomia pozytywna = ekonomia opisowa (stwierdza fakty)

Ekonomia normatywna - dostarcza zaleceń i rekomendacji opartych na subiektywnych sądach wartościujących; stawia pytania, zawierające oceny wartościujące lub moralne - można je rozważać, ale da się na nie odpowiedzieć na podstawie nauki czy odwołania się do faktów, gałąź badań ekonomicznych, która zajmuje się światem takim, jakim być powinien.

Ekonomia normatywna = ekonomia postulatowa, wartościująca

Mikroekonomia:

• zajmuje się szczegółowym badaniem indywidualnych decyzji dotyczących pojedynczych towarów

• bada poszczególne elementy tworzące gospodarkę (gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, sektory i gałęzie gospodarki, rynki określonych produktów i usług)

• patrzy na gospodarkę narodową przez pryzmat przedsiębiorców i konsumentów z punktu widzenia maksymalizacji ich korzyści

• analizuje sposób zachowania się na rynku poszczególnych konsumentów i producentów

• upraszcza rzeczywistość zakładając najczęściej ekstremalne warunki gospodarowania tzn. doskonałą konkurencję, lub pełny monopol. Dzięki temu przyczynia się ona do wypracowania bardzo precyzyjnych narzędzi analizy zachowania producenta i konsumenta

• kładzie ogólny nacisk na sprawność mechanizmów rynkowych. Zapewniają one bowiem racjonalność gospodarowania ograniczonymi środkami

Makroekonomia:

• kładzie nacisk na wzajemne związki zachodzące w gospodarce jako całości

• celowo upraszcza analizę poszczególnych elementów badanej całości w trosce o przejrzystość obrazu działania całej gospodarki

• bada wielkości agregatowe (dotyczące całej gospodarki)

• bada zależności pomiędzy takimi agregatami, jak dochód narodowy, wydatki na konsumpcję, wydatki na inwestycje, oszczędności, dochody i wydatki budżetu państwa, bilans handlowy i płatniczy kraju, rozmiary zatrudnienia i bezrobocia w kraju itp.

• badanie związków pomiędzy tymi agregatami ma na celu wykazanie przyczyn niepełnego wykorzystania i istniejących zdolności produkcyjnych i niepełnego zatrudnienia siły roboczej oraz ustalenia środków zaradczych do lepszego wykorzystania istniejącego zasobu czynników produkcji

• akceptuje zawodność samoregulujących mechanizmów rynkowych i podkreśla niezbędność ingerencji państwa w celu doprowadzenia do lepszego wykorzystania i istniejących zdolności produkcyjnych

W2) Prawa ekonomiczne - twierdzenia wyrażające ważne i trwałe prawidłowości procesu gospodarczego, wyrażają powtarzające się związki między różnymi elementami procesu gospodarczego

jedne z nich działają zawsze (np. prawo malejących przychodów), inne - tylko w określonych sytuacjach (np. prawo popytu i podaży)

Rodzaje praw ekonomicznych:

• Przyczynowe (popytu)

• Funkcjonalne (kapitał istnieje razem z pracą)

• Współistnienia (poziom zycia jest funkcją zgromadzonego bogactwa)

Cechy praw ekonomicznych:

Obiektywne (poza naszą wolą działania), Stochastyczne (statystyczne)

Prawo gospodarcze:

• całokształt norm prawnych regulujących ustrój prawny podmiotów gospodarczych, działalność gospodarczą oraz stosunki prawne związane z działalnością gospodarczą

• określa strukturę organizacyjno-prawną podmiotów gospodarczych oraz ich kompetencje

• powstaje na drodze legislacyjnej

• jego źródłem są kodeksy, ustawy, rozporządzenia, uchwały, zarządzenia, dyrektywy - cechuje je z reguły dość znaczna obszerność i stosunkowo mała stabilność

Potrzeby ludzkie

• potrzeba - uświadomiony lub nieuświadomiony stan braku czegoś

• pragnienia o charakterze biologicznym, społecznym, ekonomicznym

• chęć zaspakajania potrzeb pobudza aktywność ludzi, wywołuje działania : „Potrzeba matką wynalazków"

• rozbudzanie potrzeb jest istotne w procesie pobudzania wzrostu gospodarczego, społeczeństwa o rozbudzonych potrzebach wykazują dużą motywację do podnoszenia swoich dochodów

• cechy potrzeb: autodynamizm i nieograniczoność

Potrzeby ludzkie:

podstawowe I rzędu: biologiczne

wyższego rzędu: socjologiczne, psychologiczne

Potrzeby: indywidualne zbiorowe

Hierarchia potrzeb:

samorealizacji

prestiżu i uznania

przynależności i miłości

bezpieczeństwa

fizjologiczne

Czynniki kreujące potrzeby

• proces produkcji - tworzy nowe dobra, np. telewizję i potrzebę korzystania z niej

• zmiany stylu życia - proces urbanizacji, zmiany roli kobiet w społeczeństwie

• tworzenie nowych cech człowieka - np. podnoszenie kwalifikacji, sprawności psychofizycznej

• konieczność przeciwdziałania negatywnym skutkom postępu technicznego, np. chorobom cywilizacyjnym, zanieczyszczeniu środowiska naturalnego

Środki zaspokajania potrzeb

materialne

a) dobra wolne (naturalne zasoby przyrody, występują w nieograniczonych ilościach, ich jakość się pogarsza)

b) dobra ekonomiczne (powstają w wyniku poddania zasobów przyrody działalności człowieka, są ograniczone)

- środki pracy (urządzenia, maszyny, ich zużycie jest częściowe)

- przedmioty pracy (surowce, materiały, zużycie w 1 cyklu produkcyjnym)

niematerialne (usługi niematerialne)

Produkcja - wiadoma i celowa działalność polegająca na przystosowaniu zasobów i sił przyrody do potrzeb człowieka

działalność ludzka polegająca na wytwarzaniu różnych środków niezbędnych do zaspokojenia potrzeb ludzkich (produktów i usług)

outputs -wytworzone produkty lub sprzedane usługi

production -proces wytwarzania

Usługi - wszelkie czynności związane bezpośrednio lub pośrednio z zaspokojeniem potrzeb ludzkich, ale nie służące bezpośrednio do wytwarzania przedmiotów

- produkcyjne (pakowania, transport, naprawcze)

- nieprodukcyjne (oświata, kultura, wypoczynek)

Czynniki produkcji

• Praca - zespół świadomych i celowych czynności człowieka, dzięki którym oddziałuje on na otaczającą go przyrodę i przekształca ją [teoria kapitału ludzkiego - rozwijana przez G.S. Beckera -noblistę z 1992 r.]

• Ziemia - szeroko rozumiane zasoby naturalne - ziemia w ścisłym tego słowa znaczeniu (ziemia uprawna, grunty pod zabudowę, tereny rekreacyjne) oraz wszelkie zawarte w niej bogactwa naturalne, drogi, lasy, wody, cechy takie jak np. żyzność

• Kapitał: fizyczny - potrzebne do prowadzenia działalności gospodarczej budynki, maszyny, urządzenia, środki transportu, narzędzia, surowce i zapasy produktów finansowy - różnego typu środki finansowe (środki pieniężne i papiery wartościowe

W3) Podmioty gospodarcze

1. Gospodarstwa domowe (konsumenci)

ludzie wspólnie mieszkający i podejmujące wspólne decyzje finansowe

pełnią funkcje produkcyjne i konsumpcyjne

dążą do max. użyteczności w ramach ograniczonych środków

właściciele czynników produkcji

zgłaszają popyt

2. Przedsiębiorstwa (producenci)

ludzie dysponujący określonymi środkami niezbędnymi do regularnego prowadzenia działalności gospodarczej w sferze produkcji, obrotu towarowego czy usług

dążą do maksymalizacji. zysku

tworzą podaż

kupują zasoby, by produkować dobra i świadczyć usługi

3. Państwo

Obieg towarów i pieniądza w gospodarce

• zintegrowany przepływ zasobów, dóbr i usług między szeroko pojętymi działami gosp., takimi jak producenci, konsumenci i rząd

• zasoby (dobra i usługi) oraz płatności za nie płyną nie tylko między konsumentami a producentami, ale także między producentami

Racjonalność gospodarowania

• konieczność racjonalnego gospodarowania wynika z ograniczoności zasobów

• istotą racjonalnego gospodarowania jest dokonywanie najbardziej korzystnych (optymalnych) wyborów przy podejmowaniu decyzji w zakresie celów społ.-gosp. oraz środków i metod (sposobów) realizacji tych celów

• istnienie alternatywnych rozwiązań oraz kryteriów wyboru

• zasada racjonalnego gospodarowania:

zasada największego efektu przy danym nakładzie środków

zasada najmniejsz. nakładu środków do osiągnięcia danego efektu

Działanie jest racjonalne jeżeli: KORZYŚCI > KOSZTY

Działanie jest irracjonalne jeżeli: KORZYŚCI < KOSZTY i jednostka decyzyjna jest tego świadoma

Rachunek ekonomiczny - porównywanie uzyskiwanych z danej działalności gospodarczej efektów (np. dochodów) z ponoszonymi w związku z tą działalnością nakładami (np. wydatkami) w celu wybrania możliwie najlepszych (najbardziej efektywnych ekonomicznie) wariantów decyzji

Warunki posługiwania się rachunkiem ekonomicznym:

- efekty działalności gospodarczej i ponoszone w związku z nią nakłady muszą być mierzalne

- efekty działalności gospodarczej i ponoszone w związku z nią nakłady muszą być wyrażone w takich samych jednostkach miary

- trzeba dysponować możliwie jednoznacznym kryterium wyboru

PROBLEM NIEDOBORU EKON. WYBÓR EKONOM KOSZT ALTERNA

Koszt alternatywny:

• Wartość preferowanej lecz nie wybranej alternatywy

• Wartość utraconych korzyści

• Wartość rozwiązania alternatywnego

• Kosztem alternatywnym danego dobra jest ilość innego dobra, z której trzeba zrezygnować, aby możliwe stało się wytworzenie dodatkowej jednostki tego pierwszego dobra

• nie zawsze jest mierzalny, czasami oznacza konsekwencje wynikające z niepodjęcia danego działania

• jest kategorią teoretyczną, subiektywną i często niemierzalną

• nie jest kosztem finansowym

W4) Krzywa możliwości produkcyjnych

= granica możliwości produkcyjnych

= krzywa transformacji produktu

- graficzne przedstawienie różnych kombinacji dóbr, które mogą być wytwarzane, gdy wszystkie zasoby są w pełni efektywnie wykorzystane, przy zastosowaniu najlepszej znanej technologii

wypukłość KMP wynika ze zmienności kosztu alternatywnego przy różnym poziomie nasycenia danym dobrem

System gospodarczy - układ stosunków i organizacji, który kształtuje prawa i regulacje rządzące działalnością gospodarczą, determinuje prawa własności czynników produkcji, rozdziela uprawnienia do podejmowania decyzji w zakresie produkcji i konsumpcji, determinuje bodźce motywujące różne podmioty gospodarcze, a w ostateczności rozstrzyga kwestie: co, jak i dla kogo ma być produkowane (def. Samuelsona i Nordhausa)

Gospodarka naturalna - nastawiona na wytwarzanie produktów przeznaczonych na bezpośrednie zaspokajanie potrzeb producentów, a nie na wymianę; najniższy stopień rozwoju gospodarczego, w jej warunkach społeczeństwo jest podzielone na oddzielne gospodarstwa, w których produkty są wytwarzane i konsumowane. Współcześnie występuje w wielu krajach słabo i średnio rozwiniętych, zanika w miarę rozwoju gospodarczego

Gospodarka towarowa - oparta na wytwarzaniu produktów przeznaczonych do wymiany przez transakcje kupna-sprzedaży, w wyniku czego stają się one towarami. Powstanie i rozwój gospodarki towarowej wiąże się ze społecznym podziałem pracy i wyodrębnianiem się poszczególnych producentów. Przesłankami produkcji towarowej są:

- rozwinięty podział pracy

- wyższy poziom sił wytwórczych

- wyodrębnienie własnościowe środków produkcji

Gospodarka towarowo-pieniężna-wymiana oparta jest na pieniądzu pełniącym rolę powszechnego ekwiwalentu innych towarów

Klasyfikacja gospodarek i systemów gospodarczych:

1) ze względu na skalę lub sferę gospodarowania:

światowa, narodowa, przedsiębiorstw, terenowa, mieszkaniowa, rolna

2) ze względu na przeznaczenie produktów:

naturalna, towarowa

3) ze względu na mechanizm regulowania i koordynacji procesów gospodarczych:

rynkowa (system rynkowy), nakazowa (system nakazowy)

4) ze względu na własność czynników produkcji:

prywatna, publiczna, kapitalistyczna, socjalistyczna

Charakterystyka gospodarki rynkowej

• dominacja własności prywatnej

• rynkowa alokacja zasobów gospodarczych

• swoboda prowadzenia działalności gospodarczej

• silne bodźce do optymalizacji skali produkcji i racjonalnego wykorzystania czynników produkcji

• samodzielne i samofinansujące się podmioty gospodarcze

• tendencja do ustalania się równowagi rynkowej

• ekonomiczny charakter więzi między podmiotami gospodarczymi

Zalety i słabości gospodarki rynkowej

1. Zalety:

• tendencja do racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych

• efektywny system motywacyjny

• duża innowacyjność gospodarki

• dyscyplina finansowa przedsiębiorstw

• tendencja do samoczynnego ustalania się równowagi rynkowej

• duża elastyczność gospodarki

• dobre zaopatrzenie sklepów

2. Słabości (kwestie, których nie rozwiązuje rynek):

• czynniki ograniczające działanie rynku, np. monopolizacja gospodarki

• negatywne efekty zewnętrzne

• dobra publiczne

• zjawiska destabilizujące gospodarkę, np. inflacja, bezrobocie

• zróżnicowanie majątkowe społeczeństwa

Charakterystyka gospodarki centralnie planowanej

• państwowa własność czynników produkcji

• nierynkowa alokacja zasobów gospodarczych

• administracyjne kształtowanie cen produktów i czynnikow produkcj

• brak konkurencji między jednostkami gospodarczymi

• brak swobody prowadzenia działalności gospodarczej

• plan centralny jako główny regulator gospodarki

• prymat planowania rzeczowego nad planowaniem finansowym

• państwo jako dominujący podmiot w gospodarce

• brak samodzielności ekonomicznej przedsiębiorstw

• ograniczenie racjonalności zachowań podmiotów gospodarczych

Wady gospodarki centralnie planowanej

• nieracjonalna alokacja zasobów gospodarczych

• nieefektywny system motywacyjny

• niska innowacyjność gospodarki

• brak dyscypliny finansowej w przedsiębiorstwach

• brak tendencji do samoczynnego ustalania się równowagi rynkowej

• mała elastyczność gospodarki

• permanentne niedobory dóbr

• zanik przedsiębiorczości i rozmycie odpowiedzialności o zniekształcone, nieobiektywne informacje gospodarcze

• niekontrolowany rozrost administracji gospodarczej i biurokracji partyjno-państwowej => wysokie koszty funkcjonowania systemu społeczno-gospodarczego

5) Definicja rynku

• miejsce dokonania transakcji

• całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków, w jakich one przebiegają

• proces prowadzący do tego, że decyzje gospodarstw domowych dotyczące konsumpcji alternatywnych dóbr, decyzje przedsiębiorstw o tym, co i jak wytwarzać oraz decyzje pracowników dotyczące tego, jak wiele i dla kogo pracować, zostają wzajemnie uzgodnione dzięki odpowiednim dostosowaniom cen

• proces, przy pomocy którego kupujący i sprzedający określają, co chcą sprzedać lub kupić i na jakich warunkach

• proces, za pośrednictwem którego wzajemne oddziaływania nabywców i sprzedawców danego dobra prowadzą do określenia jego ceny i ilości

Cechy rynku

• spontaniczność powstawania rynków rynek jest odpowiedzią na rzadkość dóbr

• proces rynkowy jest samokorygujący - uczestnicy stale modyfikują swe zachowania w na podstawie zdobywanych doświadczeń i informacji

• ciągle działający system informacji i wymiany

• składa się z ludzi, konsumentów i przedsiębiorców, próbujących kupić i sprzedać na najlepszych z możliwych warunkach

Funkcje rynku

• reguluje procesy gospodarcze

• wycenia produkty, usługi i zasoby gospodarcze

• jest źródłem informacji dla podmiotów gospodarczych

• jest niezbędnym warunkiem racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych

• umożliwia ustalanie się stanów równowagi w gospodarce

• jest weryfikatorem społecznej przydatności produkcji i mechanizmem dostosowywania produkcji do potrzeb jest mechanizmem alokacji zasobów do poszczególnych dziedzin wytwarzania

• jest mechanizmem rozwiązywania podstawowych problemów każdej gospodarki, tzn.: co, jak i dla kogo produkować

Klasyfikacja rynków

1) według przedmiotu obrotu:

rynek produktów i usług konsumpcyjnych

rynek czynników produkcji

2) według zasięgu geograficznego:

rynek lokalny

rynek regionalny

rynek krajowy

rynek międzynarodowy

rynek światowy

3) w zależności od sytuacji rynkowej:

rynek sprzedawcy (producenta)

rynek nabywcy (konsumenta)

4) w zależności od stopnia jednorodności przedmiotu transakcji:

rynek homogeniczny (jednorodny) - np.: ropy naftowej

rynek heterogeniczny - np.: pracy

5) w zależności od stopnia wyrównywania się ceny

rynek doskonały - doskonała konkurencja

rynek niedoskonały - monopol, oligopol, konkurencja monopolistyczna

Konkurencja

• istotny element procesu rynkowego

• proces, przy pomocy którego uczestnicy rynku, chcąc zrealizować swe interesy, przedstawiają korzystniejsze od innych oferty pod względem ceny, jakości lub innych charakterystyk, wpływających na decyzję zawarcia transakcji

• proces, w którym uczestnicy rynku próbują uniknąć skutków przedstawienia przez innych korzystniejszych ofert pod względem ceny, jakości, asortymentu czy innych charakterystyk, wpływających na decyzję zawarcia transakcji

Formy konkurencji: cenowa niecenowa

W6) Popyt - relacja między ceną dobra lub usługi, a ich ilością, którą konsumenci są skłonni i są w stanie nabyć w danym odcinku czasu, przy założeniu, że wszystkie inne elementy charakteryzujące sytuację rynkową pozostaną bez zmiany (klauzula ceteris paribus)

popyt efektywny - chęć nabycia określonego towaru poparta odpowiednim ekwiwalentem

popyt potencjalny - pragnienie nabycia określonego dobra nie poparte możliwościami dochodowymi

popyt indywidualny - zgłaszany przez jednego konsumenta na jedno dobro

popyt zbiorowy (rynkowy) - zgłaszany przez wszystkich uczestników rynku na jedno dobro

popyt globalny - zgłaszany przez wszystkich uczestników rynku na wszystkie dobra na rynku

Determinanty popytu

• cena danego dobra

• ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych

• oczekiwania i przewidywania cenowe

• realne dochody konsumentów

• gusty i preferencje konsumentów

• moda, naśladownictwo, snobizm

• czynniki losowe

• klimat, pora roku, położenie geograficzne, pogoda

• zwyczaj, religia, tradycja

• użyteczność dobra

• dogodne warunki zakupu

• skłonność do życia na kredyt i do oszczędzania

• czynniki demograficzne (płeć, wiek, wykształcenie)

• wielkość rynku (liczba konsumentów) i jego położenie

• podaż

• dostępność innych dóbr

• polityka gospodarcza państwa (przepisy prawa, reglamentacja)

O wielkości i strukturze popytu globalnego decydują:

• czynniki demograficzne (liczba ludności, struktura wieku, płci, wykształcenia, społeczno-zawodowa itp.)

• czynniki materialno-rzeczowe (stan techniki, posiadania dóbr, maszyn, urządzeń)

• czynniki społeczno-cywilizacyjne (poziom kulturowy i cywilizacyjny, tradycje i zwyczaje)

• czynniki społeczno-psychologiczne (moda, naśladownictwo, presja społeczna)

Krzywa popytu

Ujemna relacja cena-ilość jest skutkiem efektu

• dochodowego gdy cena danego dobra spada (a ceny pozostałych dóbr pozostają bez zmian), wzrasta siła nabywcza konsumentów

• substytucyjnego gdy cena danego dobra spada (a ceny pozostałych dóbr pozostają bez zmian), dobro to staje się względnie tańsze i konsumenci zastąpią nim inne dobra

Popyt - funkcja popytu - w normalnych warunkach jest to odwrotna relacja między ceną a ilością dobra

Wielkość popytu - ilość dobra, na jaką występuje popyt przy określonej cenie; wielkość popytu <> popyt

Krzywa popytu obrazuje zmianę wielkości popytu pod wpływem zmiany ceny

Krzywa popytu odpowiada reakcji normalnej, co ma związek z prawem popytu

Indywidualna krzywa popytu - opisuje reakcje pojedynczego nabywcy dobra na zmiany ceny

Rynkowa krzywa popytu - opisuje zależność łącznego popytu rynkowego wszystkich nabywców dobra od poziomu ceny. Wyprowadzamy ją dodając poziomo indywidualne krzywe popytu wszystkich nabywców

W7) Prawo popytu

• wyraża odwrotną zależność między wysokością ceny a wielkością popytu, jeśli nic w otoczeniu nie

• ulega zmianie wynika z wykresu krzywej popytu, z jej ujemnego nachylenia

• dotyczy rynku jako całości

• mówi tylko o tym, że zmiana ceny ma odwrotny co do kierunku wpływ na wielkość zakupów danego dobra. Nie informuje natomiast o sile tego wpływu

• irracjonalność działań niektórych konsumentów (np. palaczy, osób podatnych na reklamę) nie zmienia prawa popytu, zmniejsza jedynie elastyczność popytu

Nietypowe krzywe popytu

1) popyt doskonale nieelastyczny (sztywny) - popyt, który nie reaguje na zmianę ceny, dotyczy dóbr zaspokajających niezbędne potrzeby i nie mających substytutów, np. sól, lekarstwa

2) popyt doskonale elastyczny - popyt, który reaguje na zmianę ceny krańcowo elastycznie; przy cenie p1 wyznaczonej przez rynek przedsiębiorstwo może sprzedać całą swoją produkcję, przy cenie wyższej nie zrealizuje ani jednej jednostki dobra

3) paradoks Giffena

• dotyczy dóbr podrzędnych, których udział w ogólnych wydatkach jest wysoki

• dotyczy grupy osób o najniższych dochodach

• wzrost cen dóbr podrzędnych powoduje spadek dochodów realnych; implikuje to wzrost popytu na te dobra, gdyż mimo wzrostu ceny dalej są one relatywnie tańsze

• efekt dochodowy jest silniejszy od substytucyjnego - nabywcy nie zastępują tych dóbr innymi, gdyż mimo wzrostu cen dalej pozostają one relatywnie tańsze

4) paradoks Veblena

• dotyczy popytu na tzw. dobra prestiżowe, których konsumpcja świadczy o statusie konsumenta

• dotyczy grupy osób o wysokich dochodach

• efekt demonstracji rośnie wraz z ceną nabywanych dóbr

5) efekt snobizmu

• związany z efektem demonstracji

• dotyczy grupy osób o wysokich i średnich dochodach

• popyt na dane dobro maleje wskutek tego, że inni kupują to dobro

• oznacza potrzebę wyróżnienia się, bycia ekskluzywnym, odmiennym od innych

6) efekt popularności (owczego pędu)

• wywoływany jest efektem naśladownictwa

• wiąże się z chęcią posiadania tego, co posiadają inni, by nie być gorszym w danej grupie społecznej

7) paradoks spekulacyjny

• wiąże się z oczekiwaniami co do kształtowania się cen w przyszłości

Dochody a popyt: prawo Engla

• niemiecki statystyk Ernst Engel (XIX w.) na podstawie badań dotyczących budżetów rodzinnych sformułował prawidłowość zwaną prawem Engla

• prawo to jest związane z elastycznością dochodową popytu, czyli jego reakcją na zmiany dochodu konsumenta

• I Prawo Engla - wraz ze wzrostem dochodów rośnie konsumpcja artykułów żywnościowych i nie żywnościowych, jednakże tempo przyrostu spożycia tych pierwszych jest słabsze aniżeli tempo spożycia artykułów nieżywnościowych. W efekcie w wyniku wzrostu dochodów udział procentowy wydatków na żywność w wydatkach ogółem maleje. Wzrost dochodów powoduje zwiększenie procentowego udziału wydatków na dobra luksusowe (rekreacja, nauka, kultura, rozrywka, dobra trwałe)

• II Prawo Engla - wydatki na dobra luksusowe lub oszczędności pojawiają się tylko przy wysokim dochodzie, {przekraczającym zaspokojenie potrzeb podstawowych; skłonność do nabywania dóbr luksusowych pojawia się wówczas, gdy racjonalne koszty zaspokajania podstawowych potrzeb nie przekraczają 80 proc. dochodów, pozostałe 20 proc. to tak zwany fundusz swobodnej decyzji

• dotyczy średnio zamożnych gospodarstw domowych (społeczeństw)

• Prawo Engla nie odnosi się do gospodarstw domowych (społeczeństw) biednych i bogatych

• W tych pierwszych wzrostowi dochodów towarzyszy wzrost udziału wydatków na żywność - przyrost dochodów wydatkowany jest przede wszystkim na poprawę stopnia zaspokojenia potrzeb żywnościowych, zatem rosną one szybciej niż pozostałe wydatki

• W gospodarstwach domowych (społeczeństwach) bogatych wydatki na żywność, wobec wysokiego stopnia zaspokojenia tych potrzeb, nie ulegają zmianie, a cały przyrost dochodu wydatkowany jest na inne dobra i usługi lub przeznaczany na oszczędności - udział wydatków na żywność w dochodach maleje

Przesunięcia krzywej popytu

obrazują zmiany popytu -jego wzrost lub spadek

przyczyną przesunięć krzywej popytu są zmiany któregokolwiek z czynników wpływających na popyt oprócz ceny danego dobra

zmiana popytu <> zmiana wielkości popytu

Wzrost popytu

• polega na wzroście wielkości popytu przy każdej cenie

• konsumenci są skłonni kupić więcej dobra przy każdej cenie

• są też skłonni płacić więcej za każdą ilość dobra

Spadek popytu

• polega na spadku wielkości popytu przy każdej cenie

• konsumenci chcą mniej dobra przy każdej cenie

• są też skłonni płacić mniej za każdą ilość dobra

W8) Podaż - relacja między ilością dobra, którą producenci są skłonni oferować w danym odcinku czasu a ceną, przy założeniu, że wszystkie inne elementy charakteryzujące sytuację rynkową pozostaną bez zmiany (klauzula ceteris paribus)

- ilość dobra, jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnym poziomie ceny

- relacja dodatnia, bo przy wzroście produkcji rosną koszty produkcji

wielkość podaży <> podaż

podaż <> wielkość produkcji <> wielkość sprzedaży

Determinanty podaży

• cena dobra

• popyt na dobro

• ceny czynników wytwórczych

• ceny innych dóbr

• technologia i technika produkcji

• cele działania przedsiębiorstwa

• oczekiwania cenowe

• czynniki losowe oraz inne (np. pogoda)

• rezerwy produktów

• handel zagraniczny

• polityka ekonomiczna państwa

• dostępność zasobów produkcyjnych

• opłacalność produkcji danego dobra i innych dóbr

Krzywa podaży

Dodatnia relacja cena-ilość jest skutkiem:

• wzrostu kosztów związanych z wytwarzaniem dodatkowych jednostek produkcji - związanego z prawem malejących przychodów

• przy danych zasobach niektórych czynników produkcji (zwłaszcza środków trwałych) zwiększenie produkcji wiąże się ze wzrostem kosztów jednostkowych - przedsiębiorstwa oczekują więc wyższych cen, kompensujących wzrost kosztów

Indywidualna krzywa podaży - dotyczy pojedynczego dostawcy towaru (przedsiębiorstwa)

Rynkowa krzywa podaży - pokazuje łączną wielkość podaży danego towaru na rynku przy różnych poziomach ceny. Wyprowadzamy ją z indywidualnych krzywych podaży poszczególnych wytwórców

Przesunięcia krzywej podaży

• obrazują zmiany podaży - jej wzrost lub spadek

• przyczyną przesunięć krzywej podaży są zmiany któregokolwiek z czynników wpływających na podaż oprócz ceny danego dobra

zmiana podaży <> zmiana wielkości podaży

Wzrost podaży

• polega na wzroście wielkości podaży przy każdej cenie

• producenci (sprzedawcy) są skłonni produkować (dostarczać) większą ilość dobra przy każdej cenie

• zgodzą się też na niższą cenę za każdą daną ilość dobra

Spadek podaży

• polega na spadku wielkości podaży przy każdej cenie

• producenci (sprzedawcy) oferują mniej dobra przy każdej cenie

• uzyskują też wyższą cenę za każdą ilość dobra

Podaż a czynnik czasu

w przeciwieństwie do popytu, reakcja podaży na zmianę czynników, ją określających, wymaga czasu

1) okres ultrakrótki - podaż jest stała

2) okres krótki - podaż może wzrosnąć w ramach zakreślonych przez możliwości produkcyjne (np. Przez lepsze wykorzystanie istniejącego potencjału wytwórczego)

3) okres długi - i największe możliwości wzrostu podaży, zdolności produkcyjne wzrastają na skutek inwestycji

Cena

• cokolwiek, z czego musimy zrezygnować w zamian za jednostkę nabywanego dobra lub usługi zakupionej, otrzymanej lub spożytej

• stosunek wymiany

• wartość towaru wyrażona w pieniądzu

• nie zawsze jest wyrażona w pieniądzu - może stanowić straconą możliwość robienia czegoś innego;

• cena <> koszt produkcji

• podstawowe narzędzie alokacji zasobów i produktów

Ustalanie cen:

- rynek wolnokonkurencyjny - w wyniku gry popytu i podaży

- rynek monopolistyczny - dyktowana przez producenta

- rynek regulowany - ustalana arbitralnie

Funkcje cen

• informacyjna - przez cenę uczestnik rynku informowany jest o wartości wymiennej różnych towarów i usług. Informacje o cenach wpływają na wielkość i strukturę popytu, znajdują odzwierciedlenie również w strukturze produkcji

• alokacyjna - informacja o cenach ukierunkowuje popyt na te dobra i usługi, których ceny umożliwiają wytwarzanie przy najniższych kosztach, przyczyniają się do podjęcia decyzji o produkcji wyrobów lub usług zapewniających producentowi najkorzystniejszą relację pomiędzy ceną a kosztem ich wytworzenia

• dystrybucyjna - ceny wpływają na kształtowanie się dochodów realnych ludności: wzrost cen artykułów konsumpcyjnych powoduje zmniejszenie dochodów gospodarstw domowych, spadek powoduje ich wzrost

• równoważenia popytu i podaży - przy wzroście ceny następuje spadek wielkości popytu i wzrost wielkości podaży, by podaż była wchłonięta, cena musi być obniżona

Równowaga rynkowa

stan rynku, kiedy popyt zrównuje się z podażą

cena równowagi - cena, w kierunku której będzie zmierzał rynek konkurencyjny i na poziomie której będzie pozostawał po jej osiągnięciu, przy założeniu, że wszystkie inne elementy charakteryzujące sytuację rynkową pozostaną bez zmiany (klauzula ceteris paribus)

ilość równowagi - poziom wielkości produkcji (sprzedaży), do której rynek będzie zmierzał i na poziomie której pozostanie, gdy ją osiągnie, przy założeniu, że wszystkie inne elementy charakteryzujące sytuację rynkową pozostaną bez zmiany (klauzula ceteris paribus)

równowaga krótkookresowa - taka kombinacja ceny i ilości towaru, która będzie istnieć tak długo, jak producenci nie będą mieli czasu na zmianę swych urządzeń produkcyjnych (lub jakiegoś innego zasobu, którego ilość w krótkim okresie jest stała)

równowaga długookresowa - taki układ ilości i ceny, który wystąpi, gdy producenci będą mieli dość czasu na przekształcenie swoich urządzeń produkcyjnych (lub innych zasobów)

Nadwyżka rynkowa

ilość, o którą wielkość podaży przewyższa wielkość popytu przy danym poziomie ceny, może być wywołana przez ustalenie ceny minimalnej

Niedobór rynkowy

ilość, o którą wielkość popytu przewyższa wielkość podaży przy danym poziomie ceny, może być wywołana przez ustalenie ceny maksymalnej

W10) Model ruchu okrężnego w gospodarce

GOSPODARSTWA DOMOWE PRZEDSIĘBIORSTWA

Wnioski z modelu:

• współzależność podmiotów

• trzy sposoby pomiaru działalności gospodarczej (mierzenie strumieni wydatków, dochodów i produktów)

• wszystkie metody pomiaru muszą dać jednakowy rezultat (bo wydatki jednych podmiotów muszą się równać dochodom innych)

Model ruchu:

• nie uwzględnia państwa

• nie bierze pod uwagę wymiany handlowej z zagranicą

• pomija fakt, że gospodarstwa domowe nie muszą całości swoich dochodów przeznaczać na zakup produktów i usług, a przedsiębiorstwa - na zakupy usług czynników produkcji

dopływy - zielone odpływy - czerwone

Rachunki makroekonomiczne - przegląd

• Szczegółowe rachunki makroekonomiczne zostały po raz pierwszy przeprowadzone przez Simona Kuznetsa w czasie Wielkiego Kryzysu

• SIMON KUZNETS, USA (1901-1985) - laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w 1971 r. za wykorzystanie miernika produktu narodowego brutto do opisu i interpretacji wzrostu gospodarczego w długich okresach czasu. Kuznets wprowadził jedno z najważniejszych pojęć ekonomicznych - pojęcie produktu narodowego brutto.

• Zbierane są ogromne ilości danych z różnych źródeł.

• Dane te są następnie przetwarzane i po opracowaniu przekazywane rządowi

• Dobry system rachunków dochodu i produktu narodowego pozwala lepiej zrozumieć funkcjonowanie gospodarki.

• Rachunek dochodu narodowego stanowi podstawę modeli makroekonomicznych.

• Takie systemy dostarczają także danych służących do testowania teorii makroekonomicznych

Produkt krajowy brutto (PKB):

• rynkowa wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych w danym okresie przez czynniki produkcji zlokalizowane na terenie danego kraju, bez względu na to, do kogo one należą

• za jego pomocą mierzone są ekonomiczne efekty całej gospodarki

• jest niezbędny przy rozpatrywaniu takich problemów jak bezrobocie, inflacja i wzrost gospodarczy

• opiera się na lokalizacji

• jest wartością dodaną wytworzoną przez wszystkie czynniki produkcji znajdujące się na terenie kraju, należące zarówno do właścicieli krajowych, jak i zagranicznych

• nie obejmuje wartości dodanej, czy dochodu zarobionego za granicą i przywiezionego do kraju

Produkt Krajowy Brutto może być liczony trojako:

1.) jako strumień wytworzonych produktów

metoda sumowania produktów

2.) od strony wydatków na krajową produkcję

metoda sumowania wydatków

3.) od strony dochodów czynników produkcji

metoda sumowania dochodów

**Metoda sumowania produktów

• sumowanie wartości produktów i usług wytworzonych w danej gospodarce w ciągu roku

• wyrazem tej wartości jest funkcja podaży globalnej

• dane statystyczne dotyczące wartości dóbr i usług grupuje się według działów gospodarki

Dwa sposoby uniknięcia wielokrotnego liczenia produktów i usług w PKB:

1) sumowanie wartości dóbr finalnych

2) sumowanie wartości dodanej

Dobra pośrednie: są wykorzystywane w procesie produkcji jako nakłady do wytwarzania innych dóbr

Dobra finalne: nabywane przez ostatecznych użytkowników, nie podlegają dalszej obróbce i odsprzedaży

Wartość dodana

• przyrost wartości dóbr będący rezultatem danego procesu produkcji

• obliczana jest jako różnica między wartością dóbr wytwarzanych w danym przedsiębiorstwie a sumą kosztów rzeczowych czynników produkcji zużytych przy wytwarzaniu tych dóbr

• pojęcie wartości dodanej jest ściśle związane z koncepcją dóbr pośrednich - to właśnie do dóbr pośrednich wartość dodana jest „dodawana" w procesie produkcji

• Wartość dodana brutto = produkcja globalna - zużycie pośrednie

• Produkcja globalna - suma produkcji globalnej produktów (wyrobów i usług) wszystkich sektorów własności albo sektorów instytucjonalnych lub wszystkich sekcji gospodarki narodowej

• Zużycie pośrednie - obejmuje wartość zużytych materiałów (łącznie z paliwami) netto, surowców, energii, gazów technicznych i usług obcych oraz koszty podróży służbowych i inne koszty (reklamy, wynajmu itp.)

**Metoda sumowania dochodów

• sumowanie dochodów czynników produkcji (płac, procentów, zysków), powstających w procesie wytwarzania produktów i usług w danym roku

• PKB = suma wartości dodanych = suma dochodów czynników produkcji (bo wartość dodana składa się z dochodów otrzymywanych przez uczestników procesu produkcji)

• uwzględniamy tylko dochody, które powstają w związku z wytwarzaniem produktów i usług

• wyłączone: podarki, transfery (emerytury, renty, zasiłki, stypendia)

• powstaje kategoria DOCHÓD NARODOWY

**Metoda sumowania wydatków

• sumowanie wydatków na dobra finalne wytworzone przez przedsiębiorstwa krajowe

• strumień wydatków na dobra i usług wyznacza funkcję popytu globalnego

• PKB w c.rynkowych=C+I+G+Ex-Im

• PKB w cenach rynkowych - miara produkcji krajowej w kategoriach cen płaconych przez ostatecznych odbiorców (zawierających podatki pośrednie)

• aby uzyskać tożsamość z dwoma poprzednimi metodami liczenia PKB należy dokonać korekt związanych z podatkami pośrednimi i subsydiami

• PKB w cenach czyn. prod. = PKB w cenach rynk. - podatki pośrednie + subsydia

• PKB w cenach czyn. prod. = suma dochodów czynników produkcji

Subsydium - dostarczanie przez rząd albo inną instytucję publiczną środków finansowych lub wsparcia dochodowego, lub cenowego przedsiębiorstwom (najczęściej eksporterowi), lub producentowi wyrobów przeznaczonych na eksport

W11) Konsumpcja (C) - wielkość wydatków czynionych przez gospodarstwa domowe. Zakupy:

- dóbr konsumpcyjnych trwałego użytku czyli samochodów, odbiorników telewizyjnych, pralek, lodówek itp.

- dóbr konsumpcyjnych nietrwałego użytku, czyli np. żywności, ubrań, benzyny, lekarstw

- usług np. usług fryzjerskich, opieki medycznej, kształcenia odpłatnego, imprez artystycznych

Cechą charakterystyczną tej kategorii jest to, że nie jest w niej ujęty wydatek na kupno nowego domu (mieszkania własnościowego). Te wydatki są zaliczane do kategorii inwestycje.

Inwestycje (I) - suma wydatków dokonywanych przez przedsiębiorstwa na zakup fabryk, maszyn i urządzeń oraz zapasów przymusowych, a także wydatków gospodarstw domowych na zakup nowych domów i mieszkań własnościowych.

Zakupy rządowe (G) - wydatki rządu centralnego, władz wojewódzkich i samorządów lokalnych na dobra i usługi.

Transfery - wydatki, które nie powodują przepływu w przeciwnym kierunku dóbr i usług. (emerytury,renty)

Produkt narodowy brutto (PNB) - rynkowa wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych w danym okresie przez czynniki produkcji należące do obywateli danego kraju, bez względu na to, gdzie są one zlokalizowane

PKB opiera się na lokalizacji, a PNB na własności czynników produkcji

PNB w cenach czyn.prod=PKB w c.czyn.prod+dochody netto zagranicą

Dochody netto z tytułu własności za granicą - nadwyżka napływu dochodów z tytułu świadczenia usług czynników produkcji za granicą nad odpływem dochodów powstałych w wyniku świadczenia przez cudzoziemców usług czynników produkcji w kraju

PKB realny i nominalny

• Bieżąca wartość to wartość w złotych równa kwocie, za jaką dobro lub usługa były kupione w chwili transakcji

• Jeżeli PKB liczony jest w oparciu o wartości bieżące, wówczas nazywamy go nominalnym PKB

• Realny PKB jest wartością PKB mierzonego przy użyciu stałych cen (w cenach z tzw. roku bazowego)

• Rok bazowy jest rokiem wzorcowym, w odniesieniu do którego mierzymy PKB w innych latach

INDEKS CENOWY

PRODUKT NARODOWY NETTO = DOCHÓD NARODOWY

Amortyzacja - ekonomiczne odzwierciedlenie procesu zużywania się istniejącego zasobu kapitału trwałego w danym okresie • trudności z dokładnym oszacowaniem amortyzacji w skali makroekonomicznej (PNN = ok. 90% PNB)

I_brutto=I_netto+amortyzacja

PNN=PNB-amortyzacja

• PNB w cenach czyn. prod. - odzwierciedla wielkość łącznych dochodów powstających w procesie produkcji

Dochody Osobiste (DO) - uzyskiwane przez gospodarstwa domowe w przedsiębiorstwach

DO=PNN-T(bezpośrednie)-zyski niepodzielne

Rozporządzalne Dochody Osobiste (RDO) - informują o tym, ile gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na wydatki i oszczędności

RDO=DO-T(bezp.gosp.dom.)+transfery

Wady PNB jako miernika dobrobytu ekonomicznego

• szara strefa (3-25% PNB w skali roku)

• zmiany czasu pracy i czasu wolnego

• produkcja „antydóbr" psujących jakość życia

• zależność od cen przyjętych w obliczeniach

• odnoszenie się do społeczeństw różnej wielkości

• brak informacji o zmianie jakości dóbr

• nie uwzględnia zróżnicowania dochodów w społeczeństwie,

• warunków pracy, ubezpieczenia socjalnego

• nie uwzględnia korzyści wynikających z nagromadzenia bogactwaw postaci dóbr trwałego użytku

• struktura gospodarki i rodzaj produkowanych dóbr

W12) Geneza pieniądza

Od gospodarki naturalnej do pieniężnej.

1.. Gospodarka naturalna

brak wymiany towarów - każdy wytwarza na własne potrzeby

2.. Wymiana towar za towar (barter)

jej powstanie związane jest z:

specjalizacją producentów (podziałem pracy)

alienacją (wyodrębnieniem się) producentów

powstaniem własności prywatnej

Ewolucja pieniądza

• niedogodności gospodarki naturalnej, a potem barteru => towary - ekwiwalenty (zboże, skóry, sól, muszelki, bydło (pecus- pecunia)

• wady towarów - ekwiwalentów (niejednorodność, trudność z przechowywaniem i przenoszeniem, niepodzielność, nietrwałość) => ich funkcje pełnią metale i ich związki lub stopy (żelazo, miedź, nikiel ) oraz metale szlachetne (kruszce)

• pierwsze monety (VII w. p.n.e. Lidia i Egipt) - krążki opatrzone znakiem władcy, gwarantującym wagę kruszcu i jego jakość

• bimetalizm - system pieniężny dwukruszcowy, w którym jednostka pieniężna kraju jest ustalana jednocześnie w złocie i srebrze

• monometalizm złoty - Anglia (1816 r.), po wybuchu I wojny
  światowej załamał się, w 1919 r. jedynie USA przywróciły
  wymienialność banknotów na złoto (do 1971 r.)

• pieniądz papierowy - upowszechnił się i wyparł pieniądz kruszcowy stosunkowo niedawno, ale ma długą historię (Chiny- 650 r.)

• rozwój systemu bankowego => pojawienie się banknotów (not banku), zawierających zobowiązanie banku emitującego do wymiany banknotu na złoto wg. parytetu jednostki monetarnej

• odejście od wymienialności banknotów na złoto => przekształcenie się banknotów w pieniądz papierowy

• monopol banku centralnego na emisję pieniądza => pieniądz staje się prawnym środkiem płatniczym

• pieniądz bezgotówkowy (bankowy) - zapisy na rachunkach depozytowych w bankach

• pieniądz plastikowy

Pieniądz - powszechnie uznany środek przenoszenia wartości, dzięki któremu możemy dokonywać transakcji (np. kupna i sprzedaży towarów i usług) oraz regulować różnego rodzaju zobowiązania.

Pożądane cechy pieniądza:

1. Fizyczne

Poręczność

Podzielność

Trwałość

Jednorodność

Łatwość rozpoznania

Rzadkość

2. Ekonomiczne

Akceptowalność

Płynność

Stabilność siły nabywczej

Funkcje pieniądza

• miernik wartości (jednostka obliczeniowa)

• środek cyrkulacji (wymiany)

• środek płatniczy (środek regulacji zobowiązań)

• środek tezauryzacji (gromadzenia skarbu)

• pieniądz światowy

Aby spełniać te funkcje pieniądz musi posiadać cechy:

• podaż pieniądza musi być ograniczona

• pieniądz musi być podzielny

• pieniądz musi być łatwo przenośny

• pieniądz powinien być trwały

• wartość pieniądza

• Płynność - łatwość, z jaką dany zasób może być sprzedany w krótkim czasie, po oczekiwanej cenie, i przy niskich kosztach

---