2. Budowa pierwotnej i wtórnej ściany komórkowej

Ściana pierwotna:

• zbudowana z celulozy, pektyn i hemicelulozy

• celuloza zebrana jest w pączki tzw. mikrofibryle

• każda ściana pierwotna zbudowana jest również z wody

• cechy charakterystyczne ściany traw:

• obniżona zawartość pektyn

• inny rodzaj dominujących chemiceluloz

• zwiększona zawartość związków fenolowych ( spajanie i stabilizacja struktury ściany )

• Zahamowanie wzrostu komórki inicjuje etap tworzenia wtórnej ściany komórkowej

Ściana wtórna:

• pokład odłożony na wewnętrznej powierzchni ściany pierwotnej po zakończeniu wzrostu komórki

• powstaje w wyniku chemicznych i fizycznych modyfikacji ścian pierwotnych; jest to zależne od warunków środowiska i typu rośliny

• warstwy wtórnej ściany komórkowej różnią się:

• zawartością celulozy

• grubością

• kątem nachylenia makrofibryli

• nierównomierne odkładanie się wtórnych warstw ściany komóekowej prowadzi do powstania:

• różnego rodzaju zgrubień

- rodzaje jamek:

• proste - mają powstać kanału, niekiedy rozgałęzione, występują w kom. ….....

• lejkowate - zwężające się w kierunku światła komórki, charakterystyczne dla elementów drewna i sklerenchymy

- poprzez jamki przechodzą plazmodesmy

• Plazmodesma - cieniutkie niteczki cytoplazmy, łączą cytoplazmę jednej komórki z cytoplazmą komórek sąsiednich, dzięki czemu utrzymuje się ciągłość i jedność cytoplazmy w całej roślinie

3. Modyfikacje ściany komórkowej

Inkrustacja: odkładanie nowych substancji wewnątrz istniejącej ściany komórkowej

• drewnienie - gromadzenie się ligniny pomiędzy istniejącym układem fibrylarnym celulozy co nadaje sztywność i zwiększa odporność na działanie mikroorganizmów, umożliwia funkcjonowanie komórek martwych

• mineralizacja - wysycenie ściany komórkowej solami wapnia (krasnorosty) lub krzemionką (trawy, skrzypy)

Adkrustacja: odkładanie się substancji na powierzchni ściany komórkowej (pierwotnej lub wtórnej)

• kutynizacja - proces odkładania się kutyny na powierzchni pierwotnej ściany komórkowej, zabezpiecza roślinę przed utratą wody

• woskowacenie - odkłada się wosk w postaci szarobiałego nalotu

• śluzowacenie - śluz tworzy otoczki wokół komórek np. u glonów

• korkowacenie - odkładanie suberyny na granicy między pierwotną i wtórną ścianą komórkową, chroni przed utratą wody, usztywnia i zapobiega przedostawaniu się pasożytów

4. Budowa jądra komórkowego

• jądro komórkowe w komórce roślinnej ma zwykle postać drobnego ciałka o kształcie kulistym, jajowatym lub soczewkowatym

• komórki roślinne mają przeważnie jedno jądro

• otoczone cienką błoną jądrową, w której znajdują się pory ( za ich pośrednictwem odbywa się wymiana składników między jądrem a cytoplazmą )

• wnętrze wypełnione kariolimfą (sok jądrowy) - półpłynna masa, składająca się z substancji białkowych ze znaczną zawartością fosforu. Są w niej rozproszone liczne nici chromatynowe

• wewnątrz jądra znajduje się jedno lub więcej jąderek zbudowanych głównie z białka i RNA

5. Chromatyna - budowa i funkcje poszczególnych składników

• włóknista substancja występująca w jądrze komórkowym

• zbudowana z DNA, histonów i niehistonowych białek

• główny składnik chromosomów

• posiada kilka stopni upakowania

• podwójna helisa DNA

• włókno chromatyny - nukleosomy

• chromatyna z centromerem podczas interfazy

• skondensowana chromatyna podczas profazy

• chromosom w metafazie

• może kurczyć się i rozkurczać powodując zmianę upakowania struktury chromosomów

• białka chromatyny wpływają na transkrypcje DNA

• histony wpływają hamująco na aktywność genetyczną DNA

• białka niehistonowe działają aktywująco

• w czasie podziałów komórkowych chromatyna ulega kondensacji i spiralizacji i wyodrębniają się chromosomy (zbudowane z DNA i białek)

• Podział chromatyny:

• euchromatyna - aktywna genetycznie ( zawiera geny, których treść jest przez komórkę odczytywana i wykorzystywana do syntezy białek)

• heterochromatyna - nieaktywna genetycznie

6. Mitotyczny podział komórki roślinnej

• z chwilą rozpoczęcia podziału mitotycznego pojawiają się w masie jądrowej chromosomy

• po uformowaniu się chromosomów błona jądrowa i jąderka zanikają; pojawia się tzw. wrzeciono podziałowe ( składa się z licznych, delikatnych niteczek białkowych rozciągniętych między biegunami komórki )

• w kolejnym etapie mitozy chromosomy grupują się w środkowej części komórki (każdy z nich podzielony jest na dwie podłużne połowy)

• połówki poszczególnych chromosomów oddzielają się od siebie i przesuwają się do przeciwległych biegunów komórki

• z chromosomów zaczynają się formować dwa jądra potomne, które otaczają się błoną jądrową, a wewnątrz mich pojawiają się jąderka

• pod koniec mitozy wrzeciono podziałowe zanika

• do obu komórek potomnych zostają rozdzielone wszystkie składniki cytoplazmy

• w środkowej części komórki tworzy się nowa ściana komórkowa, dzieląca cytoplazmę na dwie części ( podział cytoplazmy - cytokineza )

7. Budowa i funkcje retikulum endoplazmatycznego

• trójwymiarowy system kanalików i pęcherzyków, połączonych między innymi z błoną komórkową, błoną jądrową

• wyróżniamy

• siateczkę śródplazmatyczną szorstką - zawiera rybosomy, w komórkach szybko rosnących oraz w komórkach, w których zachodzi biosynteza białka

• siateczka śródplazmatyczna gładka - brak rybosomów , rozwinięta w komórkach syntetyzujących niebiałkowe związki organiczne

• Funkcje retikulum endoplazmatycznego:

• zwiększa powierzchnię wewnętrzną komórki

• dzieli cytozol na przedziały

• modyfikuje niektóre białka syntetyzowane na rybosomach

• siateczka gładka wyspecjalizowana jest w detoksykacji ( niszczeniu substancji toksycznych)

8. Budowa i funkcje mitochondrium

• półautonomiczne organelle

• owalne lub cylindryczne

• otoczone dwiema błonami białkowo-lipidowymi

• błona zewnętrzna jest gładka, przepuszczalna dla jonów

• błona wewnętrzna wpuklona do wewnątrz tworzy grzebienie mitochondrialne, słabo przepuszczalna dla jonów

• wnętrze wypełnia macierz ( Matrix ) zawierająca enzymy przyspieszające reakcje utleniania substancji organicznych, DNA

• koliste DNA

• rybosomy (produkcja białka)

• Funkcje:

• wytwarza energię w formie ATP w procesie oddychania komórkowego

• zawiera przenośniki i enzymy cyklu Krebsa, łańcucha oddechowego

• brak u bakterii

10. Rodzaje plastydów i ich funkcję

• drobne ciałka rozmieszczone w cytoplazmie

• zbudowane z substancji białkowych

• otoczone błoną białkowo-lipidową

• wnętrze wypełnia stroma i zanurzony w niej system błoniastych woreczków - tylakoidów

• w młodych komórkach roślinnych mają postać drobnych, bezbarwnych ziarenek zwanych proplastydami

• w starszych komórkach występują trzy rodzaje plastydów:

• chloroplasty (plastydy zielone) - występują w komórkach położonych blisko powierzchni ciała rośliny, zwykle mają kształt soczewkowaty i zielone zabarwienie (zawierają zielony barwnik chlorofil), odbywa się w nich fotosynteza

• chromoplasty - zawierają karoten i ksantofil, występują w postaci ciałek lub kryształów przybierając wówczas postać nieregularnych płytek lub igieł, nadają barwę kwiatom jaskrów, nasturcji, owocom jarzębiny, róży pomidorów, korzeniom marchwi itp.

• Leukoplasty - bezbarwne plastydy o kulistym lub wrzecionowatym kształcie, występują w cytoplazmie, w komórkach położonych głębiej pod powierzchnią ciała roślin ( korzenie, kłącza, bulwy ), odbywa się w nich przetwarzanie cukru w skrobię, która się w nich odkłada

11. Budowa chloroplastu

• otoczony podwójną błoną białkowo-lipidową

• błona zewnętrzna dobrze przepuszcza jony

• błona wewnętrzna jest słabo przepuszczalna i tworzy woreczki zwane tylakoidami (lamelle)

• wnętrze wypełnia stroma (koloid białkowy)

• koliste DNA

• skrobia

• rybosomy

12. Cytoszkielet - budowa i funkcje

• filamenty aktynowe

• powstają przez połączenie (polimeryzację) wielu cząsteczek białka

• zbudowane ze specjalnych łańcuchów białka - aktyny

• występują głównie tuż pod błoną komórkową

• odpowiadają za zmianę kształtu i ruch komórki

• włókienka aktynowe umożliwiają wielu komórką 'pełzanie' po podłożu

• filamenty pośrednie

• zbudowane z różnych białek

• w komórkach nabłonkowych tworzą je głównie keratyny

• układają się pod błoną komórkową, ale przebiegają także poprzez cytoplazmę

• zapewniają komórce wytrzymałość mechaniczną

• mikrotubule

• zbudowane z jednego rodzaju białka - buliny, choć w różnych miejscach do mikrotubul dołączone są inne białka

• długie, puste w środku rurki

• są strukturami dynamicznymi, które nieustannie się wydłużają i skręcają

• ograniczają swobodne przemieszczanie się organelli w komórce

• stanowią szlaki transportowe komórki, po których porusza się wiele białek

• dwa różne rodzaje białek, dyneiny i kinezyny, poruszają się po mikrotubulach w przeciwnych kierunkach

• budują rzęski i wici umożliwiające niektórym komórką eukariotycznym poruszanie się (np. wić plemnika) lub przesuwanie dużych cząstek

13. Podział tkanek twórczych (merystemy)

• komórki są cienkościenne

• mają duże jądra

• mało wakuoli

• dzielą się intensywnie

• produkują nowe partie komórek

• przyczyniają się do wzrostu młodych i starych organów

• merystemy pierwotne:

• powstają już u zarodka

• powodują przyrost rośliny na długość

• zaliczamy do nich stożki wzrostu korzenia i łodygi

• merystemy wtórne:

• powodują przyrost rośliny na grubość

• powstają z tkanek stałych

• zaliczamy do nich: miazgę (kambium), która wytwarza wiązki przewodzące oraz fellogen, który tworzy wtórną tkankę okrywającą (korek)

14. Budowa stożka wzrostu korzenia

-okryty czapeczką korzeniową, która chroni go podczas przeciskania się między cząstkami gleby

-w miarę przybywania nowych komórek stożek wzrostu przesuwa się dalej, wydłużając w ten sposób korzeń

15. Budowa stożka wzrostu pędu

• Stożek wzrostu pędu znajduje się na szczycie pędu.

• Merystemy, które budują ten stożek wzrostu, są zazwyczaj zaokrąglone, stożkowate.

• Czasami zdarzają się płaskie oraz znajdujące się w zagłębieniu wierzchołka łodygi

• Delikatne tkanki merystemu wierzchołkowego chronione są przez okrywę z łusek, zawiązków liściowych lub nasadowych części liści.

• Składa się on (ten merystem) z komórek inicjalnych i dzielących się pochodnych.

• Ze stożka wzrostu biorą początek tkanki łodygi, liście oraz zawiązki odgałęzień bocznych w postaci pąków pachwinowych.

16. Tkanka miękiszowa - rodzaje i funkcje

• niezbyt mocno przylegające, cienkościenne komórki

• dobrze rozwinięty system wakuoli

• miękisz zasadniczy - wypełnia przestrzenie między tkankami, cienkościenne komórki

• miękisz asymilacyjny- w liściach, posiada liczne chloroplasty

• miękisz spichrzowy - gromadzi materiały zapasowe np. skrobię; występuje np. w korzeniach i kłączach roślin wieloletnich

• miękisz wodny - komórki o dużych wodniczkach, występuje u roślin gromadzących wodę w zgrubiałych organach (sukulenty) np. kaktus

• miękisz powietrzny (aerenchyma) - przewietrzanie ciała, duże przestwory międzykomórkowe, rośliny wodne

17. Typy przestworów międzykomórkowych

• schizogenne

• lizygenne

• reksygenne

18. Pierwotne tkanki okrywające - podział i funkcje

Pierwotne tkanki okrywające :

• Ryzo derma (epiblema)- skórka korzenia

• Epiderma - skórka pędu

• Endoderma (śródskórka)

• Egzoderma (skórka)

Ryzoderma

- tkanka okrywająca pierwotna.

-Okrywa ona korzeń.

-Główną jej funkcją jest pobieranie wody i soli mineralnych z gleby, w niewielkim stopniu również wymiana gazowa

-Zbudowana z jednej warstwy komórek, silnie do siebie przylegających.

-Ściany nie są pokryte kutikulą.

-Liczne komórki skórki korzeniowej wytwarzają włośniki, stąd strefa zróżnicowania nosi również nazwę włośnikowej

-Rozwijający się włośnik stanowi początkowo uwypuklenie komórki włośnikowej do której przechodzi jądro komórkowe

-Uwypuklenie to szybko rośnie , a co za tym idzie wakuolizacja całej komórki.

Epiderma

• pojedyncza warstwa komórek na młodym organizmie .

-zbudowana z komórek żywych otoczonych celulozową ścianą, ściśle do siebie przylegających i zwykle pozbawiona typowo wykształconych chloroplastów.

-Stanowi graniczną warstwę pomiędzy rośliną a środowiskiem zewnętrznym.

-Zewnętrze ściany komórkowe są grubsze, a ich warstwy podpowierzchniowe często zawierają kutynę.

-na powierzchni komórek występuje kutyna w postaci warstwy zwanej kutykulą.

-Dyfuzja pary wodnej i wymiana gazowa przez takie warstwy jest równe zeru więc w skórce możemy znaleźć aparaty szparkowe, które odpowiedzialne są za wymianę gazową oraz transpirację

-skórka może być gładka lub pokryta wyrostkami (kolce, włoski)

Endoderma

• najbardziej wewnętrzna, najczęściej pojedyncza warstwa komórek kory pierwotnej korzeni i łodyg, granicząca z walcem osiowym.

• -Składa się ze ściśle przylegających do siebie komórek, których ściany otoczone są tzw. pasemkami Caspary'ego. Komórki endodermy umożliwiają przenikanie wody i soli mineralnych z kory pierwotnej do tkanek drewna.

Egzoderma(podskórnia)

• tkanka okrywająca, chroniąca wnętrze w starszych partiach korzenia roślin naczyniowych;

• -powstaje w wyniku skorkowacenia zewnętrznych warstw kory pierwotnej korzenia pod skórką korzenia i przejmuje rolę okrywającą po obumarciu skórki.

19. Typy aparatów szparkowych i sposoby ich rozmieszczenia

1. Typ gramineae

- występuje u traw. Mają kształt hantli. Komórki zamykające są wydłużone,

przy czym partie środkowe są wąskie i silnie zdrewniałe, podczas gdy ich końce są

pęcherzykowato rozszerzone i cienkościenne.

-Wzrost turgoru powoduje zwiększenie średnicy

pęcherzykowatych zakończeń, wskutek czego środkowe zdrewniałe partie odchylają się od

siebie, poszerzając w ten sposób otwór.

-Przy zmniejszaniu turgoru zbliżają się one do siebie i

szparka zamyka się.

-Komórki szparkowe otoczone są innymi komórkami epidermy,określanymi jako przyszparkowe, które wspomagają komórki przyszparkowe np. w regulacji

rozwarcia szparki. W pęcherzykowatych zakończeniach mikrofibryle celulozowe ułożone są

promieniście, dzięki czemu przy wzroście turgoru zakończenia komórek szparkowych mogą

zwiększyć swoją średnicę, wskutek czego wąskie zdrewniałe partie odchylają się od siebie,

poszerzając w ten sposób otwór.

-W przypadku spadku turgoru dzieje się odwrotnie.

2. Typ Amaryllis

- występuje u dwuliściennych. Komórki szparkowe mają kształt nerkowaty,

ich ściany graniczące ze szparką są grubsze, ściany zaś znajdujące się po przeciwnej stronie -

cieńsze.

-Przy wzroście turgoru ściany cienkie rozdymają się, wskutek czego kształt komórek

staje się bardziej wygięty i szparka powiększa się.

-W razie zmniejszenia turgoru - przeciwnie

3. typ Mnium

- występuje u mchów i paproci. Komórki szparkowe fasolowate, zgrubiałe ściany zewnętrzne, ruch w kierunku prostopadłym do powierzchni skórki

• komórki szparkowe wyprostowują się i ich ściany schodzą się razem zamykając szparkę.

20. Budowa i sposób powstawania perydermy w korzeniu i łodydze

• okrywa organy starsze lub starsze części organów

• tkanka wtórna składająca się z felogenu, felodermy i felemu

• fellogen (miazga korkotwórcza) powstaje w obwodowych partiach organu w wyniku odróżnicowania żywych tkanek stałych np. miękiszu, łyka; składa się z komórek merystematycznych

• korek (felem) powstaje przez zróżnicowanie komórek odkładanych przez fellogen na zewnątrz; korek jest tkanką nieprzepuszczalną dla powietrza i chroni organizm przed utratą wody oraz uszkodzeniami mechanicznymi

• wymianę gazową umożliwiają przetchlinki (zespół luźno ułożonych, cienkościennych, komórek powstający w miejsce aparatów szparkowych)

21. Porównanie kolenchymy i sklerenchymy

KOLENCHYMA (zwarcica)	SKLERENCHYMA (twardzica)
Występuje w silnie rosnących częściach roślin	Występuje w wyrośniętych organach
Komórki są żywe, zawierają protoplast	Komórki martwe pozbawione protoplastu
Ściany komórkowe celulozowe ze zgrubieniami w kątach (kolenchyma kątowa) lub na ścianach stycznych-równoległych (kolenchyma płatowa)	Ściany korkowe, zdrewniałe, silnie zgrubiałe
Pojedyncze komórki mogą zawierać chloroplasty	Wyróżnia się 2 typy komórek: -włókna sklerenchymatyczne -komórki kamienne (sklereidy)
Występuje w peryferyjnych częściach łodyg	Występuje często w centralnej części łodyg, twardych częściach nasion i owoców

22. Ksylem - powstawanie, budowa, funkcje

• jego główną funkcją jest przewodzenie wody z solami mineralnymi z korzenia do łodygi i liści. Do pełnienia tej funkcji wyspecjalizowały się 2 rodzaje elementów drewna:

• Naczynia - elementy martwe, powstałe z wielu ułożonych jedna na drugą komórek, w których stopniowo zanikał protoplast i ściany poprzeczne. Ich ściany często są wzmocnione zdrewniałymi zgrubieniami. W zależności od stopnia i rodzaju zgrubień wyróżniamy naczynia pierścieniowe, siatkowe i z jamkami (jamkowe). Jamki są charaktrystycznym elementem ściany komórkowej roślin, nie ulegają one zdrewnieniu dlatego zapewniają kontakt między sąsiednimi komórkami

• Cewki - pierwotne komórki przewodzące wodę z solami mineralnymi. Komórki o ostro zakończonych końcach zachodzących na siebie klinowato. Nie mają protoplastu (są martwe). Mają silnie zdrewniałe ściany komórkowe z wieloma jamkami, przez które woda przepływa z jednej komórki do drugiej.

• Oprócz cewek i naczyń wyróżniamy także:

• włókna drzewne - elementy martwe będące główną częścią składową szkieletu podtrzymującego całość rośliny, podstawowa masa drewna i decydują o jego twardości

• miękisz drzewny - zbudowany z żywych komórek przechowujących substancje zapasowe np. skrobię

23. Floem - powstawanie, budowa, funkcje

• elementami łyka są głównie rurki sitowe służące do przewodzenia produktów asymilacji z liści do łodygi i korzenia

• komórki rurek sitowych są żywe, silnie zwakuolizowane, zachowany protoplast pozbawiony jest jądra komórkowego

• obok rurek sitowych występują komórki przyrurkowe

• wyróżniamy także:

• włókna łykowe - komórki o charakterze wzmacniającym

• miękisz łykowy - gromadzi materiały zapasowe

24. Typy wiązek przewodzących

• wiązki kolateralne - łyko po stronie zewnętrznej drewno po wewnętrznej

• wiązki kolateralne otwarte - z warstewką kambium pomiędzy łykiem a drewnem

• wiązki kolateralne zamknięte - całe prokambium zróżnicowane na łyko i drewnp

• wiązki bikolateralne - dwie warstwy łyka rozdzielone drewnem (między łykiem zewnętrznym a drewnem występuje miazga)

• wiązki hadrocentryczne - drewno otoczone łykiem

• wiązki leptocentryczne - łyko otoczone drewnem

• wiązki promieniste (radialne) - naprzemienny układ drewna i łyka, rozdzielone pasmami miękiszu (w korzeniach)

25. Pierwotna budowa korzenia

• młody korzeń zbudowany jest z tkanek pierwotnych, które tworzą trzy warstwy:

• skórkę pokrywającą młody korzeń. Należy do tkanek okrywających. Część komórek skórki wytwarza włośniki zwiększające powierzchnię chłonną korzenia.

• kora pierwotna leżąca pod skórką, zbudowana głównie z tkanki miękiszowej. Miękisz kory pierwotnej, w drodze osmozy i aktywnego transportu, dostarcza wodę i sole mineralne pobrane przez włośniki z komórki skórki do walca osiowego.

• walec osiowy otoczony przez korę pierwotną, składa się z warstwy korzonkorodnej (okolnicy) i tkanek przewodzących.

• Okolnica znajduje się tuż pod śródskórnią, przybiera częściowo charakter tkanki twórczej, z której powstają korzenie boczne

• śródskórnia tworzy sztywną pochwę ochronna wokół walca osiowego

• pod okolnicą znajduje się duża wiązka przewodząca

26. Endoderma - budowa, rodzaje, funkcje

• wewnętrzna warstwa miękiszu kory pierwotnej

• zbudowana z komórek ściśle ze sobą złączonych

• jej komórki są martwe, częściowo zgrubiałe i skorkowaciałe lub zdrewniałe i ściśle ze sobą zrośnięte

• tworzy sztywną pochwę ochronną wokół walca osiowego

• niektóre komórki endodermy są żywe i cienkościenne; są to tzw. komórki przepustowe - przepuszczają wodę z kory do walca osiowego

27. Wtórna budowa korzenia

• wtórny przyrost korzenia jest wynikiem działania nowych tkanek twórczych: miazgi twórczej (kambium) i miazgi korkotwórczej ( fellogenu)

• kambium jest wtórną tkanką twórczą boczną, składa się z jednej warstwy komórek formującej walec przebiegający między tkanką naczyniową a tkanką sitową

• komórki miazgi wtórnej dzielą się równolegle do obwodu korzenia i odkładają po obydwu stronach miazgi warstwy komórek potomnych, z których powstają wtórne tkanki stałe. Dzięki temu korzenie rozrastają się na grubość

• kambium wytwarza w korzeniu nowe wiązki przewodzące, w których po zewnętrznej stronie miazgi narasta tkanka sitowa (łyko) a po wewnętrznej tkanka naczyniowa (drweno)

• pomiędzy wiązkami miazga odkłada pasma miękiszu tworząc promienie rdzeniowe, stanowiące tkankę spichrzową korzenia (gromadzi materiały zapasowe)

• fellogen wytwarza na zewnątrz warstwy ochronne korka ( nowej wtórnej tkanki okrywającej, zbudowanej z komórek martwych).

• Korek tworzący się wokół walca osiowego odcina korę pierwotną korzenia od wiązek przewodzących co powoduje obumarcie kory pierwotnej; korek pokrywa teraz korzeń od zewnątrz

• korek, łyko i miękisz znajdujący się na zewnątrz miazgi wtórnej tworzy korę wtórną korzenia

• w wyniku przyrostu wtórnego korzeń rośnie na grubość o składa się z drewna wtórnego i łyka wtórnego

• przyrost wtórny korzenia idzie równolegle z ogólnym rozrostem rośliny i silnym rozwojem pędu

28. Cechy budowy łodygi roślin jednoliściennych

• łodyga pokryta jest bezbarwną skórką, pod którą występuje cienka warstwa sklerenchymy tworząca sztywną walcowatą pochwę na obwodzie łodygi

• ku wnętrzu łodygi sklerenchyma przechodzi w cienkościenną tkankę miękiszową

• komórki miękiszu wypełnia sok komórkowy zawierający duża ilość cukrów

• wśród miękiszu rozrzucone są nieregularnie liczne, małe wiązki przewodzące, w których tkanka łykowa skierowana jest ku zewnętrznej stronie łodygi a tkanka drzewna ku środkowi

• każda wiązka otoczona jest wzmacniającą pochwą sklerenchymatyczną

• w części naczyniowej znajdują się 2-3 małe i 2 duże naczynia, otoczone drobnymi komórkami miękiszu i sklerenchymy

• w źdźbłach traw wnętrze łodygi jest puste, a wiązki przewodzące skupione są blisko obwodu, gdzie występuje także silnie rozwinięty walec sklerenchymy

29. Przyrost wtórny łodyg jednoliściennych

30. Cechy budowy łodygi roślin dwuliściennych

• u roślin dwuliściennych wyróżnia się budowę pierwotną (wynik działania stożka wzrostu) jak i wtórna (działalność miazgi twórczej-kambium)

• w budowie pierwotnej występuje skórka, kora pierwotna i walec osiowy

• skórka składa się z jednej warstwy komórek i pokryta jest nabłonkiem

• kora pierwotna zbudowana jest głównie z miękiszu asymilacyjnego. Zwykle występuje w nim żywa tkanka wzmacniająca - zwarcica

• dolną granicę kory pierwotnej często stanowi śródskórnia (pochwa skrobiowa - ze względu na dużą zawartość skrobi)

• walec osiowy składa się z okolnicy, wiązek przewodzących, rdzenia i promieni rdzeniowych

• w okolnicy często wykształca się sklerenchyma w postaci włókien łykowych; mogą z niej także wyrastać korzenie przybyszowe

• wiązki przewodzące walca osiowego tworzą regularny pierścień dokoła szerokiego miękiszowego rdzenia; za ich pośrednictwem łodyga rozprowadza po roślinie wodę z solami mineralnymi oraz produkty asymilacji

• wiązka przewodząca otoczona jest pochwą miękiszową, która ułatwia wymianę roztworów pomiędzy tkankami przewodzącymi a miękiszem

• wiązki roślin dwuliściennych są otwarte (pomiędzy łykiem a drewnem przebiegają żywe komórki miazgi twórczej);

• podział tych komórek powoduje wtórny przyrost łodygi na grubość

31. Kambium międzywiązkowe - sposoby powstawania, rodzaje aktywności

• tkanka twórcza wtórna (merystem wtórny)

• u roślin z przyrostem wtórnym ( nagozalążkowe, dwuliścienne)

• podziały komórkowe miazgi powodują przyrost rośliny na grubość

• komórki potomne różnicują się w elementy:

• drewna wtórnego - odkładanie do środka

• łyka wtórnego - odkładanie na zewnątrz

• w korzeniu miazga odróżnicowuje się z okolnicy i częściowo z miękiszu leżącego między wiązkami łyka

• w łodydze wyróżnia się:

• kambium wiązkowe ( z pramiazgi )

• międzywiązkowe - różnicuje się z miękiszu międzywiązkowego

• Kambium międzywiązkowe

???????

32. Budowa pnia drzewnego (33 też)

• długotrwały przyrost wtórny przerywany w okresach zimy lub suszy; przyrost ten jest spowodowany działaniem wtórnych tkanek twórczych: miazgi twórczej i korkotwórczej

• na poprzecznych przekroju pnia możemy wyróżnić od zewnątrz do środka:

• korek lub martwicę korkową (korę) składającą się z komórek martwych; w miarę gdy pień grubieje zwiększa się warstwa korka lub martwicy korkowej, ale nie osiąga dużej grubości, ponieważ łuszczy się i odpada; korek i martwica korkowa chronią pień przed wysychaniem i szkodliwym wpływem otoczenia

• łyko zawierające komórki żywe; w miarę grubienia pnia starsze warstwy łyka ulegają zgnieceniu, a tylko najmłodsza warstwa położona przy miazdze, pełni funkcję przewodzenia; pokład łyka w pniach jest cienki

• cienką warstwę miazgi twórczej - kambium

• drewno ułożone w słojach przyrostu rocznego - stanowi główną masę pnia. W miarę wzrostu pnia na grubość przybywa go coraz więcej; w promieniach rdzeniowych i miękiszu drzewnym gromadzone są materiały zapasowe, które na wiosnę są doprowadzane do rozwijających się pączków; wszystkie składniki drewna pełnią funkcję tkanek mechanicznych, wzmacniając pień i gałęzie; drewno narasta corocznie warstwami, które układają się pierścieniami wokół rdzenia (tzw. słoje przyrostu rocznego). Każdy słój składa się z warstwy wiosennej i letniej. Drewno wiosenne jest jaśniejsze oraz bardziej miękkie (służy do zaopatrywania młodych pędów w materiały odżywcze). Drewno letnie jest ciemniejsze i twardsze (wzmacnia mechanicznie pień)

• miękiszowy rdzeń - zajmuje środkową część pnia, zbudowany jest z tkanki miękiszowej, gromadzą się w nim materiały zapasowe; w starszych pniach rdzeń zamiera

34. Budowa anatomiczna liścia ( rośliny typu C3, C4, CAM )

• blaszka liściowa zbudowana jest z okrytego skórką miękiszu asymilacyjnego i przebiegających w nim nerwów, czyli wiązek przewodzących

• liść jest zwykle płaski i ma grzbietobrzuszną budowę (górna strona liścia zbudowana jest inaczej niż dolna)

• miękisz liścia pełni głównie funkcje asymilacyjne i jest najważniejszym składnikiem blaszki liściowej

• w liściach roślin dwuliściennych występuje miękisz gąbczasty i palisadowy

• miękisz palisadowy - znajduje się w górnej części blaszki liściowej (zwrócony do słońca), zbudowany z komórek wydłużonych. Ustawionych prostopadle do promieni blaszki, komórki cienkościenne z duża zawartością ciałek zieleni, pomiędzy komórkami występują przestwory międzyokomórkowe, z których komórki pobierają CO2 do asymilacji

• miękisz gąbczasty - znajduje się pod miękiszem palisadowym, od dolnej strony blaszki liściowej, składa się z komórek o nieregularnych kształtach i zawierających mniejsza ilość ciałek zieleni niż komórki miękiszu palisadowego, odznacza się dużymi przestworami międzykomórkowymi, które łączą się ze szparkami w skórce; odgrywa ważną rolę w procesach transpiracji i oddychania; dolna strona liści jest ciemniejsza ( wskutek obecności powietrza i mniejszej ilości ciałek zieleni)

• skórka górnej strony liścia jest pokryta zwykle grubszym nabłonkiem, ponieważ z wierzchu miękisz jest bardziej narażony na wysychaniem; skórka liścia jest mocniej owłosiona na dolnej jego stronie

• aparaty szparkowe występują głównie na stronie dolnej liścia, mniej narażonej na działanie promieni słonecznych

• wiązki przewodzące, znajdujące się w nerwach, przechodzą z łodygi do liści w ten sposób, że rurki sitowe leża w nich od dolnej strony liścia, a naczynia od górnej; otoczone są zwykle tkanką wzmacniającą dzięki czemu nerwy stanowią mocny szkielet liścia; bezpośrednio do wiązki przylega warstwa komórek miękiszowych tworzących tzw. pochwę wokółwiązkową, która pośredniczy między wiązką przewodzącą a miękiszem liścia; gęsta sieć wiązek przewodzących zaopatruje miękisz w wodę i sole mineralne oraz odprowadza z niego asymilaty

35. Porównanie liści bifacjalnych i unifacjalnych

LIŚĆ BIFACJALNY	LIŚĆ UNIFACJALNY
Część grzbietowa i brzuszna pochodzą od odpowiadającym im stron zawiązka	Jego górna i dolna strona pochodzą z jednej, dolnej części primordium
?	Pierścieniowe lub łukowe ułożenie wiązek przewodzących
?	Zewnętrznie skierowany floem

36. Budowa morfologiczna kwiatu

• kwiat rośliny okrytozalążkowej osadzony jest na cienkiej łodyżce zwanej szypułką, która u góry rozszerza się w tzw. dno kwiatowe

• niekiedy szypułka jest bardzo krótka lub nie występuje wcale, wtedy kwiat jest siedzący

• dno kwiatowe może być płaskie ( w postaci talerzyka lub krążka), wypukłe (stożkowate) oraz wgłębione ( kubkowate). Środek dna kwiatowego zajmuje słupkowie złożone ze słupków.

• Słupkowie otoczone jest pręcikowiem złożonym z pręcików

• zewnętrzna część kwiatu (okwiat) złożona jest z barwnych płatków korony i zielonych działek kielicha. Istnieją także kwiaty w okwiatem pojedynczym, niezróżnicowanym na kielich i koronę

• w kwiecie znajdują się także gruczołowe organy wydzielające nektar - miodniki

• Budowa słupka:

• słupek jest przekształconym owocolistkiem

• w dolnej części jest on rozszerzony w tzw. zalążnię, która tworzy komorę z umieszczonymi w niej zalążkami

• słupek zwęża się ku górze w szyjkę zakończoną znamieniem. Gdy nie ma szyjki, znamię jest siedzące

• podczas zapylenia na znamieniu słupka osiadają ziarna pyłku

• słupkowie może składać się z wielu wolnych słupków jednokrotnych, częściej jenak owocolistki zrastają się w jeden słupek wielokrotny

• zalążki osadzone są na tzw. łożysku, występującym na ścianie zalążni najczęściej w miejscu zrastania się owocolistków

• u niektórych roślin liczba zalążków jest zredukowana do jednego

• zalążnia z zalążkami przekształca się w owoc z nasionami

• słupki mogą być dolne i górne w zależności od osadzenia ich na dnie kwiatowym

• Budowa pręcika

• pręcik składa się z cienkiej nitki i osadzonej na niej główki

• główka pręcika zawiera dwa pylniki połączone ze sobą łącznikiem

• w każdym pylniku znajdują się 2 komory pyłkowe, zawierające liczne ziarna pyłku, czyli pyłek kwiatowy

• ziarna pyłku są bardzo drobne, niekiedy pokryte wyrostkami lub lepką cieczą, co ułatwia osadzenie się pyłku na znamieniu słupka

• pręcikowie składa się z wielu pręcików, niekiedy pręciki w kwiecie są niejednakowej długości

• Okwiat

• zbudowany z listków kwiatowych, które ochraniają rozwijające się pręciki i słupki oraz są powabnią dla owadów zapylających kwiaty

• u roślin jednoliściennych występuje zwykle okwiat pojedynczy (ma wszystkie listki jednakowe, nie zróżnicowane na kielich i koronę)

• dwuliścienne mają okwiat zróżnicowany na zewnętrzny kielich (złożony z działek) i wewnętrzną koronę (złożoną z płatków)

• działki kielicha są zwykle zielone, płatki zaś barwne

• niektóre rośliny nie mają wcale okwiatu

• Płatki korony

• stanowią powabnię dla owadów zapylających kwiaty

• powstały z przekształconych pręcików, które zatraciły pylniki, a nitki ich rozszerzyły się i spłaszczyły dzięki czemu stały się lepiej widoczne dla owadów

• komórki miękiszowe płatków zawierają często chromoplasty z żółtymi i pomarańczowymi barwnikami albo sok komórkowy różnie zabarwiony antocyjanem

• płatki wydzielają często wonne olejki lotne, zwabiające owady

• korony mogą być wolno lub zrosłopłatkowe

• Działki kielicha

• są zielone, podobne do liści asymilujących

• mogą być zrośnięte (kielich zrosłodziałkowy) lub wolne (kielich wolnodziałkowy)

• kielich służy do ochrony wewnętrznych części kwiatu

37. Mikrosporogeneza

• proces rozwojowy prowadzący do powstania zarodników męskich (mikrospor) z komórek tkanki sporogennej w mikrosporangiach (zarodnia) roślin nagozalążkowych i w woreczku pyłkowym okrytozalążkowych

38. Makrosporogeneza

• proces powstawania makrospor (megaspor, zarodników żeńskich) z makrosporocytów (megasporocytów, komórek macierzystych makrospor) u roślin różnozarodnikowych (paprotniki różnozarodnikowe, nasienne rośliny) na drodze podziału mejotycznego (mejoza)

39. Zmiany zachodzące w zalążku roślin okrytonasiennych po zapłodnieniu

• po zapłodnieniu zalążek zaczyna się rozrastać i przekształca się w nasienie

• ośrodek zalążka napełnia się materiałami odżywczymi tworząc tzw. obielmo

• obielmo najczęściej zostaje wessane, w krótkim czasie, przez bielmo i zużyte dp rozwoju zarodka

• osłonki zalążka twardnieją i zmieniają się w łupnię nasienia

• powstałe w ten sposób nasienie składa się z zarodka, bielma i łupiny nasiennej

40. Embriogeneza

Embriogeneza, rozwój zarodkowy - rozwój zarodka, który rozpoczyna się w chwili zapłodnienia, aż do momentu wydostania się (klucia) zarodka z osłon jajowych (u jajorodnych) lub do opuszczenia układu rozrodczego samicy (urodzenie u żyworodnych).

Stadia rozwoju zarodkowego:

• Zapłodnienie - połączenie się gamety żeńskiej i męskiej w jedną komórkę, tzw. zygotę

• Bruzdkowanie - segmentacja, podział zarodkowy, pierwszy etap rozwoju zarodkowego organizmu, w którym odbywają się mitotyczne podziały zygoty lub jaja rozwijającego się partenogenetycznie, kończy się na stadium blastuli.

• Gastrulacja - stadium w rozwoju zarodkowym prowadzący do wyodrębnienia się listków zarodkowych, polega na wpukleniu się do wnętrza jednej części blastuli.

• Neurulacja - proces mający miejsce podczas rozwoju embrionalnego (zarodkowego), w czasie to którego rynienka nerwowa ulega zamknięciu tworząc cewę nerwową

• Organogeneza - proces powstawania narządów w trakcie rozwoju zarodkowego i larwalnego. Z listków zarodkowych w procesie histogenezy różnicują się tkanki a potem z nich ostateczne narządy.

41. Budowa dojrzałego zarodka

• zarodek jest zawiązkiem sporofitu

• powstaje przez podziały mitotyczne zygoty i posiada zawiązki wszystkich organów dorosłeo osobnika

• zarodek roślin jednoliściennych składa się z:

• liścieni - zapewniają młodemu sporofitowi zaopatrzenie w substancje odżywcze w bardzo wczesnych etapach rozwoju

• części nadliścieniowej (epikotylu) - daje początek pędowi nadziemnemu: łodydze i liściom

• części podliścieniowej (hypokotylu) - powstaje z niego część podlścieniowa łodygi oraz korzeń

• zarodek czerpie substancje zapasowe za pośrednictwem tzw. wieszadełka, pełniącego rolę organu ssącego

42. Owoc właściwy a rzekomy (szupinkowy)

• Owoc rzekomy

• w jego wykształceniu oprócz zalążni uczestniczą inne składniki kwiatu tworzące tzw. szupinkę

• przykładem owocu rzekomego jest jabłko, którego soczysta część powstaje z dna kwiatowego, a owocolistki tworzą łuski otaczające nasiona

• owoc właściwy

w jego powstaniu bierze udział tylko słupek

43. Budowa bakterii (ściana komórkowa bakterii gramujemnych i gramdodatnich)

• ciało bakterii składa się z jednej komórki

• komórka ta otoczona jest ścianą komórkową, która często pęcznieje i śluzowaceje (śluz zabezpiecza je przed wysychaniem)

• komórka bakterii zawiera cytoplazmę oraz liczne, drobne wakuole; pozbawiona jest jądra

• zamiast jądra w cytoplazmie występuje jedno lub dwa drobne bezbarwne ciałka zawierające DNA

• komórka bakterii może okresowo gromadzić materiały zapasowe (glikogen, tłuszcze, białka, wolutyny)

• niektóre bakterie zawierają w komórkach chlorofil (barwniki rozproszone są w cytoplazmie)

• brak chloroplastów

• inne gatunki bakterii mogą wytwarzać i wydzielać na zewnątrz rozmaite barwniki np. czerwony, żółty, pomarańczowy, błękitne, fioletowe i brązowe. Ich obecność ma zabezpieczać przed szkodliwym wpływem światła

• liczne gatunki bakterii mają zdolność wykonywania samodzielnych ruchów za pomocą delikatnych rzęsek (wytworów cytoplazmy przerastających ścianę komórkową)

• bakterie pozbawione rzęsek mogą wykonywać ruchy dzięki następującym po sobie rytmicznym skurczom i rozkurczom komórki, co powoduje pełzanie bakterii po podłożu

BAKTERIE GRAM-DODATNIE	BAKTERIE GRAM-UJEMNE
Barwią się trwale fioletem goryczkowym	Nie barwią się fioletem
Gruba ściana komórkowa, zbudowana z wielu warstw peptydoglikanu	Cienka ściana komórkowa, na zewnątrz której znajduje się druga błona komórkowa, podobna do wewnętrznej

44. Budowa komórki sinicy z uwzględnieniem zestawu barwników asymilacyjnych

• w peryferyjnej części komórki znajdują się tylakoidy, które zawierają tylko chlorofil a

• występują w nich również inne barwniki takie jak:

• niebieska fikocyjanina

• czerwona fikoerytryna

• żółty karoten

Barwników tych jest zwykle więcej niż chlorofilu a, dlatego mają sino-zielone zabarwienie

• materiałem zapasowym są polisacharydy glukozowe przypominające amylopektynę i glikogen (skrobia sinicowa)

• gatunki sinic, które nie posiadają barwników asymilacyjnych są heterotrofami

• materiał genetyczny zlokalizowany jest w nukleoidzie

• w budowie wyróżnia się:

• ścianę komórkową

• błonę zewnętrzną

• dookoła błony zewnętrznej błony komórkowej wytwarzane są grube pochwy śluzowe

45. Heterocysta - budowa i funkcje

• przekształcone komórki występujące u sinic

• odpowiadają za proces asymilacji azotu z atmosfery (diazotrofia)

• zawierają enzym nitrogenazę, biorący udział w procesie wiązania azotu tylko w warunkach beztlenowych

• silnie zgrubiałe ściany komórkowe

• uwsteczniony układ fotosyntetyczny

• brak materiałów zapasowych

• poprzez wydzielanie amoniaku do atmosfery stymulują tworzenie akinet (komórki biorące udział w rozmnażaniu sinic)

• heterocysty nie biorą bezpośredniego udziału w rozmnażaniu sinic

46. Jednokomórkowe i kolonijne formy glonów (przykłady)

• Glony jednokomórkowe

• Euglena

• Chlorella

• Glony wielokomórkowe

kolonia - skupienie komórek, zdolnych do samodzielnego życia

• Skrętnica

• Toczek

• Morszczyn

47. Różnorodność plech glonów - podział, charakterystyka ( przykłady)

PLECHA - wielokomórkowe (komórka) lub wielojądrowe (jądro komórkowe) ciało glonów, grzybów, sinic lub bakterii. Może mieć różne kształty, rozmiary i stopień organizacji.

Wyróżnia się następujące typy organizacji morfologicznej:

• jednokomórkowe:

- wiciowcowi: wiciowce, eugleniny i bruzdnice

- ryzopodialny: korzenionóżki

- kokalny: okrzemki, desmidie, chlorokokowce

• kolonie wielokomórkowe:

- kapsalny (tetrasporalny)

- trychalny

- syfona lny

-syfonokladialny

48. Rozmnażanie krasnorostów właściwych

• krasnorosty rozmnażają się:

• bezpłciowo: polega na podziale mitotycznym komórki; powstają 2 komórki potomne o jednakowym podłożu genetycznym co prowadzi do szybkiego rozprzestrzeniania się osobników danego gatunku. Protisty wielokomórkowe rozmnażają się przez zarodniki

• płciowo: prowadzi do powstania nowych osobników o zmodyfikowanym materiale genetycznym; gamety pochodzą od rożnych osobników; wyróżniamy 3 rodzaje cyklu rozwojowego (haploidalny, diploidalny i haplodiploidalny z przemianą pokoleń )

49. Budowa anatomiczna mszaków




50. Porównanie cyklu życiowego mszaków i paprotników

Mszaki	Paprotniki
Głównym pokoleniem jest gametofit, który ma postać ulistnionego pędu. Jest on silnie zróżnicowany w budowanie morfologicznej i anatomicznej. Pełni główne czynności życiowe	Pokoleniem głównym jest sporofit prowadzący samodzielne życie niezależnie od gametofitu. Silnie zróżnicowany w budowie morfologicznej na korzenie, łodygi i duże liście, a w budowie anatomicznej-na bardzo wyraźne tkanki
Sporofit mało zróżnicowany, żyje krótko; pasożytując na gametoficie służy tylko do rozmnażania zarodnikowego	Gametofit jest zredukowany do maleńkiego, plechowatego przedrośla, które żyje krótko i pełni w życiu rośliny jedynie funkcje rozrodu płciowego i odżywiania zarodka sporofitu
Procesy rozmnażania gametofitów mchów i paproci muszą odbywać się w wodzie

51. Typy przedrośli u paprotników

-W przyrodzie występują dwa typy paprotników:

• jednopienne, u których przedrośla są obupłciowe (Obupłciowość, androginia, u roślin występowanie męskich i żeńskich organów rozrodczych (gonady) w tym samym kwiecie lub kwiatów męskich i żeńskich na tej samej roślinie. Obupłciowość występuje u większości roślin wyższych.)

• dwupienne, wytwarzające drobniejsze przedrośla męskie i nieco większe żeńskie. żeńskie produkujące rodnie i męskie wytwarzające plemnie.

52. Budowa szyszki męskiej i żeńskiej roślin nagonasiennych

• Szyszka męska

• składa się ze sporofili, na których spodniej stronie rozwijają się sporangia

• u nasady każdego sporofilu znajdują się dwa mikrosporangia, zawierające liczne mikrosporocyty

• każdy mikrosporocyt dzieli się mejotycznie na 4 haploidalne mikrospory (ziarna pyłku)

• ziarno pyłku składa się z 4 komórek. Dwie z nich są niewielkie i szybko zamierają. Pozostałe dwie (generatywna i wegetatywna) biorą udział w rozmnażaniu

• męskie szyszki uwalniają duże ilości pyłku

• Szyszka żeńska

• na górnej powierzchni każdej łuski znajdują się dwa zalążki - makrosporangia

• wewnątrz każdego z nich makrosporocyt wytwarza 4 haploidalne makrospory (3 z nich szybko obumierają)

• jeden pozostały rozwija się w gametofit żeński

• wytwarza on 2 rodnie, a w każdej z nich po jednej komórce jajowej

53. Rozwój gametofitu żeńskiego nagonasiennych

• Kwiatostan zbudowany jest z łuskowatych pręcików (odpowiadają mikrosporofilom paprotników różnozarodnikowych) osadzonych spiralnie na wspólnej osi.

• Pręcik zawiera dwa woreczki pyłkowe (odpowiednik mikrosporangium), ściana mikrosporangium jest wielowarstwowa.

54. Rozwój gametofitu męskiego nagonasiennych

• Komórka generatywna dzieli się mitotycznie na komórkę trzonową i właściwą komórkę generatywną, zwaną plemnikotwórczą.

• Ziarna pyłku otaczają się dwuwarstwową ścianą komórkową: warstwa zewnętrzna toegzyna, a wewnętrzna intyna.

• Po zapyleniu kwiatów żeńskich przez ziarna pyłku komórka wegetatywna wyrasta w łagiewkę pyłkową wąski wyrostek łączący okienko zalążka z wnętrzem rodni, natomiast komórka generatywna, dzieląc się mitotycznie, tworzy dwie gamety męskie plemniki.

55. Zmiany zachodzące w zalążku roślin nagonasiennych po zapłodnieniu

• Gdy zalążek jest gotowy do przyjęcia pyłku, wydziela lepką kroplę przy zagłębieniu, do którego wpadają niesione wiatrem ziarna pyłku (mikrospory).

• Dochodzi do zapylenia, czyli przeniesienia pyłku na szyszki żeńskie i odbywa się wiosną w ciągu 7-10 dni, po czym szyszki męskie usychają i opadają z drzewa.

• Jedno z wielu ziaren pyłku, które przylgnęło do lepkiej szyszki żeńskiej, wytwarza łagiewkę pyłkową- wyrostek wrastający w ośrodek ( makrosporangium) aż do chwili dotarcia do jednej z dwóch komórek jajowych.

• Do łagiewki, którą wytwarza komórka wegetatywna, przemieszcza się komórka generatywna, która dzieląc się tworzy dwa nieruchome plemniki (komórki plemnikowe). Te zaś wędrują w łagiewce i jedna z nich łączy się z komórką jajową, tworząc zygotę -proces zapłodnienia, a druga komórka degeneruje.

• Z zygoty powstaje młody sporofit (zarodek).

• Rozwijający się zarodek złożony jest z korzenia zarodkowego i embrionalnej łodygi z kilkoma liścieniami (liśćmi zarodkowymi). Zarodek otoczony jest tkanka odżywczą. Osłonka zalążka twardnieje i przekształca się w łupinę nasienną, która u sosny tworzy też skrzydełko umożliwiające przenoszenie przez wiatr. Tak tworzy się niczym nie osłonięte nasienie, spoczywające na łusce nasiennej.

• Proces dojrzewania nasion u nagonasiennych jest powolny. Cały cykl rozrodczy trwa trzy lata. Dopiero po tym okresie nasiona wysypują się i trafiają na właściwe warunki, tu kiełkują, wytwarzając nową roślinę.

56. Budowa igły sosny




57. Charakterystyka rodzin

Rośliny okrytonasienne: Rośliny okrytonasienne są również nazywane okrytozalążkowymi (Magnoliophytina= Angiospermae). Są dominującymi organizmami spośród wszystkich grup roślin. W tej chwili znanych jest około 250 000 gatunków. Cechują się ogromną różnorodnością morfologiczną. Spotyka się wśród nich drzewa, krzewy i rośliny zielne. Cechą charakterystyczną dla roślin wyższych jest tworzenie kwiatu. Okrytonasienne posiadają kwiat rozbudowany, składający się z okwiatu dna kwiatowego. Kwiaty są obupłciowe. Znajdują się w nich pręciki i słupki. Kwiat może być zapylany przez wiatr(wiatropylne),owady (owadopylne) lub dzięki obecności wody(wodopylne). Nowością jest wytwarzanie owocu, który chroni nasiona. W nasionach znajduje się zarodek z materiałami zapasowymi. U okrytonasiennych następuje podwójne zapłodnienie, w wyniku którego powstaje diploidalna zygota i triploidalna komórka ulegająca dalszym podziałom mitotycznym. Z niej powstaje tkanka odżywcza- bielmo wtórne. Zapłodnienie nie wymaga obecności wody. Możliwe jest to dzięki nowości, jaką są ziarna pyłku niepodatne na wysychanie i posiadające łagiewkę pyłkową. Łagiewka pyłkowa umożliwia przeniesienie gamety męskiej na gametę żeńską. W tym procesie nie jest wymagana obecność wody. Kwiat zbudowany jest z dna kwiatowego i okrywy kwiatowej zwanej okwiatem. Okwiat zbudowany jest z liści płonnych ( nie biorą bezpośredniego udziału w rozmnażaniu). Nazywane są one działkami kielicha lub płatkami. Drugi część kwiatu to część generatywna. W jej skład wchodzą pręciki i słupek. Pręcik zbudowany jest z główki pręcika i nitki pręcika. Słupek składa się ze znamienia słupka, szyjki słupka i zalążni zawierającej zalążki.

MOTYLKOWATE, bobowate (fabaceae)Rośliny te rosną na suchych obfitujących w wapienie gleby. Szczególną ich cechą jest symbioza z bateriami korzeniowymi, wiążącymi wolny azot atmosferyczny. Liście: osadzone na pędzie spiralnie. Występują przylistki. Z przekształconych części liścia mogą tworzyć się wąsy.Kwiaty:grzbieciste zebrane w kwiatostany graniaste. Działek kielicha jest 5 zrośniętych ze sobą.płatki korony ustawione w układzie zstępującym. Płatki różnią się od siebie. Płatek góry jest większy od pozostałych. Owoc: strąk, suchy, wielonasienny. Np.groch,fasola,koniczyna biała, lucerna, wyka. |K(5)C5A(9)+1G1

GOŹDZIKOWATE (caryophylliceae) Liście: liście pojedyncze, całobrzeżne, ułożone naprzeciwlegle wyrastają ze zgrubiałych węzłów. Kwiaty: promieniste najczęściej 5krotne. Często zróżnicowane na kielich i koronę. Płatki korony są zwężone u nasady w tzn. paznokieć(czasem) Owoc:torebka, rzadziej orzeszki lub jagody. Np. bniec żółty/czerwony, goździk pyszny ,kąkol polny. Wzór: *K(5)C5A5+5G(5)

RÓŻOWATE( rosaceae) Liście:pojedyncze lub złożone, przeważnie z przylistkami, ustawione skrętolegle. Kwiaty: symetria promienista, obupłciowe, wolnopłatkowe, liczba pręcików najczęściej wielokrotność piątki. Owoc. Tzn owoc zbiorowy. Nasiona bezbielmowe.*Owoc zbiorowy-powstający z zalążki kilku słupków nie zrastających się ze sobą. Z zalążni tych rozwijają się drobne owoce, które w czasie dojrzewania nie odpadają oddzielnie lecz w całości. Wzór: K5C5AnG5

Podrodziny:

-tawułowe owoc: mieszek liście: skrętoległe, przylistków brak pojedyncze lub złożone. Kwiaty: dno kwiatowe wklęsłe, Kwiaty małe, białe, różowe, rzadziej purpurowe, zebrane w wielokwiatowe kwiatostany np. tawuła, parzydło leśne.

-różowe liście: ułożone w pędzie skrętolegle,o budowie prostej i złożonej, trójlistkowe, występują przylistki. Owoc: zbiorowe suche niełupki, orzeszki powstają często z rozrastającego się dna kwiatowego. Mogą być wielopestkowe złożone z drobnych pestkowców. Kwiaty: okwiat zróżnicowany na kielich i koronę. Pręcików wiele, słupki liczne Np. pięciornik gęsi/srebrny/rozłogowy, róża dzika,poziomka pospolita

-jabłkowe Kwiaty: zebrane w baldachogrona,pręciki zebrane w okółki. Kwiaty różniej wielkości. Liście: pojedyncze, rzadko złożone Owoc: szupinkowy .powstaje ze ściany zalążni i dna kwiatowego. Zawiera dużo witamin. Sub. Mineralnych i cukrów. Np. jabłoń domowa, grusza pospolita, jarząb pospolity

-śliwowe Owoce typu pestkowca z jedną pestką. Np. czereśnia, śliwa tarnina. Brzoskwinia zwyczajna.

WARGOWE, jaskrowate Lamiaceae Łodyga: zwykle 4-kanciasta, krawędzie są wzmocnione pasmami kolenchymy. Środek łodygi przeważnie pusty. Ulistnienie nakrzyżległe, liście gruczołowato owłosione, aromatyczne. Wiele tych roślin posiada tk. Wydzielnicze zawierające olejki eteryczne. Kwiaty: Mniej więcej wyraźnie grzbieciste lub prawie promieniste. U podstawy zalążni znajduje się pierścieniowaty miodnik. Kwiatostany w postaci wierzchotek dwudzielnych lub skrętek podwójnych. Często zebrane w kłosowate lub główkowate skupienia. Górna warga zrośnięta z dwóch płatków, dolna z trzech. Owoc: czterodzielna rozłupnia. Np. jasnota biała, szałwia łąkowa, mięta długolistna, macierzanka zwyczajna. |K(5)C(5)A4G(2)

KRZYŻOWE, kapustne: Brassicaceae Liście:lirowate, tworzące rozetki ułożone skrętolegle, bez przylistków. Kwiaty promieniste czterokrotne w obfitych gronach. Słupek góry zbudowany z dwóch owocolistków. Zalążnia dwukomorowa z fałszywą przegrodą. Owocem jest wielonasienna łuszczyna lub łuszczynka pękająca dwiema łupinami. Np. rzodkiewnik, czosnaczek, gorczycznik, modrak, chrzan. *K2+2C4A2+4G(2)

BALDASZKOWATE(Apiaceae) Łodyga: puste międzywęźla, wyraźne węzły. Liście osadzone skrętolegle, zwykle pierzastozłożone, pochwy rozdęte. Kwiaty drobne zebrane w charakterystyczne baldachy złożone. Owoc: rozłupnia rozpadająca się na dwa niełupki. Nasiona bielmowe. Np. marchew zwyczajna, mikołajek nadmorski, szalej jadowity, pietruszka zwyczajna. K5C5A5G(2)(i nad tą 2 kreska)

RODZINA ZŁOŻONE, astrowate (Compositae) Podrodzina rurkowate. Kwiaty promieniste mają dużo lub więcej płaszczyzn symetrii. O okwiecie rurkowatym lub lejkowatym. Na ogół drobne zebrane w kwiatostany zwane koszyczkiem na rozszerzonym szczycie pędu. Powstają gęste kwiatostany, które imitują kwiaty otoczone okrywą listków zwykle łuskowatych. Owoc: niełupka zrośnięta ze ścianą owocni i często wyposażona w puch kielichowy. Nasiona bezbielmowe z dobrze wykształconymi liścieniami np. aster, stokrotka, chaber bławatek. Podrodzina języczkowate W koszyczkach roślin języczkowych wszystkie kwiaty są języczkowate. Owoc: puch tzw. Aparat lotny, który umożliwia rozmnażanie się roślin przez np. podmuchy wiatru. Charakterystyczna cecha obecność rurek mlecznych, wydzielających sok mleczny. Np. mniszek lekarski. KnC(5)A(5)G(2)(nad 2 kreska)

TRAWY, wiechlinowate(poaceae) Stanowią głównie komponent roślinności stepowej, łąkowej, pastwiskowej. Należą tu również zboża. Łodyga: nazywana źdźbłem obła, pusta w międzywęźlach, a przegrodzona w węzłach. U bambusa łodyga zdrewniała u pozostałych zielona. Liście: dwurzędowo ustawione naprzemianlegle, pochwiaste, równowąskie. W miejscu złączenia blaszki liściowej z pochwą najczęściej występuje języczek. Kwiaty: zebrane w kłoski . u nasady kłoska są przysadki zwane plewami. Kwiaty trójkrotne najczęściej obupłciowe, ze zarodkowym okwiatem. Owoc: ziarniaki- bielmowe nasiona. a)turzycowate(Cyperaceae) Łodyga pełna kwiatostan kłos. Owoc: orzeszek płaski lub w trójkątnym pęcherzyku. Kwiaty rozdzielnie płciowe. Pochwa liściowa rozdęta. Liście z pochwą. Łodyga a przekroju trójkątna. Np. turzyca pospolita, wełnianka wąskolistna/alpejska

---