WYKŁAD 1

Społeczeństwo, struktura społeczna

• P.Rybicki - nie można mówić o społeczeństwie w ogólności; są społeczeństwa określone historycznie (epoka i związane z nią obyczaje, struktury), regionalnie; społeczeństwo jest zawsze „jakieś”, jest konkretne.

• J.Turowski - historycznie ukształtowana wielość zbiorowości, grup społecznych oraz instytucji wzajemnie od siebie uzależnionych, zintegrowanych przez instytucje społecznie nadrzędne (naród, plemię, ród), posiadających określone wspólne obiektywne warunki bytu i pewne wspólne kompleksy kultury.

• 3 komponenty def. Turowskiego:

• różne formy życia społecznego powiązane strukturami (rodziny); współzależności w strukturze (jeśli jakaś część nie działa, to wpływa na całość)

• wspólne obiektywne warunki bytu m.in. obszar geograficzny (typ gospodarki, zatrudnienia) →poziom materialny danego społeczeństwa

• wspólne kompleksy kultury - wartości, normy; wzory zachowań przyswajane w procesie socjalizacji, akceptowane przez większość społeczeństwa (ale konkretna realizacja wartości różni się).

• J.Szczepański - struktura społeczna to sposób ułożenia

• N.Goodman - społeczeństwo to zbiór ludzi o wspólnej kulturze, o wspólnym terytorium, o wspólnej tożsamości.

• 
  struktura społeczna → stosunki→ ludzie wzajemnie na siebie oddziałują→ interakcje/ społeczeństwo jako ustrukturalizowany system stosunków

R.Merton się nie zgadza - w dużym społeczeństwie nie ma interakcji (duże grupy nie są grupami społecznymi) - grupy społeczne istnieją tylko, gdy zachodzą bezpośrednie interakcje.

• Struktura społeczna - 2 aspekty:

• anatomiczny - wzajemne usytuowanie elementów; „anatomia/budowa” społeczeństwa.

• fizjologiczny - funkcje poszczególnych elementów wobec siebie nawzajem i na rzecz całego społeczeństwa (wewnętrzne, np. zaspokojeniem potrzeby miłości, bezpieczeństwa; i zewnętrzne) oraz funkcje „wewnątrzgrupowe” (na rzecz samego siebie, na rzecz małej grupy).

• Współczesna rodzina jest zamknięta.

• Struktura społeczna

a) wymiar empiryczny - 4 poziomy struktury:

1. ludzie (aspekt interpersonalny), wzajemne relacje, zachowania, postawy

2. małe grupy (pierwotne, interakcje face to face, m.in. rodziny, grupy zabawowe, lokalne)

3. wielkie grupy (interakcje pośrednie m.in. klasy, warstwy, organizacje)

4. wielkie systemy społeczne, społeczeństwo globalne.

b) wymiar teoretyczny

1. działania jednostek

2. mikrostruktury społeczne

3. makrostruktury społeczne.

* niektórzy uważają, że między mikro- a makro- ma być mezostruktura społeczna (np. społeczność lokalna, grupy robotnicze).

• Struktura społeczna w aspekcie czasowym:

- aktualnie istniejący układ

- układ antycypowany (przewidywany w przyszłości)

- układ idealny (związany z normatywnymi, idealnymi wyobrażeniami struktur społecznych).

• Struktura społeczna jest dynamiczna, zmienna:

- procesy grupotwórcze - tworzenie się nowych grup

- procesy reprodukcji - odtwarzanie się istniejących układów

- procesy atrofii - zanik, rozpad struktur.

WYKŁAD 2

Grupa społeczna - definicje

• grupę społeczną wyróżnia więź społeczna

• Merton: więź społeczna oznacza interakcje

• Szczepański: więź nie jest czynnikiem konstytutywnym grupy społecznej.

• Turowski (gr.społ.>3 osób)

- zbiór ludzi, którzy w dążeniu do wspólnych wartości złączeni są więzią społeczną i wytworzyli zewnętrzną organizację.

- układ pozycji, ról, instytucji + układ komunikacji w grupie.

• Goodman (gr.społ.>2 osób)

- dwie lub więcej osób, które mają poczucie wspólnej tożsamości i między którymi zachodzą strukturalnie uporządkowane interakcje oparte na wspólnym zestawie oczekiwań co do partnera.

• Szczepański (gr.społ.>3 osób)

- pewna ilość osób powiązanych systemem stosunków regulowanych przez instytucje, posiadający wspólne wartości i posiadający poczucie odrębności.

- grupa jest całością ułożoną w system wg określonej zasady (przyporządkowanie elementów w taki sposób, aby mogła wykonywać swoje zadanie i trwać w pewien sposób).

- podobieństwo i odrębność ważne są dla poczucia tożsamości z grupą społeczną (zatracenie swojej podmiotowości vs odrzucenie przez grupę).

• Szacka - czynniki decydujące o istnieniu grupy:

- obiektywne (interakcje między osobami)

- subiektywne (świadomość wspólnoty, wspólne wartości, postawy, szacunek do symboli)

- wewnętrzne ustrukturowanie grupy.

Struktura społeczna

• Znaniecki

- liczy się te to, czy inni postrzegają nas jako członków grupy.

• Szmatka - struktura trójwymiarowa grupy społecznej:

- wymiar dominacji/ podporządkowania (przywództwo)

- wymiar przyjaźni/nieprzyjaźni

- wymiar orientacji instrumentalnej (zadaniowej)/ ekspresyjno-emocjonalnej

- przez te wszystkie wymiary przechodzi struktura komunikowania.

- orientacja 1.zadaniowa/2.emocjonalna a przywództwo -1.przywódca wymagający, kontrolujący/2.osoba najbardziej lubiana w grupie.

- w grupach tworzonych odgórnie mamy do czynienia z dwuwładzą, w tworzonych oddolnie szefem jest osoba najbardziej lubiana.

• Rybicki

- zbiór ludzi, interakcje (wewnętrzne wzajemne ustosunkowanie), świadomość całości, stanowienie norm postępowania, uczestnictwo w grupie.

• Mika

- struktura władzy

- struktura socjometryczna

- struktura komunikowania się

- struktura awansu.

Tworzenie się grup

• Struktura może zostać narzucona z góry albo powstać w wyniku interakcji członków

• Powstaniu grupy sprzyja bliskość przestrzenna

• Podobieństwo między jednostkami (rasa, religia, wiek, cechy osobowości).

Grupa jako zbiór osób - dwa aspekty

1. aspekt ilościowy: liczba osób

- minimum 2/3 osoby

- zwiększenie liczby osób zmniejsza jednolitość grupy

- podział grupy na część aktywną i pasywną; pogorszenie jakości komunikacji, mniejsza lojalność

- małe grupy żyją sprawami konkretnymi, większe - abstrakcyjnymi

- w dużych grupach pojawia się radykalizm (tylko proste idee porywają wielkie masy)

- zależność liczebności od celów grupy

- Simmel_ ilość członków grupy przekłada się na jakość życia tej grupy:

• większa grupa ma podzielone zadania przy osiąganiu celu

• zmniejsza się jednolitość grupy, zgodność wobec opinii

• wyodrębnianie się centrum grupy i członków na jej obrzeżach

• pogarsza się jakość komunikacji

• maleje lojalność i zaangażowanie, grupa jest mniej sprawna, co może prowadzić to jej zlikwidowania

- Niektóre elementy grupy wymuszają jej liczebność, np. grupy pierwotne, rówieśnicze (do 5-6 osób), posiadane środki materialne.

b) aspekt jakościowy: grupy wymagają od członków posiadania pewnych cech oraz związanych z nimi zachowań

- wymagania biologiczne (wiek, płeć)

- wygląd zewnętrzny (ubiór, specjalne odznaki)

- Znaniecki_wzór fizyczny

• kompleks cech, które odróżniają jedną grupę od innych

• może mieć pozytywną lub negatywną postać (dążenie do jego urzeczywistnienia lub nie)

• służy identyfikacji i podkreślaniu odrębności z innymi grupami

• może być wyrazem buntu

• nie wiąże się z poważnymi sankcjami.

- wzór moralny

• zespół cech moralnych, jakie członek grupy powinien przejawiać w swoim zachowaniu

• silne sankcje za jego załamanie z powodu obrony przed rozkładem grupy

• wiąże się on ze kulturowym wzorem osobowościowym (jest stawiany za ideał, należy go naśladować).

- funkcje członka grupy

• zakres czynności, jakie powinien wykonywać członek grupy (Znaniecki, funkcja społeczna)

• udział w aktualizacji norm, które grupa uważa za słuszne.

- Merton_granice grupy

• członkowie grupy pozostają w interakcjach

• członkowie grupy sami określają się jako członkowie

• członkowie grupy są określani przez innych (współczłonków oraz ludzi spoza grupy) jako członkowie grupy.

• granice grupy są dynamiczne, zmieniają się (zależność od kontekstu sytuacyjnego)

• nie-członkowie grupy to:

• potencjalni członkowie (ci, którzy chcą się dostać do grupy; obojętni; ci, którzy nie chcą zostać członkiem grupy, dla których jest ona negatywną grupą odniesienia).

• dawni członkowie (często występuje u nich wrogość wobec grupy poprzedniej; są bardzo przywiązani do grupy nowej; grupa także odnosi się wrogo do byłych członków - ich wystąpienie równało się zakwestionowaniu ich wartości i pokazaniu słabości więzi -przypisuje się im negatywne cechy); renegaci, dezerterzy.

Członkostwo - 2 typy

1. obiektywne - formalne, realne, nie oznacza identyfikacji, utożsamiania się z grupą.

2. subiektywne - akceptacja wartości i zasad działania grupy.

- sytuacja członkostwa obiektywnego bez subiektywnego:

• lęk przed sankcjami

• brak innej grupy, która przyjęłaby tą osobę.

- realne członkostwo w grupie - wymaga zaangażowania, spełniania nałożonych na siebie czynności, akceptowania wzoru członka grupy.

• rzeczywisty, realny członek grupy, będący w centrum działania grupy

• nominalny członek grupy (tylko z nazwy)

• peryferyczny członek grupy

• osoba nie będąca członkiem grupy.

- typy grupy:

• ekskluzywna (duże wymagania wobec przyszłych członków)

• inkluzywna (bez wymagań lub małe wymagania).

- członkostwo ideologiczne - gdy komuś nadaje się honorowe członkostwo w imię jakichś zasług.

Wartości grupy

1. orientacja interpretatywna

- wartości to zadania stawiane przed członkami grupy

- Szczepański_zadania grupy to ustalone i świadomie zdefiniowane stany rzeczy i zjawiska, które grupa jako całość chce osiągnąć lub wywołać

- zadania są ustalane intencjonalnie, określone statutem, akceptowane przez członków

- postawienie zadania przed grupą przyczynia się do jej instytucjonalizacji, pojawia się świadomość „my”, co świadczy o silnych więziach

- ustalenie zadania powoduje podział pracy, co z kolei przyczynia się do wykształcenia pozycji koordynującej, przewodniczącej.

- wartości_pożądane stany rzeczy

- zadania: dobro wspólne grupy.

b) orientacja strukturalno-funkcjonalna

- wartość=funkcja, czyli to, co grupa czyni dla swoich członków i dla innych grup

- Merton_funkcje odnoszą się do obserwowalnych konsekwencji, rezultatów, skutków działania

• funkcje jawne (konsekwencje obiektywne, przyczyniają się do adaptacji jednostki)

• funkcje ukryte (skutki niezamierzone, wzmacniają tożsamość grupową).

- funkcje zewnętrzne (np. socjalizacyjna) i wewnętrzne (zaspokajanie potrzeb fizycznych).

- wartości: idee, symbole, przedmioty materialne, ośrodki skupienia.

- wartości w perspektywie czasowej są wyolbrzymiane, retuszowane - na ich bazie tworzy się tradycja, prestiż grupy; grupy anektują przeszłość, która nigdy do nich nie należała.

- w teraźniejszości wartości, zadania są waloryzowane - mają podwyższać poczucie wartości, wzbudzić poczucie misji dziejowej.

WYKŁAD 3

Normy grupowe

• normy (przepisy, zasady) pozostają w ścisłym związku z wartościami; wskazują, jak powinien zachowywać się członek grupy; wiążą się z jakąś powinnością.

• od osób o najwyższej pozycji w grupie nie jest wymagane przestrzeganie wszystkich norm.

• mogą mieć charakter zarówno pozytywny (nakazy), jak i negatywny (zakazy)

• normy kategoryczne (Dekalog) i normy zaleceniowe (Kazanie na Górze)

• McIver, Page_5 systemów normatywnych (kodeksów)

(różnią się genezą, sposobem sformułowania, sankcjami, treścią, egzekutorami sankcji)

1. religijny

• geneza: Księgi Objawione przez Boga

• warunki obowiązywania: obowiązuję w perspektywie danej religii, niezależnie od tego, czy ktoś je akceptuje

• sankcje: obejmują życie doczesne i wieczne

• przekazywane w procesie socjalizacji

• „na straży” sankcji stoją przedstawiciele instytucji religijnych oraz środowisko społeczne (gdzie ocenia się postępowanie).

• moralny

• geneza: 1. Durkheim_społeczeństwo - normy obowiązują, gdy dana zbiorowość uzna je za potrzebne i słuszne; 2. normy religijne (społeczeństwa tradycyjne); 3. normy prawne.

• sankcje: zewnętrzne (oburzenie, potępienie, odrzucenie) i wewnętrzne (wyrzuty sumienia, jeśli normy zostały zinternalizowane)

• egzekutorzy: społeczeństwo.

3. prawny

• geneza: tworzone przez ciało ustawodawcze

• obowiązują niezależnie od tego, czy jednostka je akceptuje czy nie; nawet wtedy, gdy ktoś ich nie zna

• sankcje: prawne (np.finansowe), także płynące ze strony społeczeństwa

• kodeksy

• egzekutorzy: pracownicy instytucji prawniczych (m.in.sędziowie).

4. obyczajowy

• geneza: wytwarza je grupa społeczna, tworząc swoistą dla siebie kulturę

• obyczaje: ustalony sposób postępowania, którego naruszenie wywołuje sankcje negatywne; robimy coś, ponieważ inni tak robią („niezauważalny” obyczaj, nieświadome powielanie wzorów)

• sankcje: oburzenie, ośmieszenie.

5. mody

• dotyczą sposobu ubierania, życia, miejsc itp.

• to, co posiadamy, może wpływać na naszą pozycję społeczną

• najszybciej się zmienia

• sankcje: ośmieszenie

• obawa przed zdeklasowaniem się w razie nieprzestrzegania.

• Sankcja: reakcja grupy lub osoby na zachowanie jednostki w sytuacjach społecznie ważnych; ma na celu skłaniać ludzi do zachowań pożądanych i odstraszać od niepożądanych.

• sankcje pozytywne (nagrody) i negatywne (kary)

• formalne (pochodzące od instytucji) i nieformalne (pochodzą od grup sąsiedzkich, rówieśniczych; wiążą się z działaniami nieformalnymi), które są skuteczniejsze

• etyczne (wiążą się z normami moralnymi)

• religijne

• prawne

• satyryczne (ośmieszanie; związane z normami obyczajowymi, modą).

• Funkcje norm moralnych

• przyczyniają się do osiągania celów grupy

• pozwalają na zachowanie tożsamości

• Źródła norm

• wewnętrzne: wynik procesów wewnątrzgrupowych - interakcji

• zewnętrzne: przychodzą do grupy z zewnątrz lub są grupie narzucane.

• Konformizm

• zgodność norm, postaw, zachowań członków i grupy

• poddawanie się naciskom grupy i zmiana zachowania lub poglądów pod ich wpływem

• u członków wysoko ceniących grupę normy społeczne są zinternalizowane (motyw endogenna)

• członkowie nisko oceniający grupę wypełniają normy tylko pod wpływem zewnętrznego nacisku.

• Czynniki decydujące o konformizmie:

• cechy i skład grupy wywierającej nacisk

• jednomyślność grupy

• wielkość - im większa grupa, tym większy konformizm

• stopień kompetencji członków grupy w danej dziedzinie

• obecność osób znaczących dla jednostki

• podobieństwo członków grupy do osoby, na którą wywierana jest presja

• spoistość grupy, atrakcyjność dla swoich członków.

• cechy zadania i sprawy, z którymi łączy się nacisk grupowy

• im mniej jasne jest zadanie, tym nacisk jest bardziej skuteczny

• im stopień trudności jest wyższy, tym większa skłonność poszukiwania pomocy u innych

• cechy osób, na które nacisk jest wywierany

• kobiety są bardziej konformistyczne (role społeczne)

• konformizmowi nie sprzyjają zdolność abstrakcyjnego myślenia, wiara we własne siły, przekonanie o własnych kompetencjach

• najmniej konformistyczne są osoby najbardziej akceptowane i odrzucone

• najbardziej konformistyczne są średnio akceptowani i najmniej akceptowani, którym zależy na polepszeniu swej sytuacji

• motywacje sprzyjające konformizmowi: potrzeba afiliacji, otrzymywania/udzielania pomocy, osiągnięć

• motywacje, które nie sprzyjają konformizmowi: potrzeba dominacji, niezależności.

WYKŁAD 4

Więź społeczna

• Szczepański_więź to coś, co trzyma grupę wewnętrznie, zapewnia lojalność członków

• Turowski_fakt uzależnienia lub zjednoczenia się członków danego zbioru ludzi wokół określonych wartości czy pełnionych funkcji społecznych

• Jacher_badanie więzi poprzez obserwację zachowań, oddziaływań; więź jako suma czynników, które umożliwiają grupie istnienie, trwanie i działanie:

• obiektywne podłoże związków między ludźmi, np. terytorium, organizacja

• stosunki rzeczowe między ludźmi (wymiana dóbr, przedmiotów, zaspokajanie potrzeb)

• poczucie łączności z innymi, jej manifestacja w postawach i zachowaniach.

• wskaźniki więzi

• istnienie kontaktów społecznych, wspólnych działań, wartości

• element subiektywny: świadomość więzi, świadomość „my”

• zespół postaw psychicznych wspólnych członkom zbiorowości, łączących ją w jedną całość

• styczność przestrzenna - może przekształcić się w styczność psychiczną

styczność psychiczna → łączność psychiczna (np.zainteresowanie)→ styczność społeczna (np.wykład) → interakcja → stosunki społeczne (odnoszące się do względnie uregulowanych wzorów kulturowych) → zależność społeczna.

• w szerokim ujęciu więź prowadzi do tworzenia mniejszych i większych grup społecznych:

• integracja

• gdy członkowie grupy wyznaczają sobie cele, które można osiągnąć tylko wspólnie

• integracja normatywna - wskaźnik zachowań konformistycznych w grupie

• integracja komunikatywna - wymiana między członkami grupy symboli, znaczeń, informacji

• integracja funkcjonalna - wymiana usług

• integracja kulturowa

• spójność - jest wynikiem integracji

• solidarność

• wszystko to, co łączy ludzi

• relacja części do całości, funkcjonalne zachowanie jednostek dla celów grupy.

• Turowski_więź społeczna to ogół stosunków społecznych wiążących członków w danym zbiorze ludzi oraz postaw członków tego zbioru do grupy jako całości._może istnieć sprzeczność między aspektem strukturalnym a psychospołecznym.

• Typy więzi (za Rybickim):

- naturalna (wyznaczana przez środowisko rodzinne)

- stanowiona (narzucona przez instytucje)

- zrzeszeniowa (stanowiona dobrowolnie, związek intencjonalny, umowa partnerska, emocjonalne zaangażowanie)

- częściowa (pełnienie w grupie tylko niektórych ról społecznych)

- całkowita (pełna identyfikacja z grupą)

- formalna

- nieformalna

- krótkotrwała

- długotrwała (np.w rodzinie)

• Typologia więzi (Jacher):

- towarzyska:

• nieformalna

• mniej trwała, brak rzeczowej podstawy

• zaspokaja potrzebę współżycia z innymi

• podstawą jest osobisty wybór człowieka

• łączy ludzi o podobnych zainteresowaniach i pozycji społecznej

- pracownicza:

• więź zrzeszeniowa

• więź stanowiona

• więź rzeczowa: styczności przestrzenne

• więź osobista, nieformalna

• czynniki więziotwórcze: 1. źródło podmiotowe: sympatia, zżycie zespołu, akceptacja lidera; 2. źródło przedmiotowe: organizacja, warunki pracy, skład demograficzny, satysfakcja.

- lokalna:

• oparta na obiektywnych podstawach - wspólnocie lokalnej

• jej tworzeniu sprzyja bliskość przestrzenna

• współpraca

• korzystanie z tych samych urządzeń społecznych i instytucji.

- miejska

- narodowa

- rodzinna:

• Turowski_ogół stosunków społecznych, czyli zależność między członkami rodziny oraz ogół ich postaw wobec siebie

• Dyczewski_kompleks sił przyciągających jej członków do siebie i wiążących ich ze sobą, wynikających ze związku małżeńskiego, wspólnych doświadczeń itp.

• Podtypy więzi:

1. osobowa (podmiotowa)

2. strukturalno-przedmiotowa (wynika z różnicy wieku, płci, odmiennych zadań, np. rodzice-dzieci, mąż-żona)

3. kulturowa (podobne wartości, normy, światopogląd)

• raz jedne, raz inne aspekty są ważniejsze

• w społeczeństwach tradycyjnych nie liczy się więź osobowa, lecz pozycja, rola społeczna; przekonanie, że z więzi strukturalno-podmiotowej rodzi się więź osobowa

• w społeczeństwach nowoczesnych aspekt strukturalno-podmiotowy jest mniej ważny.

Wewnętrzna organizacja grupy (Turowski)

• pozycja społeczna:

- miejsce w strukturze grupy społecznej

- wiążą się z nią obowiązki, prawa oraz prestiż/brak prestiżu

- status (dot.3. aspektu pozycji społecznej)- stopień szacunku, stratyfikacja „niższy/wyższy”, „gorszy/lepszy”(Homans)

- Linton, Merton: pozycja i status używane zamiennie

- Mika: status to wartość przypisywana pozycji społecznej.

- Goodman: używa pojęcia status na oznaczanie pozycji jednostki w strukturze (za Lintonem, Mertonem); typy statusów:

• status zwrotny , np. status matki

• status przypisany, np. rasa, klasa społeczna, płeć (bez woli jednostki, przez urodzenie; znaczenie w społeczeństwach tradycyjnych)

• status osiągany, np. zawód (wybór jednostki; znaczenie w społeczeństwach rozwiniętych)

• status dominujący (najważniejszy dla danej osoby, decydująca rola w budowaniu tożsamości; utrata tego statusu ma bardzo negatywny wpływ na tożsamość, np. mężczyzna przechodzący na emeryturę).

- Merton: zestaw statusów, tj. zestaw wszystkich statusów, które są nam przypisywane; sekwencja statusów, tj. czasowe następstwo statusów mające charakter zmian systematycznych.

- Linton : status w osobowości - styk osobowości podstawowej z osobowością statusową:

• osobowość statusowa - reakcje charakterystyczne dla danej warstwy społecznej

• osobowość podstawowa - reakcje emocjonalne charakterystyczne dla wszystkich.

• status czynny - status, w ramach którego jednostka działa w danym momencie.

• status utajony - pozostałe statusy w danym momencie.

WYKŁAD 5

Rola społeczna - definicje

• Szczepański_względnie (1) stały i wewnętrznie spójny system zachowań będących reakcjami na zachowania innych osób, (2) przebiegający wg ustalonego wzoru.

• Merton_ odtworzenie w zachowaniach oczekiwań przypisanych danej pozycji.

• Goodman_dwa aspekty: (1)oczekiwania (2) rzeczywiste zachowania osoby; rola składa się z praw i obowiązków.

• Levinson_pojęcie roli wywodzi się z pojęcia pozycji społecznej:

• pozycja to umiejscowienie (anatomia organizacji)

• rola to aspekt fizjologii organizacji, obejmuje funkcję, adaptację, proces; jest dynamiczna

• pozycję się zajmuje, a rolę pełni (odgrywa)

• rola to strukturalnie przypisywane nakazy (normy, oczekiwania), połączone z daną pozycją społeczną; zbiór oczekiwań wyprodukowanych „poza” osobą (przez grupę, organizację); koncepcja, jak powinno się działać.

• G.H.Mead_związek roli z osobowością:

• role to sposoby działania danych osób

• ścisły związek między zachowaniem, postawami, wartościami oraz oczekiwaniami tworzonymi przez grupę tworzy rolę.

• Linton_struktura roli:

• oczekiwania

• nasza własna koncepcja roli

• zachowanie

• w społeczeństwach tradycyjnych te trzy aspekty się pokrywają

• we współczesnym społeczeństwie oczekiwania i własna koncepcja roli tylko częściowo się pokrywają lub wcale

• na wykonanie roli ma wpływ sytuacja; można zachowywać się zgodnie z oczekiwaniami, choć ma się inną koncepcję roli.

• Szmatka_poziomy roli:

1. strukturalnie narzucone nakazy roli: standard pożądanych przez grupę zachowań_2 subpoziomy:

• ułatwienia roli

• dylematy, problematyczne elementy roli: wieloznaczność formułowania norm, wartości.

2. osobowościowa definicja roli: elementy zinternalizowane_2 subpoziomy:

• koncepcja roli: system poglądów jednostki na to, jak ona powinna działać

• odegranie roli, aspekt behawioralny.

cechy roli:

• cechy podstawowe: niezbędne dla danej roli

• cechy peryferyjne: ich brak nie pozbawia roli jej istoty

• cechy wystarczające: ich brak istotnie odbija się na roli.

• Turner_oczekiwania związane z rolą - 3 klasy:

• wynikające ze scenariusza - gdy istnieją normy określające dokładnie sposób zachowania się jednostki

• ze strony innych aktorów - gdy partnerzy wysuwają wobec nas konkretne oczekiwania

• ze strony publiczności - rzeczywistej lub wyimaginowanej.

Każdy rodzaj oczekiwań przypisany jest do innej roli:

• role przypisane: ściśle określone

• role subiektywne: wynik subiektywnej oceny i oczekiwań oraz zindywidualizowanego sposobu przystosowania się do roli

• role spełniane: wypadkowa oczekiwań i subiektywnych ocen, charakter behawioralny.

• Merton_sekwencja statusów:

• zestaw ról: powiązany z jednym statusem

• rola złożona: związana z odmiennymi statusami; konflikt ról społecznych

• sekwencja zestawów ról: powiązana z sekwencją statusów.

• Szczepański_proces realizowania roli:

• zależy od elementów bio- i psychogennych jednostki - mogą one ułatwiać lub utrudniać wykonywanie roli

• wzory osobowe

• zespół cech idealnych , jakie jednostka realizująca rolę powinna wykazywać

• zespół idealnych sposobów zachowania

• definicja roli przyjętej w grupie, w której rola jest wykonywana

• przyporządkowuje do roli różne wzory osobowe

• struktura i organizacja wewnętrzna grupy

• grupy zwarte: stawiają wyższe wymagania i stosują surowsze sankcje

• sposoby identyfikacji jednostki z grupą

• utożsamienie własnych interesów z interesami grupy, podporządkowanie się im.

• Typy ustosunkowania jednostki do roli

• przystosowanie do roli społecznej

• identyfikacja z rolą: zinternalizowane norm i procesów związanych z daną rolą)

• wdrukowanie roli: modelowanie późniejszych zachowań przez pierwsze doświadczenia; u zwierząt)

• naznaczenie rolą w sensie pozytywnym lub negatywnym: w procesie retrospekcji

• wrastanie w rolę: przystosowanie się do ról społecznie, moralnie nieakceptowanych, umniejszanie swojej winy, depersonalizacja ofiary

• fetyszyzacja roli: autonomizacja roli - przyjęcie bardzo konformistycznej postawy wobec roli, odgrywanie jej dla niej samej.

• manipulacja rolą

• rola pełni funkcję fasadową, w celu czerpania z tego korzyści

• rola jest traktowana czysto instrumentalnie

• negacja roli

• odrzucenie roli, do której jesteśmy zobowiązani

• kreacja roli

• tworzenie roli, której przedtem nie było

• występuje u jednostek twórczych, którym sprzyjają warunki społeczne.

• R.Turner

• proces przyjęcia roli jest zarazem procesem jej tworzenia

• role społeczne mają tendencję do uzupełniania się z innymi rolami

• jednostki dążą do łagodzenia napięć, sprzeczności w ramach roli

• jednostki dążą do zwiększenia gratyfikacji związanej z wypełnianiem roli

• osoba: repertuar ról, które odgrywa_niektóre role są ważniejsze i mocno wkraczają w obszar osobowości.

• Good_ciśnienie roli/napięcie roli

• odczuwalne trudności w wypełnianiu wymogów roli

• wiąże się z koniecznością realizacji sprzecznych wymagań, zaangażowania czasu i wysiłków w różne role

• może się przerodzić w konflikt ról.

• Sztompka

• konflikt ról: rozbieżność oczekiwań społecznych związanych z różnymi rolami odgrywanymi przez jednostkę

• konflikt w obrębie roli: pomiędzy segmentami roli

• sprzeczność w obrębie pojedynczego segmentu roli: gdy oczekiwania partnera roli są niespójne.

• Sołoma_porażka w wypełnianiu roli

• z powodu szybkich zmian w społeczeństwie trudno przewidzieć, jakie role będą potrzebne

• niedopasowanie do roli rodzi brak satysfakcji, frustrację

• może to prowadzić do udawania.

WYKŁAD 6

Przywództwo i władza

• przekłada się na określanie celów, wartości grupy, kontrolę wykonywania ról i zadań przez innych

• Style przywództwa

• instrumentalny: interesują go tylko cele grupy, kontrola

• ekspresyjny: interesuje go samopoczucie grupy.

• Władza

• możliwość wywierania wpływu przez jedną osobę na inne

• stosunek zależności

• nie wymaga zgodności celów - podwładny realizuje cele władcy, gdyż jest zobligowany do tego sankcjami

• taktyki wymuszania posłuszeństwa

• styl demokratyczny, autokratyczny, liberalny

Teorie przywództwa

• umiejętność oddziaływania na grupę, aby osiągnąć cele - źródła:

• formalne: zajmowanie jakiegoś stanowiska

• nieformalne: posiadanie pewnych cech, m.in. inteligencja, charyzma, pewność siebie, budzenie sympatii, elastyczność; kiedyś liczyła się odpowiednia postawa moralna

• Drucker_efektywny przywódca - ceni swój czas, stawia ambitne cele, wykorzystuje sytuacje, w pełni koncentruje się na najważniejszych zadaniach, umie klasyfikować problemy i rozważać argumenty za i przeciw.

• Lipit: przywództwo, zwłaszcza w grupach dziecięcych, młodzieżowych, zależy od siły fizycznej.

• Cechy przywódcy:

• zapał i ambicja

• chęć kierowania innymi i wywierania wpływu

• uczciwość i rzetelność

• pewność siebie

• inteligencja

• rzetelna wiedza techniczna związana z zakresem odpowiedzialności

• wada: pomijanie czynników sytuacyjnych.

• Teorie behawioralne

• inicjowanie struktury

• przywódca tworzy strukturę własnej roli i ról pracowników w dążeniu do celu

• dbanie o jakość zadania: przywódca instrumentalny, zadaniowy

• przychylność

• tworzenie atmosfery zaufania, szacunku

• dbanie o zadowolenie pracowników, przychylność, troskliwość.

• oba typy mogą prowadzić do negatywnych efektów.

• Dwie orientacje

• na pracownika: budowanie dobrych relacji interpersonalnych

• na produkcję: liczą się przede wszystkim cele.

• Typ idealny_Slater

• łączy zorientowanie na produkcję z dbaniem o pracownika

• czynniki socjologiczne: niemożność pogodzenia ról zadaniowych i towarzysko-emocjonalnych

• przywódca zadaniowy: zmusza ciągle do nowych rzeczy - nie jest lubiany, ale jest szanowany

• przywódca emocjonalny: sprzyja prądom zachowawczym - najbardziej popularny i lubiany

• czynniki psychologiczne: ludzie lubiani unikają konfliktów, dysharmonii, starają się nikomu nie narazić, ale także nie są w stanie skłonić ludzi do realizacji zadań.

• Teoria uwarunkowań_Fiedler

• uwzględnianie wpływów sytuacyjnych

• zależnie od potrzeb człowiek staje się przywódcą bardziej zadaniowym lub bardziej emocjonalnym

• podwładni mają różne oczekiwania co do przywódcy.

• Koncepcja drogi do celu_House

• na proces oddziałują środowiskowe czynniki sytuacyjne i czynniki sytuacyjne ze strony podwładnych

• przywódca dyrektywny: autorytarny, instrumentalny, wydaje rozkazy, narzuca zadania

• przywódca wspomagający: nastawiony na dobre relacje

• przywództwo demokratyczne/zachowania uczestniczące: naradza się z pracownikami przed podjęciem decyzji

• przywódca nastawiony na osiągnięcia: stawia ambitne cele i ma nadzieje na ich osiągnięcie na najwyższym poziomie

• czynniki sytuacyjne:

a) środowiskowe, na które przywódca nie ma wpływu

• struktura zadań

• system podległości

b) ze strony podwładnych - ich osobowość

• umiejscowienie kontroli: przypisywanie sprawstwa albo sobie albo czynnikom zewnętrznym

• doświadczenie

• zdolności.

1. przywództwo dyrektywne

• lepsze, gdy zadania są niejednoznaczne lub stresujące, ale nie sprawdza się, gdy zadania są dobrze wyjaśnione

• zbędne wobec podwładnych o dużych umiejętnościach lub doświadczeniu

• korzystne, gdy w grupie istnieje poważny konflikt

• są z niego bardziej zadowolone osoby o zewnętrznym umiejscowieniu kontroli.

2. przywództwo wspomagające

• zwiększa efektywność i zadowolenie, jeśli podwładni wykonują zadania ustrukturalizowane

• sprawdza się, gdy grupa jest sformalizowana.

3. przywództwo uczestniczące/demokratyczne

• sprawdza się, gdy podwładni mają wewnętrzne umiejscowienie kontroli

4. przywództwo zorientowane na osiągnięcia

• jest dobre, gdy zadania nie mają wyraźnej struktury

• efektywność i zadowolenie zwiększa się, gdy przywódca uzupełnia braki podwładnych.

• Płeć a przywództwo

• podobieństwa stylu przywództwa kobiet i mężczyzn przewyższają różnice

• kobiety: wolą styl demokratyczny, a mężczyźni: dyrektywny

• w zawodach zdominowanych przez mężczyzn kobiety tracą swój styl przywództwa

• dzisiaj istnieje popyt na elastyczność, kontakty z innymi, współpracę - w tym lepsze są kobiety.

• Style przywództwa_Lewin

A) autokratyczny

• podwładny nie uczestniczy w wyborze zadań, narzuca je przywódca i to on bierze odpowiedzialność

• podwładni wykonują dużo pracy, ale jej jakość i motywacja nie są zbyt wysokie

• podwładni pracują tylko wtedy, gdy przywódca ich pilnuje, kontroluje

• stosunki wewnątrzgrupowe, reakcje na autorytaryzm: agresja, wrogość (wobec najniższych w hierarchii, wobec przedmiotów); apatia związana z brakiem miejsca na indywidualizm.

• stopień zadowolenia członków grupy: duży poziom niezadowolenia; rotacja pracowników.

• szef: rozkazuje i kontroluje, nie bierze udziału w pracy, wydaje oceny w sposób arbitralny, przewaga kar nad nagrodami.

B) demokratyczny

• przywódca zachęca grupę do podejmowania decyzji, w razie trudności podaje alternatywne rozwiązania problemu

• podziału zadań dokonuje sama grupa

• szef bierze udział w wykonywaniu zadań grupowych

• sankcje są obiektywne, oparte na faktach

• mniejsza ilość pracy, ale wyższa jej jakość i innowacyjność

• wysoki poziom motywacji członków

• stosunki grupowe oparte na przyjaźni, praca pozytywnie oceniana

• świadomość „my”

• wysoki poziom zadowolenia.

C) liberalny

• szef zostawia zupełną swobodę członkom grupy, daje podstawy do działania, ale w nich nie uczestniczy; nie ocenia pracowników

• najmniejsza ilość pracy, najmniej efektywna; przewaga zabawy nad pracą

• grupa wybiera nieformalnego przywódcę, który zachowuje się jak autokrata

• duża rotacja członków

• niski poziom zadowolenia.

• Style pod kątem skuteczności

1. stosunki między przywódcą a grupą

• akceptacja przywódcy przez grupę: łatwiej mu jest sprawować przywództwo_styl autokratyczny

• brak akceptacji, brak odrzucenia: musi liczyć się z opinią członków grupy_styl demokratyczny

• stosunek negatywny_styl autokratyczny

2. jasność celu stojącego przed grupą

• jasny cel_styl autokratyczny

• niejasny cel_styl demokratyczny

• brak celu_styl autokratyczny

3. pozycja przywódcy w strukturze władzy

• silna pozycja_styl autokratyczny

• niezbyt silna pozycja_styl demokratyczny

- styl autokratyczny jest efektywny, gdy przywódca jest akceptowany, jego żądania są jasne, pozycja silna lub gdy nie jest akceptowany i nie ma celu.

- styl demokratyczny jest efektywny, gdy pozycja lidera jest średnia, cel niejasny, a stosunek podwładnych neutralny.

• koncepcja McGregora: przekonania co do natury ludzkiej wpływają na styl kierowania; ludzi można podzielić na 2 grupy:

• kategoria X - leniwi, pracują dla pieniędzy, zależni od kierownictwa, nastawieni na kontrolę zewnętrzną; wrażliwi na strach.

• kategoria Y - zadowoleni z pracy, dumni z osiągnięć; wpływ na ich osobiste dążenie do samorealizacji to klucz do sukcesu.

• 4 podstawowe style kierowania_Rickert

1. autorytarno-despotyczny (opresyjno-autokratyczny)

• brak swobodnej komunikacji w grupie

• rozkazy, oczekiwanie szybkiej realizacji zadań

• system kar i nagród

• zakłada,że ludzie nie lubią pracować

2. autorytarno-życzliwy (paternalistyczny)

• negatywna postawa szefa nie jest okazywana podwładnym, nie dąży on również do partnerstwa z podwładnymi

• gra rolę rodzicielską

• nie interesuje się, co inni myślą.

3. konsultatywny

• przywódca jest zainteresowany tym, co myślą podwładni

• kategoria Y - przywódca jednak nie wierzy w nią całkowicie.

4. demokratyczny

• przywódca wierzy w założenia kategorii Y - grupa jest całkowicie zainteresowana i zaangażowana w osiąganie celu.

• Koncepcja Tannenbauma i Schmidta

szef podwładni
1	2	3	4	5	6

1. polecenie - szef nakazuje, co mają robić

2. sprzedawanie - szef podejmuje decyzję, ale próbuje przekonać do niej najpierw grupę

3. testowanie - szef proponuje rozwiązanie, ale pyta o reakcję grupy

4. konsultowanie - szef przedstawia problem, proponuje rozwiązanie, ale prosi grupę o pomoc

5. współpraca - szef formułuje problem i prosi o rozwiązanie, które nie sprzeciwi się interesom firmy

6. delegowanie - szef pozostawia całkowitą swobodę dla pomysłów.

Typologia przywództwa:

1. legalne (Weber)

• przywódcę powołuje legalny autorytet

• polega na wierze w legalność lub ustanowieniach prawnych

2. charyzmatyczne

• posiadanie wybitnych cech indywidualnych, talentów przywódczych etc.

• musi zaistnieć sytuacja sprzyjająca pojawieniu się takiego lidera, np. kryzys w grupie

• przywódca transformacyjny

• pełne oddanie u podwładnych

• atrybuty:

- wiara w siebie, zaufanie do własnych osądów i zdolności

- wizja obiecująca lepszą przyszłość

- silne przekonanie do własnej wizji

- osoby silnie zaangażowane

- niezwykłe, nowe, niekonwencjonalne zachowanie

- wizerunek agenta zmiany: twórca radykalnych zmian.

• jego podwładni są bardziej pewni siebie, pracują dłużej, są bardziej efektywni

• jest dobry, gdy trzeba wyprowadzić grupę z kryzysu, nie sprawdza się w normalnych warunkach.

3. wizjonerski

• reprezentuje sobą coś więcej niż charyzma

• realistyczne i atrakcyjne wizje przyszłości

• jego wizje wywołują emocje, niesie ze sobą wielką energię, wskazuje nowy porządek; wizja postrzegana jako trudna, ale osiągalna, przemawiająca do wyobraźni

• przywódcy potrafią wyjaśnić wizję innym ludziom

• powinno ją wyrażać także zachowanie przywódcy

• rozszerzanie wizji na różne konteksty przywództwa.

4. samozwańczy

• sam zdobywa władzę

• szeregowy członek grupy, który ma wyczucie chwili

• musi przestrzegać norm grupowych

• grupa może mu zarzucić brak uprawnień do kierowania.

5. zespołowy

• 15% wszystkich

• obecnie najbardziej poszukiwany

• ważna jest elastyczność

• role przywódcy zespołu:

- zapewnia łączność z czynnikami zewnętrznymi

- wyjaśnia zespołowi oczekiwania partnerów

- przekazuje grupie informacje z zewnątrz

- musi umieć rozwiązywać problemy

- pełni rolę rozjemcy

- jest nauczycielem.

Władza, źródła władzy

• władza jest to zdolność wywierania wpływu na innych, modyfikowania ich zachowań

• możliwość sprawowania kontroli (Mika)

• różnica między stopniem kontroli A przez B a stopniem kontroli B przez A

• kontrola odnosi się zwykle do jakiegoś wycinka zachowań

• źródła władzy_Thread:

• posłuszeństwo - zależność spowodowana lękiem; przymus; opiera się na groźbie stosowania kar fizycznych; zwłaszcza w grupach formalnych; od najmłodszych lat jesteśmy uczeni posłuszeństwa wobec określonych osób (np.starszych)

• władza eksperta, kompetencji - wpływ wywierany ze względu na doświadczenie, wiedzę, kompetencje; władza eksperta jest ograniczona do jakiejś dziedziny, ale mają oni tendencje do rozszerzania jej na sprawy, na których się nie znają.

• władza nagradzania - ludzie spełniają wymagania innych dzięki nagrodom, które mają szansę otrzymać.

• władza karania- oparta na lęku przed karą, odebraniem czegoś cennego.

• władza odniesienia - oparta na identyfikacji z człowiekiem, który stoi wyżej w hierarchii władzy; wynika z podziwu i pragnienia, by inny człowiek był z nas zadowolony.

• Lippet_istnieje związek między zachowaniem a pozycją w grupie:

• naśladowanie osób o wyższej pozycji

• osoby o wyższej pozycji inicjują więcej zachowań

• członkowie grupy wolą, gdy kontroluje ich ktoś o wyższej pozycji

• osoby z wyższą pozycją są bardziej aktywne społecznie

• osoby o wysokiej pozycji mają tendencję do bezpośredniego wywierania wpływu (rozkazy), a o niższej - do niebezpośredniego.

WYKŁAD 7

Klimat organizacyjny grupy

• motywy, które wpływają na klimat:

• motywacja osiągnięć, sukcesów, twórczości, zainteresowanie problemami do wykonania, a nie zewnętrznymi gratyfikacjami

• motywacja władzy, potrzeba panowania nad innymi

• motywacja afiliacji, przynależności do grupy, utrzymywania dobrych stosunków w grupie

• motywacja bezpieczeństwa, bycia w stabilnej sytuacji społecznej.

• 4 typy klimatu organizacyjnego:

• klimat biurokratyczny_dominacja potrzeby bezpieczeństwa; pogłębienie procesu formalizacji organizacji, asekuracja w działaniu, usztywnienie form.

• klimat autorytarny_dominacja motywacji władzy; silna władza kilku osób, ignorujących przepisy; długie terminowanie w drodze do awansu; zasada uczeń-mistrz kluczowa dla kariery.

• klimat innowacyjny_dominacja motywacji osiągnięć; pozycja zależy od wiedzy, talentu, umiejętności, istnieją zespoły zadaniowe; wpływy pracowników zależą od ich kwalifikacji.

• klimat towarzyski_motywacja przynależności; dbanie o integrację, a nie wykonywanie zadań; praca pozorowana.

- rzadko panuje gdzieś tylko jeden klimat

- najlepsze jest połączenie innowacyjnego klimatu z pewną domieszką autorytarnego i towarzyskiego.

Struktura socjometryczna, afektywna i komunikacynna

• struktura lubienia/nie lubienia

• generują ją:

• potrzeby emocjonalne - łączenia się, nagradzania, sympatii, przyjaźni

• dystanse międzyludzkie - przestrzenne, fizyczne (bliskie sąsiedztwo może obalić stereotypy)

• podobieństwo postaw.

• struktura ta silnie wiąże się z atrakcyjnością interpersonalną

• Socjogramy_hierarchiczny_sieć wyboru_schemat gwiazdy_łańcuch_kliki

• Szmatka_struktura afektywna, tj. struktura uczuć_2 aspekty:

1. uczucie grupowe - dominujące w grupie uczucie satysfakcji lub frustracji, silnych związków z grupą lub alienacji

2. struktura socjometryczna z atrakcyjnością interpersonalną.

• struktura komunikacyjna i łączności

• między pozycjami społecznymi, które każdy z nas zajmuje, istnieje komunikacja

• komunikacja to przekazywanie informacji między uczestnikami życia społecznego; przekazywanie i rozumienie znaczeń

• brak skutecznej komunikacji powoduje nieefektywność grupy

• proces komunikowania się:

źródło → kodowanie → kanał → dekodowanie → odbiorca → informacja zwrotna

przekaz: mowa, pismo, mimika, gesty

kanał: formalny (organizacja), nieformalny (np.plotka)

• funkcje komunikacji:

- kontrola: w stosunku do zachowań członków grupy

- pobudza motywację: poprzez wyjaśnianie co należy zrobić, komunikaty zwrotne

- wyrażanie emocji, zaspokajanie potrzeb społecznych

- usprawnianie podejmowania decyzji.

• modele komunikacji:

- koło

- gwiazda/koło sterowe

- łańcuch

- schemat wpływa na efektywność:

• sieć scentralizowana: sprzyja szybszemu wyłanianiu się przywódców i zwiększa efektywność

• sieć zdecentralizowana: sprzyja zadowoleniu.

Kierunki komunikowania się

• pionowy - komunikacja odgórna lub oddolna

1. odgórna - przepływ komunikatu od szefa do podwładnych; przekazywanie celów i zadań, a potem informacji o efektach pracy drogą formalną; problemy z nieumiejętnością przekazywania jasnych informacji, mogą one być zbyt długie, skomplikowane; jeśli ta droga komunikacji jest zbyt długa, może ulec zniekształceniu.

2. oddolna - informowanie wyższych szczebli o tym, co dzieje się na szczeblach niższych (np.meldunki z prac); problem z otwartością podwładnych wobec przełożonych; często zniekształca się informacji, zwłaszcza, jeśli są złe; niechęć szefów do lepszych pomysłów podwładnych.

• poziomy - odbywa się między członkami grup roboczych, będących na tym samym poziomie; ułatwia koordynację; charakter nieformalny; problem: rywalizacja i strach przed kompromitacją.

• ukośny - osoby znajdują się na różnych szczeblach, niezgodne z liniami podporządkowania.

Sposoby komunikacji

• komunikacja werbalna

- zalety: szybkość

- wady: gdy jest wielu pośredników

- pisemna - zalety: materialna, sprawdzalna

wady: wymaga więcej czasu.

• komunikacja niewerbalna

- występuje łącznie z werbalną

- gesty, proksemika, dotyk.

Bariery komunikacyjne

• fizyczne, np. brak czasu, szumy

• językowe

• niezgodność komunikatów werbalnych i niewerbalnych

• percepcyjne i interpretacyjne (selektywna percepcja, stereotypy, autoselekcja)

• emocjonalne (skrajne emocje)

• brak umiejętności słuchania

• działania konkurencyjne (zajmowanie się kilkoma rzeczami naraz).

• manipulowanie informacjami

• przeciążenie informacyjne

• kulturowe

Płeć a komunikacja

• mężczyźni chcą podkreślić swoją pozycję_język pozycji i niezależności

• kobiety chcą zbudować więź_język więzi i intymności

WYKŁAD 8

Rodzina i małżeństwo

• socjolodzy zajmujący się rodziną: Adamski, Tyszka, Kwak, Byczewski

• rodzina to społecznie aprobowany trwały sposób współżycia osób połączonych więzami malżeństwa, pokrewieństwa, bądź adopcji na ogół zamieszkujących pod wspólnym dachem i współdziałających ze sobą w ramach społecznie akceptowanego podziału ról

• Adamski_rodzina stanowi duchowe zjednoczenie szczupłego grona osób, skupionych we wspólnym ognisku domowym aktami wzajemnej pomocy i opieki, oparte na wierze w prawdziwą lub domniemaną łączność biologiczną, tradycję rodzinną i społeczną.

• rodzina nuklearna (Parsons) - dwupokoleniowa (rodzice+ich dzieci)

• rodzina poszerzona o krewnych - rodzina wielopokoleniowa/wielka/poszerzona; krewni z linii bocznej (rodzeństwo, wujowie, kuzyni) i zstępnej (dziadkowie).

• w kulturach tradycyjnych ważniejsze jest pokrewieństwo niż małżeństwo

• chrześcijaństwo - małżeństwo ważniejsze od pokrewieństwa

• adopcja jako swoisty rodzaj pokrewieństwa prawnego

• bardzo istotna społeczna aprobata małżeństwa_społeczeństwo chce mieć udział w małżeństwie (wpływ na dobór partnera, udział w ceremonii zaślubin)

• prawa małżonków: do wspólnego zamieszkania, współżycia seksualnego, status potomstwa, dziedziczenia itp.

• relacje między członkami rodziny: społecznie uregulowane

• przedmałżeńskie współżycie seksualne:

• społeczeństwa restryktywne - zakaz seksu przed zawarciem małżeństwa, zakaz masturbacji (np. kultura islamu)

• społeczeństwa semi-restryktywne - formalna dezaprobata, ale w praktyce zakaz nie jest przestrzegany

• społeczeństwa permisywne - brak zakazów

• współżycie przedślubne (u ludzi, którzy już zdecydowali się na małżeństwo; odróżnianie od przedmałżeńskiego)

• trwałość małżeństwa:

• w większości kultur: dopuszczalne rozwody

• małżeństwo czasowe: na Półwyspie Arabskim w okresie przedislamskim

• współcześnie: w Iranie (szyityzm)

• ważne ze względu na wychowywanie dzieci

• kult przodków: synowie powołani do troski religijnej o przodków

• małżeństwo musi być trwałe, żeby dokonała się socjalizacja dzieci

• zamieszkiwanie pod wspólnym dachem

• społecznie akceptowany podział ról_w społeczeństwach tradycyjnych jest wyraźny podział na role męskie i kobiece.

• definicje rodziny:

• kładące nacisk na funkcje prokreacyjną i socjalizacyjną (Szczepański,McIver)

• kładące nacisk na relacje między członkami rodziny.

• funkcje rodziny (wg Tyszki):

• biopsychiczne - prokreacyjna, seksualna

• materialno-ekonomiczne (usługowo-konsumpcyjne, produkcyjne, zarobkowe, gospodarcze, opiekuńczo-zabezpieczające)

• społeczno-wyznaczające (klasowa, określająca pozycję społeczną członków rodziny; legalizacyjno-kontrolna, kontrolująca postępowanie członków)

• socjopsychologiczne (socjalizacyjna, kulturalna, rekreacyjno-towarzyska, emocjonalno-ekspresyjna).

• funkcje rodziny (wg Ziemskiej)

• każda funkcja ma aspekt wewnętrzny i zewnętrzny

• funkcja prokreacyjna (w: zaspokajanie potrzeb seksualnych, z: dostarczanie nowych członków społeczności)

• funkcja produkcyjna (w: zapewnienie potrzeb ekonomicznych rodziny, z: rodzina dostarcza społeczeństwu pracowników)

• funkcja usługowo-opiekuńcza (w: zaspokaja potrzeby bytowe - opiekuńczości etc.; z: opieka nad wymagającymi jej osobami - w rodzinie, a nie w placówkach państwowych)

• funkcja socjalizująca (w: socjalizacja partnerów, dzieci, z: przekazywanie kultury, wzorów zachowań)

• funkcja psychohigieniczna (w: zaspokojenie potrzeb emocjonalnych, z: zdrowie psychiczne członków rodziny)

• funkcjonalność zależy od kultury.

• kryteria typologii rodzin

• ze względu na liczbę małżonków

- monogamia 1m.+1k.

- poligamia: poliginia 1 m.+n k.; poliandria 1k.+n m.; małżeństwo grupowe n m.+ n.ż.

- Murdock_monogamia 20% społeczeństw, poligamia 80%, przy czym w większości przypadków: poliginia; poliandria < 1% społeczeństw (4 społeczeństwa w okresie przedislamskim: południe Płw.Arabskiego, Tybetańczycy, Toda w płd. Indiach, Naja w Indiach).

- poligynia_kraje arabskie (z wyj. Turcji i Tunezji), do 4 żon; wielu mężczyzn nie stać na kilka żon; wiele żon jako symbol statusu;

poligynia siostrzana (sororatna): gdy mężczyzna żeni się z siostrami.

- monogamia: u wszystkich najniżej zorganizowanych plemion łowiecko-zbierackich z wyj.Aborygenów.

- poligamia sukcesywna/sekwencyjna: poślubianie kolejnej żony po rozwiedzeniu się z poprzednią.

- monogamia seryjna (M.Mead): seria małżeństw; patchwork family.

- funkcjonaliści: najpierw była monogamia, a dopiero później poligamia (wtedy, gdy pojawiło się rozwarstwienie na bogatych i biednych)

- w kulturach wojowniczych, ekspansywnych: niedobór mężczyzn

- chęć zasiedlania: cenne dzieci.

• ze względu na ilość pokoleń

- rodzina dwupokoleniowa/nuklearna/mała

- rodzina wielopokoleniowa/duża/rozszerzona: co najmniej 3 pokolenia

• tradycyjna: wszyscy mieszkają pod jednym dachem i pracują na wspólne utrzymanie; rządzi najstarszy mężczyzna; w niektórych kulturach ojciec decyduje o życiu dzieci

• rozszerzona: rozproszona geograficznie, ale silnie związana emocjonalnie; transmisja międzypokoleniowa

• wspólnota mieszkaniowa z dalszymi krewnymi: prowadzenie albo wspólnego albo oddzielnego gospodarstwa domowego

• rodzina dołączona (join-family): bracia z żonami + niezamężne siostry; najstarszy syn przejmuje zadania ojca

• rodzina zasadzona: dwa pokolenia przynajmniej; rodzice wybierają, z którym synem będą mieszkać i to on dziedziczy majątek po rodzicach; w Japonii.

• wg zasad pokrewieństwa i dziedziczenia

- patrylinearny: 42% społeczeństw; Azja, Afryka

- matrylinearny: 10% społeczeństw

- bilinearny: 30% społeczeństw

- system podwójnego pochodzenia (patrylinearna linia ojca i matrylinearna matki): 7% społeczeństw

• wg zasad zamieszkiwania

- patrylokalność

- matrylokalność

- bilokalność (młodzi wybierają)

- neolokalność (współcześnie, we własnym domu)

• wzory autorytetu

- patriarchat

- matriarchat

- egalitaryzm

• ponadkulturowe cechy społeczeństwa

- oczekiwanie trwałości, społecznego charakteru, solennej formy zawarcia związku (uroczystej)

- obrzędy religijne przy zawieraniu małżeństwa (małżeństwo ważne również w perspektywie sakralnej)

- płodność

• aspekt państwowo-obywatelski - obowiązek mężczyzny do założenia rodziny i posiadania dzieci; piętnowanie kawalerów

• aspekt religijny - obowiązek rodzenia dzieci w większości religii

• aspekt rodzinny - dzieci jako sens życia.

Proces powstawania małżeństwa

• Etapy poprzedzające zawarcie małżeństwa: a) wybór partnera b) zaloty.

• wybór partnera - zależy do kultury, wyboru rodziny, wieku partnera, wykształcenia, atrakcyjności fizycznej

• 4 punkty decydujące o wyborze partnera (Adamski):

• bliskość przestrzenna (sąsiedztwo, społeczność lokalna; najłatwiejsze nawiązanie kontaktu)

• aspekt kulturowy i społeczny (podobieństwo cech społeczno-kulturowych, rola stereotypów, duże różnice w tym zakresie nie sprzyjają trwałości małżeństwa); typ rodziny pochodzenia (różnice nie byłyby ważne, gdyby wszyscy małżonkowie byli dojrzali i uwalniali się od własnych rodziców); podobieństwo cech osobowościowych

• obraz własnych rodziców jako model

• nasze własne wyobrażenia o partnerze.

• wpływ rodziców

• sfera oddziaływania na role płciowe, identyfikacja płciowa

• sfera doniesień do płci przeciwnej, role małżeńskie

• sfera ról rodzicielskich, sposób odnoszenia się do dzieci

• problem: gdy rodzina nie jest pełna.

• brak ojca

• najczęstszy typ rodziny niepełnej

• często brak także ojca społecznego (np.dziadka, wujka)

• przyczyny: śmierć, rozwód, wyjazd, niezamężne macierzyństwo, choroba, pobyt w więzieniu - każda inaczej rzutuje na niepełność rodziny; najczęstsza przyczyna w Polsce to śmierć, potem rozwód, niezamężne rodzicielstwo.

• chłopiec nie wie, jak ma się zachowywać, z kim identyfikować - może wypracować osobowość sfeminizowaną albo zacząć przejawiać zachowania supermęskie (osobowość „macho”); problemy w relacjach z kobietami (poszukiwanie osoby starszej, matkującej), nieumiejętność przekazania miłości ojcowskiej, problem z pełną socjalizacją.

• dziewczynka: brak problemu identyfikacji z płcią; relacje z płcią przeciwną w przypadku śmierci ojca: dystans wobec mężczyzn, stworzenie idealnego obrazu ojca, do którego inni nie dorastają; w przypadku rozwodu: zafascynowanie mężczyznami, poczucie odtrącenia, wołanie o męską miłość; dwurodzicielstwo (prof.Fijałkowski; dziewczynka doświadczyła miłości monorodzicielskiej, brak miejsca dla ojca dziecka, trudno jej znieść obecność i zachowanie mężczyzny)

• zbyt silna więź matki z dzieckiem

• syndrom brak ojca - gorszy rozwój intelektualny (zwłaszcza, gdy doszło do straty w 2 pierwszych latach), gorsze osiągnięcia szkolne, zaburzenia zachowania (większa agresywność, przestępczość u chłopców), więcej zaburzeń psychiatrycznych u chłopców (lęki), niska pozycja społeczna w grupach rówieśniczych, niska samoocena.

• syndrom braku matki

• obniżenie odporności na infekcje

• gorszy rozwój fizyczny

• zaburzenia emocjonalne (płytkość uczuć)

• skłonność do psycho- i socjopatii

• skłonność do depresji, myśli samobójcze

• niepowodzenia w życiu małżeńskim i zawodowym

• oczekiwanie ciągłej miłości od małżonka.

Rodzina w społeczeństwie

• istnieją silne związki między rodziną a społeczeństwem

• realny socjalizm: dominacja państwa nad rodziną

• liberalizm: brak zainteresowania społeczeństwa sytuacją w rodzinie

• powiązania między rodziną a społeczeństwem: charakter instytucjonalny (wpływ polityki państwa na rodzinę) i personalny.

• przyrost: 2004 - 7 400, 2003 - 14 tys.; okres powojenny: duży przyrost

• 1956 - zezwolenie w Polsce na aborcję

• stan wojenny: rodzina była jedyną grupą społeczną, która nadawała sens życiu, stąd duży przyrost; poczucie bezpieczeństwa związanego z pracą (3-letni urlop wychowawczy i gwarancja przyjęcia na poprzednie stanowisko)

• familiocentryzm w okresie PRL: skoncentrowanie na dzieciach

• wzrost urodzeń pozamałżeńskich: obecnie 17% urodzeń żywych, przede wszystkim w miastach, wzrost przyzwolenia na samotne macierzyństwo.

• struktura rodzin:

- małżeństwa z dziećmi 56% (maleje)

- samotne matki 17,2% (wzrasta)

- samotni ojcowie 2,2% (wzrasta)

- małżeństwa bez dzieci 22,7%

- partnerzy z dziećmi 1,1%

- partnerzy bez dzieci 0,8%

- rodziny wg liczby dzieci (do lat 24)

• bez dzieci 42%

• 1 dziecko 27% (wzrost)

• 2 dzieci 21% (spadek)

• 3 i więcej 10%

• rozpad rodziny (2003)

- małżeństwa zawarte 195 tys.

- małżeństwa rozwiązane 211,5 tys.

- śmierć 163 tys.

- rozwód 49 tys., 2004 56 tys.

- na wsi nadwyżka małżeństw zawartych nad rozwiązanymi.

24

---