PRAWO - WYKŁADY (Dziennikarstwo i Komunikacja Społeczna)

Lektura:

M. Łoszewska - Orłowska „Prawo dla dziennikarzy”

Z. Muras „Encyklopedia prawa” „Podstawy prawa”

Prawo - sposób pozytywistyczny

Prawo to zbiór norm postępowania regulujący różnego rodzaju stosunki społeczne ustanowiony przez kompetentne do tego organy państwa i zasadniczo zabezpieczony przymusem.

Norma postępowania, która zawiera nakaz, zakaz lub dozwolenie jakiegoś postępowania.

Regulujący stosunki społeczne - gałęzie prawa

• Prawo konstytucyjne - zawiera podstawy ustroju państwa

• Prawo karne - zajmuje się przestępstwami i karami

• Prawo cywilne - reguluje stosunki zachodzące pomiędzy dwoma podmiotami oparte na zasadzie równości stron oraz autonomii ich woli

1. Prawo rzeczowe - wszystko związane z prawem własności

2. Zobowiązania - dział dotyczący umów

3. Prawo spadkowe - dotyczy spadków.

4. Prawo administracyjne - relacje pomiędzy obywatelem a państwem w sytuacji gdy obywatel jest podporządkowany państwu

- prawo podatkowe

- prawo bankowe

5. Prawo pracy

6. Prawo rodzinne

Ustanowiony przez kompetentne organy - prawo może być wprowadzone tylko przez organ, na który mu takie prawo zezwala.

• Konstytucja - ustala zgromadzenie narodowe (sejm i senat na wspólnym posiedzeniu)

• Ustawa - sejm i senat działające osobno

• Rozporządzenia - 5 podmiotów

1. Prezydent RP

2. Premier

3. Rząd

4. Minister

5. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

Zabezpieczone przymusem - za złamanie prawa musi grozić jakaś kara.

Prawo jest odseparowane od zasad moralnych i etycznych

DURA LEX SED LEX

(Twarde prawo ale prawo)

Prawo naturalne

Zwolennicy prawa naturalnego akceptują prawo pozytywistyczne ale stawiają warunki aby prawo było zgodne z podstawowymi zasadami moralnymi.

LEX INIUSTA NON EST LEX

[Prawo niemoralne (niesprawiedliwe) nie jest prawem]

• Św. Tomasz z Akwinu

Aby prawo było prawem musi respektować trzy podstawowe reguły:

1. Czyń dobro a zła unikaj

2. Traktuj bliźniego swego jak siebie samego

3. Oddawaj każdemu co mu się należy

Prawo naturalne, które każdy człowiek o prawidłowo uformowanym sumieniu potrafi zaakceptować.

• Hugo Grocjusz

Cztery zasady etyczne

1. Nienaruszanie cudzej własności

2. Ponoszenie kary za popełnione przestępstwa

3. Wynagrodzenie popełnionych krzywd drugiej osobie

4. Pacta sunt servanda

PACTA SUNT SERVANDA

(Umów należy dotrzymywać)

• Samuel Pufendorf

Człowiek jest istotą wyjątkową, ponieważ posiada tzw. Naturę duchową.

- wolność - ma swobodę wyboru postępowania tzn. nie jest zdeterminowany przez biologię

- moralność - tylko zachowania człowieka mogą podlegać zachowaniom moralnym

- różnorodność - świat ludzki nie jest światem jednolitym, mamy różne cele i pragnienia

Prawo musi respektować:

- godność

- równość pomiędzy ludźmi

- wolność

- tolerancję

- różnicę pomiędzy dobrem a złem

• Gustaw Radbruch

Każdy z nas ma kreśloną ideę prawa, charakteryzującą się trzema zasadami:

1. Musi zapewniać elementarne bezpieczeństwo

2. Musi być sprawiedliwe tzn. powinno traktować jednakowo, jednakowe przypadki

3. Powinno mieć na celu realizację dobra powszechnego ogółu.

Jeśli przepisy prawa nie spełniają którejś z tych trzech zasad to nie są prawem i nie powinny być przestrzegane.

Prawo - realizm prawniczy

Należy odróżnić dwie rzeczy : prawo w książkach od tzw. prawa w działaniu (wyroki sądów i decyzje urzędników)

• Prawo materialne - jakie mamy uprawnienia i obowiązki

- kodeks cywilny

- kodeks karny

- prawo bankowe

• Prawo formalne - proceduralne

Dotyczy sposobu egzekwowania tych obowiązków przed organami państwa

- kodeks postępowania karnego

- kodeks postępowania cywilnego

Normy prawne

Jest to norma postępowania zawarta w akcie prawnym składa się z trzech elementów

1. Hipoteza

2. Dyspozycja

3. Sankcja

• Hipoteza - określa kogo i w jakich okolicznościach dana norma prawna dotyczy

• Przepis prawa może dotyczyć każdej osoby

• Przepis odnosi się tylko do przedstawiciela określonej grupy społecznej np. wyróżnionej ze względu na płeć

• Przynależność do grupy zawodowej

• Dana norma odnosi się tylko do jednej osoby pełniącej w państwie określoną funkcję (prezydent, minister, rzecznik praw obywatelskich)

Norma prawna musi być normą generalną tzn. osoba do której się odnosi nie może być określona z imienia i nazwiska (indywidualizacja)

• Dyspozycja - nakaz, zakaz lub dozwolenia określonego zachowania. Może dotyczyć zachowań fizycznych, czynów w potocznym znaczeniu terminów, może dotyczyć czynności konwencjonalnych prawnie doniosłych np. sporządzenie testamentu lub pełnomocnictwo.

• Sankcja - określa konsekwencje zachowania niezgodnego z dyspozycją, mówi jakie konsekwencje grożą za złamanie prawa.

Rodzaje sankcji:

• Kara penalna - kara dotyczy przestępstw i wykroczeń i jest to najczęściej kara grzywny(która jest zawsze przekazywana na rzecz państwa)

• Rodzaj popełnionego przestępstwa tzn. motywację sprawcy

• Stopień winy

• Sposób zachowania się przestępcy po popełnionym czynie

• Sytuacja osobista i majątkowa sprawcy

• Ograniczenie wolności - obowiązek wykonania nieodpłatnych prac społecznych w wyznaczonym miejscu i czasie.

• Pozbawienie wolności

• Kara pozbawienie wolności od 1 miesiąca do 15 lat

• Kara pozbawienia wolności do 25 lat

• Kara dożywotniego pozbawienia wolności

• Funkcja kary

1. Funkcja prewencji ogólnej - celem jest odstraszenie innych osób od popełnienia przestępstwa

2. Funkcja prewencji szczególnej - celem jest odstraszenie danej osoby od popełnienia podobnego przestępstwa

3. Funkcja resocjalizacyjna - celem jest wywołanie przemiany moralnej

4. Funkcją kary jest przywrócenie zaburzonego poczucia sprawiedliwości

Kara musi być surowa.

Kara musi być nieuchronna - każde przestępstwo musi być ukarane.

• Sankcja egzekucyjna - polega na przymuszeniu sprawcy do ciążącego na nim obowiązku np. niepłacenie długów, niezawarcie przyrzeczonej umowy (wówczas sąd podejmuje decyzje nakazując określone zachowanie)

• Sankcja nieważności czynności prawnych .

Jeśli nie zachowujemy się zgodnie z normą prawną to nasze zachowanie będzie uznane za niebyłe np. sporządzenie testamentu ze wszystkimi zasadami (testament winien być napisany własnoręcznie i opatrzony podpisem) , umowa kupna i sprzedaży nieruchomości (musi być zawarta przez notariusza)

Przepis prawny

1. Przepisy względnie (stwarzają możliwość określonego zachowania) i bezwzględnie(musimy je wykonać) obowiązujące

2. Przepisy ogólne - reguły

Przepisy szczególne - wyjątki

Zawsze musimy sprawdzać najpierw przepisy szczególne a dopiero potem przepisy ogólne.

3. Przepisy odsyłające - „do senatorów stosujemy przepisy dotyczące odpowiednio do posłów”

4. Przepisy upoważniające - nakazujące lub pozwalające na wydanie kolejnych przepisów prawa.

5. Przepisy wprowadzające - określają od jakiego momentu dane prawo wchodzi w życie.

VACATIO LEGIS - okres pomiędzy opublikowaniem prawa a jego wejściem w życie. Okres ten wynosi 14 dni. Okres ten można zawsze wydłużyć i skrócić ale tylko w przypadku gdy wymaga tego ważny interes państwa i jeśli nie kłóci się z zasadami państwa prawnego.

W skrajnych przypadkach prawo może zacząć działać wstecz, jeśli nadaje uprawnienia obywatelom a nie nakłada na nich obowiązki.

6. Przepisy uchylające - kasujące już istniejące przepisy

7. Definicje legalne - definiują zwroty, terminy, pojęcia używane przepisy prawa.

Rodzaje aktów prawnych - źródeł prawa

• Powszechnie obowiązujące - regulujące sytuację obywatela

Istnieje zamknięty system źródeł prawa. Oznacza to, że Konstytucja oblicza wprost wszystkie dopuszczalne źródła prawa.

Hierarchia źródeł prawa oznacza, że są uporządkowane od najwyższego do najniższego.

1. Prawo Europejskie

2. Konstytucja - najwyższy akt prawny w państwie, z którym inne przepisy mszą być zgodne.

- istnieje tylko jedna konstytucja

- szczególny tryb uchwalania konstytucji (potrzebnych jest 2/3 głosów)

- obowiązkowe referendum

- treść - zawiera rzeczy, których nie ma w ustawach

Konstytucja zawiera zasady ustrojowe:

- trójpodział władzy

- demokratycznego państwa prawnego

Konstytucja zawiera prawa, wolności i obowiązki obywateli.

Zawiera podstawowe zasady relacji pomiędzy organami państwa.

Każdy z nas ma podstawowe prawa, których nie można nam odbierać.

3. Niektóre umowy międzynarodowe

• Umowy o współpracy między resortami różnych krajów - źródła prawa wewnętrznie nie dotyczące obywateli

• Umowy powszechnie obowiązujące - dotyczące także obywateli - porozumienia pomiędzy państwem a innym państwem lub organizacją międzynarodową.

• Pierwszy etap zawierania umów to negocjacje

• Przyjęcie tekstu umowy

• a) Przyjęta umowa wymaga ratyfikacji (wyrażenia zgody) przez prezydenta RP

• b) po przyjęciu tekstu umowy na jej ratyfikację musi wyrazić parlament i dopiero po przyjęciu trafia do prezydenta RP

• pokój

• sojusz

• układy polityczne

• układy wojskowe

• znacznie obciążające państwo pod względem finansowym

• członkostwo RP w organizacjach międzynarodowych

• umowa o przekazaniu niektórych kompetencji władzy państwowej na rzecz organizacji międzynarodowych np. traktat akcesyjny (państwo rezygnuje z części swoich uprawnień) do przyjęcia takiej umowy potrzeba 2/3 głosów w sejmie i 2/3 głosów w senacie lub w drodze referendum.

4. Ustawy - podstawowy akt prawny.

Twórcą ustawy jest tylko i wyłącznie parlament.

W stanie wojny istnieje możliwość, aby prezydent wydał rozporządzenie z mocą ustawy, ale musi być ono zatwierdzone przez sejm na najbliższym posiedzeniu.

Ustawy dotyczą wszelkich kwestii.

Ustawę można zmienić tylko i wyłącznie inną ustawą.

5. Niektóre umowy międzynarodowe

Podlegające ratyfikacji prezydenta RP bez zgody parlamentu

6. Rozporządzenia - akty wykonawcze do ustaw, które regulują przepisy ustaw.

Mogą być wydane, gdy ustawa wprost na to zezwala w drodze przepisu upoważniającego, który musi zwierać organ właściwy do wydania takiego rozporządzenia, oraz dokładnie zakres spraw, które mają być w rozporządzeniu.

Rozporządzenia dzielą się na:

• Fakultatywne - takie, które można wydać

• Obligatoryjne - takie które należy wydać

7. Akty prawa miejscowego - źródła prawa obowiązującego na określonym fragmencie terytorium państwa.

Zalicza się:

• Rozporządzenia wojewodów

• Uchwały rad gmin

• Uchwały rad powiatów

• Uchwały sejmiku wojewódzkiego

Można je wydać na tej samej zasadzie co rozporządzenia

• Wewnętrznie obowiązujące

• Umowy międzyresortowe

• Różnego rodzaju uchwały (wydawane przez organ kolegialny)

• Zarządzenia (wydawane przez organ jednoosobowy)

Nie dotyczą obywateli. Dotyczą tylko i wyłącznie przedmiotów podlegających organowi wydającemu.

Stosowanie prawa

Prawo stosują tylko organy państwa, polega na wydaniu wyroku sądowego lub decyzji administracyjnej w odniesieniu do konkretnego obywatela w oparciu o obowiązujące normy prawne.

Poprawny proces stosowania prawa:

1. Ustalenie stanu faktycznego sprawy

2. Ustalenie stanu prawnego

3. Porównanie tych dwóch stanów i wydanie odpowiedniego wyroku.

Ad.1. Ustalenie stanu faktycznego

• Urzędnik musi dokonać uproszczenia materiału dowodowego tzn. należy brać pod uwagę fakty istotne z prawnego punktu widzenia i tylko w niezbędnej ilości np. proces o korupcje (fakt - łapówka)

• Materiał rozbić na części składowe, które należy przeanalizować

• Sformułowanie wersji wydarzeń

• Generalizacja - polega na przełożeniu wersji wydarzeń na język prawa.

• Trzeba rozróżnić postępowanie karne od cywilnego

W postępowaniu karnym obowiązuje idea prawdy materialnej, sąd ma obowiązek dążenia do prawdy - rzeczywistego przebiegu wydarzeń. Ma prawo żądać dodatkowych dowodów; inicjować w dodatkowe dowody; jeśli ma jakiekolwiek wątpliwości to:

IN DUBIO PRO REO

(Wątpliwości rozstrzygamy na rzecz - korzyść oskarżonego)

• W procesie cywilnym obowiązuje zasada prawdy formalnej. Sąd wydaje wyrok w oparciu o dowody przedstawione przez strony.

Obowiązuje zasada swobodnej oceny dowodów. Sąd w granicach logicznego myślenia, w granicach wiedzy naukowej, doświadczenia życiowego, może zaakceptować jedne dowody i inne odrzucić

• Domniemanie

• dla przyspieszenia procesu sąd może stosować tzw. domniemanie

„Jeżeli istnieje fakt „A”, to zakładam, że istnieje także fakt „B” .”

• Domniemanie prawne - zawarte w przepisach prawa np. prawo rodzinne stanowi (domniemuje się), że mąż matki dziecka jest ojcem dziecka.

• Domniemanie faktyczne - sąd uznaje pewne fakty za udowodnione w samym procesie.

Ad.2. Badanie stanu prawnego

Przy rozpatrywaniu danego przypadku trzeba wziąć pod uwagę wszystkie odnoszące się do niego przepisy prawa.

Ad.3.

Po ustaleniu stanu faktycznego i stanu prawnego należy wydać wyrok.

Praworządność

Rzeczpospolita jest państwem prawnym.

Praworządność formalna tzn. państwo ma obowiązek działać na podstawie prawa i poprzez prawo

CO NIE JEST DOZWOLONE JEST ZAKAZANE

Państwo może działać wtedy gdy prawo mu na takie działanie wprost zezwala

Dla obywatela stosuje się zasadę:

CO NIE JEST ZAKAZANE JEST DOZWOLONE

Jeśli organ państwa chce podjąć jakąkolwiek decyzję to musi wydać stosowny akt prawny.

Praworządność materialna - obowiązuje w polskim porządku prawnym.

Treść prawa musi spełniać pewne minimalne reguły merytoryczne.

1. Jasność prawa - powinno być formułowane w sposób zrozumiały dla przeciętnie inteligentnego człowieka

2. Ogólność prawa - prawo powinno zawierać normy generalne bez uprzywilejowania lub dyskryminowania obywateli

3. Obowiązek publikacji prawa - obywatel musi mieć realną możliwość zapoznania się z treścią aktu prawnego.

IGNORATIA LURIS NOCET

(nieznajomość prawa szkodzi)

LEX RETRO NON AGIT

(prawo nie może działać wstecz)

IMPOSIBICUM NULLA EST OBLIGATIO

(prawo nie może wyznaczać obowiązków niemożliwych do wykonania)

Luka w prawie

1. Luka aksjologiczna - pozorna, jeśli zagadnienie nie jest uregulowane prawnie, mimo, że z etycznego (aksjologicznego) punktu widzenia powinno być uregulowane.

2. Luka rzeczywista - tetyczna- jest to ewidentny konstrukcyjny błąd w tworzeniu prawa

Usuwanie luk w prawie:

• Wydawanie nowego przepisu usuwającego lukę

• Zastosowanie analogii - zastosowanie do nieuregulowanego przypadku - uregulowania obowiązującego w przypadku podobnym

Wykładnia prawa

Wykładnia prawa jest to ogół zabiegów zmierzających do wyjaśnienia niejasnego przepisu - interpretacja prawa. Wykładnię stosuje się gdy :

- istnieją rozbieżności pomiędzy językiem prawnym a potocznym

- Prawo zawsze posługuje się:

• klauzulami generalnymi ( sformułowania, zwroty odnoszące się do wartości, moralności, etyki, aksjologii np. zasady życia społecznego, Dobre obyczaje kupieckie)

• pojęciami niedookreślonymi (znaczenie jest nieprecyzyjne, nie odnoszące się do wartości np. określenie „szkoda”)

25.10.2009

Rodzaje wykładni prawa

• Podział wykładni prawa według podmiotu dokonującego interpretacji przepisów:

• Wykładnia autentyczna - dokonywana przez podmiot, który ustanowił dany przepis; aby ta wykładnia nas obowiązywała musi stanowić część aktu prawnego

• Wykładnia praktyczna - dokonują ją organy stosujące prawo, rozpatrujące daną sprawę np. sąd, organ administracyjny

Sąd Najwyższy - w poważnych sprawach można się odwołać do Sądu Najwyższego poprzez urząd kasacji i wtedy Sąd Najwyższy interpretuje przepisy prawa. Ta interpretacja wiąże tylko w tej konkretnej sprawie, w praktyce inne sądy stosują się do tej wykładni.

• Wykładnia naukowa - doktrynalna - dokonują ją uczeni prawnicy - nie ma mocy obowiązującej

• Podział prawa ze względu na sposób jej dokonywania:

• Wykładnia językowa - słowna lub gramatyczna; polega na analizie prawa pod względem użytych słów, ma charakter podstawowy

• Wykładnia systemowa - próbujemy zinterpretować znaczenie przepisu uwzględniając logikę całego systemu prawnego

• Wykładnia celowościowo - teleologiczna - przy interpretacji przepisu bierzemy pod uwagę cel w jakim został on wprowadzony

Wykładnia celowościowa i systemowa nie powinny być stosowane gdy przepis nakłada na nas jakieś obowiązki wobec państwa.

• Podział prawa z uwagi na rezultat

• Wykładnia adekwatna - zachodzi gdy interpretacja przepisu odpowiada jego językowemu znaczeniu

• Wykładnia zawężająca - przepis prawny ma węższy zakres zastosowania aniżeli wynika z jego brzmienia językowego

• Wykładnia rozszerzająca - przepis uzyskuje szerszy zakres zastosowania aniżeli wynika to z jego literalnego brzmienia

Odpowiedzialność prawna

Jest to konieczność ponoszenia ujemnych konsekwencji niezgodnego z prawem postępowania.

Odpowiedzialność prawną ponosimy za działania:

• Własne

• Za zachowania osób nad którymi sprawujemy pieczę:

• Za dzieci (władza rodzicielska)

• Za pupili (za osoby nad którymi sprawujemy opiekę - osoby ubezwłasnowolnione)

• Osoby będące pod naszą kuratelą ( osoby częściowo ubezwłasnowolnione)

• Osoby odpowiadające za bezpieczeństwo osób na jakimś terenie w określonym czasie ( nauczyciele sprawujący opiekę nad uczniami)

• Ponosimy również odpowiedzialność za nasze zwierzęta

Rodzaje odpowiedzialności

w zależności od gałęzi prawa

1. Odpowiedzialność konstytucyjna - ponoszona przed Trybunałem Stanu poprzez naczelne i centralne organy państwa za złamanie przepisów Konstytucji, które nie wyczerpuje znamion innego przestępstwa

2. Odpowiedzialność karna -za przestępstwa i wykroczenia

3. Odpowiedzialność administracyjna - za naruszenie norm prawa administracyjnego

4. Odpowiedzialność cywilno prawna - za naruszenie prawa cywilnego

• Odpowiedzialność kontraktowa - za nie wykonanie lub nienależyte wykonanie umowy

• Odpowiedzialność deliktowa - za czyn niedozwolony, czyli za wyrządzenie komuś szkody (jeśli nie łączyła nas umowa)

Odpowiedzialność cywilno - prawna polega za odszkodowaniu

5. Odpowiedzialność służbowa - wobec pracodawcy za naruszenie przepisów prawa pracy

6. Odpowiedzialność dyscyplinarna - ponoszona przez osoby podporządkowane różnym instytucjom użyteczności publicznej.

W Polsce można z tytułu jednego czyny ponieść różne rodzaje odpowiedzialności.

Prawo karne

Przestępstwo - jest to czyn zabroniony przez ustawę w czasie jego popełnienia pod groźbą kary, który jest bezprawny, zawiniony oraz społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy.

„…czyn” - działanie jak i zaniechanie działania. Zdecydowana większość przestępstw jest dokonywana poprzez działanie.

• Musi przekroczyć etap zamiaru (zamiar jest niekaralny nawet jeśli jest uzewnętrzniony)

• Jest działaniem naszej woli

• Nie jest zachowanie podjęte przemożną siłą zewnętrzną, której nie można się oprzeć

• Czyny popełniają tylko osoby fizyczne - ludzie

• Za niektóre przestępstwa mogą odpowiadać także osoby prawne.

„…zabroniony przez ustawę w czasie jego popełnienia…”

NULLUM CRIMEN SINE LEGE

(nie ma przestępstwa bez ustawy)

Za przestępstwo może być uznany czyn, który jest maksymalnie, precyzyjnie zdefiniowany w ustawie.

Ustawowe znamiona przestępstwa:

1. Podmiot przestępstwa - wskazanie osoby, która może popełnić dany czyn

• Dany czyn może popełnić - każdy

• tylko przez osoby należące do określonej kategorii (żołnierz - dezercja)

2. Przedmiot przestępstwa - dobro prawnie chronione, w które dany czyn narusza

3. Strona przedmiotowa czynu - określony jest stopień i rodzaj winy z jakiej można ten czyn popełnić

4. Strona przedmiotowa przestępstwa - opis jego cech charakterystycznych zachowania.

Aby ukarać za czyn to wszystkie 4 człony muszą być spełnione.

„…który jest bezprawny…”

Musi odpowiadać ustawowym znamionom przestępstwa a zarazem nie może zachodzić żadna okoliczność legalizująca popełnienie tego czynu w konkretnej sytuacji (kontratypy - obrona konieczna)

„…zawiniony…”

Wina oznacza psychiczny stosunek sprawcy do popełnionego przez niego czynu

• Wina może być umyślna

- wina umyślna w zamiarze bezpośrednim - mamy do czynienia gdy sprawca ma świadomość popełnienia czynu a zarazem chce ten czyn popełnić

- wina umyślna w zamiarze ewentualnym - mamy do czynienia gdy sprawca przewiduje możliwość popełnienia określonego czynu i ja akceptuje

• Wina nieumyślna

- lekkomyślność - zachodzi gdy sprawca przewiduje, że jakaś sytuacja może nastąpić, ale bezpodstawnie przypuszcza, że jej uniknie

- niedbalstwo - gdy sprawca nie przewiduje możliwości zaistnienia jakiejś sytuacji, choć może to uczynić.

• Wina mieszana - gdy popełniamy jakiś czyn z winy umyślnej, ale powoduje on nieumyślne konsekwencje

„…społecznie szkodliwy w stopniu większym niż znikomy…”

Nawet jeśli czyn wyczerpuje ustawowe znamiona przestępstwa to są przypadki, gdy można mu przypisać wyłącznie znikomą lub żadną szkodliwość przestępstwa.

- uwzględniamy zachowanie sprawcy w trakcie i po popełnieniu czynu

- rozmiar wyrządzonej szkody np. lekkie uszkodzenie ciała

- rodzaj naruszonego dobra prawnego

Rodzaje przestępstw

1. Zbrodnie (to czyny zagrożone karą co najmniej 3 lat pozbawienia wolności)

i występki (wszystkie inne przestępstwa wymienione w Kodeksie Karnym)

2. Przestępstwa umyślne i nieumyślne

(zbrodnie można popełnić wyłącznie umyślnie, tzn. że nieumyślne zabójstwo będzie występkiem a nie zbrodnią)

Karane są wyłącznie przestępstwa umyślne, chyba że w Kodeks Karny mówi wprost, że nieumyślne popełnienie czynu jest też przestępstwem

3. Formalne (wprowadzenie powszechnego niebezpieczeństwa; nie musi się zmaterializować żadna negatywna konsekwencja)

i materialne (polegają na nastąpieniu negatywnego, materialnego, namacalnego skutku działania sprawcy)

Podział ze względu na przestępstwa publiczne i prywatne

• Przestępstwa powszechne - może popełnić każdy

• Przestępstwa indywidualne - osoba należąca do danej kategorii ( żołnierz- dezercja)

• Przestępstwa podstawowe ( zabójstwo kwalifikowane np. zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem - kara jest zawsze surowsza niż za przestępstwo podstawowe

• Przestępstwa uprzywilejowane- kara jest za nie łagodniejsza można tu zaliczyć np. eutanazję.

Podział ze względu na procedurę ścigania przestępstw

• Publiczno skargowe - są ścigane niezależnie od woli pokrzywdzonego (zabójstwo, zamach terrorystyczny) wiodącą rolę pełni prokurator, to on wnosi akt oskarżenia i broni go przed sądem.

• Prywatno skargowe - zniesławienia i zniewagi. decyzyjną rolę pełni domniemana ofiara przestępstwa. To ona formułuje prywatny akt oskarżenia i broni go przed sądem, może go również wycofać. prokurator może się przyłączyć, jeśli uzna to za stosowne, ale decyzyjną rolę pełni ofiara.

• Wnioskowe (publiczno i prywatno skargowe) np. gwałt. Złożenie wniosku o przestępstwie wnosi ofiara, później sprawa toczy się według reguł postępowania publiczno skargowego.

Granica wieku w Kodeksie Karnym

• Granica wieku to 17 lat, po ukończeniu 17 lat każdy podlega KK

• dla sprawców poniżej tego wieku stosuje się ustawę o postępowaniu w sprawie nieletnich. Nie ma tu kar są tzw. środki zapobiegawcze. Najsurowszą karą jest zamkniecie młodocianego w ośrodku wychowawczo poprawczym, gdzie może spędzić okres do 21 roku życia.

Są wyjątki w granicy prawa

• wyjątek pozwala na potraktowanie osoby nieletniej jako dorosłego i zastosowanie Kodeksu Karnego gdy:

• sprawca musi ukończyć 15 rok życia

• przestępstwo musi należeć do kategorii najpoważniejszych ( zabójstwo, ciężkie uszkodzenie ciała, rozbój, katastrofa komunikacyjna, gwałt ze szczególnym okrucieństwem)

• kluczowa - sąd musi dojść do wniosku, że przemawiają za tym szczególne okoliczności sprawy ( sąd bierze pod uwagę stopień rozwoju psychiczno emocjonalny sprawcy i jego wcześniejsze konflikty z prawem oraz jego zachowanie po dokonaniu przestępstwa) otrzymuje on karę łagodniejszą niż wynika to z przepisów KK, maksymalnie 2/3 górnej granicy kary ( jeśli jest przewidziane dożywocie kara to maksymalnie 25 lat)

• wyjątek pozwala także potraktować dorosłego jak nieletniego gdy:

• jego wiek jest między 17 - 18 lat ( nie może ukończyć 18 roku życia)

• przestępstwo musi być występkiem

• szczególne okoliczności sprawy muszą za takim potraktowaniem przemawiać.

Młodociany_- osoba, która w chwili przestępstwa nie ukończyła 21 roku życia, a w chwili wydawania wyroku w pierwszej instancji nie przekroczyła 24 roku życia. Jest to jedna z przesłanek złagodzenia kary

Małoletni - ofiara przestępstwa, a nie jego sprawca ( osoba poniżej 15 roku życia) można tu zaliczyć np. rozpijanie małoletniego, obcowanie płciowe, porzucenie małoletniego.

Formy popełniania przestępstw

1. Formy zjawiskowe

• Sprawstwo - polega na popełnieniu czynu zabronionego w pojedynkę

• Współsprawstwo - co najmniej dwie osoby wspólnie i w porozumieniu popełniają czyn zabroniony. Zachowania poszczególnych sprawców nie muszą być takie same np. rozbój. Odpowiedzialność może ponieść każdy za popełnione przestępstwo i otrzymać najwyższy wymiar kary , ale każdy odpowiada za sprawstwo swojej własnej winy; kary mogą być różne

Polskie prawo przewiduje „czynny żal” - jeżeli jeden ze współsprawców w trakcie popełniania czynu się rozmyślił i dobrowolnie zapobiegł przestępstwu to taka osoba nie podlega karze.

Jeśli się rozmyślił, ale nie udało mu się zapobiec przestępstwu to są może odstąpić od wymierzania kary. Decyzja taka zależy od sądu.

• Sprawstwo kierownicze

• Jest osoba, która kieruje wykonaniem czynu zabronionego. Jest tzw. „mózgiem przestępstwa” - jest organizatorem, ale nie dokonuje przestępstwa własnymi rękami

• Poleca wykonanie takiego czynu komuś innemu wykorzystując zależność innej osoby od siebie. Jest to osoba, która dzięki swojej pozycji społecznej, majątkowej, służbowej ma na tyle znaczący wpływ na inną osobę, że ta druga czuje się uzależniona od pierwszej.

Sprawca kierowniczy odpowiada w granicach swojej winy

• Podżeganie - polega na nakłanianiu konkretnej osoby do popełnienia czynu zabronionego. Może być popełnione wyłącznie w zamiarze bezpośrednim, czyli podżegać musi chcieć, żeby przestępstwo było popełnione.

Należy to odróżnić od publicznego nawoływania do popełnienia przestępstwa, które polega na zachęcaniu, stymulowaniu nieoznaczonego grona osób do popełnienia przestępstwa

Podżegacz - podlega maksymalnej karze.

Publiczne nawoływanie - to osobne przestępstwo za które grozi maksymalnie 2 lata pozbawienia wolności.

Podżegacz to również prowokator - to osoba która podżega inną osobę do popełnienia przestępstwa aby skierować przeciwko tej osobie postępowanie karne.

Prowokator jest traktowany tak samo jak podżegacz, podlega tym samym karom.

Są dwa wyjątki:

• Prowokacja przez organy państwa (policja CBS CBA) można ją stosować gdy wcześniej były wiarygodne informacje, że prowokowany łamie prawo

• Prowokacje dziennikarskie - dziennikarz może dopuszczać się prowokacji, ale będzie musiał wykazać przed sądem brak swojej winy. Dużo bezpieczniej jest uzgodnić z organami państwa prowokację dziennikarską.

Prowokator nie podlega instytucji „czynnego żalu”

• Pomocnictwo - ułatwianie popełnienia czynu zabronionego poprzez np. dostarczenie narzędzi, środka transportu, udzielenie rady lub informacji.

Może być popełnione tylko z winy umyślnej, następuje wyłącznie tylko przed popełnieniem przestępstwa lub w jego trakcie

• Poplecznictwo - oznacza pomoc sprawcy po popełnieniu przestępstwa np. zacieranie śladów, pomoc w ucieczce

• Paserstwo - pomoc w zbyciu przedmiotów pochodzących z przestępstwa.

Pomocnik odpowiada w granicach kary za sprawstwo danego czynu, natomiast poplecznictwo paserstwo to przestępstwa odrębne i grozi za nie maksymalnie 5 lat.

Przy pomocnictwie istnieje „czynny żal”.

2. Formy stadialne -

model pochodu przestępstwa - w niektórych przestępstwach możemy wyróżnić 4 fazy:

• Powzięcie zamiaru popełnienia przestępstwa

• Przygotowanie -zachodzi, gdy sprawca w celu popełnienie przestępstwa podejmuje czynności mające stworzyć warunki do dokonania czynu zabronionego np. wejście w porozumienie z innymi osobami, opracowywanie planu. Przygotowanie może być tylko w zamiarze bezpośrednim.

Generalnie przygotowanie nie podlega karze, chyba, że czynności przygotowawcze są przestępstwem np. nielegalny zakup broni.

Są wyjątki od niekaralności gdy KK wprost przewiduje karalność przygotowania; jest to np. zamach stanu, katastrofa, zamach terrorystyczny.

Kary za przygotowanie są niższe niż za dokonanie przestępstwa.

Istnieje tu „:czynny żal” - jeśli odstąpi od przygotowania to karze nie podlega.

• Usiłowanie - polega na podjęciu kroków zmierzających wprost do popełnienia przestępstwa, które jednak nie następuje.

Kara za usiłowanie jest taka sama jak za dokonanie przestępstwa

• Usiłowanie udolne gdy dokonanie czynu zabronionego jest możliwe ale nie wychodzi ( np. przestępca pudłuje strzelając do ofiary)

• Usiłowanie nieudolne -gdy dokonanie czynu zabronionego jest niemożliwe, ale przestępca o tym nie wie i mimo to próbuje go dokonać.

Sąd może nadzwyczajnie złagodzić karę lub odstąpić od jej wykonania.

Istnieje „czynny żal”

• Dokonanie - popełnienie czynu zakazanego.

Okoliczności wyłączające winę

(ekskulpacyjne)

Są sytuacje, w których zachowanie sprawcy wypełnienia przestępstwa nie można mu przypisać winy ani umyślnej ani nieumyślnej.

• Niepoczytalność - niepoczytalność nie oznacza braku reakcji państwa na przestępstwo, ale w ów czas nie orzeka się kary tylko tzw. środki zabezpieczające np. umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym bezterminowo (do momentu wyleczenia) po wyjściu z takiego zakładu można sprawcę osadzić ponownie jeżeli w ciągu 5 lat po opuszczeniu szpitala jego stan się pogorszy.

Niepoczytalność zachodzi , gdy istnieje brak możliwości rozpoznania znaczenia czynu, lub brak możliwości pokierowania swoim postępowaniem

Może wynikać z

• Choroby psychicznej (psychoza maniakalno - depresyjna, paranoja, schizofremia, depresja)

• Niedorozwój umysłowy - obowiązująca jest skala IQ poniżej 80 punktów

• Inne zakłócenia czynności psychicznych np. silny szok, reakcja na lek, alkohol , narkotyki

Niepoczytalność musi zaistnieć w chwili popełnienia przestępstwa.

Jeżeli samodzielnie sprawca wprowadził się w stan nietrzeźwości lub odurzenia to nie orzeka się o niepoczytalności. Wyjątek stanowi:

• Gdy nie znamy reakcji naszego organizmu na określone środki

• Nieświadome zażycie środków odurzających

• Poczytalność ograniczona - znaczne ograniczenie poczytalności

Osoba odpowiada na normalnych zasadach. Sąd ma prawo nadzwyczajnie złagodzić karę lub odstąpić od jej wymierzenia.

• Błąd co do faktu zwany błędem istotnym oznacza pozostawanie w mylnym przeświadczeniu co do okoliczności stanowiących znamię przestępstwa (myli się w ocenie rzeczywistości) Błąd wyłącza odpowiedzialność za przestępstwa umyślne, nawet jeśli czyn wyczerpuje jego znamiona, ale ponosi odpowiedzialność za przestępstwo nieumyślne

• Błąd co do prawa polega na tym, że sprawca czynu pozostaje w mylnym acz usprawiedliwionym przekonaniu, że jego czyn jest zgodny z prawem, ale jest przestępstwem (przestępstwa mniejszej wagi, stan prawny musiał ulec zmianie relatywnie niedawno a sprawca o tym nie wie)

• Błąd co do kontratypu - sprawca działa w mylnym przeświadczeniu, że podejmuje obronę konieczną, a nie ma zagrożenia.

Kontratypy

Czyli okoliczności wyłączające bezprawność czynu

Sprawca popełnia czyn formalnie wypełniający znamiona przestępstwa ale prawo uznaje jego czyn e konkretnej sytuacji za usprawiedliwiony.

• kontratypy ustawowe - zapisane w prawie

• kontratypy pozaustawowe - wynikające z logiki, życia społecznego, nie zapisane w prawie

• Obrona konieczna - jest to odpieranie bezpośredniego i bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem.

Zamach - nielegalny atak

Bezpośredni - obrona konieczna może nastąpić albo w chwili zamachu albo gdy niepodjęcie obrony spowoduje zaktualizowanie się stanu zagrożenia (bezpośrednio przed zamachem)

• Obrona konieczna przestaje mieć miejsce gdy zamach już ustał (zamachowca ucieka)

• Nie mamy obowiązku używać gradacji (stopniowanie) środków do obrony koniecznej.

• Obronę konieczną można podjąć w ochronie mienia, czci lub dobra osobistego

• Nie ma obowiązku aby dobro naruszone było ważniejsze od dobra naruszonego ochroną konieczną

• Stosowanie środków proporcjonalnych do zagrożenia

Przekroczenie granic obrony koniecznej

• Eksces ekscensywny - polega na tym, że nasz obrona była spóźniona lub przedwczesna

• Eksces intensywny - stosowanie siły nieproporcjonalnej do zagrożenia

Jeżeli sąd uzna, że przekroczenie granic obrony koniecznej jest usprawiedliwione to może złagodzić karę lub odstąpić od jej wymierzenia

Jeżeli to przekroczenie było spowodowane strachem bądź wzburzeniem wywołanym okolicznościami to są musi odstąpić od wymierzania kary

• Stan wyższej konieczności - polega na uchylaniu bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego dobru prawnemu poprzez poświęcenie innego dobra. Działanie nie jest wymierzone w sprawcę (osobę, która za to odpowiada) niebezpieczeństwo może pochodzić nie tylko od człowieka ale również od zwierzęcia lub sił przyrody.

Przy stanie wyższej konieczności są wymagane :

• Zasada subsydiarności - oznacza, że niebezpieczeństwu nie można inaczej zapobiec aniżeli poprzez poświęcenie tego dobra, które poświęcimy. Jest to ostatnia deska ratunku

• Zasada proporcjonalności - dobro poświęcone może być znacznie wyższe od dobra ratowanego

Przekroczenie granic stanu wyższej konieczności następuje gdy naruszone są zasady subsyrialości lub proporcjonalności, lub stwierdzeniu, że było niebezpieczeństwo podczas gdy ono nie istniało

Jeżeli przekroczenie było zrozumiałe czy usprawiedliwione to sąd może złagodzić karę lub odstąpić od wymierzenia

Nie stosuje się zasady, że jeśli przekroczenie granic stanu wyższej konieczności było spowodowane strachem lub wzburzeniem to sąd musi odstąpić od wymierzania kary

• Eksperyment naukowy

• Charakter eksperymentu (poznawczy, medyczny, techniczny bądź ekonomiczny)

• Spodziewane korzyści z eksperymentu muszą być celowe (użyteczne społecznie) istotne (ważne)

• Sposób przeprowadzania eksperymentu musi być zgodny z aktualnym stanem wiedzy

• Jeśli w eksperymencie uczestniczy człowiek to ma on prawo do pełnej informacji o korzyściach, zagrożeniach i prawdopodobieństwie ich wystąpienia oraz ma prawo do rezygnacji z eksperymentu na każdym jego poziomie

• Zgoda pokrzywdzonego - przyzwolenie na ingerencję w dobro prywatnie chronione

• Zgoda musi istnieć w chwili ingerencji (czynu), zgody następcze lub uprzednie nie mają znaczenia

• Zgoda musi być dobrowolna

Jest kontratypem przypadku naruszenia mniej istotnych przestępstw (złamanie tajemnicy korespondencji), nie może dotyczyć wartości takich jak życie lub zdrowie

• Czynności lecznicze - gdy lekarz działa w stanie wyższej konieczności podejmuje określone działania na temat sposobu postępowania.

Lekarz nie ponosi odpowiedzialności gdy:

• Charakter jego czynności musi być leczniczy, diagnostyczny lub terapeutyczny

• Czynności lecznicze muszą być wykonywane przez personel medyczny

• Działanie musi być podjęta zgodnie z zasadami sztuki medycznej

• Musi być zgoda pacjenta za wyjątkiem sytuacji, gdy uzyskanie zgody jest niemożliwe; pacjent jest np. nieprzytomny

• Zgoda musi być oparta na pełnej informacji

• Ryzyko sportowe

• Celem uczestnika jest wyrządzenie krzywdy przeciwnikowi (boks)

• Dyscypliny są kontuzjogenne na skutek działania samego uczestnika

Aby był to kontratyp to :

• Dyscyplina musi być legalna

• Działanie, które wyrządzi szkodę musiało być podjęte w celu sportowym

• Działanie to musi mieścić się w ogólnych regułach dyscypliny sportowej

Jeżeli nie jesteśmy w stanie przypisać ewidentnego działania w celu wyrządzenia rywalowi krzywdy to nie jest to przestępstwo.

Kary i środki karne

• Grzywna - uiszcza się ją zawsze na rzecz Skarbu Państwa, jej wysokość ustala się dwuetapowo, wymierza się ją stawkach dziennych (10 - 360 stawek dziennych)

• W pierwszym etapie sąd ustala ilość stawek dziennych na którą skazuje przestępcę, biorąc pod uwagę okoliczności czynu

• W drugim etapie sąd ustala wysokość stawki dziennej. Sąd bierze pod uwagę sytuację materialną, rodzinną i możliwości zarobkowe (od 10 - 2000 zł)

• Grzywna samoistna - jedyna kara jaką ktoś ponosi za dane przestępstwo

• Grzywna kumulatywna - orzekana obok kary więzienia, jeśli przestępca działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub taką korzyść osiągnął

• Kara ograniczenia wolności - wykonywanie bezpłatnej dozorowanej pracy na cele społeczne (20 - 40 godzin w skali miesiąca) ; orzekana jest na okres od 1 - 12 miesięcy ; obowiązuje w tym czas zakaz zmiany miejsca stałego pobytu bez zgody sądu oraz obowiązek składania sprawozdań z przebiegu kary.

Sąd może nałożyć dodatkowe obowiązki

• Naprawienie szkody wyrządzonej

• Obowiązek powstrzymania się od alkoholu w czasie obowiązywania kary

• Obowiązek stawiennictwa w danym dniu, czasie i określonym miejscu

Jeżeli sprawca nie wykonuje prac nałożonych na niego przez sąd w ograniczeniu wolności sąd zamienia karę na grzywnę lub na pozbawienie wolności.

• Pozbawienie wolności - są trzy rodzaje zakładów karnych , w których umieszcza się przestępców

• Dla młodocianych

• Dla odbywających karę po raz pierwszy

• Dla recydywistów

Każdy zakład karny jest zorganizowany na trzy sposoby

• Otwarty

• Półotwarty

• Zamknięty

W Polsce istnieje system wolnej progresji, sprawcę umieszcza się w zakładzie karnym odpowiednim dla jego demoralizacji, perspektyw resocjalizacji i zagrożenia jakie może wyrządzić.

W zależności od zachowania osadzony może być przesuwany pomiędzy typami zakładów karnych

• Środki karne - dodatkowe sankcje wymierzane sprawcy czynu oprócz kar.

1. Środki terminowe wymierzone na okres od roku do 10 lat. Wiek tego terminu zaczyna się liczyć od momentu zakończenia przez skazanego kary pozbawienia wolności

• Pozbawienie praw publicznych

• Utrata czynnego i biernego prawa wyborczego

• Utrata prawa do udziału w wymiarze sprawiedliwości (nie może być np. ławnikiem)

• Degradacja

• Utrata orderów i odznaczeń państwowych oraz możliwości ich nabywania.

• Zakaz zajmowania określonego stanowiska lub wykonywania określonego zawodu.

• Jeżeli sprawca nadużył swojego stanowiska lub funkcji

• Swoim postępowaniem wykazał, że nie nadaje się do pełnienia tej funkcji

• Zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej (jeżeli przestępstwo było z tą działalnością związane)

• Zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych za przestępstwo w komunikacji (wypadek)

• Sąd ma obowiązek orzec tą karę (obligatoryjnie) gdy przestępca był w stanie nietrzeźwym lub pod wpływem środków odurzających lub, gdy zbiegł z miejsca wypadku.

• Jeśli przestępstwo jest zalizane jako recydywa to sąd może orzec taką karę na zawsze.

2. Środki jednorazowe

• Przepadek przedmiotów

• Owoców przestępstwa

• Narzędzia przestępstwa (przedmioty, które służyły jako narzędzie przestępstwa

• Przedmioty, których samo posiadanie stanowi przestępstwo (nielegalne posiadanie broni, narkotyki)

• Naprawienie szkody - na wniosek pokrzywdzonego lub członka jego rodziny za zabójstwo, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia czy spowodowanie wypadku.

• Nawiązka - kwota pieniędzy na cel społeczny np. umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu nawiązka na rzecz szpitala lub hospicjum

• Podanie wyroku do publicznej wiadomości (najczęściej w prasie)

Nadzwyczajne obostrzenie i złagodzenie kary

Obostrzenie polega na wymierzeniu sprawcy kary wyższej niż jej górna granica. Stosuje się ją gdy:

• Przestępstwo jest recydywą (kolejne umyślne i podobne przestępstwo w okresie do 5 lat) wymierza się karę do górnej granicy powiększonej o połowę.

• Ciąg przestępstw - sprawca popełnia 2 lub więcej przestępstw w krótkich odstępach czasu podobnych do siebie. Wymierza się górną granicę kary powiększoną o połowę.

Złagodzenie - wymierzenie kary poniżej dolnej granicy ustawowej.

• Jeżeli przestępstwo jest zbrodnią to nadzwyczajne złagodzenie obejmuje 1/3 ustawowej kary

• Jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności do roku to nie orzeka się kary pozbawienia wolności - zamienia się ja na karę grzywny lub ograniczenia wolności.

Orzeka się w przypadku gdy :

• Sprawcą jest młodociany

• Sprawca przestępstwa zagrożonego karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności podejmuje współpracę z organami ścigania (przydatny świadek koronny)

• Niewspółmierna surowość nawet najniższej kary

• Sprawca przestępstwa lub członek jego rodziny ginie w wyniku przestępstwa.

Warunkowe umorzenie postępowania karnego

• polega na niewydawaniu wyroku skazującego za przestępstwo i niewymierna się kary tylko umarza się postępowanie na początku sprawy.

• Warunkowe umorzenie jest tożsame z uznaniem sprawcy za winnego popełnienia przestępstwa (oskarżony musi się na to zgodzić)

• Jest z tym związany okres próby od roku do dwóch lat . sprawca jest zobowiązany do przestrzegania porządku prawnego oraz wykonywania obowiązków nałożonych przez sąd pod rygorem podjęcia pierwotnie umorzonego postępowania.

• Dodatkowe obowiązki:

• Ustanowienie kuratora

• Zobowiązanie do powstrzymania się od spożywania alkoholu lub środków odurzających

• Przeproszenie pokrzywdzonego

• Naprawienie szkody

Sąd może umorzyć postępowanie gdy:

• Niewielka szkodliwość społeczna czynu

• Pozytywna prognoza kryminologiczna

• Przestępstwo nie może być zagrożone karą wyższą niż 3 lata pozbawienia wolności.

Zniesławienie i zniewaga

Przedmiotem obydwu przestępstw jest cześć.

Cześć dzieli się na:

• Cześć zewnętrzną - prawo do cieszenia się pozytywnym odbiorem w społeczeństwie (dobre imię, dobra opinia, dobra reputacja)

• Cześć wewnętrzną - osobiste poczucie wartości, godność osobista

Zniesławienie godzi w cześć zewnętrzną.

Zniewaga godzi w cześć wewnętrzną.

Zniesławienie

• Mogą mu podlegać wszystkie osoby fizyczne, niezależnie od wieku czy poczytalności. Dotyczy tylko osób żyjących.

• Można zniesławić osoby prawne np. partie polityczne, uniwersytety, spółki itp.

• Również jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej np. spółkę cywilną

• Grupę osób - osoby należące (nawet krótkotrwało) do pewnej określonej grupy np. wycieczka

Zniesławienie polega na pomówieniu kogoś o jakieś postępowanie lub właściwości. Zniesławienie dotyczy faktów, które mogą być róznie zweryfikowane, natomiast nie dotyczy opinii.

Ten zarzut na poniżać kogoś w oczach opinii publicznej lub narażać na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska lub zawodu.

Kryterium, który zarzut ma cechę zniesławienia zależy od ocen postępowania społecznego. Zarzut musi dyskredytować.

Zniesławienie może być:

• Zwykłe

• Prasowe (przy użyciu wszystkich środków masowego przekazu)

Są różne kary.

• Za zniesławienie zwykłe - kara grzywny, ograniczenie wolności lub pozbawienie wolności do roku

• Za zniesławienie prasowe - kara grzywny, ograniczenie wolności lub pozbawienie wolności do 2 lat

Zniesławieniem jest nie tylko postawienie zarzutu lecz również jego rozgłoszenie.

Warunkiem jest dozwolone cytowanie

• Cytowana wypowiedź nie może być anonimowa

• Cytat rzeczywisty czyli w pełni odzwierciedlający wypowiedź cytowanego

• Dziennikarzowi nie wolno wyrazić aprobaty do cytowanego zniesławienia

• Cytowana wypowiedź musi dotyczyć spraw publicznych (osób publicznych lub musiała paść publicznie)

Tryb ścigania

Jest to przestępstwo prywatnoskargowe. Akt oskarżenia formułuje sam pokrzywdzony. Jeżeli wymaga tego interes społeczny może dołączyć się do tego prokurator.

Kontratyp dozwolonej krytyki - muszą być spełnione łącznie dwie przesłanki

• Postawiony zarzut musi być prawdziwy

• Musi dotyczyć społecznie uzasadnionego interesu

Zniesławienie jest przestępstwem, grozi za nie kara do 2 lat pozbawienia wolności

Proces o zniesławienie

• Domniemany zniesławiający musi udowodnić prawdziwość swojego zarzutu i udowodnić o jego społecznej szkodliwości

• Jeżeli oskarżony nie jest w stanie wykazać kryteria dozwolonej krytyki, ale udowodnił, że wykazał należytą staranność przy zbieraniu materiałów do publikacji to wówczas nie ponosi odpowiedzialności.

Zniewaga - kto znieważa inną osobę w jej obecności lub choćby pod jej nieobecność lecz publicznie lub w zamiarze by zniewaga do tej osoby dotarła podlega karze.

Zniewaga dotyczy sfery opinii a nie faktu.

Zniewaga jest synonimem ubliżania komuś, użyciem w stosunku do kogoś wulgaryzmów, wypowiadaniu pogardliwych ocen, ośmieszaniu kogoś.

Przy zniewadze nie ma kontratypu dozwolonej krytyki.

Znieważyć można również gestem, karykaturą lub satyrą.

Zniewaga dotyczy tylko osób fizycznych żyjących, ponieważ osoby prawne nie mają godności osobistej.

Zniewagę dzielimy na:

• Zwykłą - grozi za nią grzywna lub ograniczenie wolności

• Prasową - kara grzywny lub ograniczenia wolności lub pozbawienie wolności do 1 roku.

Sąd może odstąpić od wymierzenia kary za zniewagę, gdy:

• Zniewagę wywołało wyzywające zachowanie pokrzywdzonego

• Jeśli pokrzywdzony odpowiedział zniewagą

• Jeśli pokrzywdzony naruszył nietykalność cielesną znieważającego

Rodzaje zniewag

• Publiczne znieważenie narodu polskiego lub Rzeczypospolitej

• Publiczne znieważenie prezydenta RP

• Publiczne znieważenie głowy innego państwa (pod warunkiem wzajemności, że to państwo karze również za znieważenie prezydenta RP)

• Znieważenie funkcjonariusza publicznego podczas pełnienia przezeń obowiązków (kara 2 lata pozbawienia wolności)

Środki zapobiegawcze

Dolegliwości wymierzone oskarżonemu, które mają na celu uniemożliwić mu przeszkadzanie w postępowaniu karnym

• Środki izolacyjne - tymczasowe aresztowanie

• Środki nie izolacyjne

• Poręczenia

• Dozór policyjny

• Zakaz wydalania się z kraju

• Zawieszenie w czynnościach służbowych, wykonywania zawodu

• Zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych

Środki zapobiegawcze powinny być orzekane wyjątkowo. Na etapie przygotowanie (w czasie prowadzonego śledztwa) decyduje o tym prokurator. Można się odwołać od jego decyzji do sądu. Na etapie postępowania sądowego decyduje sąd. Wyjątkiem w tym zakresie jest tymczasowe pozbawienie wolności, decyduje o nim zawsze sąd. Należy stworzyć oskarżonemu możliwość obrony. Oskarżony może złożyć wniosek o uchylenie środka zapobiegawczego lub jego zmiany na inny. Sad jest zobowiązany rozstrzygnąć taki wniosek w ciągu 3dni.

Tymczasowe aresztowanie

• Uzasadniona obawa ucieczki bądź ukrywania się przez oskarżonego

• Uzasadniona obawa matactwa procesowego (nakłanianie świadków do składania fałszywych zeznań, zastraszanie, zacieranie dowodów)

• Jeśli za zarzucane mu przestępstwa grozi kara w górnej granicy 8 lat

• Istnieje uzasadniona obawa, że sprawca o popełnienie zbrodni lub umyślny występek popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu publicznemu.

Można się starać o odszkodowania za tylko oczywiste niesłuszne tymczasowe aresztowanie. Odszkodowania orzekane przez polski sąd są bardzo niskie.

Istnieją przesłanki, które wykańczają możliwość tymczasowego aresztowania:

• Spowodowałoby to poważne skutki dla życia lub zdrowia

• Spowodowałoby to wyjątkowo ciężkie skutki dla rodziny (jedyny żywiciel rodziny)

• Gdy na podstawie okoliczności można przypuszczać, że nie wymierzy się oskarżonemu kary pozbawienia wolności

• Gdy przestępstwo jest zagrożone karą do roku pozbawienia wolności.

Gdy przestępca mimo wszystko będzie utrudniał postępowanie sąd może zdecydować o jego tymczasowym aresztowaniu

• Na okres 3 miesięcy

• W szczególnych uzasadnionych przypadkach można przedłużyć ten okres do 12 miesięcy

• W wyjątkowych przypadkach tymczasowe aresztowanie nie może przekroczyć 2 lat

• Jeżeli w ciągu 2 lat nie uda się zakończyć postępowania to sąd apelacyjny może przedłużyć ten okres na inny czas określony.

---