SPIS TREŚCI

1.GRECKA FILOZOFIA PRZYRODY I SYSTEMY PRESOKRATYCZNE. TALES Z MILETU, ANAKSYMANDER Z MILETU, ANAKSYMENES Z MILETU.

2. PARAMENIDES Z ELEI

3.DEMOKRYT Z ABDERY

4.PITAGORAS I JEGO SYSTEM FILOZ.-MORALNY

5.SOFIŚCI I ICH POGLĄDY FILOZOFICZNE.

6. INTELEKTUALIZM ETYCZNY SOKRATESA

7. IDEALIZM PLATONA

8. FILOZOFIA REALISTYCZNA ARYSTOTELES

9.EPIKUREIZM

10. SCEPTYCYZM

11. STOICYZM STAROŻYTNY

12. NEOPLATONIZM I FILOZOFIA CHRZEŚCIJAŃSTWA OKRESU STAROŻ. I WCZESNEGO ŚREDNIOW.

13. POGLĄDY FILOZOFICZNE PLOTYNA

14. POGLADY FILOZOFICZNE ORYGENESA

15. POGLĄDY FILOZOFICZNE AUGUSTYNA Z HIPPONY

16. CZŁOWIEK I BÓG W FILOZOFII SCHOLASTYCZNEJ

17. NEOPLATONIZM ERIUGENY

18. NEOPLATONIZM ANZELMA

19. NEOPLATONIZM ABELARDA.

21. WOLUNTARYZM JANA DUNSA SZKOTA ORAZ ICH KONSEKWENCJE

22. TOMASZ Z AKWINU I JEGO SYSTEM FILOZOFICZNY

23. ARABSKA MYŚL FILOZOFICZNA. AWICENNA

24. F. BACON I JEGO METODOLOGIA NAUK FILOZOFICZNYCH

25. FILOZOFIA SPOŁECZNA T.HOBBESA

26. R. DESCARTESA KONCEPCJA CZŁOWIEKA I ŚWIATA

27. PANTEIZM B. SPINOZY ORAZ JEGO POGLĄDY ATROPOLOGICZNE

28. MONADOLOGIA G.W. LEIBNIZA

29. UTYLITARYZM FILOZOFICZNY ORAZ POCZĄTKI LIBAERALIZMU W EUROPIE

30. J. J. ROUSSEAU KONCEPCJA CZŁOWIEKA I PAŃSTWA

31. FILOZOFIA OŚWIECENIA W EUROPIE

32. TEORIA POZNANIA

33. IDEALIZM J. W. F. HEGLA JEGO ZAŁOŻENIA

34. POZYTYWIZM FILOZOFICZNY

35. A. COMTE

36. J.S. MILL

37. HERBERT SPENCER

38. EMPIRIOKRYTYCYZM

39.NEOKANTYZM W FILOZOFII EUROPEJSKIEJ

40. SZKOŁA MARBURSKA I BEDEŃSKA

41. PRAGMATYZM

42. PSYCHOANALIZA

43. NEOPSYCHOANALIZA,

44. BRYTYJSKA FILOZOFIA ANALITYCZNA

45. NEOPOZYTYWIZM

46.FENOMENOLOGIA

47. EGZYSTENCJALIZM

48. PERSONALIZM

1.GRECKA FILOZOFIA PRZYRODY I SYSTEMY PRESOKRATYCZNE. Pierwsze naukowe, teoretyczne pytania, jakie postawił człowiek, dotyczyły otaczającego go świata. Starożytni myśliciele, którzy zapoczątkowali badania filozoficzne, interesowali się przyrodą, byli filozofami przyrody, czyli takimi wczesnymi kosmologami, stąd okres starożytnej filozofii nazywany jest też naturalistycznym. Wychodzili z pewnych empirycznych założeń odwołujących się do naszego potocznego poznania rzeczywistości i na ich podstawie wysnuwali ogólne twierdzenia dotyczące struktury świata. O ile z dzisiejszej perspektywy możemy mieć zastrzeżenia, co do metodologii badań wczesnych greckich kosmologów, o tyle trzeba im przyznać, że wielu z nich, dysponując nawet tak „naiwnym” poznaniem i nie posiadając żadnej aparatury badawczej, sformułowało tezy. Należy też pamiętać, że starożytni filozofowie przyrody wprowadzili do nauki fachową terminologię, którą posługujemy się do dziś („kosmos”, „chaos”, „atom”, itd.). TALES z MILETU -w.VII-VI.Uznany za pierwszego filozofa. Postawił pytanie:„Co stanowi zasadę świata?”- „woda”; „bo wszystko pochodzi z wody i wszystko jest wodą”. Jako uzasadnienie podał że: „świat jest ożywioną całością, a wszystko co żywe jest wilgotne, suche obumiera”. Tales jako pierwszy postawił pytanie, niczego z góry nie zakładał i podjął nieuprzedzone wysiłki poznawcze. Niewiadomą jest zasada,wiadomą jest to, że zasada istnieje. Pytanie to w swym zasadniczym zarysie można uznać za podstawowe dla całej tradycyjnej, przed-kartezjańskiej filozofii. Świat był traktowany w dużym stopniu jako bezproblematyczny i oczywisty.Z czasem gdy rozwój nauk szczegółowych pokazał złożoność świata znanego z doświadczenia, jego wyjaśnienie filozofia im zostawiła, nadal pytając o zasadę. Zasada=Arche(grec.) Zasada to:a)pierwotna prasubstancja(esencjonalna podst.bytu) b)stała natura. ANAKSYMANDER Z MILETUok. VII-VI.Uczeń Talesa, który ponowił pytanie Talesa o zasadę świata. By na nie odpowiedzieć, zapytał: „Czy woda może być zasadą świata?”, a następnie: „co może być zasadą jako zasadą?” Arystotelesowska rekonstrukcja rozumowania Anaksymandra: „Wszystko, albo jest zasadą, albo pochodzi od zasady.” „Co nie może pochodzić od zasady?” - „Tylko bezkres (nieskończoność), gdyż jeśli by miał zasadę, byłby przez nią ograniczany, a więc nie byłby bezkresem. Zatem bezkres jest zasadą wszechświata.”Świat według Anaksymandra wyłonił się poprzez wydzielanie przeciwieństw (ciepło - zimno), a następnie stanów skupienia. Ziemia jako najcięższa skupiła się pośrodku, a wokół niej coraz lżejsze i coraz gorętsze żywioły. Część wody wyparowała, stąd mamy lądy i chmury. Ogień rozerwał się i utworzył ciała niebieskie. Uważa się koncepcję Anaksymandra za pierwszą niemitologiczną koncepcję wyjaśniającą powstanie i porządek świata. ANAKSYMENES Z MILETU (585-525 p.n.e.), filozof grecki. Przedstawiciel tzw. jońskiej filozofii przyrody; kontynuator myśli Anaksymandera z Miletu, był podobnie jak on autorem dzieła Peri fyzeos ("O przyrodzie"). Uważał, że prazasadę rzeczywistości (arché) stanowi powietrze lub tchnienie (tak jak dusza-oddech jest podstawowym elementem integrującym w przypadku człowieka). Z niego poprzez rozrzedzanie i zagęszczanie powstaje różnorodność rzeczy i zjawisk w świecie - rzadkie powietrze jest ogniem, w miarę gęstnienia przekształca się kolejno w wiatr, chmury, wodę, ziemię, kamienie itd. Wszystkie te zmiany dokonują się dzięki wiecznemu ruchowi.2.PARAMENIDES Z ELEI (ok. 540 - 470 p.n.e.), grecki filozof, twórca szkoły elejskiej (szkoła filozoficzna w starożytnej Grecji powstała w reakcji na antropomorfizm greckiej religii. Wierzyli w jednorodność materii, odrzucali istnienie czasu i ruchu, co wykazywał między innymi Zenon z Elei). Punktem wyjścia jego rozważań ontologicznych było proste zdanie "Byt jest, a niebytu nie ma", z którego wywnioskował następnie wszystkie własności bytu. Parmenides stwierdził więc, że byt jest wieczny, nie ma początku ani końca (bo musiałby powstać lub przeistoczyć się w niebyt, a niebytu nie ma), ponadto jest nieruchomy i niezmienny (bo zmienić mógłby się jedynie w niebyt), niepodzielny, stały i jeden. Uzasadnieniem dla punktu wyjścia stało się utożsamienie myśli i rzeczy - wedle Parmenidesa umysł miał zachowywać się biernie i odtwarzać tylko coś istniejącego.

3.DEMOKRYT Z ABDERY (V-IV w p.n.e.) Według Demokryta świat składa się z atomów i próżni na poziomie elementarnym rzeczywistości oraz rzeczy podlegających zmianom w warstwie zjawiskowej (zmysłowej). Atomy dzielą się na gatunki, których jest wiele, ale w obrębie gatunków atomy są jednakowe. Różne rodzaje atomów wpływają na to, jakie właściwości posiadają rzeczy i zjawiska z nich stworzone. Atomy nie podlegają zmianom, natomiast pozostając w ruchu tworzą różnorakie układy, powodując przemieszczanie się i zmienność rzeczy. Atomy posiadają tylko właściwości ilościowe, tzn. wielkość i kształt. Nie posiadają własności jakościowych, takich jak barwa, czy smak i zapach. Doznawanie tych jakości przez człowieka jest zatem subiektywne, ale nie dowolne, bo np. atomy okrągłe i gładkie postrzegamy jako białe, szorstkie i kanciaste jako szare. Zmienność rzeczy według Demokryta spowodowana jest ruchem atomów.4.PITAGORAS i jego system filoz.-moralny(ok. 572-497 p.n.e), filozof grecki. Stworzył system poglądów naukowych, nazwanych jego imieniem. Z literatury filozoficznej Greków wynika, że Pitagoras jako pierwszy użył określenia filozofia w rozumieniu "miłość mądrości", dla zaznaczenia, że mądrość jest rzeczą boską, a jedynie umiłowanie jej dostępne jest dla ludzi. Pitagoras był kontynuatorem i reformatorem religii orfickiej, którą później zaczęto nazywać pitagoreizmem. Wprowadził pojęcie podobieństwa figur oraz ideę przeprowadzania systematycznych dowodów w geometrii. Badał naturę ludzi i rozpoznawał kto jaki jest, na podstawie znaków, które w nich dostrzegał, m.in. na podstawie rysów twarzy, ogólnego zachowania, używania języka itp. Pitagoras nie ujawniał swoich emocji. Tak doskonale panował nad sobą, że nikt go nigdy nie widział „ani śmiejącego się ani płaczącego”.5.Sofiści i ich poglądy filozoficzne. - V wiek p.n.e.- szkoła filozoficzna w Atenach o orientacji humanistycznej i relatywistycznej; wędrowni nauczyciele przygotowujący uczniów do życia publicznego poprzez nauczanie retoryki, polityki, filozofii, etyki. Rola sofistów w życiu intelektualnym Grecji była doniosła. Badaniom naukowym nadali oni kierunek humanistyczny. Poprzednio filozofia badała przede wszystkim przyrodę, sofiści położyli nacisk na człowieka i społeczeństwo. Metody badań oparli na empiryzmie, a nie jak poprzednio na dedukcji. Mieli również inny niż poprzedni filozofowie pogląd na naturę poznania. Uważali, że wiedza może spełnić tylko minimalne wymagania, gdyż umysł ludzki nie może ogarnąć absolutu.Pisma filoz. sofistów nie zachowały się, a ich poglądy znane są z krytyk Platona, Arystotelesa. Byli oni krytykowani przez konserwatystów za to, że sprzedawali wiedzę, sprzeciwiali się religii i oligarchii, tradycyjnemu systemowi wartości głosząc wolność ducha. Twierdzili np., że wartość człowieka opiera się na wiedzy a nie na szlachectwie krwi. "Sofista" oznaczał początkowo "uczonego", później nabrał pejoratywnego znaczenia. Poglądy filozoficzne sofistów: a)sensualizm - pogląd filozoficzny głoszący, że wszelka wiedza pochodzi od wrażeń zmysłowych (empiryzmu); b)relatywizm poznawczy, subiektywizm- prawda jest zależna od punktu widzenia, każdy widzi wszystko inaczej, więc każdy będzie postrzegał inną prawdę (obiektywnej);c) pragmatyzm-Ważna jest ta prawda która jest praktyczna, nawet jeśli wydaje się absurdem. Praktyka jest kryterium prawdziwości twierdzeń d)konwencjonalizm- nie ma prawd powszechnych, są tylko umowy, że jakaś prawda jest powszechna. e)izostenia- koncepcja równosilności sądów, każdemu twierdzeniu można przeciwstawić inne twierdzenie z nim równosilne.6. Intelektualizm etyczny Sokratesa- pogląd głoszący, że postępowanie człowieka zależy wyłącznie od jego wiedzy na temat dobra i zła. Człowiek wiedzący co dobre nie może czynić źle - jeśli zatem źle postępuje, oznacza to, że jego wiedza na temat dobra jest niepełna. Sokrates pierwszy twierdził, że grecka -szeroko pojmowana cnota - tożsama jest z wiedzą, poznaniem naukowym. Sokrates mówił, że sprawiedliwość i każda inna cnota jest mądrością, bo sprawiedliwe i w ogóle wszystkie cnotliwe czyny są piękne i dobre. Mówił dalej, że ani ci, którzy posiadają ich wiedzę (tj. wiedzę o cnotach), nie wybiorą zamiast nich niczego innego, ani też ci, którzy jej nie posiadają nie mogą ich dokonywać, lecz jeśli nawet spróbują, to bładzą.7. IDEALIZM PLATONA polegał pierwotnie na twierdzeniu, że obok rzeczy realnych istnieją idee, podobnie spirytualizm twierdził, że obok rzeczy materialnych istnieją dusze. Dusze istnieją nie tylko obok materii, ale stanowią istotny składnik całej materialnej przyrody. Filozofia stworzona przez Platona nosi miano idealizmu obiektywnego. Idee i pojęcia ogólne istnieją według niego realnie. Platon wprowadza skrajny dualizm między światem materialnym a duchowym, między poznaniem zmysłowym a umysłowym, między materią i duchem, między ciałem i duszą, między jednostką a społeczeństwem. Jego teorie stanowiły podwaliny poglądów i myśli pod nowe teorie filozoficzne, w szczególności na teologię, politykę, etykę, metafizykę i logikę. 8. Filozofia realistyczna Arystoteles (384-322 p.n.e.), filozof grecki pochodził ze Stagiry. Początkowo zwolennik Platona, wykształcił szybko zręby własnej doktryny. Przeczył istnieniu jakiejkolwiek wiedzy wrodzonej - źródeł poznania upatrywał w spostrzeżeniach, na podstawie których drogą abstrakcji umysł buduje pojęcia, tzn. wydobywa to, co w rzeczach ogólne. Opracował teorię pojęć i sądów, zwłaszcza zasady sylogizmu (sylogistyka Arystotelesa), tworząc podstawy logiki. Filozofię podzielił na praktyczną, tj. etykę i politykę, oraz teoretyczną, czyli fizykę, matematykę i "filozofię pierwszą", zwaną później metafizyką, na polu której jego dokonania okazały się szczególnie doniosłe. Odrzuciwszy naukę o ideach, stwierdził, że istnieją tylko konkretne rzeczy jednostkowe, stanowiące samodzielne bytowo substancje, różne od niesamoistnych przypadłości. Wyodrębnił 3 rodzaje duszy, traktowanej zawsze jako forma i energia ciała organicznego: duszę roślinną, zwierzęcą i - właściwą jedynie człowiekowi - myślącą; przeprowadził podział rozumu (funkcji duszy myślącej) na bierny i czynny. W etyce propagował zasadę środka, tj. unikanie skrajności; za cel ludzkiego działania uważał dobro i szczęście. Arystoteles należy do najwybitniejszych postaci w dziejach filozofii.9.EPIKUREIZM-hellenistyczny system filoz., którego twórcą był Epikur i który wypływał z dwóch źródeł: A) kultu życia i pragnienia szczęścia. B) z trzeźwej postawy umysłu, ufającego temu, co mu bezpośrednio jest dane i operującego wyłącznie konkretnymi wyobrażeniami. Epikureizm głosił:- sensualizm psychologiczny, opierający poznanie na wrażeniach zmysłowych. - zasady logiki indukcyjnej określającej, jak należy poprawnie uogólniać spostrzeżenia poznawcze. - etykę hedonistyczną opartą na przeświadczeniu, że szczęście polega na doznawaniu przyjemności, a nieszczęście na doznawaniu cierpienia. Brak cierpienia (eudajmonia) był odczuwany jako przyjemność. Zgodnie z zasadą hedonizmu radość jest wrodzona człowiekowi i nie potrzebuje on o nią zabiegać, wystarczy tylko, by ciało było zdrowe i dusza spokojna a życie będzie rozkoszą. Wg epikureizmu wartość posiadają jedynie dobra doczesne. Człowiek jest odpowiedzialny za własne szczęście i nieszczęście. Spokój jest najdoskonalszym stanem a oświecony umysł jedynym środkiem przeciwko niepokojowi.

10. SCEPTYCYZM- pogląd filozoficzny polegający na wstrzymaniu się od wydawania sądów o rzeczywistości. Powodem takiej postawy jest przekonanie, że nigdy nie można znaleźć ani ostatecznej racji dla danego sądu, ani niepodważalnego kryterium prawdy. Skupili się na argumentowaniu za tym, że nic nie można poznać z pewnością, czyli że ideał episteme jest nierealizowalny. Sceptycy uważali wyznawanie postawy sceptycznej za warunek szczęścia."celem sceptyka jest niezakłócony spokój wobec przypuszczeń, a wobec rzeczy mu narzuconych umiarkowane ich doznawanie". Gwarantuje taki stan ducha połączenie powstrzymywania się od sądów (epoche)i spokój duszy (ataraksja). "Dogmatyczna" wiara powoduje zamęt i obawę, natomiast prawda jest taka, że nie dysponujemy wiedzą o naturze rzeczy, a wszystkie sądy na ten temat są równosilne (izostenia). Każdemu twierdzeniu można przeciwstawić odmienne - równie prawdziwe. Sceptycy przedstawili także argumenty (tzw. tropy) przeciwko różnym rodzajom poznania ludzkiego.11. STOICYZM STAROŻYTNY - Rozróżnia się trzy etapy rozwoju: 1) stara szkoła Zenona. 2) średnia szkoła na wyspie Rodos (II-I w. p.n.e.). 3) młodsza szkoła w Rzymie za czasów cesarstwa. Stoicy twierdzili, że istnieje jedynie byt materialny, lecz rozróżniali w każdej rzeczy: 1) bierny substrat (odpowiadający Arystotelesowskiej materii) oraz 2) pneumę, czyli materię czynną (odpowiednik formy Arystotelesa). Byli monistami-przeciwstawiając się dualizmowi Arystotelesa, nie uważali pneumy za inny byt, ale za subtelną formę materii przenikającą materię bierną. Pneuma będąc źródłem ruchu, powoduje, iż rzeczy rozwijają się zgodnie ze swymi potencjalnymi właściwościami. Jest rozumna i stanowi Logos świata. Znajduje się nawet w kamieniu, powodując w nim niewidoczne napięcia (ruch toniczny). Kamienie są mniej doskonałe od roślin, rośliny od zwierząt, zwierzęta od ludzi, a ludzie od bogów, ponieważ zależy to od ilości rozumu - pneumy "nasycającej" poszczególne byty. Świat jako całość stanowi żyjący organizm i jest dzięki pneumie doskonały i boski. Ten, kto tego bezpośrednio doświadczy, jest mędrcem, nic go nie przerazi ani nie załamie, widzi bowiem zawsze doskonałość całej rzeczywistości i wie, że wszystkie przemiany służą całości. Stoicy uznali, że to, co zgodne z rozumem, jest zgodne z naturą, a to, co z nią zgodne, jest dobre i rozpoznanie tego jest cnotą. Twierdzili, że cnota stanowi jedyne dobro moralne, z którego wynikają wszystkie pozytywne działania, jest też niepodzielna.12. NEOPLATONIZM I FILOZOFIA CHRZEŚCIJAŃSTWA OKRESU STAROŻ. I WCZESNEGO ŚREDNIOW. - NEOPLATONIZM - filozofia powstała w III wieku n.e. w Aleksandrii pod wpływem myśli Platona oraz pogańskiej myśli religijnej. Najwybitniejszym przedstawicielem neoplatonizmu był Plotyn, który wyłożył swoje poglądy w rozprawach, zebranych następnie w Enneady. Był on początkowo platonikiem , ale przeszedł do budowania własnej teorii bytu, odmiennej od platońskiej.Neoplatonizm wyłonił z siebie sześć szkół: szkoła aleksandryjska, twórcą szkoły był prekursor neoplatonizmu Ammonios Sakkas; szkoła rzymska, wierna Plotynowi, należał do niej m.in. Porfiriusz; szkoła syryjska, której głównym przedsta-wicielem był Jamblich; szkoła ateńska, której najważniejszym reprezentantem był Proklos; szkoła pergamońska z silnymi elementami religijno-mistyczno-teurgicznymi; druga szkoła aleksandryjska z licznymi wpływami chrześcijańskimi. Neoplatonizm postrzegał świat jako hierarchię bytów, które wyłaniają się (emanują) z absolutu - bytu najdoskonalszego, niepoznawalnego rozumowo, który nie jest ani duchem, ani ideą, ale czystą jednością. Z absolutu emanują kolejno coraz mniej doskonałe hipostazy: świat ducha, obejmujący dostępne rozumowi idee; świat duszy, której częścią są jednostkowe dusze ludzkie; świat materii, na której emanacja się kończy. 13. POGLĄDY FILOZOFICZNE PLOTYNA: 1. system emanacyjny. Punktem wyjścia Plotyna, jak i całej epoki, był dualizm, odczucie olbrzymich przeciwieństw tkwiących w bycie. Celem, przeciwnie, było wykazanie jedności bytu, zbudowanie monistycznego systemu. Środkiem, jaki Plotyn zastosował dla osiągnięcia tego celu, było genetyczne ujęcie bytu: postacie bytu, jakkolwiek różne, są etapami jednego i tego samego rozwoju; świat realny jest wprawdzie zasadniczo różny od idealnego, a świat ziemski od boskiego, ale jeden pochodzi od drugiego. nie ma wielu bytów, lecz jest jeden byt, rozwijający się i przybierający różnorodne postacie. Naturalną własnością bytu była bowiem, według Plotyna, ekspansja. Dzięki niej wyłaniają się z bytu coraz nowe jego postaci. W jakim porządku dokonywa się emanacja? Plotyn zakładał, że postacie bytu są więcej lub mniej doskonałe. Im byt jest doskonalszy, tym ma większą moc twórczą; a twór jest zawsze mniej doskonały od twórcy. Każda postać bytu pochodzi tedy od innej, która jest odeń doskonalsza. Porządek powstawania bytu jest więc porządkiem zmniejszającej się doskonałości, stanowi szereg o obniżającym się poziomie. Szereg ten zaczyna się od bytu najdoskonalszego i trwa, dopóki zmniejszająca się stopniowo doskonałość i moc twórcza nie wyczerpie się. ABSOLUT: Świat idealny był dla Plotyna doskonalszy od realnego. Ale i w ideach nie widział doskonałości zupełnej i wnioskował stąd, że musi istnieć byt od idei doskonalszy. Byt pierwotny, jako doskonalszy musi być wolny od jakichkolwiek mnogości i przeciwieństw. Jest czystą jednią. Nie jest ani myślą, ani duchem, ani wolą - duch, myśl i wola posiadają przecież swoje przeciwieństwa. Podczas, gdy wszelki znany nam byt jest w jakiś sposób od czegoś zależny, on jest niezależny i bezwzględny - jest Absolutem. Plotyn wielbił Absolut jako będący ponad wszelką doskonałością szczyt piękna, dobra, prawdy i jedności. Był dlań tym, co religie nazywają Bogiem. Był źródłem wszystkiego, co istnieje. Poza tym, był dla Plotyna czymś na wskroś negatywnym, albowiem nie dawał się objąć rozumem. Wbrew Platonowi miał Absolut za niepoznawalny, za znajdujący się poza wszelkim poznaniem Świat idealny, psychiczny i materialny: Z Absolutu emanują coraz to kolejne postacie bytu, ale coraz mniej doskonałe i coraz mniej posiadające jedności, coraz bardziej zależne. Są to tzw. hipostazy. Plotyn wyróżniał ich trzy:Duch - świat idealny, Z nim zaczyna się dziedzina dostępna dla zrozumienia i poznania. W filozofii Platona ten świat był najważniejszy, zaś u Plotyna jest dopiero drugi (jest to rozwinięcie oryginalnej koncepcji Platona).Dusza - świat psychiczny. Pojmowany był u Plotyna jako jedyna dusza świata, w której zawarte są dusze jednostkowe. Świat dusz jest emanacją świata idei, jak ten był bezpośrednio emanacją Absolutu.Materia - prosta i ciągła jej budowa wskazuje, że i ona zachowała pewną jedność, ale w niej jedność, a z nią doskonałość i siła twórcza są na wyczerpaniu. Dlatego materia stanowi kres procesu emanacyjnego.14. POGLADY FILOZOFICZNE ORYGENESA-Orygenes jest jednym z najwybitniejszych przedstawicieli teologii chrześcijańskiej.Poglądy:A)celem filozofii -racjonalne uzasadnienie prawd wiary B)Bóg - niematerialny, niezłożony, jednolity, wszechmocny C)Boga poznajemy poprzez jego dzieła D)świat został stworzony przez Logos E)słowo Boże- idee F)świat powstał z niczego G)zło to konsekwencja złego wyboru, odwrócenia się od boga Koncepcja człowieka i świata A)Początkowo wszystkie istoty były duchami niematerialnymi.W efekcie złego wyboru część z nich zapragnęła materialności  i spadła na ziemie.Tak powstali ludzie -zło nie może istnieć na końcu świata nastąpi powszechna Apokastazis - powrót do Jedności. Teoria ta uznana za herezje gdyż głosiła pełen powrót do Boga także z grzesznikami i szatanem. Zdaniem Orygenesa świat przez Logos wyłonił się z Boga. Nie Bóg Ojciec, lecz Syn Logos jest wg niego bezpośrednim stwórcą świata. Logos jest też jego zbawcą. Poglądy Orygenesa były zwalczane. Po wydaleniu go z Aleksandrii został potępiony przez biskupa Teofila w Egipcie i biskupa Metodiusza w Rzymie w 399. 15. POGLĄDY FILOZOFICZNE AUGUSTYNA Z HIPPONY- Augustyn, który żył w schyłkowym okresie cesarstwa rzymskiego, był największym teologiem swojej epoki.
Filozofia Augustyna stała się podstawą dla całej późniejszej myśli katolickiej; była doktryną, której Kościół nigdy się nie wyrzekł. Widniejący w każdym kościele napis „wiara, nadzieja, miłość” pochodzi właśnie od Augustyna, który tak określił cnoty potrzebne duszy do poznania. Według Augustyna wszyscy ludzie są splamieni grzechem pierworodnym. Istota ludzka nie może uzyskać zbawienia jedynie dzięki własnym wysiłkom i dobrym uczynkom. Koniecznym warunkiem zbawienia jest łaska Boża. Augustyn utrzymywał, że Bóg wie z góry, kto będzie zbawiony, a kto nie. Niektórzy z nas są zatem predestynowani do tego, aby dostąpić zbawienia. W założeniach swojej filozofii ukazuje dramat człowieka umieszczonego miedzy niebem a ziemią, miedzy aniołami a zwierzętami. Dramat człowieka polega na ciągłym rozerwaniu, szamotaniu się pomiędzy pragnieniem zwykłego, ludzkiego szczęścia na ziemi a tęsknotą za wiecznością i ideałem nieba. Życie pomiędzy trwogą a nadzieją staje się koszmarem. Jest to życie w świecie dualistycznym, czyli jakby dwoistym, podwójnym, złożonym z przeciwstawnych wartości: dobro - zło, niebo - piekło, zbawienie - potępienie, dusza - ciało. Człowiek musi wybierać pomiędzy tymi wartościami, nie ma drogi pośredniej. Oczywiście powinien wybrać dobro, niebo, zbawienie. Wyznaje i głosi prymat ducha nad ciałem.Filozof uważał, że prawdziwie wierzącym jest tylko ten, kto całkowicie podporządkuje siebie i swoje życie Bogu „aby zrozumieć, musi najpierw uwierzyć”. Najwyższą istotą jest jeden, wieczny i istniejący a priori (bez dowodzenia) Bóg. To on kieruje całym światem i wszelkim stworzeniem. Jest pierwszą i ostateczną przyczyną wszelkiego bytu; swego dzieła ciągle dogląda i nieustannie je zmienia. Bóg jest to także dobro, piękno, prawda i źródło wiedzy i wiary.16. Człowiek i Bóg w filozofii scholastycznej -scholastyka- okres w rozwoju filozofii chrześcijańskiej (właściwie katolickiej), który rozpoczął się około XII wieku. Obejmował wiele nurtów filozoficznych, których wspólną cechą było podejmowanie problemu zgodności prawd wiary chrześcijańskiej z rozumem naturalnym. Powstała z potrzeby pełnego zrozumienia tego, w co się wierzy (zgodnie z formułą św. Anzelma z Canterbury:- wiara szukająca rozumienia). Również metoda (scholastyczna) polegająca na rozwiązywaniu problemów poprzez racjonalne badanie argumentów za i przeciw.Podstawowe założenie scholastyki: Dogmaty i prawdy wiary są niepodważalne, można je jednak uzasadnić za pomocą rozumu. Metody rozumowego dowodzenia oparte były na pismach logicznych Arystotelesa i Boecjusza. Scholastyka stała się podstawą teologii, czyli nauki o Bogu. Najbardziej znanym filozofem i teologiem scholastycznym był św. Tomasz z Akwinu, który połączył myśl chrześcijańską z arystotelizmem. Wielkim myślicielem średniowiecza, zasłużonym dla rozwoju scholastyki był także Albert Wielki. Ze względu na rygorystyczne stosowanie jednego, ustalonego sposobu rozumowania, z czasem scholastyka zdobyła sobie wielu przeciwników. Dziś potocznie "scholastyka" oznacza dogmatyczne filozofowanie, rozstrzyganie sporów przez odwoływanie się do autorytetów; formalistyczne, jałowe dociekania; metodę nauczania polegającą na udowadnianiu z góry przyjętych praw.17. NEOPLATONIZM ERIUGENY Jako filozof zapoczątkował scholastykę, głosząc że między wiarą i rozumem nie ma sprzeczności i rozumowi przypada zadanie wyjaśnienia sensu objawienia. Twierdził też, że rozum jest wyższą instancją niż autorytet Ojców Kościoła. Eriugena uznał doktrynę wolności woli za konieczną dla filozofii chrześcijańskiej: gdyby ludzie jej nie posiadali, na piekło skazywałby ich Bóg, a więc nie można by Go określić jako dobrego. Duże znaczenie miała jego koncepcja rozwoju świata jako objawienia (teofania) ukrytego Boga. Dała ona początek panteizmowi i z tego względu jego poglądy zostały potępione jako heretyckie. Według Eriugeny natura objawia się w czterech postaciach: natura tworząca i nie stworzona - Bóg jako stwórca;natura tworząca i stworzona - boskie idee, logos, Chrystus, neoplatońska druga hipostaza; natura nie tworząca i stworzona - poszczególne rzeczy, Arystotelesowska "natura podksiężycowa"; natura nie tworząca i nie stworzona - Bóg jako ostateczny cel. Eriugena zdefiniował naturę jako "to co jest i to, co nie jest" - byt i niebyt. Jako niebyt należy rozumieć m.in. Boga, który jest obiektem istniejącym ponad bytem. Niebyt można interpretować także w kontekście etycznym - człowiek, który popada w grzech niejako staje się niebytem.18. NEOPLATONIZM ANZELMA- Prymat rozumu nad wiarą Najważniejsze tezy św. Anzelma dotyczą problemu relacji rozumu do wiary, jednej z najbardziej istotnych kontrowersji średniowiecza. Polemizując z ortodoksyjną filozofią chrześcijańską św. Augustyna, Anzelm twierdzi, że rozum jest niezbędny do wytworzenia w umyśle idei Boga, i dopiero od tego punktu należy rozwijać swoją wiarę.Nawiązując do starożytnej idei logosu, a więc przepełniającego świat Porządku - lub Rozumu - Anzelm dostrzega w rzeczywistości uporządkowanie, które daje się poznać - poprzez podobieństwo - właśnie przy pomocy rozumu. Filozof wywodzi dalej z tej tezy myśl, iż Bóg, tworząc świat w taki właśnie precyzyjnie rozumny sposób, dał nam wskazówkę, aby łączyć się z Absolutem poprzez intelekt. Rozumowe argumenty na istnienie Absolutu Św. Anzelm poświęcił wiele uwagi, dowiedzeniu istnienia Boga na drodze rozważań intelektualnych.Posługuje się m.in. znanym ze starożytności konceptem "pierwszego poruszyciela", zwanego w pracach Anzelma "ostateczną przyczyną". Wedle tej myśli, każda rzecz na świecie ma swoją przyczynę, która również została przez jakąś przyczynę spowodowana. Znaną koncepcją św. Anzelma jest dowód ontologiczny na istnienie Boga, Wedle tej teorii, istnienie Boga można wydedukować z istnienia samego pojęcia "Bóg". Choć pomysł ten na pozór wydaje się sprzeczny logicznie, konstrukcja myślowa św. Anzelma jest niezwykle pieczołowicie przemyślana. Oto uproszczony proces myślowy, który doprowadził filozofa do dowiedzenia istnienia Boga:Istnieje w języku pojęcie "Bóg". Cechą desygnatu pojęcia "Bóg" jest absolutna doskonałość. Jeśli zaś owo słowo oznacza byt doskonały, to temu bytowi nie może niczego brakować. W szczególności zaś nie może brakować mu przymiotu istnienia. Musi więc on istnieć. Poza rozumem Św. Anzelm z Canterbury zdawał sobie oczywiście sprawę z tego, że doskonałej wiary nie da się wyprowadzić z samego rozumu. Zwracał więc szczególną uwagę na to, aby po podjęciu próby zrozumienia idei Boga, skierować się w stronę czystej wiary. Św. Anzelm kładł tu szczególny nacisk na boskie Objawienie, któremu przypisywał moc przekształcenia wiary rozumowej w wiarę pełną, czyli związaną również z cnotą ufności w Boga.19. NEOPLATONIZM ABELARDA. Twierdził, że pokaźna ilość teologicznych i filozoficznych trudności powiązana jest z nominalizmem. Uważał też, że wyłącznie słowa stanowią nazwy, nośniki znaczeniowe. Wskazują one także na rzeczy i je określają. Jakiego jednak typu słowa stanowią nazwy? Odpowiedzi na te pytanie udzielał Abelard w oparciu o tzw. spór o powszechniki, który rozgorzał już za Platona i Arystotelesa. Odnosił się on do słów, które tyczą się klas - czyli "otwartych grup lub typów jednostek", własności- które "są uniwersalne ze względu na to, ze nieokreślona liczba różnych przedmiotów może posiadać te sama cechę” oraz typów idealnych. Abelard jest przedstawicielem niezwykle radykalnego poglądu, zakładającego, że nie ma niczego poza jednostkowymi rzeczami. Przeczy tym samym istnieniu powszechników, poglądom realistów. Abelard podkreślał, że rzecz jest tym, czym jest przez wzgląd na swe wszystkie przymioty. Właściwości konkretnego przedmiotu nie da się podzielić na zasadnicze i przypadkowe, żadna konkretna własność nie może być bardziej rudymentarna dla jego istnienia aniżeli jakaś inna. Słowa ukierunkowują nas na myślenie kategoriami powszechników, jednak powszechniki nie są realne. Stanowią one wyłącznie konstrukty, które akceptujemy, kiedy władamy językiem.Wystosował owo wyraźne rozgraniczenie między wyrazami a rzeczywistymi bytami w swojej interpretacji Biblii. Sądził, że spór między władzami Kościoła może być zażegnany, kiedy zwrócimy uwagę na to, czy nie posługują się oni tymi samymi wyrazami, lecz w różnym kontekście znaczeniowym.Abelard uchodzi za pierwszego filozofa, który posługiwał się terminem "teologia" w jego aktualnym znaczeniu- czyli jako eksplorację tajemnic wiary drogą rozumową. Do czasów Abelarda, teologia tyczyła się głównie mistycznego nastawienia do religii. Abelard silnie bronił wykorzystywania umysłu do objawienia, podkreślając, że wiara jest wyłącznie opinia, o ile nie jest wspomagana przez umysł. 20. NOMINALIZM WILHELMA OCKHAMA- nominalizm - stanowisko filozoficzne negujące istnienie jakiegoś rodzaju przedmiotów abstrakcyjnych w rzeczywistości pozaumysłowej, redukujące owe przedmioty do wytworów myśli lub wyrażeń języka; Wilhelm Ockham (ok. 1285-1347) był najsławniejszym przedstawicielem nominalizmu. Filozofia ta wywarła wpływ na teologię, zwłaszcza na naukę o Bogu, o usprawiedliwieniu i łasce. wg niego substancję rzeczywistości stanowią ogóły: rodzaj niższy powstaje z połączenia rodzaju wyższego i różnicy jak materii z formą, jednostki powstają z gatunków przez dołączenie przypadłości do substancji gatunkowej, która pozostaje jedna i ta sama we wszystkich jednostkach należących do danego gatunku. 21. WOLUNTARYZM JANA DUNSA SZKOTA ORAZ ICH KONSEKWENCJE. Woluntaryzm, w filozofii pogląd uznający wyższość woli nad innymi władzami umysłowymi człowieka: rozumem, intuicją itp., i uznający ją za główny motor ludzkich działań. Głosił przewagę wiary nad rozumem twierdząc, że przy jego pomocy nie da się dowieść większości prawd teologicznych, stanowiących domenę objawienia. Filozofia, utożsamiona z metafizyką, winna wg niego zajmować się uogólnionym pojęciem bytu. Wskazał, iż argument za istnieniem nieskończonego, pierwszego bytu - Boga, mieści się w samej możliwości jego istniena. Stwierdził, że wszelkie relacje między bytami skończonym, tj. światem, i nieskończonym są przygodne, więc akt stworzenia jest kwestią wolnej woli Boga, odrębnej od Jego intelektu. Za faktycznie istniejące uznawał rzeczy poszczególne, które wyodrębnia dodana do realnie istniejących w nich różnych form tzw. jednostkowa determinacja - odrzucał tym samym Tomaszowy podział na istotę i istnienie. 22. TOMASZ Z AKWINU I JEGO SYSTEM FILOZOFICZNY- dominikanin, filozof i uczony, urodzony we Włoszech, Ojciec Kościoła katolickiego. Wprowadził rozróżnienie wiary i wiedzy, teologii i filozofii. Sądził, że niektóre prawdy przekraczają to, co można poznać rozumem, ale się rozumowi nie przeciwstawiają. Twierdził, że bytem są jedynie rzeczy jednostkowe. Byty postrzegał jako złożone z istoty (essentia) i istnienia (existentia). Istotą każdej rzeczy jest to, co wspólne dla jej gatunku i zawarte w definicji. Jedynie z istoty Boga wynika to, że musi On istnieć, nie znamy jednak Boskiej istoty i dlatego należy dowieść rozumem Jego istnienia. Tomasz z Akwinu podał 5 takich dowodów: 1) "z ruchu" (jeżeli świat jest w ruchu, musi istnieć Pierwszy Poruszyciel), 2) "z niesamoistności świata" (nic nie istnieje samo z siebie, musi więc istnieć jakiś Byt samoistny), 3) "z przypadkowości rzeczy" (jeżeli wszystko jest przypadkowe, musi być Istota konieczna), 4) "z różnic w doskonałości" (w hierarchii doskonałości jest Istota Najdoskonalsza), 5) "z celowości przyrody" (Bóg ustanawia cele). Wg Tomasza z Akwinu Bóg jest czystym aktem istnienia, świat został stworzony z niczego (ex nihilo), wprost przez Boga, aktem Jego woli i ma budowę hierarchiczną. W teorii poznania stał na stanowisku empiryzmu, twierdząc, że wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia. W antropologii bronił jedności natury ludzkiej, rozumianej jako połączenie materii i formy. W etyce nawiązywał do Arystotelesowskiego ideału umiaru. Uznawany jest też za najwybitniejszego przedstawiciela średniowieczej myśli ekonomicznej. 23. ARABSKA MYŚL FILOZOFICZNA. AWICENNA-Porządek świata rozumiał po neoplatońsku. Nie powstał on od razu i nie został stworzony cały bezpośrednio przez Boga. Bóg wg niego jest jednością, a z jedności tylko jedność może powstać. W takim razie kolejne rzeczy powstać mogły tylko dzięki dalszym aktom tworzenia. Najpierw powstał najwyższy intelekt, następnie inteligencje niższe (sfery niebieskie), potem najniższe (intelekt czynny człowieka) i na końcu formy rzeczy materialnych. Awicenna wierzył także w ogół. Jednostki miały niesamodzielną rolę. Nawet Bóg nie dosięgał już materialnych jednostek, tylko kończy się na ogółach. Dlatego mógł On rządzić jedynie losami gatunków, a jednostkowymi rzeczami tylko o tyle, o ile ich los wpływał na los ich gatunków, lub podlegały ogólnym prawom. Stwierdził, że tylko w Bogu zachodzi ich absolutna tożsamość i wyłącznie Jemu przysługuje istnienie konieczne, pozostałym bytom zaś jedynie możliwe. Świat uważał za twór Bożej myśli, a nie woli (jak w filozofii chrześcijańskiej) - stworzony odwiecznie z wiecznej materii stanowił kolejny wypływ w procesie emanacji, zapoczątkowanej pojawieniem się czystej Inteligencji poznającej Boga. AWERROES Twierdził, iż jedyny, prosty Bóg stwarza bezpośrednio tzw. inteligencje, wprawiające świat w ruch, i gatunki materialne. Wydzielił 3 rodzaje intelektu. Wspólne wszystkim ludziom intelekty czynny i możnościowy stają się udziałem pojedynczego człowieka w akcie poznania, tworząc nietrwały związek zw. intelektem nabytym. Nieśmiertelność przysługuje jedynie gatunkowi ludzkiemu, jednostki uczestniczą w niej bezosobowo, odpowiednio do częstości partycypacji za życia w intelekcie czynnym.24. F. BACON i jego metodologia nauk filozoficznych Bacon chcąc objąć w swoich dociekaniach cały zakres nauki, pojmowanej przez niego bardzo szeroko, dokonał przygotowawczego podziału nauk. Podzielił je na trzy grupy ze względu na odpowiadające im władze duszy. historia - pamięć (wszelki opis jednostkowych faktów). poezja - wyobraźnia. filozofia - rozum (wszelkie poznanie ogólne - Bóg, przyroda, człowiek)Bacon nie zajmował się obszernie istnieniem Boga, zakładając, że jest to sprawa wiary. Poznanie Boga za pomocą filozofii jest niemożliwe, oraz filozofia społeczna: Filozofia przyrody: Bacon dokonuje dwóch podziałów filozofii przyrody. Według pierwszego podziału wyróżniamy: filozofię spekulatywną - za pomocą której poznajemy prawa przyrody; filozofię operatywną - za pomocą której stosujemy prawa przyrody. Zgodnie z drugim podziałem filozofia przyrody dzieli się na: fizykę - naukę o tym, jak rzeczy są zbudowane i jak powstają; metafizykę - naukę o tym, jaka jest ich istota i cel. Filozofia człowieka antropologia - o jednostkach ludzkich. Obejmuje naukę o ciele i duszy człowieka. Z duszą wiązał Bacon logikę (naukę o myśli poznającej prawdę) i etykę (naukę o woli skierowanej ku dobru); polityka - o społeczeństwie. wizja nowoczesnego państwa. Rządzący powinni być starannie dobierani pod względem wykształcenia oraz doświadczenia życiowego, którego to powinni nabywać od najmłodszych lat służąc państwu i społeczeństwu. Francis Bacon stworzył koncepcję państwa opartego na kulcie nauki. Ogromny wpływ na władzę należy do naukowców. Rząd jednak stanowi kontrolę nad nauka: wszelkiego rodzaju puplikacje, wydawnictwa, poezja, sztuki teatralne. Rządy sprawują filozofowie i naukowcy różnych dziedzin. Celem rządów jest odkrywanie jak największej ilości wynalazków mających służyć szczęśliwej społeczności. Mieszkańcy wyspy są więc szczęśliwi, wykształceni i… sprzedają światło. Światło postępu rzecz jasna. Utopijna wyspa Bacona rozwija się dzięki wymianie osiągnięć naukowych z resztą świata.25. FILOZOFIA SPOŁECZNA T.HOBBESA Zdaniem Hobbesa jedynym sposobem na zaprzestanie wojny każdego z każdym, jest zrzeczenie się wolności jednostkowej, przez zawarcie umowy społecznej, przekazującej całą władzę suwerenowi (jednostce lub organowi kolegialnemu). Umowa taka tworzy wspólnotę i państwo, które wbrew poglądom Arystotelesa, nie może powstać w sposób naturalny, lecz musi być wynikiem świadomej decyzji. Do zawarcia paktu popycha człowieka lęk przed skutkami stanu naturalnego, ale nie tylko lęk. Państwo rodzi się tak samo w wyniku strachu przed potęgą jakiejś osoby, jak i w wyniku ufania komuś, że jest on zdolny zapewnić opiekę i obronę. Państwo naturalne rodzi się z powodu groźby unicestwienia tych, którzy nie podporządkują się mocy przyszłego suwerena. Przyczyną narodzin państwa jest tu wola władcy. Nie samo jednak zwycięstwo daje uprawnienie do władzy nad zwyciężonym, lecz ugoda/pakt zwyciężonego, (pakt zwyciężonego jest podobny do współczesnego jednostronnego oświadczenia woli). Pakt w przypadku państw naturalnych nie jest elementem żadnej umowy, jest tylko przyrzeczeniem zwyciężonego.Państwo polityczne powstaje na skutek podwójnego zobowiązania, po pierwsze wobec obywateli, po wtóre, wobec suwerena. Dopiero republikańską teorię narodzin państwa ustanowionego, inaczej politycznego, możemy nazwać mianem kontraktualizmu. Pakty jednostek stają się elementem umowy społecznej. Państwo może być demokracją, która istnieje dzięki dwóm elementom, z których pierwszym jest ustanowienie stałych zebrań, tworzące lud, a drugim większość głosów tworząca władzę. Państwo może być arystokracją, która powstaje dzięki przemianie demokracji, polegającej na przeniesieniu władzy na kolegium optymatów. Może być również monarchią, którą wywieść można również od władzy ludu, a więc zgromadzenia, które uprawnienia swe przeniosło na jednego człowieka. Suwerenem zatem nie musi być jednostka. Umowa społeczna usuwa strach przed skutkami stanu naturalnego, ale na jego miejscu pojawia się nowy lęk, tym razem jest to lęk przed państwem. Pakt przedstawia człowiekowi nowe, wyjątkowe źródło obaw. Tworzy realną gwarancję trwałości zobowiązania. Jest nią nie tyle sam suweren, ile świadomość konsekwentnej lojalności i oddania innych członków społeczeństwa, bo tylko ta lojalność i to oddanie są źródłem mocy suwerena. Jednostka nie jest w stanie prawnie cofnąć paktu, który poddał ją władzy państwa, nie ma ani takiego uprawnienia, skoro wyzbyła się woli na rzecz suwerena, ani nawet takiej możliwości, póki zobowiązanie podtrzymywane jest potęgą państwa. Wspólna decyzja poddanych nie ma mocy zniesienia władzy państwa. Mimo to poddany powinien dostrzegać niewątpliwą, podkreśloną przez Hobbesa, granicę swego zobowiązania. Zobowiązanie poddanych w stosunku do suwerena trwa tylko tak długo, jak długo trwa moc, dzięki której suweren jest zdolny ochraniać swoich poddanych 26. R. DESCARTESA KONCEPCJA CZŁOWIEKA I ŚWIATA Kartezjusz zauważa, że w przypadku jego istnienia wszystko okazuje się wątpliwe i podejrzane o fałsz. Jednak skoro jesteśmy zdolni do wątpienie, to niechybnie myślimy, a skoro myślimy, to znaczy, że jesteśmy. Stąd słynna formuła "Cogito, ergo sum", czyli "Myślę, więc jestem". Bowiem pomimo tego, że mogę wypowiadać fałszywe sądy o świecie, to pewne jest, że to "ja" je wypowiadam, a więc poprzez wątpienie uzyskuje źródło pewności jakim jest moje "ja", którego istnienia nie może nic zakwestionować. Dla Kartezjusza aktywność "ja" polega na szerokim rozumieniu słowa "Cogito", które oprócz myślenia jako operacji dochodzenia do pewnych wniosków obejmuje również akty "chcenia" i tym podobne. Problemem wówczas przed jakim stoi Kartezjusz okazuje się udowodnienie pewności innych bytów znajdujących się poza jednostkową jaźnią. Kartezjusz próbując przerzucić most pomiędzy wewnętrznym życiem jaźni a światem zewnętrznym usiłuje udowodnić istnienie Boga. Kartezjusz wyprowadza twierdzenie o istnieniu Boga z istnienia jaźni. Bowiem jaźń musi posiadać doskonalszą od siebie przyczynę istnienia znajdująca się poza jaźnią. Tym doskonalszą przyczyną okazuje się Bóg. Kartezjusz udowadniając istnienie Boga nawiązują do tak zwanego argumentu ontologicznego, którym istnienie Boga wykazywał święty Anzelm - byt doskonały musi zawierać w sobie wszystkie atrybuty i aby być doskonały musi także istnieć. Skoro zatem doskonała idea jest pomyślana przez istoty niedoskonałe to znaczy, że musi być doskonały twórca tejże doskonałej idei. A tym twórca jest Bóg. Kartezjusza wtarto zauważyć, że opiera się ona na dualistycznych podziałach przeciwstawiających byt nieskończony (Boga) bytom skończonym (świat), a także przeciwstawieniu rzeczy rozciągłej i nierozciągłej. Jednym z największych mankamentów filozofii Kartezjusza jest wytłumaczenie możliwości relacji pomiędzy duszą a ciałem ponieważ człowiek jako jedyna istota jest bytem zarówno w pewnym sensie rozciągłym jak i nierozciągłym. Zagadnienie to stanowi pożywkę dla rozważań takich myślicieli jak Melabranche (twórca okazjonalizmu) oraz Leibniza (koncepcja harmonii wprzód ustanowionej). Sam Kartezjusz niezbyt dobrze opracowuje ten problem - nieszczęsna koncepcja szyszynki stanowiąca jedno z większych kuriozów myśli filozoficznej. 27. PANTEIZM B. SPINOZY ORAZ JEGO POGLĄDY ATROPOLOGICZNE Panteizm racjonalistyczny Podstawowym założeniem Spinozy (propozycje od nr 1 do 5) było, że istnieje tylko jedna substancja, która stanowi podstawowy budulec wszechświata. Substancja ta musi istnieć sama przez się i musi być pierwotna w stosunku do wszelkich swoich atrybutów. Musi być nieskończona, istnieć samoistnie (nie być stworzona) i być przyczyną istnienia wszystkich innych bytów - czyli musi być wszechmocna. Nie może to być zatem nic poza Bogiem. Jeśli jednak jest to Bóg i Bóg jest jedyną substancją, to wobec tego wszystko, co istnieje, jest Bogiem w dosłownym znaczeniu. Jak głosi słynna propozycja nr 14: "Nie istnieje żadna substancja, która by nie była Bogiem" - a zatem, substancja tworząca cały istniejący wszechświat i Bóg są całkowicie tożsame. Nie istnieje nic poza Bogiem, a wszystko, co istnieje, jest częścią Boga, istnieje jakby w nim samym. Bóg jest tożsamy z przyrodą, naturą, materią i są to tylko różne nazwy dla tej samej podstawowej substancji. POGLĄDY: System Spinozy zakłada istnienie w człowieku trzech źródeł poznania: wyobraźnię, rozum i intuicję. Wyobraźnia ma wartość głównie dla życia praktycznego. Rozum jest źródłem poznania naukowego przez to, że ukazuje drogę od przesłanek do nieomylnych wniosków. Przesłanek pierwszych dostarcza rozumowi intuicja, która narzuca bezpośrednią wizję tego, co jest przedmiotem poznania 28. MONADOLOGIA G.W. LEIBNIZA Najważniejszą kwestią w czasach Leibniza była sprawa substancji. Początek temu dał Kartezjusz. Leibniz uznawał nieograniczoną ilość substancji, ale wszystkie substancje są tego samego rodzaju. Był przekonany, że nie ma materialnych substancji, jak również to, że wszystkie zjawiska są indywidualne i nie ma dwóch takich samych liści, czy kropel wody. W przyrodzie nie występuje coś takiego, jak skok, są tylko przejścia. Przyjmował, że zło jest mniejszym dobrem, a fałsz jest mniejszą prawdą. W całym Wszechświecie panuje ciągłość. Na tym terenie sformułował 'prawo ciągłości'. Prawo to miało duży wpływ na jego metafizykę, którą nazywał monadologią, ze względu na substancje, jako jednostki proste, które nazywał monadami. Metafizyczne tezy Leibniza: 1. jest wiele substancji, ponieważ z jednej substancji nie mogłoby się wytworzyć tyle rzeczy 2. wszystkie substancje są jakościowo odrębne, w przeciwnym wypadku niemożliwe byłoby wytłumaczenie tak dużej różnorodności. Prawdziwy byt, składa się z indywidualnych substancji, które nazwał 'entelechiami', ale częściej nazywał je 'monadami', na podkreślenie tego, że SA prostymi jednostkami. 3.substancje nie działają na zasadzie, jedna na drugą. Nie uznawał takiego rozwiązania, że substancja ulega czemuś z zewnątrz i sama tez działa na zewnątrz. Monada jest zamkniętym kosmosem. Jak sam Leibniz mówił: "Monada nie ma okien". 4. Substancje obdarzone są siłami. Rozumiał to jako zdolność rozporządzania siłami. 5. substancje są niematerialne i nierozciągłe. Wszystko to co jest podzielne, nie jest substancją, ale jedynie mnogością substancji. Rozciągłość jest podzielna, a więc substancje są nierozciągłe. A że materia jest rozciągła, to substancja jest niematerialna. Substancje, które są obdarzone siłami, nierozciągłe, indywidualne i niepodzielne, są bardziej podobne do duszy, niż do ciała. 6. substancje mają zdolność postrzegania. Jego postrzeżenia miały różny stopień świadomości, jasności i wyrazistości. Rozumiał je bardzo szeroko. Tylko Bóg, który jest doskonałą monadą, postrzega wszystko z doskonałą jasnością. Postrzeżenia są tym, co różni monady. 7. zjawiskiem substancji jest ciało. Skoro ciała nie są substancjami, to są jej zjawiskami. Dzięki ciału, monady mogą się widzieć. Przestrzeń i czas nie są w naturze substancji, ponieważ są formami mnogości. 8 substancje działają celowo. W ich naturze są również pożądania, które powodują przemiany w monadach. Pożądania kierują się do wyznaczonych celów, pożądań. 9. substancje są hierarchiczne. Hierarchia zależy od doskonałości. Na szczycie tej hierarchii jest Bóg. 10. substancje tworzą harmonijny zespół. Pomimo że są odrębne i indywidualne, to zgadzają się ze sobą. Harmonia ustalona jest przez Boga. Świat który obecnie istnieje, jest najlepszy i najdoskonalszy. Oczywiście zgadzał się z tym, że świat jest niedoskonały w szczegółach, czyli że istnieje metafizyczne zło, fizyczne i moralne, czyli ograniczoność skończonego bytu, cierpienie i grzech. Ale uważał, że te niedoskonałości, konieczne są dla większej doskonałości świata, jako całości. Jednym z objawów doskonałości, jest wolność. 29. UTYLITARYZM FILOZOFICZNY ORAZ POCZĄTKI LIBAERALIZMU W EUROPIE Utylitaryzm (łacińskie utilis - użyteczny) - postawa zwana też filozofią zdrowego rozsądku, kierunek etyki zapoczątkowany w XVIII w., wg którego najwyższym dobrem jest pożytek jednostki lub społeczeństwa, a celem wszelkiego działania powinno być „największe szczęście największej liczby ludzi". Programem utylitarystów jest próba obiektywnego ustalenia zasad działań przynoszących pozytywne i negatywne efekty. Podstawowym kryterium rozróżniania działań pozytywnych i negatywnych stała się dla utylitarystów zasada użyteczności. Głosi ona, że postępowanie jest słuszne, jeśli prowadzi do uzyskania jak największej ilości szczęścia i jak najmniejszej ilości nieszczęścia, przy czym dla różnych odłamów utylitaryzmu samo pojęcie szczęścia było różnie pojmowane przez różnych przedstawicieli tego kierunku filozofii, co prowadziło często do skrajnie różnych wniosków praktycznych. Wielu utylitarystów podkreśla wagę efektów postępowania. Ich zdaniem, intencja czynu nie ma większego znaczenia etycznego - ważne jest tylko, czy daje on więcej efektów korzystnych czy szkodliwych. W potocznym znaczeniu utylitaryzm to dążenie do osiągania celów praktycznych, materialnych. LIBERALIZM W 1. poł. XIX w. w Europie Zachodniej powstały liberalne partie i ugrupowania głoszące hasła liberalizmu politycznego, np. bryt. Partia Liberalna. Ruch polit. i doktryna liberalizmu miały wówczas gł. charakter negatywny — wskazywały na konieczność ochrony obywateli przed arbitralną władzą. W polityce gosp. zwyciężały zasady liberalizmu gospodarczego. Najszersze poparcie liberalizm zyskał w W. Brytanii i USA. Na kontynencie eur. doktryna liberalna z trudem torowała sobie drogę. Zasady wolnego rynku zyskały uznanie we Francji dopiero w III Republice, we Włoszech po zjednoczeniu państwa. Ani w Niemczech, ani w Rosji liberalizm nie miał szerszego polit. i intelektualnego poparcia. Zmiana doktryny liberalizmu dokonała się na pocz. XX w., m.in. pod wpływem krytyki ze strony socjalistów i ruchów katolickich. Zmieniło się też otoczenie społ. i ekonomiczne. Klasyczny liberalizm był zdecydowanie indywidualistyczny, minimalizował rolę zorganizowanej władzy, był przeciwny etatyzmowi i interwencjonizmowi państw.; współcz. liberalizm (neoliberalizm) uwzględnia rolę organizacji i współodpowiedzialnością za los jednostki obarcza społeczeństwo.30. J. J. ROUSSEAU KONCEPCJA CZŁOWIEKA I PAŃSTWA-Główne dzieło Rousseau Umowa społeczna to klasyczna utopia polityczna, w której została opisana demokracja idealna. Rousseau stworzył jej model na podstawie pism starożytnych i wspomnień z dzieciństwa w Szwajcarii. Demokracja była ustrojem niewyobrażalnym dla ówczesnych ludzi i popularność tego dzieła wynikała z mody na nonkonformizm ludzi XVIII w. Sama idea była całkowitą utopią, gdyż zakładała, iż można założyć od nowa państwo już istniejące - wystarczy jedynie zebrać wszystkich obywateli i „założyć” państwo od nowa - udając, że istniejący świat polityczny nie istnieje. Utopia miała powstać przy zignorowaniu dotychczasowych struktur władzy i państw. Projekt umowy ma charakter czysto racjonalistycznej abstrakcji: lud zbiera się i w jednym akcie głosowania „unieważnia” liczącą stulecia lub tysiąclecia tradycję narodową, polityczną i religijną społeczeństwa. Umowa delegitymizuje wszystko, co miało miejsce przed jej zawarciem. Lud ma prawo do rewolucyjnych zmian, przebudowy społecznej w każdej dziedzinie, może zmienić prawa natury, nadać sobie nową religię, a nawet napisać zupełnie od nowa swoją własną historię. To, co charakteryzuje utopię Rousseau to przyjęte (i niedowiedzione) założenie, że opisana przezeń utopijna demokracja totalitarna jest jedynym prawowitym ustrojem i nawet jednomyślna zgoda ludu nie legitymuje innego ustroju. Lud bowiem nie ma prawa zrzec się własnej suwerennej woli i przelać ją na kogokolwiek. Wszelki inny ustrój jest więc tyranią, nawet jeśli istnieje za zgodą ludu i cieszy się jego poparciem. Teoria o niepodzielności i niezbywalności suwerenności ludu w praktyce stanowiła delegitymizację wszelkich innych ustrojów poza wymyśloną „demokracją totalitarną”. Co ważne, była to także delegitymizacja wszystkich istniejących wówczas państw demokratycznych; Rousseau odrzucał bowiem wszelkie formy pośrednictwa wyrażania woli przez suwerenny lud, czyli parlamentaryzm; demokracja jest albo bezpośrednia, albo mamy do czynienia nie z rządami ludu, lecz z panowaniem oligarchii parlamentarnej za parawanem woli ludu;

CZŁOWIEKA  Rousseau uważany był za piewcę wolności, toteż często przytaczane były  jego słowa, „Umiej rozerwać swoją duszę i serce ale umiej także wypełniać wolność i obowiązki”. W społeczeństwie człowiek zdobywa wyższą wolność niż tą, którą posiadał  w stanie natury.. Przez umowy społeczne człowiek traci swoją wolność przyrodzoną ( naturalną ), ale zyskuje natomiast wolność społeczną ( polityczną - prawa człowieka). Trzeba pamiętać, że granicami wolności naturalnej są tylko siły jednostki człowieka, wolność społeczna natomiast ograniczona jest przez wolę powszechną. Ta wolność społeczna kryje w sobie wolność moralną i cywilną a jej granicami są prawa - normy prawne. Natomiast wolność moralna daje człowiekowi posłuszeństwo prawom, które stworzył. Podstawą wolności jest wolność moralna, etyczna. Bez posiadania wolności etycznej nie można posiadać wolności politycznej. Wolność moralna czyni człowieka panem samego siebie. Jest fundamentem poprawnej wolności politycznej.31. FILOZOFIA OŚWIECENIA W EUROPIE okres w rozwoju kultury i literatury europejskiej od końca XVII w. do schyłku XVIII w. (w Polsce do początków XIX w. - tzw. klasycyzm postanisławowski). Na Zachodzie, szczególnie we Francji, łączył się z kryzysem tradycyjnych norm, instytucji społecznych, pojęć i wartości, burząc upadający system feudalny i przygotowując Wielką Rewolucję Francuską. Filozofowie i pisarze oświecenia opowiadali się za racjonalizmem, poszukiwaniem wiedzy nie skrępowanej przez autorytety, doktryny i przekonania religijne, dociekaniem prawdy za pomocą rozumu. Dbali o rozwój nauki, szczególnie jej dziedzin przyrodniczych, które miały uwolnić ludzkość od przesądów i ograniczeń, zgodnie z naturą porządku fizyczno-moralnego. W teorii poznania na plan pierwszy wysuwano empiryzm (J. Locke) i sensualizm (D. Hume), odrzucono metafizykę i dogmaty na rzecz libertynizmu oraz deizmu. Myśliciele epoki oświecenia dążyli do zbudowania wizji harmonijnego rozwoju człowieka o stałych cechach osobowości, ale literatura i sztuka tej epoki ukazywały wciąż istniejący konflikt racji rozumu i uczucia, działań i celów, natury i kultury. We Francji 2. połowę XVIII w. nazwano "wiekiem filozofów". Do wielkich myślicieli tego okresu należeli m.in.: Wolter, Ch.L. de Montesquieu, J.J. Rousseau, J. d'Alembert, C.A. Helvetius, D. Diderot, B. de Condillac.32. TEORIA POZNANIA, teoria filozoficzna usiłująca sformułować odpowiedź na pytania: czym jest poznanie, jaka jest jego geneza, jakie są jego warunki, czym jest podmiot, przedmiot i akt poznania, czy istnieją granice poznania. Prawie każdy filozof przedstawia własną teorię dotyczącą tych kwestii.ANTROPOLOGIA Artysta polityczny w równym stopniu, co estetyczny może kierować i rządzić światem, mamiąc go wyobrażeniem w miejsce rzeczywistości, na przykład wyobrażeniem o wolności ludu lub o jego randze i równości; to pierwsze istnieje jedynie formalnie w angielskim Parlamencie, to drugie zaś we francuskim konwencie. Lepiej jednak przecież mieć choćby pozór posiadania owego uszlachetniającego ludzkość dobra, niż czuć się go w oczywisty sposób pozbawionym I FILOZOFIA SPOŁECZNA KANTA -filozof niemiecki, od 1770 profesor logiki i metafizyki na uniwersytecie w Królewcu. Istotę jego podglądów stanowi krytycyzm teoriopoznawczy nazywany też transcendentalizmem, wg którego podmiot jest warunkiem przedmiotu, a pojęcia są warunkiem doświadczenia. Pytaniem podstawowym w zakresie teorii poznania, jakie postawił Kant, brzmiało: czy poznanie jest możliwe "a prio-ri"- niezależne od doświadczenia, o charakterze analitycznym. Odpowiadając na powyższe pytanie twierdząco wyodrębnił trzy gatunki sądów a priori: 1) matematyczne 2) czysto przyrodoznawcze 3) metafizyczne (np. świat musi mieć swój pierwszy początek). Drugą kategorią sądów wyodrębnioną przez Kanta w teorii poznania były sądy empiryczne, czyli zależne od doświadczenia, nazwane sądami "a posteriori". Krytycyzm poznawczy Kanta uznawał jedynie poznawalność zjawiskowej strony rzeczywistości, co stanowiło pewną formę agnostycyzmu dotyczącego "rzeczy samych w sobie". Charakterystyczną cechą teorii Kanta był również nacisk na czynniki formalne (formalizm), objawiający się nie tylko w teorii poznania, ale także etyce i estetyce. Kant w Krytyce czystego rozumu (1781, wydanie polskie 1904) poddał ostrej krytyce teologiczne dowody Tomasza z Akwinu o istnieniu Boga. Krytyka ta nie doprowadziła do wniosku, że nie ma Boga, wolności i nieśmiertelności w ogóle, lecz że ich nie ma w świecie zjawisk. W Krytyce praktycznego rozumu (1788, wydanie polskie 1911) dowiódł, że idee, które w dziedzinie rozumu teoretycznego (nauki) miały charakter regulatywny, w zakresie rozumu praktycznego, czyli woli i działania, stają się postulatami praktycznymi. Uznając, że moralność jest nie do pomyślenia bez wolności i autonomii wyprowadził zasadę taką wolność gwarantującą, opartą na sądach a priori i ujętą w czysto formalne prawo działania, o charakterze nakazu nazwanego imperatywem kategorycznym. Koncepcja filozoficzna Kanta zapoczątkowała okres klasycznej filozofii niemieckiej i wywarła znaczący wpływ na rozwój filozofii europejskiej zwany kantyzmem. W dorobku twórczym Kanta należy jeszcze wymienić: Prologomena do wszelkiej przyszłej metafizyki... (1783, wydanie polskie 1901), Uzasadnienie metafizyki moralności (1785, wydanie polskie 1906) i Krytykę władzy sądzenia (1791, wydanie polskie 1964).33. IDEALIZM J. W. F. Hegla jego założenia Cechami przypisywanymi filozofii Hegla są panlogizm, dialektyka i przede wszystkim idealizm. Hegel stworzył najpełniejszy z idealistycznych systemów, rozwinął pomysły inicjatora ruchu idealistycznego - Fichtego. Idealizm Hegla polegał przede wszystkim na koncepcji, wedle której idea (rozum, ruch) poprzedzała świat materialny w tym sensie, że ten drugi jest jej wytworem. Hegel uważał dualizm myśli i rzeczy za błędny, bo tylko myśl jest pierwotna, a rzeczy są jej wytworami. Fundament idealizmu Hegla i jego systemu opiera się na przekonaniu, że absolut nie jest niczym innym jak rozumem, i w związku z tym także człowiek ze swym skończonym rozumem ma dostęp do absolutu. Stąd wynika racjonalizm w filozofii Hegla przyjmujący założenie, że ponieważ siłą, która wyłoniła świat, jest rozum, zatem prawa rozwoju świata materialnego, podobnie jak praw historii, muszą być rozumne, logiczne (panlogizm). Cała rzeczywistość dla Hegla była logiczna, konieczna i rozumna. Filozofia ta, nieoddzielając rzeczywistości od myśli, była najbardziej uniwersalną filozofią, jaka kiedykolwiek była zaprojektowana. Heglizm jest idealizmem: obiektywnym - byt jest idealny, ale nie jest subiektywny; logicznym - natura bytu jest całkowicie logiczna, nie ma w niej czynników irracjonalnych, składnikiem zarówno myśli jak o bytu jest pojęcie; ewolucyjnym - byt jest zmienny, w naturze bytu leży, iż rozwija się i wyłania z siebie coraz wyższe postacie bytu.34. POZYTYWIZM FILOZOFICZNY prąd, którego źródła znajdujemy: 1) u sofistów, w tym przede wszystkim u Protagorasa. Wg niego czynności badawcze powinny być podporządkowane celom praktycznym (co stało się główną cechą wszystkich form pozytywizmu). 2) w filozofii T. Hobbesa i jego racjonalistycznej metodologii opartej na podstawach materialistycznych. Hobbes uznał, że proces poznania jest natury mechanicznej, a całe poznanie tylko wnioskiem ze zjawisk o hipotetycznych przyczynach (co stało się również cechą pozytywizmu). 3) w filozofii D. Hume'a, który na skutek krytyki teorii poznania uważał tylko dwie dziedziny wiedzy za rzetelne: matematykę i wiedzę czysto faktyczną, odrzucając teologię i metafizykę. To ograniczenie wiedzy do formalnej i czysto faktycznej zaczęto później nazywać pozytywizmem. Rzeczywistym twórcą kierunku stał się A. Comte, otwierający w dziejach filozofii, kultury i nauce o społeczeństwie "epokę pozytywizmu". Głównym jego dziełem upowszechniającym pozytywizm stał się Cours de philosophie positive (tom 1-6, 1830-1842). Mianem filozofii pozytywnej określił on taką, która: 1) zajmuje się wyłącznie przedmiotami rzeczywistymi, nie zaś urojonymi. 2) bada rzeczy dostępne umysłowi, a nie tajemnice. 3) rozważa tylko tematy pożyteczne. 4) służy polepszeniu życia, a nie zaspokojeniu czczej ciekawości. 5) ogranicza się do przedmiotów, o których można uzyskać wiedzę pewną. 6) zajmuje się kwestiami ścisłymi. 7) dąży do pozytywnych wyników i osiąga je. 8) nie ogranicza się do negatywnej krytyki. 9) wystrzega się twierdzeń absolutnych i zastępuje je względnymi. Comte wyparł się nie tylko metafizyki, ale także teorii poznania, logiki, metodologii, psychologii. W etyce stosował jedyną, sformułowaną przez J.S. Milla zasadę - utylitaryzmu. Hasłami jej były ludzkość, postęp i ład. We Francji Comte pozostawił dwie szkoły. Na czele jednej stał P. Laffite, na czele drugiej jego przeciwnik E. Littré. W ramach pozytywizmu rozwinęły się następujące prądy i teorie: 1) ewolucjonizm, 2) scjentyzm, 3) empiriokrytycyzm, 4) metafizycyzm krytyczny i indukcyjny, 5) humanizm, 6) sceptycyzm. H. Vaihinger stał się twórcą pozytywizmu krytycznego, zwanego też fikcjonizmem, gdyż pojęcie fikcji uczynił fundamentem całej filozofii. Fikcją było zaś dla niego wszystko, co znajduje się w umyśle, co nie odpowiada rzeczywistości, a co mimo to jest życiowo potrzebne, np. pojęcia i teorie, klasyfikacje i definicje, schematy i modele itp. W XX w. M. Schlick, R. Carnap, a przede wszystkim O. Neurath, nawiązując do drugiego pozytywizmu (empiriokrytycyzmu), utworzyli Koło Wiedeńskie i rozwinęli neopozytywizm.35. A. Comte nakreślił podstawy filozofii pozytywistycznej (był twórcą pojęcia pozytywizm). Filozofia jego jest pozytywna gdyż: a)zajmuje się ona wyłącznie przedmiotami rzeczywistymi - bada rzeczy dostępne umysłowi; b)rozważa tylko tematy pożyteczne - gdyż chce służyć polepszeniu życia; c)ogranicza się do przedmiotów, o których można uzyskać wiedzę pewną; d) zajmuje się kwestiami ścisłymi; e)pracuje pozytywnie, nie ogranicza się do krytyki. W ujęciu Comte'a filozofem pozytywnym jest ten, kto zrozumiał, że nauki przyrodnicze stworzyły doskonały wzór dochodzenia naukowego, posługuje się tylko badaniami czysto faktycznymi. Filozof pozytywny unika tworów abstrakcyjnych oraz 'bezbłędnych' i zastępuje je przez konkretne oraz względne. Comte inspiracje czerpał przede wszystkim od uczonych-przyrodników, którzy dokonywali refleksji metodologicznych oraz empiryzmu brytyjskiego, zwłaszcza Davida Hume'a. Comte określił zakres filozofii pozytywnej, ograniczając ją do realnie istniejących przedmiotów, o których można uzyskać wiedzę pewną i ścisłą - czyli do faktów zewnętrznych dotyczących przedmiotów fizycznych.Filozofia miała być podstawą teoretyczną tak pomyślanej nauki, zestawiając i uogólniając gromadzoną przez badaczy wiedzę. Comte zajmował się zagadnieniem ewolucji wiedzy i twierdził, że faza naukowa ("pozytywna") stanowi najwyższe stadium tej ewolucji przebiegającej według schematu: faza teologiczna - gdy w wyjaśnieniach zjawisk ludzie odwoływali się do sił nadprzyrodzonych, istot boskich lub bóstwa faza metafizyczna - gdy ludzie wyjaśniają zjawiska poprzez abstrakcyjne pojęcia i rozumową spekulację (najczęściej oderwaną od rzeczywistości); faza pozytywna - gdy ludzie formułują twierdzenia oparte na faktach i zależnościach współistnienia lub następstwa między faktami. W tej fazie ludzie mogą ustalać i przewidywać nieznane dotąd fakty. Faza ta jest tożsama z fazą naukową.36. J.S. MILL angielski filozof, politolog i ekonomista. W filozofii był pierwotnie kontynuatorem tradycji utylitaryzmu, by później przejść na pozycje naturalistyczne Poglądy filozoficzne Johna Milla dzielą się na dwa okresy. We wczesnym okresie był on zdecydowanym zwolennikiem utylitaryzmu i kontynuatorem brytyjskiego empiryzmu. Jego najważniejsze dzieło tego okresu to "System of Logic, Ratiocinative and Inductive", w którym sprecyzował i przystosował koncepcję empirycznej teorii poznania do zastosowania w ramach utylitaryzmu. Kilka myśli zawartych w tym dziele stało się podstawą współczesnej logiki matematycznej. Były to: A) pierwsza próba uściślenia pojęć tradycyjnej logiki Arystotelesa, w formie diagramów, schematów i oznaczeń symbolicznych, B)koncepcja odejścia od "magicznego" traktowania logiki i matematyki na rzecz poglądu, że są to swoiste "metajęzyki", które można w dowolny, ale nie sprzeczny sposób przystosowywać do potrzeb użytkownika, C) próba uporządkowania zasad rozumowania indukcyjnego w postaci tzw. kanonów Milla. W drugim okresie poglądy Johna Milla przeszły (w dużym stopniu na skutek kontaktu z dziełami Comte'a) w teorii poznania bardziej na pozycje naturalistyczne, a w etyce zbliżył się do pozycji neokantowskich.37. HERBERT SPENCER W drugiej połowie XIX wieku bardzo popularny, na początku XX coraz bardziej zapomniany. Sporą popularność zyskał na kontynencie amerykańskim. Wprowadził do socjologii takie terminy jak funkcja, system, instytucja, spopularyzował inne terminy jak: społeczeństwo przemysłowe, struktura społeczna, organizacja. Spencer sformułował jeszcze przed Darwinem filozoficzną teorię ewolucji. Choć uznał, że odkrycia Karola Darwina w pełni potwierdzają jego koncepcje, nie zdecydował się na przejęcie sformułowań brytyjskiego biologa. Sam Darwin uznawał Spencera za najwybitniejszego filozofa angielskiego tej epoki. Jego zdaniem ewolucja przebiega na wszystkich poziomach rzeczywistości: nieorganicznym, organicznym i nadorganicznym (społeczeństwo), oraz wytworów życia nadorganicznego (kultura), przy czym zakładał, że zjawisk jednego poziomu nie da się zredukować do poziomu niższego, chociaż prawa w każdym z wymienionych rodzajów ewolucji są takie same. Uważał, że prawo ewolucji rządzi nie tylko w świecie przyrody żywej, ale jest prawem powszechnym: wyjaśnia kształtowanie się planet, umysłów, społeczeństw: Rzeczywistość społeczna wywodzi się z przyrodniczej - nie ma między nimi jakościowej różnicy. Instytucje społeczne są tym, dzięki czemu dokonuje się przystosowanie niespołecznego z natury człowieka do naturalnego stanu współpracy ze społeczeństwem.38. EMPIRIOKRYTYCYZM pozytywistyczny kierunek filozofii z końca XIX i początku XX w., stworzony przez E. Macha i R. Avenariusa, usiłował znieść przeciwstawności idealizmu i materializmu wysuwając teorię o psychologicznej naturze wrażeń (teorię tzw. czystego doświadczenia), do których sprowadzał całą rzeczywistość (stanowiącą sumę elementów naturalnych, tj. danych zmysłowych). Wg. empiriokrytycyzmu rzeczywistość jest tylko jedna, mieszcząca w sobie treści naszych wrażeń. "Doświadczenie czyste" nie jest rozdwojone i wszelkie doznania wrażeniowe są w sobie jedne i niezależne ani od czynników zewnętrznych (światło, drgania dźwiękowe), ani od czynników wewnętrznych (zmiany w organach zmysłowych), wyklucza ono wszelkie dodatki albo wykłady subiektywno-indywidualne. 39.NEOKANTYZM W FILOZOFII EUROPEJSKIEJ kierunek w filozofii, który powstał w 2. poł. XIX w. i był formą sprzeciwu wobec heglizmu oraz materializmu przyrodniczego. Stanowił nawrót do filozofii I. Kanta nie tylko w zakresie metodologii, ale również zasad teoriopoznawczych. Neokantyzm był kontynuacją i jednocześnie nową koncepcją filozofii krytycznej. Został zapoczątkowany przez F.A. Langego dziełem Geschichte des Materialismus und Kritik seiner Bedeutung in der Gegenwart (1866). Szczególną rolę w rozwoju neokantyzmu odegrały szkoły: marburska i badeńska.40. SZKOŁA MARBURSKA I BEDEŃSKA Szczególną rolę w rozwoju neokantyzmu odegrały szkoły: marburska i badeńska. Pierwsza z nich, odrzucając wszelką metafizykę i opierając się na metodzie transcendentalnej Kanta, sprowadziła filozofię głównie do logiki. Skupieni w niej filozofowie twierdzili, że rzeczywistym przedmiotem poznania naukowego jest tylko myśl, natomiast dane świata zewnętrznego nie posiadają żadnej wartości poznawczej. Zadaniem tak pojętej filozofii jest wyświetlanie i ustalanie logicznych uwarunkowań zachodzących między realnymi związkami rzeczowymi. Tak rozumiany neokantyzm wykluczał wszelki psychologizm z filozofii. Głównymi przedstawicielami tej szkoły, obok już wymienionych, byli: H. Cohen, P. Natorp, E. Cassirer. Ponadto: A. Görland, E. Hartmann, A. Buchenau, A. Liebert.
Drugi nurt w neokantyzmie stanowiła szkoła badeńska rozwijająca działalność we Fryburgu badeńskim, Heidelbergu i Strasburgu. Filozofowie tej szkoły uznawali idealizm i stosowali metodę transcendentalną przede wszystkim w naukach humanistycznych i w filozofii kultury. Nie negując znaczenia teorii poznania, szkoła kładła nacisk na zagadnienia wartości. Twórcami jej byli: W. Windelband i H. Rickert, a do uczniów i zwolenników zalicza się: B. Baucha, J. Cohna, R. Kronera, S. Hessena i H. Münsterberga. 41. PRAGMATYZM- system filozoficzny, którego podstawowym elementem jest pragmatyczna teoria prawdy, uzależniająca prawdziwość tez od praktycznych skutków, przyjmujący wynika praktyczność za kryterium prawdy. Pragmatyzm przyjmuje wynikające z przyjmowania tez skutki i ich użyteczność za kryterium prawdy. Potocznie pragmatyzmem nazywana jest także postawa, polegająca na realistycznej ocenie rzeczywistości, liczeniu się z konkretnymi możliwościami i podejmowaniu działań które Pragmatyczna teoria prawdy zakłada, że użyteczność stanowi kryterium prawdziwości sądów i pojęć. Na przykład sądy naukowe są prawdziwe, ponieważ przyjmując je za prawdziwe możemy bardziej skutecznie postępować. Podobne kryterium można zastosować wobec pojęć religijnych, czy też zdań potocznych. W ten sposób pojęcia umysłu ludzkiego zostały zestawione z instynktami, które również są podporządkowane skutecznemu postępowaniu. Poznanie temu służy i nie ma innego kryterium: działanie jest zasadniczą potrzebą człowieka, a poznanie - czy to naukowe, czy też potoczne - pełni wobec działania pomocnicze funkcje. Taka teoria prawdy przeciwstawiała się klasycznej teorii (którą James nazwał "teorią widza"), zgodnie z którą prawda jest odpowiedniością pojęć wobec rzeczywistości. Jego zdaniem pojęcia nie mogą odpowiadać rzeczywistości - są tylko narzędziami działania gwarantują skuteczność.42. PSYCHOANALIZA zbiór teorii dotyczących struktury psychiki człowieka, jego rozwoju i funkcjonowania, próbujących wyjaśniać powstawanie różnych aktów psychicznych. Tworzenie psychoanalizy rozpoczął Zygmunt Freud w latach dziewięćdziesiątych XIX w. Według klasycznej psychoanalizy gł. siłą napędową ludzkiego działania jest energia istniejącego od urodzenia, szeroko rozumianego popędu seksualnego (Eros), którą Freud nazywa libido. Libido w swoim rozwoju przechodzi przez kilka faz: oralną, analną, falliczną (edypalną, Edypa kompleks), okres utajenia i fazę genitalną. Niezaspokojenie popędów wywołuje stan frustracji, a w szczególnych przypadkach prowadzi do różnego rodzaju zaburzeń i nerwic. Rozwój kultury jest wytworem sił popędowych, ale zarazem źródłem nieustannej frustracji popędów. Podstawową funkcją psychoanalizy jest leczenie zaburzeń psychicznych i emocjonalnych. Głównym zadaniem terapii psychoanalitycznej jest doprowadzenie do uświadomienia sobie przez pacjenta sensu jego zaburzeń, leżących u źródeł choroby nieświadomych konfliktów, pragnień i obaw; w tym celu stosuje się różne techniki, takie jak: analiza i interpretacja specyficznych, pojawiających się w toku terapii reakcji pacjenta (opór, przeniesienie), jego marzeń sennych, fantazji itp.; materiał ten jest ujawniany za pośrednictwem wolnych (swobodnych) skojarzeń pacjenta.43. NEOPSYCHOANALIZA, nazywana też kulturalistyczną szkołą psychoanalizy. Ukształtowała się na skutek zainteresowania antropologów, filozofów i socjologów problematyką psychoanalizy rozwiniętej przez S. Freuda i kontrowersji wokół faz rozwoju jednostki (oralnej, analnej, genitalnej, ukrytej), które miały być typowe dla wszystkich ludzi, niezależnie od miejsca i czasu. Spory przyczyniły się do rozwinięcia psychoanalitycznego nurtu w analizie zjawisk kulturowych przez: K. Horney, H. Sullivana, E. Fromma, H. Marcuse. 44. BRYTYJSKA FILOZOFIA ANALITYCZNA jest to nurt filozofii, który zrodził się na przełomie XIX i XX wieku niemal jednocześnie w dwóch krajach w Anglii i Polsce, jako protest przeciwko filozofii postheglowskiej. Analizę, najogólniej rzecz biorąc, filozofowie analityczni pojmowali jako, dokonujący się w oparciu o intersubiektywnie rekonstruowalne reguły, przekład jednych wyrażeń na drugie. Cztery źródła współczesnej filozofii analitycznej to: filozofia Leibniza - zastosowanie analiz matematycznych do logiki, (amerykańska i skandynawska filozofia analityczna); filozofia Moore'a - atak na nieodpowiedzialne używanie słów przez angielską filozofię postheglowską w połączeniu z realizmem i zdrowym rozsądkiem, (brytyjska filozofia analityczna); filozofia Brentany, którego uczniem był Twardowski, twórca filozoficznej szkoły lwowsko-warszawskiej, ten ostatni występował przeciw nieodpowiedzialnemu używaniu słów przez tzw. mesjanizm - polską filozofię postheglowską, rozpropagował realizm, empiryzm, klasyczną teorię prawdy, ostrożność, minimalizm, szerokie zastosowania logiki do badań problemów filozoficznych, przekonanie, że filozofia jest nauką; sytuacja w nauce i zmiany dokonujące się w języku nauki od XVIII do początków XX stulecia owocujące powstaniem specyficznego naukowego języka, przeznaczonego dla specjalistów.Cztery cechy ruchu analitycznego to: uznanie aktywnej roli języka w zdobywaniu wiedzy o świecie; drobiazgowe podejście do problemów filozoficznych; nastawienie kognitywne; intersubiektywne traktowanie procesu analizy. Każdą z tych cech, wziętą oddzielnie, odnaleźć można w innych filozofiach, lecz pojawiają się one jednocześnie tylko w ramach filozofii analitycznej.45. NEOPOZYTYWIZM kierunek w filozofii 1. poł. XX w., będący odrodzeniem pozytywizmu pod nazwami: fizykalizmu, empiryzmu logicznego, pozytywizmu logicznego, neopozytywizmu, trzeciego pozytywizmu. Wywodzi się z empiriokrytycyzmu E. Macha i R. Avenariusa oraz neorealizmu B. Russella. Zostały one jednak wzbogacone o nowe odkrycia fizyki teoretycznej (w tym teorię względności A. Einsteina) i logiki matematycznej. Neopozytywizm został ukształtowany przez filozofów i teoretyków nauki w szkole zwanej Kołem Wiedeńskim. Na skutek prześladowań politycznych ze strony nazistów przedstawiciele neopozytywizmu przenieśli się do USA, gdzie stworzyli główny ośrodek swojej filozofii. Neopozytywizm reprezentowali: M. Schlick, R. Carnap, O. Neurath, L. Wittgenstein. Związani z nim byli A. Tarski, K. Popper, A.J. Ayer.Poglądy neopozytywistów Założenia neopozytywizmu logicznego są bardzo proste, identyczne z dawnym programem empiryków brytyjskich: Oparcie całej wiedzy na danych empirycznych i odrzucenie wszystkiego co nie znajduje oparcia w faktach empirycznych. Opisanie tej wiedzy językiem matematyczno-logicznym. Sprowadzenie wszystkich nauk do fizyki, lub przynajmniej zastosowanie w nich technik badawczych i opisu matematycznego wziętych z fizyki - dotyczy to nawet takich nauk jak psychologia i ekonomia. 46.FENOMENOLOGIA w filozofii termin oznaczający: 1) naukę o zjawiskach danych w doświadczeniu, a szczególnie stanowiących jego fundament; 2) naukę o zjawiskach w filozofii I. Kanta; przeciwieństwo „rzeczy samej w sobie”; 3) u G.W.F. Hegla — naukę o fazach rozwojowych ducha od prostego poznania zmysłowych danych do wiedzy absolutnej; Fenomenologia ducha; 4) wg E. Husserla — podstawową naukę filozoficzną spełniającą funkcje i zadania „filozofii pierwszej”, badającą istoty fenomenów jako bezpośrednie dane czystej świadomości; 5) metodę stosowaną przez E. Husserla do opisu istoty zjawisk; odgrywa ważną rolę w wielu naukach humanistycznych; 6) współczesny kierunek filozoficzny założony przez E. Husserla.47. EGZYSTENCJALIZM współczesny kierunek filozoficzny (znajdujący wyraz także w literaturze), według którego przedmiotem badań są indywidualne losy jednostki ludzkiej, wolnej ("skazanej na wolność") i odpowiedzialnej, co stwarza poczucie "lęku i beznadziei istnienia" (pesymizm). Egzystencjalizm istnieje w wersji teistycznej oraz ateistycznej. W obu przypadkach jego ideą jest przekonanie, że człowiek, jako jedyny z wszystkich bytów ma bezpośredni wpływ na to kim jest i dokonując niezależnych wyborów wyraża swoją wolność. Wg egzystencjalizmu ludzie są na tę wolność wręcz skazani, jest ona atrybutem człowieczeństwa. Istnienie ludzkie jest zawieszone między przyszłością a przeszłością, dlatego towarzyszy mu poczucie przemijalności, braku, niespełnienia. Wolność wewnętrzna jest ciągle zagrożona urzeczowieniem i utratą autentyczności. Powoduje to wewnętrzne rozdarcie i podatność na lęki egzystencjalne, np. przed osamotnieniem. Za twórcę egzystencjalizmu uważa się Sørena Kierkegaarda, choć jest to mylne założenie. Kierkegaard jedynie wprowadził ten termin do filozofii. Można zatem mówić, że był prekursorem nurtu egzystencjalizmu, a nie jego twórcą. Poza tym egzystencjalizm jest kierunkiem filozofii XX wieku. Kierkegaard uważał, że Media:najgłębszej rzeczywistości nie można zdefiniować. 48. PERSONALIZM koncepcja filozoficzna, której początki można odnaleźć w starożytności, m.in. u sofistów, rozwinięta przez św. Augustyna w średniowieczu. W centrum uwagi jego zwolenników znajduje się osoba (persona): byt natury duchowej, obdarzony świadomością i wolą, twórczy i odpowiedzialny moralnie.Personalizm został rozwinięty w czasach nowszych przez J.G. Fichtego i romantyków. Personalizm Fichtego polega na tym, że za twórczy początek bytu uznaje jaźń. Jaźń bowiem nie tylko poznaje coś, co i tak bez niej istnieje, lecz tworzy, ustanawia rzeczywistość. Przedmiot wywodzi się z jaźni tak samo, jak podmiot. Nosicielem jaźni jest dla Fichtego także człowiek. Analizy personalistyczne mieszczą się w obrębie ogólnie pojmowanej antropologii filozoficznej. Personalistyczny charakter ma także filozofia W. Jamesa.W XX w. personalizm uległ znacznym wpływom tomizmu i neotomizmu. Powstały też odrębne koncepcje: personalizm egzystencjalistyczny J.P. Sartre'a, psychoanalityczny Z. Freuda czy strukturalistyczny C. Lévi-Straussa. W ich rozważaniach o człowieku i osobie ludzkiej człowiek ukazany jest głównie jako istota zagubiona pośród wydarzeń i własnych wytworów. Inny charakter osobie ludzkiej nadaje personalizm katolicki.

---