Wykład 1 19.02.07 KRAJOBRAZ: to scalony obraz środowiska naturalnego i antropogenicznego. To jedna fizjonomia.KRAJOBRAZ NATURALNY jest odzwierciedleniem kompleksów abiotycznych. Powstał w wyniku oddziaływania sił przyrody. KRAJOBRAZ KULTUROWY: jest wynikiem oddziaływania człowieka na krajobraz naturalny. Odzwierciedla historię, wiedzę i zaradność społeczeństwa. Badaniami krajobrazu kiedyś zajmowali się geografowie. Wg nich krajobraz to geokompleks; w ujęciu typologicznym to układ hierarchiczny: zespół elementów niższego rzędu, tworzy elementy wyższego rzędu. Geografia fizyczna kompleksowa (geoekologia). Krajobraz inaczej to ponadsystemowy poziom organizacji populacji. Fizyka: fale magnetyczne // kwarki // cząstki elementarne (proton, neutron). Chemia:atomy // cząsteczki (tlen, alkohol) // makrocząsteczki (białko, hemoglobina, chlorofil itp.) Biologia:komórka //organizmy wielokomórkowe kolonia. Ekologia ogólna:organizmy wielokomórkowe kolonia // populacja // biocenoza // ekosystem. Ekologia krajobrazu:ekosystem // fizjoarenoza // kkf (krajobrazowy kompleks fizjocenoz) // krajobraz...makroregion, podprowincja, prowincja, dział Ochrona przyrody:-biom - odpowiada klimatowi w danej strefie klimatycznej istnieje 8 typów biomów. biosfera - to cała przestrzeń przyrodnicza kuli ziemskiej, jest wykorzystywana do życia przez wszystkie organizmy żywe. Jest 5 królestw. Astronomia:układ słoneczny // galaktyka // skupisko galaktyk // wszechświat. Astrologia. Ekologia krajobrazu - termin ten wprowadził Ernest Troll w 30' XXw. Jest nauką młodą. Krajobrazu nie da się zafałszować. ARCHITEKTURA KRAJOBRAZU to nauka o kompozycji abiotycznych, biotycznych i antropogenicznych składowych krajobrazu. To umiejętności komponowania i badania. W Polsce mamy 4 klasy krajobrazu naturalnego są to: niziny // wyżyny // góry // doliny i obniżenia. Klasy dzielą się na rodzaje, a te na gatunki. KRAJOBRAZ nizinny *krajobrazy równinne i faliste, o bardzo małych deniwelacjach terenu. Charakterystyczne są krajobrazy Mazowsza *krajobrazy pagórkowate o wyraźnym zróżnicowaniu rzeźby terenu, ale o niewielkim wzniesieniu ponad poziom morza, do 200m. występują na pojezierzu Rawskim i P. Ełckim. *krajobrazy wzgórzowe - występują na Pojezierzu Suwalskim. Deniwelacje do kilkudziesięciu metrów deniwelacji względnej. wyżynny *krajobrazy lessowe; podatne na erozje, charakteryzuje je gęsta sieć wąwozów. Wyżyna Lubelska, Roztocze Zach, Płaskowyż Płosowicki *krajobraz węglanowy i gipsowy( ten występuje tylko w Niecce Nidziańskiej; Jaskółcze Ogony to kryształy z gipsu). Zaś ostańce ze skał węglanowych wystają ponad teren np. Jura Krakowsko - Częstochowska. Elementy spotykamy na Roztoczu Środkowym. *krajobraz glinokrzemianowy i krzemianowy. Krzemianowy występuje tylko w Górach Świętokrzyskich (gołoborza) a glinokrzemianowy na terenie Karpat, ale bez Tatr, na pogórzu. górski *krajobraz średniogórski: występuje w znacznych partiach Beskidów, Bieszczad, Sudetów. *krajobraz wysokogórski - tylko Tatry dolinowy i obniżeń *krajobraz zalewanych den dolin *krajobraz taras (tarasów) nadzalewowych *krajobraz obniżeń denudacyjnych *krajobraz równin bagiennych. T. nadzalewowy (dolina Bugu, Wieprza, Warty). RYS HISTORYCZNY: 16 tys lat temu: rozwój cywilizacji. Krajobraz zamieszkiwały dobre lub złe duchy. 6-9 tys: etap wyspowego przekształcenia krajobrazu; wyspy uprawiane przez człowieka. 2-3tys: strefowe przekształcenia krajobrazu, wyspy rolnicze przekształciły się w strefy. Powstały wyspy osadnicze. 200 lat temu: początek strefowej industrializacji (uprzemysłowienia) i wyspowego skażenia krajobrazu. To XIX. Powstały ośrodki przemysłowe, jest rewolucja przemysłowa. Wschodnie Wybrzeże USA, Zagłębie Ruhry czy Zagłębie Śląskie. 100 lat temu: początek globalnego przekształceni środowiska. Lata 80' XXw: w Polsce jest 27 stref OEZ (Obszary Ekologicznego Zagrożenia) zajmowały 11%powierzchni Polski, żyło w nich 30% Polaków. Współczesne normy na tych obszarach były przekroczone kilkadziesiąt lub kilkaset razy. O.E.Z na Lubelszczyźnie1)Chełmsko - Rejowiecki - pyły z cementowni, 80ton pyłu na 1 ha na rok 2)Tarnobrzeski: siarka, CS₂- siarczek węgla, siarkowodór, dwutlenek siarki 3)Puławski - to Zakłady Azotowe, tlenki azotu, NH₃ - amoniak. Zanieczyszczenie lasów sięga aż do Lubartowa; obszar śmierci lasów to kilka km². Działania Ochrony Środowiska doprowadziły do zlikwidowania OEZ, zasięg zanieczyszczeń został zminimalizowany, normy nie są przekraczane. 30lat temu: strefowa likwidacja skażeń, rekultywacja terenów zdegradowanych. 1972r - I światowa konferencja poświęcona Ochronie Środowiska. ONZ. Początek ekorozwoju - rozwoju zrównoważonego. 1992r - konferencja ONZ „Szczyt Ziemi” w Rio de Janeiro, przyjęto Agendę 21, w której zawarta została zasada kształtowania środowiska, którymi kraje mają się kierować przy rozwoju. Uchwalono konwencję klimatyczną i konwencję o różnorodności biologicznej (zatrzymać wyginiecie, ochrona dziedzictwa gatunkowego planety). STOPIEŃ ANTROPOGENICZNYCH PRZEKSZTAŁCEŃ 1)krajobraz pierwotny 2) krajobraz naturalny: ślady człowieka są niewidoczne np. w strefach Amazonii, Arktyki, Antarktydy, w niedostępnych pasmach gór. W Polsce w strefach ochrony ścisłej w P.N. 3) krajobraz prawie naturalny: ślady działalności człowieka stanowią niewielki udział do ogółu P.N. 4) krajobraz pół naturalny: elementy przyrodnicze i kulturowe pozostają w równowadze 5) krajobraz kulturowy harmonijny: dominują krajobrazy rolnicze z wyspami osadniczymi i elementy naturalne 6) krajobraz kulturowy dysharmonijny: elementy naturalne to niewielki dodatek 7) krajobraz zdewastowany - antykulturowy: środowisko przyrodnicze jest zniszczone, brak harmonii, liczne konflikty miedzy gospodarczymi sposobami zagospodarowania terenu. Wykład 2 26.02.07 Wskaźniki harmonii krajobrazu: 1)zgodność struktury i kształtu 2)zgodność lub podobieństwo materiału 3)kontynuacja dziedzictwa kulturowego, tradycja miejsca 4)zgodność, harmonia funkcji 5)zgodność kolorystyczna, harmonia barw 6)zgodność faktury (powierzchnia). Wystarczy aby jedna cecha z powyższych się nie zgadzała i już niszczy ona harmonię. OCENA STOPNIA ANTROPOGENICZNEGO PRZEKSZTAŁCENIA KRAJOBRAZU I METODA 1)metoda polega na ocenie udziału różnych form pokrycia terenu na danym obszarze - analiza zdjęć lotniczych, map, planów. Mierzymy powierzchnię zajmowaną przez formy naturalne lub zbliżone do naturalnych - jezioro, lasy, torfowiska na danym terenie. Formy pół naturalne, formy antropogeniczne - zabudowa, drogi, wyrobiska, zwałowiska. Porównując udział % między tymi 3 formami można obliczyć ich ranking wg przekształcenia antropogenicznego. 2)ważnym elementem oceny naturalności krajobrazu jest wielkość poszczególnych form użytkowania terenu i ich kształt. W krajobrazie naturalnym nie ma linii prostej - to człowiek ją wprowadził. Analiza kształtu poszczególnych płatów - obliczamy proporcje między długością linii prostych i linii falistych na badanym obszarze. Te linie proste to nie tylko drogi, ale też linie styku form pokrycia i użytkowania terenu np. linia styku lasu i łąki, lasu i torfowisk. Podział linii stykowych 1)naturalne - woda/ szuwar, szuwar/torfowisko, torfowisko/las 2)półnaturalne - woda/ łąka, torfowisko / łąka, las/ pole 3)antropogeniczne - łąka/ pole, pole / droga, pole / zabudowa. 3)wielkość płatów - średnia powierzchnia o takiej samej formie terenu. Krajobraz naturalny = rozległe obszary o takiej samej formie pokrycia, człowiek rozcina te naturalne struktury przyrodnicze fragmentacja krajobrazu II METODA polega na analizie panoramicznej Widok - to fragment krajobrazu rejestrowany przez obserwatora w jednym polu widzenia (bez poruszania głową). Panorama -sekwencja sąsiadujących ze sobą widoków. Oceniamy udział linii prostych w kompozycji panoram: plany // płaty // linie //obiekty (czasem zredukowane do punktu) - pojedyncze drzewa, skały, domy. Zaznaczamy i mierzymy długość wszystkich linii prostych i falistych na panoramie, odczytujemy wskaźnik przekształcenia, a później porównujemy panoramy - która jest silniej przekształcona. Autor modelu - prof. Janusz Janecki. A pierwszej metody - prof. Chmielewski. Powinniśmy zróżnicować linie na twarde i miękkie 1. im więcej miękkich i falistych, tym większy stopień naturalności krajobrazu 2.kompozycja harmonijna monotonna - gdy brak w panoramie punktów zatrzymujących wzrok 3.ciekawsze efekty oprócz planów i płatów są obiekty skupiające naszą uwagę = dominanty (element panoramy wyróżniający się wysokością lub wielkością) oraz akcenty (wyróżnia się kształtem lub barwą); subdominanty- elementy wyróżniające się wielkością, ale mniejsze od dominantów. Możemy wyróżnić w krajobrazie wnętrza krajobrazowe -ich elementy to: 1)podłoże - łąka, lustro jeziora 2)ściany wnętrza - ściany doliny, lasu, budynków 3)sklepienie - nieba, korony drzew. TEORIA STRUKTURY I FUNKCJONOWANIA PRZESTRZENI PRZYRODNICZEJ Przestrzeń przyrodnicza to przestrzeń wykorzystywana do życia przez organizmy żywe. Różne dyscypliny próbują analizować strukturę przestrzeni przyrodniczej poprzez wyodrębnianie hierarchicznie zorganizowanych w niej systemu jednostek. Największe doświadczenie ma geografia fizyczna kompleksowa. Tabelka. Uroczysko - zespół facji np. zespół wydm i położone między nimi torfowisko. Teren - kilka uroczysk. Makroregion fizyczno - geograficzny: Wyżyna Lubelska, Roztocze. Mezoregion - Roztocze Zachodnie, Środkowe, Południowe, Płaskowyż Nałęczowski, Kotlina Chodelska (?)Mikroregion - Pojezierze Łęczyńskie, Pojezierze Włodawskie. Zbiorowisko roślinne - łąka, grąd lipowo - grabowy, szuwarowe zbiorowiska - można wyróżnić zespoły: wielkich turzyc, trzciny pospolitej, pałkowy, mannowy szuwar, oczeretowi. Zbiorowiska roślin pływających z zespołem lilii wodnych, zespół rdestnic……rśliny np. zespół jezior …….Fitokompleks np. zespól jezior uściwierskich. EKOSYSTEM = biocenoza (zespół populacji zamieszkujących dany teren) + biotop - granicę ekosystemu ogranicza granice fitocenoz, a te granice zależą od cech siedliskowych. 1 fitocenoza (zbiorowisko roślinne)= 1 ekosystem. Fizjocenoza - pozaekosystemowy poziom organizacji przyrody, zazwyczaj dominuje 1 typ ekosystemu, np wodno - torfowiskowy, wodno - lądowy. KKF - krajobrazowy kompleks fizjocenoz. Wykład 3 5.03.07 70% zasobów słodkiej wody znajduje się na Antarktydzie, z czego 90% to lodowce. *Antarktyda należy do wszystkich narodów, można przeprowadzać badania i pokojowe cele. Co roku 2 tys km³ lodu odrywa się od Antarktydy. *rzeka Leona ma śliczny mleczno niebieski kolor który zawdzięcza lodom odrywających się od lodowców. Lód jest bardzo stary i ma lekko turkusowy odcień. *Zarośla Mangrowe - jeden z najbogatszych ekosystemów na świecie. Bardzo podatna na degradacje. W czasie odpływu - wody słodkie, a przypływu - słone. *Ibisy czerwone - ptaki wielkości bocianów. Mają czerwony kolor bo zjadają krewetki, kraby i inne skorupiaki. Jest ptakiem rzadkim, pozyskuje się jego pióra i mięso - przez co grozi mu wyginięcie. *Park Narodowy w Kenii „Tsawo”. Wybito tam w ciągu 20 lat aż 80% słoni, oraz nosorożców. Światowy handel dziką flora i fauną sięga 15,3 mld euro obrotu rocznie. *Obuwik przy Świdniku, największy storczyk, chroniony. *masowe pojawy szarańczy pojawiają się co kilka, kilkanaście lat. Nawet na Lubelszczyźnie był taki atak w XIX w. Walczy się z nimi za pomocą środków chemicznych i środków biologicznych. *wyspa Bora Bora - to wynurzona część dawnego wulkanu, otoczona rafą koralową. Rafa koralowa charakteryzuje się bardzo dużą bioróżnorodnością. Podaje się że 50-70% raf koralowych jest zdegradowanych. Istnieje morski Park Narodowy. Rafa koralowa wymaga bardzo czystej wody. Przyczyny zaniku raf: brudna woda // zachwianie równowagi, handlarze, rybacy, kolekcjonerzy // miejsce rafy zajmuje rozgwiazda - drapieżny jamochłon. 70% zasobów CO₂ występuje w wodzie. Niszczenie raf koralowych zmniejsza naturalna redukcje CO₂ w atmosferze, a zwiększa efekt cieplarniany. Ponieważ rafy chłoną CO₂ z wody, a woda chłonie CO₂ z powietrza. *krajobraz kulturowy - murki w Irlandii *krajobraz rolniczy w Toskanii we Włoszech *rzeka Senegal - malutkie poletka Nepal - pola ryżowe uprawiane na zboczu gór, pole w postaci tarasów - mini basenów Tunezja - plantacje oliwek na uprawach tarasowych. W krajach Basenu Morza Śródziemnego rośnie 90% drzew oliwnych na świecie. Jest długowieczne. Mogą żyć kilka tys lat. wybrzeże Kości Słoniowej - uprawa pochrzynu. problem w rolnictwie w USA to stosowanie GMO, głównie nasion, które maja zwiększać plony, ale nie znane są skutki spożywania oraz wpływ na zdrowie ludzkie. GMO je się w USA, Kanadzie. *co roku wycina się 19tys km² lasu w Brazylii!!!!! Puszcza Amazońska straciła 10% swojej pierwotnej powierzchni w ciągu 50 lat. Szacuje się że co roku wycina się las o powierzchni Australii tylko 1/ 3 się zalesia. *w Europie zużywa się 150-250 l wody pitnej na osobę, z czego tylko 1% faktycznie się spożywa. *Bagna w Camarygue, Francja - zmniejszają swoją powierzchnię. Są słone latem wysychają, a z tej powierzchni wydobywa się 1mln soli rocznie. *20%ludzi na świecie cierpi na brak wody. W Afryce 70% studni zawiera wodę niezdatną do picia. *Dania i Niemcy przodują w wykorzystaniu wiatrów do produkcji energii. Wiatraki powodują silne wibracje. A wykorzystywanie energii wody jest ograniczone. Najlepsze rozwiązanie to dobrze przetwarzać energie słoneczną. *Tongi - wyspa na Palach, ludzie nazywają ich morskimi Cyganami, podobnie Wenecja wygląda ale woda się podnosi. *Tokio ma 700km² powierzchni; Japonia ok. 300tys km², Lesistość 62%; Ludności 4x więcej niż w Polsce; Potencjał 12x większy niż w Polsce. Przy Poleskim PN Mozaikowaty teren, tworzą małe powierzchnie terenu, jest wiec bardziej podatny na degradacje, a jednocześnie jest tam bardzo duża bioróżnorodność. Kampinoski PN to przekładaniec, wg mikrokrajobrazów K.P.N. ZASADY KSZTAŁTOWANIA STRUKTURY PRZYRODNICZEJ I GODPODAROWANIE W PRZYRODNICZYCH JEDNOSTKACH PODSTAWOWYCH 1)chronić, eksponować i wzmacniać rodzime zasoby oraz swoiste wyróżniające cechy przyrodniczych jednostek podstawowych (pjp) 2)użytkować całą pjp w określony, jednakowy sposób harmonizujący z naturalnym funkcjonowaniem jednostki 3)chronić i wzmacniać naturalne związki funkcjonalno - przestrzenne miedzy sąsiednimi pjp 4)chronić i utrwalać charakterystyczne sekwencje pjp wzdłuż gradientów a)spadków terenu b)wilgotności siedlisk c)żyzności siedlisk d)intensywności użytkowania gospodarczego i antropocentrycznego(?) wpływu 5. Dążyć do zachowania jak największej stabilności przestrzennej, czasowej, jak największej różnorodności biologicznej pjp, ich zespołów, zwłaszcza tych jednostek, które odgrywają rolę tzw. węzłów ekologicznych w strukturach wyższego rzędu, a także dążyć do możliwie dużej liczebności węzłów. Nie dopuścić do biologicznego ubożenia krajobrazu 6. Dbać o zachowanie przestrzennej ciągłości układów jednostek wyższego rzędu oraz eksponować ich przewodnie cechy. Nie dopuścić do insolacji, czyli do odosobnienia, fragmentaryzacji krajobrazu 7. Chronić i wzmacniać drożność, a w razie potrzeby także liczebność tras uprzywilejowanego przemieszczania się materii, energii i informacji biologicznej między jednostkami przyrodniczymi wyższego rzędu, nie dopuścić do insulacji krajobrazu 8. Wzmacniać odporność pjp na presje antropogeniczne, nie zaburzające ich struktury i funkcji 9. Utrzymywać wysoką zdolność regeneracyjną ekosystemów. Nie dopuścić do użytkowania zasobów przyrody na skalę przekraczającą możliwości ich regeneracji 10. Dążyć do sukcesywnego wzrostu biomasy makroskładników przyrodniczych z dopuszczeniem dużej lokalnej różnorodności w tym zakresie. Dążyć do sukcesywnej akumulacji zasobów przyrody. Wykład 4 12.03.04 Ekotony: -na wzgórzach: żyzność siedlisk, wilgotność, pH jest najniższe. Rośliny czerpią wodą z deszczów, energie ze słońca oraz korzystają z lokalnych zasobów gleb. Nie są substratowo zależne od ich fragmentów przyrodniczych są to ekotony autonomiczne. W naszej strefie klimatycznej są to bory suche lub świeże. Bory mieszane świeże (na żyźniejszej glebie) grądy = lasy iglaste. -na zboczach istnieje gradient żyzności i wilgotności. Im niżej tym wilgotność większa i siedlisko żyźniejsze. Rośliny korzystają z energii słonecznej, wodę z deszczu oraz z lokalnych zasobów gleb. Część zasobów wody oraz materii organicznej uzyskuje się z ekotonu autonomicznego, np. przy spływie, przy opadaniu liści i igieł, przy erozji. Część swoich zasobów rośliny ze zboczy oddają roślinom rosnącym niżej. Jest to przepływ energii i zasobów, są to ekotony tranzytowe. W Polsce są to grądy (lasy mieszane i lasy) -dolina rzeczna - spływa materia organiczna i gromadzi się u podnóża zbocza. Przy powodzi ten materiał zostanie przeniesiony. Akumulacja i tranzyt zachodzi tu jednocześnie, a ekotony nazywamy tranzytowo - akumulacyjne (t>a) lub akumulacyjno-tranzytowe(a>t) tranzyt jest większy przy korycie rzecznym, a akumulacja większa przy dolinie. W PL są to olsy, lasy w których stagnuje woda przynajmniej przez kilka tygodni.(a-t) Łęgi - charakterystyczne dla t-a. Najczęstszym jest topolowo-wierzbowy. Łęg wiązowo - jesionowy, łęg dębowy- są rzadkie występują w okolicach Pratulina nad Bugiem. -dno doliny rzecznejRzeka i otoczenie to ekoton akumulacyjny, najżyźniejszy ale i najbardziej zanieczyszczony. MODEL III - model Płatów i Korytarzy oparty na Biogeograficznej Teorii Wysp, którą opracował Mac Arthur i Willson w latach 60 XX w. Jest to 1z najważniejszych teorii w ekologii krajobrazu i ochrony przyrody. Badali zasiedlenie wysp oceanicznych przez nowe gatunki. Odkryli 3 prawa rządzące zasadami rozmieszczenia gatunków w krajobrazie: 1)im wyspa większa tym więcej gatunków może ją zasiedlić, analogicznie na lądzie im większy ekosystem tym bogatszy gatunkowo. Należy unikać rozdrobnienia i fragmentacji krajobrazu. 2)im wyspa jest położona dalej od lądu tym tempo napływu nowych gatunków na wyspę jest wolniejsze. A na lądzie im bardziej izolowany ekosystem, tym trudniej o wymianę materiały genetycznego (bytujących tam populacji) tym podatniejsze na degradację. Więc bardzo ważną role mają korytarze ekologiczne. 3)tempo napływu gatunków na wyspę spada wraz z liczbą gatunków już obecnych na wyspie. Nisza ekologiczna to funkcja jaką pełni dany gatunek w danym miejscu. Z zasady nr. 3 wynika że wielogatunkowe systemy są odporne na degradację, inwazję gatunków obcych; jest stabilny pod względem struktury i funkcji. Na podstawie tych teorii powstała koncepcja korytarzy. Habitat rdzenny(siedlisko)Habitat brzegowy Jeśli między tymi płatami będzie istniała migracja, takie struktury stanowiące łącznik między podobnymi do siebie ekosystemami przebiegające w obcym otoczeniu nazywamy korytarzami ekologicznymi. Jeśli pasmo wędrówek przebiega w środku ekosystemu jest to ciąg. Jeśli korytarze są szerokie to może się w nich wykształcić habitat: rdzenny i brzegowy, a przemieszczać się w nim będzie wiele gatunków roślinnych i zwierzęcych charakterystycznych dla obu habitatów. Jeśli korytarze będą wąskie to habitat rdzenny nie wykształci się i będzie służył tylko wąskiej grupie gatunków. Korytarz powinien mieć szerokość powyżej 200 m. Jeśli korytarz jest wąski to przemieszczanie się jest ograniczone. Małej długości max 300m. Wykorzystując wyniki badań Mac Arthur i Willson, Diamont opracował zasady kształtowania systemów obszarów chronionych i struktury kształtowania krajobrazu a)lepiej jest jeśli ekosystem jest duży niż mały, więc lepiej tworzyć duże obszary chronione niż małe b)lepiej jeśli ekosystem jest zwarty niż rozbity na kilka części, choć o tej samej powierzchni. Ale ta sytuacja nie zawsze jest prawdziwa. Tylko ten układ rozbity musi mieć szeroką strefę ekotonową, wtedy będzie lepszy niż ten zwarty. c)Lepiej jeśli podobne do siebie ekosystemy tworzą zwartą grupę niż jeśli są izolowane, lepiej tworzyć regionalne zespoły obszarów chronionych RZOCH niż pojedyncze izolowane obszary chronione. W PL powstały RZOH:-Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych: Nowak; -Zespół P.K. Ponidzia w Niecce Nidziańskiej zaprojektowany przez Chmielewskiego -Zespół Obszarów Chronionego Polesia: Ewa Gacka - Grześkiewicz, Wiesława Różycka, Tadeusz Chmielewski, -Zespół P.K. Gór Świętokrzyskich: Chmielewski -Zespół P.K. Roztocza i Puszczy Solskiej: Tadeusz Chmielewski, Zbigniew Borkucki. d)lepiej jeśli ekosystemy tworzą układ zwarty, niż jak mają układ pasmowy, który jest bardzo narażony na presję zewnętrzną e)lepiej jeśli ekosystemy są połączone korytarzami niż jeśli są izolowane f)lepiej jeśli ekosystem jest zwarty niż izolowany i rozczłonkowany. Oprócz korzystnych korytarzy występują bariery ekologiczne utrudniające przemieszczanie się gatunków. Rozwój komunikacji powoduje fragmentację krajobrazu. IV MODEL STREFOWO - WĘZŁOWO - PASMOWY Ekosystemy występują w krajobrazie w trzech układach przestrzennych. Grupy podobnych ekosystemów zajmujących rozległe tereny nazywamy strefami np. strefa wodna, stepowo-rolnicza, rolniczo-osadnicza, zurbanizowana, mozaikowa. Cechy ekosystemu: -dąży do niezależności // -jest układem zamkniętym - (miasto jest układem otwartym, nie jest ekosystemem - wg definicji funkcjonalnej, ale wg definicji strukturalnej jest zestawem populacji zamieszkujących określony teren (biotop) a więc jest ekosystemem. Miasto jest kwaziekosystemem, wymagającym dostarczenia energii z zewnątrz. Niektóre strefy wyróżniają się bogactwem przyrodniczym: mały stopień przekształcenia antropogenicznego // dojrzała struktura sieci troficznej // węzeł ekologiczny: leśny, wodny, torfowiskowy, stepowy, wodno-torfowiskowy. W zależności od skali opracowania: I rzędu, II rzędu,III rzędu. Pomiędzy węzłami, w obrębie stref oraz między podobnymi strefami wyróżniamy trasy uprzywilejowanego przemieszczania się energii i informacji. Są to pasma ekologiczne. Największymi pasami przemieszczania się są doliny rzeczne: ciągi ekologiczne ( pasma w obrębie strefy w krajobrazie przyjaznym dla gat.); korytarze (poza strefą, w obcym krajobrazie); bariery ekologiczne (pasmo utrudniające migrację stanowiące nawet strefy śmierci). Ciągi i korytarze krzyżują się w węzłach ekologicznych. Dzięki temu węzły odgrywają role zasilającą całe strefy. Dla stabilności ekologicznej ważna jest duża liczba węzłów, powiązania węzłów siecią korytarzy i ciągów, drożność ciągów i korytarzy, zwartość stref. Przykłady: Na Roztoczu: Roztoczański Park Narodowy stanowi węzeł, łączy strefę wodną, wał Roztocza, Puszczy Solskiej. Ma kształt dłoni. Wykład 5 19.03.07 WYBRANE MODELE STRUKTURY, FUNKCJONOWANIA KSE. Krajobrazowy system ekologiczny KSE to układ lądowych, wodnych ekosystemów o różnym stopniu naturalności i antropogenicznego przekształcenia powiązanych siecią wzajemnie związków funkcjonalno - przestrzennych ze sobą oraz z abiotycznym i antropogenicznym otoczeniem. KSE jest bliski do pojęcia przestrzeni przyrodniczej (obejmuje całą strefę występowania organizmów żywych), ale KSE jest związany z formami ukształtowania terenu i pokrycia terenu. Modele KSE 1.Hierarhicznej organizacji przyrodniczych jednostek przestrzennych patrz wykład o uroczysku. Im większa zgodność linii różnego podziału tym mniejszy wpływ oddziaływania antropogenicznego. Struktura ekologiczna krajobrazu Poleskiego P.N. charakteryzuje się mozaikowatością oraz dużym zróżnicowaniem typologicznym. Struktura ekologiczna krajobrazu Kampinoskiego P.N. charakteryzuje się równoległym ułożeniem dużych jednostek: fizjocenoz. Jednostki o charakterze ekotonowym to coś jak korytarze. 2. Troficznego zróżnicowania krajobrazu przemieszczania się zanieczyszczeń w pedosferze Krajobrazowa mozaika jednostek przestrzennych rozmieszczonych na urzeźbionym podłożu nie jest zbiorem izolowanych mikrostruktur lecz charakteryzuje ją występowanie gradientowych zmienności cech. Gradienty te wyznaczają główne kierunki związków funkcjonalno - przestrzennych między poszczególnymi jednostkami. Zasadnicze znaczenie odgrywają kierunki spływu wód oraz związane z nimi gradienty wilgotności i żyzności siedliska a także ekspozycja słoneczna. Model troficznego zróżnicowania krajobrazu; 1)ekotony autonomiczne 2)ekotony tranzytowe 3)ekotony akumulacyjne. Mapy troficznego zróżnicowania krajobrazu zaznacza się kolory poszczególnych ekotonów. Największe bogactwo przyrodnicze jest w ekotonach tranzytowych i akumulacyjno - tranzytowych. Ekotony akumulacyjne są najbardziej zanieczyszczone. Z racji swej tranzytowej funkcji, doliny rzeczne w wielu opracowaniach planistycznych są niemal automatycznie wyznaczone jako korytarze ekologiczne, bez wnikania w faktyczne relacje jakie tam zachodzą. doliny rzeczne możemy uznać za głównie wielogatunkowe korytarze ekologiczne w krajobrazie jeśli: zachowały one charakter naturalny lub pół naturalny // nie są zajęte przez zabudowę i trasy komunikacyjne // nie prowadzą wód nadmiernie zanieczyszczonych // nie są poprzecinane licznymi strukturami barierowymi // umiarkowanie przekształcone doliny rzeczne mogą być trasami migracji tylko dla wąskiej grupy gatunków Silnie przekształcone i zanieczyszczone doliny rzeczne powinny być postrzegane jako strefa skażeń, bariery ekologiczne i trasy przemieszczania się zanieczyszczeń w krajobrazie 3.Strefowo-pasmowo-węzłowy Ekosystemy Funkcjonujące w mozaice ekotopów z licznymi gradientami wilgotności i żyzności, siedliska tworzą złożony, krajobrazowy system ekologiczny, którego główne cechy funkcjonalno przestrzenne można odwzorować w postaci modelu strefowo - pasmowo - węzłowego. To metodologiczne podejście do układów poliekosystemowych było już kilkakrotnie opisywane w literaturze i jest powszechnie stosowane w praktyce planowania ochrony przyrody; kształtowania ; zagospodarowania przestrzennego (Chmielewski 86 88 ,92 2001, Richling, Solon 96). Obecnie jest ten model wprowadzony do podręczników w szkołach. Układy strefowe to zespoły podobnych do siebie ekosystemów powiązanych silnymi związkami funkcjonalno - przestrzennymi, ich rozciągłość przestrzenna odpowiada zazwyczaj jednej fizjocenozie. Układy pasmowe - to trasy uprzywilejowanego przemieszczania się materii, energii i informacji w krajobrazie. Mogą one przebiegać wewnątrz strefy funkcje ciągu ekologicznego, lub mogą łączyć ze sobą dwie podobne strefy, przekraczając strefę o obcym charakterze - funkcja korytarzy ekologicznych. Węzły ekologiczne - obszary o szczególnym bogactwie gatunkowym, a często też o dużej różnorodności siedliskowej, małym stopniu antropogenicznego przekształcenia, dojrzałej strukturze ekosystemów. W zależności od rodzaju tworzących je ekosystemów wyróżniamy węzły o charakterze wodno - torfowiskowym, leśnym, stepowym, mozaikowym (wieloekosystemowym). W zależności od charakteru terenu i skali opracowania, węzły mogą obejmować jeden, kilka lub kilkanaście ppjp, a niekiedy całą strefę ekologiczną. Węzły są rejonem zbiegania się lub skrzyżowania ciągów lub korytarzy ekologicznych. Czynniki stabilizujące strukturę i funkcjonowanie KSE -stabilność stosunków klimatycznych // stabilność stosunków wodnych // dużą powierzchnię podstawowych przyrodniczych jednostek przestrzennych (ppjp ) (z modelu korytarzy Mac Artura i Wilsona oraz prac Dimonda) // dużą powierzchnię i znaczną zawartość przestrzenną ekosystemów oraz ich krajobrazowych kompleksów // złożoną strukturę wewnętrzną i dużą różnorodność biologiczną ekosystemów // obecność dużej liczby struktur o charakterze węzłów ekologicznych // liczne i silne powiązania obszarów węzłowych siecią ciągów i korytarzy ekologicznych oraz ich dobrą drożnością // dobrze rozwinięta sieć szerokich i łagodnych stref ekotonowych łączących sąsiadujące ze sobą ekosystemy, a w szczególności bogatą sieć ekotonów wodno - lądowych // znaczną biomasę ekosystemów lądowych (duży udział torfowisk i lasów w krajobrazie) // użytkowanie gospodarcze zasobów przyrody na skale nie przekraczającą tempa ich naturalnego odnawiania się. Czynniki destabilizujące: znaczna zmienność stosunków klimatycznych // zmiany stosunków wodnych // rozdrobnienie struktury przestrzennej KSE zwłaszcza rozbicie ich przez układy zurbanizowane // duży udział struktur o charakterze monokulturowym // obecność znacznej liczby struktur o charakterze barier ekologicznych i stref śmierci wielu gatunków // spadek różnorodności siedlisk i uproszczenie składu gatunkowego ekosystemów // dominację ekotonów ostrych o charakterze antropogenicznym // inwazję gatunków obcych rodzimym biocenozom // użytkowanie zasobów przyrody ponad ich naturalne zdolności odnawiania się. FORMY OCHRONY I ZASADY KSZTAŁTOWANIA KSE Różnorodność form ochrony KSE- ustawa o ochronie przyrody stwarza możliwość tworzenia na obszarze PL następujących form ochrony przyrody: P.N. // rezerwaty przyrody // obszary Natura 2000 (dyrektywa siedliskowa i ptasia) // P.K. // obszary chronionego krajobrazu // użytki ekologiczne // zespoły przyrodniczo - krajobrazowe // stanowiska dokumentacyjne // strefy ochronne miejsc rozrodu ginących gatunków zwierząt // korytarze ekologiczne // pomniki przyrody. Różnorodność ta zapewnienia z jednej strony zróżnicowanie przedmiotu i zakresu ochrony oraz metod i technik jej wykonywania, a z drugiej strony zróżnicowanie form udostępniania i wykorzystywania chronionych zasobów i walorów przyrody. Poszczególne formy obszarów chronionych powinny tworzyć system ciągły przestrzennie zróżnicowany funkcjonalnie, tak aby poszczególne ogniwa tego systemu mogły się wzajemnie przyrodniczo zasilać oraz wspierać i uzupełniać swoje funkcjonowanie. Strefowanie: podział obszarów chronionych na strefy o zróżnicowanej randze ochronnej i różnym stopniu udostępnienia gospodarczego i rekreacyjnego. Rodzaje stref: Rdzenna -centralna strefa silnie chroniona // Buforowa - otacza strefę rdzenną // Tranzytowa - brzeżna najmniej chroniona, otacza strefę buforowa. Niestety wiele danych wskazuje, że cele i zadania stawiane przez system jako całość oraz pod wieloma jego ogniwami, nie są należycie realizowane. Wynika to z braku zrozumienia. Próg naturalnej chłonności turystycznej - to liczba osób mogąca występować na danym terenie bez wywoływania szkód (1500 osób na J. Piaseczno). Zasady gospodarowania w systemie ppjp - patrz 10 zasad. Wytyczne ekologiczno krajobrazowe Jednym z rozwiązań odgrywających istotną rolę w kształtowaniu równowagi KSE są wytyczne ekologiczno - krajobrazowe, są one stosowane w planach ochrony obszarów Natura 2000 we Francji. W planowaniu krajobrazu w Niemczech, oraz w planach zagospodarowanie przestrzennego w Anglii. Postulat wprowadzenia takich wytycznych w planowaniu ochrony przyrody i planowaniu zagospodarowania przestrzennego w PL jest wysuwany od kilku lat (Chmielewski 2001). WYKŁAD 6 26.03.07 ZASADA ROZMIESZCZENIA PŁATÓW LEŚNYCH I KĘP ZADRZEWIEŃ W DOLINIE RZECZNEJ. Płaty leśne usytuawia się po zewnętrznej stronie meandrów. Oraz przy krawędzi dna dolin - przeciwdziała to spływowi zanieczyszczeń i wierzchnich warstw gleby do rzeki. Powinno się łączyć płaty leśne z meandrów i te z podnóży wzgórz (= krawędź dna doliny). Nie należy zalesiać miejsc między starorzeczem a rzeką (a). Rzeka powinna mieć odcinki zacienione i słoneczne = lepsza różnorodność siedlisk. Ocena walorów estetycznych strefy brzegowej lasu 1)Granica między lasem a inną formą pokrycia terenu powinna być urozmaicona. 2)lepiej żeby linia była falista niż geometryczna. 3)lepiej falista, ale różna, niż sinusoida 4)lepiej, żeby przejście było łagodne. Wnioski: Strukturę i funkcjonowanie KSE można odwzorować za pomocą różnych modeli koncepcyjnych. Każdy z nich wyjaśnia jedynie wybrane aspekty bardziej złożonej rzeczywistości. Dla jak najlepszego zrozumienia procesów ekologicznych zachodzących w krajobrazie należy się posługiwać całą serią modeli i podejmować próby ich zintegrowania w interpretacji w odniesieniu do konkretnego badanego miejsca. Stabilność KSE zależy od bardzo wielu czynników, zarówno naturalnych jak i antropogenicznych. Chcąc chronić i wzmacniać KSE, należy synergicznie wspomagać możliwie liczne czynniki stabilizujące oraz likwidować lub minimalizować czynniki destabilizujące. Wiele tworzonych w Polsce form ochrony KSE nie funkcjonuje prawidłowo, a ich walory przyrodnicze ulegają znaczącej degradacji. Potrzebny jest rozwój badań naukowych na temat zarządzania zasobami przestrzeni przyrodniczej w warunkach rozwoju gospodarki rynkowej w Polsce. Potrzebne jest także szerokie rozpowszechnienie wiedzy z zakresu ekologii krajobrazu oraz zarządzania środowiskiem przyrodniczym. ZMIANY KRAJOBRAZU POJEZIERZA ŁĘCZYŃSKO - WŁODAWSKIEGO A PRZEMIANY ICH BIORÓŻNORODNOŚCI PO 1950r Pojezierze Łęczyńsko - Włodawskie jest zaliczane do najcenniejszych przyrodniczo regionów w Europie. Obejmuje najdalej wysunięte na zachód partie największego kompleksu torfowiskowo - bagiennego: Polesia. Leży w ramionach:- fizjograficznej granicy Europy zachodniej (od zachodu) i wschodniej oraz linii tworzącej granicę między nizinami a górami w Europie (od południa). Pojezierze Łęczyńsko - włodawskie jest największym w Polsce zgrupowaniem jezior nie objętych ostatnim zlodowaceniem. Mają one 11 tys lat. Teren ten to krajobraz równiny akumulacyjnej w strefie wododziałowej Bugu i Wieprza. Płaskość terenu oraz płytkie zaleganie pierwszego poziomu wód gruntowych powoduje, że występują tu liczne bagna. Większość jezior ma niewielką głębokość (2-8m) i nieznaczną powierzchnię. Brzegi otoczone są torfowiskami (tzn niedostępność brzegów). Najgłębsze jezioro to jezioro Piaseczno ok. 37m. W latach 50' XX w na Pojezierzu Łęczyńsko - Włodawskim występowało 68 jezior o powierzchni >1ha. Do końca 2005r zostało tylko 61 takich jezior. Pozostałe jeziora zmniejszyły swoja powierzchnie. Jeziora znajdują się w różnych stadiach sukcesyjnych i gromadzą wodę o różnej trofii. Występują jeziora mezotroficzne, słabo eutroficzne, silnie eutroficzne (hipertroficzne) oraz dystroficzne Jezioro Piaseczno - kiedyś mezotroficzne // Jezioro Łukie - pokryte roślinnością o liściach pływających np. Grążel, eutroficzne // Jezioro Moszne - w latach 60' było jeziorem dystroficznym, obecnie polihumusowe. W centrum regionu znajduje się Poleski PN wraz z otuliną. Jego otoczenie stanowią trzy parki krajobrazowe: Sobiborski, Poleski oraz „ pojezierze Łęczyńskie” oraz Poleski Obszar Chronionego Krajobrazu oraz fragment Chełmskiego obszaru chronionego krajobrazu. Znajduje się tu też 12 zatwierdzonych i 10 projektowanych rezerwatów przyrody. A od 2002 r. wchodzi on w skład Rezerwatów Biosfery UNESCO jako Polesie Zachodnie. Mimo licznych inicjatyw ochronnych, na te tereny wywierana jest silna presja antropogeniczna, przejawiająca się przekształcaniem stosunków ekologicznych i cech fizjonomii krajobrazu. Główne czynniki zmian zachodzących w regionie: regulacja cieków oraz odwodnienie torfowisk i bagien, realizowane w 60 i 70 latach XX w // uruchomienie w 70' XX w . kopalni węgla kamiennego „ Bogdanka” zlokalizowanej 4 km na południe od fizjograficznych granic regionu // zainicjowanie w 70' XX w zagospodarowania rekreacyjnego w bezpośrednim otoczeniu jezior // wzrost liczby turystów // wzrost trofii siedlisk wodnych i lądowych wywołany zanieczyszczeniami środowiska (70 i 80 lata XX w. ) murszeniem przesuszonych torfowisk oraz coraz z większą presja ruchu turystów // postępująca fragmentacja krajobrazu związana z procesami urbanizacyjnymi. METODY BADAŃ Obszar Pojezierza Łęczyńsko - włodawskiego podzielono na 104 zlewnie cząstkowe rzek, jezior i torfowisk. W I etapie badano tylko 63 z nich. Na podstawie zdjęć lotniczych w skali 1:26 000 z 1952 i 1999r sporządzono mapy fotointerpretacyjne. Nakładając na siebie mapy z tych dwóch dat w poszczególnych zlewniach analizowano zmiany struktury użytkowania ziemi oraz liczne zmiany długości i gęstości sieci struktur liniowych w krajobrazie. Oceniono zmiany zasięgów terenów podmokłych. W II etapie badano kolejne 41 zlewnie cząstkowe wykorzystując mapy starsze z 1915 , 1933, 1953, 1983 r. W III etapie badano dolinę Bugu. Wyniki badań ekologiczno - krajobrazowych zestawiano z danymi dotyczącymi zmian zachodzących w biocenozach jezior i rzek, torfowisk, badanych od lat 60'. WYNIKI Główne zarejestrowane kierunki zmian w strukturze ekologicznej krajobrazu Pojezierza Łęczyńsko - Włodawskiego od lat 50' XX w to: osuszenie 70% ogólnej powierzchni wód i terenów podmokłych // zanik 7 z 68 jezior oraz zmniejszenie się powierzchni lustra wody w pozostałych jeziorach średnio o 22,4% (z amplituda - 4,7% do 73,3%): Jezioro Moszne Jezioro Długie; Jezioro Łukie (43% zmniejszyło się lustro wody); Jezioro Krasne. // obwałowanie i podpiętrzenie 6 jezior oraz zamienianie ich w zbiorniki retencyjne dla rolnictwa, zasilane kanałem Wieprz - Kszna. Pociągnęło to za sobą zmianę struktury ekologicznej tych ekosystemów. Dwa z nich po latach nie użytkowania hydrotechnicznego poddano ranturalizajcji( Mietycze i Skomielno) i częściowo odzyskały walory przyrodnicze, ale po 97r - traciły je na skutek gospodarki rybackiej // wzrost trofii większości jezior -> zmiany w ich biocenozach i walorach rekreacyjnych // zabudowywanie bezpośredniego otoczenia jezior często w postaci niemal szczelnego pierścienia // niszczenie naturalnej struktury fitolitoralu niektórych jezior poprzez turystów // wyprostowanie biegu i pogłębienie koryt większości rzek oraz zniszczenie naturalnej struktury ich stref ekotonowych. Rzeka Bug zachowała na znacznej długości prawie naturalny charakter. Rzeka anastamozująca - płynąca wieloma korytami, taki jest Bug // rozcięcie naturalnej struktury ekosystemów trofowiskowych gęstą siecią rowów melioracyjnych, odprowadzających własne, kwaśne polihumusowe wody torfowisk, a wprowadzanie do tych ekosystemów, zwykle silnie zanieczyszczają wody z systemu kanału Wieprz - Krzna, Zniszczenie naturalnej różnorodności mikrosiedlisk torfowiskowych // wzrost trofii siedlisk leśnych w ciągu 10 lat 1987-98 w stopniu wymagającym zmiany klasyfikacji ok. 6,5%powierzchni siedlisko o jedną klasę wyżej // prawie 3 krotny wzrost lesistości całego regionu, oznacza to że 67% lasów pojezierza ma mniej niż 50lat // 2 krotny wzrost gęstości sieci antropogenicznych stref liniowych w krajobrazie // wzrost powierzchni terenów zabudowanych o 85% // wzrost wielkości ruchu turystycznego 4,8 raza w latach 84-2004 (w 1975r powstały pierwsze ośrodki rekreacyjne - AR). Poza zmianami antropogenicznymi, występują na Pojezierzu Ł- W naturalne przekształcenia krajobrazu, szczególnie procesy morfodynamiczne zachodzące w dolinie Bugu oraz związane z jego wylewami procesy sezonowej i wieloletniej zmienności przestrzennego układu siedlisk hydrogenicznych. Wykazano, że w okresie 1915 - 40 doszło do skrócenia długości koryta rzeki, poprzez odcięcie szeregu meandrów. Skróciła się też długość i liczba zatok rzecznych. W tym okresie powstały nawet jeziora rzeczne, np. Bawole Rogi. Czas ich istnienia to ok. 30- 60 lat, powstały one w latach 1940 - 71. Odgrywają istotną rolę w różnorodności struktury krajobrazu doliny rzecznej. Tempo przesuwania się brzegów meandrów Bugu to ok. 2m/rok, choć lokalnie może być kilkakrotnie większa (517 m w ciągu 19 lat!) Wykład 7 2.04.07 RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA=BIORÓŻNORODNOŚĆ Różnorodność biologiczna - bogactwo rozmaitość form życia, wraz z całą ich zmiennością na poziomie genów, gatunków, ekosystemów, krajobrazów. Badania nad R.B. rozpoczęto w 60 latach w XX w. Najbardziej znani są amerykanie Mac Arthur oraz Mc Intosh, a Anglicy Gaston. Od lat 90 XX w. Zagadnienie r.b. stało się głównym tematem ekologii, ochrony oraz zarządzaniem zasobami przestrzeni przyrodniczej oraz strategii zrównoważonego rozwoju. Tym samym ochrona r. b. i krajobrazowej znalazła się w kręgu problemów planowania zagospodarowania przestrzennego. Prawa na Świecie 1980 - światowa strategia ochrony przyrody opracowana przez IUC; 1992 - konwencja o różnorodności biologicznej konferencja ONZ w Rio de Janeiro „Szczyt Ziemi”; 1995 - paneuropejska strategia różnorodności biologicznej i krajobrazowej, przyjęta przez rade europy z zaleceniem wdrożenia we wszystkich krajach UE. Prawa w PL 1991 - „Strategia Ochrony żywych zasobów przyrody w PL” Ryszkowski, Balazy; 1993 - „Polskie studium R.B.” Andrzejewski, Welgle; 1998 - „Krajowa Strategia ochrony i racjonalnego użytkowania R.B.” Liro Anna (twórca EKONETU) i Andrzejewski; 1998 - „Krajowa strategia ochrony georóżnorodności” Stefan Kozłowski; 1999 - „Wstępna koncepcja systemów obszarów chroniących głównie ostoje R.B. Natura 2000 Dyduch - Falinowska; 2001 - wprowadzenie do ustawy o ochronie przyrody prawnego obowiązku ochrony R.B. poprzez zapisy ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym, ochrona R.B. stała się wymogiem stawianym studiom uwarunkowań i planów zagospodarowania przestrzennego; 2002 - wyznaczenie krajowego systemu obszarów Natura 2000, zgodnej z dyrektywami U.E Narodowa Fundacja Och. Śr. W Warszawie. Różnorodność genetyczna a)mała populacja ma mniejsze zdolności adaptacji do zmieniających się warunków środowiska b)im większa populacja tym większa pula genowa, tym większa szansa że osobniki będą bardziej przystosowane do zmieniających się cech środowiska c)fragmentacja krajobrazu zmniejsza r. g. Różnorodność gatunkowa: nie lista gatunków świadczy o r. g. ale stopień wysycenia przestrzeni tymi gatunkami // różnorodność biologiczna oznacza prawdopodobieństwo tego, że trafimy na określony gatunek przy określonej liczbie prób. Wskaźnik Margdefa: D_ma = (S - 1) / wgN. S-liczba gatunków w próbie, N-liczba osobników w próbie. Wskaźnik Shannona - Weavera: H' suma S_i=1(p_i x log p_i); p_i- udział % gatunku „i” w próbie. Najczęściej stosowany wskaźnik do obliczania bioróżnorodności. Różnorodność ekosystemowa i krajobrazowa (α,β,γ): r. α - to różnorodność wewnętrzna danego ekosystemu; r. β - to zróżnicowanie sąsiadujących ze sobą ekosystemów; r. γ - to zróżnicowanie różnorodności α i β w skali krajobrazu; α to różnorodność genetyczna, gatunkowa i siedliskowa. Ekosystemy: 1.Wodne: słodkowodne (rzeki, jeziora, gejzery itd.) // słonowodne. 2.Torfowiskowe i bagienne 3.Lądowe: leśne (tajga, tundra, lasy tropikalne) // łąkowe i ziołoroślowe // naskalne // jaskiniowe // lodowo-śnieżne. Cechy: Wraz ze wzrostem powierzchni ekosystemu jego różnorodność biologiczna wzrasta ( I zasada Mac Arthura i Wlilsona) // Im dalej od dużego centrum (np. lasu), tym liczba gatunków na nim występująca jest mniejsza // Jeśli oddalając się od macierzystego systemu, będą po drodze jego małe płaty, to różnorodność biologiczna będzie większa. Bez płatów mniejsza odległość. Aby korytarz ekologiczny realizował swoje funkcje w naszej strefie klimatycznej powinien mieć min 200 m szerokości i być zróżnicowany (łagodne przejście): pełny korytarz rzeczny 200 m // pełny korytarz leśny 200 m // korytarz okrojony 100 m // kwazi korytarz - 25 m w mieście // korytarz obudowany 50 m w osiedlu // korytarz rozszerzony z wyspami zabudowań antropogenicznych 300 m. 73% osobliwości przyrodniczych zlokalizowanych w dolinach rzecznych oraz na pojezierzu , więc trzeba je chronić. Pierwszą w PL próbę oceny różnorodności biologicznej krajobrazów podjęto w 1997 roku na obszarze woj. lubelskiego (Chmielewski) woj. podzielono na 177 przyrodniczych jednostek przestrzennych rangi krajobrazowych fizjocenoz. W obrębie poszczególnych jednostek analizowano różnorodność 7 składowych krajobrazów: 1.przyrody nieożywionej (struktur geomorfologicznych i rzeźby terenu) 2.pokrywy glebowej 3.wilgotności i żyzności siedlisk 4.szaty roślinnej 5.flory 6.fauny 7.form użytkowania terenu. Oceniono je w skali 1-5 pkt. Wykonano na tej podstawie 7 map oraz mapę sumarycznej oceny różnorodności biologicznej i krajobrazowej województwa. Współczynnik korelacji, od największego: różnorodność flory i fitocenoz // różnorodność wilgotności i żyzności biotopów i zróżnicowanie form użytkowania terenu // różnorodność fitocenotyczna i fauny // różnorodność wilgotności i żyzności biotopów i różnorodność fauny // różnorodność flory i przyrody nieożywionej // różnorodność flory i fauny. Zasady ochrony i kształtowanie różnorodności biologicznej w palnowaniu przestrzennym: ocena różnorodności biologicznej powinna być integralnym elementem zagospodarowania przestrzennego województwa i gmin // różnymi formami ochrony należy obejmować nie tylko obszary o najwyższej różnorodności biologicznej alfa, ale też beta i gama, zwracając ponadto uwagę na pojedyncze obiekty i obszary szczególnie osobliwe, unikatowe // obszary obejmowane różnymi formami ochrony przyrody powinny tworzyć system spójny przestrzennie umożliwiający wzajemne zasilanie się jego kolejnych ogniw. Jednocześnie poszczególne ogniwa tego systemu powinny reprezentować różne typy siedlisk i biocenoz, tak aby cały system odzwierciedlał możliwie pełne zróżnicowanie ekologiczne regionu // przynajmniej część ogniw systemu obszarów chronionych powinna mieć dużą skalę przestrzenną, umożliwiającą przetrwanie gatunków wymagających bardzo rozległych areałów osobniczych(patrz schemat Diamonda) // należy unikać znacznego rozdrobnienia struktury przestrzennej krajobrazów i izolacji funkcjonalnej jego poszczególnych płatów // im mniejszy zasięg terytorialny i większe rozproszenie obszarów chronionych, tym lepiej powinna być rozwinięta sieć łączących ich ze sobą korytarz ekologicznych // szczególną uwagę należy zwracać na warunki funkcjonowania systemów ekologicznych dolin rzecznych i kompleksów wodno - torfowiskowo- leśnych. Są to bowiem obszary, w których zazwyczaj skupia się przeważająca część bogactwa przyrodniczego regionu. Doliny rzeczne to naturalne trasy przemieszczania się materii w krajobrazie, oraz przemieszczania się zanieczyszczeń. Procesy zachodzące w dolinach rzecznych mają istotny wpływ na stan ekologiczny całych regionów // identyfikacja korytarzy ekologicznych w studiach i planach zagospodarowania przestrzennego nie może się odbywać w schematyczny sposób, ale powinna się opierać na głębokiej wiedzy o strukturze i faktycznym funkcjonowaniu fizjocenoz regionu. Wąskie długie i silnie zniekształcone przez człowieka korytarze nie będą spełniały swojej funkcji // należy dążyć do minimalnego barierowego oddziaływania dróg i innych struktur liniowych w krajobrazie na system ekologicznego obszaru objętego planem // na strategicznych dla funkcjonowania przyrody obszarach, gdzie doszło do znacznego obniżenia lub zagrożenia różnorodności biologicznej należy zaplanować podjęcie prac renaturalizacyjnych i rewitalizacyjnych lub innych form przyrodniczego wzbogacenia krajobrazu. Zaleca się by sposób i zakres wykonania tych prac zawrzeć w wytycznych ekologiczno krajobrazowych, stanowiących załącznik do ustaleń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Przykłady ochrony różnorodności biologicznej w planowaniu przestrzennym na Lubelszczyźnie: 1)zasięg obszarów N.2000 2)Zielone pierścienie wokół miast oraz ekoregiony (w woj. lubelskim jest 10). Wykład 8 16.04.07 Człowiek wywiera na środowisko różnego rodzaju presję. Różne formy presji wymagają stosowania całego systemu wskaźników. Jako wskaźnik zanieczyszczeń wybierane są różne gatunki, np. dla jezior w I klasie czystości wód są to ryby łososiowate np. pstrąg potokowy. Torfowiska węglanowe : płoć wiechowata to Turzyca, 1 m wysokości piłkowane brzegi liści, wysycone węglanem wapnia. Bardzo ostra, rozcina ubranie, a nawet skórę aż do mięsa. Błotniak popielaty zakłada gniazda wśród tej turzycy. Porosty: gatunki wskaźnikowe, wrażliwe na zawartość SO_x (tlenku siarki) w atmosferze. Pewne porosty mają określoną tolerancję na tę zawartość. Istnieje skala porostowa na podstawie której określa się stopie zanieczyszczenia powietrza. Poszukuje się całych systemów wskaźników, aby obliczyć syntetyczny wskaźnik obciążenia środowiska. Analiza zmian wskaźników obciążenia środowiska w Euroregionie Bugu w latach 1975 - 98. Analizowano 14 cech. 1)liczba ludności im większa tym większa presja 2)liczba podmiotów gospodarczych, rolna, leśna, czy przedsiębiorstwa. Liczba wzrastała i się ustabilizowała 3)powierzchnia terenów zabudowanych - nieznaczny wzrost 4)długość dróg utwardzonych - wzrost dwa razy 5)liczba zarejestrowanych samochodów osobowych - wzrost 6 razy 6)wielkość emisji zanieczyszczeń do powietrza - w okolicach Chełma spadek od lat 70', w Tarnobrzeskim do 85r bardzo duży wzrost potem bardzo duży spadek 7)ogólna wielkość poboru wód powierzchniowych na cele przemysłowe, komunalne rolnicze 8)ogólna wielkość poboru wód podziemnych 9)ogólna ilość ścieków komunalnych odprowadzanych do rzek - od 85 roku spadek w lublinie, od 90 r spadek w pozostałych województwach 10)ogólna ilość ścieków przemysłowych odprowadzonych do rzek- w Tarnobrzeskim wzrost, spadek, wzrost, jest tam bardzo duże wydobycie siarki 11)ilość produkowanych odpadów komunalnych, stały wzrost 12)ilość produkowanych odpadów przemysłowych - Tarnobrzeg wzrost, spadek, Lublin wzrost bo kopalnia Bogdanka. Ilość - niepoliczalne, podaje się np. w tonach. Liczba - policzalna, podaje się w sztukach np. ilość ludzi jest sformułowaniem nieprawidłowym, liczba odpadów też jest nieprawidłowym sformułowaniem bo nie liczymy każdego papierka czy puszki. 13)powierzchnia lasów, minimalny wzrost 14)ogólna powierzchnia systemu obszarów chronionych - bardzo duży wzrost 15)liczba i powierzchnia planowanych ostoi przyrody natura 2000.Wszystko trzeba przeliczyć na powierzchnie (km ²). Znaleźć co, do czego można się odnieść, jakiś wzorzec. Tu przyjęto województwo bialskopodlaskie (najmniej obciążone). Wzór na standaryzacje cech o różnych mianach: P_ij = C_ij / C_j. i - kolejna analizowana cech (1-15); j - kolejne badane województwo (1-5); C_ij - wartość cechy w województwie „j”; C_j - wartość cechy „ i” w województwie odniesienia (wzorcu); P_ij - wskaźnik porównawczy cechy „j” w stosunku do tej cechy w województwie odniesienia. Następnie dla poszczególnych województw w odniesieniu do 1- 12 cech, w kolejnych badanych latach obliczono syntetyczny wskaźnik obciążenia środowiska według wzoru: SWOŚ _j = 1/12 Σ g:12 d:i P_ij. A dla cech 13, 14, 15, wskaźnik zasobów przyrodniczych województwa obliczono według wzoru: WZP j = 1/3 Σ g:15 d:13 P_ij. Analogicznie pan Chmielewski obliczył antropogeniczne obciążenie jezior Pojezierza Łęczyńsko - Włodawskiego. 70% zanieczyszczeń w miastach to komunikacja. SWOŚ- syntetyczny wskaźnik obciążenia środowiska. Jeśli w roku 1980 przyjąć go za 1, to w ciągu 16 lat wzrósł o 60%. Powierzchnia biologicznie czynna: zapewnia człowiekowi, wodę, powietrze, rekreację, grzyby w lesie itp. 0,58 ha/osobę jest obecnie, kiedyś w 1975 roku było 0,71 ha/ osobę. ZAGADNIENIA DOTYCZĄCE PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO Planując rozwój zagospodarowania przestrzennego trzeba mieć na uwadze przyrodnicze uwarunkowania takiego rozwoju. Zarys teorii kształtowania układów osadniczych: Jednostka osadnicza to skupienie ludności osiadłej. Układ osadniczy: jednostka osadnicza wraz z terenami funkcjonalnie z nią powiązanymi np. obszar z którego dowozi się pożywienie określa zasięg wymagań tego miasta. Podobnie z wodą, energią, obszar z którego ludzie dojeżdżają do tego miasta, aby z niego korzystać(usługi handlowe, administracyjne, kulturalne, zdrowotne, oświatowe). Trudno jest wyznaczyć granice układu osadniczego, są rozmyte i mogą się nakładać na siebie. Siła oddziaływania układu jest większa, im bliżej tego układu jesteśmy. Zasięg dojazdu do pracy to bardzo ważny wskaźnik. System (sieć) osadniczy: to grupa układów osadniczych wraz z wiążącymi je ciągami infrastruktury technicznej (drogi, kolej, sieć energetyczna, ciepłownicza, wodociągowa, kanalizacyjna, telekomunikacyjna, Internet, składowanie odpadów, oczyszczanie - ogólnie urządzenia liniowe oraz obiekty służące ochronie środowiska). Procesy urbanizacyjne - to procesy rozwoju sieci urbanizacyjnej Urbanistyka: nauka i działalność praktyczna (planistyczno - legislacyjna) dotycząca organizacji i zarządzania i funkcjonowania układów i sieci osadniczych. Ruralistyka: nauka i działalność praktyczna (projektowanie) dotycząca organizacji przestrzennej funkcji i zarządzania obszarami wiejskimi. Badanie procesów urbanistycznych zaczęto w USA w 30 latach XX w. Aglomeracja to zespół układów osadniczych z jednym dużym układem dominującym i podporządkowującym sobie pozostałe, poprzez ofertę miejsc pracy, jakość usług i potencjał ekonomiczny. W PL jest kilka aglomeracji: warszawska, łódzka, krakowska, wrocławska, poznańska, szczecińska. Konurbacja: to zespół dużych układów osadniczych o porównywalnej wielkości, położonych blisko siebie, tworzących w wyniku sukcesywnego rozrastania się wieloprzestrzenny układ, gdzie ciężko określić, gdzie zaczyna się jeden układ, a gdzie drugi. W PL: trójmiasto, górny Śląsk. Komunikacja to czynnik miastotwórczy. W Europie pierwsze studia nad procesami urbanizacyjnymi dotyczyły Londynu i Paryża. W strukturze przestrzennej miasta wyróżniamy kilka stref: miasto centralne: duża ilość usług; pierścień zabudowy mieszkaniowej; strefa o charakterze mieszanym, o chaotycznej strukturze przestrzennej obok funkcji mieszkaniowej występują: bazy, składy, rolnictwo, ogrodnictwo, przemysł; strefa zewnętrzna: zabudowa rozciąga się wzdłuż tras komunikacyjnych, a pomiędzy tymi pasami i pasami zabudowy są obszary wypoczynkowe. Zjawiska cechujące aglomerację: codzienne dojazdy do pracy // dojazdy do miejsc zakupów i rozrywki // integracja infrastruktury tzn że te linie układa się razem: autostrada, gazociągi, wodociągi, linie elektryczne // lokalizację podmiejskich terenów wypoczynkowych // autostrada, gazociągi - określone odległości w jakich buduje się domy // wodociągi - nie wolno na nich sadzić drzew // linie elektryczne 40kw pas śmierci, jeśli przebywa się dłużej niż kilkadziesiąt minut. Granice jednostek osadniczych. Kryteria: gęstość rozmieszczenia ludności // zainwestowania terenu // granice administracyjne. Rozwój jednostek osadniczych jest ciągłym procesem i charakteryzują go następujące zjawiska:1.zmiany zasięgu zainwestowania zmiany charakteru zainwestowania 2.zmiany zasięgu oddziaływania jednostek osadniczych na otoczenie 3.zmiany struktury 4.rozwój funkcji (np. rozwój klinik specjalistycznych, szkół wyższych, filharmonii) 5.wchłanianie sąsiednich jednostek osadniczych 6.generowanie jednostek sieci infrastruktury, wzrasta miasto wzrasta infrastruktura tzn grubsze rury, więcej energii. Wykład 9 07.05.07 Klasyfikacja układów osadniczych: 1)Z pkt widzenia dominujących miejsc pracy:- pierwotne: dominują miejsca pracy związane z rolnictwem i eksploatację kopalin (torfu, piasku, gliny), dominowały w średniowieczu, wiele przetrwało do dziś - wtórne dominują miejsca pracy związane z przemysłem przetwórczym. Wykształciły się w XIX w. rozwój do lat 70 XX w oparte były o funkcjonowanie wielkich zakładów przemysłowych (FSC, WSK, zakłady azotowe). A miejscem zamieszkania były osiedla robotnicze. Na Lubelszczyźnie nie przykładem wtórnych U.O. są Świdnik, Poniatowa, Kraśnik, Łęczna. -tercjalne inaczej trzeciego rzędu. Praca w urzędach. Od lat 60 w krajach Europy Zach., a od 80 w PL dominuje układ osadniczy tercjalny. To usługi ściągają ludzi do miast. 2)Z pkt widzenia ich struktury: - U.O. elementarne np. gospodarstwa rolne, osada górnicza; - U.O. proste np. wieś, małe miasteczko, ośrodek przemysłu górniczego; - U.O. złożone np. wieś z przysiółkami (wieś wraz z gospodarstwami), aglomeracja; -U.O. wielokrotnie złożone konglomerat wsi, konurbacja. W Wąwolnicy jest zabytkowy krajobraz wiejski, pola od 300 lat nie zmieniły układu. W centrum wsi jest plac (oczko wodne), otacza to ulica, przy której są domy, a za domami stodoły, na ulicy Stodolnej, a za nimi pole. Główne typy wiejskich układów osadniczych: 1. szeregówka droga i budynki mieszkalne tworzące szereg 2.rzędówka droga i budynki mieszkalne wiejskie tworzące rząd 3.ulicówka (lico) 4.wieś łańcuchowa 5.owalnica -np. Smołdzino, Pruski Mur niewłaściwa nazwa, domy wyglądają jak w Anglii, kraina w „kratę” 6.widelnica 7.wieś samotnicza no Hutor na Ukrainie. Konurbacja:Amsterdam, Haga, Koferdam // okolice Birmingham // górny Śląsk. 3. Z pkt. widzenia ich rangi w sieci osadniczej - ośrodek elementarny (o randze decydują 2 czynniki: liczba ludności i jakość usługi) ośrodek ten ma usługi tj. wielobranżowy sklep czy punkt skupu. - ośrodek wspomagający wieś średniej wielkości ze szkołą, kilkoma punktami branżowymi, ze swoją parafią, może być jeden lub kilka punktów skupu - ośrodek podstawowy : ośrodki gminne, jest administracja rządowa, urząd gminy, poczta, ośrodek zdrowia, szkoła, parafia, drobne zakłady rzemieślnicze, stacja paliw - ośrodek powiatowy zlokalizowany drugi poziom administracji: starostwo powiatowe, są szkoły średnie, szpital, muzeum, banki - ośrodek wojewódzki (regionalny) są tu dwa ośrodki administracji: rządowa (wojewoda); samorządowa (marszałek województwa) (w Lublinie jest Lubelski Urząd Wojewódzki oraz Urząd Marszałkowski Woj. Lubelskiego), są szpitale specjalistyczne, teatr, kino, filharmonia, markety. -ośrodek krajowy są centrale lub duże filie banków, wielkie sieci handlowe. Układom osadniczym towarzyszy rozwój sieci komunikacyjnych. W ciągu 18 lat gęstość sieci dróg wzrosła 2x. Związane jest to z rozpraszaniem się zabudowy na tereny otwarte (rolnicze, wypoczynkowe). Skutkiem tego jest także rozdrobnienie struktury przestrzennej krajobrazu. Na 59 z 63 zlewni stopień rozdrobnienia struktury przestrzennej krajobrazu wynosił 2. Powoduje to ubożenie systemu. Tylko zlewnie objęte statusem Rezerwatu Przyrody nie zmniejszyły się, nie uległy rozdrobnieniu, a Rezerwaty Przyrody stabilizują strukturę przestrzenną krajobrazu. Wskaźnik powierzchni biologicznie czynnej uległ zmniejszeniu. Na 1 mieszkańca w 1975 przypadało 0,7ha powierzchni biologicznie czynnej, zaś w 2007 jest już 0,58ha. Nasza przestrzeń zmniejsza się. Wynika to z zabudowywania terenów rolniczych. Układy osadnicze mogą rozwijać się wg. Modeli: 1.linii prostej - miasto pasmowe. Wzdłuż głównej trasy komunikacyjnej, często występują minusy: *Tworzy barierę ekologiczną dla przyrody, czyli dla gatunków roślin i zwierząt oraz wód. *Dla mieszkańców wszędzie jest daleko. *Generacja intensywnego ruchu. 2.skrzyżowanie prostych wg. tego modelu zakładano układy osadnicze w średniowieczu. Centrum to rynek np. Zamość, Lublin, Fronopol, Janów Lub. 3.rozsunięte skrzyżowanie prostych to układy osadnicze wielopasmowe. Rozsunięcie głównych szlaków komunikacyjnych pozwala na wyodrębnienie śródmieścia np. W-wa. 4.okrąg (pierścień) miasta pierścieniowe. Jeśli w centrum znajduje się struktura przyrodnicza atrakcyjna dla ludności a niedostępna dla zabudowy (jeziorko góra). 5.miasto dywanowe o olbrzymich terenach zajętych przez budownictwo jednorodzinne z lokalnymi ośrodkami usługowymi. Należy wykonywać wariantowe rozmieszczenie rozwoju. Brać pod uwagę wartości przyrodnicze obszaru oraz możliwości rozwoju tego miasteczka , rozważyć koszty i efekty społeczne, ekonomiczne, ekologiczne. Pozwala opracować to optymalną drogę rozwoju. Wykład 10 14.05.07 W POSZUKIWANIU WIZJI MIASTA PRZYJAZNEMU CZŁOWIEKOWI I PRZYRODZIE Miasto jest historycznie ukształtowanym typem osiedla, wyznaczonym istnieniem konkretnej społeczności cząstkowej, skoncentrowanej na pewnym obszarze, o odrębnej organizacji, uznanym prawnie oraz wytwarzającym w ramach swojej działalności zespół trwałych urządzeń materialnych o specyficznej fizjonomii, która odzwierciedla odrębny typ krajobrazu. Ma prawa miejskie (nadawane przez sejm) oraz swoje granice. Struktura miasta: 1.Prawna: Podział administracyjny 2.Funkcjonalna: centrum // dzielnice mieszkaniowe // strefa zewnętrzna // system transportu (charakter liniowy) // system infrastruktury technicznej 3.Społeczna: przestrzenie publiczne (place, parkingi) // przestrzenie grupowe (kampus miasteczka akademickiego, boisko szkolne) // przestrzenie prywatne (mieszkania) // 4.Fizjonomiczna: rejony i obszary // granice i krawędzie // drogi i przejścia // węzły i punkty centralne. Wszystkie te struktury (prawna, funkcjonalna, społeczna, fizjonomiczna) tworzą strukturę przestrzenną.Elementy tworzące tzw. „tworzywo miasta” to według Brdla: ludność // zagospodarowanie przestrzenne // funkcje społeczno - gospodarcze // środowisko przyrodnicze ( Nr 1 wg Chmielewskiego). Postęp cywilizacyjny sprawia, że miasto znajduje się w ciągłym rozwoju, zmieniają się jego funkcje. Funkcje miasta to głównie rodzaje działalności wykonywane przez jego mieszkańców :mieszkalnictwo // przemysł // komunikacja // administracja // handel // kultura // nauka // oświata // turystyka // ochrona zdrowia // usługi komunalne // inne rodzaje działalności. Miasto więc jest obszarem wielofunkcyjnym, zwykle można znaleźć jedną lub kilka funkcji wybijających się, są to tzw. funkcje dominujące. Proces zmieniania się funkcji dominujących określany jest podobnie jak w ekologii ogólnej, jako sukcesja a jej brak prowadzi do stagnacji lub regresu rozwoju miasta. Funkcje miasta: miastotwórcze oraz obsługi miasta. KONCEPCJE MIASTA W XIX W To okres tzw. rewolucji przemysłowej. Warunki produkcji decydowały o rozwoju miasta, tak więc przemysł stał się głównym czynnikiem miastotwórczym. Pierwsze fabryki powstawały poza miastem i otaczano je prymitywnymi mieszkaniami dla robotników . Rezultatem tego było powstanie przeludnionych, rozległych przestrzennie miast rozwijających się wokół jednego centrum, tzw. osiedla (miasta) robotnicze. Skutkiem szybkiego rozprzestrzenienia się miast następowało przemieszanie się funkcji miast i tak dookoła przemysłu i magazynów powstawały szkoły, szpitale, domy. W II połowie XIXw powstało wiele koncepcji mających uzdrowić miasto przez jego przestrzenną restrukturyzacje. 1. miasto linearne(liniowe) wymyślił hiszpański urzędnik Arturo Sorya y Mata. Zaproponował utworzenie arterii o dł. 50 km, wzdłuż której po obu stronach miały powstać dzielnice mieszkaniowe. Sformułował on zasady miasta liniowego, twierdził że wszystkie problemy urbanistyki wywodzą się z problemu komunikacji, a zasada symetrii struktury oraz prawo stałego rozwoju powinny cechować również miasta. Wykupił on najtańsze tereny na obrzeżach Madrytu i wybudował dzielnicę mieszkaniową, wzdłuż projektowanej obwodnicy całego miasta, otoczoną zielenią. Projekt zrealizowany we fragmentach, podkreśla się zasługę tego urbanisty w poszukiwaniu nowych dróg rozwoju. 2.miasto przyszłości wg. Teodora Fritsena z 1896r. Inaczej miasto zielonych klinów. Przeciwstawiał się tendencji pierścieniowego rozwoju miasta i bezplanowej koncentracji zabudowy. Wzdłuż głównych arterii radialnych miały się rozciągać dzielnice mieszkaniowe z klinami zieleni. Dzięki nim w głąb aglomeracji wkraczałyby lasy, tereny rolnicze, parki, ogródki działkowe, tereny sportowe. Można odnaleźć zalążki gwieździstego.

3. miasto ogród według Ebenezer Howard na przełomie XIX i XXw. Miało ono stanowić syntezę miasta i wsi, przez połączenie zalet każdego z nich i wykluczenie wad. Mieszkańców miało być do 30 tys. Oraz miało być w odległości 50 km od większego miasta (miasto centralne, do 60 tyś mieszkańców) i powiązane z nim systemem komunikacji publicznej. Proponował tworzenie małych jednostek zwartych, z zapleczem mieszkaniowym, pracowniczym, zaopatrzeniowym, usługowym, otoczonym terenami rolnymi i wypoczynkowymi, wysycanymi zielenią. To rozwiązanie Howard zaproponował dla Londynu. Wokół Londynu miały być miasta ogrody, złożone z kręgów z parkiem w części środkowej, w którym byłyby zbudowane budynki użyteczności publicznej, np. biblioteka. Krąg następny to domy mieszkaniowe. Otoczone zielenią i z biegnącą przez jej środek szeroką zadrzewioną aleją w kształcie koła. Krąg zewnętrzny to uprawy rolnicze. Na obrzeżach miasta są fabryki, w których będą pracować mieszkańcy miasta . H dążył do eliminacji slumsów, przeludnionych dzielnic fabrycznych, chciał stworzyć ludności (niezależnie od ich pozycji społecznej) takie same warunki mieszkalne. Tą koncepcję realizowano w praktyce, są miasta ogrody w Londynie. A Londyn otoczono zielonym pierścieniem o szerokości kilkunastu km, wyłączonym z zabudowy mieszkaniowej, przemysłu a przeznaczonym dla rolnictwa, turystyki. Przykłady takich miast w Polsce: Sady Żoliborskie koło Warszawy, czy osiedle Mickiewicza w Lublinie.

KONCEPCJE MIASTA W 1-SZEJ POŁ . XXW 1. w latach 1903-1909 Eugene Renard zaprojektował przebudowę Paryża. Wprowadzić chciał arterie poprzeczne, przecinające się w centrum miasta oraz na stworzeniu nowych dróg obwodowych. 2. 1917 Tony Garnier „miasto przemysłowe” Dziś ten projekt uznajemy za szkodliwy dla środowiska. Miasto miało liczyć 35 tyś mieszkańców, mieć czytelny podział funkcjonalny, położony nad rzeką. Na słonecznych zboczach doliny miała być część mieszkaniowo - parkowa, zaś kombinat przemysłowy nad rzeką. 3. Camillo Sitt z Wiednia wywarł duży wpływ na wzrost zainteresowania ładem przestrzennym miast, ich estetyką oraz ochroną historycznej zabudowy. Odrzucał wolnostojące, pojedyncze bryły, zwracając uwagę na skalę, proporcję, relacje wysokości ścian oraz możliwości rytmicznych ich sekwencji we wnętrzach urbanistycznych. Usiłował przezwyciężyć zagrażającą miastu monotonię i martwotę artystyczną, nie negując aspektów społeczno - ekonomicznych miast „wnętrza urbanistyczne”. 4. miasto współczesne La Corbusier 1922 Miasto miało mieć 3 mln mieszkańców. Przedstawiał wielkomiejska dzielnicę centralną, otoczoną zielenią, oraz peryferyjną zabudowę wokół zieleni, na zewnątrz były miasta - ogrody. Cecha charakterystyczna tego modelu to wieżowce i biurowce w centrum miasta oraz podziemny dworzec kolejowy, a na szczycie wieżowców lądowisko dla taksówek lotniczych. W 1930 Le Corbusier przedstawił ideę miasta promiennego, w którym występowały elementy układu pasmowego (równolegle do zabudowy mieszkaniowej biegną tereny przemysłowe). Poprzeczne pasma (prowadzące od dzielnic przemysłowych do biurowców) stanowiły główny ośrodek życia społecznego. Jest to plan symetryczny, modelowy który mógł ulec modyfikacji w określonych warunkach.

5. W. Christaller 1993 opracował model sieci osadniczej oparty na przesłankach ekonomicznych. Swój model oparł na założeniu że działalność społeczno -gospodarcza, produkcja dóbr i oferowanych usług ma swoje zasięgi oddziaływania uzasadnione ekonomicznie. Zasięg oddziaływania poszczególnych elementów sprawia, że nowe układy osadnicze powstają w ściśle określonej odległości od siebie, w odległości wynikającej z zasięgu oddziaływania poszczególnych układów osadniczych, a zasięg tego oddziaływania jest określony ekonomią dojazdu do pracy i usług. Jeśli odległość od usług do miejsca pracy jest mała, wtedy podejmujemy migrację w kierunku tych usług. Jeśli zaś koszt jest duży, a czas przebycia drogi długi, wtedy tworzymy sobie nowe dobra i usługi. Więc powstają nowe obszary dóbr i usług (obszary rynkowe), wg Christlera te obszary miały kształty sześcioboków foremnych, a obszar wyższego rzędu to wielokrotność obszaru niższego rzędu. Sieć ośrodków ma charakter heksagonalny zorganizowany hierarchicznie np. Lublin + Lubartów, Łęczna, Krasnystaw, Bychawa, Kraśnik, Nałęczów. Jest to układ osadniczy zrównoważony.

6)A Losch 1940 wizja podobna stworzył ogólną teorię gospodarki przestrzennej, rozwiną teorie lokalizacji inwestycji, a sednem jego pracy jest teoria regionu ekonomicznego(krajobrazu gospodarczego). Idealnym kształtem obszaru rynkowego jest sześciobok foremny. Pierwsza połowa XXw to czas powstania „I karty Ateńskiej” 1933, dokumentu określającego ogólne założenia ideowe ówczesnej urbanistyki. Ateny, światowy kongres urbanistyczny. Główne postulaty I Karty Ateńskiej: postawienie interesu publicznego ponad interesami prywatnymi w gospodarce miejskiej // aktywne, przychylne potrzebom społecznym planowanie miasta // strefowy, funkcjonalny podział miasta na dzielnice mieszkaniowe, tereny wypoczynkowe oraz tereny przemysłowe powiązane ze sobą siecią komunikacji.

I-sza Karta Ateńska wprowadziła podstawowe normy urbanistyczne: warunki nasłonecznienia mieszkań // warunki sanitarne // normy dotyczące zieleni wypoczynkowej 15m² na 1 mieszkańca // ochrona przed hałasem // właściwego projektowania sieci komunikacyjnej // wyodrębnienie bezpiecznych tras dla pieszych itp. Podkreślono też konieczność projektowania miasta w nawiązaniu do regionu, który jest częścią z jego warunkami przyrodniczo - ekonomicznymi oraz konieczność zachowania i ochrony światowego dziedzictwa kulturowego. W 1934 r. powstał projekt Warszawy funkcjonalnej wg J. Chmielewskiego oraz Syrkusa, oceniany wysoko. Teraz jest wykorzystywany w Niemczech, Finlandii, i Wlk. Brytanii (?)

Wykład 11 21.05.07 „Zielone pierścienie' wokół miast lata 30 XXw

Zadanie: przeciwdziałanie przestrzennej ekspansji miast na otaczające tereny przyrodniczo -rolnicze oraz zapewnienie mieszkańcom obszarów zurbanizowanych dogodnych warunków do wypoczynku i kontaktu z bogatą przyrodą. Dla Londynu 1-sza koncepcja lata30 XXw ich twórcą był Piotr Abercombi. Teren szerokość kilkunastu km wyłączony z nowej zabudowy a przeznaczony dla rolnictwa, lasów; rozrywki. Dalsza zabudowa dopiero za tym pasem w formie miast satelitarnych (miasta ogrody wg Howarda). W latach 30-70 powstało 8 miast satelitarnych wokół Londynu. Dziś zasada wyznaczania zielonych pierścieni wokół miast powyżej 100tyś mieszkańców jest rygorystycznie przestrzegane w Wielkiej Brytanii. Za naruszenie zielonego pierścienia były wysokie kary. Dla woj. Lubelskiego wg strategii z 2002 wprowadzono zapis o potrzebie utworzenia zielonych pierścieni wokół 20 największych miast województwa oraz 10 ekoregionów jako obszarów o dominującej funkcji rolniczej, leśnej, wypoczynkowej, ekologicznej: Dolina Krzny, Polesie Nadbużańskie, Polesie Zachodnie - największe, Pradolina Wieprza, Lasy Janowskie, Działy Grabowieckie. KONCEPCJE MIAST W 2 POŁOWIE XX W Bezpośrednio po II wojnie światowej odbudowa miast zaczęła się w niesprzyjających warunkach instytucjonalnych i kulturowych bez ambitnych planów, na podstawie przed wojennego systemu prawnego. Architekci budowali wg przedwojennych projektów. Dopiero lata 50' przyniosły nowatorskie wizjonerskie projekty. W 1956 odbył się Międzynarodowy Kongres Architektury nowoczesnej, na którym poruszono problemy: ekspansję terytorialną miast // innowacyjne rozwiązanie w dziedzinie architektury i urbanistyki // rozwiązania nowych potrzeb społecznych z wykorzystaniem nowoczesnych technologii // wzrost miast. Charles Pere Lanaille stworzył „miasto ruchome” dla robotników budujących zaporę wodną na Renie. Yona Friedman „miasto zawieszone nad istniejącym Paryżem” o napowietrznych ulicach i domach wkomponowanych w konstrukcję przestrzenną, co miało ulepszyć komunikację „drugi poziom miasta”. Paul Maymont „plywające miasto” na Zatoce Tokijskie. Ułożenie żelbetonowych kesonów unoszących dzielnice mieszkaniowe dla 10-20 tyś mieszkańców. Realizowane obecnie w Japonii i Holandii. Również wymyślił stożkowate wieżowce o wys 200 - 300m oraz projekt sztucznej wyspy miasto w zatoce Monako. Górna część - mieszkaniowa dolna parkingi. „Miasto pionowe”- olbrzymie kompleksy architektoniczne mieszkańców kilkanaście tyś. „Paryż pod Sekwaną” stworzenie rzeki o głębokości 3 m, która płynie betonowym korytem. Podziemie to 14 poziomów mieszkalnych dla pracy i usług. Nieprzemyślany. Japończyk Kikutake zaprojektował Tower City budynki w formie wież z cylindrycznymi rdzeniami. Wewnątrz wież były usługi i transport, zaś od zewnątrz (jak gniazda na drzewach) jednostki mieszkaniowe. Idzi Łukaszewicz w PL „krzyżowiec” o systemie elementów poziomych ustawionych w pionową konstrukcję nośną. Pomiędzy mieszkaniami były wiszące ogrody. Obiekt ten miał w pionie centralny zespół dźwigów. Zmiany o urbanizacji nastąpiły w latach 60 XXw dzięki postępowi wiedzy na temat ekologicznych, społecznych i ekonomicznych konsekwencji postępującej degradacji środowiska, w tym zasobów wolnej nie zabudowanej przestrzeni. W Pl dużą zasługę zawdzięcza się pracom badawczym z zakresu architektury krajobrazu oraz ekofizjografii. Istotny przełom nastąpił w latach 90 XXw po przyjęciu przez państwa członkowskie ONZ „zasady zrównoważonego rozwoju” jako wyznacznika cywilizacji XXI w. Rozwój zrównoważony polegał na takim gospodarowaniu zasobami środowiska oraz wprowadzeniu takich technologii i organizacji aby zaspokoić potrzeby obecnych i przyszłych pokoleń z zachowaniem bogatych zasobów i wysokich walorów środowiska przyrodniczego. Osiągnięcie trwałego rozwoju zrównoważonego zapewnia łączenie procesów rozwoju gospodarczego i społecznego z ochroną środowiska. Ochrona ta nie powinna być barierą ale szansą rozwoju regionu. ROZWÓJ ZROWNOWAŻONY MIAST realizuje się poprzez: 1.uzyskanie równowagi między przestrzenią zabudowaną i niezabudowaną 2.ograniczenie rozwoju terytorialnego miast 3.utrzymanie ciągłych systemów terenów otwartych o wysokiej aktywności ekologicznej 4.redukcję indywidualnego ruchu samochodowego poprzez rozwój transportu zbiorowego 5.wskazywanie sposobu użytkowania istniejących terenów i obiektów w warunkach wysokich standardów jakości środowiska i w harmonii z przyrodą 6.rewaloryzację i rewitalizację terenów zdegradowanych. W latach 95-98 stowarzyszenie urbanistyczne 11 krajów UE będące członkami Europejskiej Rady Urbanistów opracowały „Nowa kartę Ateńską”. Uchwalono to na kongresie CIAM w Atenach w maju 98 roku. Zapisano w niej, że wszystkie opracowania planistyczne muszą być oparte o zasady trwałego zrównoważonego rozwoju, a ocena wpływu na środowisko powinna być integralną częścią planu i wiązać się z procesem partycypacji społecznej. Podkreślono także, że planowanie urbanistyczne powinno popierać: a)ochronę nieodnawialnych zasobów przyrody i przestrzeni b)oszczędność energii i czyste technologie c)ograniczenie zanieczyszczeń d)unikanie i ograniczenie wytwarzania odpadów i ich wtórne przetwarzanie e)elastyczność w podejmowaniu decyzji dla dobra lokalnych społeczności f)gospodarowanie terenami jako cennym zasobem g)odnowę obszarów zdegradowanych. MIASTO XXI w Rozwój dzisiaj jest dynamiczny i nosi znamiona rewolucji przestrzennej i wiąże się z tym procesem wiele negatywnych zjawisk np.: zanikanie dawnych osi i układów urbanistycznych // chaos przestrzenny // monotonia zabudowy // brak ciągłości stylowej form architektonicznych itp. Od II połowy XX w. miasta wchłaniały sąsiednie miejscowości; zmieniając swój charakter stając się metropoliami, które charakteryzują się własną dynamiką systemu gospodarczego, społecznego, ekologicznego i fizjonomicznego. Powierzchnia Las Vegas wzrosła o 83% przez 10 lat, San Paulo z 265 tys mieszk (?) do 18 mln przez 100lat. Prognozy: w 2015r będzie 21 miast o ponad 10 mln populacji // w 2030 60% ludności świata żyć będzie w miastach. Jakość życia tych ludzi zależeć będzie od jakości miast. Należy stworzyć koncepcję miasta przyjaznego człowiekowi i przyrodzie. Miasto musi mieć: lasy, łąki, stepy, obszary podmokłe, wiele żyjących gatunków. Miasto też podlega ewolucji (jak ekosystem). Może ono się rozwijać w różnych kierunkach, powinno wyrastać organicznie z terenu, wydobywać jego walory, wzbogacać je o nowe wartości. Należy odnaleźć równowagę między biocenotyczną wolnością miejską a środowiskiem, należy z rozwagą czerpać z osiągnięć techniki, tak by zapewnić optymalne warunki bytu dla człowieka, jednocześnie nie degradując przyrody. Dwa systemy odgrywają kluczową role w funkcjonowaniu miasta: 1.ekologiczny oraz 2. infrastruktury technicznej. Wewnętrzną zabudowę powinna cechować zwartość, oszczędzająca teren. Mieszkania i miejsca pracy połączone dobrym systemem infrastruktury i otoczone terenami przyrodniczymi, o różnorodności biologicznej i krajobrazowej. Większe skupiska przyrodnicze na terenie miast trzeba łączyć w sieć ekologiczną pasami zieleni z obszarami zielonymi poza miastem. Włącznie elementów naturalnych do miasta, zgranie z nimi zabudowy, ochrona okolicznych terenów zielonych to zadanie planu urbanistycznego. Jeśli te zasady zostaną spełnione, miasto wniesie do krajobrazu wyższe walory zdrowotne, wypoczynkowe i estetyczne. Jednym z elementów krajobrazu naturalnego w mieście powinny być tzw. parki przyrodnicze jeszcze nie zabudowane lub przywrócone przyrodzie, gdzie natura sama rządzi się własnymi prawami. Doliny rzeczne pełnią role „krwioobiegów krajobrazu”. Jeśli nie są one uregulowane i zanieczyszczone stanowią miejsce bytowania wielu gatunków roślin i zwierząt oraz trasę ich przemieszczania się. Główne elementy systemu przyrodniczego miasta 1.podsystem klimatyczny: przewietrzanie, ograniczenie hałasu 2.podsystem hydrologiczny zapewnia wodę, bezpieczne trasy przemieszczania się roślin i zwierząt poprzez miasto, obszary wypoczynkowe 3.podsystem biologiczny zapewnia różnorodność biologiczną, estetykę krajobrazu, kontakt człowieka z przyrodą i wiele innych funkcji ekologicznych niezbędnych dla życia miasta. Na system ekologiczny nakłada się system infrastruktury technicznej od ich wzajemnej relacji zależy funkcjonowanie miasta i skala konfliktów miasta. W systemie infrastruktury technicznej podstawowa rolę odgrywają: a)komunikacja b)infrastruktura komunalna (wodociągi, kanalizacja, ciepłownictwo, energetyka). W ostatnich latach większej roli nabiera też c)trzeci podsystem sieć teleinformatyczna. System infrastruktury technicznej powinien współdziałać z systemem ekologicznym w obsłudze meta organizmu miasta. Istnieje potrzeba rozwijania komunikacji zbiorowej, centra miast powinny być wyłączone z indywidualnego ruchu samochodowego. Na obrzeżach miast parkingi buforowe wyposażone w obiekty usługowe i tereny zieleni. Miasta Europy realizują program przyrodniczej rewitalizacji. Na terenach zdegradowanych tworzy się parki przyrodnicze, w których zwraca się uwagę na parametry zdrowotne środowiska, dużą różnorodność biologiczną, piękno, harmonię i naturalność krajobrazu oraz na funkcję dydaktyczną całego obszaru. Tworzy się ścieżki rowerowe i sieć dróg pieszych. Zachowanie i publiczne udostępnianie zabytkowej zabudowy. Nowa zabudowa powinna być materiałooszczędna i tania w eksploatacji. Pnącza na ścianach, baterie słoneczne, szklarnie- to powinno się stosować. Podstawowe potrzeby społeczne: praca // dobre warunki zdrowotne // możliwość rozwoju intelektualnego i kulturowego // regeneracja sił i rozrywka. W/w punkty powinny być spełnione przez przychylne dla człowieka środowisko. Tempo przemian jest szybsze niż kiedykolwiek. Postulowany model miasta XXI w określa się jako socjo -techno-ekosystem, w którym wzajemna harmonia przyrody i technologii tworzy różnorodne pola rozwoju społeczeństwa informatycznego. Wykład 12 28.05.07 Wraz z rozwojem miasta, zmienia się jego struktura przestrzenna i demograficzna. Kiedy miasto jest młode, największa gęstość zaludnienia jest w centrum. Miasto jest we wczesnej fazie dojrzałości, wzrost ludności, wzrasta obwód, centrum jest zaludnione. Miasto jest w fazie dojrzałości, centrum się wyludnia, a strefa zaludnienia przesuwa się na zewnątrz. Gdy miasto jest w fazie starości (np. 300lat) strefa o maksymalnej gęstości zaludnienia znajduje się w połowie promienia miasta, a centrum jest mało zamieszkałe, a zewnętrzna strefa rozciąga się na zewnątrz. Bo: centrum miasta zajmują usługi, a nie mieszkańcy np. banki, administracja, miejsca pracy. Wzrost atrakcyjności obszarów w centrum miasta towarzyszy wzrost ceny gruntów. Proponuje się więc tworzenie kilku centrów w mieście (układ policentryczny), gdyż wyżej wymieniony model jest bardzo nieatrakcyjny dla przedsiębiorców, inwestorów i mieszkańców. W procesie swojego rozwoju miasto napotyka progi rozwojowe mogą one być: 1)przyrodnicze: -np. miasto dociera do doliny rzecznej most, uregulować koryto, osuszyć łąki, uzbroić teren po drugiej stronie rzeki -to niesie za sobą koszty // miasto dociera do lasu, wycinać go czy nie // miasto dociera do gleb I i II klasy, o wysokiej kulturze agrarnej, o bardzo dobrze rozwiniętej produkcji rolniczej, sadowniczej. Zagospodarować je czy nie. 2)funkcjonalno - przestrzenne -miasto coraz dalej oddala się od centrum więcej czasu potrzeba na dojazd. Miasto zatyka się komunikacyjnie. Usługi nie wystarczają. 3)społeczne Miasto wchłania sąsiednie układy osadnicze. Powstają slumsy i dzielnice biedy, nie skanalizowane, bez wody. Te dzielnice powodują wzrost przestępczości, bezrobocie, brak wykształcenia, brak bezpieczeństwa. 4)ekonomiczne Występuje zawsze w towarzystwie w/w, rzadko samoistnie. Aby np. wybudować obwodnicę czy zrobić kanalizację itp. trzeba bardzo dużych środków finansowych, ale zostawienie progów na później skutkuje wzrostem progu i niemożliwością jego pokonania. Dlatego trzeba systematycznie inwestować w dane progi. W planowaniu przestrzennym zaleca się aby wykonać analizę progową, określić wielkość progu i koszty jego pokonania. Dokonać analizy wariantowej tzn, które progi najpierw usunąć. Planowanie przestrzenne to proces kształtowania zagospodarowania przestrzennego terenu w harmonii z ochrona środowiska i ochroną dziedzictwa kulturowego na poziomie kraju, regionów i gmin. Planowanie jest ciągiem prac projektowych, legislacji, monitoringu, uzgodnień itp. Zagospodarowanie przestrzenne to wszystkie funkcje terenu i wszystkie sposoby zainwestowania i użytkowania. Główne funkcje uwzględniane to 1)mieszkalnictwo: MN - zabudowa niska, jednorodzinna - kolor brązowy // MW- zabudowa wysoka, wielorodzinna - ciemnobrązowy // MR - zabudowa zagrodowa - jasnobrązowy. 2)Rolnictwo - R - żółty. 3)Przemysł - P, bazy - B, składy - S; kolor fioletowy. 4)Usługi - czerwony UZ - u.zdrowotne // UH - u.handlowe // UK - kulturalne // US- u.sportowe - granice stadionu są czerwone, a wypełnione na zielono // UT- turystyczne - kolory jak wyżej. 5)komunikacja - szary KS- samochodowa // KK - kolejowa // P - parking. 6)Lasy- zielony - LS. 7)Obszary chronione -ciemna zieleń PN - park narodowy // RP - rezerwat przyrody // PK- park krajobrazowy. Plan zagospodarowania przestrzennego ma części: 1)ustalenia planu- to tabela, w której jest: Lp, kod działki, stan aktualny, stan docelowy, uwagi. Treść uwag zależy od szczegółowości planu. 2)rysunek planu - czyli mapa, na niej są przedstawione działki i określone ich funkcje. 3)opis planu w którym jest też komentarz, opisane uwarunkowania, cele, koszty inwestycji. Plan przestrzenny jest narzędziem ochrony środowiska. Im więcej funkcji musimy zmieścić na danym terenie, tym trudniejszy jest proces planowania przestrzennego. Rozwiązanie to strefowanie (polega ten zabieg na agregacji funkcji wzajemnie się wspierających (usługi) i oddzielaniu funkcji kolizyjnych (ochrona przyrody i przemysł; rolnictwo i przemysł, gospodarka leśna i komunikacja). Właściwe strefowianie jest kluczem do rozwiązania konfliktu (ten jest wtedy, gdy wiele funkcji konkuruje o tą samą przestrzeń, ludzi). Dziedzictwo kulturowe buduje tożsamość społeczną, image miasta. Planując zagospodarowanie przestrzeni możemy robić tak, aby wspierało zabytki. Kraj, region i gmina. Na poziomie KRAJU wszystkie te poziomy powinny być we współpracy, korzystać z jednego planu (ma formę kartograficzną w skali 1:2mln), który zatwierdza sejm. W tej polityce określa się strategiczne cele odnoszące się do 3 stref (ekologicznej, społecznej, gospodarczej), określa się priorytety branżowe i wskazuje obszary priorytetowe czy priorytet terytorialny, wskazuje się stan i plany obszarów chronionych, szczególnie tych o randze międzynarodowej. Na poziomie WOJEWÓDZTWA opracowuje się 3 dokumenty: 1)Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Województwa. Ma skalę 1:200tys, a w ustaleniach i w opisie planu zawarte są dane wszystkich inwestycji o znaczeniu wojewódzkim, oraz Wojewódzki System Obszarów Chronionych. Wskazane są główne kierunku rozwoju poszczególnych funkcji, wskazane są problemy, strategia pozyskania środków na realizacje priorytetowych zadań. 2)plan zagospodarowania przestrzennego województwa ma skale 1:200 tys, określa się w nim lokalizacje inwestycji o znaczeniu wojewódzkim np. obwodnice, lotniska, międzygminne składowiska odpadów, przebiegi linii wysokiego napięcia, lokalizacje stref ekonomicznych, szpitali, filharmonii, granice istniejących i projektowanych obszarów ochrony. Wskazuje się też źródła środków na realizacje inwestycji. 3)prognoza skutków wpływu ustaleń planu na środowisko przyrodnicze, 1:200tys, to mapa i opis, jej celem jest przedstawienie konsekwencji realizacji poszczególnych inwestycji dla środowiska przyrodniczego szczególnie dla zasobów wód i jakości powietrza, hałasu, różnorodności biologicznej i krajobrazowej, warunków funkcjonowania Systemu Obszarów Chronionych. Jeśli prognoza pokaże, że plan przyniesie szkody, to trzeba go zmienić. Plan nie może być sprzeczny ze Studium. Studium i plan zagospodarowania przestrzennego województwa nie może być sprzeczny z polityka zagospodarowania kraju. Projekt Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Województwa sporządza Marszałek Województwa. Projekt Studium jest do wglądu w Urzędzie Marszałkowskim przez jeden miesiąc. W trakcie wyłożenia wszyscy mogą zgłaszać protesty i zarzuty. Projekt Studium jest uchwalany przez Wojewódzki Sejmik Urzędowy i drukowany w Dzienniku Urzędowym Województwa, pełna treść jest w postaci książki wydawanej przez Urząd Marszałkowski. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa wraz z prognozą sporządzą Marszałek Województwa. O zamiarze przystąpienia do prac nad planem informuje mieszkańców poprzez media i ogłoszenia. Projekt planu można oglądać jak wyżej przez miesiąc itd. Opinie na piśmie co do planu piszą Wojewódzki Konserwator Przyrody, Wojewódzki Konserwator zabytków, R.D.L.P, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej, WIOŚ, WIS, Wojewódzki Zarząd Dróg Publicznych, Wojsko, Policja, Kolej, Straż Pożarna, dalej do wglądu itd. jw. Prognoza jest ważnym materiałem pomagającym Radnym w podjęciu decyzji o zatwierdzeniu planu. Na poziomie LOKALNYM (GMINA) - opracowuje się 3 dokumenty: 1.Studium Uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. 1: 10 tys lub 1:25tys. W studium tym określa się przyrodnicze, kulturowe, społeczne, gospodarcze uwarunkowania zrównoważonego rozwoju Gminy. Studium opracowuje Wojewoda, Burmistrz lub Prezydent Miasta. Oni ogłaszają przetarg na opracowanie studium. Potem do wglądu itd. jw. Studium gminy nie może być sprzeczne ze studium i planem województwa i musi być uzgodniony z sąsiednimi gminami. Zatwierdza się go uchwałą, Rada Miasta lub Gminy. Studium jest drukowane w Dzienniku Urzędowym Województwa. 2.miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego 1:1000. jest bardzo dokładny, 1 cm na mapie - 10m w terenie. Plany te mogą być wykonywane dla wybranych fragmentów gminy czy miasta np. dla strefy ekonomicznej, obszaru górniczego, przejścia granicznego. Określa się w tym planie fragment terenu, przebieg granicy działek, program zagospodarowania (powierzchnia budynku, powierzchnia użytkowa, ilość kondygnacji, pojemność parkingu, główne cechy architektoniczne tzn. dom ze szkła, drewna itp., sposoby dojazdu do działki, sposób zaopatrzenia w wodę, odprowadzanie ścieków itd. Projekt planu leży 1miesiąc do wglądu w siedzibie Urzędu Miasta czy Gminy, reszta jw. Opinie w sprawie planu składają podmioty ważne dla zarządzania gminy np. Wojewoda (w związku z ochrony przyrody, kształtowane ładu przestrzennego, bezpieczeństwa państwa itp.) Po przejściu tej procedury plan miejscowy jest uchwalany przez Rade miasta lub Gminy, opublikowany i staje się prawem miejscowym w oparciu o które wydawane są decyzje administracyjne w szczególności decyzje o zagospodarowaniu terenu, pozwolenia na budowę, pozwolenia wodno - prawna na korzystanie z zasobów wód, decyzje dotyczące zalesienia gruntu, koncesje na eksploatacje zasobów naturalnych. Razem z projektem planu Radzie Miasta czy Gminy przekłada się Prognozę jw., prognoza ma skalę 1:1tys. Wykazuje się w niej ekologiczne konsekwencje realizacji planu. Jeśli prognoza wykaże, że jakość środowiska w wyniku inwestycji ulegnie pogorszeniu, radni nie powinni go uchwalać i zmusić projektantów do zmiany planu.

Poziom podzespołów przestrzeni przyrodniczej	Geografia fizyczna kompleksowa	Fitoracjologia	Ekologia ogólna	Ekologia krajobrazowa	Architektura krajobrazu
podstawowy	facja	Zespół roślinny - synuzjum	ekosystem	Płat krajobrazowy	-
2	uroczysko	Zbiorowisko roślinne			Uroczysko	Wnętrze architektoniczno krajobrazowe
3	teren	Mikrokrajobraz roślinny	Zespół ekologiczny połączony silnymi zależnościami Fizjocenoza	Fizjocenoza	Jednostka architektoniczno - krajobrazowa
4	Mikroregion fizyczno geograficzny	Fitokompleks krajobrazowy	KKF	KKF	Strefa architektoniczno krajobrazowa
5	Mezoregion fizyczno - geog	Krajobraz roślinny	Krajobraz	Krajobraz	krajobraz
6	Makroregion fiz-geog	Biom

4

---