regional wyk, edukacja, wykłady i notatki, geologia


Wykłady z Geologii Regionalnej dr hab. Witold P. Alexandrowicz

W Polsce występują wszystkie jednostki strukturalne Europy.

Piętro strukturalne- jest to zespół skał sfałdowanych w tym samym czasie i w tym samym stylu oddzielany od innych (niższych lub wyższych lub starszych i młodszych) pięter strukturalnych niezgodnościami.

Piętro strukturalne (od starszych do młodszych):

Prekambryjskie piętro strukturalne w północno wschodniej Polsce cokół krystaliczny platformy

STRATYGRAFIA:

Kompleksy i serie skalne

  1. Metamorficzna seria białowieska

  2. Metamorficzna seria Wojnowska

  3. Metamorficzna seria Krynkowska

  4. Metamorficzna seria Czarnej Hańczy

  5. Metamorficzna seria Łukowska

Główną rolę w budowie tych skał odgrywają skały metamorficzne - gnejs i granit.

  1. Metamorficzna seria Jadowska

  2. Seria granitoidów Białki

  3. Seria granitoidów Wisznickich

  4. Seria granitoidów Centralnych

  1. Intruzja gabrowa jeziora Śniardwy

  2. Intruzja Sjenitowa Ełku

  3. Suwalska intruzja anortozytowo-norytowa

  1. Seria granitoidów północnych (górny proterozoik)

TEKTONIKA POLSKI NE:

Możemy wyróżnić trzy główne elementy tektoniczne:

Są to masywy:

PRESVEKOFENNOKARELSKIE:

Po orogenezie Gotydyjskiej obszar został wypiętrzony i pocięty uskokami powstały zręby i rowy tektoniczne na nierównej powierzchni osadziły się piaskowce Jotnickie.

EOKAMBR: Seria osadów lądowych (osady lądowe to osady, nie tworzące się w morzu), a w górnej części morskie, są to piaskowce i mułowce oraz wapienie, osady są bez fauny, w obrębie tych osadów występują dwa poziomy TYLLITÓW (osad morenowy, który przeszedł proces lityfikacji). W obrębie osadów EOKAMBRU wyróżniamy serie:

KALEDOŃSKIE PIĘTROSTRUKTURALNE:

TEKTONIKA

Biorąc pod uwagę głębokość zalegania stropu cokołu krystalicznego, oraz wykształcenie skał pokrywających mamy 5 wielkich jednostek:

  1. Wyniesienie Łeby jest to jednostka podniesiona, strop cokołu na głębokości od 1000 m, strop obniża się na SE, wyniesienie jest przykryte bardzo słabo rozwiniętym piętrem Kaledońskim i słabo rozwiniętym Permomozozoicznym.

  2. Obniżenie Perybałtyckie: strop cokołu na głębokości do 5000m, obniżenie wypełnione jest grubym piętrem kaledońskim (szczególnie sylurem) i grubym Permomezozoikiem, obniżenie ma oś TRZEW-KALININGRAD - ma skrzydła- północne słabo rozpoznane i południowe - fałszywa monoklina - MONOKLINA KĘTRZYŃSKA.

  3. Wyniesienie Mazursko- Suwalskie: strop cokołu na głębokości od 250 do 2000m, obniża się na W, wyniesienie jest pokryte piętrem kaledońskim, w części brzeżnej bardzo fragmentarycznym piętrem Permomezozoicznym, najstarsza formacją kryjącą jest Jura, wyniesienie jest ograniczone dwoma fałszywymi monoklinami od N monoklina kętrzyńska, na S monoklina Białowieska

  4. Obniżenie Podlaskie - strop prekambru 4500m, jest wypełnione grubym piętrem Kaledońskim - Gruby sylur i grubym Permomezozoicznym.

  5. Zrębowe Wyniesienie Podlasko-Lubelskie: strop cokołu od głębokości od 500m przykryte dopiero Permem, piętro kaledońskie i mezozoiczne zredukowane, wyniesienie jest pocięte systemem uskoków na rowy i zręby tektoniczne.

Od południowego zachodu platforma jest odcięta wielką strefą uskokową, która jest nazywana Linią TT.

Rów Lubelski - jest to struktura wgłębna niewidoczna na powierzchni i przykryta mezozoikiem.

Struktura Koszalin-Chojnice:

Na granicy Syluru i Dewonu miały miejsce fałdowania Areńskie- osady te zostały bardzo silnie sfałdowane, a następnie zerodowane, także piętro Waryscyjskie leży z niezgodnością kątową i erozyjna.

- piaskowce i mułowce- Wizen

Permomezozoiczne piętro strukturalne.

Pierwszy Cyklotem: Werra (Z-1) ciemne łupki ilaste, z bogatą fauną (z zachowanymi rybami) skały te są bardzo mocno okruszcowane miedzią. Skała ta nazywa się: Łupek Miedzionośny.

- Silnie porowate białe wapienie - Wapienie Cechsztyńskie

- Formacja Salinarna: Anhydryt dolny, najstarsza sól kamienna, najstarsza sól potasowa, anhydryt górny

Cyklotem drugi: STRASSFURT (Z-2)

- Ciemne łupki - Łupki Cuchnące

- Silnie porowate i bardzo zróżnicowane dolomity - Dolomit Główny (największy w Europie zbiór ropy naftowej)

- Formacja Salinarna: Anhydryt podstawowy

Starsza sól kamienna

Starsza sól potasowa

Anhydryt kryjący

Cyklotem trzeci: LEINE (Z-3)

- Czerwone iły z kryształami soli - czerwony ił solny

- Uławicone dolomity porowate - Dolomity Płytowy

- Formacja Salinarna: Anhydryt główny

Młodsza sól kamienna

Młodsza sól potasowa

Cyklotem czwarty: ALLER (Z-4)

- Szary ił solny (dolny)

- Anhydryt pegmatytowy dolny

- Najmłodsza sól kamienna dolna

- Anhydryt pegmatytowy górny

- Najmłodsza sól kamienna górna

- Ił solny górny

- Najmłodsza sól kamienna stropowa

- Anhydryt graniczny

Miąższość Cechsztynu jest miejscami bardzo duża, w obrębie osadów Cechsztynu wyróżniamy 4 facje zależne od wykształcenia osadów:

- Przedsudecki (wszystkie cyklotemy, ale nie ma soli)

- Kujawsko Pomorski (pełne wykształcenie)

- Nadbałtycki (kompletny Z-1, Z-2 i brak soli z Z-3, Z-4)

- Podlaski (brak osadów chemicznych, nie ma soli, anhydrytów, dolomitów i wapieni są iły).

- Iły z kryształkami gipsów i soli oraz charakterystyczną warstwą piaskowca z odciskami roślin- (piaskowiec trzcinowy) Kajper Gipsowy

- Na N ciemne iły - pomorska facja dolnego Malmu

- W centralnej Polsce Margle - Facja Marglista

- Iłowce ze szczątkami roślin - bagienna facja dolnego Malmu- wiek dolny Oksford.

- Białe organogeniczne wapienie wiek górny Oksford i Kimeryd

- Ciemne mułowce z wapieniami - Tyton

- Białe piaski kwarcowe- piaski z białej Góry - Hoteryw i Barrem

- Jasne piaski z fosforytami - Apt

- Luka sedymentacyjna - Alb

- wapienie, opoki - Turon

- Zróżnicowanie facjalne:

W E Polsce - kredy piszące

W centralnej Polsce w najgłębszej części są margle, a w W Polsce - gezy i opoki: koniak, santon, kampan, mastrycht - senon.

Osady permomezozoiku były lekko sfałdowane na granicy kredy / paleogenu, lokalnie sedymentacja kredy kontynuowała się. Dla geologii N Polski najważniejszymi wydzieleniami Permomezozoiku są: cechsztyn i górna kreda.

STRUKTURY TEKTONICZNE PÓŁNOCNOZACHODNIEJ POLSKI:

Synklinorium (niecka) brzeżne:

Antyklinorium Środkowopolskie:

SYNKLINORIUM SZCZECIŃSKO- ŁÓDZKO- MIECHOWSKIE

MONOKLINA PRZEDSUDECKA

Wał Kujawsko-Pomorskie

Antyklinorium Pomorskie w N części Antyklinorium wyróżniamy 3 antykliny:

Antykliny Kamienia Pomorskiego i Kołobrzegu są rozdzielone synkliną Trzebiatowa. A w antyklinach występuje Jura dolna, synklina Trzebiatowa jest wypełniona Kredą górna. Osie Antyklin Kamienia Pomorskiego i Kołobrzegu są zbieżne, na przecięciu osi znajduje się najwyższa elewacja antyklinorium, w której odsłania się Kajper. W kierunku S osie antyklin rozbiegają się i tworzą 2 nowe antykliny:

Rozdzielone płytką synkliną - synklina Skórki. W antyklinie Piły jest Jura górna, w antyklinie Nakła Jura dolna, a w synklinie Skórki Jura górna. Antyklina Nakła jest zgodna z osią Antyklinorium, a antyklina Piły nie. Synklinorium Szczecińskie jest formą symetryczną, depresja Inowrocławia: jest to płytkie obniżenie wypełnione dolną Kredą, antyklina Kujawska jest formą wybitnie nie symetryczną, skrzydło NE jest łagodne a skrzydło SW jest bardzo strome, pionowe lub obalone. Najistotniejszą rolę w tektonice antykliny Kujawskiej odgrywa tektonika solna. Najważniejszą elewacją antykliny kujawskiej jest antyklina Kłodawy- Iglicy, w podłożu której znajduje się wsad diapirowy Kłodawy. Odsłania się tam Jura dolna. Wał Kujawsko-Pomorski jest osią struktur NW Polski:

Synklinorium Szczecińsko-Łódzko-Miechowskie:

Synklinorium Szczecińskie to symetryczna, niesfałdowana struktura wypełniona górną Kredą o miąższości do 1400m.

Rygiel Szamotuły - Oborniki struktura podniesiona i składająca się z kilku synklin i antyklin, antykliny są utworzone z Jury górnej, jest to przedłużenie antykliny Piły.

Niecka Łódzka - forma niesymetryczna, jest wypełniona Kredą górną o miąższości do 800m, posiada odnogę o niezgodnej z nią osi, jest to Niecka Tomaszowska (wypełniona dolną Kredą). Niecka Tomaszowska rozdziela 2 antykliny, od N jest to Antyklina Gielniowa, a od S Antyklina Radoszyc, antykliny te wchodzą w skład mezozoicznego obrzeża Gór Świętokrzyskich.

Regiel Radomska - struktura podniesiona, którą tworzą 2 antykliny obcięte uskokami, wypełnione Jurą górną - przedłużenie Antyklin Radoszyc.

Niecka Miechowska - (patrz monoklina Śląsko- Krakowska)

Monoklina Przedsudecka - NE granice wyznacza Jura, granice SW wyznacza wielki uskok, który nazywa się Dyslokacją Dolnej Odry. W kierunku SE Monoklina Przedsudecka płynnie przechodzi w monoklinę Śląsko- Krakowską.

Wszystkie struktury NW mają kierunek NW-SE, struktury te powstały na granicy Kredy i Paleogenu.

KENOZOICZNE PIĘTRO STRUKTURALNE W N POLSCE

Paleogen- dominuje sedymentacja lądowa (typowe wydzielenie - pstre iły ze szczątkami roślin - Iły Toruńskie, W najniższym Paleogenie lokalnie zaznacza się kontynuacja sedymentacja Kredy tworzą się margle i gezy.

Neogen - piaski i iły z bardzo grubymi pokładami węgla brunatnego - Mioceńska Formacja Produktywna, powyżej leżą pstre iły - Iły Poznańskie.

Powyżej leżą glacjalne osady Plejstocenu.

GÓRY ŚWIĘTOKRZYSKIE I ANTYKLINORIUM DOLNEGO SANU

Góry świętokrzyskie - stratygrafia i Prekambr, na obszarze gór świętokrzyskich skały prekambru odsłaniają się w 1 miejscu są to:

KALEDOŃSKIE PIĘTRO STRUKTURALNE - w górach świętokrzyskich zaznacza się zróżnicowanie na 2 typy facjalne:

  1. Strefa N- są osady głębokiego morza o pełnym profilu, jednostka nosi nazwę: Jednostka Łysogórska.

  2. Strefa S- osady płytkiego morza z dużą ilością luk stratygraficznych - Jednostka Kielecka.

Kambr dolny - Jednostka Łysogórska - brak

Kambr środkowy i górny - są to cienko ławicowe i średnio ławicowe piaskowce kwarcytowe z nielicznymi trylobitami i krzemionkowe łupki.

STREFA KIELECKA:

Kambr dolny - cienko ławicowe piaskowce kwarcytowe z licznymi trylobitami (HOLMIA)

Kambr środkowy cienko ławicowy piaskowiec z liczną fauną a w szczególności charakterystyczny jest Trylobit PARADOXIDES, lokalnie występują płytkowodne piaskowce z ripplemarkami, ze śladami działalności życiowej trylobitów - Piaskowce z Wiśniówki

Kambr Górny - ruchy fazy Sandomierskiej - nie ma sedymentacji.

Ordowik:

Strefa łysogórska, Ordowik jest nierozdzielony i jest reprezentowany przez ciemnoszare łupki z graptolitami, w najwyższej części Ordowiku, pojawiają się Bentonity (skała powstająca z wietrzenia podmorskiego tufów wulkanicznych).

Jednostka Kielecka - Ordowik leży niezgodnie na Kambrze nie ma najniższego Ordowiku, Najstarszym osadem Ordowiku są piaskowce z Ramienionogami (ORTHIS) - Warstwy z Bukówki - Piaskowce Ortidowe (Arenig). Jasne Detrytyczne wapienie z licznymi Trochitami liliowców - Wapień z Mujczy (Landeil i Lanwirn - środkowy Ordowik).

Powyżej leżą ciemne łupki pelagiczne z Graptolitami i poziomami Bentonitów - Karadok i Aszgil.

Sylur:

Część dolna w obu jednostkach jest identyczna,

-Czarne łupki graptolitowe - wiek Landower, Wenlok i dolny Ludlow. Powyżej łupków z niezgodnością leżą:

Po dolnym Ludlowie w obu jednostkach doszło do fałdowania: fałdowania były silniejsze w Jednostce Kieleckiej, jest to faza Ardeńska Orogenezy Kaledońskiej. W Jednostce Kieleckiej po orogenezie następuje przerwa w sedymentacji, trwająca aż do Emsu. W Strefie Łysogórskiej fałdowania były słabe, jest ciągłość sedymentacyjna, a Dewon leży prawie zgodnie, szarogłazy są syn orogeniczne lub wczesno postorogeniczne.

Dewon (dolny):

Jednostka lysogórska: w obrębie tej facji występują 2 poziomy piaskowców z bardzo licznymi szczątkami ryb pancernych.

Jednostka Kielecka - tylko osady Emsu - Old Red.

Dewon Środkowy: w obu jednostkach występują takie same osady, są to: Piaskowce z Tentaculites (mięczak), powyżej występują mułowce z ramienionogami - Warstwy Grzegorzewskie - wiek obu to Eifel, powyżej masywne wapienie rafowe - Rafy Stromatoporowoamfiporowe, w nieco głębszych częściach zbiornika tworzyły się zielone łupki z Tentaculites - Warstwy Nieczulickie, Wapienie z Tentaculites, Wapienie z Rogowcami - Warstwy Kostomłockie, Wapienie z amonitami - Wapień z Manticoceras, wszystkie te wyliczenia zaliczamy do piętra Żywet.

Dewon górny: Fran - występują wapienie rafowe z koralowcami - Warstwy Kadzieńskie, Famen - pelagiczne cienkoławicowe wapienie z amonitami (na granicy Franu i Famenu miało miejsce trzecie, co do wielkości wielkie wymieranie i wymarły wszystkie organizmy rafowe).

Karbon - nie ma podziału na strefę Kielecką i Łysogórską, istnieje tylko strefa Kielecką, którą dzielimy na 2 strefy facjalne: Struktura Wschodnia - Kielecko-Łagowska- piaskowce i łupki z amonitami (głębokomorskie „Facja Kulm”), Region Zachodni - Gałęzicki - płytkowodne wapienie z bogatą fauna - Wapień Węglowy. Osady obu w strefach reprezentują tylko Karbon dolny, po tym czasie miały miejsce ruchy orogenezy waryscyjskiej, które doprowadziły do silnego sfałdowania gór Świętokrzyskich i uformowania głównych jednostek tektonicznych.

Tektonika trzonu paleozoicznego Gór Świętokrzyskich- wymienione wcześniej strefy facjalne tworzą również odrębne jednostki tektoniczne.

Budowa tektoniczna Strefy Łysogórskiej

Budowa tektoniczna Jednostki Kieleckiej

MEZOZOICZNE OBRZEŻENIE GÓR ŚWIĘTOKRZYSTKICH

Perm:

Czerwony spągowiec: bardzo grubo ziarniste zlepieńce utworzone z materiału lokalnego - głównie Dewonu - osad pustynny lub rzek okresowych - jest to Zlepieniec Zygmuntowski.

Cechsztyn: nie można wydzielić cyklotemów, czarne wapienie z bardzo bogatą fauną, czerwone iły z kryształkami gipsów - 2 poziom Zlepieńców Zygmuntowskich

Trias: Jest różnie wykształcony w części N i S, północna część mezozoicznego obrzeżenia gór Świętokrzyskich.

Trias Dolny: pstry spągowiec - czerwone piaskowce laminowane, występują tu typowe struktury dla piasków wydmowych, są to osady pustynne a nazywają się: Piaskowce z Tumlina, dolny Trias jest lądowy, a w wyższej części pojawiają się wkładki osadów morskich- najwyższy pstry piaskowiec - Ret, Wapień Muszlowy - osady płytkomorskie - wapienie z bardzo licznymi szczątkami - głównie małży - Wapień z Gervilea.

Trias Górny: lądowy, występują szare Iły z kryształkami gipsów - Kajper.

STREFA POŁUDNIOWA: lokalnie występują czerwone piaskowce wydmowe - dolny i środkowy Pstry Piaskowiec, powyżej jasnoszare wapienie i komórkowe dolomity. Skały zawierają liczne mięczaki (ślimaki) - Ret (jest początkiem transgresji). Wapień Muszlowy - dolna i górna część Wapienia Muszlowego to płytkomorskie wapienie z fauną, w części stropowej występują dolomity- komórkowe (próżnie dolomitów są związane z usuwaniem kryształków gipsu). Powyżej leżą Pstre Iły - Kajper.

Jura Dolna: wykształcona jako grubo ławicowe piaskowce silnie wapniste oraz zlepieńce bez fauny, są to osady lądowe. Wśród nich występują charakterystyczne, ale lokalne wkładki:

- Białe piaskowce kwarcowe - Piaskowiec Szydłowiecki

- Glinki ogniotrwałe - Ćmielów.

Jura Środkowa: charakterystycznym osadem są czarne iły z syderytami - iły rudonośne- Aalen, Bajos, Baton. Od Keloweju zaczyna się transgresja na terenie całej Polski, piaskowce wapniste - wapienie piaszczyste, wapienie oolitowe - z bardzo bogata fauną - głównie amonitów.

Jura Górna- białe wapienie z amonitami - Oxford, powstają wapienie oolitowe i onkolitowe z bardzo liczną fauną (BAHAMID) - Kimeryd, powyżej leżą ciemne iły margliste tylko w północnej części - Tyton.

Kreda: utwory kredy nie są wliczane do mezozoicznego obrzeżenia i należą do pasa niecek.

TEKTONIKA; w górach świętokrzyskich w obrzeżeniu mezozoicznym wyróżniamy 3 obszary tektoniczne:

Przedłużeniem Antykliny Radoszyc jest Rygiel Radomska.

Antykliny te są rozdzielone Niecką Tomaszowa, która jest wypełniona Dolną Kredą - jest to odnoga niecki Łódzkiej.

SUDETY I BLOK PRZEDSUDECKI

Sudety jest to element Prekambryjsko-Paloezoiczny odsłonięty na powierzchni.

Blok przedsudecki - jest to element Prekambryjsko-Paleozoiczny przykryty paleogenem, neogenem i czwartorzędem, ale stanowi on całość z Sudetami.

Sudety są N obrzeżeniem bloku Czeskiego (Masyw Moldanowski) - Masyw Prekambrysjki.

Podział Sudetów na linii N-S.

Blok przedsudecki i sudecki są rozdzielone sudeckim uskokiem brzeżnym.

Podział Sudetów na linii W-E:

Sudety właściwe dzielą się na:

PREKAMBRYJSKIE piętro strukturalne w Sudetach:

Archaik: Najstarszym elementem Sudetów jest kra gnejsowa gór sowich utworzona z gnejsów oczkowych- Gnejsy Sowiogórskie - są to paragnejsy (metamorfoza skał osadowych). Wiek tych gnejsów został określony na około 2 miliardy lat - najstarsze skały w Polsce (na powierzchni). Gnejsy te powstały w wyniku metamorfozy po fałdowaniu orogenezy Moldanubskiej.

Proterozoik: Okres Proterozoiku wiąże się z powstaniem kilku masywów Krystalicznych leżących zarówno w Sudetach i jak i w bloku przedsudeckim.

Proterozoiczne masywy w Sudetach właściwych:

  1. Blok Izerski (Metamorfik Gór Izerskich)

  2. Metamorfik Karkonoszy wschodnich- Metamorfik Rudaw Janowickich

  3. Metamorfik Gór Bystrzyckich i Orlickich

  4. Metamorfik Kłodzki

  5. Metamorfik Lądka i Śnieżnika Kłodzkiego

  6. Metamorfik Gór Kaczawskich

Ad 1. Składa się z 4 głównych typów skał:

  1. Gnejsy oczkowe i laminowane („paragnejsy” nazwano je Gnejsami Izerskimi) w obrębie tych gnejsów występują słabiej zmetamorfizowane skały- łupki krystaliczne tworzące równoleżnikowe pasy:

Najbardziej na S- Pas Szklarskiej Poręby

Pas Starej Kamienicy (największy)

Pas Złotnik Lubańskich

  1. Granity- powstał w wyniku granityzacji gnejsów Izerskich - Granit Ramburski

  2. Granity Czerwonawe- powstałe w wyniku granityzacji gnejsów Izerskich i granitów Ramburskich - Granity Zawiadowskie

  3. Leukogranity - tworzące żyły we wcześniej wymienionych typów

Ad 2. Jest to element o przebiegu struktur N-S dzielący się na 2 strefy:

  1. Zachodnia - składa się głównie z łupków i gnejsów, występują tu: Gnejsy Oczkowe - odmiana dominująca - Gnejsy Kowarskie, Gnejsy Laminowane - Gnejsy z Miedzianki, Gnejsy ołówkowe - Gnejsy z Małej Upy.

  2. Wschodnia- charakteryzuje się dominacja Amfibolitów.

Ad 3. Zbudowane z gnejsów oczkowych przechodzących w migmatyty - Gnejsy bystrzyckie

Ad 4. Występują bardzo różnorodne skały metamorficzne; najważniejszą ich odmianą są gnejsy laminowane- Gnejsy ze Ścinawki.

Ad 5. Występuje kilka generacji skał:

  1. Paragnejsy laminowane mające odmiany zbliżone do granitów - Gnejsy Gierałtowskie

  2. Oczkowe gnejsy powstałe z metamorfozy Gnejsów Gierałtowskich (Śnieżnickie)

  3. Łupki krystaliczne tworzące 4 pasy zbiegające się w północnej części Masywu - Seria Strońska.

Ad 6. Występują tutaj słabo zmetamorfizowane łupki i fyllity najwyższego proterozoiku - Łupki Radzimowickie.

Masywy proterozoiczne na bloku przedsudeckim: (wszystkie zbudowane głównie z granitów)

Proterozoiczne skały ultrazasadowe: tworzą one masywy, są to perydotyty, zwykle zserpentynizowane. Największym masywem jest Masyw Ślęży-Sobótki, duży jest też Masyw Szklar.

Kaledońskie piętro strukturalne - utwory występują w: Górach Kaczawskich, Górach Bardzkich oraz metamorfiku Lądka-Śnieżnika Kłodzkiego. Na łupkach radzimowickich leżą białe, masywne krystaliczne wapienie z Archeocyatus, w Polsce jest to wapień Wojcieszowski, wieku dolny Kambr. Powyżej lezą zieleńce, powstałe w wyniku słabego metamorfizmu bazaltów. Zieleńce te mają zachowane struktury poduszkowe. Formacja zieleńcowa - wiek środkowy i górny Kambr. Jest ich dużo, ok. 2 km. Ordowik - kwarcyty bez fauny. Sylur Dolny - czarne łupki graptolitowe.

Góry Bardzkie: kambr - brak, ordowik - kwarcyty bez fauny, sylur dolny - czarne, skrzemionkowane łupki z graptolitami - Łupki ze Zdanowa.

Metamorfik Lądka-Śnieżnika: kambr na łupkach serii strońskiej, lokalnie leżą łupki chlorytowe z wkładkami wapieni, podobnych do wojcieszowickich (w tych jednak nie ma skamieniałości, a w wojcieszowickich są) - wapienie sławęcickie - wiek dolny kambr, młodszych ogniw nie ma. Być może kaledońskiego wieku są niektóre skały metamorficzne w obrębie masywów wymienionych na poprzednim wykładzie.

Warysycjskie piętro strukturalne występuje w: depresji Świebodzic, Górach Bardzkich, Niecce Śródsudeckiej, Niecce Północnosudeckiej, Sudetach Wschodnich (struktura śląsko-morawska).

Depresja Świebodzic: dewon - rzeczne żwiry (to nie zlepieńce), utworzone głównie ze skał metamorficznych (prawdopodobnie dolny dewon), dewonu środkowego, górnego, ani karbonu nie ma.

Góry Bardzkie: dewon - brak dolnego i środkowego dewonu, górny to wapienie stroma toporowo-amfiporowe (wiek Fran), powyżej są pelagiczne wapienie z amonitami z rodzaju Clymenia, warstwy wapienia klimeniowego (wiek famen). Kartbon - bardzo gruba seria piaskowców i łupków z mniejszym udziałem zlepieńców oraz z pojedynczymi ławicami bogatych w faunę wapieni. W obrębie tych osadów można wyróżnić około 40 cykli sedymentacyjnych.

Niecka Śródsudecka: dewon - znane są tylko wapienie stroma toporowo-amfiporowe (Fran) w bardzo nielicznych miejscach. Karbon dolny - jak w górach bardzkich, lecz jest go mało, karbon górny - formacja produktywna węgla kamiennego - Dolnośląskie Zagłębie Węglowe, Profil Zagłębie. Najstarsze są ciemne łupki z detrytusem roślinnym i kilkoma cienkimi pokładami węgli, nazywają się Warstwy Wałbrzyskie, wiek dolny namur, grubo ławicowe piaskowce z detrytusem roślinnym i soczewkami węgli nazywają się Warstwy Z Białego Kamienia - wiek górny namur. Powyżej są arkozowe piaskowce z licznymi pokładami węgli o grubości do metra - to jest główna siła tego złoża - Warstwy Żalcerskie - wiek dolny westfal.

Niecka północnosudecka - dewon brak, dolny karbon - brak, górny karbon - występują tutaj arkozowe piaskowce z detrytusem roślinnym (bez węgla) wieku westfal.

Sudety Wschodnie, struktura Śląsko-Morawska: na krystalicznych skałach metamorfiku Sudetów Wschodnich leży gruba seria fyllitów i lekko zmetamorfizowanych szarogłazów - dolny i środkowy dewon z małym znakiem zapytania (?) Powyżej leżą łupki z fauną - są to warstwy Andelohorskie (warstwy z Andelskiej Hory). Karbon dolny - reprezentowany przez monotonną serię piaskowców i łupków z porządnym udziałem zlepieńców (flisz, typowy głębokomorski) - jest to typowa facja dolnego karbonu w Europie - facja KULM. Facja Dinant - facja wapieni węglowych, kulm morawski. Górny karbon - leży zgodnie na dolnym (patrz GZW)

Waryscyjskie intruzje granitowe: w Sudetach występują liczne intruzje granitowe - jest to postorogeniczny magmatyzm waryscyjski. Wszystkie intruzje mają wiek westfal. Granit tatrzański jest tego samego wieku. Intruzja Strzelina, Intruzja Żulowej, Intruzja Białej-Lądeckiej, Intruzja Jawornicka, Intruzja Kłodzko-Złotostocka, Intruzja Kudowej, Intruzja Nowego Hradka, Intruzja Strzegom-Sobótka, Intruzja Karkonoska (największa i najważniejsza).

W obrębie niecki śródsudeckiej występują intruzje skał subwulkanicznych głównie porfirów: Lakkolit Chełmnca, Pasmo Wałbrzych-Grzmiąca.

Piętro permo-mezozoiczne: niecka śródsudecka i północnosudecka.

Perm (śródsudecka) czerwony spągowiec - czerwone piaskowce lądowe bez fauny, w ich obrębie występują: poziom skał wulkanicznych (tufy i melafiry) oraz poziom i piętro eruptywne. Cechsztyn - wapienie i dolomity o bardzo małej miąższości i bardzo lokalnie.

Perm (północnosudecka) czerwony spągowiec jak niecka śródsudecka tylko, że bez wulkanitów, cechsztyn - zaznacza się podział na 4 cyklotemy. W cyklotemach tych nie ma osadów chemicznych i węglanów, są tylko czerwone i pstre iłowce. Najbardziej charakterystycznym osadem są rozpoczynające sekwencję margle okruszcowane miedzią i zwą się Margle Kaczawskie.

Trias (śródsudecka) pstry piaskowiec - uławicone piaskowce (piaskowiec deskowy) środkowego i górnego triasu brak. Trias (północnosudecka) piaskowce deskowe, Trias środkowy - bardzo cienka seria wapieni z fauną, górnego triasu brak. Jury brak w obu nieckach.

Kreda (śródsudecka) dolnej brak, górna wykształcona jako gruboławicowe wapniste piaskowce, pocięte szczelinami ciosowymi, nazywają się piaskowiec ciosowy, wiek cenoman, koniak; niecka północnosudecka jak śródsudecka, utwory kredy występują także w tektonicznym zapadlisku rozwiniętym w N części struktury śląsko-morawskiej. Są to morskie margle i wapienie z bardzo liczną fauną - wiek cenoman, koniak, struktura niecka opolska.

Kenozoiczne piętro strukturalne: paleogen - brak, neogen utwory występują jako nieciągła pokrywa na bloku przedsudeckim i są reprezentowane przez czerwone i pstre iły. W zachodniej części Sudetów utwory miocenu wypełniają rozległe zapadlisko tektoniczne pocięte uskokami o nazwie Niecka Dędliniec-Żytawa /Zittau/ Niecka ta jest wypełniona piaskami i iłami z bardzo grubymi pokładami węgli brunatnych. Z miocenem wiąże się także rozwój wulkanizmu bazaltowego głównie w górach kaczawskich i na bloku izerskim.

TEKTONIKA SUDETÓW:

Sudety mają budowę blokową, poszczególne bloki przeszły inna historię tektoniczną, bloki są oddzielone od siebie uskokami, najważniejszymi uskokami w Sudetach są:

  1. Sudecki uskok brzeżny (SUB)

  2. Sudecki uskok wewnętrzny (SUW)

Obydwa te uskoki są wieku Mioceńskiego.

Kra Gnejsowa Gór Sowich - jest to najważniejszy i najstarszy element Sudetów, była ona bardzo mocno pofałdowana i zmetamorfizowana od S odcina ją SUW, a od E strefa dyslokacyjna Niemczy. Kra jest przecięta przez SUB.

Depresja Świebodzic - przylega do kry od NW jest to zapadlisko tektoniczne wypełnione Dewonem, od N ogranicza ją SUB, a od S SUW.

Góry Bardzkie - przylegają do Kry od SE. Jest to orogen Waryscyjski bardzo silnie sfałdowany w górnym Karbonie. Od N ogranicza go SUB a od S SUW.

Trzy wymienione wyżej jednostki tworzą zrąb tektoniczny.

Niecka Śródsudecka - jest to lekko wewnętrznie sfałdowane zapadlisko tektoniczne wypełnione osadami wieku Waryscyjskiego i Permomezozoicznego (niecka ma regularną budowę). W S części niecki znajduje się rów tektoniczny, nazywany Rowem Górnej Nysy i ma on przebieg N-S, od W i E ograniczony jest wielkimi uskokami, rów jest wypełniony osadami górnej Kredy, wzdłuż stref uskokowych Kreda kontaktuje się bezpośrednio z osadami Prekambru.

Masyw Karkonosze - jest to intruzja granitowa o formie Harpolitu, wokół intruzji rozwinięte są strefy kontaktowe. Intruzja Karkonoska dzieli 2 Prekambryjskie masywy metamorficzne sfałdowane i zmetamorfizowane w prekambrze. Na W jest to metamorfik Gór Izerskich o równoleżnikowym układzie struktur, na E jest to Metamorfik Rudaw Janowickich o południkowym układzie struktur.

Góry Kaczawskie: orogen Kaledoński bardzo silnie sfałdowany, najwyższą elewacją jest antyklina Starej Góry, w której jest niewielka wychodnia Prekambru, a same góry są utworzone z piętra kaledońskiego, od N odcięte przez SUB w obrębie gór kaczawskich, znajduje się wielkie zapadlisko tektoniczne nazywane Niecką Północnosudecką. Niecka ta jest wypełniona Kredą, w jej obrębie wyróżniamy 3 formy antyklinarne są to: Antyklina Lwówka, Antyklina Leszczyn i Bolesławca oraz Wielki Rów tektoniczny wypełniony Permem - Rów Lwenia.

TEKTONIKA BLOKU PRZEDSUDECKIEGO: blok dzielimy na 2 części:

Granice pomiędzy tymi grupami stanowi kra gnejsowa Gór Sowich albo Strefą Dyslokacyjna Niemczy.

GÓRNOŚLĄSKIE ZAGŁĘBIE WĘGLOWE I MONOKLINA ŚLĄSKO- KRAKOWSKA:

GZW jest najbardziej wschodnim elementem Sudetów a MŚK jest przedłużeniem monokliny Przedsudeckiej.

Podłoże GZW:

We E części na bardzo znacznej głębokości (nawet 10km) leżą krystaliczne skały Prekambryjskie, głównie gnejsy- Masyw Górnośląski (skały znane tylko z wierceń), Kaledońskie Piętro Strukturalne rozpoznano tylko z wierceń w N i E obrzeżeniu GZW (tak zwana strefa Kraków-Myszków).

Kambr Górny: Łupki i piaskowce z otoczakami Gnejsów, osady te zostały sfałdowane na granicy Kambr- Ordowik

Ordowik: płytko morskie osady, głównie wapieni

Sylur: skały podobne do Ordowickich

Utwory O i S zostały sfałdowane w dolnym Dewonie- Waryscyjskie piętro Strukturalne.

Dewon Dolny: występuje tylko Ems- facja Old Red (znana tylko z wierceń)

Dewon Środkowy: margle z fauną - Eifel (tylko z wierceń), powyżej leżą krystaliczne dolomity ze szczątkami fauny- Dolomity ze Zbrzy, powyżej leżą organogeniczne wapienie stromatoporowo - amfiporowe, czarne wapienie Marmury Dębnickie, oraz wapienie z ramienionogami - Górny Żywet.

Dewon Górny: wapienie stroma toporowo - amfiporowe - Fran, margle wapniste bez organizmów rafowych - Famen

Karbon: leży niezgodnie na Dewonie.

Karbon Dolny: w W części GZW - facja KULM- Kulm Morawski, we E części GZW leżą płytkowodne wapienie tak zwana facja wapieni węglowych reprezentowana przez szare bitumiczne wapienie - wiek Turnej, białe eliptyczne wapienie - Wapień Czaptowski wiek dolny Wizen, powyżej leżą czerwone bulaste wapienie z ramienionogami, powyżej leża jasne uławicone wapienie z glonami (Calcisphera), najmłodsze osady to brekcje i zlepieńce śródformacyjne - Wielka Brekcja - górny Wizen.

Karbon Górny: formacja produktywna węgla Kamiennego GZW. Osady górnego Karbonu są podzielone na 3 grupy:

Grupa brzeżna występuje w W części GZW i tam zawiera węgiel, w E części jest silnie zredukowana i bez węgla, najstarsze są piaskowce i łupki z fauną morską i kilkoma pokładami węgla - Warstwy Pietrzkowickie, powyżej: ciemnoszare Łupki z wkładkami piaskowców z fauną morską i nielicznymi pokładami węgli - Warstwy Gruszowskie, następnie ciemne łupki i piaskowce z nieliczną fauną morską i prawie bez węgla - Warstwy Jaklowickie, łupki z wkładkami piaskowców z fauna morską i licznymi pokładami węgla - warstwy Porębskie, wszystkie te wydzielenia występują tylko w N części GZW, w części E odpowiadają im Warstwy Zalaskie, Florkowskie i Grodzieckie i są to iły i łupki z nieliczną fauna morską- bez węgla. Grupa brzeżna ma miąższość około 3 km i zawiera faunę morską- jest to zagłębie para liczne (morskie) pokłady węgla są zawsze cienkie (nie grubsze niż metr) - wiek Namur (A).

Grupa Siodłowa: reprezentowana przez zlepieńce i piaskowce z detrytusem roślinnym i bardzo grubymi pokładami węgli, w warstwach tych nie ma fauny- nazywają się one warstwy Siodłowe - mają miąższość około 200 m, wiek - Namur (B).

Grupa Łemkowska: piaskowce z wkładkami łupków i grubymi pokładami węgla oraz z fauną słodkowodną - Warstwy Rudzkie. Warstwy Rudzkie i warstwy Siodłowe to jest tzw. Górnośląska Seria Piaskowa, powyżej leżą ciemne łupki z bardzo liczną florą i bardzo nielicznymi pokładami węgla i fauną słodkowodną - Warstwy Orzeszkie (seria Mułowcowa), powyżej arkozowe piaski z licznymi i grubymi pokładami węgla (3-4 m) z słodkowodną fauną - Warstwy Łaziskie, nad nimi arkozowe piaski z nielicznymi pokładami węgla - Warstwy Libiąskie. Warstwy Libiąskie i Łaziskie tworzą tzw. Krakowską Serię Piaskowcową.

Grupa Łękowa miąższość od 1-3 km zawiera faunę słodkowodną, posiada liczne i grube pokłady węgli - Namur (C) i Westfal. Na zerodowanej powierzchni warstw Libiąskich leżą piaski arkozowe zawierające skamieniałe pnie drzew - Arkoza Kwaczawska wieku Stefan.

Tektonika Piętra Waryscyjskiego we E Obrzeżach GZW:

Występuje kilka waryscyjskich form antyklinarnych, najwyższe z nich są podniesione przez Permskie intruzje Porfirowe. Najbardziej znaną formą antyklinarną jest Antyklina Dębnika, w tym obszarze są także rozwinięte wielki rowy tektoniczne, obecnie wypełnione głównie permem, a przebieg uskoków odwzorowują permskie skały wulkaniczne.

Tektonika Samego zagłębia:

Tektonicznie GZW dzieli się na 2 części:

Tektonika Zachodniej Części GZW

Zachodnia część GZW ma tektonikę fałdową, występują tutaj strome fałdy (są strome ponieważ w podłożu znajduje się nieustabilizowana struktura Śląsko Morawska - orogen Waryscyjski), Struktury mają osie N-S, wyróżniamy tu dwa fałdy: Zachodni- Michałowicki, wschodni - Orłowski, oba są strome, niesymetryczne, utworzone z młodszych ogniw grupy brzeżnej (Warstwy Pieczkowickie), występują tu także 2 niecki. Zachodnia - Jejkowicka, Wschodnia - Chwałowicka, niecka Chwałowicka leży między fałdami. Niecka Jejkowicka jest stosunkowo płytka i płaska i wypełniona warstwami Porębskimi, Niecka Chwałowicka jest głębsza i bardziej stroma, wypełniona warstwami Siodłowymi i Ruckimi.

Tektonika Wschodniej Części GZW

Część ta charakteryzuje się obecnością bardzo łagodnych fałdów poprzecinanych licznymi uskokami, w jej podłożu znajduje się sztywny Prekambryjski Masyw Górnośląski, struktury maja przebieg wschód- zachód, centralną strukturą jest Siodło Główne, jest to element podniesiony, bardzo łagodny ciągnący się od Zabrza aż po Mysłowice, jego oś jest falista, na elewacjach są Warstwy Siodła, a w depresjach Warstwy Rudzkie. Od N przylega do niego rozległe obniżenie - Niecka Bytom-Dąbrowa, jest to obniżona, szeroko promienna struktura wypełniona warstwami Łazińskimi, od NE jest ona ograniczona wysoko podniesionym elementem, który nazywa się Grzbiet Dębnicko- Siewierski z wychodnią Dewonu. Najbardziej znanym jego elementem jest antyklina Dębnika. Grzbiet Dębnicko- Siewierski jest pocięty licznymi uskokami, tworzy rowy i zręby tektoniczne, największą taką strukturą jest Rów Sławkowa, Siodło główne od S ograniczone jest przez bardzo rozległą i płaską nieckę głównie wypełnioną warstwami Łazińskimi i Libiąskimi, najbardziej na S tektonicznym elementem GZW jest Siodło Mszana- Jastrzębie utworzone Warstw Siodłowych.

Permomezozoiczne Piętro Strukturalne

Perm: najstarszy osad to białe, masywne, słodkowodne wapienie z liczną fauną, utwór ten nazywamy Martwicą Karniowicką (dolny Perm), powyżej leżą gruboziarniste zlepieńce utworzone z otoczaków wapieni Dewonu i Karbonu, osad pustynny - zlepieniec Myślachowicki (dolny Perm). Dodatkowo z dolnym permem związane są skały wulkaniczne i są to:

  1. Melafiry tworzące pokrywy lawowe

  2. Porfiry kwarcowe i bezkwarcowe tworzące płytkie intruzje, najbardziej znaną strukturą jest lakkolit Zalaski, porfiry tworzą także niezgodne żyły tu i ówdzie (dajki)

  3. Diabazy - sill

  4. Biotytowe tufy Filipowickie

Trias Germański:

Trias Dolny: występuje lokalnie tworzy wypełnienia paleokrasy rozwiniętych głównie w osadach Karbonu - są to czerwone iły lub piaski - Warstwy ze Świerklańca - dolny i środkowy Pstry Piaskowiec, silnie porowate wapienie - Wapienie plamiste i dolomity z małżami i liliowcami - Dolomit z Myophoria, warstwy specten i datocrinus wiek ret.

Trias Środkowy: wapień muszlowy - dolomity i wapienie z małżami i liliowcami, warstwy z Pecten i Datogrinus, powyżej uławicone wapienie z liczną fauną ze zlepieńcami śródformacyjnymi oraz 3 poziomy wapieni falistych - Warstwy Gogolińskie, wiek - Dolny Wapień muszlowy, płytowe i krystaliczne wapienie - Warstwy Górażdżańskie - Dolny Wapień Muszlowy, powyżej leżą faliste wapienie z ramienionogami - Warstwy Terebratulowe, powyżej żółte wapienie - Warstwy Warchowickie, powyżej żółty dolomit z bardzo licznymi glonami - Dipcoloporowe, kolejne są płytowe dolomity z kryształami anhydrytu - warstwy Tarnowickie - środkowy wapień muszlowy, szare margle z wkładkami dolomitów i piaskowców - Warstwy Boruszowickie - górny wapień Muszlowy. Cały kompleks Wapienia Muszlowego uległ lokalnej dolomityzacji i został okruszcowany cynkiem i ołowiem - Dolomit Kruszconosny - wapień Muszlowy.

Kajper: występujące lokalnie iły z gipsem - Kajper Gipsowy.

Retyku praktycznie brak.

Jura Dolna: występuje wyłącznie w N części monokliny, reprezentowana przez lądowe osady - piaskowce i iłowce, czasem z florą.

Jura Środkowa: w jurze środkowej zaznacza się wyraźny podział na dwa obszary sedymentacyjne:

Obszar S Krakowski - Zlepieniec Niegowicki - górny bajos, glinki ogniotrwałe - Glinki Grojeckie, w ich obrębie występują czerwone oolitowe wapienie z bardzo licznymi amonitami - Oolit Baliński, powyżej: wapień piaszczysty, piaskowiec wapnisty z bardzo licznymi amonitami - dolny Kelowej, cienka warstwa stromatolitu, bulaste wapienie z amonitami - Górny Kelowej.

Jura dolna: zielono popielate margle z amonitami- Margle Kardatowe, powyżej białe płytkowodne wapienie wykształcone w 3 odmianach facjalnych:

Te 3 odmiany wapienia zazębiają się wzajemnie i są z górnego i środkowego Oxfordu.

Powyżej leżą margle z wkładkami wapieni - Kimeryd,

Tektonika Monokliny Śląsko- Krakowskiej - jest to monoklina tektoniczna, jest to płyta nachylona na NE pod niewielkim kątem, utworzona na granicy Kredy i Paleogenu, w jej S części znajdują się liczne uskoki o przebiegu W-E tworzące system rowów i zrębów tektonicznych, największa strukturą jest Rów Krzeszowicki wypełniony Miocenem.

Niecka Miechowska - wchodzi w skład Niecki Szczecińsko-Łódzko-Miechowskiej, wypełniona Górna Kredą. Najstarszym osadem są piaski glaukonitowe - Cenoman, powyżej wapienie z otoczakami kwarcu i zębami ryb - utwory te leżą zwykle na ściętej powierzchni wapieni Oxfordu - na platformie abrazyjnej, powyżej leżą zielone i białe margle z czertami oraz licznymi jeżowcami- margle te często spoczywają na platformie abrazyjnej utworzonej na wapieniu Jury albo na wapieniu Turonu - margli Cenomanu.

KARPATY: górotwór alpejski odsłonięty na powierzchni. Karpaty dzielą się na:

Granica między Karpatami wewnętrznymi a zewnętrznymi wyznacza PPS (pieniński pas skałkowy)

Masyw Tatrzański dzielimy na 3 części:

Tatry składają się z dwóch elementów:

  1. Trzon Krystaliczny

  2. Osłona Osadowa

Ad 1. Składa się z 2 elementów:

Intruzja Granitowa i osłona Metamorficzna

Intruzja Granitowa: batolit wieku górny Karbon - Westfal - utworzony z granodiorytów, granity tatrzańskie budują tatry Wysokie.

Osłona Metamorficzna zbudowana głównie z gnejsów i łupków krystalicznych, skały te powstały w wyniku metamorfozy skał osadowych- wiek Ordowik (?), Sylur, Dewon, Dolny Karbon (?), w obrębie tego występowały także ciała granitowe, elementami krystalicznymi Tatr są także czapki krystaliczne; są one utworzone głównie z gnejsów i migmatytów- porwaki tektoniczne.

Ad 2. Osłona osadowa obejmuje skały wieku: Perm, Trias, Jura, Dolna Kreda.

Perm - utwory Permu występują w jednym (w dwóch) miejscach (jedno pewne, drugie nie) zlepieńce czerwone utworzone z materiału lokalnego, czerwone piaskowce i łupki- osad lądowy - Zlepieniec Kopelszadzki, odpowiednik - VERRUCANO facja alpejska.

Od Triasu: zaznacza się podział na 4 (5) stref facjalnych. Wszystkie skały osadowe tatr tworzyły się na S od trzonu krystalicznego lub na nim a w wyniku fałdowania zostały sfałdowane i przerzucone na N.

Jednostka Strażowska - osady stosunkowo głębokiego morza, tworzyły się najbardziej na S, ma ona krótki profil obejmujący tylko środkowy Trias, występuje w najbardziej Zachodniej części Tatr, w Polsce w dolnej części doliny Chochołowskiej, są to czerwone, płytowe, cukrowate (świecące) dolomity - Dolomity z Ramsau- dolny Anizyk, powyżej czerwone wapienie bulaste - Wapień z Reifling- górny Anizyk, powyżej białe margle z bardzo liczną fauna- Margle z Partnach- górny Ladyk.

Jednostka Werchowska - występowanie tej jednostki w Polsce jest dyskusyjne, być może można do niej zaliczyć występujące na zachodzie zboczy doliny Chochołowskiej i są to żółte dolomity diploporowe - Anizyk.

Jednostka Choczańska - złożyła się na wyniesieniu, występuje w zachodniej części Tatr w Polsce w dolinie Chochołowskiej i Kościeliskiej, profil jest krótki - obejmuje Trias górny i dolną Jurę.

Trias: najstarsze są białe i żółte masywne dolomity ze szczątkami fauny- odpowiednik alpejskiej facji - Dolomit Górny - w tatrach Dolomit Choczański - wiek Karnik i Noryk (Kajper), powyżej ciemne wapienie z ramienionogami - Warstwy z Kessen wykształcone w utworach facji Kesseńskiej - Retyk.

Jura: gruby kompleks wapieni krynoidowych (głównie czerwonych rzadziej białych) czasem z rogowcami.

Jednostka Kryżniańska - pełny profil stratygraficzny bez luk, jest szeroko rozprzestrzeniona, jest to największa jednostka osadowa Tatr.

Profil: Dolny Trias: czerwone piaskowce kwarcytowe (najtwardsze skały w tatrach - dolny seis), powyżej piaskowce i pstre łupki- Warstwy z Werfen - górny Seis, powyżej żółte porowate dolomity- Dolomit Komórkowy- dolny kampil, ciemne dolomity i wapienie z małżami - Warstwy Myophoriowe - górny Kambr, Brekcja Anizyjska - Brekcja podstawowa - najniższy Anizyk, bardzo gruby kompleks dolomitów- około 1000m grubości- najważniejsze wydzielenie w tej jednostce - obrębie tych dolomitów występują wkładki różnych odmian wapieni - wiek Anizyk i Ladyn,

Trias górny: czerwone łupki ilaste z wkładkami piaskowców i dolomitów - Kajper Karpacki, powyżej występują 2 zazębiające się facje:

Jura Dolna; bardzo wiele wydzieleń:

Wapienie (raczej płytkowodne) - najważniejszymi utworami są: cienko ławicowe piaskowce fliszowe - Warstwy z Gresten - Hetang

Czerwone wapienie krynoidowe - Toark

Jura Środkowa: czerwone i zielone radiolaryty- I faza pogłębiania basenu - Aalen, Bajos, Baton- jest ich mało, powyżej leżą czerwone wapienie bulaste „z amonitami” facja Ammonitico Rosso,

Jura Górna: czerwone i zielone radiolaryty - Oksford - II faza pogłębiania się basenu: Ammonitico Rosso - Kimeryd, Białe pelagiczne wapienie z Calpionella - facja Biancon - wiek Tyton, Berias, białe masywne wapienie z liczną fauną oraz wapienie rafowe - Murańskie, wiek Walanżyn, Apt, powyżej żółte margle i piaskowce Alb, Cenoman

Jednostka Wierchowa-jest ona szeroko rozprzestrzeniona, ma pełny profil- ma bardzo wiele luk stratygraficznych.

Dolny Trias: patrz jednostka Kryżniańska

Środkowy Trias: gruby kompleks wapieni z wkładkami dolomitów, najbardziej charakterystycznymi skałami są: czarne wapienie ze śladami działalności zwierząt - Wapienie Robaczkowe.

Trias Górny: Kajper Karpacki - Kajper oraz, czarne łupki ze szczątkami roślin - Facja przybrzeżna - Warstwy Tomanowskie - Retyk, w głębszych częściach basenu w Retyku tworzyły się jasne wapienie z małżami.

Na granicy Triasu i Jury doszło do lokalnych wypiętrzeń.

Dolna Jura: bardzo silnie zróżnicowana - głównie wapienna. Na granicy jury dolnej i środkowej doszło do kolejnych ruchów orogenicznych. Najstarszymi skałami są szare piaskowce wapienne - wiek Aalen, czerwony wapień krynoidowy - Bajos, czerwony wapień z konkrecjami hematytowymi - Baton, Ammonitico Rosso - Kelowej.

Jura Górna: jasne, białe wapienie z bardzo liczną różnorodną fauną - Oxford, Beria, powyżej ciemne wapienie z jeżowcami i liliowcami - Walanżyn, Hoteryw, rafowe wapienie z bardzo liczną fauną - Facja Urgon - Barren, Apt, żółte margle z piaskowcami - Apt, Cenoman.

Tektonika Trzony krystalicznego:

Trzon krystaliczny jest niesfałdowany, ale pocięty licznymi uskokami, a w strefach uskokowych występują mylonity, w obrębie trzonu wyróżniamy 3 elewacje i 2 depresje:

Tektonika Osłony Osadowej:

Jednostka Strażowska i Choczańska występują w W części tatr- bardzo silnie sfałdowane - silnie zredukowane tektonicznie

Jednostka Kryżniańska - utworzyła się wielka płaszczowinę, która po przerzuceniu jej nad trzonem, podzieliła się na kilka płaszczowin cząstkowych - są one ponasuwane na siebie - Silnie sfałdowane i zawężone znacznie odcinki profili.

Jednostka Wierchowa: 3 elementy tektoniczne:

Niecka Podhalańśka: obniżenie między tatrami a PPS, wypełnione utworami Paleogenu, posiada 2 serie skalne:

Tektonika: podhale tworzy płaska i słabo zaburzoną wewnętrznie synklinę, skrzydło S opiera się o tatry i leży „zgodnie”, skrzydło N jest odcięte wielkim uskokiem przesuw czym - południowa dyslokacja pienińska, utwory podhalańskie sfałdowały się w Miocenie w fazie sawskiej i styryjskiej.

Pieniński Pas Skałkowy:

Jest to wyjątek w skali światowej, struktura jedyna w swoim rodzaju, bardzo długa i bardzo cienka: od Rumunii po Wiedeń- maks szerokości to 10 km. W obrębie PPS wyróżnia się:

  1. Serię skałkową: w Polsce są to osady Jury i Górnej Kredy

  2. Starszą osłonę skałkową w Polsce -> Kreda środkowa

  3. Młodszą osłonę skałkową w Polsce ->Paleogen

Ad 1. W obrębie PPS wyróżniamy 8 stref sedymentacyjnych:

Jednostka Pienińska

Ad 2.

Jednostka Czorsztyńska

Czarne łupki ilaste z bardzo liczną fauną - formacja łupków ze Skrzypnego, górny aalen, środkowy bajos; białe wapienie krynoidowe - formacja wapieni ze smolegowej - środkowy i górny bajos. Potem są czerwone uławicone wapienie krynoidowe - formacja wapieni z Krupianki, baton. Potem Ammonitico Rosso - kelowej / tyton dolny - formacja wapieni Czorsztyńskich. Powyżej następuje bardzo silne zróżnicowanie w basenie poprzez całą dolną kredę tworzą się bardzo różne typy wapieni.

Starsza osłona skałkowa - formacja margli z jaworek (cenoman / santon) ma troszkę większy zasięg czasowy. Powyżej jest formacja Sromowiecka (górny santon / kampan). Nad nimi mamy wapniste zlepieńce żwirowce ilaste, olistolity, wapniste piaskowce i łupki margliste oraz brekcje i nazywa się to formacja Jarmucka - wiek mastrycht.

Tektonika PPS: niezwykle skomplikowana, są wyróżniane płaszczowiny, nasunięte na północ, płaszczowiny te są silnie zdeformowane, sfałdowane często porozrywane. Generalnie na obszarze PS występują bloki silnie sfałdowanych serii skałkowych tkwiące w sfałdowanych utworach starszej osłony głównie w tych marglach. Pieniny rozwijały się w kilku etapach:

1) Zakończył się albo po osadzeniu formacji sromowieckiej (synorog. Flisz) albo po osadzeniu formacji jarmuckiej. W tym okresie doszło do uformowania się płaszczowin, przesunięcia ich w kierunku N, silnego sfałdowania. Basen Pieniński zwęził się ze 100 do ok. 50 km. Te ruchy orogeniczne związane były z fazami subhercyńską i laramijską. Po tym okresie fałdowań rozwinęła się nowa geosynklina, w której osadziły się formacje fliszowe jednostki magurskiej. Faza ta nazywa się młodszym okresem geosynklinalnym.

2) Jest związany z miocenem - faza sawska i styryjska. W tym okresie doszło do kompresji basenu, który osiągnął dzisiejszą szerokość oraz powstania 2-óch wielkich uskoków przesuwczych, ograniczających PPS od północy i południa (uskoki dziś aktywne). W końcowej fazie fałdowań mioceńskich doszło do rozwoju zjawisk wulkanicznych, których przejawem są żyły i dajki andezytowi.

Karpaty fliszowe - podłoże

Prekambryjskie piętro strukturalne (?); kaledońskie jest znane z nielicznych wierceń - wapienie onkolitowe i łupki graptolitowe (sylur). Waryscyjskie piętro strukturalne (dewon) znane z nielicznych wierceń i otoczaków w obrębie skał fliszowych. Karbon dolny to wapienie węglowe oraz formacja produktywna w karbonie górnym. Permomezozoiczne piętro strukturalne - brak otoczaków permu i triasu, utwory jury, kredy i paleogenu znane są z 3-ech obszarów, jako liczne otoczaki we fliszu występują - Kruhel Wielki koło Przemyśla, - Bachowice koło Wadowic, - okolice Andrychowa, seria skałek Andrychowskich, 4 wielkie bloki skał kredowych, jurajskich i paleogeńskich, tkwiące w osadach fliszowych - są to Porwaki Tektoniczne.

Profil skałek Andrychowskich: wapienie krynoidowe i rafowe. Rafowe to facja wapieni sztranderskich, wiek górna jura, następnie wapienie z rogowcami oraz margle z Proczyn (górna kreda) oraz organogeniczne wapienie i margle - paleogen. Oprócz skał węglanowych w serii andrychowskiej występują też mylonity, prawdopodobnie starsze od skał węglanowych.

Flisz Karpat Zewnętrznych: Zbudowane są z osadów fliszowych o bardzo dużej miąższości, reprezentujących czas od najwyższej jury po najniższy miocen; utwory te są sfałdowane i przesunięte ku północy na odległość 60-100 km i leżą na tym (?) podłożu). W obrębie Karpat Fliszowych wyróżniamy 5 jednostek i są to (kolejność od S do N) - 1. Jednostka magurska, 2. Jednostka „trzy w jednym”, na W - łuska przedmagurska, pośrodku Seria Okienna, na E - jednostka dukielska, 3. Jednostka Śląska, 4. Jednostka Podśląska, 5. Jednostka Skolska.

Jednostka Magurska - największa w Karpatach fliszowych, podzielona na 4 podjednostki: od południa
Strefa Krynicka, Strefa Sądecka (Bystrzycka), Strefa Raczańska i Strefa Siar.

Strefa krynicka najbardziej południowa, profil: wiśniowe, zielone i pstre łupki, zawierające w dolnej części charakterystyczny poziom zielonych łupków radiolariowych oraz łupków manganowych, nazywane one są Formacją Łupków z Malinowej - górny cenoman / kampan. Zielone łupki radiolariowe i łupki z manganem mają wiek górny cenoman i występują w tym samym położeniu stratygraficznym we wszystkich jednostkach - to jest starszy poziom korelacyjny - górny cenoman. Wapniste niebieskawoszare piaskowce z wkładkami zlepieńców, żwirowców ilastych z olistolitami Formacja Jarmucka mastrycht, dolny paleocen, powyżej są cienkoławicowe silnie wapniste piaskowce z muskowitem i łupki wapniste - formacja szczawnicka środkowy i górny paleocen, wyżej są niebieskawoszare cienkoławicowe piaskowce, silnie wapniste i czarne ilaste łupki Formacja z Zarzecza - dolny Eocen, w ich obrębie występują soczewki żółto wietrzejących krzemionkowych margli - margle Łąckie. Powyżej są gruboławicowe piaskowce o węglanowym spoiwie, piaskowce zawierają liczne skalenie, lokalnie występują zlepieńce oraz pstre łupki - formacja Magurska, dolny i środkowy eocen. Powyżej leżą średnioławicowe piaskowce wapniste w dolnej części występują liczne czarne łupki oraz żółte margle globigerynowe. - formacja Malcowska, górny eocen, oligocen, Margle globigerynowe mają wiek górny eocen - stanowią one młodszy poziom korelacyjny. Charakterystycznymi warstwami dla strefy Krynickiej są gruboławicowe piaskowce i zlepieńce, występujące jako soczewki w obrębie warstw z Zarzecza; a także formacja Magurska ze skaleniami oraz Formacja Malcowska

Strefa Sądecka - najstarsze są ciemne, cienko ławicowe krzemionkowe piaskowce i łupki zwane Warstwami Lgockimi wieku alb / cenoman. Zielone łupki radiolariowe z poziomem manganowym, powyżej jest formacja Łupków z Malinowej wiek turon / kampan. Wyżej leżą grubo ławicowe silnie wapniste piaskowce i pstre łupki Formacja ze Szczawiny, wyżej są grubo ławicowe i drobnoziarniste silnie wapniste piaskowce z wkładkami czarnych, żółto wietrzejących wapieni i czarnych margli - Formacja Ropianiecka / Warstwy Inoceramowe. Wyżej leżą zielone, czerwone, pstre łupki - Formacja Łupków z Łabowej, dolny eocen, następnie bezwapniste niebieskawe piaskowce Formacja Beloweska, dolny i środkowy eocen. Powyżej są cienkoławicowe piaskowce wapniste z poziomami żółtowietrzejących margli krzemionkowych Łąckich oraz soczewkami czarnych rogowców - formacja Żeleźnikowska, dolny i środkowy eocen, w kierunku E wzrasta udział margli - formacja Bystrzycka. Powyżej są gruboławicowe piaskowce ze skaleniami, niekiedy z wkładkami margli Łąckich i pstrymi łupkami - Formacja Magurska, środkowy i górny eocen. Charakterystyczne wydzielenia dla strefy Sądeckiej to: „warstwy lgockie”, bardzo liczne występowanie w eocenie margli Łąckich oraz skaleniowe piaskowce magurskie.

Strefa Raczańska formacja Łupków z Malinowej turon / kampan, formacja Łopianiecka - warstwy Inoceramowe: mastrycht / paleocen, grubo ławicowe piaskowce i zlepieńce - piaskowce Pasierbieckie - środkowy eocen; Warstwy hieroglifowe (patrz jednostka śląska), środkowy eocen; wyżej gruboławicowe gruboziarniste piaskowce i zlepieńce, jest to typowy osad fluksoturbidytowy. W piaskowcach występuje licznie muskowit, jest to formacja magurska, górny eocen, dolny oligocen.

Strefa Siar Piaskowce Pasierbierckie - warstwy hieroglifowe i muskowitowe; piaskowce magurskie - strefa siar. Formacja ropianiecka mastrycht / paleogen; pstre łupki dolny i środkowy eocen, piaskowce ciężkowickie - patrz jednostka śląska, środkowy eocen, potem są oliwkowe łupki i piaskowce glaukonitowe Warstwy Podmagurskie, górny eocen, później grubo ławicowe piaskowce z glaukonitem i detrytusem roślinnym - Formacja Magurska górny eocen / dolny oligocen. Ciemne łupki, cienkoławicowe piaskowce i margle - Warstwy Nadmagurskie, środkowy oligocen. Dal strefy Siar charakterystyczne są: piaskowce ciężkowickie, warstwy podmagurskie, glaukonitowe piaskowce podmagurskie, warstwy nadmagurskie. Dla całej jednostki magurskiej najważniejszym wydzieleniem, decydującym o jej tektonice są warstwy magurskie, których miąższość w zależności od strefy waha się od 600 do 1000 m.

Jednostka Magurska TEKTONIKA - jest płasko nasunięta na przedpole, jest pchnięta, silnie sfałdowana wewnętrznie; jej najbardziej charakterystyczną cechą jest obecność szerokich i płaskich synklin oraz stromych i silnie zaburzonych antyklin. Na obszarach jednostki magurskiej zaznacza się inwersja rzeźby terenu, czyli szczyty w obrębie synklin, doliny w warstwie antyklin. Poszczególne strefy facjalne są rozdzielone nasunięciami 2giego rzędu. Uskoki zwykle są prostopadłe do nasunięcia. Południową granicę jednostki magurskiej stanowi Północny Uskok Pieniński (PUP). W S części jednostki magurskiej przy tym uskoku występują żyły andezytowi. Niewielki fragment jednostki magurskiej w rejonie Szczawnicy jest wstecznie nasunięty, czyli na południe, na obszar PPS i jest to Jednostka Grajcarska. W środkowej części Jednostki Magurskiej znajduje się kilka okien tektonicznych, w których pojawia się seria okienna. Największe okno to Okno Tektoniczne Mszany Dolnej. W rejonie Nowego Sącza znajduje się zagłębienie wypełnione utworami miocenu - są to osady powstałe po sfałdowaniu Karpat. Na N od Nowego Sącza występuje „pół” okno tektoniczne Iwkowej, a na E mniejsze Okna Tektoniczne - Okno Grybowa i Świątkowej z wychodniami Serii Okiennej.

Jednostka Śląska ma najdłuższy profil, obejmujący okres od górnej jury po dolny miocen. Najstarszymi utworami są margle z wkładkami i soczewkami wapieni - występują one tylko w części zachodniej i nazywają się Dolne Łupki Cieszyńskie, wiek dolny tyton, powyżej występują uławicone wapienie z okruchami fauny i strukturami typowymi dla prądów zawiesinowych, są to tzw. Wapienie Allodapiczne. Wapienie te są przeławicone marglistymi łupkami i nazywają się Wapienie Cieszyńskie, występują tylko w W części jednostki i mają wiek górny tyton / berias. Powyżej mamy silnie wapniste ciemne łupki ze sferosyderytami / syderytami i poziomami cienkoławicowych silnie wapnistych, ciemnych piaskowców - są to tzw. Piaskowce Strzałkowe. Całe wydzielenie nazywa się Górne Łupki Cieszyńskie i ma wiek walanżyn / Hoteryw, występuje w całej jednostce Śląskiej. Dolne łupki cieszyńskie, wapienie Cieszyńskie i Górne łupki cieszyńskie NIE SĄ OSADAMI FLISZOWYMI - jest to tzw. PREFLISZ. Wszystkie trzy nazywają się razem warstwy cieszyńskie. Powyżej są szaroniebieskie łupki ilaste i cienkoławicowe piaskowce występują w zachodniej części jednostki śląskiej i nazywają się łupki Grodziskie wiek hoteryw / Barren. Ku wschodowi wzrasta udział piaskowców W E części jednostki występują gruboławicowe piaskowce z bardzo licznymi otoczakami wapieni i węgli i nazywają się Piakowce Grodziskie wiek hoteryw / dolny apt. Łupki Grodziskie i Piaskowce Grodziskie to razem Warstwy Grodziskie. Powyżej leżą czarne ilaste łupki z pojedynczymi cienkimi ławicami czarnych piaskowców oraz z licznymi syderytami - wydzielenie Łupki Wieżowskie wiek Barren / Apt. Powyżej leżą gruboławicowe jasne piaskowce tworzące kilka soczew i nazywają się Dolne Warstwy Lgockie, powyżej leżą cienko- i średnioławicowe ciemne laminowane skrzemionkowane piaskowce (do bólu jednolite). Piaskowce rozdzielone są krzemionkowymi łupkami są to środkowe warstwy lgockie, powyżej leżą takie jak środkowe, a w obrębie ławic piaskowców występują soczewki Sinych Rogowców Górne Warstwy Lgockie i Mikuszowieckie wiek warstw lgockich alb / cenoman. Powyżej leży starszy poziom korelacyjny (łupki) bardzo rozbudowany. Powyżej leżą piaskowce, cienko- i średnioławicowe z glaukonitem i krzemionkowe czarne łupki - są to Dolne Warstwy Godulskie - nad nimi średnio- i grubo ławicowe piaskowce i zlepieńce z glaukonitem Środkowe Warstwy Godulskie, a nad nimi Górne Warstwy Godulskie. Wiek Warstw Godulskich - turon, dolny senon, Warstwy Godulskie występują w zachodniej części jednostki śląskiej, gdzie osiagają miąższość do 2 km, jest to potężne ogniwo, ku N i E stopniowo zanikają, a na E od Dunajca nie występują. Warstwy Godulskie są zastępowane przez pstre łupki Godulskie. Powyżej mamy gruboławicowe piaskowce z egzotykami oraz zlepieńce. Piaskowce są jasne i żółto beżowe, zawierają skalenie i mają spoiwo ilaste, jest to klasyczny fluksoturbidyt. Występują 2 grube serie takich piaskowców, które są rozdzielone i przykryte kompleksami łupkowymi - są to czarne, silnie piaszczyste łupki z syderytami. Wydzielenie nazywa się Warstwy Istebniańskie, wiek górny senon / paleocen. Powyżej są pstre łupki - eocen, w ich obrębie występują cienkoławicowe zielonkawe piaskowce z bardzo licznymi hieroglifami i nazywają się Warstwy Hieroglifowe oraz bardzo gruboławicowe fluksoturbidytowe szarogłazowe piaskowce bez łupków; skały te tworzą 5 wielkich soczewek rozrzuconych w obrębie jednostki śląskiej. Wydzielenie to nazywa się Piaskowce Ciężkowickie. Powyżej mamy margle globigerynowe - jest to młodszy poziom korelacyjny, górny eocen; powyżej są czarne i czekoladowe bitumiczne łupki - Warstwy Podrogowcowe; nad nimi leżą piaskowce z wkładkami czarnych rogowców i nazywają się Rogowce Menilitowe; nad nimi występują czarne łupki z wkładkami cienkich drobnoziarnistych ciemnych piaskowców, wydzielenie to nazywa się Łupki Menilitowe. 3 ostatnie są razem określane mianem Warstw Menilitowych, dolny oligocen. We wschodniej części w obrębie łupków menilitowych występuje poziom jasnych wapieni - tzw. Wapienie Tylawskie. Powyżej są szare, silnie wapniste piaskowce z muskowitem, występują tu kompleksy o różnej grubości ławic. Nazywają się Warstwy Krośnieńskie - wiek górny oligocen, dolny miocen, w ich obrębie występuje charakterystyczny poziom wapieni - zwany wapienie Jasielskie - występują wszędzie w Karpatach, poza Jednostką Magurską i stanowią Poziom Korelacyjny.

TEKTONIKA JEDNOSTKI ŚLĄSKIEJ - dzieli się ją na 3 części:

1) część W między Olzą a Skawą, charakteryzuje się ona wielkim rozwojem Warstw Godulskich, wyróżniamy tu 2 jednostki tektoniczne: niższa nazywa się Płaszczowina Cieszyńska, a wyższa - Płaszczowina Godulska.

a) Cieszyńska zbudowana z utworów jury i dolnej kredy, jest silnie sfałdowana i buduje pogórze Cieszyńskie, wzniesienia utworzone są zawsze z wapieni cieszyńskich

b) Godulska jest niesfałdowana i ma budowę monoklinalną - ma budowę monoklinalną - tworzy ona 2 bloki: na zachodzie Blok Beskidu Śląskiego, na wschodzie Blok Beskidu Małego - są one rozdzielone uskokiem, który nazywa się Uskok Soły. Uskok ten jest uskokiem zrzutowo-przesuwczym, dużym, zrzut ok. 1000 m, wzdłuż tego uskoku Blok Beskidu został przesunięty na N i odwrócony, a na jego zapleczu utworzyło się okno tektoniczne, w którym pojawia się Jednostka Cieszyńska, która jest przebita przez Jednostkę Podśląską, tworzącą diapir = Okno Tektoniczne Żywca. Blok Beskidu Małego od E ograniczony jest kolejnym wielkim uskokiem - Uskok Skawy zrzuca 500 m warstwy Godulskie.

2) Strefa Środkowa między Skawą a Dunajcem - charakteryzuje się obecnością rozległej synkliny, wypełnionej Warstwami Krośnieńskimi oraz strefy antyklinalnej, utworzonej głównie z Warstw Istebniańskich. W obrębie tej antykliny występuje szereg okien tektonicznych, z wychodniami Jednostki Podśląskiej. Największe z tych okien to (1) Okno Tektoniczne Lanckorony, (2) Okno Tektoniczne Myślenic, (3) Okno Tektoniczne Żegociny i razem jest to nazywane Strefą Lanckorońsko-Żegocińską.

3) Obszar na E od Dunajca charakteryzuje się wielkim rozwojem Warstw Krośnieńskich, występuje tu rozległe synklinorium, zwane Centralną Depresją Świebodzic, jest ona wypełniona warstwami krośnieńskimi i wewnętrznie sfałdowana, występują tutaj wąskie antykliny utworzone z osadów kredy o osiach równoległych do nasunięcia jednostki Śląskiej. Największe antykliny to: Antyklina Brzanka-Liwocz, Antyklina Bóbrka-Rogi.

Karpaty fliszowe zostały sfałdowane w miocenie - faza sawska i styryjska - czoło nasunięcia karpackiego tworzą w zależności od miejsca Jednostki: Śląska, Podśląska, oraz Skolska na E od Tarnowa. We wszystkich strefach poza magurską sedymentację kończą warstwy krośnieńskie.


Wyszukiwarka