Anatomia spis

Kończyna dolna i obręcz miednicowa

Kości kończyny dolnej

A) Kość miedniczna: (os coxae)
a) kość łonowa (os pubis)
b) kość kulszowa (os ischii)
c) kość biodrowa (os ilium)
B) Kość udowa (femur)
a) Koniec bliższy:
- głowa kości udowej (caput ossis femoris)
- szyjka kości udowej (collum femoris)
- krętarz większy (trochanter maior)
- krętarz mniejszy (trochanter minor)
- grzebień międzykrętarzowy (crista intertrochanterica)
b) Trzon (corpus)
c) Koniec dalszy:
- nadkłykieć przyśrodkowy (epicondylus medialis)
- nadkłykieć boczny (epicondylus lateralis)
- dół międzykłykciowy (fossa intercondyliaris)
- kłykieć przyśrodkowy (condylus medialis)
- kłykieć boczny (condylus lateralis)
C) rzepka (patella)
a) podstawa rzepki (basis patellae)
b) wierzchołek rzepki (apex patellae)
D) Kości podudzia - goleni:
a) Kość piszczelowa (tibia)
i) koniec bliższy:
- kłykieć przyśrodkowy (condylus medialis)
- kłykieć boczny (condylus lateralis)
- guzek międzykłykciowy przyśrodkowy (tuberculum intercodylare mediale)
- guzek międzykłykciowy boczny (tuberculum intercodylare laterale)
- guzowatość piszczeli (tuberositas tibiae)
ii) koniec dalszy:
- kostka przyśrodkowa (malleolus medialis)
- powierzchnia stawowa kostkowa ( facies articularis malleolaris)
b) Kość strzałkowa (fibula)
i) koniec bliższy:
- głowa strzałki (caput fibulae)
- powierzchnia stawowa głowy strzałki (facies articularis capitis fibulae)
ii) koniec dalszy:
- kostka boczna (malleolus lateralis)
- powierzchnia stawowa kostki (facies articularis malleoli)
E) Kości stopy:
a) Kości stępu
i) szereg bliższy:
- kość skokowa (talus)
- kość piętowa (calcaneus)
- kość łódkowata stopy (os naviculare pedis)
ii) szereg dalszy
- k. klinowata przyśrodkowa (os cuneiforme mediale)
- k. klinowata pośrednia (os cuneiforme intermedium)
- k. klinowata boczna (os cuneiforme laterale)
- k. sześcienna (os cuboideum)
b) Kości śródstopia, (5)
i) podstawa kości śródstopia (basis metatarsalis)
ii) trzon k. śródstopia (corpus metatarsalis)
iii) głowa k. śródstopia (caput metatarsalis)
c) Kości palców
i) palce i ilość paliczków:
- palec pierwszy ,paluch (digitus primus, hallux) dwa paliczki (phalanges)
- palec drugi(digitus secundus) - trzy paliczki
- palec trzeci(digitus tertius) - trzy paliczki
- palec czwarty(digitus quartus)- trzy paliczki
- palec piąty, palec mały(digitus quintus, digitus minimus) - trzy paliczki
ii) nazwy paliczków:
- paliczek bliższy (phalanx proximalis)
- paliczek środkowy (phalanx media)
- paliczek dalszy (phalanx distalis)

Stawy i więzadła

A) staw biodrowy (articulatio coxae)
- kulisty panewkowy; prosty, wieloosiowy
- struktury budujące staw: głowa kości udowej i panewka kości miedniczej z obrąbkiem stawowym
prostowanie◊zginanie (flexio), tyłozgięcie ◊- przodozgięcie ◊ przywodzenie (adductio), odciąganie ◊(extensio), przyciąganie odwodzenie (abductio), ruchy obrotowe na zewnątrz i do wewnątrz
B) staw kolanowy (articulatio genus)
- obrotowy (zawiasowo-rowerowy); wyst. Łękotki; złozony, dwuosiowy
- struktury budujące staw: kłykcie kości udowej i kłykcie kości piszczelowej
- ruchy: zginanie, prostowanie, ruchy obrotowe do wewnątrz do zewnątrz (możliwe jedynie w pozycji zgięcia)
C) piszczelowo-strzałkowy (art. tibiofibularis)
- staw włóknisty (art. fibrosa), więzozrost
- struktury budujące staw: pow. przyśrodkowa dalszego końca strzałki i wcięcie strzałkowe dalszego końca k. piszczelowej
- ruchy: zespalanie obu kostek, przy prostowaniu grzbietowym w stawie rozchyla się nieznacznie◊skokowym górnym rozwidlenie kostek
D) staw skokowo-goleniowy (art. talocrularis)
- inaczej staw skokowy górny
- zawiasowy (ginglymus); prosty, jednoosiowy
- budowa: bloczek kości skokowej i pow. stawowe dalszych końców kości goleni
- ruchy: zgięcie (opuszczenie grzbietu stopy), zgięcia podeszwowe stopy, prostowania (unoszenie grzbietu stopy), zginanie grzbietowe stopy
E) staw skokowo-piętowo-łódkowy (art. talocalaneonavicularis)
- inaczej staw skokowy dolny
- kombinowany stożkowo-kulisty; złożony, jednoosiowy
- budowa: pow. stawowa na tylnym odc. góry kości piętowej oraz odc.więzadła piętowo łódkowego piętowego i pow. stawowa w tylnym odcinku pow kości skokowej
- ruchy: unoszenie przyśrodkowego brzegu stopy (supinacja), unoszenie brzegu bocznego stopy (pronacja)
F) śródstopno-paliczkowe (art. metatarsophalangeales)
- stawy kuliste, czynnościowo ograniczone
- ruchy: zginanie (flexio) i prostowanie (extensio)
G) międzypaliczkowe stopy (art. interphalangeales pedis)
- zawiasowe, proste, jednoosiowe
- ruchy: zginanie (flexio) i prostowanie (extensio)

Mięśnie

A) Mięśnie uda:
a) przednie:
- zginacz stawu biodrowego
- prostownik stawu kolanowego
- czworogłowy uda (m. quadriceps femoris)
- krawiecki (m. sartorius)

b)przyśrodkowe:
- m. przywodziciel długi (m. adductor longus)
- m. przywodziciel krótki (m. adductor brevis)
- m. m. przywodziciel wielki (m. adductor magnus)
- m. grzebieniowy (m. pectineus)
- m. smukły (m. gracilis)
c) boczne
- napinacze stawu biodrowo lędźwiowego
d) tylne:
- m. pośladkowe
- m. dwugłowy uda (m. biceps femoris)
- m. półścięgnisty (m. semitendinosus)
- m. półdłoniasty (m. semimembranosus)

B) Mięśnie podudzia:
a) grupa przednia:
- m. piszczelowy przedni (m. tibialis anterior)
- m. prostownik długi palców (m. extensor digitorum longus)
- m. prostownik długi palucha (m. extensor hallucis longus)
b) grupa boczna:
- m. strzałkowy długi (m. peroneus longus)
- m. strzałkowy krótki (m. peroneus brevis)
c) grupa tylna:
i)warstwa powierzchniowa:
- m. brzuchaty łydki (m. gastrocnemius)
- m. płaszczkowaty (m. soleus)
- m. podeszwowy (m. plantaris)
ii)warstwa głęboka:
- m. podkolanowy (m. popliteus)
- m. zginacz palców długi (m. flexor digitorum longus)
- m. piszczelowy tylny (m. tibialis posterior)
- m. zginacz palucha długi (m. flexor hallucis longus)

Nerwy

A) Unerwienie mięśni działających na staw biodrowy:
a) nerw pośladkowy górny (nervus gluteus superior)
b) nerw pośladkowy dolny (n.gluteus inferior)
c) nerw kulszowy (n.ischiadicus)
d) nerw zasłonowy (n.obturatorius)
e) nerw udowy (n.femoralis)
B) Unerwienie mięśni działających na staw kolanowy:
a) nerw udowy (n.femoralis)
b) nerw kulszowy (n.ischiadicus)
c) nerw zasłonowy (n.obturatorius)
d) nerw piszczelowy (n.tibialis)
C) Unerwienie mięśni goleni i stopy:
a) nerw piszczelowy (n.tibialis)
b) nerw strzałkowy wspólny (n.fibularis communis)
c) nerw strzałkowy głęboki (n. fibularis profundus)
d) nerw strzałkowy powierzchowny (n.fibularis superficialis)
e) nerw podeszwowy przyśrodkowy (n.plantaris medialis)
f) nerw podeszwowy boczny (n.plantaris lateralis)

Naczynia krwionośne

A) Miednica i udo:
a) t. pośladkowa górna (a. glutea superior)
b) t. pośladkowa dolna (a. glutea inferior)
c) ż. pośladkowe górne (vv. gluteae superiores)
d) ż. pośladkowe dolne (vv. gluteae inferiores)
e) t. biodrowa wewnętrzna (a. iliaca interna)
f) ż. biodrowa wewnęrzna (v.iliaca interna)
g) t. sromowa (a.. pudenda )
h) ż. sromowa (v. pudenda)
i) t. udowa (a.femoralis)
j) ż. udowa (v.femoralis)
k) t. zasłonowa (a.obturatoria)
B) Podudzie i stopa:
a) ż.podkolanowa (v.poplitea)
b) t. podkolanowa (a.poplitea)
c) ż. odstrzałkowa (v.saphena parva)
d) ż. odpiszczelowa (v. saphena magna)
e) t. piszczelowa (a. tibialis)
f) t. strzałkowa (a.fibularis)
g) t. grzbietowa stopy (a.dorsalis pedis)
h) t. podeszwowa (a.plantaris)

ce - anatomia. Strona ułatwiająca wymianę informacji pomiędzy studentami elektroradiologii.

Kręgosłup (columna vertebralis) składa się z kręgów (vertebrae) i ich połączeń. Wyróżnia się pięć odcinków kręgosłupa: szyjny, piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy i kość guziczną, które tworzą odpowiednie krzywizny.

Niektóre tylko części kręgów są dostępne bezpośredniemu badaniu. Jednak stan kręgosłupa jako całości odpowiada za postawę człowieka oraz czynność wielu narządów.

Odcinek szyjny kręgosłupa składa się z 7 kręgów szyjnych (vertebrae cervicales) tworzących szyjną krzywiznę przednią (lordosis cervicalis). Charakterystyczne rozdwojone na końcu wyrostki kolczyste kręgów szyjnych C2-C6 nie są wyczuwalne ze względu na obecność mięśni karku oraz więzadła karkowego (ligamentum nuchae) rozpiętego od grzebienia potylicznego zewnętrznego do wyrostków kolczystych wszystkich kręgów szyjnych (wyczuwa się je przy głowie pochylonej do przodu). Wyrostek kolczysty siódmego kręgu nie jest rozdwojony oraz wyróżnia się długością tak, że jest prawie zawsze widoczny na karku. Z tego powodu kręg ten nosi miano wystającego (vertebra prominens). Odnalezienie jego ułatwia liczenie niższych kręgów.

Wyrostek poprzeczny kręgu szczytowego (processus transversus atlantis)[2] wyczuć można czasem, zwłaszcza u kobiet, pomiędzy gałęzią żuchwy a mięśniem mostkowo-obojczykowo-sutkowym nieco poniżej wyrostka sutkowatego. Podobnie można spróbować znaleźć końce wyrostków poprzecznych pozostałych kręgów szyjnych.
Wyrostki poprzeczne kręgów C3-C6 mają na końcu guzek przedni i guzek tylny (tuberculum anterius et posterius). Guzek przedni wyrostka poprzecznego szóstego kręgu jest szczególnie wydatny. Do przodu od niego leży tętnica szyjna wspólna (arteria carotis communis), dlatego nosi on nazwę guzka tętnicy szyjnej (tuberculum caroticum). Możliwe jest zamknięcie światła tętnicy przez dociśnięcie jej do guzka tętnicy szyjnej.

Część piersiowa kręgosłupa zbudowana jest z 12 kręgów tworzących piersiową krzywizną tylną (kyphosis thoracica). Łatwo wyczuwalne są wyrostki kolczyste wszystkich kręgów piersiowych. Zwykle wyrostek kolczysty Th1 "wystaje" bardziej niż wyrostek kolczysty kręgu wystającego. Koniec wyrostka kolczystego kręgu piersiowego znajduje się na wysokości trzonu niższego kręgu

Część lędźwiowa kręgosłupa zbudowana jest z 5 kręgów tworzących lędźwiową krzywiznę przednią (lordosis lumbalis). Wyczuwa się wyrostki kolczyste kręgów lędźwiowych położone na wysokości odpowiednich trzonów. Płaszczyzna nadgrzebieniowa (przechodząca przez najwyższe punkty grzebieni biodrowych) przecina trzon L4.

Kość krzyżowa powstaje ze zrośnięcia się 5 kręgów krzyżowych z utworzeniem tylnej krzywizny krzyżowej (kyphosis sacralis). Linia łącząca kolce biodrowe tylne górne zwykle przecina kość krzyżową na poziomie S2. Na powierzchni grzbietowej kości krzyżowej (facies dorsalis) wyczuć można grzebień krzyżowy pośrodkowy (crista sacralis mediana). U dołu poniżej grzebienia krzyżowego pośrodkowego znajduje się rozwór krzyżowy (hiatus sacralis) prowadzący do kanału krzyżowego (canalis sacralis), czyli dolnej części kanału kręgowego (canalis vertebralis).
W badaniu per rectum wyczuć można na powierzchni miednicznej (facies pelvica) kresy poprzeczne (lineae transversae) i wzgórek (promontorium) - krążek międzykręgowy pomiędzy L5 a kością krzyżową.

Kość guziczną wyczuwa się w przedłużeniu kości krzyżowej w karbie odbytu (crena ani) lub w badaniu per rectum

POŁĄCZENIA KRĘGOSŁUPA
Wśród połączeń kręgosłupa możemy spotkać zarówno połączenia ścisłe (chrząstkozrosty, więzozrosty i kościozrosty), jak i połączenia ruchome - stawowe. Generalnie połączenia krę-gosłupa dzielimy na długie i krótkie. Połączenia krótkie zespalają ze sobą sąsiednie kręgi, na-tomiast połączenia długie łączą więcej niż dwa kręgi.

Do połączeń długich zaliczamy :
1. więzadło podłużne przednie (ligamentum longitudinale anterius) - rozpoczyna się na guzku gardłowym części podstawnej k. potylicznej i biegnie po przedniej powierzchni trzonów kręgów i tarcz międzykręgowych, zachodząc na powierzchnie boczne trzonów kręgów; koń¬czy się na powierzchni miednicznej k. krzyżowej.
2. więzadło podłużne tylne (ligamentum longitudinale posterius) - rozpoczyna się na stoku k. potylicznej i przednim brzegu otworu wielkiego, biegnie wzdłuż tylnej powierzchni trzonów kręgów i tarcz międzykręgowych (łączy się ściśle z tarczami międzykręgowymi, rozszerzając się na nich, a zwężając na trzonach kręgów) i kończy w górnym odcinku kanału krzyżowego.
3. więzadło nadkolcowe (ligamentum supraspinale) - łączy wyrostki kolczyste kręgów po-cząwszy od C7 aż do grzebienia krzyżowego pośrodkowego.
4. więzadło karkowe (ligamentum nuchae) - przyczepia się do grzebienia potylicznego ze-wnętrznego, guzka tylnego kręgu szczytowego oraz wierzchołków wyrostków kolczystych kręgów C2 - C7.

Połączenia krótkie łączą :
1. wyrostki stawowe - są to tzw. połączenia międzykręgowe (juncturae zygapophysiales s. articulationes intervertebrales)(łączą wyrostki stawowe górne i dolne tworząc 23 pary sta¬wów międzykręgowych).
2. łuki kręgów - więzadła żółte (ligamenta flava s. ligamenta interarcuata).
3. wyrostki poprzeczne - więzadła międzypoprzeczne (ligamenta intertransversaria).
4. wyrostki kolczyste - więzadła międzykolcowe (ligamenta interspinalia).
5. trzony kręgów - krążki międzykręgowe (disci intervertebrales) - zbudowane z dwóch cz꬜ci : jądra miażdżystego (nucleus pulposus) położonego ekscentrycznie bliżej brzegu tylnego krążka oraz pierścienia włóknistego (anulus fibrosus) położonego obwodowo w stosunku do jądra miażdżystego w postaci koncentrycznie ułożonych blaszek. Komórki jądra miażdży¬stego oraz więzadło wierzchołka zęba są pozostałościami po strunie grzbietowej (chorda dor¬salis).
Połączenie k. krzyżowej z guziczną

Jest to tzw. połączenie krzyżowo-guziczne (junctura sacrococcygea). Łączą się w nim rożki guziczne (cornua coccygea) i rożki krzyżowe (cornua sacralia). Powierzchnie są uzu¬pełnione przez krążek międzykręgowy. Połączenie to wzmacniają :
a). więzadło krzyżowo-guziczne brzuszne (odp. więzadłu podłużnemu przedniemu)
b). więzadło krzyżowo-guziczne grzbietowe głębokie (odp. więzadłu podłużnemu tylnemu)
c). więzadło krzyżowo-guziczne grzbietowe powierzchowne (odp. więzadłom żółtym i toreb¬kom stawowym)
d). więzadło krzyżowo-guziczne boczne ( odp. więzadłom międzypoprzecznym).

Połączenia kręgosłupa z czaszką
Wyróżniamy dwa stawy łączące kręgosłup z głową :
a). staw górny głowy ( staw szczytowo-potyliczny ; articulatio atlantooccipitalis)
b). staw dolny głowy (staw szczytowo-obrotowy; articulatio atlantoaxialis)

Staw górny głowy składa się z dwóch symetrycznych stawów.

Powierzchnie stawowe : główkę w stawie stanowi powierzchnia stawowa kłykcia k. potylicz¬nej; panewką jest dołek stawowy górny kręgu szczytowego.

Torebka stawowa : przyczepia się wzdłuż brzegów powierzchni stawowych.
Więzadła :
1. błona szczytowo-potyliczna przednia (membrana atlantooccipitalis anterior) - przycze¬pia się do części podstawnej k. potylicznej i łuku przedniego kręgu szczytowego.
2. błona szczytowo-potyliczna tylna (membrana atlantooccipitalis posterior) - przyczepia się do brzegu tylnego otworu wielkiego k. potylicznej i do tylnego łuku kręgu szczytowego.
Ruchy : w stawie górnym głowy wykonujemy ruchy "potakiwania".

Staw dolny głowy morfologicznie zbudowany jest z czterech stawów; dwóch nieparzystych położonych do przodu i do tyłu od zęba kręgu obrotowego; oraz dwóch parzystych stawów szczytowo-obrotowych bocznych.

Powierzchnie stawowe : główkę w stawie szczytowo-obrotowym bocznym stanowi po-wierzchnia stawowa górna kręgu obrotowego; panewką jest dołek stawowy dolny kręgu szczytowego. Stawy związane z zębem kręgu obrotowego to stawy szczytowo-obrotowe po-środkowe, odpowiednio przedni i tylny.
Główką w stawie szczytowo-obrotowym pośrodkowym przednim jest powierzchnia stawowa przednią zęba kręgu obrotowego; panewkę stanowi dołek zęba (fovea dentis). Z kolei w sta¬wie szczytowo-obrotowym pośrodkowym tylnym główkę stanowi powierzchnia stawowa tylna zęba, a panewką jest powierzchnia stawowa więzadła poprzecznego kręgu szczytowego.
Torebki stawowe : przyczepiają się wzdłuż brzegów powierzchni stawowych.

Więzadła :
1. więzadło krzyżowe kręgu szczytowego (ligamentum cruciforme atlantis) - jest zbudo¬wane z części poziomej (więzadło poprzeczne kręgu szczytowego) oraz pionowej (pęczki podłużne).
a). więzadło poprzeczne kręgu szczytowego (ligamentum transversum atlantis) - przyczepia się do wewnętrznych powierzchni części bocznych kręgu szczytowego.
b). pęczki podłużne górne (fasciculi longitudinales superiores) - przyczepiają się do przed¬niego brzegu otworu wielkiego k. potylicznej i do więzadła poprzecznego kręgu szczytowego.
c). pęczki podłużne dolne (fasciculi longitudinales inferiores) - odchodzą również od więza¬dła poprzecznego i dochodzą do tylnej powierzchni trzonu kręgu obrotowego.
2. więzadło wierzchołka zęba (ligamentum apicis dentis) - łączy szczyt zęba z brzegiem przednim otworu wielkiego.
3. więzadła skrzydłowate (ligamenta alaria) - rozpoczynają się na stronach bocznych zęba i dochodzą do powierzchni przyśrodkowych kłykci potylicznych.
4. błona pokrywająca (membrana tectoria) - rozpoczyna się na wewnętrznej powierzchni części podstawnej k. potylicznej i kończy na powierzchni tylnej trzonu kręgu obrotowego.

Ruchy : w stawie dolnym głowy wykonujemy ruchy "przeczenia".

Kanał kręgowy (ograniczenia)
- od przodu : tylne powierzchnie trzonów kręgów i krążków międzykręgowych oraz lig. longitudinale poste¬rius.
- od boków : nasady łuków kręgów
- od tyłu : blaszki łuków kręgów i ligg. flava (więzadła żółte)
Boczna ściana kanału kręgowego jest niepełna ponieważ między nasadami łuków kręgów leżą otwory mię¬dzykręgowe.

Staw krzyżowo-biodrowy (articulatio sacroiliaca)
Staw płaski (nie jest możliwe rozróżnienie główki i panewki).
Powierzchnie stawowe są utworzone przez powierzchnie uchowate k. biodrowej
i k. krzyżowej.
Torebka stawowa silnie napięta, przyczepia się do brzegów powierzchni stawowych.

Więzadła.
1. więzadła krzyżowo-biodrowe brzuszne (ligamenta sacroiliaca ventralia) - łączą po-wierzchnię miedniczną części bocznej k. krzyżowej z brzegiem przednim powierzchni uchowa-tej k. biodrowej.
2. więzadła krzyżowo-biodrowe grzbietowe (ligamenta sacroiliaca dorsalia) - łączą grze¬bień krzyżowy pośredni i boczny z brzegiem tylnym talerza k. biodrowej (na przestrzeni od kolca biodrowego tylnego górnego do dolnego). Ze względu na przyczep dalszy tego więza¬dła wyróżniamy w nim dwa pasma :
a). więzadło krzyżowo-biodrowe grzbietowe krótkie (ligamentum sacroiliacum dorsale breve) - przyczepiające się do kolca biodrowego tylnego górnego
b). więzadło krzyżowo-biodrowe grzbietowe długie (ligamentum sacroiliacum dorsale lon¬gum) - przyczepiające się do kolca biodrowego tylnego dolnego.
3. więzadła krzyżowo-biodrowe międzykostne (ligamenta sacroiliaca interossea) - łączą odpowiednio guzowatości k. biodrowej i k. krzyżowej.
4. więzadło biodrowo-lędźwiowe (ligamentum iliolumbale) - rozpoczyna się na wyrostkach poprzecznych L4 i L5, a kończy się na tylnej części grzebienia k. biodrowej oraz powierzchni wewnętrznej talerza k. biodrowej i powierzchni górnej części bocznej k. krzyżowej.

1. więzadło krzyżowo-guzowe (ligamentum sacrotuberale) - biegnie od kolców biodrowych tylnych : górnego i dolnego, od brzegu bocznego k. krzyżowej i górnych dwóch kręgów
k. guzicznej - dochodzi do powierzchni przyśrodkowej guza kulszowego. Wzdłuż przyśrodko-wego brzegu gałęzi k. kulszowej biegnie wąskie pasmo tego więzadła, tzw. wyrostek sierpo-waty (processus falciformis). Wyrostek ten wraz z gałęzią k. kulszowej tworzą rowek, w którym zawarte są naczynia sromowe wewnętrzne oraz nerw sromowy, które tą drogą zdążają poprzez otwór kulszowy mniejszy do dołu kulszowo-odbytniczego.
2. więzadło krzyżowo-kolcowe (ligamentum sacrospinale) - rozpoczyna się na brzegu bocz¬nym dolnej części k. krzyżowej i górnych kręgach guzicznych, a kończy się na kolcu kulszo¬wym.

Wspomniane więzadła przekształcają wcięcia kulszowe w otwór kulszowy większy (foramen ischiadicum majus) i otwór kulszowy mniejszy (foramen ischiadicum minus)
Otwór międzykręgowy (ograniczenia)
- od góry : wcięcie kręgowe dolne kręgu leżącego bezpośrednio wyżej
- od dołu : wcięcie kręgowe górne kręgu leżącego bezpośrednio niżej
- od przodu : powierzchnie tylne trzonów sąsiednich kręgów i krążka międzykręgowego
- od tyłu : wyrostki stawowe - dolny, kręgu leżącego wyżej; górny, kręgu leżącego bezpośrednio niżej oraz przednia powierzchnia torebki stawu międzykręgowego.
Zawartość otworu międzykręgowego :
1. nerw rdzeniowy
2. zwój międzykręgowy (in. zwój rdzeniowy)
3. gałąź rdzeniowa i jej podział na tętnice korzeniowe
4. żyły łączące sploty żylne kręgowe wewnętrzne z zewnętrznymi

POŁĄCZENIA ŻEBER Z KRĘGOSŁUPEM
Żebra łączą się z kręgami piersiowymi za pomocą stawów żebrowo-kręgowych (articulationes costovertebrales). Nazwa ta obejmuje połączenie głowy żebra z dołkami że-browymi trzonów kręgów piersiowych i dołkiem żebrowym krążka międzykręgowego oraz połączenie guzka żebra z dołkiem żebrowym wyrostka poprzecznego.

Articulatio capitis costae (staw głowy żebra)
Powierzchnie stawowe : główkę w tym stawie stanowi powierzchnia stawowa głowy żebra; panewkę stanowi dołek żebrowy dolny kręgu leżącego wyżej, dołek żebrowy górny kręgu położonego bezpośrednio niżej oraz dołek żebrowy krążka międzykręgowego. Należy tu do¬dać, iż żebro I łączy się przeważnie tylko z trzonem Th1, również żebra XI i XII (a czasem też X).
Torebka stawowa : przyczepia się wzdłuż brzegów powierzchni stawowych.

Więzadła:
1. więzadło promieniste głowy żebra (ligamentum capitis costae radiatum) - biegnie od głowy żebra do powierzchni bocznej trzonów odpowiednich kręgów i krążka międzykręgo¬wego.
2. więzadło śródstawowe głowy żebra (ligamentum capitis costae intraarticulare) - biegnie od grzebienia głowy żebra do krążka międzykręgowego (brakuje go w stawach żeber I, XI i XII, a czasem także X).

Articulatio costotransversaria (staw żebrowo-poprzeczny)
Istnieją na 10 górnych żebrach.
Powierzchnie stawowe : główkę w tym stawie stanowi powierzchnia stawowa guzka żebra; panewkę stanowi powierzchnia stawowa dołka żebrowego odpowiedniego kręgu.
Torebka stawowa : przyczepia się do brzegów powierzchni stawowych.

Więzadła :
1. więzadło żebrowo-poprzeczne (ligamentum costotransversarium) - jest rozpięte między tylną powierzchnią szyjki żebra a przednią powierzchnią wyrostka poprzecznego odpowiada¬jącego mu kręgu.
2. więzadło żebrowo-poprzeczne górne (ligamentum costotransversarium superius) - bie¬gnie od grzebienia szyjki żebra do dolnego brzegu wyrostka poprzecznego kręgu leżącego bezpośrednio wyżej.
3. więzadło żebrowo-poprzeczne boczne (ligamentum costotransversarium laterale) - bie¬gnie dwoma pasmami z tylnej powierzchni szyjki żebra do nasady wyrostka kolczystego oraz do nasady wyrostka poprzecznego, bezpośrednio wyżej położonego kręgu.
4. więzadło guzka żebra (ligamentum tuberculi costae) - biegnie od wierzchołka wyrostka poprzecznego do tylnej powierzchni guzka żebra.

POŁĄCZENIA ŻEBER Z MOSTKIEM
Siedem górnych żeber (zwanych żebrami prawdziwymi) łączy się z mostkiem.
a). chrząstka żebra pierwszego łączy się za pomocą chrząstkozrostu mostkowo-żebrowego żebra pierwszego (synchondrosis sternocostalis costae primae).
b). żebra II - VII łączą się z mostkiem za pomocą stawów mostkowo-żebrowych (articulationes sternocostales). Główkę w stawie stanowi powierzchnia stawowa końca mostkowego chrząstki żebra; panewką jest powierzchnia stawowa wcięcia żebrowego mostka (dla żebra II - wcięcie żebrowe leży na pograniczu rękojeści i trzonu mostka; dla żeber III - VI wcięcia żebrowe znajdują się na bocznym brzegu trzonu; natomiast dla żebra VII wcięcie że¬browe leży na pograniczu trzonu i wyrostka mieczykowatego). Torebka stawowa : przyczepia się wzdłuż brzegów powierzchni stawowych.

Więzadła :
1. więzadła promieniste mostkowo-żebrowe (ligamenta sternocostalia radiata : anterius et posterius) - biegną odpowiednio z przedniej i tylnej powierzchni mostkowych końców chrzą¬stek żeber na przednią i tylną powierzchnię mostka.
2. więzadło śródstawowe mostkowo-żebrowe (ligamentum sternocostale intraarticulare) - jest obecne w stawie mostkowo-żebrowym żebra II. Biegnie od mostkowego końca żebra II do miejsca połączenia rękojeści i trzonu mostka.
3. więzadła żebrowo-mieczykowe (ligamenta costoxiphoidea) - biegną z dolnego końca trzonu mostka i przednich powierzchni VI i VII chrząstki żebrowej na powierzchnie przednią wyrostka mieczykowatego (łączą się z blaszką przednią pochewki m. prostego brzucha).

Przylegające chrząstki żeber VI, VII i VIII z reguły łączą się stawami międzychrząstkowymi (articulationes interchondrales).

Otwór górny klatki piersiowej (ograniczenia)
- od przodu : górny brzeg rękojeści mostka (wcięcie szyjne); górne powierzchnie końców mostkowych obojczyków.
- od boków : brzegi wewnętrzne pierwszych żeber
- od tyłu : przednia powierzchnia trzonu kręgu Th1.

Otwór dolny klatki piersiowej (ograniczenia)
- od przodu : dolny brzeg wyrostka mieczykowatego mostka;
- od boków : dolne brzegi łuków żebrowych (chrząstki żeber X - VII)
- od tyłu : wolne końce żeber XI-tych, dolne brzegi żeber XII-tych i przednia powierzchnia trzonu kręgu Th12.

8. Funkcje kręgosłupa:
a) podporowa dla czaszki oraz obręczy barkowej i miednicznej,
b) miejsce przyczepu mięśni głowy i szyi, tułowia i kończyn,
c) ochrona rdzenia kręgowego.

krzela. Strona ułatwiająca wymianę informacji pomiędzy studentami elektroradiologii.

Krtań

1. Chrząstki nieparzyste:
a) tarczowata ( cartilago thyroidea) - twz. jabłko Adama, tworzy ochronę
dla głośni, ma rogi tylen, otwory dla nerwów.
b) pierścieniowata (cartlirago cricoidea) -
c) nadgłośniowa (cartlirago epiglottica) - przednie ograniczenie wejście do
krtani,
2. Chrząstki parzyste:
a) nalewkowate ( cartilagines arytenoidae) - na ich biegunie chrząstka
różkowata
b) różkowate ( cartlirago corriculata)
c) klinowate
3. wyrostek głosowy - skierowany do przodu, o którego przyczepia się
więzadło głosowe i wyrostek mięśniowy ( proc. muscularis)
4. więzadło pierścieniowo tarczowe - między chrząstką pierścieniową i
tarczowatą, jego górny brzeg tworzy więzadło głosowe
5. Struny głosowe:
a) fałd śluzówkowy ( przedsionka)
b) komponenta krótsza - z chrząstki
c) komponenta dłuższa - tkanka łączna

Oskrzela

1. Główne lewe - większe, mniejszy przekrój, od niego 2 oskrzela płatowe
2. Górne prawe - mniejsze, większy przekrój ( do niego wnika więcej ciał
obcych, tu częściej umiejscawiają się choroby), od niego 2 oskrzela
płatowe
3. Oskrzele średnie:
- Płatowe
- Segmentowe
- Podsegmentowe
4. w obrębie płuca jest 10 segmentów
5. oskrzelek - bez chrząstki, zbudowany tylko z mięśniówki
6. oskrzeliki:
- końcowe
- oddechowe
7. końcowy odcinek drogo oddechowej : gronek płucny ( otoczony licznymi
naczyniami krwionośnymi)
8. Wewnątrz wysłane błoną śluzową.

MM

ie. Strona ułatwiająca wymianę informacji pomiędzy studentami elektroradiologii.

1. Mięśnie utrzymujące pionową postawę ciała:
- m. czworoboczny grzbietu
- m. prostownik grzbietu
- m. pośladkowe
- m. dwugłowy uda
- m. trójgłowy łydki
2. Liczba mięśni jest określana na 450 do 500, w zależności od tego, czy poszczególne części mięśnia są liczone jako odrębne mięśnie. Ich masa stanowi około 30% masy ciała, a więc od 25 do 35 kg.
3. Narządami pomocniczymi mięśni są:
a) powiezie - błony łącznotkankowe otaczające pojedyncze mięśnie lub grupy mięśniowe, wytwarzające również przegrody międzymięśniowe,
b) pochewki ścięgien , kaletki maziowe - łącznotkankowe woreczki z substancją maziową wy¬stępujące tam, gdzie ścięgna mięśni trą o podłoże.
c) trzeszczki
4. Mięśnie są bogato unaczynione. Wymaga tego ich czynność kurczenia się (dosta¬wa tlenu i składników energetycznych). Obliczono, że w l mm3 mięśnia poprzecznie prążkowanego znajduje się przeciętnie 2000 naczyń krwionośnych włosowatych.
5. Zakończenia nerwowe w mięśniach można podzielić na ruchowe i czuciowe. Zakończeniem ruchowym jest płytka ruchowa. Oprócz płytek ruchowych spotyka się też zakończenia nerwowe w postaci tzw. gronek końcowych, które są pęczkiem włókien nerwowych o słabo wykształconych osłonkach rdzennych. Występują głównie w mięśniach wykonujących skurcze toniczne, jak np. mięsień zwie¬racz odbytu zewnętrzny. Jedna komórka nerwowa unerwia od l O do 200 włókien mięśniowych (tzw. jednostka motoryczna). Im czynność mięśnia jest bardziej precyzyjna, .tym mniejsza liczba włókien mięśniowych przypada na jedną komórkę nerwową-
Zakończeniami czuciowymi są natomiast wrzecionka nerwowo-mięśniowe lub wrzecionka nerwowo-ścięgnowe służące do odbioru czucia proprioceptywnego.

6. Mięśnie grzbietu
Mięśnie grzbietu (musculi dorsi) tworzą złożony układ długich, krótkich i płaskich i o różnorodnym działaniu i unerwieniu. Dzielą się na:

A. Mięśnie dochodzące do obręczy kończyny górnej i żeber
a) warstwa powierzchowna - mięsień czworoboczny, mięsień najszerszy grzbietu
b) warstwa głęboka - mięsień dźwigacz łopatki mięśnie równoległoboczne większy i mniejszy , mięśnie zębate tylne górny i dolny .
Powodują one ruchy barków i ramienia, ustalają kości obręczy kończyny górnej, działają jako pomocnicze mięśnie wdechowe. Unerwione są przez splot szyj¬ny, splot ramienny, nerwy międzyżebrowe, nerw dodatkowy (n. XI)

B. Mięśnie własne grzbietu:
a) pasmo przyśrodkowe - mięśnie kolcowe, np. mięsień kolcowy, śnie międzykolcowe, mięśnie poprzeczno-kolcowe, np. mięsień półkolcowy i szyi, mięśnie kolcowo-poprzeczne, np. mięsień płatowaty głowy i szyi!
b) pasmo boczne — mięsień prostownik grzbietu który dzieli się na mięsień najdłuższy i mięsień biodrowo-żebrowy oraz mięśnie międzypoprzeczne, np. mięśnie międzypoprzeczne tylne.
C. Mięśnie podpotyliczne - grupa mięśni ograniczająca trójkąt podpotyliczny, przez który tętnice kręgowe wnikają do jamy czaszki. Prostują kręgosłup, unerwione przez gałęzie grzbietowe nerwów rdzeniowych

6. Mięśnie klatki piersiowej
Mięśnie klatki piersiowej dzielą się na trzy grupy:
a) Mięśnie powierzchowne - mięsień piersiowy większy, mięsień piersiowy mniejszy, mięsień zębaty przedni, mięsień podobojczykowy .
Mięśnie te przyczepiają się do kości klatki piersiowej i do kości obręczy koń¬czyny górnej, w związku z tym współdziałaj ą przy ruchach kończyny górnej, natomiast przy ustalonej kończynie górnej działają jako pomocnicze mięśnie wdechowe. Są unerwione przez nerw piersiowy przyśrodkowy i boczny, nerw piersiowy długi i nerw podobojczykowy.
b) Mięśnie środkowe - mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne i wewnętrzne, mięśnie dźwigacze żeber, wypełniają przestrzenie międzyżebrowe uszczelniając jamę klatki piersiowej, działają jako pomocnicze mięśnie wdechowe. W przestrzeniach międzyżebrowych, pomiędzy mięśniami przebiegają naczynia i nerwy międzyżebrowe unerwiające mięśnie tej grupy.
c) Mięśnie głębokie - przepona i mięsień poprzeczny klatki piersiowej (szczątkowy). Przepona jest mięśniem płaskim oddzielającym jamę brzuszną od jamy klatki piersiowej, wypukłym ku górze, zwłaszcza w częściach bocznych (tzw. osklepki przepony). Osklepek prawy przepony sięga wyżej -jego rzut na przednią ścianę klatki piersiowej przy wydechu znajduje się na górnym brzegu IV żebra, natomiast rzut osklepka lewego na V żebrze.
W zależności od położenia początków części obwodowej przepony wyróżnia się część lędźwiową, część żebrową i część mostkową. Przyczep stanowi środek ścięgnisty przepony, który jest rodzajem ścięgna śródmięśniowego, o kształcie trójlistnej koniczyny.

7. Przepona.
A. W przeponie znajduje się wiele otworów i szczelin (w części lędźwiowej przepony i pomiędzy jej początkami), stanowiących przejścia dla przełyku, naczyń nerwów. Są to:
a) rozwór aortowy - przechodzą przez niego aorta zstępująca, przewód chłonny piersiowy, nerw przeponowy lewy;
b) rozwór przełykowy - przechodzą przez niego przełyk i nerwy błędne.
c) żyły głównej - przechodzą przez niego żyła główna dolna, nerw przeponowy prawy
d) szczeliny w części lędźwiowej przepony - przechodzą przez nie pnie współ-trzewne większy i mniejszy;
e) Między częścią mostkową a żebrową przepony, tzw. trójkąt Larreya - przechodzą przez nią gałęzie tętnicy piersiowej wewnętrznej;
f) szczelina między częścią lędźwiową a żebrową przepony, tzw otwór Bochdaleka-miejsce styku opłucnej z otrzewną, stwarzające możliwość przenoszenia stanów zapalnych.

B. Czynność przepony jest sterowana przez autonomiczny ośrodek oddechowy położony w rdzeniu przedłużonym. U człowieka dorosłego przepona kruczy się 16-18 razy na minutę, u noworodka do 40 razy na minutę. Wpływ naszej woli na ośrodek oddechowy i czynność przepony jest ograniczony, bezdech nic przekracza 2 minut. Przepona jest najsilniejszym mięśniem wdechowym (prawie 75% siły wdechu). Współdziałają z nią mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne. Jako pomocnicze mięśnie wdechowe mogą także działać: mięsień piersiowy większy i mniej¬szy, mięsień zębaty przedni, mięśnie pochyłe, mięsień najszerszy grzbietu i inne.

C. Unerwienie przepony stanowią nerwy przeponowe i część nerwów międzyżebrowych.

8. Z powięzi klatki piersiowej należy wymienić: powięź piersiową powięź obojczykowo-piersiową i powięź wewnątrzpiersiową. Otwory i szczeliny w przeponie mogą być miejscem powstawania przepuklin i. Najczęstsza jest przepuklina roztworu przełykowego.

9. Mięśnie kończyny górnej
Mięśnie kończyny górnej dzielą się na mięśnie obręczy kończyny górnej, mięśnie ramienia, mięśnie przedramienia i mięśnie ręki. Mięśnie obręczy kończyny górnej rozpoczynają się na obojczyku i łopatce, a kości ramiennej. Zalicza się tu mięśnie: przedgrzebieniowy, nadgrzebieniowy, obły większy i mniejszy, podłopatkowy i naramienny
Biorą one udział we wszystkich ruchach w stawie ramiennym, ograniczają również przestrzeń, zwaną dołem pachowym, znajdującą się pomiędzy boczną ścianą klatki piersiowej a kończyną górną. W przestrzeni tej przebiegają nerwy i naczynia do kończyny górnej oraz znajdują się węzły chłonne pacho¬we. Mięśnie te unerwione są przez część nadobojczykową splotu ramiennego.

Mięśnie ramienia dzielimy na:
1) grupę przednią (zginaczy), do której zaliczamy mięśnie: kruczo-ramienny, dwugłowy ramienia i ramienny, unerwione przez nerw mięśniowo-skórny;
2) grupę tylną (prostowników), do której zaliczamy mięśnie: trójgłowy i łokciowy , unerwione przez nerw promieniowy.

Mięśnie przedramienia dzielimy na:
1) grupę przednią (zginaczy), do której należą mięśnie: nawrotny obły, zginacz promieniowy nadgarstka, dłoniowy długi, zginacz łokciowy nadgarstka, zginacz powierzchowny i zginacz głęboki palców, zginacz długi kciuka, nawrotny czworoboczny, unerwione przez nerw łokciowy i nerw pośrodkowy;
2) grupę tylną (prostowników), do której należą mięśnie: ramienno-promieniowy. prostownik promieniowy długi i krótki nadgarstka, prostownik palców, prostownik palca małego, prostownik wskaziciela, prostownik długi i krótki kciuka, prostownik łokciowy i prostownik promieniowy nadgarstka, odwracacz i odwodziciel kciuka długi, unerwione przez nerw promieniowy.

Mięśnie obu grup działają jako zginacze lub prostowniki w stawie łokciowym, promieniowo-nadgarstkowym i w stawach międzypaliczkowych powodują również ruchy odwracania i nawracania ręki, a także odwodzenie łokciowe i odwodzenie promieniowe.
Ponieważ siła przedniej grupy mięsni ramienia, zginających kończynę górną w stawie łokciowym jest wzmacniana przez grupę przednią mięśni przedramienia, które również przyczyniają się do tego ruchu, zginacze stawu łokciowego zyskują przewagę nad jego prostownikami (stosunek 1,6 do 1). Tym też tłumaczy się fakt, ze przy swobodnym zwisie kończyny jest ona lekko zgięta w stawie łokciowym.

Mięśnie ręki dzielimy na:
a). Mięśnie kłębu tworzą wyniosłość poniżej i przyśrodkowo od kciuka. Należą tu mięśnie: zginacz krótki kciuka, odwodziciel krótki kciuka, przeciwstawiacz kciuka i przywodziciel kciuka
b) mięśnie kłębika
c) Do mięsni środkowych ręki należą mięśnie: glistowate, występujące w liczbie czterech, zginające palce w stawach śródręczno-palcowych, a prostujące w stawach międzypaliczkowych, mięśnie międzykostne dłoniowe (w liczbie trzech) i grzbietowe (w liczbie czterech), przywodzące i odwodzące palce II, IV i V do os»l przechodzącej przez palec III.
Mięśnie ręki zapewniają ruchomość palcom ręki. Są unerwione przez nerw pośrodkowy i nerw łokciowy.
Z powięzi kończyny górnej należy wymienić: powięź naramienną i powięź pachową , powięź ramienia i powięź przedramienia.
Na przedniej powierzchni stawu łokciowego znajduje się zagłębienie, zwane dołem łokciowym, przez które przebiegają naczynia i nerwy z ramienia na przedramię. Większość z nich przechodzi następnie z przedramienia na rękę przez kanał nadgarstka.
10. Mięśnie brzucha
Mięśnie brzucha dzielą się na podłużne i płaskie
Do mięśni podłużnych należy mięsień prosty brzucha. Przebiega on od górnego brzegu spojenia łonowego do mostka i łuku żebrowego, w specjalnej ochraniającej go pochewce (pochewka mięśnia prostego brzucha), utworzonej przez rozcięgna mięśni płaskich. W części dolnej tej pochewki znajduje się również mięsień piramidowy. Mięśniem podłużnym jest także mięsień czworoboczny lędźwi, wypełniający przestrzeń pomiędzy grzebieniem biodrowym, najniższym żebrem a częścią lędźwiową kręgosłupa.

Mięśnie płaskie brzucha wypełniają przestrzeń pomiędzy mięśniami podłużnymi, więzadłami pachwinowymi i łukami żebrowymi. W zależności od kierunku przebiegu włókien i głębokości położenia noszą miana: mięsień skośny zewnętrzny brzucha , mięsień skośny wewnętrzny brzucha i mięsień poprzeczny brzucha.
W mięśniach płaskich brzucha, powyżej więzadła pachwinowego, bocznie od spojenia łonowego, przebiega skośnie, od góry i boku, ku dołowi i przyśrodkowo, szczelinowata przestrzeń zwana kanałem pachwinowym. Kanał pachwinowy jest drogą, którą jądro zstępuje w toku rozwoju osobnicze¬go. Wyróżnia się w nim pierścień pachwinowy głęboki, będący otworem w powięzi poprzecznej i stanowiący wejście do kanału oraz pierścień pachwinowy powierzchowny, będący otworem w rozcięgnie mięśnia skośnego zewnętrznego brzucha. Jest to słabsza część ściany jamy brzusznej, tzw. miejsce słabszego oporu , przez które w pewnych warunkach, jak np. przy częstych zmianach ciśnienia w jamie brzusznej, przy dźwiganiu ciężarów, zaparciu itp., mogą wydostawać się pod skórę narządy lub ich części. Nie ulega przy tym uszkodzeniu; wyścielająca od wewnątrz jamę brzuszną błona surowicza - otrzewna. W ten sposób powstają przepukliny pachwinowe.
Rozcięgna mięśni płaskich brzucha krzyżują się ze sobą w płaszczyźnie pośrodkowej, wytwarzając pasmo tkanki łącznej włóknistej zwartej, zwane kresą białą , która przebiega od wyrostka mieczykowatego mostka do gór¬nego brzegu spojenia łonowego. W połowie długości kresy białej znajduje się pępek ) stanowiący bliznę po pępowinie.
Jednoczesny skurcz mięśni podłużnych i płaskich brzucha oraz przepony, określany nazwą tłoczni brzusznej powoduje znaczny wzrost ciśnienia w jamie brzusznej. Ma to duże znaczenie w czasie oddawania kału, moczu i przy porodzie. Ponadto mięśnie brzucha współpracują przy ruchach tułowia.
Są unerwione przez nerwy międzyżebrowe, nerw biodrowo-podbrzuszny, biodrowo-pachwinowy i płciowo-udowy.

11. Mięśnie miednicy mniejszej
Mięśnie miednicy mniejszej występują w jej dnie tworząc dwie przepony. Od strony jamy brzusznej w kierunku krocza są to:

a) przepona miedniczna, do której należą mięśnie: dźwigacz odbytu, guziczne, zwieracz odbytu zewnętrzny;
b) przepona moczowo-płciowa w której wyróż¬nia się dwie warstwy;
i) warstwę głęboką utworzoną przez mięśnie: poprzeczny krocza głęboki i zwieracz cewki moczowej
ii) warstwę powierzchowną utworzoną przez mięśnie: poprzeczny krocza powierzchowny, kulszowo-jamisty i opuszkowo-gąbczasty .

Mięśnie wchodzące w skład obu przepon nie tylko podtrzymują narządy miednicy niniejszej, lecz również biorą udział przy oddawaniu stolca i moczu, a także przy wzwodzie prącia i łechtaczki oraz przy wytrysku nasienia. Są unerwione przez nerw sromowy i nerw guziczny.
Przestrzeń pomiędzy przeponą miedniczna a przeponą moczowo-płciowa nosi miano dołu kulszowo-odbytniczego, przez który przechodzą naczynia sromowe wewnętrzne i nerw sromowy (w ścianie bocznej dołu).

12. Mięśnie kończyny dolnej
A. Mięśnie kończyny dolnej dzielą się na mięśnie obręczy kończyny dolnej,(mięśnie uda, mięśnie goleni i mięśnie stopy, Mięśnie obręczy kończyny dolnej można podzielić na:
1) mięśnie wewnętrzne, do których należą mięśnie: biodrowo-lędźwiowy i zasłaniacz wewnętrzny;
2) mięśnie zewnętrzne, do których należą mięśnie: pośladkowy wielki pośladkowy średni, pośladkowy mały, tworzące wyniosłość pośladkową, oraz gruszkowaty, bliźniaczy górny i dolny, czworoboczny uda.

Współdziałaj ą przy ruchach w stawie biodrowym. Odgrywają dużą rolę w utrzymaniu wyprostnej postawy ciała. Są unerwione przez nerw poślad¬kowy górny i dolny oraz gałęzie krótkie splotu krzyżowego.

B. Mięśnie uda stanowią najsilniejsze i największe objętościowo zgrupowanie mięsni w organizmie ludzkim. Dzielą się na trzy grupy:
a) grupę przednią (prostowników) — należą tu mięśnie: krawiecki, czworogłowy uda i stawowy kolana; prostują kończynę dolną w stawie kolanowym i współdziałają przy jej zgięciu w stawie biodrowym; są unerwione przez nerw udowy
b) grupę tylną (zginaczy) - należą tu mięśnie: dwugłowy uda półścięgnisty i półbłoniasty; zginają kończynę dolną w stawie koła nowym; są unerwione przez nerw kulszowy;
c) grupę przyśrodkową (przywodzicieli) -należą tu mięśnie: grzebieniom przywodziciel wielki przywodziciel długi i krótki, smukły i zasłaniacz zewnętrzny. Działają jako przywodziciele w stawie biodrowym; są unerwione przez nerw zasłonowy W górnej części uda, poniżej więzadła pachwinowego przebiega kanał udowy. Wejście do niego stanowi pierścień udowy) stanowiący przyśrodkową część rozstępu naczyń, a wyjście tworzy rozwór odpiszczelowy będący otworem w powięzi szerokiej uda. Kanał udowy może być miejscem powstawania przepuklin udowych.

C. Mięśnie goleni również dzielą się na trzy grupy:
a) grupę przednią (prostowniki) — należą tu mięśnie: piszczelowy przedni, prostownik długi palców, prostownik długi palucha; powodują zgięcie grzbietowe stopy w stawie skokowo-goleniowym; współdziałają przy ruchu odwracania; są unerwione przez nerw strzałkowy głęboki;
b) grupę tylną (zginacze) — należą tu mięśnie: brzuchaty łydki płaszczkowaty, piszczelowy tylny, zginacz długi palców, zginacz długi palucha; powodują zgięcie podeszwowe w stawie skokowo-goleniowym i współdziałają przy ruchach nawracania stopy, a także zginają palce (chodzenie na palcach, skoki, biegi) . Szereg mięśni tej grupy przyczepia się do guza piętowego bardzo mocnym ścięgnem piętowym, zwanym też ścięgnem Achillesa Są unerwione przez nerw kulszowy
3) grupę boczną (strzałkową) - należą tu mięsień strzałkowy długi i strzałkowy krótki; działają jako mięśnie nawracające stopę; są unerwione przez nerw strzałkowy powierzchowny
Na granicy uda i goleni, na powierzchni tylnej kończyny znajduje się zagłębienie, zwane dołem podkolanowym, przez które przebiegają naczynia podkolanowe i nerwy powstałe z podziału nerwu kulszowego. Znajdują się j tu również węzły chłonne podkolanowe.

D. Mięśnie stopy dzielą się na: mięśnie grzbietu stopy i mięśnie podeszwy, a te z j kolei na mięśnie palucha, mięśnie palca małego i grupę środkową:
1) do mięśni grzbietu stopy zalicza się mięśnie: prostownik krótki palucha i prostownik krótki palców. Prostują palce; są unerwione przez nerw strzałkowy głęboki
2) do mięśni palucha należą mięśnie: odwodziciel palucha, zginacz palucha i przywodziciel palucha. Są unerwione przez nerw podeszwowy przyśrodkowy
3) do mięśni palca małego zalicza się mięśnie: odwodziciel palca małego i zginacz krótki palca małego. Są unerwione przez nerw podeszwowy boczny;

E. Z powięzi kończyny dolnej należy zwrócić uwagę na powięź biodrową , powięź szeroką otaczającą udo i powięź goleni

Cechy charakterystyczne mięśni
a) pobudliwość
b) kurczliwość
c) rozciągliwość
d) elastyczność

Mięśnie wykonują trzy podstawowe czynności
a) ruch - odruchy, ruchy dowolne
b) utrzymywanie postawy ciała
c) wytwarzanie ciepła

Mięśnie klatki piersiowej i grzbietu połączone z kończyną górną
a) m. czworoboczny (m. trapezius)
b) m. najszerszy grzbietu (m. latissimus dorsi)
c) m. równoległoboczny mniejszy i większy
d) m. dźwigacz łopatki (m. levator scapulae)
e) m. piersiowy większy (m. pectolaris major)
f) m. piersiowy mniejszy (m.petolaris minor)
g) m. podobojczykowy (m. subclavis)
h) m. zębaty przedni (m. serratus anterior)

Mięsień czworoboczny grzbietu (m.trapezius)
a) przyczep początkowy: k.potyliczna; wyrostek kolczysty C7-Th12
b) przyczep końcowy: obojczyk, grzebień łopatki
c) unerwienie: nerw dodatkowy
d) ruchy:
- wzruszanie ramion
- zbliża ramiona do tułowia
- opuszcza staw ramienny

Mięsień najszerszy grzbietu (m. latissimus dorsi)
a) przyczep początkowy: wyrostki kolczyste Th6- S1, talerz biodrowy
b) przyczep końcowy: grzebień guzka mniejszego
c) unerwienie: nerw piersiowo - grzbietowy
d) ruchy:
- opuszcza podniesione ramię
- przywodzi je
- obraca do wewnątrz( sięganie do kieszenie spodni)

Mięsień piersiowy większy (m. pectolaris major)
a) przyczep początkowy: obojczyk, rękojeść i trzon mostka
b) przyczep końcowy: grzebień guzka mniejszego
c) unerwienie: nerw piersiowy przedni
d) ruchy:
- przywodzenie
- opuszczanie kończyny
- obrót do wewnątrz

Mięsień piersiowy mniejszy (m. pectolaris minor)
a) przyczep początkowy: żebra II- VII
b) przyczep końcowy: wyrostek kruczy
c) unerwienie: nerw piersiowy
d) ruchy:
- opuszczanie łopatki

Mięsień zębaty przedni (m. serratus anterior)
a) przyczep początkowy: żebra I- VIII
b) przyczep końcowy: brzeg przyśrodkowy łopatki
c) unerwienie: nerw piersiwy długi
d) ruchy:
- podciąganie barku ku dołowi
- stabilizacja łopatki ponad poziom
e) uszkodzenie: skrzydlata łopatka

Mięśnie kończyny górnej
a) m. naramienny (m. deltoideus)
b) m. nadgrzebieniowy (m. suprasipnatus)
c) m. podgrzebieniowy (m. infraspinatus)
d) m. obły mniejszy (m. teres minor)
e) m. obły większy (m. teres major)
f) m. podłopatkowy (subscapularis)

Mięsień naramienny
a) przyczep początkowy: obojczyk, bark, grzebień łopatki
b) przyczep końcowy: guzowatość naramienna
c) unerwienie: nerw pachowy
d) ruchy:
- unoszenie do poziomu
- przywodzenie
- obrót do wewnątrz i do zewnątrz

Mięśnie ramienia
a) grupa przednia:
- kruczo- naramienny (zginacz) (m. coracobrachialis)
- dwugłowy ramienia(zginacz) (m. biceps brachii)
- naramienny (m. deltoideus)
b) grupa tylna:
- trzygłowy ramienia (m. triceps brachii)
- łokciowy

Mięsień dwugłowy ramienia (m. biceps brachii)
a) przyczep początkowy: wyrostek kruczy, guzek nadpanewkowy
b) przyczep końcowy: guzowatość kości promieniowej
c) unerwienie: nerw mięśniowo- skórny
d) ruchy:
- zgina i odwodzi ramię
- zgina i odwraca staw łokciowy

Mięsień trójgłowy ramienia (m. triceps brachii)
a) przyczep początkowy: guzek podpanewkowy, kość ramienna
b) przyczep końcowy: wyrostek łokciowy
c) unerwienie: nerw promieniowy
d) ruchy:
- prostowanie ramienia
- prostowanie stawu łokciowego

Mięśnie przedramienia
a) grupa przednia:
I) warstwa powierzchniowa:
- m. nawrotny obły
- m. zginacz promieniowy nadgarstka
- m. dłoniowy długi
- m. zginacz łokciowy nadgarstka
- m. prostownik palców
II) warstwa głęboka:
- zginacz głęboki palców
- zginacz długi kciuka
- m. nawrotny
- m. czworoboczny
b) grupa boczna:
- m. ramienno- promieniowy
- m. prostownik promieniowy długi nadgarstka
- m. prostownik promieniowy krótki nadgarstka
- m. odwracacz

Mięśnie przedramienia
a) grupa tylna:
- m. prostownik palców
- m. prostownik palca małego
- m. prostownik łokciowy nadgarstka
- m. prostownik wskaziciela
b) grupa przednia:
- prostownik krótki kciuka
- odwodziciel długi kciuka
- prostownik długi kciuka
- odwodziciel krótki kciuka

Mięśnie krótkie ręki
a) kłębu kciuka: (mięśnie krótkie)
- m. przywodziciel kciuka ( m. adductor pollicis)
- m. przeciwstawiacz kciuka (m. opponens pollicis)
- m. zginacz krótki kciuka (m. flexor pollicis brevis)
- m. odwodziciel kciuka krótki (m. abductor pollicis brevis)
b) kłębika: (mięśnie długie)
- m. dłoniowy krótki
- m. odwodziciel palca małego (m. abductor digiti minimi)
- m. zginacz palca małego (m. flexor digiti minimi brevis)
- m. przeciwstawiacz palca małego (m. opponens digiti minimi)
c) dłoni:
- m. środkwy dłoni
- m. glistowate
- m. międzykostne

Mięśnie uda
a) przednie:
- zginacz stawu biodrowego
- prostownik stawu kolanowego
- czworogłowy uda (m. quadriceps femoris)
- krawiecki (m. sartorius)
b) przyśrodkowe:
- m. przywodziciel długi (m. adductor longus)
- m. przywodziciel krótki (m. adductor brevis)
- m. m. przywodziciel wielki (m. adductor magnus)
- m. grzebieniowy (m. pectineus)
- m. smukły (m. gracilis)
c) boczne
- napinacze stawu biodrowo lędźwiowego
d) tylne:
- m. pośladkowe
- m. dwugłowy uda (m. biceps femoris)
- m. półścięgnisty (m. semitendinosus)
- m. półdłoniasty (m. semimembranosus)

Mięśnie podudzia
a) grupa przednia:
- m. piszczelowy przedni (m. tibialis anterior)
- m. prostownik długi palców (m. extensor digitorum longus)
- m. prostownik długi palucha (m. extensor hallucis longus)
b) grupa boczna:
- m. strzałkowy długi (m. peroneus longus)
- m. strzałkowy krótki (m. peroneus brevis)
c) grupa tylna:
I) warstwa powierzchniowa:
- m. brzuchaty łydki (m. gastrocnemius)
- m. płaszczkowaty (m. soleus)
- m. podeszwowy (m. plantaris)
II) warstwa głęboka:
- m. podkolanowy (m. popliteus)
- m. zginacz palców długi (m. flexor digitorum longus)
- m. piszczelowy tylny (m. tibialis posterior)
- m. zginacz palucha długi (m. flexor hallucis longus)

Układ moczowy pełni funkcję: wydalanie z ustroju niepotrzebnych produktów przemiany materii, produktów szkodliwych i utrzymanie stałości składu płynów ustrojowych.

Nerka

(Rem)

a) Parametry:
- masa 120-200g
- długość - 11-12 cm
- szerokość 5-6 cm
- grubość - 3-4cm

b) Budowa:
- kora (cortex renis)
- rdzeń (medulla renis)
- piramidy nerkowe (pyramides renales) - pomiędzy nie wchodzi kora tworząc tzw. słupy nerkowe
- wnęka nerkowa (hilus renis)
- miedniczka nerkowa (pelvis renalis)
- zatoka nerkowa (sinus renalis)
- korzeń nerki (radix renis)
- kanaliki nerkowe (tubuli renales)

c) Położenie:
- Lewa: Th11- L3
- Prawa Th12 - L4
- wnęka nerki L2
- od góry dolna krawędź opłucnej
- w pozycji stojącej nerka przesuwa się o ½ - 1 wysokości kręgu
- pod otrzewną znajduje się powięź nerkowa

d) Naczynia nerki:
- Sieć dziwna - sieć naczyń włosowatych kłębka, naczynie doprowadzające i odprowadzające krew z kłębka jest tętnicą.
- tętnica nerkowa - od aorty brzusznej

e) Nerka prawa sąsiaduje z:
- wątrobą
- nadnerczami prawymi
- dwunastnicą
- jelitem cienkim
- poprzecznicą

f) Nerka lewa sąsiaduje z:
- śledzioną
- żołądkiem
- trzustką
- nadnerczem lewym
- poprzecznicą
- jelitem czczym

g) Mięśnie sąsiadujące z nerką:
- przepona
- m.skośny brzucha
- m.lędźwiowy większy
- m.czworoboczny lędźwi - wolne pole przylegania

h) Nerwy:
- biodrowo podbrzuszny
- biodrowo - pachwinowy

i) Nefron:
-- ciałko nerkowe
-- Kanalik nerkowy:
- część kręta
- część prosta
- część przejściowa
- część środkowa
*prosta
*kręta
- część zbiorcza

Moczowód

(ureter)
a) spłaszczony przewód długości około 30 cm, leży na tylnej ścianie jamy brzusznej, krzyżuje naczynie krwionośne w miednicy mniejszej
b) części:
- brzuszna - ku dołowi na mięśniu lędźwiowym większym, krzyżując się od tyłu z naczyniami jądrowymi lub jajnikowymi
- miednicza - boczna ściana miednicy mniejszej, przed tętnicą biodrową; u mężczyzny krzyżuje się z nasieniowodem i kierując się do dna pęcherza moczowego.
c) unaczynienie:
- gałęzie moczowodowe od t.nerkowej, t.jądrowej, t.jajnikowej, t.nasieniowodowej, t.odbytniczej, t.macicznej
d)unerwienie:
- włókna współczulne i przywspółczulne od splotów krezkowych dolnego, jądrowego i miedniczego.

Pęcherz moczowy

(vesica urinaria):
a) położony w miednicy mniejszej za spojeniem łonowym, pomiędzy przestrzenią Rosentala, narząd zewnątrzotrzewnowy

b) pojemność:
- 700cm3
- 400 ml

c) warstwy ściany:
- błona śluzowa - pokryta nabłonkiem przejściowym
- błona mięśniowa
- błona zewnętrzna

d) Mięśnie:
- zwieracz pęcherza - pozostaje napięty
- zwieracz cewki - mięśnie poprzecznie prążkowane

e) unerwienie:
- włókna układu autonomicznego

f) Dno pęcherza:
- zawiera trójkąt pęcherzowy - 2 moczowody i ujście wewnętrzne cewki
- posiada gładką powierzchnię
- uniesienie w części środkowej odpowiada części środkowej gruczołu krokowego

g) u mężczyzna pęcherz spoczywa na gruczole krokowym

h) tylna powierzchnia pęcherza u mężczyzn:
- nasieniowód
- bańka nasieniowodu
- przewód wytryskowy
- pęcherzyki nasienne
- przewód wydalający

Cewka moczowa

(urethra)
a) Kobiety:
- krótka
- częste zapalenia

b) Mężczyźni:
- wzgórek nasienny - ujścia przewodów wytryskowych
- łagiewka sterczowa - pozostałość pochwy
- część błoniasta cewki - tu zwieracz zewnętrzny cewki - zależny od woli
- zwieracz zewnętrzny - niezależny od woli
- u mężczyzna długa część gąbczasta cewki (20cm)
- Zagięcia cewki u mężczyzny:
* przedłonowe
* załonowe (jest zagięciem ruchomym)

NN czaszkowe

1. - węchowy - Nn. Olfactorii - czuciowy - Przebieg: z komórek wechowych do otworki sitowe kości sitowej ( foramina cribrosa ) do opuszki wechowej.
   
   II. - wzrokowy - N. Opticus - czuciowy - Przebieg: z oka przez kanał wzrokowy (canalis opticus), skrzyżowanie wzrokowe (chiasma opticum) do kory płata potylicznego.
   
   III. - okoruchowy - N. Oculomotorius - ruchowy - Przebieg: ze śródmózgowia przez górną krawędź wyrostka pochyłego tylnego ( processus clinoideus posterior), leżąc w górnej ścianie zatoki jamistej (sinus cavernosus) zdąża do szczeliny oczodołowej górnej ( fissura orbitalis superior) i wchodzi do oczodołu i unerwia mięśnie zewnętrzne gałki ocznej.
   
   IV. - bloczkowy - N. Trochlearis - ruchowy - Przebieg: ze strony grzbietowej mózgowia biegnie przez boczną ścianę zatoki jamistej i przez szczelinę oczodołową górna wnika do oczodołu
   
   V. - trójdzielny - N. Trigeminus - mieszany
   
   VI. - odwodzący - N. Abducens - ruchowy - Przebieg: wychodzi z mózgowia między tylnym brzegiem mostu a piramidą, biegnie przez zatokę jamista po bocznej stronie tętnicy szyjnej wewnętrznej
   
   VII.- twarzowy - N. Facialis - mieszany
   
   VIII.- przedsionkowo-ślimakowy ( równoważno - słuchowy) - N. Vestibulocochlearis - czuciowy
   
   IX. - językowo-gardłowy - N. Glossopharyngeus - mieszany
   
   X. - błędny - N. Vagus - mieszany
   
   XI. - dodatkowy - N. Accesorius - ruchowy
   
   XII. - podjęzykowy - N. Hypoglossus - ruchowy

Płuca
a) sięgają do 6 żebra;
b) szczyty płuc wystają ponad powierzchnię mostkową otoczone opłucną zwaną panklepką, tam często
lokalizują się nowotwory, które mają często nacieki ze splotem ramiennym
c) znajdują się w worku opłucnowym, płuco prawe 3 płaty, lewe 2
d) szczelina pozioma na wysokości 4 żebra, szczelin skośna Th2 co odpowiada 6-7 żebru
e) korzeń płuca - naczynia, oskrzela, węzły chłonne
f) płuco nie wypełnia w całości worka, zachyłek żebrowo - przeponowy (7-8 żebro po stronie przedniej)
po stronie lewej ubytek tkanki płucnej
g) odgłosy opukowe:
- jawny - prawidłowy
- stłumiony - występuje w miejscu gdzie nie ma płuca
- sprawdza się je w linii: środkowej, przymostkowej, przykręgosłupowej
- obszar bezwzględny tłumienia serca - tu gdzie występ serce

Zespół Hornera

a) opadnięcie powieki
b) zwężenie źrenicy
c) opadnięcie gałki ocznej
d) miozis, pftozis, eropfalmus

Płuco prawe

a) Zbudowane z 3 płatów:
- środkowego(lobus medius),
- dolnego(lobus inferior)
- górnego (lobus superior)
b) powierzchnie:
- boczna,
- przyśrodkowa,
- przeponowa
c) bruzdy: sercowa, dla tętnicy podobojczykowej,
d) szczeliny:
- skośna (fissurae obliquae)
- pozioma( flissura horizontalis) - na wysokości 4 żebra
e) brzegi:
- przedni
- tylny
f) oskrzele płatowe górne - nadtętnicze
g) oskrzele płatowe dolne - podtętnicze
h) układ OTOŻ (oskrzele, tętnica, oskrzele, żyła)
i) ku tyłowi od korzenia znajduje się nerw błędny, z przodu- nerw przeponowy

Płuco lewe

a) szczeliny - tylko skośna
b) wyciski:aorty, przełyku, sercowy, tętnicy podobojczykowej
c) układ TOŻ
d) w płacie dolnym płuca lewego chłonka zbierana jest przez ww. oskrzelowo - płucne prawe!

Unaczynienie płuc

a) pień płucny
b) naczynia limfatyczne:
- ww. tchawiczo- oskrzelowe
- ww. oskrzelowo - płucne
- ww. płucne
- pień oskrzelowo - śródpiersiowy

Segmenty płuc

Prawe

a) płat górny:
- szczytowy (1)
- przedni (2)
- tylny (3)
b) płat środkowy:
- boczny (4)
- przyśrodkowy (5)
c) płat dolny ( podstawny):
- górny (6)
- przyśrodkowy (7)
- przedni (8)
- boczny (9)
- tylny (10)

Lewe

a) płat górny:
- szczytowy (1)
- tylny (2)
- przedni (3)
- języczkowy górny (4)
- języczkowy dolny (5)

b) płat dolny:
- szczytowy płata dolnego (6)
- przyśrodkowy przedni (7-8)
- przyśrodkowy boczny (9)
- przyśrodkowy tylny (10)

NARZĄD PRZEDSIONKOWO-ŚLIMAKOWY

(Organum vestibulocochleare) - Ucho(Auris)

Narząd przedsionkowo-ślimakowy obejmuje dwa narządy: narząd ślimakowy (narząd słuchu) oraz narząd przedsionkowy (narząd równowagi). Są one ze sobą ściśle związane pod względem morfologicznym.

W skład narządu słuchu i równowagi wchodzą:
- ucho zewnętrzne (auris externa)
- ucho środkowe (auris media)
- ucho wewnętrzne (auris interna), zwane także błędnikiem (labyrinthus)

Ucho zewnętrzne i środkowe należą wyłącznie do narządu słuchu (przewodzą fale dźwiękowe). Ucho wewnętrzne (błędnik - labyrinthus) zawiera komórki receptorowe zarówno dla słuchu jak i dla równowagi. Ucho zewnętrzne jest zbudowane z małżowiny usznej i przewodu słuchowego zewnętrznego (meatus acusticus externus). Od ucha środkowego oddziela je błona bębenkowa (membrana tympani).

Narząd słuchu służy do odbierania dźwięków : fale dźwiękowe przyjmuje małżowina uszna; przez przewód słuchowy zewnętrzny dźwięki przenoszą się na błonę bębenkową, która pod ich wpływem drga. Drganie przenosi się przez łańcuch trzech kosteczek słuchowych (zawartych w uchu środkowym w tzw. jamie bębenkowej) na błędnik, a ściślej rzecz biorąc na
przychłonkę - ciecz wodnistą zawartą w błędniku kostnym, otaczającą błędnik błoniasty. Ruchy przychłonki przenoszą się na śródchłonkę, ciecz zawartą w błędniku błoniastym. Ruchy tej ostatniej pobudzają komórki zmysłowe znajdujące się w ślimaku.

Narząd przedsionkowy ma w błędniku kilka obszarów, których komórki zmysłowe są drażnione poruszaniem się śródchłonki pod wpływem ruchów głowy.

UCHO ZEWNĘTRZNE

Małżowina uszna (auricula) zbudowana jest z chrzęstnego zrębu (chrząstka sprężysta), więzadeł zewnętrznych mocujących chrząstkę do kości czaszki, więzadeł wewnętrznych łączących części chrząstki ze sobą, drobnych mięśni oraz skóry, która te twory pokrywa. Spośród wszystkich części małżowiny tylko płatek (lobulus auriculae) jest pozbawiony chrząstki, natomiast zawiera tkankę tłuszczową.

Przewód słuchowy zewnętrzny (meatus acusticus externus) złożony jest z 2 części : chrzęstnej i kostnej. Część chrzęstna (meatus acusticus externus cartilagineus) zajmuje 1/3 boczną długości przewodu; zaczyna się w jamie muszli
(cavum conchae) i dochodzi w kierunku przyśrodkowym do kostnego otworu słuchowego zewnętrznego (porus acusticus
externus). Chrzęstny przewód słuchowy zewnętrzny buduje chrząstka sprężysta, tworząca rynienkę otwarta ku górze i ku tyłowi oraz tkanka włóknista łączna, która uzupełniając chrzęstną rynienkę, tworzy ścianę górną i znaczną część ściany tylnej. Przewód słuchowy zewnętrzny ma przebieg łukowaty, uwypuklony ku górze, a na przekroju poprzecznym ma kształt esowaty. W chrząstce przewodu słuchowego zewnętrznego występują dwie szczeliny, zwane wcięciami (większym i mniejszym) chrząstki przewodu słuchowego (incisurae cartilaginis meatus acustici major et minor). Przez te szczeliny mogą przechodzić procesy zapalne z przewodu słuchowego zewnętrznego do ślinianki przyusznej i odwrotnie. Kostny przewód słuchowy zewnętrzny (meatus acusticus externus osseus) ma ścianę przednią, dolną i część tylnej utworzone przez część bębenkową kości skroniowej, natomiast ścianę górną i pozostałą część ściany tylnej tworzy część łuskowa kości skroniowej. W kierunku przyśrodkowym kostny przewód słuchowy zewnętrzny sięga do rowka bębenkowego, do którego przyczepia się część napięta błony bębenkowej. Obie części przewodu słuchowego zewnętrznego są wyścielone skórą z przydatkami (m. in. z gruczołami woskowinowymi).

Błona bębenkowa (membrana tympani) jest strukturą oddzielającą przewód słuchowy zewnętrzny od jamy bębenkowej. Anatomicznie jest zbudowana z części napiętej (pars tensa) i wiotkiej (pars flaccida). Część wiotka jest bardzo niewielka i zajmuje górno-przednią część błony. Część napięta jest przyczepiona za pomocą pierścienia włóknisto-chrzęstnego (anulus fibrocartilagineus) do rowka bębenkowego (w części bębenkowej kości skroniowej), a część wiotka przyczepia się do wcięcia bębenkowego (na części łuskowej kości skroniowej).

Pod względem histologicznym błona bębenkowa ma budowę trójwarstwową : od strony przewodu słuchowego zewnętrznego jest zbudowana z naskórka; od strony jamy bębenkowej z błony śluzowej, a pomiędzy skórą a błoną śluzową leży blaszka właściwa, złożona z dwóch warstw - zewnętrznej o układzie promienistym i wewnętrznej o okrężnym przebiegu włókien. Blaszka właściwa jest najgrubszą warstwą błony bębenkowej, występującą tylko w części napiętej. Z nią jest zrośnięta rękojeść i wyrostek boczny młoteczka.

Kształt błony bębenkowej jest porównywany do nieregularnej elipsy, zbliżony do kolistego. Długa oś, skierowana od góry i przodu do dołu i tyłu ma długość 10-11 mm, prostopadła do niej os krótsza ma 9 mm.

U człowieka dorosłego błona bębenkowa jest ustawiona skośnie, silnie pochylona ku dołowi i przodowi, do płaszczyzny poziomej pod kątem 45 - 60 stopni, otwartym na zewnątrz (kąt inklinacji), a do płaszczyzny , otwartym ku tyłowi (kąt deklinacji).°strzałkowej pod kątem ok. 50

Na zewnętrznej powierzchni błony granicą między częścią napiętą a wiotką są prążki błony bębenkowej przedni i tylny (striae membranae tympanicae anterior et posterior) biegnące od leżącej pomiędzy nimi wyniosłości młoteczkowej (prominentia mallearis), wywołanej przez wyrostek boczny młoteczka. Od tej wyniosłości ku dołowi i tyłowi biegnie prążek młoteczka (stria mallearis), wywołany przez rękojeść młoteczka. Prążek ten kończy się wgłębieniem zwanym pepkiem błony bębenkowej (umbo membranae tympani). W przednio-dolnej części błony bębenkowej podczas badania wziernikiem (otoskopem) odbija się trójkątny refleks świetlny.

Ucho środkowe (auris media) składa się z:
* jamy bębenkowej (cavum tympani)
* trąbki słuchowej (tuba auditiva)
* jamy sutkowej (antrum mastoideum)
* komórek sutkowych (cellulae mastoideae)

Jama sutkowa jest przestrzenią pneumatyczną wielkości ziarna fasoli, wyścieloną błoną śluzową, leży w części sutkowej kości skroniowej, do tyłu od jamy bębenkowej. Łączy się z jamą bębenkową przez wejście do jamy (aditus ad antrum). Komórki sutkowe są połączone z jamą sutkową, a nie mają bezpośredniej łączności z jamą bębenkową.

Trąbka słuchowa jest przewodem łączącym jamę bębenkową z jamą gardła. Zaczyna się na przedniej ścianie jamy bębenkowej ujściem bębenkowym (ostium tympanicum tubae auditi-vae), przebiega ku przodowi i przyśrodkowo i kończy się na bocznej ścianie części nosowej gardła ujściem gardłowym (ostium pharygeum tubae auditivae), leżącym na wysokości małżowiny nosowej dolnej. Trąbka słuchowa jest złożona z dwóch części : kostnej (1/3 przyśrodkowa długości trąbki) i chrzęstnej (2/3 boczne długości trąbki). Część kostna przebiega w półkanale trąbki słuchowej (semicanalis tubae auditivae), który jest dolną częścią kanału mięśniowo-trąbkowego (canalis musculotubarius). Część chrzęstna ma ścianę górną, tylną oraz niewielka część ściany przedniej zbudowaną z chrząstki, a pozostałe ściany, czyli dolna i większa część ściany przedniej są zbudowane wyłącznie z błony śluzowej. Dlatego światło części chrzęstnej jest zamknięte i otwiera się jedynie wskutek skurczu mięśnia napinacza podniebienia miękkiego (m. Tensor veli palatini), co następuje podczas połykania i ziewania. Część kostna jest wyścielona błoną śluzową i wypełniona powietrzem. Zadaniem trąbki słuchowej jest wyrównywanie ciśnienia powietrza w jamie bębenkowej do ciśnienia powietrza w środowisku zewnętrznym.
Jama bębenkowa jest główną, centralną częścią ucha środkowego; jest wąską przestrzenią o kształcie porównywanym do dwuwklęsłej soczewki. Jest wyścielona błoną śluzową i wypełniona powietrzem.

Rozróżnia się 6 ścian jamy bębenkowej :
1. Ściana boczna czyli błoniasta (paries membranaceus)utworzona jest częściowo przez błonę bębenkową; stąd pod względem położenia w stosunku do błony bębenkowej da się wydzielić trzy piętra jamy bębenkowej : część górną (mesotympanum), część dolną (hypotympanum), część górną (epitympanum s. recessus epitympanicus). W zachyłku nadbębenkowym tkwi głowa młoteczka i trzon kowadełka.
Górną część tej ściany tworzy część łuskowa kości skroniowej, a część dolną buduje część bębenkowa kości skroniowej. Na tej ścianie, do przodu od błony bębenkowej leży wewnętrzny (bębenkowy) koniec szczeliny skalisto-bębenkowej (fissura petrotympanica), łączącej jamę bębenkową z dołem podskroniowym.

2. Ściana przednia czyli szyjno-tętnicza (paries caroticus) oddziela jamę bębenkową od kanału tętnicy szyjnej (canalis caroticus). W górnej części tej ściany leży ujście bębenkowe kanału mięśniowo-trąbkowego. Kanał ten jest przedzielony kostną przegrodą (septum canalis musculotubarii) na część górna, czyli półkanał mięśnia napinacza błony bębenkowej (semicanalis musculi tensoris tympani) i część dolną, czyli półkanał trąbki słuchowej (semicanalis tubae auditivae). Przegroda ta kończy się wyrostkiem ślimakowatym (processus cochleariformis), który przez ujście bębenkowe kanału mięśniowo-trąbkowego wchodzi do jamy bębenkowej (i wystercza na wysokości promontorium na ścianie przyśrodkowej, kończąc się tuż przed okienkiem przedsionka). Na tym wyrostku zawija się ścięgno mięśnia napinacza błony bębenkowej.
W dolnej części ściany szyjno-tętniczej leżą zwykle dwa otwory kanalików szyjno-bębenkowych (canaliculi caroticotympanici), które łączą jamę bębenkową z kanałem tętnicy szyjnej. Również na ścianie przedniej zaczyna się kanalik, którym struna bębenkowa opuszcza jamę bębenkową, a który kończy się w szczelinie skalisto-bębenkowej.

3. Ściana dolna czyli dno jamy bębenkowej (solum tympani) albo ściana żyły szyjnej (paries jugularis) graniczy z boczna częścią dołu szyjnego (fossa jugularis). Na ścianie tej kończy się dolna część kanalika bębenkowego (canaliculus tympanicus), biegnąca od otworu dolnego (apertura inferior canaliculi tympanici), leżącego w dnie dołka skalistego (fossula petrosa). Kanalik ten następnie przedłuża się w rowek wzgórka i biegnie pionowo po promontorium na ścianie przyśrodkowej. W tylnej części ściany żyły szyjnej (na granicy ze ścianą tylną) leży wyniosłość rylcowata (prominentia styloidea), wywołana przez górny koniec wyrostka rylcowatego.

4. Ściana górna czyli strop jamy bębenkowej lub ściana pokrywkowa (paries tegmentalis) jest utworzona przez pokrywkę jamy bębenkowej (tegmen tympani), która jest cienką blaszką kostną, leżącą w przedniej ścianie piramidy kości skroniowej. W ścianie pokrywkowej zaczyna się górna część kanalika bębenkowego, dochodząca do przedniej powierzchni piramidy kości skroniowej, gdzie otwiera się otworem górnym kanalika bębenkowego (apertura superior canaliculi tympanici = hiatus canalis nervi petrosi minoris). Górna część kanalika bębenkowego zwana jest inaczej kanałem nerwu skalistego mniejszego. (kanalik ten rozpoczyna się na ścianie u końca bruzdy wzgórka małym otworkiem między okienkiem przedsionka a wyrostkiem ślimakowatym).

5. Ściana przyśrodkowa czyli błędnikowa (paries labyrinthicus) jest utworzona przez boczną powierzchnię błędnika kostnego (ucha wewnętrznego). Pośrodku tej ściany uwypukla się wzgórek (promontorium), wywołany zakrętem podstawnym ślimaka. Od wzgórka pionowo ku górze biegnie płytki rowek, zwany bruzdą wzgórka (sulcus promontorii), przeznaczony dla przebiegu nerwu bębenkowego, a później nerwu skalistego mniejszego. Tylna część wzgórka oddziela od siebie 2 dołki : wyżej leżący dołek okienka przedsionka (fossula fenestrae vestibuli) i leżący niżej dołek okienka ślimaka (fossula fenestrae cochleae). W dnie tych dołków leżą okienka o tych samych nazwach.
Okienko przedsionka (fenestra vestibuli), dawniej zwane okienkiem owalnym, jest zamknięte przez podstawę strzemiączka, połączoną z brzegiem okienka więzozrostem bębenkowo-strzemiączkowym utworzonym przez więzadło pierścieniowate strzemiączka (lig. anulare stapedis). Okienko przedsionka prowadzi z jamy bębenkowej do przedsionka błędnika kostnego.
Okienko ślimaka (fenestra cochleae), dawniej zwane okienkiem okrągłym (fenestra rotunda), jest zamknięte błoną bębenkową wtórną (membrana tympanica secundaria). Okienko ślimaka łączy jamę bębenkową z początkowym odcinkiem zakrętu podstawnego ślimaka, a konkretnie ze schodami bębenka. Okienko ślimaka jest objęte tzw. grzebieniem okienka ślimaka (crista fenestrae cochleae) - do której przyczepia się wspomniana błona bębenkowa wtórna. Ku górze i ku tyłowi dołek okienka ślimaka ograniczony jest podporą wzgórka (subiculum promontorii), która rozciąga się poniżej i do tyłu od wzgórka tworząc dolną część zatoki bębenkowej (sinus tympani). Zatoka bębenkowa jest dołkiem graniczącym ku tyłowi z wyniosłością piramidową tylnej ściany jamy bębenkowej. Ku górze zatoka bębenkowa prowadzi do dołka okienka przedsionka i jest oddzielona od niego tzw. mostkiem wzgórka (ponticulus promontorii).
Powyżej dołka okienka przedsionka leży wyniosłość kanału nerwu twarzowego (prominentia canalis facialis), a ponad nią wyniosłość kanału półkolistego bocznego (prominentia canalis semicircularis lateralis). Obie wyniosłości przebiegają od przyśrodkowej do tylnej ściany jamy bębenkowej.

6. Ściana tylna czyli sutkowa (paries mastoideus) oddziela jamę bębenkową od jamy sutkowej. W górnej części tej ściany leży trójkątny otwór zwany wejściem do jamy (aditus ad antrum), przyśrodkowo od niego znajdują się wyniosłości kanału nerwu twarzowego i kanału półkolistego bocznego. Poniżej dolnego brzegu wejścia do jamy leży dół kowadełka (fossa incudis), poniżej niego stożkowata wyniosłość piramidowa (eminentia pyramidalis), zawierająca w szczycie otwór dla przejścia ścięgna mięśnia strzemiączkowego. Bocznie od wyniosłości piramidowej leży otwór bębenkowy kanalika struny bębenkowej (apertura tympanica canaliculi chordae tympani).

Kosteczki słuchowe W jamie bębenkowej pomiędzy błoną bębenkową a okienkiem przedsionka rozpościera się łańcuch kosteczek słuchowych (ossicula auditus) pokrytych błoną śluzową. Są to kolejno : młoteczek (malleus), kowadełko (incus), strzemiączko (stapes).

1. Młoteczek (malleus) - wyróżniamy : głowę (caput), szyjkę (collum), rękojeść (manubrium). Z szyjki lub rękojeści odchodzą wyrostki : boczny (processus lateralis) i przedni (processus anterior).
2. Kowadełko (incus) - odróżniamy trzon (corpus) oraz odnogę krótką (crus breve incudis)
i długą (crus longum incudis), zakończona wyrostkiem soczewkowatym (processus lenticularis).
3. Strzemiączko (stapes) - składa się z podstawy (basis), głowy (caput) oraz odnogi przedniej, prostej (crus anterius s. rectilineum) i odnogi tylnej, czyli krzywej (crus posterius s. curvilineum). Między odnogami jest rozpięta błona strzemiączkowa (membrana stapedis).

Połączenia kosteczek słuchowych :
Stawy :
a). staw kowadełkowo-strzemiączkowy (articulatio incudomallearis) - jest to staw określany jako : siodełkowy, śrubowy lub "zaporowy"(hamulcowy)
b). staw kowadełkowo-strzemiączkowy (articulatio incudostapedia) - jest stawem kulistym (główkę stawową stanowi powierzchnia wyrostka soczewkowatego kowadełka, a panewką jest głowa strzemiączka).

Więzadła :
a). więzadło przednie młoteczka (lig. mallei anterius)
b). więzadło górne młoteczka (lig. mallei superius)
c). więzadło boczne młoteczka (lig. mallei laterale)
d). więzadło górne kowadełka (lig. incudis superius)
e). więzadło tylne kowadełka (lig. incudis posterius)
f). błona strzemiączkowa (membrana stapedis)
g). więzadło pierścieniowate strzemiączka (lig. anulare stapedis)

Zawartość jamy bębenkowej
1. Kosteczki słuchowe - młoteczek (malleus), kowadełko (incus) i strzemiączko (stapes) wraz ze stawami (kowadełkowo-młoteczkowym i kowadełkowo-strzemiączkowym; art. incudomallearis et art. incudostapedia) i więzadłami.
2. Ścięgno mięśnia napinacza błony bębenkowej (tendo musculi tensoris tympani) i ścięgno mięśnia strzemiączkowego (tendo musculi stapedii).
3. Tętnice i żyły bębenkowe
a). tętnica bębenkowa górna od tętnicy oponowej środkowej
b). tętnica bębenkowa przednia od tętnicy szczękowej
c). tętnica bębenkowa dolna od gardłowej wstępującej
d). tętnica bębenkowa tylna od tętnicy rylcowo-sutkowej
4. Gałąź szyjno-bębenkowa tętnicy szyjnej wewnętrznej
5. Splot bębenkowy i nerwy do niego dochodzące
6. Nerw skalisty mniejszy
7. Struna bębenkowa
8. Powietrze

Mięsień napinacz błony bębenkowej (musculus tensor tympani) rozpoczyna się na części skalistej kości skroniowej przy ujściu kanału mięśniowo-trąbkowego, na tylnym brzegu skrzydła większego i kolcu kości klinowej, biegnie w swoim półkanale i przechodzi w ścięgno, które owijając się na wyrostku ślimakowatym przegrody kanału mięśniowo-trąbkowego, zagina się pod kątem prostym, biegnie przez jamę bębenkową i dochodzi do górnej części rękojeści młoteczka. Mięsień jest unerwiony przez gałąź nerwu skrzydłowego (nervus musculi tensoris tympani) prowadzącą włókna portio minor nervi trigemini.

Skurcz tego mięśnia zwiększa ostrość słuchu.

Mięsień strzemiączkowy (m. stapedius), najmniejszy mięsień poprzecznie prążkowany organizmu, leży wewnątrz wyniosłości piramidowej (w tylnej ścianie jamy bębenkowej), jego ścięgno wychodzi przez otwór w szczycie tej wyniosłości i dochodzi do tylnej odnogi strzemiączka. Mięsień ten jest unerwiony przez nerw strzemiączkowy (n. stapedius) od nerwu twarzowego. Jego skurcz unieruchamia strzemiączko, wskutek czego zmniejsza się ostrość słuchu.
Tętnice bębenkowe wchodzą do jamy bębenkowej różnymi otworami :
tętnica bębenkowa górna przez górną część kanalika bębenkowego,
tętnica bębenkowa dolna przez dolną część kanalika bębenkowego,
tętnica bębenkowa przednia przez szczelinę skalisto-bębenkową i tętnica bębenkowa tylna przez kanalik struny bębenkowej.
Gałąź szyjno-bębenkowa tętnicy szyjnej wewnętrznej wchodzi przez kanalik szyjno-bębenkowy (canaliculus caroticotympanicus).

Splot bębenkowy (plexus tympanicus) jest splotem autonomicznym. Leży na wzgórku (promontorium), na ścianie błędnikowej jamy bębenkowej. Do tego splotu dochodzą :
1. Nerwy szyjno-bębenkowe (nervi caroticotympanici) od splotu szyjno-tętniczego wewnętrznego (plexus caroticus internus), doprowadzające włókna sympatyczne pozazwojowe, których komórki macierzyste leżą w zwoju szyjnym górnym pnia sympatycznego.
2. Nerw bębenkowy (nervus tympanicus) odchodzący od zwoju skalistego nerwu językowo-gardłowego (IX), prowadzący włókna przywspółczulne i czuciowe.
3. Gałąź łącząca nerwu twarzowego ze splotem bębenkowym (ramus communicans nervi facialis cum plexu tympanico)
Rozgałęzienia splotu bębenkowego unerwiają błonę śluzową jamy bębenkowej, trąbki słuchowej oraz jamy i komórek sutkowych.

Nerw bębenkowy wchodzi do jamy bębenkowej przez dolną część kanalika bębenkowego, dochodzi do splotu bębenkowego, oddaje tam włókna czuciowe i część włókien przywspółczulnych, a następnie zmienia nazwę na nerw skalisty mniejszy (nervus petrosus minor), który biegnie w bruździe wzgórka (sulcus promontorii) na ścianie przyśrodkowej jamy bębenkowej. Opuszcza jamę bębenkową i wchodzi do dołu środkowego czaszki przez górną część kanalika bębenkowego zakończonego rozworem kanału nerwu skalistego mniejszego.

Struna bębenkowa (chorda tympani) jest odgałęzieniem nerwu pośredniego (część nerwu twarzowego). Jest zbudowana z włókien przywspółczulnych (które są neurytami komórek jądra ślinowego górnego) i z włókien czucia smaku (dendryty komórek zwoju kolanka). Rozpoczyna się w kanale nerwu twarzowego, wchodzi przez swój kanalik do jamy bębenkowej, biegnie w niej początkowo ku górze i przodowi, wchodzi między rękojeść młoteczka a odnogę długą kowadełka i zakręca, kierując się ku dołowi, przodowi i nieco bocznie. Opuszcza jamę bębenkową przez szczelinę skalisto-bębenkową i wchodzi do dołu podskroniowego. Przebiegając między mięśniami skrzydłowymi przyśrodkowym i bocznym dochodzi do nerwu językowego i dołącza się do niego.

Ucho wewnętrzne czyli błędnik (labyrinthus)
W skład ucha wewnętrznego wchodzi błędnik kostny i błoniasty. Błędnik błoniasty leży wewnątrz kostnego, a pomiędzy jego powierzchnią a ścianami błędnika kostnego znajduje się płyn zwany przychłonką (perilympha). Wnętrze błędnika błoniastego wypełnia śródchłonka (endolympha).

Błędnik kostny (labyrinthus osseus) złożony jest z przedsionka (vestibulum), ślimaka (cochlea) i 3 kanałów półkolistych (canales semicirculares) : przedniego, tylnego i bocznego.
Kanały półkoliste stanowią tylną część błędnika kostnego. Zaczynają się i kończą w tylnej ścianie przedsionka. Każdy z kanałów jest ułożony pod kątem prostym do dwóch pozostałych. Każdy kanał półkolisty zaczyna się bańką kostną (ampulla ossea), odchodzącą od tylnej ściany przedsionka. Istnieją więc trzy bańki kostne - odpowiednio : przednia, tylna i boczna. Bańka kostna przechodzi w odnogę bańkową (crus ampullare, która zakręcając, przedłuża się w odnogę pojedynczą (crus simplex). Odnoga pojedyncza kanału półkolistego bocznego dochodzi samodzielnie do tylnej ściany przedsionka, natomiast odnogi pojedyncze kanałów półkolistych przedniego i tylnego łączą się w odnogę wspólną (crus commune) i dopiero ta dochodzi do tylnej ściany przedsionka.

Środkową częścią błędnika kostnego jest przedsionek. Na jego tylnej ścianie leży 5 otworów, zaczynających i kończących kanały półkoliste. Na ścianie bocznej leży okienko przedsionka zamknięte przez podstawę strzemiączka. Na ścianie przyśrodkowej przedsionka przebiega i grzebień przedsionka (crista vestibuli), który ku dołowi rozdwaja się na odnogę przednią tylną. Między tymi odnogami leży zachyłek ślimakowaty (recessus cochlearis). Do tyłu od grzebienia przedsionka leży zachyłek eliptyczny (recessus elipticus), w którym znajduje się otwór wewnętrzny wodociągu przedsionka (apertura interna aquaeductus vestibuli). Powyżej i poniżej tego otworu leżą skupiska drobnych otworków, zwane plamkami sitkowatymi - odpowiednio : górną (macula cribrosa superior) i dolną (macula cribrosa inferior). Do przodu od grzebienia przedsionka leży zachyłek kulisty (recessus sphericus), a w nim plamka sitkowata środkowa (macula cribrosa media). Ku przodowi przedsionek przechodzi w kanał spiralny ślimaka, a ściślej - przedłuża się w górną część tego kanału, zwaną schodami przedsionka (scala vestibuli).

Ślimak (cochlea) jest przednią częścią błędnika. Rdzeń ślimaka stanowi wrzecionko (modiolus), wokół którego jest owinięty kanał spiralny ślimaka (canalis spiralis cochleae). Wrzecionko ma kształt stożkowaty, o poszerzonym wierzchołku zwanym blaszką wrzecionka (lamina modioli). Na podstawie wrzecionka widoczne są otworki ułożone w charakterystycznym kształcie ślimacznicy. Ten zespół otworków zwany jest pasmem spiralnym dziurkowanym (tractus spiralis foraminosus). Wewnątrz wrzecionka wzdłuż jego ściany, od podstawy do szczytu, przebiega kanał spiralny wrzecionka, tworzący we wrzecionku niepełne trzy obwoje (2 1/2 - 2 3/4). W kanale tym leżą komórki nerwowe, noszące łączną nazwę zwoju spiralnego ślimaka (ganglion spiralis cochleae). Wzdłuż przebiegu kanału spiralnego, na powierzchni wrzecionka leżą otworki, które prowadzą do tego kanału. Przez te otworki przechodzą dendryty komórek zwoju spiralnego ślimaka. Od kanału spiralnego wrzecionka odchodzą kanały podłużne wrzecionka (canales longitudinales modioli), które biegną do podstawy wrzecionka i kończą się tam otworkami tworzącymi pasmo spiralne dziurkowane. Przez kanały podłużne wrzecionka przebiegają neuryty komórek zwoju spiralnego ślimaka.

Wokół wrzecionka owija się kanał spiralny ślimaka (canalis spiralis cochleae), tworzący, podobnie jak kanał spiralny wrzecionka, niepełne trzy obwoje (ściślej : 2 1/2 - 2 3/4). Obwoje te nazywamy zakrętami ślimaka. Wyróżnia się zakręt podstawny, środkowy i osklepkowy. Ten ostatni jest niepełny (1/2 - 3/4). Wierzchołek ślimaka nosi nazwę osklepka (cupula cochleae). Kanał spiralny ślimaka jest podzielony niekompletnie przez blaszkę spiralną kostną (lamina spiralis ossea) na dwa piętra : wyższe nazywamy schodami przedsionka (scala vestibuli), a niższe schodami bębenka (scala tympani). Blaszka spiralna kostna przylega do ściany wrzecionka wzdłuż leżących na niej otworów prowadzących do kanału spiralnego wrzecionka. Blaszka ta zawiera kanaliki, przez które przechodzą dendryty komórek zwoju spiralnego ślimaka. Blaszka spiralna kostna kończy się w osklepku ślimaka, haczykiem blaszki spiralnej (hamulus laminae spiralis), który wraz z brzegiem blaszki wrzecionka ogranicza szparę osklepka (helicotrema). Szpara osklepka jest jedynym połączeniem między scala vestibuli a scala tympani.

Błędnik błoniasty
Leży wewnątrz błędnika kostnego, oddzielony od jego ścian przestrzenią przychłonkową. Nadmiar przychłonki jest odprowadzany do przestrzeni podpajęczynówkowej mózgowia przewodami przychłonkowymi (ductus perilymphatici), z których największy biegnie przez kanalik ślimaka.

Wnętrze błędnika błoniastego wypełnia śródchłonka (endolympha), o innym składzie chemicznym od przychłonki. Powstawanie śródchłonki jest niejasne. Nadmiar przepływa do przestrzeni podpajęczynówkowej mózgowia z woreczka śródchłonkowego, do którego dopływa przewodem śródchłonkowym (ductus endolymphaticus) biegnącym przez wodociąg przedsionka.

W skład błędnika błoniastego wchodzą:
1. Przewody półkoliste (ductus semicirculares) przedni, tylny i boczny
2. Łagiewka (utriculus)
3. Woreczek (sacculus)
4. Przewód śródchłonkowy (ductus endlymphaticus) kończący się woreczkiem śródchłonkowym (saccus endolymphaticus).
5. Przewód łagiewkowo-woreczkowy (ductus utriculosaccularis)
6. Przewód łączący (ductus reuniens)
7. Przewód ślimakowy (ductus cochlearis)

Przewody półkoliste odchodzą od łagiewki i dochodzą do niej. Każdy z przewodów półkolistych zaczyna się bańką błoniastą (ampulla membranacea), leżącą w bańce kostnej. Bańka błoniasta przedłuża się w odnogę bańkową (crus ampullare), która zakręcając, przechodzi w odnogę pojedynczą (crus simplex). Odnogi pojedyncze przewodu półkolistego przedniego i tylnego łączą się w odnogę wspólną (crus commune) dochodzącą do łągiewki, a odnoga pojedyncza przewodu półkolistego bocznego dochodzi do łagiewki samodzielnie.

Łagiewka leży w przedsionku, w zachyłku eliptycznym. Do przodu od niej, w zachyłku kulistym leży woreczek. Od woreczka odchodzi przewód śródchłonkowy, który biegnie przez wodociąg przedsionka i przez otwór zewnętrzny tego wodociągu wchodzi do dołu tylnego czaszki. Tam poszerza się w woreczek śródchłonkowy, który leży między blaszkami opony twardej na tylnej powierzchni piramidy kości skroniowej. Od łagiewki odchodzi przewód łagiewkowo-woreczkowy, który wbrew nazwie nie dochodzi do woreczka, ale uchodzi do przewodu śródchłonkowego. Przewód łączący stanowi połączenie między woreczkiem a przewodem ślimakowym. Jego ujście do przewodu ślimakowego przypomina ujście jelita cienkiego do jelita grubego, dlatego początkową część przewodu ślimakowego nazwano kątnicą przedsionkową (cecum vestibulare). Przeciwległe, również ślepe zakończenie przewodu ślimakowego nosi nazwę kątnicy osklepkowej (cecum cupulare). Kątnica przedsionkowa leży w zachyłku ślimakowym przedsionka, a kątnica osklepkowa w osklepku ślimaka. Przewód ślimakowy znajduje się w kanale spiralnym ślimaka, położony między schodami przedsionka a schodami bębenka.

Ma 3 ściany, które go ograniczają :
* ściana przedsionkowa (ogranicza od strony schodów przedsionka) utworzona przez błonę przedsionkową Reissnera) (membrana vestibularis Reissneri) oraz grzebień przedsionkowy węzła spiralnego.
* ściana bębenkowa (ogranicza od strony schodów bębenka) utworzona przez część blaszki spiralnej kostnej, błonę (= blaszkę) podstawną (membrana seu lamina basilaris), i grzebień podstawny węzła spiralnego.
* ściana zewnętrzna jest utworzona przez więzadło spiralne z leżącym na nim prążkiem naczyniowym (stria vascularis) i wyniosłością spiralną (prominentia spiralis) utworzoną przez ten prążek.

Narząd spiralny Cortiego jest receptorem słuchu. Leży w przewodzie ślimakowym na błonie podstawnej. Składa się z komórek zmysłowych - włoskowatych (rzęsatych) wewnętrznych i zewnętrznych oraz z komórek zrębu. Do tych ostatnich należą :
1. komórki filara zewnętrznego i wewnętrznego (cellulae columnae internae et externae)
2. komórki falangowe wewnętrzne i zewnętrzne (cellulae phalangeae internae et externae)
3. komórki graniczne wewnętrzne i zewnętrzne (cellulae limitantes internae et externae)
4. komórki podporowe wewnętrzne i zewnętrzne (cellulae sustentantes internae et externae)

Nad komórkami narządu spiralnego położona jest błona pokrywająca (membrana tectoria). Do komórek zmysłowych dochodzą dendryty komórek nerwowych zwoju spiralnego ślimaka. Neuryty tych komórek biegną przez kanaliki podłużne wrzecionka, przechodzą przez pasmo spiralne dziurkowane i dostają się do przewodu słuchowego wewnętrznego, gdzie łączą się w nerw ślimakowy, który jest częścią nerwu przedsionkowo-slimakowego (VIII).

Receptory narządu równowagi, czyli narząd przedsionkowy złożony jest z 3 grzebieni bańkowych (cristae ampullares), plamki woreczka (macula sacculi) i plamki łagiewki (macula utriculi).

Grzebienie bańkowe leżą w bańkach błoniastych. Są zbudowane z komórek zmysłowych - włoskowatych (rzęsatych) i komórek zrębu. Komórki grzebienia leżące w jego centralnej części są najwyższe, a im bardziej obwodowo, tym niższe. Proporcjonalne do wysokości komórek są długości rzęsek. Rzęski komórek leżących w grzebieniu obwodowo są niższe, a komórek leżących centralnie - wyższe; dochodząc do przeciwległej ściany grzebienia bańkowego rzęski komórek zmysłowych tworzą tzw. przesłonę Steinhausena.

Plamka łagiewki (macula utriculi) stanowi pole zmysłowe o powierzchni 2 - 3 mm, położone w płaszczyźnie poziomej na ścianie przyśrodkowo-dolnej łagiewki.

Plamka woreczka (macula utriculi) o średnicy ok. 1,5 mm, znajduje się na ścianie przyśrodkowej woreczka i ustawiona jest w płaszczyźnie pionowej.

Do wymienionych receptorów dochodzą dendryty zwoju przedsionkowego (ganglion vestibulare) położonego na dnie przewodu słuchowego wewnętrznego. W zwoju wyróżniamy dwie części : górną (pars superior) oraz dolną (pars inferior). Do części górnej dochodzi nerw łagiewkowo-bańkowy (nervus utriculoampullaris), zwany gałęzią górną nerwu przedsionkowego (ramus superior nervi vestibularis), który powstaje z :
* nerwu bańkowego przedniego (nervus ampullaris anterior),
* nerwu bańkowego bocznego (nervus ampullaris lateralis) wychodzących z odpowiednich grzebieni bańkowych
* oraz gałęzi odchodzącej z plamki łagiewki - nerwu łagiewowego (nervus utricularis).
Nerw łagiewkowo-bańkowy wychodzi z przedsionka przez otworki w polu przedsionkowym górnym dna przewodu słuchowego wewnętrznego (dostając się tam od strony przedsionka przez otworki plamki sitkowatej górnej w zachyłku eliptycznym).
Do części dolnej zwoju dochodzi nerw woreczkowo-bańkowy (nervus sacculoampullaris), zwany też gałęzią dolną nerwu przedsionkowego. W jego skład wchodzą :
* nerw woreczkowy (nervus saccularis) wychodzący z plamki woreczka, przedostający się do przewodu słuchowego wewnętrznego przez pole przedsionkowe dolne (a od strony przedsionka błędnika przez otworki plamki sitkowatej środkowej w zachyłku sferycznym).
* nerw bańkowy tylny (nervus ampullaris posterior) - przedostający się do przewodu słuchowego wewnętrznego przez otwór pojedynczy (otworki plamki sitkowatej dolnej w zachyłku eliptycznym).
Ze zwoju przedsionkowego wychodzi część przedsionkowa VIII nerwu czaszkowego, która dalej biegnie razem z częścią ślimakową.

Główną tętnicą ucha wewnętrznego jest tętnica błędnika (arteria labyrinthi), odchodząca od tętnicy przedniej dolnej móżdżku lub od tętnicy podstawnej. Zwykle już w przewodzie słuchowym wewnętrznym dzieli się na trzy gałęzie : tętnicę przedsionkową, tętnicę przedsionkowo-ślimakową i tętnicę ślimakową.

Tętnica przedsionkowa (arteria vestibularis) - zaopatruje narząd przedsionkowy : główną część woreczka i łagiewki oraz przewód półkolisty przedni i boczny wraz z ich bańkami.

Tętnica przedsionkowo-ślimakowa (arteria vestibulocochlearis) - zaopatruje część tylna woreczka i łagiewki, przewód półkolisty tylny wraz z jego bańką oraz część zakrętu podstawnego ślimaka.

Tętnica ślimakowa (arteria cochlearis) - zaopatruje część zakrętu podstawnego ślimaka, zakręty środkowy i osklepkowy.

Krew żylna z błędnika odpływa :
1. żyłą wodociągu przedsionka (vena aqueductus vestibuli)
2. żyłą kanalika ślimaka (vena canaliculi cochleae)
3. żyłami błędnika (vv. labyrinthi)

ST ZUCHWY

STAW SKRONIOWO-ŻUCHWOWY

(Articulatio temporomandibularis)

Pod kątem budowy morfologicznej jest to staw kłykciowy parzysty.
Powierzchnie stawowe :
Główkę stanowi powierzchnia stawowa głowy żuchwy.
Panewkę: stanowią dołek stawowy (fovea articularis) i guzek stawowy (tuberculum articulare) kości skroniowej.
Powierzchnie stawowe są pokryte chrząstką włóknistą. W stawie występuje krążek stawowy (discus articularis), który przyczepia się do błony włóknistej torebki stawowej i dzieli jamę stawu na dwa piętra : górne i dolne. Obie komory stawu mają osobne błony maziowe, które wyścielają od wewnątrz błonę włóknistą, lecz nie pokrywają krążka stawowego.

Torebka stawowa

na kości skroniowej przyczepia się do brzegów powierzchni stawowych. Na żuchwie z przodu do górnego brzegu dołka skrzydłowego; z tyłu do szyjki żuchwy.

Więzadła

1. więzadło skroniowo-żuchwowe (ligamentum temporomandibulare) składa się z dwóch części :
a). więzadło boczne (ligamentum laterale) - biegnie od wyrostka jarzmowego kości skroniowej do bocznej i tylnej powierzchni szyjki żuchwy.
b). więzadło przyśrodkowe (ligamentum mediale) - biegnie od okolicy szczeliny skalisto-bębenkowej (fissura petrotympanica) do przyśrodkowej i tylnej powierzchni szyjki żuchwy.
2. więzadło klinowo-żuchwowe (ligamentum sphenomandibulare) - biegnie od kolca kości klinowej i brzegów szczeliny skalisto-bębenkowej do przyśrodkowej powierzchni gałęzi i języczka żuchwy (lingula mandibulae).
3. więzadło rylcowo-żuchwowe (ligamentum stylomandibulare) - biegnie od wyrostka rylcowatego kości skroniowej do kąta żuchwy i tylnego brzegu gałęzi żuchwy.

Mechanika stawu:

1. ruchy zawiasowe (opuszczania i podnoszenia żuchwy w piętrze dolnym stawu)
2. ruchy saneczkowe (ślizgowe do przodu i do tyłu w piętrze górnym stawu)
3. ruchy żucia (mielenia - są kombinacją obu poprzednich rodzajów ruchów)

Jama ustna

* ściana przednio-boczna:
1. wyrostki zębodołowe szczęk wraz z zębami (processus alveolares maxillarum)
2. część zębodołowa żuchwy wraz zębami (pars alveolaris mandibulae)
* ściana górna:
1. wyrostki podniebienne szczęk (processus palatini maxillarum)
2. blaszki poziome kk. podniebiennych (laminae horizontales ossium palatinorum)

Komunikacja jamy ustnej

1. otwór przysieczny (foramen incisivum) łączy z jamą nosową. Zawiera :
- gałęzie naczyń podniebiennych większych
- gałęzie nerwu nosowo-podniebiennego.

2. otwór podniebienny większy (foramen palatinum majus) - prowadzi do kanału podniebiennego większego (canalis palatinus major), który łączy się z kanałem skrzydłowo-podniebiennym (canalis pterygopalatinus), a przezeń prowadzi do dołu skrzydłowo-podniebiennego(fossa pterygopalatina). Zawiera :
- naczynia i nerw podniebienny większy

3. otwory podniebienne mniejsze (foramina palatina minora) - prowadzą do kanałów podniebiennych mniejszych (canales palatini minores), które jak poprzedni łączą się
z kanałem skrzydłowo-podniebiennym (canalis pterygopalatinus), a przezeń prowadzą do dołu skrzydłowo-podniebiennego(fossa pterygopalatina). Zawierają :
- naczynia i nerwy podniebienne mniejsze

---