3.Model poliarchii R. Dahla

R. Dahl - demokracja oznacza pewien stan idealny, który w rzeczywistości nie został nigdy i nigdzie osiągnięty. Jest ona swoistą wizją polityczną - wizją systemu, w którym wszyscy jego członkowie uważają się za wzajemnie równych, cieszą się atrybutem kolektywnej suwerenności oraz posiadają wszystkie możliwości, zasoby i instytucje niezbędne do rządzenia. (jest to ujęcie substancjalne). Model poliarchii R. Dahla wyrasta z opozycji wobec dwóch stanowisk teoretycznych:
1. koncepcji rządów większości uosabiającej „wolę powszechną”: jest utopią w warunkach zróżnicowanego, niejednolitego społeczeństwa. Może odnosić się co najwyżej do małych państw, w granicach których żyją społeczeństwa względnie homogeniczne.
2. teorii elit.

W pierwotnej koncepcji Dahl wymienił 8 instytucji tego rodzaju:

A-wielość źródeł informacji pozostających poza kontrolą elity władzy

B- swoboda wyrażania poglądów politycznych

C- powszechne prawo wyborcze

D- uczciwe, wolne i gwarantujące równość szans wybory

E- istnienie konkurujących ze sobą liderów politycznych

F- dostępna dla każdego możliwość ubiegania się w o urzędy publiczne

G- swoboda zrzeszania się

H- odpowiednie procedury, które gwarantują, że instytucje będą działały zgodnie z preferencjami wyborców

W późniejszej koncepcji Dahl ograniczył liczbę czynników do 4: 1)wielość źródeł informacji ; 2)swoboda wypowiedzi; 3)wolność zrzeszania się ; 4)powszechne prawo wyborcze

Dahl wyróżnił następujące typy poliarchii, (wg spełnienia kryteriów): 1-Pełne - występuje każdy z czterech czynników ; 2- poliarchie ograniczone - braki jednego czynnika ; 3- quasi - poliarchie - brak 2 -3 czynników Ponadto istnieje jeszcze jedna typologia poliarchii uwzględniająca ich aspekt czasowy: *Dojrzałe - te, w których wszystkie warunki istnienia poliarchii zostały spełnione już w 1950 r ; *Nowe - powstałe po 1950

8.Rodzaje tranzycji w Europie Środkowej i Wschodniej wg A. Agha

Odnosi typy przejścia do reżimów parlamentarnych Europy Środkowo-Wschodniej i wyróżnia następujące typy zmian:

1. negocjowane przejście: polega na zawartym kompromisie, porozumieniu między elitami a opozycją; instytucja "okrągłego stołu"- wykształcenie się opozycji i elit opozycyjnych, które mogą stać się partnerami w rozmowach z władzą; przewaga strategii konsensualnej po obu stronach konfliktu(dogadanie się);strona konfliktu nie jest w stanie samoistnie przeprowadzić pełnych zmian(obie strony potrzebują się nawzajem);np. Polska

2. implozja: przekazanie władzy przez komunistów innemu państwu lub opozycji; zakłada się słabość dotychczasowych rządów(może być wynikiem masowych protestów);

3. reforma: zmian dokonują same elity rządzące lub reformatorzy; mogą być wymuszone(presja środowiska);brak lub słabość sił opozycyjnych

4. przewrót/ pucz: obalenie dyktatora przez jego własne zaplecze(próbujące zmienić system);brak/ słabość opozycji; przemiany o burzliwym, gwałtownym charakterze;

5. demontaż systemu: dotyczy krajów, gdzie doszło do rozpadu federacyjnych struktur państwowych(np. ZSRR, Jugosławia);przemiany mają dwojaki charakter: 1) demontaż(pokojowe) 2)tranzycja w wyniku wojny(powstają nowe państwa)

9.Etapy demokratyzacji wg D. Rustowa

DEMOKRATYZACJA- ukształtowanie i okrzepnięcie wzorców rywalizacji politycznej, to długotrwały, skomplikowany i wielofazowy proces polit. Obejmuje 3 subprocesy: kryzys (upadek reżimu autorytarnego), tranzycję (przejście ku demokracji, obejmujące ustanowienie demokratycznych instytucji), konsolidację (utrwalenie demokratycznych standardów zach polit)

Cechy tranzycję: złożoność procesu i wynikająca stąd swoistość zadań stojących przed elitami wpływający na kształt, wielowymiarowa rzeczywistość społeczna, programowanie i realizacja reform ekonomicznych, społecznych i politycznych, zbudowanie systemu gospodarki rynkowej, niekiedy wymaga stworzenia lub obudzenia świadomości narodowej, transformacja socjalna, tworzenie demokratycznych instytucji, rozwiązywanie konfliktów etnicznych, kwestie rozliczeń z przeszłością.

1)FAZA PREPARACYJNA (INICJUJĄCA) - ujawniają się podstawowe konflikty społeczne i polityczne. Faza ta jest dynamiczna, jej autorzy czynią wszystko, aby pozyskać zwolenników. Etap ten trwa do pierwszej rywalizacyjnej elekcji i ustanowienia nowego systemu.

2)DEMOKARTYCZNA TRANSFORMACJA - rozwinięcie poprzedniej fazy. Zapadają tutaj decyzje o kształcie instytucjonalnym systemu, konstytucji, ordynacji oraz wszelkie procedury. Potem następuje „testowanie” oraz wprowadzenie ewentualnych korekt w przypadku braku zamierzonego efektu. Cały czas trwa proces pozyskiwania zwolenników danego systemu.

3)FAZA KONSOLIDACJI DEMOKRACJI - faza normalizacji politycznej, w której następuje internalizacja demokratycznych instytucji i procedur.

11.Znaczenie podziałów socjopolitycznych dla stabilizacji partii politycznych i systemu partyjnego

Istnieją dwa zasadnicze wpływy na systemy polityczne

Zamrażanie systemów politycznych - ma miejsce w chwili uwidocznienia powiązań między partiami a podziałami socjopolitycznymi występującymi w ramach społeczeństwa ( podział pracodawca - pracobiorca, prawica - lewica). Podziały te umacniają powiązanie z kościołem czy związkami zawodowymi

Odmrażanie systemów politycznych - pojawia się w chwili płynności elektoratu przesuwającego się między partiami, wzrostu grupy wyborców niezdecydowanych, wzrost fragmentaryzacji systemów politycznych, Wpływ ma także pojawienie się postindustrialnej klasy średniej niosącej ze sobą nowe wartości.

Partie - podział systemów politycznych między partiami, jest względnie trwały, zmiana następuje na płaszczyźnie konfliktu między nimi, ewoluuje wzory partyjne rywalizacji w ramach systemu partyjnego (osłabienie konfliktu religijnego). Zmiany te zmuszają do poszukiwania poparcia w innych segmentach społecznych

12.Kategoria podziału socjopolitycznego oraz rodzaje

Przez podział socjopolityczny rozumiem tutaj taki rodzaj uświadomionego podziału społecznego, który w sposób trwały różnicuje uczestników życia politycznego i wpływa na ich działania. Może to być podział socjoekonomiczny, religijny, etniczny, itd. Przy czym podziały te mogą się pokrywać lub krzyżować. Jeden z nich może być podziałem dominującym wyznaczającym zasadniczą oś rywalizacji politycznej (np. konflikt pomiędzy pracodawcami a pracownikami), mogą też mieć charakter równorzędny.

Podziały socjopolityczne to stabilne układy polaryzacji i różnicowania wspólnoty politycznej, w ramach, których określone grupy społeczne udzielają poparcia konkretnym kierunkom polityki oraz partiom postrzeganym jako reprezentacje tych opcji, podczas gdy inne gr. społeczne popierają opozycyjne kierunki polityki oraz partie. W politologii zachodniej podziały socjopolityczne określane są mianem cleavages(rozszczepienie, rozłupanie). Są to swoistego rodzaju ogniwa łączące elementy struktury społecznej z porządkiem polityczno-instytucjonalnym. Podziały socjopolityczne to kategoria wieloaspektowa w ramach, której pojawiają się trzy powiązane ze sobą sfery: 1) EMPIRYCZNA- społ. punkt widzenia tych podziałów, którym jest konkretna grupa społeczna 2) NORMATYWNA - układ wartości i przekonań dominujący w tej grupie społecznej, decydujący o ukształtowaniu się poczucia własnej odrębności 3)ORGANIZACYJNA - pojawianie się partii politycznej jako zasadniczego narzędzia realizacji interesów grupowych na arenie wyborczo-parlamentarnej

W procesie strukturyzacji elektoratu zachodnioeuropejskiego szczególna rolę odegrały 4 typy podziałów socjopoltycznych: 1) SOCJOEKONOMICZNY (KLASOWY) rywalizacja między partiami lewicy (reprezentowanej przez partie socjaldemokratyczne) i prawicy (ugrupowania konserwatywne i chadeckie). Jest oparty na przeciwstawianiu interesów pracodawców i pracowników, który powstał w wyniku tzw. rewolucji industrialnej 2) RELIGIJNY przedmiotem rywalizacji kwestie moralne oraz role religii i kościoła w życiu publicznym. Jego znaczenie obecnie słabnie, choć w wielu krajach motywy głosowania wciąż odgrywa dużą rolę w arenie wyborczej (Holandia, Szwajcaria, Niemcy, Austria) 3) ETNICZNY - jego wyrazem jest udział w rywalizacji politycznej partii reprezentujących mniejszości narodowe 4) CENTRUM PERYFERYJNE - konflikt o charakterze terytorialnym, jednak bardzo mocno uzewnętrzniają się w nim aspekty funkcjonalne, czyli interesy ekonomiczne, terytorialne

13.S. Bartoliniego i P. Maira trzy poziomy podziału socjopolitycznego

Mair i Bartolini:3 warstwy kreacji: 1.poziom empiryczny - To są te zróżnicowania które da się wyrazić posługując się statystyką społeczną. (wiek, płeć, miejsce zamieszkania, wykształcenie, zawód, dochód)
2.poziom aksjonormatywny (wartości i reguły postępowania). W danej populacji występują zróżnicowane pod względem empirycznym pewne powtarzające się , związane z warunkami życia i pracy, orientacje na normy i wartości. 3.poziom organizacyjny (ludzie tworzą własne organizacje)

14.Proces kształtowania się podziałów socjopolitycznych w Europie Zachodniej: rewolucja narodowa i industrialna

Badania dotyczącego tego tematu podjęli się S. Lipset i S. Rokkan. Traktują oni pojawienie się podziałów socjopoltycznych jako konsekwencje dwóch rewolucji: narodowej oraz industrialnej. Wskazują również na dwa wymiary tych podziałów i form politycznych ich przejawiania się: terytorialny i funkcjonalny.

Rewolucja narodowa przyczyniła się do ujawnienia:

-konfliktu terytorialnego - między tworzącą się narodowo zorientowana kultura reprezentowaną przez elity i ich biurokrację, a mniejszościami regionalnymi, które czuły się zagrożone w obliczu tych centralistycznych racjonalizujących tendencji. Konflikt terytorialny niejednokrotnie decydował o charakterze procesów narodowotwórczych. W ekstremalnych sytuacjach przybierał formę wojny, secesji czy przesiedlenia ludności.

- konfliktu między państwem, a kościołem - dotyczył przede wszystkim problemu kontroli nad system edukacji. Wprowadzenie przymusowego systemu edukacji, pozostającego pod kontrola państwa, wywołało kontrofensywę kościoła w postaci np. pojawienie się „partii protestu społecznego”. Ruchy pokościelne dążyły do odizolowania swoich zwolenników od wpływu zewnętrznego poprzez zorganizowanie odrębnych struktur czy agencji. Pojawiły się, więc sponsorowane przez kościół partie, związki zawodowe, wydawnictwa itp. Proces ten określa się mianem instytucjonalnej segmentacji ( Holandia, Belgia)

REWOLUCJA INDUSTRIALNA stworzyła dwa podziały, które można określić mianem funkcjonalnych:

-konflikt między miastem a farmerami i właścicielami ziemskimi- miał znaczenie łagodniejszy przebieg w Wielkiej Brytanii niż na kontynencie. W Wielkiej Brytanii znalazł odbicie w sporze między Partią Konserwatywną, popierającą interesy agrarne, a Partią Liberalną, akcentującą dążenia radykałów miejskich. W Skandynawii oprócz wyraźnych cech konfliktu o wymiarze terytorialnym pojawiły się elementy opozycji ekonomicznej, Farmerzy, stając się częścią rynku ekonomicznego, czuli się zagrożenie ze strony dynamicznie rozwijających się struktur przemysłowych. Pojawiło się wiele agrarnych grup interesu oraz rozwinęły się odrębne partie chłopskie.

-konflikt między interesami biznesu, a interesami pracobiorców - problem ten może być analizowany w kategorii integracji politycznej. Jest to gotowość zaoferowana i zaakceptowana bez zastrzeżeń politycznego partnerstwa wszystkich obywateli. W Wielkiej Brytanii państwach skandynawskich postawa elit wobec ruchu robotniczego była zawsze otwarta i bardzo pragmatyczna. W Niemczech, Austrii, Francji, Włoszech konflikt ten był powodem głębokich podziałów politycznych. W konsekwencji partie ruchu robotniczego konieczności przybierały postawę antysystemową.

15.Typologia podziałów socjopolitycznych

1)podział socjoekonomiczny(klasowy): jest on obecny we wszystkich demokratycznych systemach polit. I najbardziej znajduje odbicie w strukturze systemów partyjnych. Ich wyrazem jest rywalizacja między blokami lewicy (głownie partie socjaldemokratyczne) i prawicy(głownie ugrupowania konserwatywne i chadeckie).Osłabienie znaczenia konfliktu między lewicą i prawicą może być wywołane: stopniowym kurczeniem się wielkoprzemysłowej klasy robotniczej, zburżuazyjnienie klasy robotniczej, zmniejszenie podziału klasowego jest wiązane również ze zjawiskiem charakteru i treści politycznych. Pojawiają się nowe treści polityczne: ochrona środowiska, ekologia-obywatel często podczas głosowania przestaje kierować się poczuciem przynależności grupowej czy ideologią; zmiana roli i funkcji partii politycznych zwłaszcza lewicowych. Lispet stwierdziła, iż w latach 60upodobnianie się ideologii lewicowej i prawicowej oznacza w praktyce rozwój nowej ideologii -konserwatywnego socjalizmu. Również Pizzorno zauważył się, że zacierają się różnice między partiami. Obserwowaliśmy trend w kierunku zróżnicowania się programów partyjnych. Nowe partie socjopolityczne i katolickie próbowały w ten sposób potwierdzić swoją odrębność od ustabilizowanych partii rządzących. Gdy jednak znalazły się w orbicie władzy to uczucie odrębności zaczęło im przeszkadzać, współpraca z pozostałymi partiami i walka o głosy wyborcze zmusiły je do zaprzestania akceptowania nadmiernych różnic. Obserwujemy transformację bazy społecznej w kierunku zacierania się różnic klasowych. Partie polityczne są przede wszystkim organizacjami wyborczymi wychodzącymi ze swym apelem poza klasowe getto. Jednak nadal zauważalna jest trwałość wymiaru lewica-prawica. Harmel i Janda wskazują na cztery podstawowe składniki decydujące o zagospodarowaniu przestrzeni rywalizacji partyjnej (układ lewica-prawica)w kontekście wymiaru socjoekonomicznego: a)państwowa versus prywatna własność środków produkcji b)poparcie versus opozycja wobec redystrybucji dochodu c)silna versus słaba rola państwa w planowaniu ekonomicznym d)akceptacja cersus żądanie ograniczenia programów socjalnych państwa

2)podział religijny: wyrazem tego podziału jest rywalizacja partii reprezentujących subkulturę religijną(głos partii wyznaniowych) z partiami reprezentującymi subkulturę świecką. Przedmiotem rywalizacji stają się kwestie moralne i rola religii oraz kościoła w życiu publicznym. Podział ten nie występuję we wszystkich krajach Europy Zach. Powszechnie uważa się, że podziały religijne podobnie jak podziały socjoekonomiczne tracą na znaczeniu politycznym-spowodowane jest głównie kurczeniem się grupy ludzi regularnie uczestniczących we mszy. W Europie utrwaliły się dość wyraźne linie podziału, jeżeli chodzi o subkulturę religijną. Ocenę doniosłości politycznej podziałów religijnych mierzy się dwoma miernikami: a) indeks fragmentaryzacji religijnej (składa się od 0 do 1,im bliżej zera,tym bardziej homogeniczna-bynajmniej takie gdzie 80% ludzi wyznaje tą samą religię i mówi tym samym językiem-religijna struktura społeczeństwa) b)poziom świadomości religijnej (częstotliwość udziału obywateli w obrządkach religijnych, zwłaszcza udział we mszy)

3)podział kulturowo-etniczny: jego wyrazem jest udział w rywalizacji politycznej partii reprezentujących mniejszości (subkultury) narodowe. Występują one tylko w społeczeństwach sfragmentaryzowanych, w których kwestia etniczności stałą się problemem politycznym. Wielu badaczy sądziło,iż proces modernizacji niosący ze sobą dominację konfliktów funkcjonalnych przyczyniły się do wyeliminowania tego typu podziałów. Jednak w latach 70 obserwowaliśmy w Europie Zach pojawienie się tego typu konfliktów. Podział etniczno-kulturowy w dzisiejszych czasach należy osądzić w realiach ekonomicznych. Nie jest w nich tak bardzo istotny ogólny poziom procesów modernizacji, ale kwestia, czy pojawiają się różnice tego rodzaju między poszczególnymi regionami. Gdy grupy etniczne czują się wykorzystywane to rośnie ryzyko upolitycznienia opozycji etnicznej.

16.Charakterystyka podziału klasowego w Europie Zachodniej

Istnieje przede wszystkim podział na bloki lewicowy oraz prawicowy. Pojawia się wiele hipotez, które sugerują nie tyle zanikanie takiego podziału, co mniejszy jego wpływ na przebieg rywalizacji politycznej. Osłabienie znaczenia tego konfliktu może być rezultatem kryzysu samej klasy robotniczej, jako bazy poparcia dla partii lewicowych. Pierwszy typ argumentów opiera się na tym, że demograficznie kurczy się wielkoprzemysłowa klasa robotnicza. Jest to zmiana o charakterze przejściowym. W latach 90 w n16 krajach Europy zachodniej w sektorze przemysłowym było zatrudnionych ok.31% aktywnych zawodowo. (w latach 60 ok.42%), podczas gdy w sektorze usług ok.60% pracowników. Drugi typ argumentów wskazuje na słabnące znaczenie klasy jako politycznie istotnej grupy społecznej. Chodzi o zmiany jakościowe. Np. o to, że, klasa robotnicza bardzo łatwo uczy się nabywać pewnych cech klasy średniej, styl robotniczej. A to z kolei może wpływać na zmianę zachowań wyborczych tej grupy ludzi. Zmniejszenie znaczenia podziału klasowego jest wiązane również ze zjawiskiem zmiany charakteru i treści rywalizacji politycznej. Argument o słabnięciu takiego podziału często jest związany ze zmianą roli i funkcji partii politycznych(zwłaszcza lewicowych). Oczywistą konsekwencją dążenia partii socjalistycznych do zdobycia władzy była konieczność zmodyfikowania dotychczasowych -zbyt ortodoksyjnych-postaw, uniemożliwiających im pełne wykorzystanie zasobów politycznych, jakie oferowało państwo demokratyczne. Próby analizowania procesu osłabienia znaczenia klasowego podziału społecznego są wzajemnie powiązane. Obserwujemy w dzisiejszej dobie transformację, zmierzającą do zatarcia różnic klasowych. Ideologiczne i grupowe formy identyfikacji słabną, a partie polityczne stają się przede wszystkim organizacjami wyborczymi wychodzącymi ze swym apelem poza klasowe getto. Jednak wciąż zauważalna jest względna trwałość wymiaru lewica-prawica przy analizie przestrzeni rywalizacji politycznej. R. Harmel i K. Jnada wskazują na 4 podstawowe składniki, decydujące o zagospodarowaniu przestrzenie rywalizacji partyjnej w kontekście wymiaru socjoekonomicznego: a) państwa lub prywatna własność środków produkcji b)silna lub słaba rola państwa w planowaniu ekonomicznym c)poparcie lub opozycja wobec redystrybucji dochodu d) akceptacja lub żądanie ograniczenia programów socjalnych państwa.

Partie lewicowe opowiadają się za pierwszą częścią każdej z czterech alternatyw. S.Bartolini i P. Mair wskazują, iż tradycyjnie nacisk na interwencyjne funkcje państwa w planowaniu i kontrolowaniu ekonomii, nacjonalizację i regulację kapitalizmu charakteryzuje partie lewicowe. Wolny rynek charakteryzuje partie prawicowe.

F Castles i R. McKinlay sugerują, iż lewicowe rządy:

a)gwarantują wyższy wzrost publicznego sektora gospodarki

b)tworzą większy centralny budżet państwa

c)dążą do względnego wyrównania dochodów obywateli

d)przeznaczają więcej pieniędzy na służbę zdrowia i edukację

A więc możemy przyjąć, że pewne kwestie socjoekonomiczne mają silną konotację lewicową, inne zaś-prawicową. W ten sposób można zdefiniować materialną zawartość obu konwencjonalnych kategorii. Takie kwestie, jak: państwowa kontrola gospodarki i rynku ekonomicznego, rozszerzenie roli państwa w planowaniu ekonomicznym, rozbudowa dochodu narodowego i dążenie do wyrównania dochodu narodowego charakteryzuję lewicę. Z kolei opcja prawicowa(konserwatywna) wiąże się z: akcentowaniem wolnej przedsiębiorczości opartej na istnieniu silnego „przedsiębiorstwa”, jak jedynie skutecznej formy gospodarowania, ograniczeniem roli państwa w ekonomii wyłącznie do stwarzania bodźców do podejmowania aktywności gospodarczej, ortodoksją rynkową hołdującą wierze w niewidzialną rękę rynku, postulatem obniżenia podatków...

Ten typ rywalizacji: lewica- prawica, oparty przed wszystkim na eksponowaniu kwestii socjoekonomicznych, jest aktualnie obecny we wszystkich krajach Europy Zachodniej i stanowi główną płaszczyznę podziału sceny wyborczej, choć niekoniecznie parlamentarnej.

17.Charakterystyka podziału wyznaniowego w Europie Zachodniej

Organizacyjnym przejawem tego podziału jest rywalizacja partii reprezentujących subkulturę religijną z partiami reprezentującymi subkulturę świecką w kwestiach moralnych oraz roli religii i kościoła w życiu publicznym. Podział ten jednak nie występuje w każdym kraju Europy. Północna część Europy jest protestancka natomiast południowa katolicka. Główną linia podziału przebiega pomiędzy Rotterdamem na północy a Wenecją na południu. Na południe i zachód od tej linii rozciągają się kraje katolickie( np. Francja, Hiszpania, Belgia, Włochy, Austria), a na północy i wschód- kraje protestanckie( np. kraje skandynawskie, północna Holandia, północne Niemcy czy Wielka Brytania). W tej grupie wyjątek stanowi katolicka Irlandia. Region położony między obu sferami charakteryzuje heterogeniczna struktura religijna( Holandia, Niemcy i Szwajcarii). Obecnie konflikty religijne są widziane w 14 krajach Europy Zachodniej, ale tylko w 5- Austrii, Belgii, Holandii, Niemczech czy Włoszech, przynajmniej od początków lat 90 - można ten typ podziału socjopolitycznego uznać za doniosły politycznie. W krajach tych istnieją silne partie chadeckie będące jednocześnie jedynym liczącym się reprezentantem opcji konserwatywnej. W pozostałych krajach ten typ podziału socjopolitycznego ma umiarkowane lub małe znaczenie nawet, gdy istnieją tam ugrupowania chadeckie. Z przypadkiem takim mamy do czynienia w państwach skandynawskich. We Francji i Hiszpanii natomiast badania opinii publicznej wykazują, że na decyzje wyborcze ma wpływ poziom indywidualnej religijności.

Przy ocenie doniosłości politycznej podziałów religijnych wielu politologów wykorzystuje dwa mierniki; tzw. Indeks fragmentaryzacji religijnej( skala od 0 do 1); im bliżej zera, tym bardziej homogeniczna jest religijna struktura społeczeństwa) oraz poziom świadomości religijnej, konceptualizowany jako częstotliwość udziału obywateli w obrządkach religijnych(zwłaszcza udział w mszy). Pierwszą grupą krajów charakteryzuje bardzo niski poziom indeksu fragmentaryzacji religijnej( od 0 do 0,1) oraz niski poziom udziału w obrzędach religijnych (Skandynawia, Hiszpania)

Druga grupa - poziom fragmentaryzacji od 0,1 do 0,2. Grecja, Irlandia, Portugalia oraz Włochy, Belgia i Austria. Poziom uczęszczania waha się tu od 20 do 19%. Wyjątek stanowi Irlandia, gdzie 90% uczestniczy raz w tygodniu w mszy.

Najwyższy poziom indeksu fragmentaryzacji odnotowano we Francji, Wielkiej Brytanii, Niemczech, Szwajcarii oraz Holandii. W tej grupie krajów występuje jednak znacznie niższy poziom świadomości religijnej niż w grupie drugiej. Na jednym biegunie znalazła się Wlk. Brytania (13% deklaruje regularne chodzenie do kościoła) a na przeciwnym Holandia (42%). Kraje te mieszczą się w kategorią średniego lub umiarkowanego niskiego poziomu świadomości religijnej.

18.Charakterystyka podziału kulturowo-etnicznego w Europie Zachodniej

Jego wyrazem jest udział w rywalizacji politycznej partii reprezentujących mniejszości narodowe. Występuje on tylko społeczeństwach sfragmentaryzowanych, w których kwestia etniczności stała się problemem politycznym. Wielu badaczy sądziło, że proces modernizacji, niosący ze sobą dominację funkcjonalnych konfliktów, przyczynił się do ostatecznego wyeliminowania z areny politycznej tradycyjnych podziałów terytorialnych. Można oczywiście traktować podziały etnicznego jako potencjalne źródło destabilizacji politycznej. Mówi się dzisiaj o etnonacjonalizmie, jako kontynuacji nacjonalistycznej tendencji w Europie międzywojennej. Lana i Ersonn formułują indeks fragmentaryzacji etnojęzykowej. Opiera się on na ocenie prawdopodobieństwa, że dwie przypadkowe osoby w ramach populacji należą do różnych grup etnojęzykowych. Mieści się on w przedziale od, 0 do 1: jeżeli jego wartość zbliża się do 1, to społeczeństwo jest bardziej etnicznie zróżnicowane. Szwajcaria i Belgia posiadają najwyższy wskaźnik fragmentaryzacji ( odpowiednia 0,5 oraz 0.55) Hiszpania i Wielka Brytania to następna para o relatywnie wysokim poziomie fragmentaryzacji (0.44 oraz 0.32) Dla porównania Portugalia okazała się najbardziej etnicznie homogenicznym krajem w Europie Zachodniej (0.01) W Belgii istnieją dwie główne grupy etniczne: francuskojęzyczni Walonowie oraz Flamandowie, posługujące się językiem holenderskim. Badania świadomości narodowej w Belgii wykazały, że tylko 41% populacji identyfikuje się z narodem belgijskim. W Szwajcarii 65% populacji posługuje się językiem niemieckim, ponad 18% francuskim, a prawie 10% włoskim. Różnice językowe nie znalazły jednak odbicia w procesie tworzenia się odrębnych partii politycznych na poziomie federacji. W Hiszpanii oprócz dominującej kastylskiej grupy językowej (72%) istnieją mniejszości; katalońska (17,2%) baskijska(2,2%) oraz galicyjska (7,8%). W procesie demokratyzacji po 1974 roku, ujawniły się ostre napięcia na tle etnicznym, a Baskowie i Katalończycy zażądali szerokiej autonomii. W wyborach w 1979 roku partie regionalne zdobyły prawie 10 % głosów. W wyborach natomiast w 1986 roku katalońska partia Convergencia i Unia zdobyła i ml głosów i 18 mandatów. Warto zwrócić uwagę, że poczynając od lat 80 rośnie poziom relewancji politycznej małych partii etnicznych, zwłaszcza katalońskiej CiU. Początkowo wiązało się to z utratą przez gabinet F. Gonezalesa większości absolutnej w parlamencie, co zmusiło socjalistów do stworzenia szerokiej koalicji parlamentarnej właśnie z Katalończykami.

19.Charakterystyka podziału centrum a peryferie w Europie Zachodniej

Jest ot konflikt o charakterze terytorialnym, jednak bardzo mocno uzewnętrzniają się w nim aspekty funkcjonalne, czyli interesy ekonomiczne terytorialne zorganizowane. Ten typ konfliktów nabierze charakteru kulturowo-etnicznego w momencie, gdy reprezentantem tych terytorialne zorganizowanych interesów ekonomicznych stanie się określona mniejszość etniczna. W Hiszpanii i Wielkiej Brytanii mamy do czynienia z powiązaniem konfliktu kulturowo-etnicznego z konfliktem terytorialnym. Konflikt centrum-peryferie nie ma istotniejszego znaczenie w procesie strukturyzacji przestrzeni politycznej. W państwach skandynawskich przez dłuższy okres jeden z wymiarów rywalizacji politycznej stanowił konflikt właśnie o takim charakterze - konflikt miasto - wieś. Wyniósł on partie agrarne do poziomu znacznej relewancji politycznej. Proces industrializacji jednak przyczynił się do kurczenia elektoratu wiejskiego. W efekcie partie agrarne zmieniły w sposób dość znaczny swą tożsamość grupową i weszły na miejski rynek wyborczy. Na przełomie lat 80 i 90 we Włoszech za sprawą Ligi Północnej pojawił się w ramach rywalizacji wyborczej i parlamentarnej konflikt typu terytorialnego.

20.Struktura etniczna społeczeństw krajów Europy Środkowej i Wschodniej

Kraje jednorodne: Albania, Chorwacja, Polska, Węgry, Słowenia i Czechy, posiadające znaczną mniejszość: Bułgaria, Rumunia, Litwa, Słowacja, Ukraina, wielonarodowe: Bośnia i Hercegowina, Estonia. Łotwa, Macedonia, Mołdowa, Rosja, Serbia i Czarnogóra. Efektem takiej sytuacji są liczne i różnorodne konflikty.

21.Struktura wyznaniowa społeczeństw krajów Europy Środkowej i Wschodniej

Wpływ religii: silny- Polska, Chorwacja, Bośnia i Hercegowina, średni- Estonia,. Litwa, Łotwa, Słowacja, Słowenia, słaby- Czechy, Bułgaria, Macedonia, Rumunia, nieistotny- Albania, Serbia i Czarnogóra, Rosja. Państwa jednolite kulturowo- Polska, wskaźnik 0,07, niejednolite- Bośnia i Hercegowina- 1,12

23.Powstawanie partii politycznych (model genetyczny) oraz dodatkowe czynniki wpływające na proces różnicowania struktur organizacyjnych partii

M. Duverger, zajmując się procesem formowania pierwszych partii politycznych, wprowadził rozróżnienie miedzy partiami wewnętrznie a zewnętrznie tworzonymi, tj. partiami ukształtowanymi przez ustabilizowane elity parlamentarne a partiami formowanymi przez grupy społeczne i stowarzyszenia nie posiadające statusu politycznego. Te pierwsze pojawiły się w ramach parlamentów, a po wprowadzeniu powszechnego prawa wyborczego zostały zmuszone do wyjścia poza ich strukturę, tworząc organizacje terytorialne jako sposób zdobywania nowych wyborców. Te drugie stały się najpierw forma politycznej organizacji grupy społecznej, unikającej areny parlamentarnej. Miały one początkowo charakter antysystemowy, dążąc do podważenia fundamentalnych zasad wspólnoty politycznej. Z czasem jednak zaakceptowały one liberalne zasady porządku politycznego, traktując arenę wyborczo-parlamentarną jako jedynie właściwe miejsce konfrontowania grupowych interesów politycznych, i stały się równouprawnionymi partnerami w przetargach politycznych. Propozycja M. Duvergera, a ogólnie podejście genetyczne, nie uwzględnia jednak znacznych różnic organizacyjnych, które pojawiły się miedzy partiami w ramach tego samego typu. Możemy wskazać na co najmniej trzy dodatkowe czynniki wpływające na proces różnicowania struktur organizacyjnych powstających partii.

Organizacyjny rozwój partii politycznej może charakteryzować się terytorialna penetracja lub terytorialnym rozproszeniem, albo kombinacja obu schematów.

Ważna przesłanką znacznie modyfikującą genetyczny model powstania partii jest fakt istnienia „zewnętrznej” instytucji sponsorującej partie polityczna. Chodzi o organizacje społeczne, które stanowiły pierwotna formę mobilizacji określonej grupy społecznej i niejednokrotnie były inicjatorem stworzenia partii politycznych jako gwaranta interesów sektoralnych. Kościół, czując się zagrożony ze strony ekspansywnie rozwijającego się państwa liberalnego, traktował partie wyznaniowe jako polityczna formę organizacji i „odizolowania” przychylnej mu części społeczeństwa. Podobnie było z wpływem związków zawodowych na proces kształtowania się niektórych partii socjaldemokratycznych. W przypadku pojawienia się takiego „sponsora” można zaobserwować, iż:
- lojalność partyjna ma charakter pośredni, czyli jest związania przede wszystkim z instytucja „zewnętrzną” dopiero wtórnie z partia,
- instytucja ta jest źródłem rekrutacji oraz legitymacji elity kierowniczej partii i w konsekwencji może mieć duży wpływ na układ sil wewnątrz partii

24.Funkcje partii politycznych w procesie demokratyzacji

Funkcja artykulacji i agregacji interesów- (artykulacja)ujawnianie, formułowanie, hierarchizowanie i reprezentowanie w procesie decyzyjnym przez partie polityczne preferencji grup społecznych będących elektoratem tego ugrupowania; (agregacja) kojarzenie interesów różnych grup i tworzenie na tej podstawie pewnej syntezy czy też kompromisu.
Funkcja mobilizacji i socjalizacji obywateli- integrowanie jednostek jednostek grup społecznych o zbliżonych celach i aspiracjach politycznych oraz pozyskanie ich dla zakładanej strategii.
Funkcja rekrutacji elit politycznych- partie maja decydujący wpływ na proces selekcji kandydatów ubiegających się o ważne stanowiska publiczne.
Funkcja partycypacji (rozstrzygania) o polityce państwa- programowanie polityki państwa albo personalne obsadzanie stanowisk państwowych oraz
za pośrednictwem tych ludzi decydowanie o kierunku polityki państwa.
F. Utrzymywania zdolności organizacyjnej partii- zapewnienie wysokiej sprawności organizacyjne oraz komunikowanie się wewnątrzorganizacyjne.
Integracyjna- organizowanie grup społecznych w celu obrony lub transformacji istniejącego systemu społ-gosp i polit.
Społeczna- pośredniczenie między społeczeństwem a państwem
Państwowo-publiczna- bezpośrednie uczestnictwo w państwowym procesie decyzyjnym.
Kształtowanie opinii i postaw
Wyborcza- selekcja kandydatów do wyborów, tworzenie platformy wyborczej
Rządzenia

Inny podział
Wypełnianie luki miedzy narodem a państwem
Selekcja kandydatów do urzędów publicznych
Formułowanie opinii publicznej
Socjalizacja społeczeństwa
Kierowanie rządem lub konstruktywna jego krytyka

25.Klasyfikacja systemów partyjnych w krajach Europy Środkowej i Wschodniej

Ze względu na wartość indeksu frakcjonalizacji systemy partyjne w krajach Europy Środkowej i Wschodniej możemy podzielić na:

1.systemy skoncentrowane lub zmierzające do koncentracji-ujawnia się tutaj mechanizm rywalizacji dwubiegunowej. Indeks frakcjonalizacji wynosi od 2,0 do 3,3 (np. Bułgaria, Węgry, Chorwacja).

2.Systemy rozproszone-istnieje układ wielopartyjny, nawet trójpolarny, jednak istnieją partie, o spornym potencjale koalicyjnym. Wartość indeksu waha się od 3,9 do 4,0 (np. Czechy, Litwa)

3.Systemy wielopartyjne-istnieje skomplikowany multipolarny system przetargów politycznych (koalicyjnych). Co jest efektem znacznego rozproszenia systemu partyjnego i braku silnych wyborczo partii, by mogły się stac osią tworzących koalicji gabinetowych wartość indeksu frakcjonalizacji wynosi powyżej 5,0 (np. Polska, Estonia, Łotwa, Słowacja Słowenia).

26.Warunki i podłoże tworzenia partii politycznych w krajach Europy Środkowej i Wschodniej

kontekst polityczny- nie było wolnych wyborów co zabiło partie chęci do restrukturyzacji, partie były stabilne i miały niezmienny charakter, nie było partii wyborczych

kontekst organizacyjny- wywodzą się ze starego reżimu, partie reaktywowane, wywodzące się z szerokiego frontu antykomunistycznego

kontekst organizacyjny- wyróżniamy 4 typy partii wschodnioeuropejskich po przeobrażeniach postkomunistycznych:

a)wywodzące się ze starego reżimu(o charakterze postkomunistycznym, agrarne);

b)partie reaktywowane- nawiązujące do okresu przed komunizmem(np. socjaldemokracja);

c)partie wywodzące się z szerokiego frontu antykomunistycznego;

d)partie tworzone całkowicie od nowa9nie mające korzeni w reżimie ani we froncie antykomunistycznym)

27.Kontekst społeczny, polityczny i organizacyjny powstawania partii politycznych w krajach Europy Środkowej i Wschodniej

Funkcja społeczna oznacza, że partie polityczne powiązane są ze strukturą społeczeństwa. Opracowują strategie wyborcze nastawione na maksymalizację zysków wyborczych. Strategia wyborcza opiera się na określonej koncepcji definiującej ideologiczną i programową tożsamość partii. Celem zasadniczym jest zdobycie jak największej ilości głosów wyborczych. Funkcja społeczna sprowadza się do działań o charakterze ekspresywnym i integrującym.

Państwowo publiczne

Funkcja państwowo-publiczne związane jest z obecnością partii w parlamentarno-gabinetowym układzie stosunków rywalizacyjnych. Zdobycie reprezentacji w parlamencie stwarza możliwość uczestniczenia bezpośrednio w państwowym procesie decyzyjnym poprzez sformowanie gabinetu oraz ukształtowanie jego programowego oblicza. Partie na tym etapie oferują określone strategie koalicyjne, czyli zbiór założeń dotyczący zasad postępowania w stosunkach międzypartyjnych.

Organizacyjna

Sposób organizacji partii mają wpływ na działalność partii w fazie wyborów oraz później na arenie parlamentarno-gabinetowej. Organizacja partii powinna odzwierciedlać strukturę potencjalnego elektoratu, organizacja musi gwarantować podejmowanie szybkich i jednoznacznych decyzji.

28.Pojęcie i elementy systemu wyborczego

SYSTEM WYBORCZY, to całokształt norm regulujących bierne i czynne prawo wyborcze, proces wyłaniania kandydatów, zasady prowadzenie kampani wyborczej, procedurę głosowania, metodę przeliczania głosów na mandaty, kontrolę nad prawidłowością wyborów.

Najważniejsze elementy systemu wyborczego : formuła wyborcza (czyli sposób głosowania i przeliczania głosów na mandaty. Z tego punktu widzenia systemy wyborcze dzielą się na:* większościowe, gdzie głosowanie odbywa się najczęściej w okręgach jednomandatowych i wybrany zostaje kandydat, który uzyskał największą liczbę głosów, * proporcjonalne - głosowanie w okręgach wielomandatowych. Mandaty są przydzielane proporcjonalnie), okręgi wyborcze, uprawnienia wyborcy w akcie głosowania[Dwa typy głosowania (wyborca posiada tylko jeden głos i oddaje go albo na kandydata albo na partię), porządkujące (wyborca ma możliwość oznaczenia kolejności kandydatów na liście według swoich preferencji, np. STV pojedynczy głos przeniesiony, AV głosowanie alternatywne)], klauzule zaporowe (stosowany często w systemach wyborczych ustawowy próg poparcia, które musi uzyskać dana partia (koalicja wyborcza) by znaleźć się w parlamencie), koszt uzyskania mandatu (Wyrównawcza dystrybucja mandatów - stosowana zwłaszcza w państwach skandynawskich, metoda niwelowania powstałych deformacji poprzez przydzielanie dodatkowych mandatów ugrupowaniom, które w wyniku stosowanej formuły wyborczej są niedoreprezentowane)

29.Typologia systemu wyborczego wg V. Bogdanora

1. pluralistyczne - występują w dwóch odmianach, wyróżnianych ze względu na liczbę mandatów obsadzonych w okręgu wyborczym:
a. wariant klasyczny, w którym głosowanie przeprowadza się w okręgach jednomandatowych (Wielka Brytania, USA, Kanada). Kandydatów zgłaszają partie polityczne. Do zdobycia mandatu wystarcza uzyskanie względnej większości głosów. Zwycięzca wyborów musi uzyskać minimum jeden głos więcej niż którykolwiek z rywali w ponad połowie okręgów (Wielka Brytania, USA).
b. Głosowanie odbywa się w okręgach wielomandatowych. Wyborca posiada tyle głosów ile mandatów jest do obsadzenia w danym okręgu. Za wybranych uważa się tych kandydatów, którzy uzyskali kolejno największe liczby głosów (Turacja, Polska - wybory do Senatu).
2. większości absolutnej - wybory przeprowadza się w okręgach jednomandatowych. Kandydat musi zdobyć poparcie ponad 50% głosujących w danym okręgu. W przypadku gdy o mandat ubiega się kilku kandydatów, może się zdarzyć, że żaden z nich nie uzyska wymaganej liczby głosów. Ze względu na sposób postępowania w tej właśnie sytuacji, wyróżnia się dwie odmiany systemów większości
absolutnej:
a. systemy powtórnego głosowania (run-off ballot): gdy żaden z kandydatów nie uzyska absolutnej większości, przeprowadza się drugą turę głosowania. O mandat mogą ubiegać się tylko dwaj kandydaci, którzy w danym okręgu uzyskali największą liczbę głosów w pierwszej turze

b. systemy alternatywnego głosowania (alternative vote): nie jest konieczne przeprowadzanie drugiej tury, natomiast wyborca musi dokonać wyboru w specyficzny sposób. Jeżeli w danym okręgu zgłoszono kilku kandydatów, głosujący powinien wskazać, którego z nich preferuje w kolejności pierwszej, drugiej, trzeciej i tak dalej. Suma tych preferencji pozwala ostatecznie na ustalenie, który z kandydatów cieszy się największym poparciem, przy czym w każdej rundzie obliczeń eliminuje się kandydata z najmniejszą liczbą głosów.
3. semiproporcjonalne - zwany też czasami systemem SNTV, polega na tym, że każdy wyborca dysponuje tylko jednym głosem, głosowanie odbywa się w okręgach wielomandatowych, a mandaty otrzymują kandydaci, którzy uzyskali kolejno największą liczbę głosów. System ten, ze względu na możliwość rozproszenia głosów, zmusza partie polityczne do ostrożnego nominowania kandydatów, z reguły w liczbie mniejszej niż wynosi liczba mandatów w okręgu.

A. systemy list partyjnych: określa się jako takie, w których partie, a nie wyborcy, zachowują pełną kontrolę nad uszeregowaniem preferencji dla zamieszczonych na liście kandydatów; *ze względu na poziom, na którym dokonuje się repartycja mandatów między listy można wyróżnić systemy list wyborczych; *ze względu na zakres wyboru, jakiego może dokonać obywatel w ramach listy; B. system STV

.Typologia systemu wyborczego wg E. Lakemana

1. Systemy większościowe:

1. Większości względne

a)Jedno mandatowe okręgi wyborcze,

b)Wielo mandatowe okręgi wyborcze

2. Większości absolutnej:

a)Jedno mandatowe okręgi wyborcze (Drugie głosowanie, Alternatywne głosowanie)

b)Wielo mandatowe okręgi wyborcze (Drugie głosowanie,, Alternatywne głosowanie)

1. Systemy semiproporcjonalne:

1. Ograniczone głosowanie,

2. SNTV,

3. Komunikacyjne głosowanie.

1. Systemy proporcjonalne:

1. Listy partyjne:

a)żadnego wyboru miedzy kandydatami

b)Wybór jednego kandydata w ramach listy (Wybór więcej niż jednego kandydata w ramach list, Wybór kandydatów nieograniczony jedną listą)

2. Systemy mieszane

3. STV.

30.Elementy (zmienne) systemu wyborczego

Kształt i rozmiar okręgu wyborczego

Jest to ogół wyborców zamieszkujących określone terytorium uprawniony do głosowania na tych samych kandydatów (te same listy partyjne)

Kształt: słabo czy gęsto zaludniony, ludność wiejska, miejska, itp.

Geografia wyborcza: możliwość manipulowania granicami okręgów (nadreprezentacja lub niedoreprezentacja określonych grup społecznych)

Rozmiar: liczba mandatów, które rozdziela ta sama grupa wyborców, waha się od 1 (okręgi jednomandatowe) do wartości równej liczbie miejsc w parlamencie (okręgiem jest cały kraj - Holandia, Izrael)

Okręgi nie muszą być równe, przeciętny rozmiar okręgu oznaczamy dzieląc liczbę miejsc w parlamencie przez liczbę okręgów)

Przeciętny „koszt” uzyskania jednego miejsca w parlamencie

Mierzony jest liczbą głosów potrzebnych do jego zdobycia

liczba oddanych w okręgu głosów - 1 / liczba miejsc w okręgu + liczba partii - 1

Uprawnienia wyborcy w trakcie głosowania

Kategoryczne: gdy wyborca posiada jeden głos, który oddaje na jednego kandydata (listę partyjną)

Porządkujące: ma on możliwość oznaczenia kolejności kandydatów na liście, jej przestawienia, kumulacji większej liczby głosów w stosunku do osoby jednego kandydata, bądź zestawienia kandydatów z poszczególnych list

Formuła wyborcza: zespół reguł rozstrzygających o tym, który kandydat zostanie wybrany w danym okręgu oraz w jaki sposób następuje przetworzenie liczby uzyskanych przez daną partię głosów w liczbę przypadających jej mandatów

Jest to również źródło deformacji systemu wyborczego czyli niezgodności podziału mandatów z faktycznymi preferencjami wyborców wyrażonymi w głosowaniu

Klauzula zaporowa: sztuczny próg poparcia, którego przekroczenie jest niezbędne dla udziału w podziale mandatów

Wyrównawcza dystrybucja mandatów: możliwość dokonania korekty wyniku wyborów na poziomie całego kraju, celem zmniejszenia strat partii, które zostały poszkodowane na poziomie okręgów wyborczych i są w związku z tym podreprezentowane

31.Funkcja kreacyjna wyborów

wyłanianie składu ciał reprezentacyjnych (parlamentu, rad samorządowych itd.). Kreowania elit politycznych- wg Krzysztofa Skotnickiego: umacnia pozycję liderów partyjnych we własnej organizacji, potwierdzając jednocześnie ich szerszą popularność w społeczeństwie. Dl kandydatów niezależnych uzyskanie mandatu jest przepustką do świata polityki

36.Istota systemu wyborczego pluralistycznego

Istota systemu większości względnej sprowadza się do tego, ze premiuje on partie polityczne zdolne do pokonania swych konkurentów w możliwie znacznej liczbie okręgów, niezależnie od procentu głosów uzyskanych w skali kraju. W wersji klasycznej zwycięzca wyborów musi uzyskać minimum jeden głos więcej niż którykolwiek z rywali w ponad połowie okręgów. Wyłącza to praktycznie z rywalizacji, te ugrupowania,, które koncentrują się w jednym lub kilku regionach. Jest to system dostosowany do sytuacji, w którym rywalizują ze sobą dwie silne, ogólnokrajowe partie polityczne np. w Wlk. Brytanii czy USA. Wówczas najpełniej ujawnia się jego zalety, z których główne sprowadzają się do stabilizacji sceny politycznej poprzez eliminację partii słabych oraz do wzmocnienia więzi między wyborcą, a deputowanym.

37.Istota systemu wyborczego większości absolutnej

wybory przeprowadza się w okręgach jednomandatowych. Kandydat musi zdobyć poparcie ponad 50% głosujących w danym okręgu . W przypadku gdy o mandat ubiega się kilku kandydatów, może się zdarzyć że żaden z nich nie uzyska wymaganej liczby głosów . Ze względu na sposób postępowania w tej właśnie sytuacji wyróżnia się dwie odmiany systemów większości absolutnej:

1. systemy powtórnego glosowania

2. systemy alternatywnego głosowania

System powtórnego głosowania ma miejsce gdy żaden z kandydatów nie uzyska absolutnej większości, przeprowadza się drugą turę głosowania .o mandat mogą ubiegać się tylko dwaj kandydaci, którzy w danym okręgu uzyskali największą liczbę głosów w pierwszej turze.

W przypadku zastosowania systemy alternatywnego nie jest konieczne przeprowadzenie drugiej tury natomiast wyborca musi dokonać wyboru w specyficzny sposób. Jeżeli w danym okręgu zgłoszono kilku kandydatów , głosujący powinien wskazać , którego z nich preferuje w kolejności pierwszej, drugiej, trzeciej itd. , tzn. komu przyznaje „pierwsze” , „drugie” , czy dalsze „miejsca”

38. .Istota systemu wyborczego semiproporcjonalnego i proporcjonalnej reprezentacji

System semiproporcjonalny, zwany też czasami systemem SNTV, polega na tym, że każdy wyborca dysponuje jednym głosem, głosowanie odbywa się w okręgach wielomandatowych, mandaty otrzymują kandydaci, którzy uzyskali kolejno najwyższą ilość głosów. System, ten ze względu na możliwość rozproszenia głosów, zmusza partie polityczne do ostrożnego nominowania kandydatów, kandydatów reguły w liczbie mniejszej niż wynosi liczba mandatów w okręgu. System proporcjonalnej reprezentacji może być stosowany tylko w okręgach wielomandatowych. Wyborca w trakcie głosowania musi uszeregować poszczególnych kandydatów od najbardziej preferowanego do najmniej. System ten uważany jest za stosunkowo najwierniej odwzorowujący preferencje wyborcze. Do jego zalet zalicza się, też znaczny zakres swobody wyborcy, a do wad możliwość osłabienia spójności partii politycznych

39.Polityczne konsekwencje systemów wyborczych (indeks proporcjonalności)

Za najistotniejsze konsekwencje polityczne systemów wyborczych uznać należy: 1)stopień deformacji woli wyborców; 2)rozmiar nadreprezentacji zwycięskiej partii; 3)redukcję efektywnej liczby partii na arenie parlamentarnej (w stosunku do areny wyborczej)- warunkową głównie rozmiarem okręgów i przyjętą formułą wyborczą; 4)strategie wyborcze partii politycznych- warunkowane rozmiarem okręgów, formułą wyborczą i uprawnieniami przysługującymi wyborcom.

Żeby otrzymać większość absolutna trzeba przeprowadzić zazwyczaj II turę wyborów żeby uzyskał jeden kandydat ponad 50% głosów. Rozpatrując polityczne konsekwencje określonych systemów wyborczych, można wskazać2 zasadnicze eekty polityczne : BEZPOŚREDNI- sprowadza się do rozmiaru dysproporcji pomiędzy wielkością uzyskanego poparcia a udziałem w dystrybucji mandatów (rozmiar deformacji woli wyborców) oraz POŚREDNI- odnosi się do liczby partii reprezentowanych w parlamencie

Indeks ten można obliczyć w sposób następujący: różnica pomiędzy procentem uzyskanych głosów i procentem miejsc w parlamencie jest podnoszona do kwadratu dla każdego ugrupowania i następnie sumowana. Tak otrzymany wynik dzieli się przez dwa, a następnie wyciąga z niego pierwiastek. Uzyskana liczba jest miarą dysproporcjonalności mierzoną według Indeksu Gallaghera

40.Polityczne konsekwencje systemów wyborczych (punkt przełomu i współczynnik redukcji)

Uzupełnieniem indeksu proporcjonalności danego systemu wyborczego może być wyliczenie tzw. Punktu przełomu, oznaczającego próg poparcia, poniżej którego pojawia się zjawisko podprezentacji. Im jest on wyższy tym niższa jest proporcjonalność systemu i tym mniejsza szansa dla partii słabszych. Zmniejszenie bądź zwiększenie indeksu proporcjalności wiąże się z kolejna konsekwencją prawa wyborczego, jaką jest redukcja efektywnej liczby partii. Niezależnie od przyjętego systemu wyborczego efektywna liczba partii uczestniczących w wyborach jest zawsze wyższa niż analogiczny wskaźnik odniesiony do partii reprezentowanych w parlamencie. Zjawisko redukcji jest niekorzystne dla małych partii, wzmacnia zaś najsilniejsze.

41.Proporcjonalność a dysproporcjonalność systemu wyborczego

PROPORCJONALNY

Każdy okręg wyborczy ma kilku przedstawicieli w parlamencie. W małych krajach, jak Holandia czy Izrael, całe terytorium państwa stanowi jeden okręg. Przyjęcie ordynacji proporcjonalnej pociąga za sobą konieczność wyboru określonej metody rozdziału mandatów, czyli matematycznie określonego sposobu przekładania liczby otrzymanych głosów na liczbę otrzymanych mandatów

wybór ordynacji proporcjonalnej zapewnia większą reprezentatywność parlamentu i wpływ mniejszości na decyzje. Natomiast okręgi jednomandatowe gwarantują większą odpowiedzialność i skuteczność rządzenia

DYSPROPORCJONALNY

Z powodu zastosowania m.in. klauzul zaporowych ordynacja ta z proporcjonalnością nie ma nic wspólnego. W politologii znany jest normatyw tej dysproporcjonalności, tzw. indeks Gallaghera, który jest miarą odstępstwa od proporcjonalności. W przypadku matematycznej proporcjonalności wyniósłby zero. Im większa jest wartość tego indeksu, tym wybory są bardziej nieproporcjonalne.

42.Nadreprezentacja a podreprezentacja systemu wyborczego

NADREPREENTACJA- różnica między % uzyskanych mandatów i głosów. Partie najsilniejsze uzyskująca ogół więcej mandatów niż wynikałoby to z proporcji zdobytych przez nie głosów- wyjątek system radykalnie proporcjonalny.

PODREPREZENTACJA- liczba partii w parlamencie jest zawsze niższa niż liczba ugrupowań rywalizujących o głosy na arenie wyborczej; procent mandatów jaki uzyskują partie najsilniejszy jest wyższy niż% zdobytych przez nie głosów.

43.Systemy wyborcze w krajach Europy Środkowej i Wschodniej

Większościowe systemy wyborcze

W systemach opartych na formule większościowej wyborca oddaje głos na konkretne osoby, a nie na listy partyjne jak ma to miejsce wyborach proporcjonalnych. Mandaty uzyskują ci spośród kandydatów, którzy otrzymali największą liczbę głosów^. System ten występuje w kilku wariantach

System większości względnej -łączy formułę większościową z jednomandatowymi okręgami wyborczymi. Każdy wybierający otrzymuje prawo oddania jednego głosu, na określonego kandydata. Wybranym zostaje ten spośród ubiegających się o mandat, który uzyska największe poparcie. System ten promuje partie silne, które są zdolne do pokonania swoich konkurentów w możliwie dużej liczbie okręgów, niezależnie od sumy głosów zdobytych w skali całego kraju.. wadą tego systemu jest zasada, że z jednego okręgu może zostać wybrany tylko jeden poseł..

Semiproporcjonalne systemy wyborcze

Systemy te zawierają w sobie z jednej strony specyficzne elementy formuł większościowych, z drugiej zaś proporcjonalnych. Zapewniają reprezentacje mniejszościom politycznym przy wykorzystaniu mechanizmów charakterystycznych dla systemów większościowych. W ten sposób poniekąd łączą „zalety” obu tych formuł. Każdy z wyborców posiada jeden głos, który przeznacza na konkretnego kandydata zgłoszonego w kilkumandatowym okręgu wyborczym. Wybrani zostają ci, którzy zdobyli największe poparcie.

Głosowanie ograniczone- przydziela ona wyborcy więcej niż jeden głos, jednak mniej niż jest mandatów do obsadzenia w danym okręgu

Proporcjonalne systemy wyborcze

Celem proporcjonalnej reprezentacji jest więc wyłonienie takiego zgromadzenia ustawodawczego, które byłoby odbiciem szerszej części społeczeństwa. Jeśli główne podziały w danej zbiorowości mają na przykład charakter etniczny, religijny czy językowy, wówczas formuła ta pozwala na odtworzenie tych podziałów wewnątrz wyłanianego organu. W systemie tym, wyborca głosuje nie na konkretnych kandydatów, ale przede wszystkim na partie polityczne, a miejsca w organie przedstawicielskim są rozdzielane proporcjonalnie do poparcia udzielonego każdej z tych partii przez wyborców. Formuły proporcjonalne funkcjonują w ogromnej liczbie wariantów. Można jednak wyróżnić ich dwie podstawowe odmiany: list partyjnych (najbardziej rozpowszechniony) i pojedynczego głosu przechodniego/przekazywanego

LISTY WYBORCZE- w których partie, a nie wyborcy, zachowują pełną kontrolę nad uszeregowaniem preferencji dla zamieszczonych na liście kandydatów. Występują one w kilku odmianach, wyróżnionych ze względu na poziom, na którym dokonuje się repartycja mandatów między listy, lub ze względu na zakres wyboru, jakiego może dokonać obywatel w ramach listy.

44.Klauzule zaporowe w krajach Europy Środkowej i Wschodniej

KLAUZULA ZAPOROWA: sztucznie wyznaczony i określony w prawie wyborczym próg poparcia, którego osiągnięcie jest niezbędnym warunkiem uczestnictwa w podziale mandatów. Jednak najważniejszym elementem każdego sytemu wyborczego jest jego formuła. Na jej podstawie można wyróżnić następujące typy systemów wyborczych: większościowy, semiproporcjonalny (półproporcjonalny) i proporcjonalny

FORMUŁA WYBORCZA: oznacza regułę rozstrzygającą o tym, który kandydat zostaje wybrany w danym okręgu oraz w jaki sposób następuje przetworzenie liczby uzyskanych przez daną partie głosów w liczbie przypadających jej mandatów

45.Wybory „otwierające” w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Zadania, znaczenie i struktura rywalizacji

WYBORY „OTWIERAJĄCE”: pierwsze elekcje zorganizowane po uzyskaniu przez ogół obywateli podstawowych swobód polit, umożliwiające dokonanie negatywnej oceny sprawujących dotąd władzę partii komunistycznych. Typy wyborów otwierających: 1)prowizorium wyborcze- przeprowadzony w niepewnej sytuacji polit, na podstawie regul gry ustalonych wyłącznie na ich potrzeby; 2)elekcje stabilizujące- rozgrywane w warunkach zredukowanej niepewności

RYWALIZACJA DWUBIEGUNOWA- partie- sukcesorki wywodzące się z formacji pełniących kierowniczą rolę w ramach starego reżimu, konfrontujące ze społecznymi ruchami lub koalicjami antykomunistycznymi (Chorwacja, Słowenia, Litwa)

RYWALIZACJA WIELOBIEGUNOWA: ze słabą partią komunistyczną, np. Węgry, Czechy, Słowacja

RYWALIZACJA JEDNOBIEGUNOWA- z partią komunistyczną jako dominującą, np. Rumunia, Serbia (brak konkurenta do władzy, niezagrożone zwycięstwo, jest wysokie, nie trzeba poszukiwać sojusznika)

CECHY WYBORÓW OTWIERAJĄCYCH: 1)struktura rywalizacji- czyli liczba biegunów rywalizacji oraz sposób zorganizowania się do walki politycznej, 2)poziom rywalizacyjności- różnica poparcia pomiędzy formacją zwycięską, a główną siłą opozycji

46.Rywalizacja parlamentarna w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Cechy i struktura

RYWALIZACJA WYBORCZA W Eu śr-Wsch charakteryzuje się: wysoką chwiejnością wyborczą, która wynika przede wszystkim z niestabilności sceny polit oraz z braku silniejszych więzi elektoratu z wyborcami. Występują istotne problemy z precyzyjnym pomiarem tzn, częste zmiany organizacyjne partii polit nie pozwalają na dokładne ustalenie lojalności wyborców wobec konkretnych partii polit

RYWALIZACJA ZAMKNIĘTA- walka o władzą rozgrywa się między dwiema partiami lub blokami rywalizującymi o poparcie wyborców o w miarę stałych preferencjach, np. Węgry

RYWALIZACJA WYTYCZONA- walka o władzą rozgrywa się między dwoma partiami rywalizującymi o głosy wyborców o zmiennych preferencjach, np. Albania

RYWALIZACJA USTRUKTURYZOWANA: walka o władzą rozgrywa się między dwoma partiami rywalizującymi o głosy wyborców o stałych preferencjach, np. Rumunia

RYWALIZACJA OTWARTA: walka o władzą rozgrywa się między dwoma partiami rywalizującymi o głosy wyborców o zmiennych preferencjach; np. Estonia

47.Rywalizacja prezydencka w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Cechy i struktura

Rywalizacja wyborcza w państwach Europy Środkowo- Wschodniej: FAZY: 1) wybory otwierające- w większości przypadków oznaczają zwycięską konfrontację frontów antykomunistycznych z partiami-sukcesorkami; 2) proces dezintegracji frontów antykomunistycznych, skutkujący znacznym rozczłonkowaniem narodowych scen politycznych, 3) obejmuje elekcje z lat `93/'94, charakteryzuje się tym, że w niektórych krajach zwyciężają w wyborach partie-sukcesorki, co interpretowane jest jako „ powrót komunistów do władzy” np. Polska, Węgry, Litwa, 4) struktura rywalizacji, przynajmniej w bardziej rozwiniętych demokracjach Europy Środkowo- Wschodniej, staje się bardziej zróżnicowana, krystalizują się jej poszczególne bieguny i tworzą się bardziej trwałe wzorce walki i współpracy między partiami, co może zapowiadać utworzenie i okrzepnięcie systemu partyjnego.

Dynamika rynku wyborczego EŚW ( główne parametry):1) rozmiar rynku ( charakteryzowany liczbą partii, zdolnych do wprowadzenia swych reprezentantów do parlamentu), 2) poziom jego otwartości ( dostępność dla partii nowych, nieuczestniczących w poprzednich elekcjach), 3) stałość/ zmienność preferencji wyborczych, 4) poziom alternatywności (obrazowany liczbą przypadków przestrzegania wyborów przez rządzących, 5) poziom rywalizacyjności ( odpowiadający ekonomicznemu pojęciu poziomu konkurencyjności, mierzony dystansem pomiędzy pierwszą i drugą partią, 6) liczba biegunów rywalizacji

Rywalizacja wyborcza w EŚW charakteryzuje się wysoką chwiejnością wyborczą, która wynika przede wszystkim z niestabilności sceny politycznej oraz z braku silniejszych więzi elektoratu z wyborcami. Występują istotne problemy z precyzyjnym pomiarem tzn. częste zmiany organizacyjne partii politycznych nie pozwalają na dokładne ustalenie lojalności wyborców wobec konkretnych partii politycznych.

Rywalizacja zamknięta- walka o władzę rozgrywa się między dwiema partiami lub blokami rywalizującymi o poparcie wyborców o w miarę stałych preferencjach np., Węgry

Rywalizacja wytyczona- walka o władzę rozgrywa się między dwiema partiami rywalizującymi o głosy wyborców o zmiennych preferencjach np. Albania

Rywalizacja ustrukturyzowana- walka o władzę rozgrywa się między dwiema partiami rywalizującymi o głosy wyborców o stałych preferencjach np. Rumunia

Rywalizacja otwarta - walka o władzę rozgrywa się między dwiema partiami rywalizującymi o głosy wyborców o zmiennych preferencjach np. Estonia

49.Teorie zmian społecznych a zmiana zachowań wyborczych

W europie powojennej zaproponowano kilka teorii wyjaśniających procesy zmian zachowań wyborczych na poziomie zagregowanym w społeczeństwach postindustrialnych: a) teoria wygasania konfliktu klasowego- zacierania różnic klasowych, bogacenie się społeczeństwa powoduje upodobnianie się dochodów różnych grup społecznych oraz ich stylu życia, co w efekcie powoduje zmianę stylu politycznego. Różnice obiektywne zacierają się, następuje umiarkowanie konfliktu politycznego w społeczeństwie, b) teoria mobilności społecznej- próbuje wytłumaczyć załamanie się klasowych wzorów głosowania jako wynik wzrostu społecznej i zawodowej mobilności. Jako argumenty przytacza się np. kurczenie się sektora rolnego oraz wzrost sektora usługowego oraz publicznego, teoria ta, kładzie nacisk na zjawisko rozdrobnienia społeczeństwa, towarzyszące procesom rozwoju postindustrialnego, c) teoria mobilizacji kognitywnej- wyjaśnia jakościowe zmiany w ramach społeczeństwa masowego, poziom edukacji wzrasta i pojawia się wiele nowych źródeł informacji, co może się przyczyniać do zmiany zachowań politycznych, d) teorie starzenia się systemu partyjnego- nowe generacje wyborców w coraz mniejszym stopniu są zainteresowane w tradycyjnym apelu partyjnym, który niegdyś decydował o kształtowaniu bazy poparcia partyjnego. Ożywienie systemu czy zmiana lojalności wyborczych jest sposobem dostosowania się partii do nowych realiów politycznych, d) zmiana systemu wartości- zwolennicy tej teorii zwracają uwagę na zmianę systemu wartości generacji powojennych, które mają inne zainteresowania, zwracające się w kierunku wartości tzw. postmaterialnych.

50.Rodzaje głosów wyborczych: głos przynależności, opinii oraz wymiany

Głos opinii- ten rodzaj głosu jest wyrazem decyzji wyborcy, podjętej na podstawie wielu propozycji i rozwiązań programowych przedstawionych przez partie. Jest on preferowany przez wyborców wywodzących się z nowej klasy, średniej i częściowo z pewnych grup wielkoprzemysłowych klasy robotniczej. Pojawienie się tego typu głosu jest związane z powstaniem struktur komunikacyjnych i organizacyjnych, które łączą wyborcę z wybieranym. Istotną rolę spełniają tu dwa czynniki: masmedia, które będąc kanałem informacji politycznej, określają zakres danych umożliwiających podjęcie ostatecznej decyzji. Drugim czynnikiem jest wzrost poziomu edukacji. Głos wymiany- zakłada istnienie związku między wyborcą, a wybieranym. W tym wypadku przedmiotem wyboru jest zawsze konkretna jednostka, gdyż tylko taki aktor może zareagować na oczekiwania wyborcy i zaoferować mu wymierne, indywidualne korzyści. Głos wymiany jest czymś w rodzaju przetargu, ustawionego na zaspokojenie określonych potrzeb albo wzmocnienie pewnych interesów wyborcy. Głos przynależności- kładzie akcent na proces ciągłości, czyli silne osadzanie zachowania wyborczego w realiach struktury społecznej. Oddanie takiego głosu jest potwierdzeniem subiektywnej identyfikacji wyborcy z siła polityczną, postrzeganą jako ta, która ma ograniczony związek z grupą społeczną, do której należy wyborca.

68.Przesłanki społeczno-kulturowe wpływające na proces zmiany zachowań wyborczych

to inaczej uczestnictwo polityczne czyli wyborcy maja prawo wybierać swoich reprezentantów

51.Pojęcie partycypacji politycznej

Partycypacja polityczna - wszelka dobrowolna aktywność, poprzez którą jednostki, bądź grupy społeczne chcą wpływać na wybór rządzących i/lub rezultaty działań politycznych.

Definicja partycypacji politycznej, uczestnictwo w sferze publicznej, motywacje uczestnictwa politycznego, kapitał społeczny jako czynnik partycypacji, przyczyny apatii politycznej, pojęcie alienacji politycznej, psychologiczne socjologiczne i instytucjonalne czynniki partycypacji, dylemat działania kolektywnego, partycypacja w systemach demokratycznych i niedemokratycznych, konwencjonalne i niekonwencjonalne formy partycypacji, patologie partycypacji, klientelizm, , pojęcie i koncepcje społeczeństwa obywatelskiego.

53.Referendum: charakter i polityczne znaczenie

Referendum, głosowanie ludowe, jedna z form demokracji bezpośredniej, polega na powszechnym głosowaniu obywateli posiadających czynne prawo wyborcze. Podczas referendum obywatele udzielają pozytywnej lub negatywnej odpowiedzi na pytania zadane przez organ zarządzający referendum.

Przedmiotem referendum może być akceptacja aktu prawnego o doniosłym znaczeniu (konstytucji, ważnej społecznie ustawy), podjęcie określonej decyzji państwowej (np. przystąpienie do organizacji międzynarodowej) lub poparcie dla danej osoby lub ugrupowania (zwane plebiscytem). Specyficzne referendum zwane plebiscytem występuje również w prawie międzynarodowym, przy jego użyciu ludność danego terytorium określa przynależność państwową zamieszkiwanego przez siebie terytorium.

Konsekwencje referendum. a ściślej jego wyniku, są analizowane głównie pod kątem zysków i strat partii politycznych, bądź też - zwłaszcza w przypadku Szwajcarii - zmiany znaczenia konsensualnego trybu podejmowania przez partie rozstrzygnięć politycznych. Polityczne skutki referendum zależą przede wszystkim od tego, w czyim ręku spoczywa faktyczna inicjatywa jego zarządzania. Polityczne efekty referendum, wtedy gdy jest ono inicjowane przez siły rządzące, mogą oznaczać umocnienie pozycji partii (koalicji) sprawującej władzę (bądź prezydenta.

Referendum może być wyrazem niemożności rozwiązania konfliktu przez elity polityczne i przerzuceniem ciężaru odpowiedzialności za rozstrzygnięcie kontrowersyjnej kwestii na ogół elektoratu. Pozwala to partiom politycznym nie tylko na uchylenie się od ciężaru odpowiedzialności, ale także na ukrycie własnych słabości wynikających z podziałów wewnętrznych. Efektem refe­rendum może być więc równie dobrze destabilizacja polityczna, owocująca rozłamami partyjnymi, mobilizacją przeciwników podjętej decyzji, organizacją protestów społecznych itp.

54.Rodzaje referendum

Wyróżniamy referenda:

1. obligatoryjne, charakteryzujące się tym, że w określonej prawnie sytuacji uprawniony organ państwowy ma obowiązek poddania danej kwestii pod głosowanie

2. fakultatywne, oznaczające, że decyzja taka jest przed­miotem jego swobodnego uznania

3. ratyfikacyjne, przeprowadzane po podjęciu stosownej decyzji przez parlament (np. zatwierdzenie konstytucji w 1978 r. w Hiszpanii)

4. konsultacyjne, przeprowadzane przed jej podjęciem (np. re­ferendum w Irlandii w 1992 r. w kwestii ratyfikacji traktatu z Maastricht).

Wyróżniamy referenda:

1. kontrolowane — inicjowane przez siły rządzące (prezydenta, rząd, większość parlamentarną) - głosowanie powszechne jest dodatkowym sprawdzianem popularności ekipy rządzącej lub jej lidera i niesie ze sobą ryzyko porażki, wyrażającej się w ustąpieniu głowy państwa. Taki — nie dający się przewidzieć do końca przez partie rządzące — efekt polityczny wynika z faktu, że wyborcy, choć udzielili poparcia określonym programom politycznym, mogą nie akceptować stanowiska partii w kwestii szczegółowej;

2. niekontrolowane — inicjowane przez mniejszość opozycyjną - opozycja uzyskuje możliwość mobilizowania poparcia społecznego na rzecz własnych projektów rozwiązania danego problemu (ini­cjatywa pozytywna) albo na rzecz zakwestionowania decyzji już podjętej przez parlamentarną większość lub rząd (inicjatywa negatywna).

55.Podstawy kreacji społeczeństwa obywatelskiego w krajach Europy Środkowej i Wschodniej

Bardzo mocno zorientowany rozwój ( industrializacji i urbanizacja) - społeczeństwo masowe, rozpad istniejących struktur, osłabienie więzi rodzinnych, gospodarka kapitalistyczna, wszystkie te czynniki prowadzą do rozwoju społeczeństwa, a także do zatrzymania rozwoju aktywności pozazawodowej( brak czasu i energii). Rozwój społeczeństwa obywatelskiego w EŚW jest na znacznie niższym poziomie niż w EZ. Odnotowane głębokie zmiany struktur społeczeństwa ( Rozpad socjalizmu, przewartościowanie społeczne- wolność, równość wobec prawa, zachowania utylitarne i indywidualistyczne, sprawiedliwość, działanie zgodnie z prawem i moralnością- kwestia korupcji- przejrzystości działań, większa partycypacja w życiu politycznym, kreatywności i rozumienie, czym jest społeczeństwo obywatelskie). Pojawiły się regulacje pozwalające na aktywność społeczeństwa. SO to zbiór społeczno- politycznych instytucji, do których należy również ograniczona władza lub państwo respektujące rządy prawa; to system instytucji społecznych i stowarzyszenia tworzone dobrowolnie, a także sfera publiczna, gdzie dochodzi do konkretnej dyskusji społeczeństwa i państwa.

57.Charakterystyka reżimu parlamentarnego

a)parlament (a przynajmniej jego izba wyższa, gdy jest dwuizbowy) pochodzi z powszechnych wyborów rywalizacyjnych; b)władza wykonawcza jest rozproszona między dwie instytucje: jednoosobową głowę państwa i kolegialny rząd z premierem na czele; c)układ sił politycznych w parlamencie (i podjęte w nim uzgodnienia, w razie gdy żadna z partii nie uzyskała większości) przesądza o powołaniu premiera i uformowaniu gabinetu, niezależnie od tego, kto formalnie podejmuje taką decyzję; d)głowa państwa (w postaci monarchy bądź prezydenta) nie kreuje polityki, ani wew ani zagranicznej; spełnia jedynie funkcje reprezentacyjne i ceremonialne, a także wykonawcze wobec woli większości parlamentarnej (np. powołanie premiera, zarządzanie przedterminowych wyborów); e)głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej; ponosi ją natomiast rząd (solidarnie) i poszczególni ministrowie; f)odpowiedzialność polityczny rządu wyraża się w formie wyrażenia mu przez parlament wotum nieufności, pociągającego za sobą ustąpienie co najmniej premiera, najczęściej zaś całego gabinetu; g)dla zachowania równowagi rząd dysponuje prawem do rozwiązania parlamentu (jego izby niższej, gdy jest dwuizbowy) przed upływem kadencji, co powoduje konieczność rozpisania przedterminowych wyborów; h)między parlamentem a rządem istnieje system powiązań organizacyjnych funkcjonalnych i personalnych (ministrowie mogą być i często sa deputowanymi), co oznacza brak separacji władzy ustawodawczej i wykonawczej.

58.Charakterystyka reżimu prezydenckiego

Reżim prezydencki zakłada monizm (przeciwieństwo pluralizmu) egzekutywy. Prezydent jest zarówno głową państwa, jak i głową rządu. Jego mandat do rządzenia nie pochodzi od parlamentu, a uzyskiwany jest w drodze powszechnych wyborów (bezpośrednich lub pośrednich). Nie ponosi on odpowiedzialności przed parlamentem i nie może być przezeń odwołany z powodu dezaprobaty jego działalności politycznej. Rząd również nie odpowiada przed parlamentem, a poszczególni ministrowie są powoływani i odwoływani przez prezydenta. W rezultacie w prezydencjaliźmie egzystencja gabinetu jest niezależna od układu sił w parlamencie. Reżim prezydencki jest przeciwieństwem parlamentaryzmu i charakteryzuje się (Lijphart) 3 cechami: a)wybór głowy państwa następuje w drodze wyborów powszechnych; b)władza głowy państwa jest konstytucyjnie umocniona na określony okres - nie ma możliwości skrócenia tego okresu przez parlament; c)jednoosobowością egzekutywy.

59.Charakterystyka reżimu semiprezydenckiego

Cechy reżimu semiprezydenckiego:

a)władza wykonawcza - formalnie rozdzielona, faktycznie w ręku prezydenta,

b)sposób powoływania prezydenta - wyborcy lub kolegium elektorów,

c)sposób powoływania rządu - prezydent,

d)czynnik przesądzający o trwaniu rządu - zaufanie większości parlamentarnej i wola prezydenta,

e)odpowiedzialność polityczna prezydenta - przed wyborcami,

f)odpowiedzialność premiera - przed parlamentem i prezydentem.

Jedną ze wspólnych tendencji europejskich reżimów semiprezydenckich jest ewolucja w kierunku wyboru prezydenta bezpośrednio przez naród. Drugą wspólną cechą jest to, że działają one w otoczeniu podobnych systemów partyjnych. Analizując funkcjonowanie reżimu semiprezydenckiego należy zwrócić uwagę przede wszystkim na relacje, jakie zachodzą pomiędzy prezydentem i nominalnym szefem rządu, którym jest premier. Podobnie, jak w parlamentaryzmie, w europejskich reżimach semiprezydenckich zaznacza się wpływ mechanizmów korporatywistycznych, umożliwiających aktywny udział grup interesu w podejmowaniu decyzji politycznych. Semiprezydencjalizm ma charakter mieszany i występują w jego ramach zarówno „modelowe” elementy pralamentarno-gabinetowego jak i prezydenckiego reżimu.

60.Parlamenty w Europie Zachodniej: ujęcie strukturalne

STRUKTURA :

- jednoizbowe i dwuizbowe (bikameralizm - w 1/3 państw świata)

- izba wyższa jest charakterystyczna dla państw federalnych

Parlament - to wyposażona we władzę stanowienia ustaw i pochodząca z wyborów rywalizacyjnych, kolegialna reprezentacja interesów indywidualnych wyborców i elektoratu jako całości.

Najbardziej rozpowszechniona klasyfikacja parlamentu to, oparty na kryterium organizacji wewnętrznej, podział na

==parlamenty jednoizbowe (unikameralne) [Dania, Finlandia, Grecja, Portugalia i Szwecja]

==parlamenty dwuizbowe (bikameralne) {[Austria, Francja, Belgia, Irlandia, Włochy, Holandia, Hiszpania, Szwajcaria, Wlk.Brytania]

.Polsby podzielił parlamenty na :

• parlamenty - areny, będące jedynie miejscem, gdzie oddziaływają na siebie różne partie polityczne, które dalej można podzielić na :

• umiarkowane areny [RFN, Włochy, IV Republika Francuska]

• pełne areny [Wielka Brytania, V Republika Francuska, Belgia]

oraz leżące na przeciwnym biegunie

• parlamenty transformatywne, posiadające zdolność formułowania polityki i przetwarzania inicjatyw politycznych w obowiązujące prawo, a w nich :

• parlamenty wysoce transformatywne [tylko Kongres USA]

• parlamenty umiarkowanie transformatywne [Holandia, Szwecja]

Natomiast M.Mezey dokonał innego podziału w oparciu o funkcję decyzyjną :

• biorąc pod uwagę kryterium normatywnej i faktycznej zdolności ograniczania władzy rządu, wyróżnił trzy modele parlamentów :

• parlamenty „silne” - zdolne do modyfikowania i odrzucania propozycji rządu oraz do formowania własnej linii politycznej,

• parlamenty „umiarkowanie silne” - zdolne tylko do modyfikacji, lecz już nie do odrzucenia inicjatyw egzekutywy,

• parlamenty „słabe” - poddane całkowitej dominacji rządu (bądź prezydenta),

• wg kryterium poziomu społecznego poparcia dla instytucji parlamentu :

• parlamenty legitymujące się uznaniem społecznym,

oraz

• parlamenty nie mające takiego uznania

• łącząc w/w dwa kryteria, Mezey wyróżnił :

• parlamenty aktywne - zdolne do modyfikowania propozycji rządu, nie zagrożone przedterminowym rozwiązaniem i cieszące się społecznym szacunkiem [w USA]

• parlamenty reaktywne - dysponujące skromniejszymi możliwościami ograniczania władzy rządu, zagrożone przedterminowym rozwiązaniem, ale cieszące się uznaniem społecznym [grupa najliczniejsza, parlamenty takich państw jak : Wlk.Brytania, Szwecja, Dania, Finlandia, Norwegia, RFN, Belgia, Holandia, Szwajcaria, Austria, Irlandia i V Republika Francuska]

• parlamenty wrażliwe - zdolne do modyfikowania propozycji rządowych, zagrożone przedterminowym rozwiązaniem i nie cieszące się społecznym uznaniem [Włochy, IV Republika Francuska, Republika Weimarska]

• parlamenty marginalne - posiadające ograniczoną zdolność modyfikowania propozycji rządowych, dysponujące ograniczoną władzą kształtowania budżetu, umiarkowanie popierane przez elity polityczne [Brazylia, Argentyna, Korea Pd., Tajlandia]

Wg koncepcji M.Mezeya : parlamenty demokracji zachodnioeuropejskich mają charakter „umiarkowanie transformatywny” i cieszą się wysokim uznaniem społecznym.

61.Funkcje parlamentu wg Packenhama

a)legitymizacyjną - *legitymizacja ukryta (dyskusje polityczne dotyczące zasadniczych kwestii państwa); *legitymizacja jawna (aprobata dla działalności rządu); *tzw. zaworu bezpieczeństwa (rozładowanie konfliktów o charakterze politycznym)

b)socjalizacyjno - rekrutacyjną- W demokracjach młodych funkcja ta jest realizowana w inny sposób niż w demokracjach tzw. starych (gdzie parlamentarzyści zwykle posiadają doświadczenie polityczne): *wyłania liderów politycznych; *upowszechnianie wzorów zachowań politycznych w obszarze szeroko rozumianej kultury politycznej; *tzw. trening polityczny (umiejętność działania politycznego na forum parlamentarnym)

c)decyzyjną (lub inaczej wpływu) - Odnosi się do stanowienia prawa. W systemie brytyjskim parlament ma nieograniczoną możliwość działalności ustawowej, we francuskim ograniczenia wynikają z wyznaczenia dziedzin społecznych, ale także możliwościami wydawania przez prezydenta dekretów z mocą ustawy, bądź odwołania się do obywateli bezpośrednio w drodze referendum. Przy funkcji decyzyjnej należy zwrócić uwagę, że na forum parlamentu mogą być rozwiązywane sytuacje konfliktowe dotyczące interesów grupowych, artykulacja interesów grupowych, nadzór nad działaniami władzy wykonawczej, organów administracji centralnej, może być miejscem osiągania consensusu w kryzysach gabinetowych.

62.Struktura parlamentów w krajach Europy Środkowej i Wschodniej

Proces przekształcenia parlamentów obejmował przede wszystkim zmianę sposobu ich powoływania, bo w warunkach po upadku komunizmu standardem stały się wolne, rywalizacyjne wybory. Kolejnym problemem był też wybór pomiędzy modelem bikameralny i unikameralnym, wzajemne relacje między izbami, ich wielkość i długość kadencji. Geneza parlamentaryzmu w Europie Środkowo-Wschodnie:

-przełom XIX/XX wieku- kształtowanie się suwerennych państw narodowych, demokratyzacja ich procesów politycznych

-tworzenie nowych podstaw demokratycznych reżimów politycznych

-ukształtowanie nowych instytucji politycznych

-przekształcenie parlamentów- zmiana sposobu ich powoływania, wolne, rywalizacyjne wybory

Parlamenty dwuizbowe( Bośnia i Hercegowina, Czechy, Polska, Rosja, Rumunia, Słowenia

Przyczyny wyboru parlamentu bikameralnego: tradycja polityczna reprezentowaną np. przez akty konstytucyjne obowiązujące w okresie, kiedy państwo było suwerenne; nawiązanie do doświadczeń politycznych państwa socjalistycznego; kształtowany na nowo federalny charakter państwa, w ramach, którego druga izba miała reprezentować interesy jednostek terytorialnych; charakter ustaleń, które zapadły w trakcie negocjacjami między komunistycznymi władzami, a demokratyczną opozycją; strategia aktorów politycznych tworzących konstytucję.

64.Gabinet: pozycja ustrojowa, struktura i funkcje oraz pozycja premiera

Premier to centrum decyzyjne, gdzie podejmowane są rozstrzygnięcia o zasadniczym kierunku polityki zagranicznej i wewnętrznej.

Trzy poziomy struktury według Bara: 1)polityczny: obejmuje zarówno gabinet(premier i wicepremierzy), premier liderem gabinetu 2) pośredni - tworzy go grupa dyrektorów generalnych (szefowie departamentu) 3)administracyjno-techniczny:złożony z urzędników uniwersalnych

Struktura według. R. Rosa; cztery sytuacje:1)władza skoncentrowana w gabinecie, który ma charakter jednopartyjny, premier liderem gabinetu; 2)władza jest rozproszona pomiędzy różne ciała rządowe, rząd jest jednopartyjny, konieczność uzgodnienia z różnymi instytucjami 3) władza skoncentrowana w gabinecie, a rząd ma charakter koalicyjny, premier spełnia funkcje żonglera; 4) władza jest rozproszona, a rząd ma charakter koalicyjny, premiera działa jedynie jako symbol

65.Teorie koalicji gabinetowych

Koalicja gabinetowa - to układ parlamentarny partii politycznych które:

1. osiągają porozumienie co do konieczności realizacji wspólnego celu lub kilku odrębnych celów.

2. Zdecydowały się na użycie pozostałych w nich dyspozycji zasobów politycznych dla realizacji tego wspólnego celu lub celów.

3. Stworzyły mniej lub bardziej zinstytucjonalizowany układ rozwiązań - w celu wzajemnego komunikowania się w układzie kooperacji międzypartyjnej.

4. Uzgodniły zasady i sposób rozdziału zysków politycznych.

Można wyróżnić cztery rodzaje koalicji gabinetowych:

1.Jednopartyjne większościowe, dysponujące poparciem większości w parlamencie. Formuła ta stała się zasadą w W.Brytanii, a generalnie dominuje w systemach dwupartyjnych czy dwu-i-półpartyjnych (Grecja, Hiszpania). Jednak pojawia się również w układach wielopartyjnych, gdy jedna z partii kontroluje większość mandatów (np.:Portugalia po 87r mimo istnienia tam systemu wielopartyjnego)

2.Jednopartyjne mniejszościowe, gdy partia formująca gabinet nie może liczyć na poparcie większości w parlamencie. Z konieczności musi ona zawierać sojusze taktyczne w parlamencie każdorazowo, gdy wynik istotnego dla niej głosowania nie jest pewny (formowane dość często w Norwegii, Szwecji, Danii oraz Włoska Chrześcijańska Demokracja w powojennej historii 16 razy)

3.Koalicje większościowe, gdy w pracach gabinetu udział biorą dwie lub więcej partii politycznych, posiadających większość w parlamencie. Występują najczęściej w RFN (100%), Holandii (86% gabinetów miało status koalicji większościowej), Belgii (78%), Francji (77%), Włoszech (64%), Finlandii (55%).

4.Koalicje mniejszościowe, które nie mogą liczyć na poparcie większości w parlamencie (występuje najczęściej w Danii - 40%)

*-Gabinety koalicyjne są regułą w krajach, w których systemy partyjne charakteryzują się wysokim poziomem fragmentaryzacji a zatem wysoką efektywną liczbą partii. Do krajów tych należą przede wszystkim: Szwajcaria), Belgia, Finlandia, Dania, Holandia. Najwyższy procent gabinetów koalicyjnych spotykamy w: Szwajcarii , Holandii , Finlandii, Belgii.

*-prawdopodobieństwo utworzenia gabinetu koalicyjnego nie jest uzależnione od rozmiaru poparcia dla najsilniejszej partii (w krajach w których partia zwycięska osiąga poparcie przekraczające 40%, są formowane gabinety zarówno koalicyjne jak i jednopartyjne--RFN, Austria ---W.Brytania, Hiszpania)

*-gabinety koalicyjne występują w państwach, w których jedna partia otrzymuje wyraźnie wyższe poparcie niż inne: Norwegia, Dania, Szwecja

*-przewaga gabinetów koalicyjnych w danym kraju nie musi oznaczać ich mniejszej trwałości (w latach 45-94 najtrwalsze gabinety w RFN i Austrii), w krajach o znacznym stopniu fragmentaryzacji systemu partyjnego (Finlandia, Belgia, Dania) są najmniej trwałe - wyjątek Holandia

*-w latach 80 i 90 nastąpiło wyraźne odejście od praktyki formowania koalicji mniejszościowych, w praktyce jedynymi formami gabinetu koalicyjnego stały się koalicje minimalnie zwycięskie (Austria, RFN, Belgia, Irlandia) oraz "nadwyżkowe" (systemy skrajnie sfragmentaryzowane- Szwajcaria, Finlandia, Włochy)

68.Praktyka polityki rządowej: gabinety koalicyjne w Europie Zachodniej

Analiza koalicji gabinetowych funkcjonujących w Europie Zachodniej w latach 1945-1994 pozwalała na uczynienie kilku spostrzeżeń. Po pierwsze, częściowe potwierdzenie znajduje teza, że gabinety koalicyjne są regułą w krajach, w których systemy partyjne charakteryzują się wysokim poziomem fragmentaryzacji i, co za tym idzie, wysoką efektywną liczbę partii. Do krajów tych należą przede wszystkim: Szwajcaria (efektywna liczba partii wynosi 5,7), Belgia (5,4), Finlandia (5,0), Dania (4,7) oraz Holandia (4,5). Najwyższy procent gabinetów koalicyjnych napotykamy w Szwajcarii (100), Holandii (100), Finlandii (90,5) oraz w Belgii (85,3). Po drugie prawdopodobieństwo utworzenia gabinetu koalicyjnego nie jest uzależnione od rozmiaru poparcia dla najsilniejszych partii. W krajach, w których partia zwycięska osiąga poparcie przekraczające 40%, są formowane gabinety zarówno koalicyjne jak i jednopartyjne. Jeśli porównamy RFN, Austrię, Szwecję, Hiszpanię, Grecję oraz Wlk. Brytanię to okaże się, że przy podobnym poziomie poparcia dla najsilniejszego ugrupowania możliwe są różne warianty; wyłączność lub przewaga gabinetów koalicyjnych ( RFN i Austria), oraz wyłączność lub przewaga gabinetów jednopartyjnych ( Hiszpania, Grecja, Szwecja). Po trzecie gabinety koalicyjne występują w państwach, w których jedna partia otrzymuje wyraźnie wyższe poparcie niż inne. Dotyczy to zwłaszcza Norwegii, Danii, Szwecji oraz do końca lat 80. Irlandii

69.Mechanizm konstytucyjny powołania, odwołania gabinetu w krajach Europy Środkowej i Wschodniej

Odwołanie gabinetu (wotum nieufności) większością głosów

1.We wszystkich krajach EŚiW oprócz Rosji i Ukrainy i oprócz państw o prezydenckiej formie rządów głowa państwa odgrywa istotną rolę przy tworzeniu Rady Ministrów ze względu na desygnowanie kandydata na premiera

2.W Estonii, Słowenii, Czechach, Polsce i na Słowacji proces formułowania rządu składa się z trzech etapów, przy czym różnią się one w zależności od rozpatrywanego narodowego systemu politycznego w Słowenii, Czechach, Estonii, dwa pierwsze warianty(desygnowanie kandydata na premiera)należą do uprawnień głowy państwa, trzeci zaś do parlamentu. W Polsce pierwszy etap należy do prezydenta, drugi do sejmu a trzeci ponownie do prezydenta.

3. W przypadku niewykorzystania wariantów dotyczących trybu formułowania rządu w :

-Estonii, Polsce, Litwie i Słowenii głowa państwa zobligowana jest do podjęcia decyzji o rozwiązaniu parlamentu i rozpisaniu wyborów.

4.Tylko w Rumunii rząd jest powoływany przez obie izby parlamentu, które udzielają inwestytury na połączonym posiedzeniu. prezydent może rozwiązać parlament ale wcale nie musi tego uczynić ,gdyż na decyzję ma wpływ ogólna sytuacja w kraju..

5.W Polsce, Słowenii i na Węgrzech jedyną możliwością odwołania premiera jest zastosowanie konstruktywnego wotum nieufności.

6.Prezydent Chorwacji ma najdalej idące uprawnienia wobec rządu. Do jego dyskrecjonalnych uprawnień należy możliwość zdymisjonowania rządu.

7.Jedynie konstytucja Słowacji określa, iż gabinet ma mieć charakter rządu.

8.W myśl konstytucji Bułgarii nie przekłada się wniosku o wotum nieufności wobec konkretnego ministra.

71.„Grupy interesu". Klasyfikacje, założenia

Grupa interesu - grupa niebędąca aktorem politycznym, lecz chcąca wywierać wpływ na zarys polityki prowadzonej przez rządy, często pojęcie grupy interesu związane jest z lobbingiem Grupy interesu: reprezentują interesy określonych grup społecznych wobec innych osób, przekazują postulaty swoich członków ośrodkom decyzyjnym, oddziałują na rząd, parlament, partie polityczne, opinię publiczną i tym samym wpływają na polityczne rozstrzygnięcia. Klasyfikacja: biorąc pod uwagę sposób zorganizowania a) instytucjonalne- kościół, armia, administracja publiczna, mogą one jednak wykorzystywać swoją organizację dla wywierania wpływu na treść decyzji państwa, b) stowarzyszenia- to organizacje interesu, których zasadniczym celem jest organizowanie i reprezentowanie interesów określonych segmentów społeczeństwa np. związki zawodowe; kryterium motywacji: a) promocyjne- grupy reprezentujące interesy nieekonomiczne, promujące określona zasadę czy wartość, b) sekcjonalne- reprezentujące i realizujące interesy pewnego społeczeństwa. Do kategorii tej można zaliczyć ekonomiczne grupy interesu, ale również kościoły i związki zawodowe

72.Charakterystyka „silnego” korporatywizmu na przykładzie Austrii i Szwecji

Austria: W kraju tym mamy do czynienia z układem tzw. Partnerstwa socjalnego, który mocno akcentuje konsensualne i kooperacyjne aspekty polityki przetargów industrialnych. Współpraca związków zawodowych i biznesu nabrała formalnego charakteru w 1957 roku, gdy rząd w porozumieniu z Federacją Związków Zawodowych powołała do życia Komisję Parytetowi ds. Cen i Płac. Cechą austriackiego systemu korporacyjnego jest symetryczność jego struktury. Wysoki poziom kumulacji ról w organizacjach politycznych i stowarzyszeniach interesu można porównać jedynie z sytuacją w Szwajcarii. Szwecja: W kraju tym istnieje długa tradycja tworzenia konsensualnej polityki dochodowej. Proces ten został zdominowany przez dwie wysoce scentralizowane grupy interesu- Federację Związków Zawodowych oraz Szwedzkie Stowarzyszenie Pracodawców. W Szwecji ukształtowały się określone instytucjonalne formy partycypacji związków zawodowych i organizacji pracodawców w państwowym procesie podejmowania decyzji: system komisji rządowych, udział w procesie konsultowania projektów przedstawionych przez komisje rządowe, udział w pracach agencji rządowych, których zadaniem jest wprowadzenie w życie polityki państwa. Inną cechą korporacyjnych mechanizmów w tym kraju jest bardzo bliska współpraca Związków Zawodowych z Partią Socjaldemokratyczną.

73.Charakterystyka „umiarkowanego” korporatywizmu na przykładzie Holandii i Belgii

Holandia: Proces tworzenia się polityki ekonomicznej, oparty na schemacie trójstronnej kooperacji, ustabilizował się w tym kraju na przełomie lat 40. i 50. W centrum systemu znalazła się Rada Socjalna i Ekonomiczna. W jej skład wchodząca zasadzie parytetu przedstawiciele związków zawodowych, organizacji pracodawców oraz rządu. Gabinet został zobowiązany do konsultowania wszystkich propozycji dotyczących polityki socjalnej oraz ekonomicznej z Rady, która zresztą może również formułować własne opinie odnoszące się do tej sfery aktywności państwa. W Holandii istnieje również drugie forum przetargów korporacyjnych, tzw. Fundacja Pracy. Jej zasadniczym przedmiotem zainteresowania nie jest polityka ekonomiczna, a polityka płac i kwestii z ochroną pracy. Belgia: W 1944 roku w kraju tym został zawarty pakt społeczny. Porozumienie o Solidarności Socjalnej, które wprowadziło polityki konsensualne na poziomie elity politycznej. Na podstawie ustaleń została stworzona Centralna Komisja ds. Ekonomii. Ma ona jedynie doradcze uprawnienia w stosunku do rządu, a jej ustalenia są jedynie kompromisem pomiędzy rządem, a reprezentantami związków zawodowych. Korporatywizmu Belgii charakteryzuje się kilkoma cechami. Po pierwsze istnieje odmienny poziom koncentracji przetargów w sferze socjalnej i ekonomicznej. W tej pierwszej koncentracja jest silna, a Narodowa Rada ds. Pracy, stworzona w 1952 roku, służy pomocy współpracy funkcjonujących grup interesu, decyduje o charakterze stosunków industrialnych, w sferze ekonomicznej i finansowej koncentracja jest niska, a ustalenie związków zawodowych mają jedynie doradczy charakter.

74.Charakterystyka „słabego” korporatywizmu na przykładzie Wielkiej Brytanii i Francji

Wlk. Brytania: w latach 1974/75istniały silne tendencje korporacyjne w rozstrzyganiu konfliktów industrialnych; władzę przejęła wtedy Partia Pracy, która miała bliski kontakt z Kongresem Związków Zawodowych- TUC- najwyższa reprezentacja pracodawców; w 1972 roku powstała Komisja ds. Łączności pomiędzy Partią Pracy, a TUC- od 1979 roku TUC został pozbawiony jednak możliwości uczestniczenia w procesie decyzyjnym, a nowy rząd oświadczył, że konsultowane będą z robotnikami tylko te kwestie, które dotyczą ich interesów bezpośrednich. Cechy pluralizmu brytyjskiego: opiera się na istnieniu rynku politycznego, w jego ramach funkcjonują automatyczne grupy interesu starające się o zdobycie wpływu i dostępu do państwowego procesu decyzyjnego, grupy interesu rywalizują ze sobą na otwartym rynku politycznym, a okresy kooperacji są bardzo rzadkie. Francja: nigdy nie istniała tu tradycja prowadzenia trójstronnych przetargów industrialnych. Cechy mające wpływ na proces pluralizacji: bardzo niski poziom unionizacji- mały odsetek ludzi aktywnych zawodowo zdecydował się na wstąpienie do związków zawodowych, fragmentaryzacja ruchu robotniczego oparta na podziałach politycznych i partyjnych, relatywnie słabe partie lewicowe. Nigdy we Francji nie powstał silny blok organizujący interesy pracobiorców, zdolny do wywierania wpływu na państwo i organizacje pracodawców

78.Strukturalny i funkcjonalny kontekst powstania Unii Europejskiej

W roku 1951 sześć krajów, czyli Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Niemcy oraz Włochy, wyraziły zgodę na podporządkowanie swojego przemysłu ciężkiego - niezwykle istotnego do zbrojenia - pod wspólny nadzór. utworzenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, które zapoczątkowało Wspólną Europę. Weszło w życie w 1952- podpisany na 50 lat. W roku 1957 w oparciu o Traktat Rzymski doszło do powołania Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euroatom). Zasięg terytorialny zaczął się powoli poszerzać

79.Reformy instytucjonalne Unii Europejskiej od lat 90.

Na przełomie 1991/1992 podjęte próby organizacji konferencji integracyjnej( nie tylko ekonomicznej, ale i politycznej). W grudniu 1991 podjęto decyzję o utworzeniu UE, ale pojawiły się problemy: główne kierunki rozwoju Europy- różne stanowiska wobec dystrybucji władzy między krajami członkowskimi, starcie koncepcji federalistycznej i unitarnej. Koncepcja trzech filarów wywodzi się z Maastricht. 1996/1997- kolejna konferencja międzyrządowa ( rozważania o reformie administracji publicznej). Instytucje UE zaczęły rozwijać się samoistnie i oddalać od ludzi, żyły na własny użytek, a nie dla społeczeństwa, były zbyt rozbudowane administracyjnie. 1997- Traktat Amsterdamskim ( dołączono do niego protokół amsterdamskim w sprawie perspektywicznych zmian, który odsuwał niemożliwe do rozwiązania problemy do następnej konferencji; był to np. problem rozszerzenia UE o kraje Europy Środkowej- 10 państw, w tym, także Polska). Postanowienia traktatu: wzmocniono stanowisko przewodniczącego komisji europejskiej, wzmocniono stanowisko parlamentu, wskazano, że trzeba zmienić strukturę filarową. 1999- przygotowanie do następnej konferencji w celu pełniejszej reformy administracji, 2000- konferencja w Nicei ( główny cel to dostosowanie Unii do nowego układu liczebnego członków), 2001- traktat nicejski- konkretne zmiany w składach komisji, rady i innych instytucji, wzmocniono współpracę między członkami, zniesiono sposób ważenie głosów w Radzie

80 nie ma !!!

81.Postanowienia traktatowe a struktura filarowa Unii Europejskiej

Unia Europejska opiera się na trzech filarach: a) Zakres działania dwóch Wspólnot Europejskich (głównie sprawy gospodarcze, w tym Unia Gospodarczo-Walutowa). W 2002 roku wygasł zawarty na 50 lat traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali. Obecnie obowiązujące traktaty to: Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską oraz Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej b) Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa c) Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych - do 1999 r. współpraca w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Z punktu widzenia prawa międzynarodowego Unia Europejska jest organizacją ponadnarodową nieposiadającą podmiotowości prawnej, bazującą na strukturach Wspólnot Europejskich i na zestawie kilkunastu tysięcy aktów prawnych, zarówno politycznych jak i gospodarczych, których wszystkie państwa członkowskie zobowiązują się przestrzegać. Podmiotowość prawną Unia Europejska ma zyskać dopiero po ratyfikacji Traktatu Konstytucyjnego UE. Według podpisanego w 1992 roku traktatu z Maastricht podstawowymi celami Unii są: a) promowanie ekonomicznego i społecznego postępu poprzez zacieśnianie współpracy gospodarczej i likwidowanie barier w obrocie handlowym między państwami członkowskimi, b) wzmacnianie obrazu Unii jako jednego ciała politycznego mówiącego jednym głosem na arenie międzynarodowej poprzez prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej, c)dążenie do stworzenia obywatelstwa europejskiego i poczucia przynależności do jednej wspólnoty u zwykłych obywateli poprzez zapewnienie jednakowych norm prawnych i pełnej swobody przepływu ludzi w obrębie Unii, d) rozwijanie obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwego traktowania, którym ma być UE poprzez wprowadzanie wspólnych norm prawnych, socjalnych i stałą poprawę poziomu życia państw uboższych. Czwarty filar w budowie polegający na wspólnej polityce obronnej.

82.Rola i funkcje Parlamentu Europejskiego

Parlament Europejski jest jedynym bezpośrednio wybieranym organem Unii Europejskiej. Zadaniem 785 posłów do Parlamentu Europejskiego jest reprezentowanie obywateli: posłowie, wybierani, co pięć lat głosami wyborców w 27 państwach członkowskich Unii Europejskiej, są przedstawicielami jej 492 milionów obywateli. Znajdą tu Państwo informacje o organizacji prac Parlamentu, działającego w systemie wyspecjalizowanych komisji. Prace Parlamentu Europejskiego mają duże znaczenie, ponieważ decyzje dotyczące nowych europejskich przepisów w wielu obszarach polityki są podejmowane wspólnie przez Parlament i Radę Ministrów reprezentującą państwa członkowskie. Parlament odgrywa czynną rolę w sporządzaniu projektów legislacyjnych, mających wpływ na codzienne życie obywateli, na przykład w dziedzinie ochrony środowiska, praw konsumenta, równości szans, transportu oraz swobodnego przepływu pracowników, kapitału, usług i towarów. Parlament wraz z Radą ma również kompetencje w zakresie rocznego budżetu Unii Europejskiej.

83.Rola, struktura i funkcje Rady Europejskiej i Rady Unii Europejskiej

Rada Unii Europejskiej jest głównym organem decyzyjnym Unii Europejskiej. Podobnie jak Parlament Europejski, Radę powołały do życia traktaty założycielskie w latach pięćdziesiątych XX w. Rada reprezentuje państwa członkowskie. W jej posiedzeniach uczestniczy po jednym ministrze z każdego kraju Unii. To, który minister uczestniczy w danym spotkaniu, zależy od poruszanej na nim tematyki. Jeżeli na przykład Rada debatuje nad sprawami związanymi z ochroną środowiska, w posiedzeniu biorą udział ministrowie środowiska wszystkich państw UE, a radę tę nazywa się „Radą ds. Środowiska”. Stosunkami Unii z resztą świata zajmuje się „Rada ds. Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych”. Ta konfiguracja Rady ma jednak znacznie szerszy zakres odpowiedzialności, obejmujący zagadnienia ogólnej polityki Unii. Dlatego też w jej posiedzeniach uczestniczy minister lub sekretarz stanu wyznaczony przez rząd danego kraju. Każdy minister zasiadający w radzie jest upoważniony do podejmowania zobowiązań w imieniu swojego rządu. Innymi słowy, podpis takiego ministra jest równoznaczny z podpisem całego rządu. Ponadto każdy minister w Radzie odpowiada przed parlamentem swojego kraju oraz przed reprezentowanymi przezeń obywatelami. To właśnie stanowi umocowanie demokratyczne decyzji Rady. Rada Europejska: Mianem Rady Europejskiej określa się spotkania głów państw lub szefów rządów państw członkowskich (w przypadku Francji i Finlandii są to prezydenci, choć zwykle towarzyszą im też premierzy) oraz przewodniczącego Komisji Europejskiej. W obradach biorą też udział ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich, a także jeden z członków Komisji. Zgodnie z traktatem z Maastricht Rada Europejska jest ciałem mającym planować kierunki rozwoju Unii i koordynować współpracę w jej ramach. Rada stanowi też forum wymiany poglądów na najwyższym szczeblu politycznym; podejmowane są przez nią problemy o kluczowym znaczeniu dla Unii i jej otoczenia. Podczas spotkań Rady są m.in. opracowywane i podpisywane ostateczne teksty unijnych traktatów. Szczegółowe kompetencje Rady obejmują przede wszystkim kwestie związane z II filarem UE: wspólną polityką zagraniczną i bezpieczeństwa. Rada Europejska jest najważniejszym organem w zakresie tej polityki. Od roku 1983 Rada może bezpośrednio włączać się w sprawy znajdującą się w kompetencji Wspólnot Europejskich - działa wtedy jako Rada Unii Europejskiej. Uprawnienie to, obok podobnej nazwy, jest przyczyną częstych kłopotów z odróżnianiem tych dwóch instytucji.

84.Rola, struktura i funkcje Komisji Europejskiej

Po wejściu w życie Traktatu Nicejskiego członkami Komisji jest każdorazowo tyluż komisarzy, ile państw liczy Unia (obecnie 27). Ustalono natomiast, że przypadku kolejnych rozszerzeń liczba komisarzy będzie mniejsza od liczby członków Unii. Każdy z komisarzy jest odpowiedzialny za określony dział pracy, są, więc oni odpowiednikami ministrów w zwykłym rządzie. Komisja Europejska oficjalnie Komisja Wspólnot Europejskich to organ wykonawczy Unii Europejskiej. Jest instytucją wspólnotową odpowiedzialną za bieżącą politykę Unii, nadzorującą prace wszystkich jej agencji i zarządzającą jej funduszami. Komisja posiada inicjatywę legislacyjną, a jej główną siedzibą jest Bruksela. Komisja funkcjonuje w oparciu o zasady systemu gabinetowego, a 27 komisarzy odpowiada randze ministra w rządach poszczególnych państw. Na każde państwo członkowskie Unii Europejskiej przypada jeden komisarz, choć w założeniu mają oni reprezentować interesy całej Unii, a nie państw, z których pochodzą. Jeden z grona komisarzy jest wybierany przez Radę Europejską na przewodniczącego Komisji (obecnym przewodniczącym jest José Manuel Barroso, jego kadencja upływa w 2009 roku)

85.Rola, struktura i funkcje Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości

ETS: Trybunał Sprawiedliwości: a) orzeka o legalności aktów prawnych wydawanych przez inne organy UE oraz ich zgodności z Traktatami. Akty prawne wydane przez organy Wspólnot mogą być zaskarżane, jeśli zostały wydane mimo braku kompetencji do ich wydania, naruszają istotne wymogi proceduralne, a także w przypadku bezczynności organu (braku decyzji) naruszającej postanowienia Traktatu, nadużycia prawa swobodnej oceny. Trybunał ponadto rozstrzyga spory kompetencyjne między organami Wspólnot. b) dokonuje obowiązującej wykładni aktów prawnych. Europejski Trybunał Sprawiedliwości zapewnia jednolitą wykładnię prawa wspólnotowego przez wydawanie na wniosek sądu państwa członkowskiego orzeczeń wstępnych. W przypadku wątpliwości interpretacyjnych sąd krajowy może zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości z wnioskiem o dokonanie interpretacji prawa wspólnotowego. Jeżeli problem interpretacyjny pojawia się w sprawie toczącej się przed sądem krajowym, od rozstrzygnięcia, której nie przewidziano odwołania w prawie krajowym, organ ten ma obowiązek wystąpić do Trybunału o wydanie orzeczenia wstępnego.c) na wniosek Komisji Europejskiej podejmuje decyzje wobec państw nie wypełniających zobowiązań traktatowych, d)rozpoznaje spory między państwami członkowskimi lub między tymi państwami a Komisją Europejską, e) rozpoznaje i rozstrzyga spory pomiędzy Instytucjami Europejskimi a ich pracownikami (Trybunał Spraw Pracowniczych). Ze skargą do Trybunału mogą wystąpić organy Wspólnot lub państwa członkowskie, natomiast osoby fizyczne i prawne nie są do tego upoważnione. Orzeczenia Trybunału mają charakter ostateczny. Urzędowym językiem Trybunału jest język francuski.

86.Rola, struktura i funkcje Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów

KES: organ doradczy i opiniodawczy Unii Europejskiej, powołany do życia w 1957 roku na mocy traktatu rzymskiego. Reprezentuje na forum unijnym przedstawicieli szeroko rozumianego zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego, wywodzących się z różnych grup zajmujących się działalnością gospodarczą i społeczną. Są to m.in. pracodawcy, związki zawodowe, rolnicy, konsumenci i pozostałe grupy interesów. Głównym zadaniem Komitetu jest sprawowanie funkcji doradczej wobec Rady Unii Europejskiej, Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej w kwestiach dotyczących polityki gospodarczej i społecznej. Trzy podstawowe funkcje Komitetu Ekonomiczno-Społecznego zostały określone w następujący sposób: a)Komitet przedstawia swoją opinię Radzie, Komisji i Parlamentowi Europejskiemu albo na ich wniosek, albo z własnej inicjatywy. Przeciętnie EESC opiniuje 170 dokumentów rocznie (około 15% z własnej inicjatywy). W niektórych kwestiach instytucje są zobowiązane do zasięgania opinii Komitetu np. wtedy, gdy chodzi o swobodny przepływ ludzi, swobodę osiedlania się, współpracę w kwestiach socjalnych, zagadnieniach związanych z oświatą, ochroną zdrowia i praw konsumenta, a także ochroną środowiska i rozwoju regionalnego, polityką zatrudnienia, ustawodawstwem społecznym i równouprawnieniem płci. Opinie Komitetu nie są dla nich wiążące, mają wyłącznie charakter doradczy. Często są traktowane jako miernik społecznej akceptacji danego projektu. b) zachęca społeczeństwo obywatelskie do większego angażowania się w kształtowanie polityki UE c) wzmacnia rolę społeczeństwa obywatelskiego w krajach nienależących do UE oraz pomaga tworzyć struktury doradcze. KR: organ doradczy i opiniodawczy Unii Europejskiej, powołany do życia w 1994 roku na mocy Traktatu o Unii Europejskiej z Maastricht i reprezentujący interesy 250 regionów, na które podzielona jest Unia Europejska.

---