Metody i techniki badań socjologicznych

1.Proces badawczy:

a) wstępne sformułowanie problemu badawczego:

-problem naukowy-pytanie, na które w nauce nie ma jeszcze odpowiedzi, stan obiektywnej niewiedzy pod danym względem

-czynniki wyznaczające naszą problematykę badawczą-obiektywna rzeczywistość

-dotychczasowa wiedz o tej rzeczywistości

-metody badania rzeczywistości

-w ramach problemu badawczego interesuje mnie: - czy jakieś zjawisko zachodzi? -jak zachodzi? -dlaczego zachodzi? (:p)

-w jakim celu podejmuję się danej problematyki badawczej( cele poznawcze czy praktyczne)

-czy mogę skorzystać z materiałów dotychczas zebranych przez innych badaczy dotyczących danego zjawiska, czy muszę sam przeprowadzić nowatorskie badania?

-czy aparatura pojęciowa już istnieje, czy muszę ją zapożyczyć, czy samemu wymyślić?

b) Eksplikacja problematyki badawczej- zawężanie/uszczegóławianie tematu badań

- język pojęć teoretycznych przekładamy na j. pojęć empirycznych

- na tym etapie można popełnić 2 rodzaje błędów ( PARADOKS MOORA)

* ?

* użycie pojęcia bardziej szczegółowego, ale jego zakres nie będzie pokrywał się z zakresem pojęcia właściwego

-tworzymy listę problemów szczegółowych

-dokonując selekcji problemów szczegółowych stosujemy 3 kryteria:

1. teoretyczne-wybieramy najważniejsze pytania z problemu badawczego

2. metodologiczne- wybieramy te pytania na które jest szansa uzyskania odpowiedzi

3. technologiczne-organizacyjne-bieżemy pod uwagę możliwości do przeprowadzenia badań

-tworzymy hipotezy badawcze- mówiące o związku zmiennych zależnych z niezależnymi

-operacjonalizacja problematyki badawczej- przejście od Pr. badawczego i pytań szczegółowych do narzędzia badawczego. Przejście od definicji pojęciowych do operacyjnych. Składa się z 4 elementów:

* wybór zbiorowości do badań

*wybór metod i technik badawczych (czy przy zastosowaniu danej techniki jestem w stanie zyskać odp. Na mój problem badawczy, czy istnieją przeszkody uniemożliwiające zastosowanie danej techniki, czy 1 technika wystarczy)

-decyzja czy korzystamy ze źródeł zastanych i z jakich

-jednorazowość czy powtarzalność badań

-wstępne kryteria i analiza zebranych danych

Konceptualizacja- dochodzenie do jakiegoś porozumienia w sprawie terminów używanych w badaniach

To z niej wynika Operacjonalizacja. Konceptualizacja nadaje jasne znaczenie pojęciu poprzez wyszczególnienie jednego lub większej liczby wskaźników tego, co mamy na myśli. Wskaźnik to znak obecności lub nieobecności badanego pojęcia. Każde pojęcie może mieć wiele wymiarów czyli możliwych do wyróżnienia aspektów

Zmienna-cecha charakteryzująca nasz przedmiot badań. Procesy konceptualizacji i operacjonalizacji polegają na określeniu zmiennych i tworzących je wartości. Przy zmiennych określamy: zakres zmienności

stopień precyzji

wymiary zmiennych

3. Tworzymy narzędzie badawcze

Uszczegóławiamy naszą problematykę badawczą

4. Pilotaż

Zawsze 5% wielkości próby, Pilotaż spełnia 3 funkcje:

*sprawdzenie problemu badawczego

* sprawdzenie uszczegółowienia problemu, wskaźników,

* sprawdzenie narzędzia badawczego-pytania bez odpowiedzi, ich zrozumiałość, czy zmienić otwarte na zamknięte i na odwrót, ile czasu zajmuje przeprowadzenie badania

5. Dobór próby- konkretne osoby z bazy

6.Realizacja badań

7.Weryfikacja zebranego materiału- sprawdzenie zgodności ilości osób poddanych badanu z ta zakładaną

-sprawdzenie czy kwestionariusze są całkowicie wypełnione

-sprawdzamy wiarygodność materiału

8.Wstepne grupowanie zebranego materiału- kodowanie w SPSS

9.Analiza materiału empirycznego i weryfikacja hipotez

10.Napisanie raportu

Metoda - Wg. Sztumskiego- system założeń i reguł pozwalający na takie uporządkowanie praktycznej lub teoretycznej działalności, aby można osiągnąć cel, do jakiego się świadomie zmierza.

-wg. Nowaka- zalecane lub faktyczne stosowane w danej nauce schematy czynności służących do udzielenia odpowiedzi na formułowanie w niej pytania

Szerokie ujęcie-ogólne określenie zakresu i charakteru badań

Wąskie ujęcie- dotyczy poszczególnych działań na poszczególnych etapach procesu badawczego-nazywana jest techniką

Wybierana na etapie operacjonalizacji razem z technikami badawczymi. Każda metoda jest potrójnie uwarunkowana:

- opiera się na obiektywnych prawidłowościach opisujących przedmiot badań oraz są sformułowane w postaci odpowiedniej teorii

-jest wyznaczona przez charakter badanego przedmiotu

-zależy od środków badania jakimi dysponuje

Powinna spełniać postulat adekwatności!!!

Wymagania metody:

*jasność- powszechnie zrozumiała i rozpoznawalna

*jednoznaczność- wyklucza możliwość dowolnego stosowania

*ukierunkowanie-podporządkowana określonemu celowi

*skuteczność

*niezawodność

*ekonomika

METODA MONOGRAFICZNA - celem jest opisanie związków miedzy zjawiskami a elementami systemu społecznego.

Najczęściej stosowana w socjologii empirycznej. Wynika z założeń pozytywistycznych, początki tej metody to koniec XIX w. podejmował się jej La Play w badaniach rodzin robotniczych. Zbierał on dane poprzez obserwację i wywiad. La Play charakteryzował rodziny pod względem nst. Kryteriów:

1.miejsce zamieszkania, rodzaj pracy wykonywanej, pozycja społeczna

2.środek utrzymania, dochody, zajęcia członków rodziny

3.warunki życia

4.historia rodziny, jej obyczaje i zwyczaje

5.budżet

Późniejsi badacze- francuscy-zwrócili uwagę, że w Bad. Monograficznych powinno wziąć się pod uwagę czynniki:

1. warunki geograficzne i gospodarcze

2. organizację i życie rodzinne (typy rodzin, związek rodziny z innymi grupami)

3. wpływ struktury rodziny

4. typ psychiczny charakterystyczny dla poszczególnych typów rodzin

5. znaczenie rasy i dziedziczności

6. znaczenie prawa, sztuki, nauki i religii

W Polsce do rozwoju tej metody przyczynił się Władysław Grabski, który zwrócił uwagę na - ogólne położenie wsi -infrastrukturę-- najważniejsze wydarzenia w dziejach-- cechy szczególne-- strukturę ludnościowo-rodzinną-- własność rolniczą i inną-- strukturę mentalna i duchową-- życie społeczne.

Założenia metody:

*systematyczne badanie dowolnej społeczności lub instytucji w naturalnym lub społecznym środowisku

*uwzględnia wszystkie zjawiska jakie zachodzą w badanym obiekcie i relacje miedzy nimi

*staramy się wykryć występujące prawidłowości, analiza zjawisk kulturalnych, gospodarczych i historycznych

*przedstawiamy fakty wolne od uprzedzeń, nie dokonujemy oceny

*umożliwia badanie powiązań strukturalno- funkcjonalnych, ich dynamikę i przeobrażenia

*posługujemy się głównie technikami jakościowymi czyli przede wszystkim obserwacja, wywiady środowiskowe, kwestionariusze

*często korzystamy z danych zastanych

*badania sięgają do innych nauk pod względem technik

Wyróżniamy:

* monografie przedmiotowe- Np. badania konkretnej miejscowości

* monografie problemowe- przestępczość nieletnich, patologie rodzinne

*studium przypadku ( casy study) -badania skupiają się na konkretnym obiekcie Np. grupie politycznej, sekcie

Funkcje badań:

1.Heurystyczna- wzbogacanie wiedzy o konkretnych zjawiskach

2.Metodologiczna- rozwijanie metod i technik badania konkretnych zjawisk czy przedmiotów

3.Wyjaśniająca- wyjaśnia skąd się biorą dane zjawiska

+ + + PLUSY BADAŃ MONOGRAFICZNYCH: + + +

* długotrwały i bezpośredni kontakt z rzeczywistością społeczną lub przedmiotem badań

*łączenie metod ilościowych z jakościowymi= możliwość badania głębinowego

*elastyczność, możemy w trakcie badania zmodyfikować lub dodać narzędzie nowe

*pozwalają sięgać do czasów minionych ze względu na posługiwanie się danymi zastanymi

*funkcja integracyjna- łączy dorobek i dokonania różnych nauk

- - - MINUSY BADAŃ MONOGRAFICZNYCH: - - -

* nie ma możliwości uogólniania wyników na całą populację czy zbiorowość

* nie można zastosować procedur statystycznych

*obiekty badań nie są reprezentatywne- wybierane losowo

METODA EKSPERYMENTALNA

Polega ona na celowym wywoływaniu lub zmianie przebiegu zjawisk czy procesów przez wprowadzenie jakiegoś nowego czynnika i rejestrowaniu zmian powstałych w skutek jego działania. Pozwala nam sprawdzić czy dana zmienna jest rzeczywista przyczyna innej zmiennej traktowanej jako skutek, a jeśli tak to jaka jest między nimi zależność.

W eksperymencie biorą udział 2 grupy

1. eksperymentalna- na która działamy bodźcem

2. kontrolna- w niej nie pojawia się bodziec

Założenia eksperymentu:

-- układ musi być izolowany, aby wyeliminować inne czynniki

-- kontrola różnych parametrów występujących w badaniu jest konieczna

--badacz sztucznie wprowadza dany bodziec

--w badaniach muszą istnieć 2 porównywalne ze sobą systemy lub podsystemy:

* 1 to ten do którego wprowadzamy bodziec

* 2 spełnia funkcję kontrolną

Typy eksperymentu:

1. Laboratoryjny- sztuczne warunki, specjalnie wprowadzany bodziec

2. Naturalny- jednostki nie są świadome, że biorą udział w badaniu. Nie ma grupy kontrolnej czyli brak porównań

Schematy eksperymentalne:

1. quasi eksperymentalny

2. plan pierwszy

3. plan drugi- brak pomiarów początkowych od razu dajemy bodziec lub fałszywy bodziec

- stosuje się go wtedy, gdy przewidujemy, że przeprowadzenie pro-testu może jakoś wpłynąć na osoby badane

d) plan trzeci zakłada, że obie grupy są do siebie podobne

e) plan czwarty określany Planem Salomona jest połączeniem planu 1 i 2

- mamy 2 gr. Eksperymentalne 2 kontrolne

- możemy kontrolować wpływ bodźca i wpływ pro-testu

Podstawowym warunkiem tej metody jest trafność wewnętrzna- plan eksperymentalny trafny wewnętrznie to taki, który pozwala wyeliminować alternatywne do ujętych w hipotezie badawczej wyjaśnienia zaobserwowanej zmienności zmiennej

- wiemy dzięki temu ze zmienna wystąpiła pod wpływem bodźca a nie pod wpływem innych czynników.

Czynniki zakłócające trafność wewnętrzną wg. Cooka i Cambella:

*historia- czynniki znajdujące się poza kontekstem syt. Badawczej

*dojrzewanie- zmiany dotyczą wieku, psychiki człowieka. Wynikają z przemian fizycznych i psychicznych

*selekcja- stronniczy dobór osób do próby porównawczej

*testowanie- efekt pro-testu na zmienne- nie wpływ bodźca

*instrumentacja- związana z narzędziami pomiarowymi, inne sposoby obliczania wyników

*regresja statystyczna- tendencja do uśredniania

*utrata osób badanych- gdy badania są długoletnie

*przenikanie informacji- z gr. Eksperymentalnej do kontrolnej- muszą być one oddzielone

+ interakcje selekcji z postępowaniem badawczym- nie dobieramy próby w sposób losowy

+interakcje warunków badania z postępowaniem Bad.

+ interakcje historii z postępowaniem badawczym- wydarzenie które wpłynęło na wynik badania

+interakcje pre -testu z postępowaniem badawczym

Dobór osób do badań eksperymentalnych:

Randomizacja - Pozwala uogólniać i stosować testy statystyczne. Wprowadził ja Fischer. Mówimy o zasadzie 1 i 2.

Zasada 1 - z populacji wybieramy losowo osoby które będą brały udział w badaniu.

Zasada 2- losowe rozdzielenie osób badanych do grup porównawczych—Populacja próbagr.eksperymentalna- gr.kontrolna.

Dobieranie grupy przez dopasowanie - rekrutujemy więcej osób niż jest nam potrzebne do badania i szukamy par osób najbardziej do siebie podobnych pod względem cech demograficzno- społecznych, z każdej pary jedna osoba trafia do gr. Eksperymentalnej a druga do kontrolnej .Stosujemy gdy mamy małe grupy.

METODA HISTORYCZNO- PORÓWNAWCZA

Bada ona:

1. Rozwój różnych form społecznych ( Np. narody, kapitalizm)

2. Porównanie procesów rozwojowych w różnych kulturach

3. 
   Zajmuje się różnymi makro- układami społ. i procesami ich przemian

Początki tej metody to przełom XIX i XX w. Jej rozwój nastąpił po II wojnie światowej.

Główne kierunki i pola badań:

-- geneza kapitalizmu ( wewnątrz-europejskie bad., międzycywilizacyjne)

-- przestrzenne zróżnicowanie struktur społeczno- gospodarczych (różnice w przeszłości, geneza, długofalowe skutki)

-- rozwój w warunkach opóźnienia ( cechy wspólne krajów opóźnionych, różnice tych krajów a rozwój modernizacji)

-- procesy narodotwórcze ( czynniki odpowiedzialne za więzi, typologia procesów)

-- rewolucje ( przyczyny, warunki pojawienia się i sprawdzenie teorii wyjaśniających)

--systemy polityczne ( systemy powstawania nowoczesnych państw, przyczyny demokracji i nie-demokracji)

Comte- historyczny rozwój idei

Morgan- przejście od dzikości do barbarzyństwa aż do cywilizacji

Sorokin- cykliczne wychylenia społeczeństwa w kierunku raz ideacyjnym- religia a raz zmysłowym

Weber- rola protestantyzmu

Rodzaje analiz:

1. Porównywanie aspektów danego społeczeństwa różnych czasów

2. Porównywanie różnych społeczeństw przy założeniu, że znajdują się na różnych etapach rozwoju- szukamy różnic i podobieństw- analiza ma zastosowanie praktyczne- ma wskazywać drogi rozwoju

3. Porównywanie społeczeństw na podobnym etapie rozwoju- podobieństwa i różnice

Źródła wykorzystywane w tej metodzie:

1. osobiste

2. gazety, czasopisma

3. oficjalne dokumenty

+ważna jest potwierdzalność źródeł

+korzystanie z różnych źródeł

+ ważna jest wiarygodność źródeł sprawdzana przez

*** weryfikację wewnętrzną- czy nie ma sprzeczności w obrębie jednego źródła

*** weryfikację zewnętrzną- pochodzenie źródła czy jest wiarygodne

Analiza dokumentów: -- autor -przyczyny powstania tekstu—jak przetrwał - obciążenia dokumentu - poufny czy publiczny - podstawowe kategorie, którymi posługuje się autor - odszukanie spraw przemilczanych, - jakie problemy badawcze wskazuje -wnioski, -jakich uogólnień możemy dokonać

Metodologia:

• nie ma jednej ścisłej metody, gdyż są to badania jakościowe pozwalające na większą elastyczność

• porównujemy ze sobą trajektorie dużych całości społecznych- aby wskazać podobieństwa i różnice

• stawiamy hipotezy odnoszące się do ważnych wydarzeń, hipotezy dotyczą ich przyczyn

• przeprowadzamy badania porównawcze- społ. w których dane zdarzenia miały miejsce -społ. w którym miały miejsce i ta w której nie miały

• szukamy prawidłowości powtarzalnych wśród dużej ilości szczegółowych danych

• czasem dążymy do wyłonienia typów idealnych

• próbujemy wykorzystać wcześniejsze badania ale w nowej sytuacji

• Może mieć czasem charakter ilościowy Np. przy posługiwaniu się danymi dotyczącymi ludności

Ograniczenia analiz:

- trudności w izolacji badanych przypadków, są one zawsze w szerszym kontekście

-przyczyny tez ciężko odróżnić od szerszego kontekstu

METODA BIOGRAFICZNA

Wykorzystuje do analizy dokumenty osobiste, które ktoś sam wytworzył. Mogą to być dokumenty zastane albo wywołane- badacz ogłasza konkurs.

Wg. Szczepańskiego- są to takie badania racjonalne, w których do rozwiązania postawionego zagadnienia zbiera się tylko relacje ludzi o ich uczestnictwie w zdarzeniach i procesach stanowiących przedmiot badań a na podstawie tych relacji dokonuje się opisu danych procesów i stawia się hipotezy wyjaśniające. Badania skupiają się na materiałach biograficznych albo metoda jest uzupełnieniem do innych metod badań. Prekursor- Thomas

Rozkwit metody w czasie międzywojnia, od końca wojny do lat 60 tych mniejsze zainteresowanie, od połowy lat 60 tych powrót do metody. W Polsce- Znaniecki

Założenia metody:

- rzeczywistość składa się z obiektywnych wartości jak i subiektywnych postaw jednostki

-wartości te i postawy są ze sobą mocno splecione

-czynniki subiektywne odgrywają ważną rolę w życiu społecznym a ich przejawy są

ważna informacją o procesach i zjawiskach

- materiały biograficzne dają szanse poznania subiektywnej rzeczywistości społecznej

Sposoby klasyfikacji, użytkowania dokumentów biograficznych wg. Szczepańskiego:

1. Metoda konstrukcyjna- analizujemy wiele dokumentów z punktu widzenia określonego dokumentu.Interpretujemy te dokumenty z punktu widzenia jakiejś określonej teorii socjologicznej. Tworzymy ogólny obraz badanego zjawiska wykorzystując opisy zawarte w poszczególnych dokumentach.

2. Metoda egzemplikacji- polega na uzasadnianiu hipotez przykładami dobranymi z dokumentu. Szukamy ich pozytywnego potwierdzenia. Hipotezy mogą być tworzone wcześniej albo w trakcie analizy dokumentu

3. Metoda analizy treści

4. Metoda statystyczna- badamy zależności między różnymi cechami społecznymi autorów a ich przejawami, albo badamy zależności między cechami środowiska społecznego a cechami autorów.

5. Metoda typologiczna- polega na ustaleniu pewnych typów osobowości, zachowań, wzorów współżycia, które występują w danej zbiorowości. Dokonujemy kategoryzacji i klasyfikacji tych materiałów. Całe bogactwo opisów sprowadzamy do kilku wyróżnionych przez nas typów.

- - - MINUSY METODY- - -

- nie można wyciągnąć szerszych wniosków z tego, co subiektywne

- nie można sprawdzić różnych twierdzeń zawartych w tych materiałach

-brak reprezentatywności

-możliwość oszustwa

-zawodność pamięci- uproszczenia

-dokumenty o literackim charakterze

-interpretacja autora dokumentu

+ + +PLUSY+ + +

-ważne jest poznawanie subiektywnego elementu

- pojęcie prawdy zastępujemy pojęciem autentyczności

-Triangulacje- korzystanie z różnych źródeł podnoszące wiarygodność

-najlepszy sposób na poznanie świadomości społecznej

-pozwala poznać mechanizmy kształtowania się postaw i ich zmiany pod wpływem stosunków społecznych

-bada motywacje, dążenia, oceny moralne

-bada mechanizmy kontroli społecznej

-zależność między zachowaniem się jednostki a środowiskiem społecznym

-przewidywanie sekwencji historycznych składających się na Zycie jednostek

Założenia, co do dokumentów:

- każdy jest interpretacja życia dokonana prze jego autora

-interpretacja zależy od momentu, w którym dokument powstał

-oddaje zasób wiedzy autora

-zawiera w sobie sposoby typizacji- uproszczania rzeczywistości

- treść zawiera cele, system wartości i hierarchii autora

METODA TYPOLOGICZNA

1. Taksonomiczna- wywodzi się z nauk biologicznych, rzadziej stosowana głównie w ekonomii

2. Analityczna- narodziła się w naukach humanistycznych ( Znaniecki) często stosowana

Istnieje różnica między klasyfikacją a typologią

-- Klasyfikacja musi spełniać 2 wymogi

* zupełność- musi obejmować wszystkie elementy, które pod nią podchodzą

* rozłączności- każdy z elementów może być umieszczony tylko w 1 klasie

Związana jest z cechami konstytuwnymi pojęcia- odnosi się do cech najistotniejszych tworzących dane pojęcie.

Zakłada występowanie lub nie pewnych stanów rzeczy

- nie ma tu stopniowalności cech

- nie mówimy o łącznym występowaniu pewnych cech

-wyróżniamy gatunki, rodzaje, odmiany rodzin

Typologia- stosujemy wiele kryteriów jednocześnie

- kryterium podziału wynika ze stopniowalności pewnych cech

-wprowadzamy pojęcie normy albo wzorca- ile czego trzeba spełnić i w jakim zakresie by podpadać pod dany typ

Stosujemy tu dwojakiego rodzaju kryteria: *cechy jakościowe ( warianty cech np. płeć ) *cechy ilościowe (natężenie lub zakres cech np. wydatki)

Jednostka spełniająca dana normę traktowana jest jako egzemplarz danego typu. Posiada ona również cechy swoiste, osobliwe pozwalające dokonać analizy zewnątrz danego typu. Analizy przebiegają dwutorowo:

* analiza wewnątrz typu

* analiza porównawcza między typami

W metodzie typologicznej dążymy do budowania twierdzeń typologicznych

p ( q r )

Poprzednik następnik

p- określenie warunków przynależności do typu

q-r- regularność manifestująca się w typie

Przyjmuje się założenie że twierdzenie typologiczne może się odnosić tylko do jednego egzemplarza i nie może być takiej sytuacji, w której nie będzie się ono odnosiło do żadnego przedmiotu.

Większość analiz polega na tym, że szukamy cech pozwalających na wyróżnienie poszczególnych typów.

1. odmiana taksonomiczna- zbiór metod w których dokonujemy pomiaru głównie ilościowego, ma to służyć usytuowaniu cech jednostek w przestrzeni i określeniu dystansu między nimi

Kroki postępowania:

• zdecydowanie kto będzie naszą jednostką, którą będziemy porównywać

• wskazanie wymiaru pod którego względem chcemy te jednostki porównywać

-- tworzymy macierz- w tabeli zapisujemy dystans, jaki dzieli jeden np. kraj od drugiego—szukamy tych w których dystans jest najmniejszy

--robimy graficzny obraz macierzy ustalając typ idealny—ten który znajduje się najwyżej na obu skalach

--sprawdzamy dystans innych państw od ideału i ich pomiędzy sobą

2. odmiana analityczna—pojęcie typu jest punktem wyjścia. Postępujemy następująco: stwierdzamy jakie elementy są konieczne dla danego typu—bez jakich elementów dany typ nie istnieje—brak pewnego elementu lub jego nadmiar wydziela nam inny typ

Kroki postępowania:

• Znajdujemy wyróżniki, istotne, które pozwalają nam stworzyć poszczególny typ 

• Sprawdzamy czy te elementy faktycznie istnieją i czy my je dobrze wyróżniamy

• Empirycznie sprawdzamy elementy i przyporządkowujemy je do określonego typu

Interesuje nas jak poszczególne typy funkcjonują w odmianach życia społecznego. Inaczej szukamy podobieństw i różnic.

Stosujemy indukcję analityczną- egzemplarz, który uznamy za typowy mający cechy konstytutywne, reprezentuje cały typ, na jego podstawie wyciągamy wnioski.

METODA STSTYSTYCZNA

- robimy badania na próbie reprezentatywnej i na jej podstawie orzekamy o populacji

Wyróżniamy 2 poziomy analiz:

• spis statystyczny—rozkład odpowiedzi na poszczególne pytania .Przedstawiamy w tabeli lub za pomocą wykresu. Wyniki przedstawiamy za pomocą różnych miar tendencji centralnej np. średnia , mediana, mary dyspersji, asymetrii i inne.

• Statystyka indukcyjna—zastosowanie testów statystycznych i uogólnienie wyników na populację. Stosujemy tutaj wywiad kwestionariuszowy- formularz z pytaniami, zadawanymi przez badacza albo różnego rodzaju ankiety, wypełniane samodzielnie przez respondenta

Wywiad kwestionariuszowy jako technika standaryzowana:

1. Standaryzacja narzędzia badawczego to zadawanie identycznie sformułowanych pytań albo instrukcja jako narzędzie ujednolicające

2. Standaryzacja warunków wywiadu—technika standaryzowana w wymiarze 1 na 1, --stworzenie podobnej sytuacji przy wywiadach

Chodzi o to by odpowiedzi respondentów były reakcja na identyczny bodziec—identyczne pytania zadawane w tych samych warunkach.

Narzędzie badawcze—kwestionariusz wywiadu + instrukcja dla ankieterów + materiały pomocnicze

PYTANIA:

- o fakty—ocenę faktów—opinie, postulaty—wiedzę

Pytania dotyczące faktów—przyczyną otrzymywanie niedokładnych odpowiedzi są : * brak informacji * niemożność przypomnienia sobie * niechęć odpowiedzi na dane pytanie * niezrozumiałość pytania

Pytania dotyczące subiektywnych opinii-- badając opinię skupiamy się na jednym pytaniu a badając postawę ( aspekt behawioralny, emocjonalny i poznawczy) skupiamy się na szeregu twierdzeń. Postawy opisujemy poprzez ich treść, kierunek i intensywność. Tutaj tworzymy indeksy i skale.

Pytania rozstrzygnięcia- na ogół zaczynają się słowem „ czy” , na te pytania odpowiedź sensowna logicznie jest tylko jedna

Pytania dopełnienia- zaczynają się od słowa „ jaki” i respondent ma możliwość wyboru jednej bądź kilku odpowiedzi ze zbioru alternatyw

# pytania zamknięte logicznie- jakie książki przeczytałeś w ciągu ostatniego roku?

# pytania otwarte logicznie-co sądzisz o nowym modelu opla?

Pytania otwarte i zamknięte

• kryterium logiczne—pytania zamknięte zawierają bezpośrednio wskazany lub pośrednio określony zbiór alternatyw

• kryterium techniczne-- pytania zamknięte zawierają kafeterię odpowiedzi z których respondent powinien wybrać, otwarte jej nie posiadają.

pytania zamknięte: pytania otwarte:

+ ułatwiają analizę + gdy nie znamy listy alternatywnych odpowiedzi +mniejsza jest liczba braków odpowiedzi + gdy ważne jest dosłowne brzmienie odpowiedzi -- sugerują odpowiedzi + sprawdzenie wiedzy respondentów -- źle zamknięta kafeteria może być -- odpowiedzi rozproszone tematycznie -- ograniczają możliwość odpowiedzi -- odpowiedzi nieistotne -- często nie mają w ogóle odpowiedzi --pracochłonna analiza

Pytania przekategoryzowane- zamknięte dla ankietera, otwarte dla respondenta, nie sugerujemy i ułatwiamy sobie analizę

Kryteria determinujące poprawność pytań otwartych i zamkniętych:

-- zgoda/ brak zgody—zamknięte

-- jeśli respondent ma opinię—zamknięte

-- przy pyt. Zamkniętych mniej się dowiadujemy o respondencie

-- opinia respondenta, jej kształt—pyt. Otwarte

-- nie posiada opinii—otwarte

Rodzaje pytań zamkniętych:

-- rangowane

-- skalowane

-- półotwarte

-- dyferencjał semantyczny

Inne rodzaje pytań:

• Filtrujące- odpowiedź n nie w określony sposób odsyła respondenta do konkretnego następnego pytania np. jeśli tak to pytanie 2 , jeśli nie to pyt. 4

• Historyjkowe- pytania bodźce

• Wykluczające się

• Przejściowe- łączniki

• Kontaktowe na tzw. rozgrzewkę

• Bufory- maja być odpoczynkiem dla respondenta

• Metryczkowe

• Do ankietera

KAFETERIA

Budowa kafeterii:

Ilość i rodzaj odpowiedzi zależy od:

• możliwych odpowiedzi

• odpowiedzi z pilotaży innych badań

• najbardziej interesujące badacza odpowiedzi

Wymogi kafeterii:-- rozłączność, wyczerpywalność, jednorodność wewnętrzna, nie za długa.

Poprawność kafeterii- może być analizowana w 3 płaszczyznach:

* logiczna- wymóg rozłączności i wyczerpywalności przez dodanie odp. „ inne”

*merytoryczna- dopasowanie zbioru odpowiedzi do tych faktycznie występujących w społeczności- za dużo odpowiedzi pt. inne świadczy o niepoprawności

* teoretyczna- dostosowana do hipotez i problemów badawczych

Karta respondenta—osobna karta, na której zapisujemy odpowiedzi na określone pytania. Dajemy ją respondentowi do samodzielnego wypełnienia.

-- stosujemy, gdy liczba możliwych odpowiedzi jest długa lub pytanie wymaga zaznaczenia odpowiedzi na skali numerycznej czy graficznej

-- czasem przygotowuje się zestaw kart

-- na karcie nie umieszczamy zazwyczaj odpowiedzi „ nie wiem” „nie mam zdania” choć mamy je w kwestionariuszu

Porządek pytań- 2 podstawowe strategie:

• lejek—od ogółu do szczegółu , każde następne pytanie jest powiązane z poprzednim a jego zakres jest coraz szczegółowszy, mniejszy

• odwróconego lejka—od szczegółu do ogółu, pytanie wąskie wyprzedza pytanie szerokie

Błędy w formułowaniu pytań:

1. Logiczne dotyczą więcej niż jednego problemu np. oceń wyniki i postawę …

pytanie ma formę zamkniętą a powinno mieć otwarta

nie jest określone ile odpowiedzi można wybrać

kafeteria zbudowana z nierozłącznej liczby alternatyw

2. Merytoryczne zakładamy wiedzę na dany temat a respondent może jej nie posiadać np. co sądzisz o najnowszej płycie…

w pytaniu nie ma szczegółów a jest kafeteria

sugestia np. czy sadzisz, że rządy lewicowe były lepsze?

3. Sytuacyjnepytanie wprost o sprawy społeczne, problemy nieakceptowane i sprawy osobiste

żądanie zbyt dużego wysiłku od badanego

pytanie o rzeczy, które można samemu sprawdzić

4. techniczneskróty, słownictwo fachowe, jednolity styl odpowiadania

pytanie na jednej stronie a kafeteria na drugiej

Pytania:

*powinny być adekwatne, odnosić się do większości respondentów

*krótkie

*unikać form przeczących

*społeczna adekwatność pytań i odpowiedzi- zgodna z tym co jest akceptowane w społeczeństwie

*nie zaczynać od zbyt trudnych i drażniących pytań

* krótkie wprowadzenie w każdą część kwestionariusza

*konsekwencja w używaniu terminów, form, czasów i określeń

* nie czytamy odpowiedzi „ nie wiem „ itp.

* wyraźnie oddzielone od siebie pytania

* czytelne, wyraźne

*unikamy licznych tabel

* jedno pytanie nie może znajdować się na 2 stronach

3 kategorie błędów w technice:

-- nieprawidłowe lub niepełne przełożenie problematyki badawczej na język szczegółowy pytań i problemów- na poziomie konceptualizacji i operacjonalizacji

-- niepoprawne logicznie lub merytorycznie sformułowanie pytania

-- niepoprawna realizacja kwestionariusza i błędy powstałe w czasie wywiadu

INDEKSY i SKALE służą do badania postaw

• są pożądanymi miernikami zmiennych, porządkują jednostki analizy w kategoriach konkretnych zmiennych, takich jak np. religijność, uprzedzenia

• wyniki danej osoby umieszczamy na skali albo w indeksie, religijność stanowi wskazanie co do względnej religijności tej osoby w porównaniu z innymi badanymi

• są złożonymi miernikami zmiennych, wynik jest uzależniony od odpowiedzi na kilka pytań

Rozróżnianie na podstawie sposobu ustalenia wyniku punktowego przy każdej metodzie

Każdy ktopodjął bardziej wymagające, trudniejsze wyzwanie podjął by tez to mniej wymagające, łatwiejsze

Problemy związane z budową skal:

-- zebranie twierdzeń wyjściowych, pytań, faktów , które pokrywałyby cały obszar zmienny

-- prostota i jednoznaczność wskaźników

-- dokonywanie analizy wartości pozycji ( każde stwierdzenie ma być przydatne)

-- eliminacja wpływów niektórych cech osobowościowych respondenta

-- eliminacja zniekształceń spowodowanych wpływem wzorów zachowań

-- reprezentatywność próby na której jest dokonywany pilotaż skali

-- rzetelność skali

-- trafność skali

Trafność- udało nam się zmierzyć to co zamierzaliśmy

Rodzaje trafności:

*fasadowa—jest związana z subiektywnym poczuciem, że według nas nasze narzędzie jest trafne

* kryterialna ( predykcyjna)—opiera się na zewnętrznym kryterium

* teoretyczna—opiera się na logicznych powiązaniach między zmiennymi

* treściowa—zakres w jakim miernik obejmuje skalę znaczeń zawartych w pojęciu

Trafność skali sprawdzamy:

logiczna (teoretyczna) analiza zdań, odwołanie się do wcześniejszej wiedzy, czas założeń teoretycznych u podstaw budowy skali, często analiza zdrowo-rozsądkowa

opinia sędziów

porównanie grup o znanych właściwościach . Polega na pomiarze ta samą skalą dwóch zbiorowości różniących się znacznie pod względem stopnia natężenia badanej cechy. Jeśli skala jest trafna to wykaże różnice

analiza pozycji skal—korelacja wewnątrz pozycji skal ( homogeniczność) jest dowodem trafności

stosowanie niezależnych kryteriów trafności np. cech społecznych, demograficznych, zachowań

Rzetelność— dana technika stosowana do tego samego pomiaru daje zawsze ten sam wynik

Sposoby zapewnieni i poprawienia rzetelności:

• metoda testu próbnego i powtórzenie pomiaru

• metoda połówkowa—losowe podzielenie pytań na dwa zbiory. Oba zbiory powinny prowadzić do takiej samej klasyfikacji respondenta.

• Stosowanie ustalonych mierników—ich rzetelność została udowodniona w poprzednich badaniach

SKALA BOGARDUSA—skala dystansu społecznego

Służy do pomiaru skłonności ludzi do uczestniczenia w zróżnicowanych co do stopnia bliskości stosunkach społecznych z innymi grupami ludzi. Osoba akceptująca pewien stopień integracji będzie przypuszczalnie skłonna zaakceptować wszystkie poprzedzające go stopnie na liście. Jeśli na pyt.5 odpowiemy tak to na poprzedzające je tez.

Czy zgodziłbyś się żeby Albańczycy mieszkali w Twoim kraju?

Czy zgodziłbyś się żeby Albańczycy mieszkali w Twojej miejscowości?

Czy zgodziłbyś się żeby Albańczycy mieszkali w Twojej dzielnicy?

Czy zgodziłbyś się żeby Albańczycy byli Twoimi sąsiadami?

Czy zgodziłbyś się żeby Twoje dziecko poślubiło Albańczyka?

SKALA THURSTONE'A:

1. Zaplanowanie i wybór zestawu twierdzeń

2. Powołanie grupy sędziów

3. Każdy sędzia otrzymuje w porządku losowym kartki z poszczególnymi stwierdzeniami. Tworzy się hipotetyczna skalę z przedziałami ( zazwyczaj 11 grup) i prosi sędziów aby odpowiednio ulokowali dane stwierdzenie na skali.

4. Sędziowie numerują wszystkie stwierdzenia wg. numeru kategorii, do której je zaliczyli.

5. Zebranie wszystkich ocen poszczególnych stwierdzeń.

• Analiza rozkładu ocen każdego sędziego

• Obliczanie mediany i odstępu ćwiartkowego

• Do każdego twierdzenia robimy rozkład częstości

6. Wyboru twierdzeń dokonujemy na podstawie interwałów między nimi. Interwał—podziałka skali, jakikolwiek dystans, Wybieramy np. te twierdzenia które maja wartość mediany 1,5- 2,0 -3,0

SKALA LIKERTA- zestaw 5 albo 7 odpowiedzi

- szczególna przydatność tego formatu zasadza się na jednoznacznym uporządkowaniu kategorii odpowiedzi;

- metoda ta jednak pozwala na określenie względnej intensywności pytań

Zdecydowanie się zgadzam ( 1 punkt)

Zgadzam się

Raczej się zgadzam

Nie mam zdania

Raczej się nie zgadzam

Nie zgadzam się

Zdecydowanie się nie zgadzam ( 7 punktów)

SKALA GUTTMANA- analiza skalogramów

- skala ta opiera się założeniu, że kto wskazuje wysoki poziom danej zmiennej, wskaże też poziom niski /np. kto popiera prawo niezamężnych kobiet do aborcji, popierałby także aborcję w przypadku ciąży powstałej w wyniku gwałtu lub zagrażającej życiu matki/.

- to w jakim stopniu zbiór danych empirycznych układa się w skalę Guttmana, zależy od stopnia poprawności, z jaką pierwotne odpowiedzi dają się odtworzyć na podstawie wyników uzyskanych w skali.

DYFERENCJAŁ SEMANTYCZNY—znalezienie dwóch przeciwstawnych terminów na określenie dwóch biegunów danego aspektu

służy do mierzenia obiektów otaczającego świata, jest specyficzną metodą ilościowej oceny wrażenia, jakie obiekty sprawiają na osobie badanej. Możemy np. badać obraz nauczyciela. Respondentowi daje się kartę zawierającą szereg opozycyjnych przymiotników i słowo oznaczające opisywany przedmiot np. nauczyciel. Respondent ma za zadanie określić, jakie wrażenie sprawia na nim dany przedmiot poprzez zaznaczenie w określonym polu krzyżykiem np. bliżej określenia zły niż dobry.

Nauczyciel

Dobry					X		Zły
Twardy	X						Miękki

Pary przeciwstawnych określeń np. dobry-zły odnoszą się do trzech wymiarów: ocena (O), aktywność (A) i siła (S). Ważne jest by każdy wymiar mierzony był za pomocą takiej samej ilości przeciwstawnych określeń. Pary przeciwstawnych określeń powinny także tworzyć continuum np. dobry - 6-bardzo 5-średnio 4-trochę 3-brak zdania 2-trochę 1- średnio 0-bardzo - zły.

Najprostszą metodą opracowania wyników jest wykreślenie profilu graficznego. Powstaje on poprzez połączenie linią krzyżyków zaznaczonych przez respondenta. Należy wykreślić dwa profile porównawcze dotyczące dwóch przedmiotów np. nauczyciel i przyjaciel lub nauczyciela w pierwszym tygodniu jego pracy, a następnie po miesiącu jego pracy. Dane można także opracować poprzez wyliczenie wartości danego wymiaru.

INSTRUKCJA DLA ANKIETERÓW:

Z badań wynika, że jeśli instrukcja jest przemyślana i dokładna, to ankieterzy pracują lepiej i staranniej. Instrukcja pisemna jest podstawą właściwego, dobrego przygotowania ankieterów do pracy w terenie, gwarantuje ona jednolitośc wypełniania.

Można ją przekazać ankieterom zarówno w samym kwestionariuszu wywiadu, jak też w odrębnej, osobno wydrukowanej instrukcji.

W każdej instrukcji zawsze jest instrukcja ogólna i szczegółowa. W ogólnej powinny być omówione wszystkie sprawy dot. całości danego badania i jego problematyki. Część szczegółowa zawiera dyrektywy dotyczące sposobów zadawania poszczególnych pytań kwestionariuszowych.

Wskazówki dla ankieterów umieszcza się w nawiasach bezpośrednio po pytaniu kwestionariuszowym. Powinny być one krótkie i jasne.

Dokładnej instrukcji wymagają pytania trudne - takie, które wymagają od respondenta formułowania opinii, abstrakcyjnego myślenia, wyobrażenia sobie czegoś itp. oraz takie , w których użyto słów pochodzenia obcego.

MATERIAŁY POMOCNICZE

Rodzaj materiałów pomocniczych zależy od sformułowanych przez badacza poszukiwanych informacji i celów przyszłych analiz.

Mogą być one :

(a) służące aranżacji wywiadu;

WPROWADZENIE - często drukowane na początku wywiadu. Zasadniczo powinno znajdować się na osobnej karcie a nawet w instrukcji dla ankieterów. Ankieterzy muszą nauczyć się wprowadzenia na pamięć i wygłaszać je na wstępie rozmowyz każdym respondentem.

We wprowadzeniu badacz powinien:

*napisać, jak ankieter ma się przedstawiać respondentom;

*określić ogólnie tematykę badań;

*podać dokładną nazwę instytucji badawczej

*ogólnie poinformować o celu badań;

*poinformować, że odpowiedzi nie będą nikomu ujawnione i służyć będą do uogólnień statystycznych;

*poprosić o zgodę i szczerość w badaniu

LISTY ZAPOWIEDNIE - wysyłane 2-3 tygodnie przed rozpoczęciem badań. Przejmują rolę wprowadzenia i zawierają dokładnie te same informacje.

Pozytywną rolę może odegrać osoba, która podpisuje taki list.

Przeprowadzenie badań, zwłaszcza w jednej miejscowości, może ułatwić ogłoszenie w prasie.

(b) stanowiące pomoc dla respondenta;

Karty respondenta muszą być starannie i estetycznie przygotowane. Każda z nich przygotowana osobno. Na karcie pisze się wszystkie słowa jednakowymi dużymi literami, ale alternatyw nie należy numerować. Na karcie nie drukuje się pytania. Nie wypisuje się alternatyw typu “nie wiem” czy “trudno powiedzieć”. Formułuje się je bezosobowo lub w 1 osobie. Jedna karta może służyć do wielu pytań

(c) kontrolujące pracę ankietera;

Należą do nich miejsca w wywiadzie na podpis, oświadczenia ankieterów i karta informacyjna.

Na początku każdego kwestionariusza musi się znaleźć:

*nazwisko ankietera

*godzina rozpoczęcia i zakończenia wywiadu

*data i miejscowość, w której odbywał się wywiad;

ANKIETA DO ANKIETERA - układa się ją jak każdą inną ankietę. Jej celem jest kontrola przebiegu procesu badawczego ze szczeg. uwzględnieniem pracy ankieterów; uzyskanie informacji nt. warunków i sytuacji społecznej wywiadu; uzyskanie dodatkowych informacji typu jakościowego, rozszerzających i pogłębiających poszczególne odpowiedzi i całe zagadnienia.

(d) służące do zbierania dodatkowych informacji;

Aranżacja wywiadu:

- wstępna

-sam wywiad

-końcowa

Trudności pytań kwestionariuszowych wynikać mogą:

-z cech osobowości respondenta;

-z cech osobowości ankietera;

-właściwości narzędzia badawczego;

-sytuacji wywiadu;

Ankieta pocztowa

Ankieta w dużym stopniu zakłada podmiotowe podejście do respondentów:

-respondent może na nią odpowiedzieć lub nie

-r. może odpowiedzieć tylko na wybrane przez siebie pytania

-r. ma dużą kontrolę nad swoimi wypowiedziami-to co napisał jest tożsame z tym co zamierzał przekazać badaczom.

-daje poczucie dowolności i niewymuszonego uczestnictwa.

-w procesie badawczym w większym stopniu respondenci mają poczucie własnej indywidualności

Wszystkie z przekazów, będących częściami składowymi ankiety muszą się odznaczać się pewnymi cechami formalnymi i treściowymi :

-wersyjność(w zależności od płci badanych)-przekaz nabiera dzięki temu naturalnego i bardziej personalnego charakteru, ułatwia lekturę i zrozumienie przekazu .Może przeciwdziałać `przekazywaniu' ankiety innym osobom np. mężowi zamiast żony.

-graficzna przejrzystość

-nieanonimowość badacza-złamanie reguły jednostronnej anonimowości(należy podać imię, nazwisko badacza, jego funkcję w badaniu oraz załączyć prośbę o oddanie osobistej przysługi)

-dowartościowanie respondenta poprzez uświadomienie może dostarcza on niepowtarzalnych informacji na temat otaczającej rzeczywistości

-`dyspozycyjność' badacza wobec badanych-chodzi o możliwość nawiązania bezpośredniego kontaktu z badaczem(trzeba podać adres, telefon, deklarację natychmiastowej gotowości do dostarczenia kwestionariusza w razie zgubienia).Należy pozostawić ostatnią stronę kwestionariusza na ewentualne uwagi respondentów związane z badaniem czy ogólnymi problemami jakie mogą się nasunąć.

---