Sciagi z prawa, Administracja-notatki WSPol, Podstawy prawoznastwa


Prawoznawstwo - zespół nauk humanistycznych.

Nauki:

Do nauk społecznych zaliczamy:

Prawoznawstwo obejmuje wszystkie te nauki których przedmiotem jest państwo, prawo oraz poglądy na państwo i prawo.

Podział nauk prawnych:

  1. Dogmatyka prawa.

  2. Historia państwa i prawa.

  3. Historia doktryn polityczno-prawnych.

  4. Teoria państwa i prawa (inna nazwa: filozofia państwa i prawa).

Do prawoznawstwa zaliczamy:

  1. Dyscypliny pomocnicze - nauki gromadzące wiedzę potrzebną przy rozwiązywaniu zadań związanych ze stosowaniem prawa

Dogmatyka prawa zajmuje się prawem obowiązującym w poszczególnych państwach a także prawem obowiązującym w stosunkach między państwami czyli prawem międzynarodowym publicznym.

Nie tylko zajmuje się opisem obowiązujących norm prawnych lecz również systematyzuje je, komentuje i wyjaśnia. Porównuje z podobnymi przepisami i normami obowiązującymi w innych krajach oraz bada ich oddziaływanie na życie społeczne, uzasadnia je i ocenia.

Stanowi trzon dyscyplin prawniczych mimo że nie tworzy prawa sugeruje jak ulepszyć prawo w danej dziedzinie ponadto w różnorodny sposób wpływa na to co obowiązuje jako prawo oraz na decyzję stosowania prawa.

Historia państwa i prawa.

Zajmuje się dziejami państwa i prawa w poszczególnych państwach. Dyscyplina ta bada jak w przeszłości było zorganizowane i jak działało państwo w danym kraju a także jakim prawem się posługiwało.

Nauka ta m.in. przedstawia jak kształtowało się w rozwoju historycznym w poszczególnych krajach instytucja małżeństwa, własności, system kar, postępowanie sądowe czy też jak rozwijały się poszczególne instytucje polityczno-ustrojowe (parlament, urząd kanclerza).

Historia państwa i prawa odtwarza fakty, systematyzuje je, ocenia i stara się je wytłumaczyć.

Historia doktryn polityczno-prawnych.

Jest dyscyplina naukowa przedstawiająca poglądy nie tylko prawników lecz również filozofów, moralistów, polityków, a nawet proroków na istotę państwa i prawa.

Interesują ją poglądy reprezentatywne dla poszczególnych epok, systemów politycznych, narodów i klas społecznych.

Dyscyplina ta nie tylko przedstawia poglądy na państwo i prawo lecz także systematyzuje je, wyjaśnia jej genezę i ewolucję, ocenia jej wpływ na państwo i prawo oraz życie społeczności międzynarodowej.

Teoria państwa i prawa w stosunku do wszystkich wymienionych działów prawoznawstwa jest nauką charakteryzujących stosunkiem ogólnym do badanych zagadnień. Rozpatruje bowiem państwa i prawa pewnego dystansu dokonując uogólnień dotyczących państwa i prawa jako całości i ujmując je w sposób globalny.

Ponieważ teoria państwa i prawa bada cechy i prawidłowości przysługujące każdemu prawu i państwu.

Teoria państwa i prawa pozostaje we wzajemnym związku z dyscyplinami prawniczymi. Związek ten przejawia się w tym że czerpie on od tych dyscyplin problemy badawcze a jednocześnie daje im tezy dotyczące państwa i prawa (nauką integrującą).

Zakres badań teoria państwa i prawa obejmuje następujące problemy:

  1. Opracowanie podstawowych pojęć prawoznawstwa.

  2. Bada prawidłowości z rządzącym rozwojem państwa i prawa a zwłaszcza te które przejawiają się we wszystkich sferach życia państwowego i prawnego.

  3. Bada stosunki jakie zachodzą między państwem i prawem oraz między państwem i prawem z jednej strony a innymi zjawiskami życia społecznego z drugiej.

  4. Bada sposoby badania i oceniania zjawisk życia państwowego i prawnego.

Prawo należy badać w różnych płaszczyznach:

Znaczenie znajomości prawa dla obywateli.

Obowiązuje zasada ignorantia iuris nocet - nieznajomość prawa szkodzi. Obowiązująca w społeczności domniemania powszechnej znajomości prawa która sprowadza się do stwierdzenia że nikt nie może się tłumaczyć nieznajomością prawa.

Świadomość prawna i jej elementy:

Optymalna znajomość prawa przez obywatela.

Z punktu widzenia informacji o państwie potrzebnych obywateli wyróżnia się:

  1. Informacje podstawowe o prawie obowiązującym niezbędne każdemu obywatelowi niezależnie od tego jaką odgrywa rolę społeczną i stanowiący konieczny element jego wykształcenia jako członka danej społeczności państwowej.

  2. Informacje związane z odgrywaną przez znaną jednostkę rolę społeczną np. informacje niezbędne do należytego odgrywania roli kierownika budowy, radcy prawnego.

  3. Informacje akcydentalne potrzebne członkom społeczeństwa zależnie od spraw z którymi mają do czynienia.

Podstawy wobec prawa.

Podstawy adresatów wobec prawa kształtują następujące czynniki:

Wyróżniamy trzy postawy wobec prawa:

    1. Legalizm - polega na gotowości do posłuchu wobec prawa z tego względu że jego normy są należycie ustanowione.

    2. Konformizm - jest to postawa gotowości do posłuchu wobec norm prawnych w takim zakresie w jakim normy te są uznawane i przestrzegane przez dane środowisko społeczne np. grupę przestępczą.

    3. Oportunizm - polega na gotowości do posłuchu wobec norm prawnych w takim zakresie w jakim jest dla danego podmiotu w danej sytuacji opłacalne.

Oddziaływanie sankcji na przestrzeganie norm prawnych.

Przestrzeganie prawa - świadome zachowanie się z normą prawną.

Realizacja prawa - jest zachowanie się zgodne z normą prawną zarówno świadome jak i nieświadome.

Pojęcie, formy i funkcje państwa.

Cechy państwa:

Państwo jest to organizacja polityczna, terytorialna, globalna tj. obejmująca całe społeczeństwo, wyposażona w swoisty aparat państwowy, przymusowa, suwerenna, spełniające określone funkcje.

Państwo uważa się za taką organizację polityczną której osią (przedmiotem) zainteresowań jest rządzenie całym społeczeństwem.

Państwo jest organizacją terytorialną, podkreśla się po pierwsze, że jest nią ponieważ jest organizacją ludności osiadłej na określonym terytorium, po drugie, że decyduje o tym znajdowanie się na danym terytorium a nie np. przynależność do rodu czy innej grupy etnicznej.

Terytorium jest kategorią prawną. W skład terytorium państwa wchodzą:

I. Państwo jako organizacja terytorialna.

  1. Zasada zwierzchnictwa terytorialnego wiąże się z suwerennością państwa.

  2. Zasada terytorialnego podziału ludności według miejsca zamieszkania.

  3. Administracyjnego podziału obrazu państwa na jednostki terytorialne.

II. Państwo jest organizacją obejmującą całe społeczeństwo.

III. Państwo jako organizacja wyposażona w swoisty aparat państwowy.

Aparat państwowy w odniesieniu do aparatu innych organizacji jest swoisty i różni się ponieważ:

  1. Jest obsługiwany przez wyspecjalizowany zawodowe grupy społeczne, podlega zróżnicowaniu na coraz bardziej fachowe grupy.

  2. Aparat państwowy współczesnego państwa jest hierarchicznie i terytorialnie zorganizowany.

  3. Posługuje się przymusem legalnym zachowując w tym względzie pozycję monopolistyczną w państwie.

IV. Państwo jest organizacją przymusową.

  1. Państwo skupia w swoim ręku środki przymusu fizycznego (np. broń palna, zakład karny) oraz ustala katalog dóbr chronionych prawem.

  2. Przymus jest zorganizowany tzn. państwo może stosować przymus poprzez wyspecjalizowane w tym zakresie organizacje (wojsko, policję, komornika, więziennictwo), zgodnie z prawdą. Stosowanie przymusu jest sformalizowane, czyli ujęte w możliwie ścisłe przepisy prawa.

V. Państwo jest organizacją suwerenną.

  1. Samodzielność - polega na tym że podejmuje ono swoje decyzje bez mieszania się w jego sprawy kogoś spoza terytorium państwa, znaczy to również że wszelkie przedmioty znajdujące się na terytorium państwa mają obowiązek podporządkowania się jego decyzjom i faktycznie to czynią,

  2. Nieograniczoność państwa - może podejmować działania samodzielnie rozstrzygające jakie decyzje zamierza podjąć.

Funkcje państwa:

  1. Funkcja zewnętrzna.

  2. Funkcja wewnętrzna.

  3. Funkcja gospodarcza.

  4. Funkcja kulturalno - wychowawcza.

  5. Funkcja socjalna.

Forma państwa. Co jest z tym wszystkim związane.

Państwo:

Cechy państwa:

Prawo w państwie.

Cechy prawa:

  1. Prawo jest to określony zbiór norm postępowania.

Rodzaje norm postępowania (zabezpieczenie przymusem państwowym):

Podział norm ze względu na adresata:

Adresat:

- n. jednostkowe

* n. indywidualne

* n. generalne

- n. ogólne

* n. generalne

Podział norm ze względu na wyznaczony typ zachowania:

Wyznaczony typ zachowania:

  1. Prawo powstaje w drodze stanowienia albo uznania.

Stanowienie - jest to tworzenie nowych norm prawnych przez uprawnione organy z zachowaniem określonej procedury i w odpowiedniej formie.

Uznanie - polega na tym, że określona norma, np. norma zwyczajowa, jest po wpływie określonego prawa sankcjonowania przez uprawniony sposób, taki sposób nosi nazwę uznania.

  1. Prawo reguluje istotne stosunki społeczne.

  2. Realizacja prawa jest zabezpieczona przymusem państwowym.

Związek między państwem a prawem.

  1. Rozwój państwa i prawa splata się ze sobą, obie te instytucje powstały jednoczesnie, przechodzą przez ściśle związane ze sobą fazy rozwoju.

  2. Państwo jest twórcą prawa i ono też decyduje o jego zmianie.

  3. Państwo musi zapewnić przestrzeganie wydanych przez siebie norm, którym brakuje powszechnej akceptacji.

  4. Zakres działalności władzy państwowej pokrywa się z zakresem obowiązywania norm prawnych; zakresem tym jest terytorium.

  5. Prawo odgrywa doniosłą rolę organizacji aparatu państwowego, jest również czynnikiem istotnym w realizacji funkcji państwa.

Prawo w sensie podmiotowym pod którym to pojęcie rozumie się zespół norm o określonych cechach.

Prawo pozytywne jest to prawo obowiązujące w jakimś państwie w określonym czasie.

Prawo naturalne jest to prawo niezbędne do jakiejkolwiek władzy państwowej i prawa stanowionego przez państwo.

Funkcje prawa (prawo wywołuje określone skutki w rzeczywistości społecznej, politycznej, gospodarczej i ogół realnych skutków działania prawa w rzeczywistości stanowi funkcje prawa):

  1. Funkcja organizacyjna - ma na celu dokonania organizacji aparatu państwowego oraz innych organizacji.

  2. Funkcja ochronna - prawo chroni.

  3. Funkcja kontrolna - zachowanie się obywateli, jednostek podlegają kontroli.

  4. Funkcja represywna - odnośnie karania przestępców.

  5. Funkcja wychowawcza (resocjalizacyjna)

  6. Funkcja partycypacyjna

  7. Funkcja rozstrzygania konfliktów

  8. Funkcja prewencyjna

Prawo a inne systemy normatywne.

Wzajemny stosunek norm do innych systemów normatywnych jeżeli chodzi o zakres norm prawnych.

0x08 graphic
I - dany typ zachowania się regulują zarówno normy prawne jak i inne systemy normatywne w sposób taki sam lub zbliżony (np. morderstwo, kradzież).

II - dany typ zachowania się regulują normy prawne i inne systemy normatywne w sposób odmienny, sprzeczne (np. obowiązek zawiadamiania o popełnieniu przestępstwa [prawo - tak, moralnie - nie] ).

III - dany typ zachowania się regulują normy prawne, natomiast inne systemy normatywne są wobec tej regulacji indyferentne (obojętne).

IV - dany typ zachowania się regulują normy moralne, obyczajowe itd., natomiast prawo jest wobec tej regulacji indyferentne (obojętne), (np. chciwość, egoizm).

Zasady współżycia społecznego.

Analiza orzecznictwa Sądu Najwyższego RP wskazuje, że użycie tego terminu jest równoznaczne z odesłaniem do ocen i norm moralnych dotyczących zachowania się jednych członków społeczeństwa wobec drugich i uzewnętrzniających się w ich wzajemnych stosunkach.

Klauzulami generalnymi nazywamy tylko te przepisy prawne, które celowo zawierają zwroty nieostre lub nieokreślone (np. dobro dziecka, interes państwa, dobre obyczaje, ważne powody itd.) o charakterze oceniającym i odsyłającym do kryteriów pozaprawnych.

Norma prawna a przepis prawny.

Norma prawna - jest reguła zachowania się, którą budujemy w oparciu o przepis prawny (przepisy).

Norma prawna musi posiadać trzy cechy:

  1. Musi spełniać funkcję normatywną.

  2. Musi należeć do systemu prawa.

  3. Musi być w określony sposób zbudowana.

Norma prawna jest zbudowana z:

  1. Hipotezy.

  2. Dyspozycji.

  3. Sankcji.

Schemat teoretyczny:

Osoba „A” w sytuacji „B” powinna zachować się w sposób „C”, a jeżeli postąpi w sposób „nie C”, to podlega karze „D”.

W tym teoretycznym schemacie normy prawnej wyróżniamy trzy elementy:

  1. hipotezę - obejmującą sformułowanie: Osoba „A” w sytuacji „B”…;

  2. dyspozycję - …powinna zachować się w sposób „C”…;

  3. sankcję - … a jeżeli postąpi „nie C”, to podlega karze „D”.

Hipoteza - wskazuje na adresata oraz warunki (warunek) w jakich adresat ma się zachować w określony sposób.

Warunki w hipotezie wskazują: czas, miejsca, sytuację. Hipoteza odpowiada nie tylko kto?, ale również jak?, gdzie?, kiedy?.

Dyspozycja - wskazuje na sposób zachowania się jakiego od adresata oczekuje normodawca.

Dyspozycja w formie prawnej ma charakter abstrakcyjny.

Sankcja - wskazuje na konsekwencje jakie spotkają adresata za zachowanie się niezgodne z dyspozycją.

Ze względu na stopień dolegliwości:

  1. Sankcja karna (represyjna, penalna) - jest to sankcja gdzie za zachowanie niezgodne z dyspozycją grozi kara.

  2. Sankcja egzekucyjna (restytucyjna - łac. restytution przywrócić do stanu poprzedniego) - polega na zmuszeniu adresata do zachowania się polegającego na przywróceniu stanu przed naruszeniem.

  3. Sankcja nieważności - polega na unieważnieniu czynności z powodu jej niezgodności z prawem.

Stosunek normy prawnej do przepisu prawnego.

  1. Norma prawna pokrywa się z przepisem prawnym.

  2. Jeżeli przepis zawiera dwa lub więcej norm prawnych.

  3. Jeden przepis może zawierać hipotezę a inny przepis inne fragmenty normy prawnej np. dyspozycję, sankcję.

  4. Niektóre przepisy nie zawierają norm prawnych np. wstępy do aktów normatywnych, słowniczki wyrażeń ustawowych.

Przepis prawny - jest to gramatyczna jednostka zdaniowa wyodrębniona graficznie w tekście aktu normatywnego pochodzącego od powołanego organu państwowego, ogłoszonego we właściwej publikacji urzędowej.

Ze względu na konkretność wyróżniamy przepisy:

Ze względu na sposób związania adresatów wyróżniamy przepisy:

Ze względu na sposób zredagowania przepisu wyróżniamy przepisy:

Ze względu na zakres regulacji wyróżniamy przepisy:

Tworzenie prawa - pod tym tytułem rozumiemy tworzenie norm prawa obowiązującego.

Stanowienie prawa jest aktem władzy publicznej świadomym i celowym aktem. Charakteryzuje się trzema cechami:

  1. Sformalizowany - jest wydany przez uprawniony organ, zachowanie odpowiedniej procedury i w odpowiedniej formie.

  2. Prospektywny - zawiera normy mające charakter generalno-abstrakcyjny.

  3. Konstytutywny (deklaratywny, deklaratoryjny) - wyraża się w tym że aktem stanowienia kompetentny organ władzy publicznej wprowadza do systemu prawa lub usuwa z niego normy prawne (stwarzanie nowego systemu norm prawnych).

Źródła prawa:

  1. Źródła prawa w sensie formalnym - są to efekty działalności prawotwórczej uprawnionych organów. Inaczej to forma aktu w którym zawarte są normy prawne.

  2. Źródła prawa w sensie materialnym - rozumiemy wszystko to co wpływa na treść prawa w sposób pośredni i bezpośredni, np. gospodarka, normy moralne, stosunki społeczne.

  3. Źródła poznania prawa - rozumiemy wszelkiego rodzaju dokumenty i obiekty na których podstawie możemy ustalić treść norm prawnych

Pojęcie aktu prawego i charakterystyka jego rodzaju.

W pojęciu aktu prawnego rozumie się zarówno akt normatywny np. ustawa, rozporządzenie jak i akt nienormatywny (indywidualny) np. wyrok sądowy, decyzja administracyjna, nakaz płatniczy.

Akt normatywny (akt przetwórczy, prawodawczy) - rozumie się akt zawierający normy generalno-abstrakcyjne.

Akt nienormatwny - jest zindywidualizowanym aktem w konkretnej sprawie dotyczący określonych osób lub instytucji, nie ma w nich norm prawnych, są w nim natomiast zastosowane normy prawne do rozstrzygnięcia konkretnego przypadku.

Cechy systemu źródeł prawa w Rzeczpospolitej Polskiej.

Przez system źródeł prawa w danym państwie rozumiemy całokształt form działalności prawotwórczej zaakceptowanej w danym systemie prawnym w ich powiązaniu i hierarchicznym układzie.

Konstytucja → Ustawa (rozporządzenie z mocą ustawy) → Ratyfikowane umowy międzynarodowe → Rozporządzenia → Uchwały Sejmu i Senat → Uchwały Rady Ministrów → Zarządzenia → Akty prawa normatywnego.

Moc prawa danego aktu normatywnego może być wyższa, niższa lub równa mocy prawnej innych aktów.

Przyjmuje się:

  1. Akt normatywny o niższej mocy prawnej nie może być niezgodny z aktem normatywnym o wyższej mocy prawnej.

  2. Akt normatywny o wyższej mocy prawnej może uchylić o niższej mocy prawnej.

  3. Akt normatywny o wyższej mocy prawnej przesądza w pewnym stopniu o treści aktu o niższej mocy prawnej.

  4. Istnieje obowiązek wydawania aktów o niższej mocy prawnej jeżeli są one niezbędne do realizacji aktów o wyższej mocy prawnej.

Konstytucja - jest aktem normatywnym, która zajmuje naczelne miejsce w systemie źródeł prawa.

  1. Jest tylko jeden akt normatywny o takiej nazwie i randze w państwie.

  2. Konstytucja zawiera zasady stanowienia i obowiązywania aktów tworzących ten system stanowi więc fundament normatywny całego systemu prawa oraz muszą być z nią zgodne inne akty normatywne.

  3. Uchwalenie nowej zmiany i uchylenie dotychczasowej konstytucji odbywa się w szczególnym, innym niż w wypadku pozostałych ustaw trybie.

  4. Konstytucja zawiera szczególną treść.

Ustawa:

  1. Ustawa jest aktem normatywnym o najwyższej po konstytucji mocy prawnej.

  2. Ustawa jest aktem podporządkowanym konstytucji co oznacza wymaganie zgodności jej norm z wartościami, zasadami i normami konstytucyjnymi.

  3. Jest aktem najściślej związanym z funkcją tworzenia prawa właściwym do stanowienia norm o charakterze generalno-abstrakcyjnym.

  4. Z punktu widzenia przedmiotu regulacji ustawa jest aktem nieograniczonym.

  5. Uchwalenie ustawy następuje w specjalnej procedurze określonej mianem trybu ustawodawczego.

Quorum - jest to niezbędna, minimalna liczba posłów, która musi obowiązywać aby sejm mógł podejmować ważne decyzje.

Ratyfikowane umowy międzynarodowe

Skuteczność umów międzynarodowych względem pozostałych aktów normatywnych jest uzależniona od trybu ratyfikacji.

Umowy międzynarodowe, które są ratyfikowane przez Prezydenta RP, za uprzednią zgodą parlamentu wyrażoną w ustawie, i które są ogłoszone w trybie wymaganym dla ustaw, mają moc prawną ustawy. Jednak w sytuacji zaistnienia kolizji takiej umowy z ustawą pierwszeństwo ma ustawa.

Umowy międzynarodowe ratyfikowane bez upoważnienia ustawy w wypadku zaistnienia kolizji jej norm z ustawą ustępują swą skutecznością ustawie, lecz mają pozycję nadrzędną nad innymi aktami normatywnymi.

Rozporządzenie z mocą ustawy

Rozporządzenie ma następujące cechy:

Akty prawa miejscowego

Akty te obowiązują wyłącznie na obszarze działania danego organu. Akty prawa miejscowego są stanowione przez organy samorządu terytorialnego (sejmik województwa, radę powiatową, zarząd powiatu, radę gminy i zarząd gminy), na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie. Na podstawie przepisów uprawniających terenowe organy administracji publicznej do stanowienia aktów prawa miejscowego można wyróżnić akty zawierające statuty, akty zawierające przepisy wykonawcze, tj. akty wydawane na podstawie upoważnień szczegółowych, przepisy porządkowe wydawane na podstawie upoważnień generalnych. Akty prawa miejscowego są publikowane w wojewódzkim dzienniku urzędowym.

Źródła prawa mający charakter wewnętrzny:

  1. Uchwały Rady Ministrów są to akty kierownictwa wewnętrznego, tzn. obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe Radzie Ministrów. Wydawane są na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie oraz ogólnych konstytucyjnych norm kompetencyjnych. Niektóre uchwały Rady Ministrów mogą nie mieć charakteru normatywnego, np. uchwała powołująca daną osobę na określone stanowisko. Uchwały podpisuje prezes Rady Ministrów. Publikowane są w Monitorze Polskim.

  2. Zarządzenia są aktami wewnętrznymi wydawanymi tylko na podstawie upoważnienia ustawy i nie mogą stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów. Zarządzenia wydawane przez Prezydenta i prezesa Rady Ministrów są ogłaszane w Monitorze Polskim. Zarządzenia wydawane przez ministrów publikowane są w dziennikach resortowych. Zarządzenia Komendanta Głównego publikowane są w Dzienniku urzędowym Komendy Głównej.

Komendant główny policji-jest centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach ochrony bezpiecz. I porządku publicznego, podległy ministrowi spraw wewnętrznych i administracji. Powołuje go prezes rady Ministrów na wniosek MSWiA. Jest przełożonym wszystkich funkcjonariuszy policji.

Wg art.1ustawy z 6 kw.1990r. O policji jest ona umundurowaną i uzbrojona formacją służąca społ. I przeznaczona do ochrony bezp. ludzi oraz utrzymania bezp. I porządku publicznego.

Są 2 sfery podstaw prawnych działania policji:

Komendant główny policji określa:

Rola biura prawnego: Biuro prawne Komendy Głównej policji wykonuje zadania w zakresie legislacji, pomocy prawnej i informacji prawnej w Policji.

Zadania wydziału legislacji:

Projekt aktu normatywnego uzgadnia z w policji z:

Wydział informacji i pomocy prawnej:

W Dzienniku Urzędowym Komendy Głównej Policji nie ogłasza się:

Obowiązywanie aktu normatywnego w czasie

Akt normatywny.

Obowiązuje od momentu, który wyznaczył ustawodawca, nie wcześniej jednak niż od dnia opublikowania. Data publikacji jest data uwidoczniona na stronie tytułowej danego oficjalnego organu publikacyjnego, w którym ten akt jest wydrukowany. Akty normatywne zawierające przepisy powszechnie obowiązujące wchodzą w życie po upływie 14 dni od dnia ich ogłoszenia chyba ze dany akt normatywny określi termin dłuższy. W uzasadnionych wypadkach akty normatywne mogą wchodzić w życie w terminie krótszym nie z14 dni, a jeżeli ważny interes państwa wymaga natychmiastowego wejścia w życie aktu normatywnego i zasady demokratycznego państwa nie stoją temu na przeszkodzie dniem wejścia w życie może być dzień ogłoszenia tego aktu w dzienniku urzędowym. Nadanie aktowi normatywnemu wstecznej mocy obowiązującej jest możliwe tylko wówczas, gdy zasady demokratycznego państwa prawnego nie stoją temu na przeszkodzie.

Przepisy porządkowe wchodzą w życie po upływie 3 dni od dnia ich ogłoszenia. Jednak w uzasadnionych wypadkach przepisy porządkowe maga wchodzi w życie w terminie krótszym niż 3 dni a jeżeli zwłoka w wejściu w życie przepisów porządkowych mogłaby spowodować nieodwracalne szkody lub poważne zagrożenie życia zdrowia czy mienia można zarządzić wejście w życie takich przepisów z dniem ich ogłoszenia.

Okres od dnia ogłoszenia aktu normatywnego do chwili wejścia w życie nosi nazwę vacatio legis. Jego długość powinna być dostosowana do potrzeb danego aktu normatywnego

3 powody wydłużenia vacatio legis:

Obliczając termin wejścia w życie aktu normatywnego określonego w dniach nie uwzględnia się dnia ogłoszenia z wyjątkiem przypadków, gdy akt normatywny wchodzi z dniem ogłoszenia. Terminy zaś wejścia w życie określone w tygodniach miesiącach lub latach kończą się z upływem dnia, który nazwa lub data odpowiada dniowi ogłoszenia a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było- w ostatnim dniu tego miesiąca.

Klauzula derogacyjna-zamieszczana na końcu aktu normatywnego, w której wyszczególnia uchylone akty normatywne czy poszczególne przepisy.

Zasada: przepisy późniejsze uchylają wcześniejsze zawarte w aktach normatywnych równorzędnych lub niższych. Od tej zasady istnieje wyjątek: gdy przepis późniejszy ma charakter ogólny to nie uchyla on przepisu wcześniejszego o charakterze szczególnym.

Ważna jest również zasada ze przepis szczególny uchyla przepis szczególny.

Niekiedy akt normatywny obowiązuje od daty, która sam skazuje jako moment końcowy swego obowiązywania. Przeważnie data ta jest precyzyjnie wyznaczona czasami zaś wskazana w sposób ogólny.

Niestosowanie przepisu-akt prawotwórczy przestaje obowiązywać, choć nie został uchylony innymi aktami i nie została w nim oznaczona data końcowa jego obowiązywania, jeżeli jego przepisy nie znajdują przez bardzo długi czas zastosowania i wytwarza się przy tym powszechne przeświadczenie ze akt ten nie obowiązuje, czyli mamy do czynienia z uchyleniem aktu przez brak stosowania.

Obowiązywanie aktu normatywnego w przestrzeni

Prawo wewnętrzne ustanowione przez organy władzy publicznej obowiązuje na terytorium danego państwa. Zasada jest ze akty normatywne wydawane przez organy centralne obowiązują na terytorium danego państwa, chyba ze same stanowią inaczej.

Wyjątki pojęcia terytorium państwa:

Akty normatywne prawa miejscowego wydawanie przez terenowe organy administracji publicznej obowiązują na terytorium, na którego obszarze organy te sprawują władze.

Obowiązywanie aktu normatywnego co do osób: Zasada jest ze prawo danego państwa obowiązuje wszystkie osoby, które znajdują się na jego terytorium bez względu na ich przynależność państwowa. Wyjątek od tej zasady dotyczy przedstawicieli innych państw akredytowanych w danym państwie, którzy korzystają z przywilejów dyplomatycznych. Państwo gwarantuje tez niekiedy niektórym osobom, nietykalność. Ograniczenie czy wyłączenie jurysdykcji następuje także wobec członków obcych sil zbrojnych, stacjonujących na terytorium danego państwa. Kwestie te są regulowane w specjalnych umowach.

Budowa aktu normatywnego:

jest związana z zasadami techniki prawodawczej. Przez pojęcie zasady techniki prawodawczej (legislacyjnej) rozumie się, że są to dyrektywy wskazujące jak poprawnie redagować akty normatywne)

prawo obowiązujące w danym kraju jest zawarte a w aktach normatywnych. Ogół zwrotów językowych zawartych w aktach normatywnych techniki prawodawczej (są to dyrektyw nazywamy tekstem prawnym. Sposób budowy tekstu prawnego określają dyrektywy systematyki wewnętrznej aktu normatywnego.

Każdy akt normatywny ma określona strukturę graficzna i merytoryczna.

Struktura graficzna aktu normatywnego to ustalenie reguł dotyczących formalnego podziału tekstu prawnego.

Ustęp - artykuł (punkty, litery, tirety) - oddziały - rozdziały - działy - tytuły - księgi - części.

Podstawowa jednostka redakcyjna i systematyzacyjna rozporządzenia naraz aktów o charakterze wewnętrznym (uchwał i zarządzeń) i aktów prawa miejscowego jest paragraf (można go dzielić na ustępy, punkty, litery, tirety).

Struktura merytoryczna aktu normatywnego

Akt normatywny składa się z tytułu i części. Tytuł składa się z 3 części:

Każda część tytułu podaje się w oddzielnym wierszu w kolejności jak wyżej. Data aktu normatywnego

jest poprzedzona zwrotem „z dnia” i zawiera wskazanie dnia nazwę miesiąca określona słownie oraz rok-cyframi arabskimi znakiem „r”. Przedmiot aktu normatywnego należy określić oznaczając w sposób ogólny i zwięzły treść oraz zakres regulowanego aktem zagadnienia bez powołania a tytule aktu dat innych aktów normatywnych i numeracji dzienników publikacyjnych

treść aktu norm. Może zawierać:

preambułę - wstępna część aktu normatywnego umieszczona między tytułem a przepisami merytorycznymi. Element obligatoryjny aktu normatywnego. Występuje zazwyczaj w ustawach konstytucyjnych a także aktach o szczególnie uroczystym charakterze, aktach nowatorskich lub w sytuacjach, gdy prawodawca chce wyraźnie określić motywy wydania aktu, cele, którym ma służyć lub funkcje jakie ma on spełniać.

Przepisy ogólne - powinny określać:

Problematyka przepisów ogólnych jest uzależniona od charakteru normowanej materii. W przepisach ogólnych objaśnia się także używane w akcie określenia i skróty. Niekiedy w przepisach ogólnych spotyka się z definicjami podstawowych pojęć dla danego aktu normatywnego. W razie większej liczy pojęć wymagających wyjaśnienia w części ogólnej, na końcu umieszcza się słowniczek.

Przepisy szczegółowe - to przede wszystkim katalog podstawowych instytucji regulowanych przez dany akt normatywny. Przepisy szczegółowe stanowią przeważnie najobszerniejszą część aktu norm. Na treść przepisów szczegółowych rzutuje specyfika regulowanego przedmiotu. Zaleca się by przepisy były uporządkowane:

Przepisy zmieniające - zawarte są przepisy wprowadzające zmiany w innych aktach normatywnych

Przepisy przejściowe - należy normować oddziaływanie nowego prawa na stosunki powstałe pod działaniem dotychczasowego prawa. Należy w szczególności:

Przepisy dostosowujące - reguluje się w szczególności:

Przepisy końcowe - w następującej kolejności:

Zmiana aktu normatywnego nazywa się nowelizacją. Polega ona na:

Przewiduje się 2 formy nowelizacji: odrębną ustawę nowelizującą oraz przepisem innej ustawy

jeżeli liczba zmian w ustawie jest znaczna lub gdy ustawa była uprzednio wielokrotnie nowelizowana i posługiwanie się tekstem ustawy może być utrudnione, Marszałek Sejmu ogłasza tekst jednolity ustawy. Powołany przepis ustawy stosuje się odpowiednio do ogłaszania tekstów jednolitych aktów normatywnych innych niż ustawa. Teksty jednolite aktów normatywnych innych niż ustawa ogłasza organ właściwy do wydania danego aktu normatywnego. Tekst jednolity redaguje się wg następujących zasad:

Kodeks - uznaje się za kwalifikowana formę porządkowania prawa, ponieważ nazwę te nadaje się ustawie jedynie wtedy gdy spełnia określone warunki. W szczególności musi być to ustawa która w sposób wyczerpujący, oparty na spójnym zespole zasad normuje jakąś rozległą, lecz wyodrębnioną dziedzinę stosunków społecznych. Ustawa taka powinna możliwie jednolicie kształtować podstawowe instytucje prawne i być wydawana , gdy istnieje duże prawdopodobieństwo ze będzie aktem stabilnym, podstawowa regulacja danej gałęzi prawa

Kodyfikacja - łączy się z ustanowieniem nowego aktu normatywnego, w Polsce -ustawy. Błędy w ogłoszonym tekście aktu prawnego prostuje się w formie obwieszczenia.

Prawo wspólnot europejskich - stało się częścią naszego systemy prawa wewnętrznego. Wspólnotowy porządek prawny jest oparty na zasadach:

W doktrynie przyjął się podział źródeł prawa UE na źródła prawa pierwotnego oraz prawa pochodnego.

Do zakresu prawa pierwotnego należą traktaty założycielskie, umowy o przystąpieniu oraz inne umowy, których ranga jest równa traktatom założycielskim. W nich odkreślone są podstawowe zasady funkcjonowania UE oraz jej struktura ustrojowa. Pełnią one funkcje Karty Konstytucji UE.

Prawem pochodnym jest prawo stanowione prze organy Wspólnoty na podstawie i w granicach wyznaczonych przez prawo pierwotne. Pochodne źródła prawa to:

Rozporządzenia - obowiązują bezpośrednio stanowiąc automatycznie element ustawodawstwa poszczególnych państw członkowskich. Są one więc instrumentem ujednolicenia a więc harmonizacji prawa. Maja charakter norm generalno-abstrakcyjnych to znaczy wiążą one instytucje wspólnotowe państw członkowskich oraz krajowe sady i instytucje. Rada UE uchwala 2 rodzaje rozporządzeń:

Dyrektywa - akt normatywny UE wiążący państwa członkowskie będące jej adresatem w zakresie rezultatów, terminów i ich osiągnięciu, pozostawiając organom wewnętrznym państwa wybór form i metod jej realizacji. Dyrektywy są wydawane na podstawie Traktatu, adresowane są do państw członkowskich UE i podlegają dopiero przystosowaniu do wewnętrznego porządku prawnego poszczególnych państw. Moc prawna wiążąca dyrektywy jest zatem ograniczona pod względem podmiotowym, wiąże bowiem tylko państwa członkowskie, do których jest adresowana oraz pod względem przedmiotowym gdyż wiąże te państwa tylko w zakresie celów jakie są w niej określone. Państwo członkowskie jest zobowiązane do wykonania dyrektywy w drodze ustanowienia przepisów prawa wewnętrznego.

Decyzje - są zasadniczo wydawane przez Parlament Europejski, Rade UE, Komisję Europejska i ETS. Są aktami regulującymi sytuacje indywidualne i konkretne. Od rozporządzenia różni je to że odnoszą się do skonkretyzowanej liczby adresatów, którymi mogą być nie tylko państwa członkowskie, lecz inne podmioty prawa. Oraz to ze w przeciwieństwie do dyrektyw określają również tryb i środki urzeczywistniania zawartego w nich nakazu względnie zakazu.

Zalecenia i opinie - są to akty niewiążące prawnie dla adresatów którymi mogą być organy wspólnotowe, państwa członkowskie lub inne podmioty prawa. Omawiane akty wymieniają stanowiska danego organu wspólnotowego w pewnej dziedzinie lub konkretnej sprawie. Są wydawane przez komisje europejska, jak również przez parlament oraz rade UE.

Hierarchia porządku normatywnego:

System prawa.

Z pojęciem system normy do czynnika w różnych dziedzinach. Spotkać się można z pojęciem: system polityczny, ekonomiczny, religijny itp. System jest zbiorem pewnych elementów, które tworzą uporządkowaną całość. Elementy te są ze sobą wzajemnie powiązane i wzajemnie na siebie oddziałują. Naruszenie któregoś z tych elementów negatywnie oddziałuje na inne, a tym samym na całość, na system.

Reasumując: oby system mógł funkcjonować właściwie musi być spójny i stanowić jednolitą całość.

Powyższe można również odnieść do systemu prawa. Jeżeli mówimy np.: o systemie prawa polskiego to mamy na myśli wszystkie normy (przepisy obowiązujące na terytorium państwa polskiego).

System prawa może być określony w oparciu o określone kryteria, tzw. kryterium przedmiotowe. Tutaj kryterium wyróżnienia stanowią stosunki społeczne (treść tych stosunków) i one stanowią podstawę wyróżnienia tzw. gałęzi podstawowych prawa, np.

Powyższe można nazwać tzw. ujęciem prawa w układzie poziomym.

Kryterium podmiotowe - tutaj wyróżnieniem jest podmiot stosunków społecznych, czyli kto w te stosunki wchodzi. Współcześnie to kryterium ma charakter pomocniczy, na podstawie którego wyróżnia się grupę norm w normach danej gałęzi prawa, która odnosi się do określonego podmiotu, np. prawo karne wojskowe odnoszące się do osób wojskowych.

Tzw. kryterium metody regulacji - to kryterium uzależnione jest od celów, czy zadań jakie stawia sobie państwo, od podmiotów, których regulacja ma dotyczyć, od więzi jakie między nimi występują. Wyróżnić można tzw. metodę cywilną, karną i administracyjną.

Metoda cywilna - występuje na gruncie prawa cywilnego, rodzinnego, handlowego. Występuje w tych dziedzinach, gdzie prawo respektuje równość stron danego stosunku, gdzie pozwala kształtować stosunki prawne. Metoda ta jest oparta na równorzędności podmiotów.

Metoda administracyjna - tutaj występuje tzw. zwierzchnictwo organów władzy publicznej w stosunku do obywateli i stosunki na tej linii są tak regulowane by zapewnić właściwe funkcjonowanie państwa. Spotkać je można na gruncie prawa konstytucyjnego i administracyjnego.

Metoda karna - opiera się ona na ochronie podstawowych wartości ważnych dla jednostki i ogółu społeczeństwa stąd występują zakazy dokonywania określonych działań, by tych wartości nie naruszyć.

Czyny zagrożone pod groźbą kary to:

i prawo określa odpowiedzialność za ich popełnianie.

Metoda ta występuje na gruncie prawa karnego, w postępowaniu administracyjnym (postępowanie karno-administracyjne) i finansowym (postępowanie karno-skarbowe).

Tak zwane pionowe (hierarchiczne ujęcie systemu prawa).

Kryterium wyróżnienia stanowi tzw. moc prawna poszczególnych norm prawnych. Normy prawne mają ją różną, gdyż zawarte są w aktach o różnej mocy. Akty te pochodzą od różnych organów, które w hierarchii organów zajmują różne miejsca, wreszcie treść stosunków społecznych i ich waga mają wpływ na tę moc. System prawa w ujęciu pionowym to pionowy układ norm, z którego wynika iż:

Zasady systemu prawa.

W gruncie norm tworzących system prawa można wyróżnić takie, które mają charakter zasadniczy w stosunku do innych wśród, których funkcjonują. Takie normy można nazwać zasadami systemu prawa. Są normy, które są zasadami dla całego systemu prawa (np. zasada humanizmu, zasada politycznego państwa prawnego, zasada suwerenności, zasada podziału władzy i zasada równowagi władzy). Są i takie normy, które mają charakter zasadniczy, a tylko w danej gałęzi prawa np. w prawie karnym procesowym - zasada domniemania niewinności, zasada swobodnej oceny dowodów, w prawie rodzinnym i opiekuńczym - zasada troski o dobro dziecka. W ramach poszczególnych gałęzi prawa wyróżnia się tzw. instytucje prawne (grupa norm regulujących wyczerpująco typ stosunków) np. rozwód, małżeństwo, własność. I w ramach tych instytucji wyróżnić można takie normy, które mają charakter zasadniczy w stosunku do pozostałych.

Niektóre zasady systemu prawa są wprost wysłowione w tekście, a inne są tworzone w drodze interpretacji określonych przepisów. Przepisy prawne, cały system prawa powinien być tak zbudowany, interpretowany, by tych zasad nie naruszać.

Cechy systemu prawa:

  1. Niesprzeczność.

  2. Zupełność.

Niesprzeczność - chodzi o to, aby nie doszło do takiej sytuacji, że w konkretnych warunkach temu samemu adresatowi prawo coś nakazuje i jednocześnie zabrania (system prawa całkowicie nie jest sprzeczny to pewna iluzja, pewne dążenie do doskonałości w praktyce) jednak sprzeczności się jednak zdarzają. Wynika to z szybkiego rozwoju stosunków społeczno-ekonomicznych, z pewnych zmian, które niesie ze sobą życie, a ustawodawca ich nie zauważył, z konfliktów interesów określonych grup i co rzadziej, z braku znajomości zasad legislacyjnych.

Wyróżnić można sprzeczności logiczne, przeciwieństwa logiczne i sprzeczności prakseologiczne.

Sposoby usuwania sprzeczności w praktyce są następujące:

  1. Można analizować dwie sprzeczne ze sobą normy i stwierdzić, że jedna z nich nie obowiązuje.

  2. Można analizować dwie sprzeczne ze sobą normy i przypisać im takie znaczenie, przy którym nie są ze są sprzeczne.

Ad. 1.

Tu stosuje się tzw. reguły kolizyjne

Ad. 2.

Tutaj zastosowanie mają tzw. reguły wykładni systemowej.

Zupełność - wyraża się ona w tym, że wszystko to, co na gruncie przyjmowanej wiedzy powinno być przez prawo uregulowane, jest przez prawo uregulowane. Nie występują braki tzw. „luki w prawie”. O luce w prawie możemy mówić wtedy, gdy dany stosunek społeczny nie jest uregulowany, a powinien być, gdyby ustawodawca działał racjonalnie. Występują różne luki w prawie: swoista luka w prawie, luki techniczne, luki logiczne, luki aksjologiczne.

Sposobami usuwania luk w prawie jest tzw. analogia. Z ustawy tzw. (analogia legis) i tzw. analogia z prawa (z polskim systemie prawa zabroniona).

Analogia legis - zabroniona w prawie karnym, dopuszcza się ją w prawie administracyjnym, czy cywilnym.

Luki i analogia w prawie. Zakłada się, że system prawny obowiązujący w danym państwie jest zupełny: nie ma zagadnień, których nie można by prawnie rozstrzygnąć na podstawie norm w nim zawartych, nie ma faktów, co do których nie można by ustalić ich kwalifikacji prawnej. Ustaleniem takim jest też stwierdzenie, że z danym faktem prawo nie wiąże żadnych skutków prawnych, bądź takich skutków których ktoś się dopatruje. W związku z tak rozumianą zupełnością systemu prawa trudno jest mówić o tzw. lukach aksjologicznych lub o tzw. lukach pozornych. Ustawodawca decyduje o tym, jakie materie i jak je uregulować prawnie. Jeżeli jakichś materii nie uregulował to znaczy, że nie chciał tego uczynić. Nie można na tej podstawie, że ktoś - nie będąc ustawodawcą - chciałby, aby dane materie były uregulowane prawnie i to w określony sposób twierdzić iż w prawie występuje luka. O luce pozornej mówi się wtedy, gdy z braku dostatecznej znajomości prawa i techniki posługiwania się nim komuś się wydaje, że jakieś materie nie są prawnie uregulowane. Istnieją jednak tzw. luki rzeczywiste. Można o nich mówić w odniesieniu do konstruowanych przez prawo instytucji prawnych. Nazywa się ej niekiedy lukami konstrukcyjnymi.

Analogia z prawa występuje wtedy, rozstrzyga się jakąś sprawę nie uregulowaną prawnie nie na podstawie określonych norm prawa regulujących stan rzeczy najbardziej podobny, bo ich brak, lecz na podstawie zasad systemu prawa bądź zasad danej gałęzi prawa, a nawet czasami tylko na podstawie fundamentalnych ocen uznawanych w obowiązującym prawie. Granice między analogią z ustawy a analogią z prawa nie są ostre. Stosowanie analogi z prawa w polskim systemie prawnym jest niedopuszczalne. Również stosowanie analogi z ustawy w pewnych dziedzinach prawa jest niedopuszczalne. Tak jest przede wszystkim w prawie karnym, gdzie obowiązuje zasada nie ma przestępstwa, jeżeli dany czyn nie był zabroniony prawnie pod karą w momencie jego popełnienia.

PRAWA I WYKŁADNIA PRAWA

Pojęcie stosowania prawa i jego etapy

Przez stosowanie prawa rozumiemy działalność władczą organów państwowych polegającą na wydawaniu decyzji indywidualno-konkretnych (akty stosowania prawa) na podstawie norm prawnych ( aktów tworzenia prawa). Upraszczając, można powiedzieć, że stosowanie prawa polega na zastosowaniu normy prawnej do jakiegoś indywidualnego przypadku, np. zastosowanie do sprawcy zabójstwa z art. 148$ 1 k.k. odpowiedniej dla niego kary.

Przestrzeganie prawa, czyli stosowania się do prawa, które jest obowiązkiem wszystkich podmiotów prawa, zarówno obywateli, jak też innych podmiotów oraz organów państwowych.

Stosowanie prawa jest przed wszystkim domeną organów sądowych i administracyjnych ( zarówno administracji rządowej, jak i samorządowej). Ze względna charakter podmiotu stosującego prawo w literaturze wyróżnia się 4 podstawowe typy stosowania prawa: typ sadowy, administracyjny, quasi-sądowy i quasi-administracyjny. Wymienione typy różnią się nie tylko podmiotem, ale również cechami proceduralnymi.

Pojecie wykładni prawa i przyczyny posługiwania się nią

Wykładnia prawa jest to zespół czynności zmierzających do ustalenia treści norm prawnych zawartych w przepisach prawnych. Celem wykładni jest wiec ustalenie właściwego znaczenia normy prawnej, tak aby można ja było uznać za wypowiedz pracodawcy nie budzącą żadnych wątpliwości. Wątpliwości powodujące konieczność posługiwania się wykładnią są wywołane różnymi przyczynami. Do najważniejszych należą popełnione przy formułowaniu przepisów błędy językowe (użycie wieloznacznych wyrazów i sformułowań albo nazw o nieostrym zakresie i niejasnej treści, np. ,, poważna szkoda”, ,,uporczywie”, wadliwa budowa zdań, błędy interpunkcyjne). Rozbieżności miedzy gramatycznym sformułowaniem normy a celem, dla którego realizacji jest powołana norma lub akt normatywny. Zmiana ustroju społeczno- gospodarczego lub politycznego i inne ważniejsze zmiany w stosunkach społecznych, które narzucają konieczność odmiennego rozumienia norm prawnych. Ogólny (abstrakcyjny) charakter norm prawnych mogący powodować wątpliwości, czy norma odnosi się do konkretnego stanu faktycznego.

Podstawowe rodzaje wykładni prawa

Można wykładnie prawa dzielić według następujących kryteriów:

Rodzaje wykładni prawa ze względu na kontekst, w jakim występuje norma.

Ze względu na kontekst, w jakim występuje norma, wyróżniamy 3 rodzaje wykładni: językową (gramatyczną, słowna), systemową oraz funkcjonalną. Wykładnia językowa polega na poszukiwaniu właściwej treści przepisów prawa metodą analizy wyrażeń użytych w tych przepisach przez dokonywanie oceny ich znaczenia na podstawie treści, jaka tym wyrażeniom jest nadawana powszechnie w języku potocznym. Stosowanie tego rodzaju wykładni wymaga oczywiście znajomości form i reguł gramatycznych obowiązujących w języku polskim: m.in. interpunkcji, części mowy, budowy, odmiany wyrazów, składni itd.

Wykładnia systemowa polega na wyjaśnieniu sensu normy prawnej na podstawie miejsca, jakie dana norma zajmuje w ogólnym systemie norm prawnych oraz na podstawie zestawienia jej z normami, wśród których została umieszczona. Zestawienie więc danej normy z innymi może się wydatnie przyczynić do wyjaśnienia budzącej wątpliwości treści normy. Przy wykładni systemowej bierze się pod uwagę, prócz norm sąsiadujących, także tytuł działu, w którym dana norma jest zamieszczona oraz tytuł ustawy.

Wykładnia Funkcjonalna (celowościowa) polega na usuwaniu trudności w rozumieniu tekstu prawnego przez sięganie do celu, powodu (rationis legis ), jaki przyświecał ustawodawcy, a także do funkcji, jaka dana norma ma spełniać, oraz do ocen i norm moralnych funkcjonujących w społeczeństwie.

Rodzaje wykładni prawa ze względu na rezultat (wyniki zakres)

Ze względu na stosunek ustaleń wykładni językowej do wykładni systemowej i funkcjonalnej wyróżnia się wykładnie literalną (dosłowną), zwężającą i rozszerzającą.

Wykładnia literalna to wykładnia, przy której rezultaty innych wykładni pokrywają się z rezultatem wykładni językowej. Wykładnia rozszerzająca ma miejsce wówczas, gdy ustalenia wykładni systemowej i wykładni funkcjonalnej rozszerzają zakres zastosowania przepisu w stosunku do zakresu wyznaczonego przez wykładnię językowa.

Wykładnia zwężająca występuje wówczas, gdy w wyniku wykładni systemowej i funkcjonalnej przyjmujemy węższy sens rozumienia normy, niż wynikałoby to z wykładni językowej. W wyniku wykładni ulega zwężeniu liczba sytuacji, w których znajduje zastosowanie dyspozycja danej normy.

Rodzaje wykładni prawa ze względu na osobę interpretatora i moc wiążącą

Opierając się na tym kryterium, wyróżniamy następujące wykładnie: autentyczną, legalną, doktrynalną, naukową, operatywną (zwaną też wykładnią organów stosujących prawo). Wykładnia autentyczna to wykładnia dokonywana przez organ, który wydał przepis podlegający interpretacji. Moc prawna tej wykładni jest równa mocy prawnej aktu normatywnego. Ten rodzaj wykładni wynika z zasady: komu przysługuje stanowienie prawa, temu przysługuje i jego wykładnia (cuius est condere, eius est interpretari). Wykładnia autentyczna może być dokonana w tym samym akcie normatywnym, w którym znajduje się interpretowana norma.

Wykładnia legalna to wykładnia dokonywana przez podmiot uprawniony przez pracodawcę do dokonywania wykładni norm zawartych w określonych aktach normatywnych. Nazwa tej wykładni wiąże się z faktem, że upoważnienie do dokonywania wykładni jest zawarte w normach obowiązującego prawa, które wyznaczają równocześnie procedurę jej dokonywania oraz zakres jej mocy wiążącej. Wykładnia doktrynalna (naukowa) to wykładnia dokonywana przez przedstawicieli doktryny prawniczej. Współcześnie ma formę glos do orzeczeń organów stosujących prawo, komentarza do tekstów prawnych i opracowań naukowych. Wykładnia ta nie ma mocy wiążącej, jednak jej wpływ na praktykę interpretacji przepisów prawnych jest znaczny i stale rośnie.

Wykładnia operatywna obejmuje wszystkie przypadki wykładni dokonywane przez sądy oraz inne organy stosujące prawo w toku rozpoznawania indywidualnych spraw karnych, cywilnych i innych. Wykładnia ta ma charakter konkretny i wiążę jedynie w tej sprawie, w której jej dokonano. Wykładnia ta obejmuje 3 sytuacje. Pierwsza sytuacja dotyczy wykładni dokonywanej przez sądy i inne organy stosujące prawo w toku rozpatrywania indywidualnych spraw karnych, cywilnych i innych. Jest to wykładnia dokonywana jedynie na użytek wydanego rozstrzygnięcia. W wypadku uprawomocnienia się wydanego orzeczenia rozumienie zastosowanej normy prawnej przyjętej przez dany organ staje się wiążące dla stron postępowania, jednakże wyłącznie w danej sprawie. Wykładnię przepisu przyjętą w celu wydawania orzeczenia organ interpretujący nie jest związany na przyszłość. Druga sytuacja obejmuje wykładnie dokonywana w trybie odwoławczym przez sądy i inne organy stosujące prawo. Jest ona wiążąca w danej sprawie dla sądu niższej instancji lub organu hierarchicznie niższego. Trzecia sytuacja dotyczy wykładni dokonywanej przez Sad Najwyższy, rozstrzygający zagadnienie prawne budzące wątpliwości w konkretnych sprawach.

Rodzaje wykładni prawa wyróżnione ze względu na materiały

Ze względu na materiały dzielimy wykładnie na historyczną i porównawczą. Interpretator dokonuje wykładni przede wszystkim na podstawie aktualnie obowiązującego prawa. Może również ustalać znaczenie normy prawnej za pomocą materiałów historycznych. Bierze wtedy pod uwagę materiały informujące o genezie tego przepisu i dyskusjach prowadzonych wokół niego (uzasadnienie projektu, stenogramy sejmowe, głosy w dyskusji). Tak prowadzoną wykładnie nazywamy wykładnią historyczną.

O wykładni porównawczej mówimy wtedy, gdy interpretator porównuje interpretowane przepisy z przepisami obowiązującymi w innych krajach. Można prowadzić równocześnie wykładnie historyczną i porównawczą.

Organizacja i zadania Sadu Najwyższego

Sad Najwyższy, zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z 24 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym, jest organem władzy sadowniczej. Również Konstytucja RP zalicza Sad Najwyższy do systemów organów władzy sądowniczej oraz przyjmuje zasadę, że ustrój RP opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Artykuł 175 ust. 1 Konstytucji zawiera zamknięty katalog sądów sprawujących w RP wymiar sprawiedliwości. Są nimi: Sąd Najwyższy, Sądy powszechne, Sądy Administracyjne, Sądy Wojskowe. Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych. Do jego zadań należy także rozpoznawanie kasacji oraz innych środków odwoławczych, podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne, rozstrzyganie innych spraw określonych w ustawach, rozpoznawanie protestów wyborczych oraz stwierdzanie ważności wyborów do Sejmu, Senatu oraz wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, a także ważności referendum ogólnokrajowego i referendum konstytucyjnego, jak również rozpoznawanie protestów wyborczych w wyborach do Parlamentu EU. W skład Sądu Najwyższego wchodzą: Pierwszy Prezes, prezesi oraz sędziowie. Organami Sądu Najwyższego są: Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego, Zgromadzenie Sędziów Izby Sądu Najwyższego, Kolegium Sądu Najwyższego. Prezesa Sądu Najwyższego powołuje Prezydent RP, spośród kandydatów. Zgodnie z art. 3 $ 1 omawianej ustawy Sad Najwyższy dzieli się na izby. Cywilną - rozpatrująca sprawy z zakresu prawa cywilnego, gospodarczego, rodzinnego i opiekuńczego oraz sprawy dotyczące przewlekłości postępowania przed Sądem Najwyższym w sprawach wymienionych. Karna - do właściwej której należą sprawy rozpoznawane na podstawie przepisów kodeksu postępowania karnego, kodeksu karnego, kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia oraz inne sprawy, do których stosuje się przepisy kodeksu postępowania karnego, a także skargi dotyczące przewlekłości postępowania w tych sprawach przed sądem apelacyjnym oaz skargi dotyczące przewlekłości postępowania przed Sądem Najwyższym w sprawach wymienionych. Pracy, ubezpieczeń społecznych i spraw publicznych- rozpatrująca sprawy z zakresu prawa pracy, ubezpieczeń społecznych oraz sprawy publiczne, w tym ochrony konkurencji, regulacji energetyki, telekomunikacji i transportu kolejowego ora sprawy, w których złożono odwołanie od decyzji przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. Wojskową- do właściwości której należą sprawy podlegające orzecznictwu sadów wojskowych.

Orzeczenia Sądu Najwyższego, w których jest zawarta wykładnia

Jeżeli Sąd Najwyższy, rozpoznaje kasację lub inny środek odwoławczy, poweźmie poważne wątpliwości co do wykładni prawa, może odroczyć rozpoznanie sprawy i przedstawić zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów tego sądu. Również przy rozpatrywaniu apelacji jeżeli powstanie zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, sąd może przedstawić to zagadnienie do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu, odraczając rozpoznanie sprawy. Sąd Najwyższy władny jest przejąć sprawę do rozpoznania. Uchwała Sądu Najwyższego, w której jest zawarte rozstrzygniecie zagadnienia prawnego wiąże wszystkie sądy w danej sprawie- nie tylko sąd II instancji ale sąd I instancji w razie przekazania mu sprawy do ponownego rozpoznania, sąd II instancji rozpoznający wówczas ponownie sprawę i Sąd Najwyższy rozstrzygający kasację.

Organami Naczelnego Sądu Administracyjnego są: Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego i Kolegium Naczelnego Sądu Administracyjnego. Podobnie jak Sąd Najwyższy, Naczelny Sąd Administracyjny dzieli się na izby: Finansową - sprawującą nadzór nad orzecznictwem wojewódzkich sądów administracyjnych w sprawach zobowiązań podatkowych i innych świadczeń pieniężnych do których mają zastosowanie przepisy, podatkowe oraz egzekucji świadczeń pieniężnych. Gospodarczą - nadzorującą orzecznictwo sądów administracyjnych w sprawach działalności gospodarczej, ochrony własności przemysłowej, budżetu, dewizowych , papierów wartościowych, bankowości, ubezpieczeniowych, ceł, cen, stawek taryfowych oraz opłat; ogólno administracyjną - sprawującą nadzór nad orzecznictwem sądów wojewódzkich w sprawach niewymienionych w pkt. 1 i 2, w szczególności w sprawach z zakresu budownictwa i nadzoru budowlanego, zagospodarowania przestrzennego, gospodarki wodnej, ochrony środowiska, leśnictwa, rolnictwa, zatrudnienia, ustroju samorządu terytorialnego, gospodarki nieruchomościami, prywatyzacja mienia, powszechnego obowiązku wojskowego, spraw wewnętrznych i stawek taryfowych związanych z właściwością tej izby. Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń wojewódzkich sadów administracyjnych, podejmuje uchwały mające na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych, podejmuje uchwały zawierające rozstrzygnięcie zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie sądowo administracyjnej, rozstrzyga spory o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego i miedzy samorządowymi kolegiami odwoławczymi oraz spory kompetencyjne między organami tych jednostek a organami administracji rządowej oraz inne sprawy przekazane do jego kompetencji na mocy przepisów szczególnych.

Wnioskowania prawnicze

Argumentum a contrario ( wnioskowanie przez przeciwieństwo) polega na założeniu, że przepis ustawy zawiera dwa prawidła: pozytywne i negatywne, wynikające z pierwszego, jako przeciwieństwo. Można to wnioskowanie przedstawić w postaci takiego schematu: ,, Jeśli A, to B, jeśli nie A, to nie B”. Innym wnioskowaniem z norm o normach jest wnioskowanie argumentum a fortiori. Wnioskowanie to przebiega według schematu: ,, Jeśli A, to tym bardziej B”. Argumentum a maiori ad minus (wnioskowanie z większego na mniejsze) polega na rozumowaniu, że skoro ustawa zezwala na stosowanie prawa w szerszym zakresie, to tym samym zezwala na stosowanie prawa w mniejszym zakresie. Chodzi tu o zasadę, że ,,kto jest uprawniony lub obowiązany ( nakaz) do czynienia więcej, ten jest (tym bardziej) uprawniony lub obowiązany czynić mniej. Drugi wyróżniony tu schemat wnioskowania, to argumentum a minori ad maius (wnioskowanie z mniejszego na większe). Polega na tym, że skoro ustawa zakazuje stosowania prawa w mniejszym zakresie, to tym samym zabrania stosowania tego prawa w szerszym zakresie. Zasada ta głosi: ,,komu zakazano czynić mniej, temu zakazano czynić więcej”. Innym rodzajem wnioskowania jest wnioskowanie z celu o środkach. Polega ono na tym, że jeżeli dozwolony jest prawnie cel, to dozwolone są także środki niezbędne do realizowania tego celu.

Praworządność, Przestrzeganie Prawa.

Praworządność-to ścisłe przestrzeganie prawa, jest również nazwą wieloznaczną, podobnie jak wiele pojęć prawniczych. Nazwa ta jest używana do oznaczenia czterech różnych, jakkolwiek związanych e sobą zagadnień:

Podmiotowy zakres pojęcia praworządności - przez kogo prawo ma być przestrzegane: czy przez organy państwowe, czy też przez obywateli. Spór o podmiotowy zakres pojęcia praworządności dotyczy zagadnienia do jakiej kategorii podmiotów należy to pojęcie odnosić. Można wyróżnić dwa stanowiska. Pierwsze, zgodnie z którym praworządność jest postulatem, który wyłącznie kieruje się do organów państwowych i stanowi stanową kryterium oceny działań władczych (procesów tworzenia, stosowania prawa) organów (wąskie pojmowanie pojęcia praworządności). Drugie, które uznaje, że pojęcie to odnosi się zarówno do działań organów państwowych, jak też do zachowań obywateli (szerokie pojmowanie pojęcia praworządności). Praworządność w szerokim rozumieniu jest równoznaczna z pojęciem przestrzegania prawa. Na gruncie wąskiego rozumienia pojęcie praworządności praworządność odróżnia się wyraźnie od przestrzegania prawa, naruszenie prawa zaś odróżnia się od naruszenia praworządności. Prawo może być naruszone przez każdego adresata. Praworządność (jako pewna zasada ustrojowa) może być naruszona wyłącznie przez organy państwowe. Naruszenie praworządności polega bowiem na nieprzestrzeganiu prawa przez organy państwowe. Każde naruszenie praworządności polega na nieprzestrzeganiu prawa przez organy państwowe. Każde naruszenie praworządności jest więc zarazem naruszeniem prawa, lecz nie każde naruszenie prawa jest naruszeniem praworządności. W przypadku naruszenia prawa przez adresata praworządność może być zachowana, jeżeli organy państwowe reagują na naruszenie prawa zgodnie z wymaganiami prawa. W polskiej doktrynie dominuje wąskie pojmowanie praworządności, zakładające potrzebę wyraźnego odróżnienia praworządności od przestrzegania prawa. Dla uzasadnienia tego stanowiska wskazuje się to, że naruszenie prawa przez organy państwowe ma inny charakter od naruszeń prawa przez obywateli.

Przedmiotowy zakres pojęcia praworządności- spór o przedmiotowy zakres pojęcia praworządności dotyczy, czy pojęcie praworządności można odnosić do każdego dowolnego porządku prawnego bez względu na jego treść i założenia aksjologiczne oraz do norm prawnych o dowolnej treści, czy też pojęcie to może być odnoszone wyłącznie do porządku prawnego reprezentującego pewne wartości aksjologiczne oraz norm prawnych o treści zgodnej z pewnymi wartościami moralnymi. Po pierwsze jest określane jako formalna koncepcja(pojmowanie) praworządności, po drugie stanowisko określa się jako materialną koncepcję(pojmowanie) praworządności. Pojęcie praworządności w ujęciu formalnym obejmuje obowiązek przestrzegania prawa bez względu na treść. Kwestia treści obowiązującego prawa nie jest w świetle tego rodzaju interpretacji istotna z punktu widzenia praworządności. W myśl tego poglądu do uznania , iż dane państwo respektuje zasadę praworządności formalnej, konieczne jest tylko to, aby prawo spełniało określone wymagania formalne. Wśród wymagań tego rodzaju wymienia się zwykle m. In. Obowiązek oficjalnej publikacji aktów normatywnych, nienadawanie prawu bez uzasadnionej potrzeby mocy wstecznej, dostateczny stopień niesprzeczności prawa, ogólności i abstrakcyjności norm. Według zwolenników praworządności materialnej, by uznać państwo za praworządne konieczne jest, by prawo spełniało nie tylko wymienione wyżej warunki formalne, ale ponadto określone warunki materialne związane z wymaganiem pewnej już wartości treści postanowień prawa obowiązującego. Katalog postulatów wobec treści prawa i hierarchia bywają różne w zależności od przekonań politycznych, filozoficznych, moralno-światopoglądowych osoby formułujące te postulaty. Do fundamentalnych postulatów pod adresem treści prawa, które formułuje doktryna, także polska nauka prawa, zaliczyć należy następujące: prawo powinno być równe dla wszystkich, deklarować podstawowe wolności oraz prawa człowieka i obywatela, zawierać gwarancję realizacji tych wolności i prawa, chronić podstawowe instytucje demokratyczne.

Gwarancje praworządności- rozumiemy całokształt czynników, które przyczyniają się do tego, że organy państwa postępują zgodnie z obowiązującym prawem. Wyróżnia się gwarancje formalne (instytucjonalne) i formalne.

Gwarancje materialne- rozumie się taki sposób zorganizowania życia społecznego, ekonomicznego w państwie, który uczyni naruszenie prawa przez państwo mało prawdopodobnym lub zminimalizuje jego zasięg. Do tego rodzaju gwarancji zalicza się m.in. demokrację polityczną wraz z jej wszystkimi mechanizmami decyzyjnymi i kontrolnymi, wysoki poziom dobrobytu społecznego, wysoki poziom ogólnej, prawnej i politycznej kultury obywateli.

Gwarancje formalne- wyrażają się w istnieniu z prawem określonych mechanizmów kontroli przestrzegania prawa przez państwo w toku jego stanowienia i stosowania. Formalnymi gwarancjami przestrzegania prawa przez organy państwowe są wyspecjalizowane instytucje, których zadaniem polega na doprowadzeniu do przywrócenia stanu zgodnego z prawem, zwłaszcza w stosunkach pomiędzy organami państwowymi a obywatelem. Taką funkcję pełnią w Polsce: Trybunał Konstytucyjny, Rzecznik Praw Obywatelskich, NSA i niezawisłe sądy. Do gwarancji formalnych praworządności zalicza się także gwarancje ustrojowe(np. trójpodział władz), gwarancje proceduralne związane ze stosowaniem prawa (np. istnienie wieloinstancyjnego postępowania sądowego).

Przestrzegania prawa- przez to pojęcie rozumie się zachowanie się adresata zgodnie z dyspozycją określoną w normie prawnej w warunkach wskazanych w hipotezie. Przy ocenie przestrzegania prawa bierze się po uwagę zachowanie zewnętrzne adresatów. Nie mają znaczenia dla oceny przestrzegania prawa przeżycia psychiczne adresata.

Nieprzestrzeganie prawa- może mieć miejsce w różnych sytuacjach: w wypadku zachowania się niezgodnie z treścią normy pranej( kontra legem), w okolicznościach, kiedy zachowanie jest obok prawa( Prater legem), tzn. pozornie jest zgodne z prawem, ale ma na celu uniknięcie nakazów, zakazów lub wyjście poza granicę dozwoleń stanowionych przez normy.

Świadomość prawna- stanowi jeden z kluczowych czynników kształtujących proces tworzenia prawa, jak i jeden z głównych warunków skuteczności prawa. Świadomość prawna jest częścią świadomości społecznej. Przez świadomość prawną danego społeczeństwa rozumie się całokształt występujących w nim poglądów, wyobrażeń, przekonań, idei o obowiązującym prawie danego państwa i prawie innych państw, a także o prawie miedzy narodowym. Pojęcie te również obejmuje oceny dotyczące obowiązującego prawa oraz zachowań ludzi z punktu widzenia zgodności lub niezgodności z wymaganiami prawa, legalności lub nielegalności. Na świadomość prawną składają się zatem trzy elementy: znajomość prawa, ocenia prawa i zachowań prze te prawo regulowanych oraz postawa wobec niego, postulaty dotyczące zmiany istniejących przepisów.

Formy upowszechniania Prawa Przez RP:

Stosunek społeczny - powiązania między ludźmi; zależności pomiędzy przynajmniej 2 podmiotami, uregulowane przez normy społeczne.

Rodzaje:

Stosunek prawny - więź łącząca co najmniej dwa podmioty, wyrażającą się w wyznaczonych przez normy prawne uprawnieniach i obowiązkach tych podmiotów względem siebie.

Cechy:

Abstrakcyjny - np. kupno-sprzedaż

Konkretny - np. uprawnienia i obowiązki

konkretnego sprzedawcy i kupującego.

Elementy stosunku prawnego:

Osobą fizyczną jest każdy człowiek od urodzenia do śmierci i każdy ma zdolność prawną lecz nie każdy posiada zdolność do czynności prawnych.

Zdolność prawna jest to zdolność do bycia

podmiotem praw i obowiązków.

Zdolność do czynności prawnych jest to zdolność

do nabywania praw, zaciągania obowiązków oraz rozporządzania nimi swym własnym działaniem.

Zdolności do czynności prawnej nie mają osoby, które nie ukończyły 13 lat oraz ubezwłasnowolnione

całkowicie. Częściową zdolność mają osoby pomiędzy 13 a 18 rokiem życia i częściowo ubezwłasnowolnione.

Osoba prawna- jednostka organizacyjna, twór sztuczny

powołany przez człowieka; ma zdolność do czynności prawnej. np.: Skarb Państwa, Wyższe uczelnie, fundacje itd.

Elementy:

Tryby:

Treść stosunku prawnego- uprawnienia i obowiązki

podmiotów, wieź prawna, jeden czegoś żąda, drugi

zobowiązany; „O uprawnieniu rozumianym jako element

stosunku prawnego mówi się wtedy, gdy przepisy prawa

lub postanowienia umowne pozostawiają uznaniu strony

wybór zachowania przewidzianego w normie prawnej

albo umowie, która się na niej opiera.”

Prawo podmiotowe- sfera możności postępowania w

określony sposób.

Obowiązek prawny- wiąże się z ustanowionym przez

przepis prawny nakazem lub zakazem określonego

zachowania.

Przedmiot stosunku prawnego- zachowania się lub

zachowania się i rzeczy. np: naprawa auta zlecona

warsztatowi lub odebranie rzeczy oddanej w zastaw

z akcentem na tą rzecz.

Zdarzenia prawne- zdarzenia faktyczne, z którymi

norma prawna łączy powstanie, zmianę lub ustanie

konkretnego stosunku prawnego. Wynik działań ludzkich.

Świadome stworzenie stanu rzeczy:

*czyny dozwolone (np.

znalezienie rzeczy)

*czyny niedozwolone

(zamierzone wyrządzenie

komuś szkody. np.:

przestępstwa karne).

*czynności prawne (zgodne

z przepisami zachowanie

wywołujące skutki. np.:

wypowiedzenie umowy o

pracę.)

*orzeczenia sądowe

(decyzja sądu zamykająca

postępowanie i orzekająca

stosunek prawny.

- deklaratoryjne-

potwierdzają istniejący stan

prawny.

- konstytutywne- tworzą

nowy stan prawny.)

Zdarzenia naturalne- okoliczności, które są niezależne

od zachowania pomiotów, a które wywołują określone

skutki prawne. np.: klęska żywiołowa.

Rodzaje stosunków prawnych:

  1. ze względu na metodę regulacji prawnej:


Wyszukiwarka