konspekt poznawcza 1, PSYCHOLOGIA, Psychologia II semestr, Procesy Poznawcze


Uniwersytet Jagielloński
Instytut Psychologii

„Psychologia poznawcza”

Wykład 10
Myślenie i rozumowanie

Jarosław Orzechowski

Myślenie - pytania

Czy tylko ludzie myślą?

Jak myślimy, czyli co się dzieje w naszych umysłach w trakcie myślenia? Jakie są poszczególne kroki czy etapy w myśleniu?

Czy rozwiązywanie problemów zawsze wymaga myślenia?

W jaki sposób myślenie zależy od tego nad czym myślimy? Czy myślenie o niebieskich migdałach jest myśleniem i czy zasadniczo różni się od myślenia w trakcie rozwiązywania zadania matematycznego?

Czym jest myślenie twórcze? Czy jest wyłącznie przywilejem jednostek wybitnie uzdolnionych, czy też niekoniecznie?

Dlaczego popełniamy systematyczne błędy w rozumowaniu czy podejmowaniu decyzji? Jakie są to błędy?

Myślenie - definicja

Myślenie to złożona aktywność wysokiego rzędu, która wypełnia luki w posiadanych danych
Bartlett, 1958

Myślenie to proces przeszukiwania przestrzeni problemu
Newel i Simon, 1972

Myślenie to wychodzenie poza dostarczone informacje
Bruner, 1978

Myślenie to proces łączenia elementów poznawczej reprezentacji świata (obrazów, pojęć lub sądów) w dłuższe ciągi. Tak utworzony ciąg zastępuje realne, obserwowalne zachowanie w rzeczywistym świecie fizycznym lub społecznym, uwalniając nas od konieczności ponoszenia natychmiastowych skutków własnych działań.

NOS

Myślenie - funkcje

Funkcje myślenia

Myślenie - rodzaje (Nęcka, 1997)

0x01 graphic

Myślenie - rodzaje

0x01 graphic

Myślenie - rodzaje

0x01 graphic

Myślenie - struktura

0x01 graphic

Myślenie - metapoznanie

Teorie poznawcze (np. Sternberg, 1990; Jausovec, 1994)

Matakomponenty (Sternberg, 1995) są to procesy wykonawcze wyższego rzędu (higher-order executive procesess) wykorzystywane w planowaniu, monitorowaniu i podejmowaniu decyzji w trakcie wykonywania zadania poznawczego.

Matakomponenty (Sternberg, 1985):

1. Decyzja co do istoty problemu, który należy rozwiązać.

Resnick i Glaser, 1976, inteligencja a zdolność uczenia się w warunkach braku albo niekompletnej instrukcji.

Sternberg, 1982, osoby bardziej inteligentne szybciej i skuteczniej oswajają nowość.

2. Selekcja komponentów niższego rzędu.

Sternberg, 1979, błędy w rozumowaniu wymagającym ujmowania związków logicznych polegają na błędnym kodowaniu tych związków

3. Selekcja sposobu reprezentowania albo organizowania informacji

Sternberg i Weil, 1980, wybór określonej reprezentacji (werbalnej, przestrzennej lub werbalno-przestrzennej) w sylogizmach (linear-syllogism task) zależy od poziomu werbalnych i przestrzennych zdolności

4. Selekcja strategii kombinowania komponentów niższego rzędu

Sternberg, 1981, planowanie lokalne lub globalne wpływa na wynik w zadaniach wymagających rozumowania

Decyzja odnośnie do alokacji zasobów uwagi

Sternberg, 1980, skrócenie czasu na poszukiwanie rozwiązania w sylogizmach o 1 sek. (zwiększenie wymagań co do zasobów uwagi) powoduje zwiększenie poziomu błędów z 1% do 7%.

6. Monitorowanie rozwiązania

Quinton & Fellows, 1975, doświadczenie w rozwiązywaniu problemu powiązane z monitorowaniem przebiegu procesu powoduje uświadomienie sobie najlepszych strategii

7. Wrażliwość na zewnętrzne sprzężenie zwrotne

Przykład: Korygowanie błędów językowych (gramatyka, wymowa)

Myślenie - struktura (Kozielecki, 1997)

0x01 graphic

Myślenie

Carraher, Carraher i Schliemanna (1985), „codzienna” arytmetyka

Zadania izomorficzne, ale różnie reprezentowane

Wyniki:

Myślenie a rozumowanie

Rozumowanie jest procesem formułowania wniosku w oparciu o przesłanki, czyli z wykorzystaniem uprzednio nabytej lub powszechnie dostępnej wiedzy.

Rozumowanie formalne

Przesłanki są dane explicite

Rozumowanie nieformalne

Przesłanki są domyślne, ukryte

Rodzaje rozumowań

Dedukcyjne

Od ogółu do szczegółu

Indukcyjne

Od szczegółu do ogółu

Abdukcyjne

szczegół prawo ogólne szczegół

Przez analogię

Od szczegółu do szczegółu

Dedukcja

0x08 graphic
0x01 graphic

Sylogizm

Przesłanki:

1. Jan jest starszy od Stefana

2. Stefan jest młodszy od Kazia

Kto jest najstarszy?

Wniosek: …

Sylogizm

Cole i in. (1971) - badania wśród Kpelle z Liberii

Zadanie:

Flumo i Yakpalo zawsze razem piją sok trzcinowy.

Flumo pije sok trzcinowy.

Czy Yakpalo pije sok trzcinowy?

Przykłady odpowiedzi:

„W dniu, w którym Flamo pił sok trzcinowy, Yakpalo nie było w wiosce”,

„Yakpalo tutaj teraz nie ma. Dlaczego nie pójdziesz do niego i sam go nie spytasz?”.

Anegdota głosi, że kiedy eksperymentator chciał przejść do kolejnego pytania, jeden z badanych zapytał:

„Chwila, chcesz wiedzieć czy Yakpalo pije sok trzcinowy, czy nie chcesz?”.

Błędy w rozumowaniu dedukcyjnym

Błąd „atmosfery” (Woodworth i Sells, 1935)

Błąd atmosfery - 51-72% wszystkich błędów

Błąd inwersji terminów w przesłankach (Chapman i Chapman, 1959)

(to, że „wszyscy kawalerzy są mężczyznami” nie jest tożsame z tym, że „wszyscy mężczyźni są kawalerami”)

(myśli rozwielitka)

Zgodność treści wniosku z wiedzą potoczną

Żaden ssak nie może oddychać pod wodą

Niektórzy ludzie, posługując się akwalungiem, oddychają pod wodą

więc

Niektórzy ludzie nie są ssakami.

Powyższy wniosek jest prawidłowy w świetle reguł logiki, ale nie jest zgodny z prawdą.

Potwierdzenie następnika i zaprzeczenie poprzednika

Jeśli nie zrobię badań, to nie napiszę magisterki w terminie

Rozumowanie poprawne

Jeśli A to B

Jeśli A to B

Zadanie Wasona

0x01 graphic

Zadanie Wasona

metaanaliza: Oaksford i Chater, 1994

„A”? 89%

„7”? 62%

„4”? 25%

„D” 16%

Zadanie Wasona - wersja realistyczna

Griggs i Cox (1982)

Wyobraź sobie, że jesteś policjantem na służbie. Twoja praca polega na kontroli respektowania obowiązujących norm. Karty leżące przed tobą zawierają informacje o czterech osobach siedzących przy stole. Na jednej stronie karty podany jest wiek osoby, a na drugiej stronie - co dana osoba pije. Obowiązująca reguła jest następująca: Jeżeli osoba pije piwo, to musi mieć ukończone 18 lat. Wskaż kartę albo karty, które koniecznie musisz odwrócić, aby ustalić, czy reguła została naruszona.

0x01 graphic

efekt materiału tematycznego

Cosmindes (1989)

Mężczyźni pewnego plemienia w dniu ożenku oznaczani byli specjalnym tatuażem i otrzymywali dostęp do części wyspy, w której rosło ziele cassava (afrodyzjak). Reguła społeczna brzmiała wiec następująco:

„Jeżeli ktoś je ziele cassava, to ma na twarzy tatuaż”.

Okazało się, że pochwycono czterech mężczyzn, podejrzanych o nielegalne używanie cassavy. Pierwszy kręcił się w okolicy, w której rośnie ziele, a drugi w zupełnie innej części wyspy. O obu nie wiadomo, czy mają tatuaż. Kolejna dwójka pochwycona została z jakimś zielem (nie wiadomo jakim), ale tylko jeden z nich ma tatuaż.

0x01 graphic

mechanizm wykrywania oszustów

Wpływ wiedzy na rozumowanie

Evans, Barston i Pollard (1983)

(1) Żadne papierosy nie są tanie. Niektóre używki są tanie. Zatem, niektóre używki nie są papierosami

(2) Żadne używki nie są tanie. Niektóre papierosy są tanie. Zatem, niektóre papierosy nie są używkami

(3) Żadne używki nie są tanie. Niektóre papierosy są tanie. Zatem, niektóre używki nie są papierosami

(4) Żadne papierosy nie są tanie. Niektóre używki są tanie. Zatem, niektóre papierosy nie są używkami

  1. logicznie uprawniony i prawdziwy,

  2. uprawniony, ale fałszywy,

  3. nieuprawniony, ale prawdziwy

  4. nieuprawniony i fałszywy.

Wyniki badań:

(1) i (3) - 92%

(2) - 46%

(4) - 8 %

Błędy w rozumowaniu indukcyjnym

Wnioskowanie indukcyjne rozszerza naszą wiedzę w obliczu niepewności (Holyoak i Nisbett, 1988)...

...lecz wnioski formułowane na podstawie zawodnych heurystyk rozumowania charakteryzują się wysokim ryzykiem błędu.

Kahneman i Tversky, 1971

Heurystyka reprezentatywności

Heurystyka dostępności

Heurystyka zakotwiczenia

1. W najsłabszym okresie w ciągu ostatnich pięciu lat indeks WIG nie przekroczył 15 tys. punktów (maj/czerwiec 2003). Jak myślisz, czy na przełomie maja i czerwca 1997 indeks WIG był wyższy, czy niższy niż 15 tys. punktów

2. W najlepszym okresie indeks WIG przekroczył 66 tys. punktów (maj/czerwiec 2007). Jak myślisz, czy na przełomie maja i czerwca 1997 indeks WIG był wyższy, czy niższy niż 15 tys. punktów?

Wgląd wsteczny

Heurystyka symulacji

Wnioski:

Zadanie

Samuraj, stoczywszy zaciętą walkę, został pojmany przez wrogów. W czasie potyczki wykazał się tak wielką walecznością, że na dowód uznania pozwolono mu wybrać rodzaj śmierci.

Powiedziano mu mianowicie:

„Możesz powiedzieć tylko jedną myśl. Jeśli będzie to prawda, zostaniesz ścięty. Jeśli powiesz kłamstwo, powiesimy cię.”

Samuraj powiedział jedno zdanie i wpuszczono go wolno. Co takiego powiedział ten dzielny i mądry wojownik?

10



Wyszukiwarka