A₁ Pedagogika specjalna, jej cele, przedmiot i zadania

Nauka o nauczaniu i wychowaniu dzieci i młodzieży odchylonych od normy psycho-fizycznej, których możliwości przystosowania i udziału w życiu społecznym są zaburzone, zahamowane, ograniczone lub zaniedbane. Jest dyscypliną, która zajmuje się rehabilitacją niepełnosprawnych, a w odniesieniu do niedostosowanych społecznie - resocjalizacją.

3 aspekty powiązane ze sobą:

• uszkodzenia - (narządy zmysłowe) wszelka strata lub wada psychicznej, fizjologicznej lub anatomicznej struktury albo czynności,

• częściowe, fragmentaryczne lub całkowite (np. ślepota),

• okresowe,

• trwałe (przewlekle chore),

• ustabilizowane - nie podlega pogłębieniu ani zmniejszeniu,

• progresywne - (zespół Usher`a) pogłębiające się pogorszenie i zanik funkcjonowania narządu,

• regresywne - ustępujące.

• niepełnosprawność - ograniczenie lub brak (wynikający z uszkodzenia) możliwości wykonywania czynności na poziomie uważanym za normalny (sensoryczna, fizyczna, psychiczna)

• upośledzenie - niekorzystna sytuacja osoby będąca wynikiem uszkodzenia lub niepełnosprawności, ograniczenie lub uniemożliwienie wypełniania ról.

• ograniczenie

• uniemożliwienie

• utrudnienie

Uszkodzenie i niepełnosprawność - aspekty fizyczne i psychiczne

Upośledzenie - aspekty społeczne

Przedmiot badań pedagogiki specjalnej wymaga specyficznych metod wychowawczych i nauczania:

• osoby z trudnościami w poznawaniu świata i komunikowaniu się (niewidzący, niesłyszący)

• procesy poznawcze przebiegające nieprawidłowo

• uszkodzenia ruchu i przewlekła choroba

• niedostosowane społecznie wskutek zaniedbań środowiska

• przekraczające poziom zdolności i inteligencji

Zadaniem pedagogiki specjalnej jest stworzenie podstaw teoretycznych i metodycznych dla procesu rehabilitacji. W procesie rehabilitacji jest niezbędna znajomość źródeł i mechanizmów powstawania upośledzenia i stanu stopnia odchylenia od normy.

Pedagogika specjalna obejmuje profilaktykę, zapobieganie wystąpieniu lub pogłębieniu niepełnosprawności, terapię wychowawczą, przygotowanie i przystosowanie do życia i integracji społecznej mimo niepełnosprawności.

A₂ Pojęcie dziecka niedostosowanego społecznie

W twierdzeniu - dziecko trudne - uważano, że winne jest samo dziecko, że nie potrafi nawiązać poprawnych kontaktów z ludźmi, popada w różne konflikty, nie wie czego właściwie chce, ma do innych pretensje, przeżywa wewnętrzne konflikty, odbijające się na jego zachowaniu, rodzice i nauczyciele nie mogą dać sobie z nim rady, mimo zdolności - źle się uczy. Lipkowski

Dziecko społecznie niedostosowane jest jednostką, która ze względu na zaburzenia charakterologiczne, spowodowane zewnętrznymi lub wewnętrznymi warunkami rozwoju wykazuje wzmożone trudności z dostosowaniem się do uznanych norm społecznych.

Cechy dziecka niedostosowanego społecznie:

• negatywne tendencje społeczne, cynizm, brawura, nieżyczliwość, stałe konflikty, niechęć do nauki i pracy, kłamstwa, brak krytycyzmu, brak poczucia odpowiedzialności, włóczęgostwo.

Za dziecko niedostosowane społecznie należy uznać takie dziecko, które rozwija się w taki sposób, że odbija się to źle na nim samym albo na jego kolegach. Dziecko bez pomocy zewnętrznej nie potrafi poprawić swoich stosunków z otoczeniem.

i wg niego dziecko niedostosowane społecznie nie działa w swoim interesie. Motywacja jego działania „jest nierealistyczna i jest dowodem frustracji”. Reakcje takiego dziecka są bardzo skomplikowane, trudne do przewidzenia i nieadekwatne do bodźca. Konopnicki nie zalicza do niedostosowanych społecznie: psychopatów, bezuczuciowców, jednostki pozbawione sumienia, te, które nie cierpią z powodu swoich antyspołecznych czynów.

Otton Lipkowski „Dziecko społecznie niedostosowane i jego resocjalizacja”

A₃ Organizacja szkolnictwa dla dzieci z wadą słuchu, jego specyfika

Pierwszy system nauczania głuchych opracował w Paryżu

K. Amman - metoda ustna

de Leppe - metoda migowa

Wszystkie metody nauczania głuchych dzieci stosowane dawniej i obecnie to poszukiwanie dróg pełnej realizacji osobistej, społecznej i zawodowej.

Umożliwienie głuchemu czynnego udziału w życiu środowiska razem ze słyszącymi.

Szkoły dla głuchych, obok zasadniczego celu, jakim jest nauczenie mowy czuwają nad całokształtem życia swoich wychowanków, zapewniając opiekę i wszechstronny rozwój.

Dla małych dzieci są poradnie - rehabilitacja w obecności matki (diagnoza, odpowiednie ćwiczenia, zadania do domu, kontrola). Przedszkola dla dzieci niesłyszących i niedosłyszących - normalne.

Klasyfikacja na stopień utraty słuchu:

• niedosłyszący

• resztki słuchu

• totalna głuchota

Z tym podziałem związane jest szkolnictwo, które obejmuje dwa typy - osoby słyszące i niesłyszące; grupa z resztkami słuchu nie ma osobnych szkół.

• jeżeli dziecko jest wcześnie rehabilitowane ma pewien zasób słów, czyta z ust, posiada aparat słuchowy - szkoła dla słabo słyszących

• jeżeli dziecko nie było rehabilitowane - szkoła dla głuchych.

Małe dzieci są rehabilitowane w poradniach dla dzieci z wadą słuchu. Szkoły podstawowe podzielone są na szkoły dla niesłyszących i słabosłyszących.

Dla niesłyszących - specjalny program nauczania

Dla słabosłyszących - normalny program nauczania szkoły podstawowej.

Klasy liczą 6-8 osób, stoliki ustawione w półkolu, lustra artykulacyjne, aparatura słuchowa.

Gimnazjum podzielone na - niesłyszących i słabosłyszących.

Kształcenie zawodowe - szkoły zawodowe, licea, technika.

Benni

Grzegorzewska

Góralówna: „Listy do rodziców dzieci głuchych”

poradnie dla dzieci i rodziców

Kształcenie zawodowe to najczęściej krawiectwo, gastronomia, poligrafia, ślusarstwo, stolarstwo, kreślarz, kafelkarz, elektronik, programista.

Nie mogą pracować na wysokościach, ponieważ mają zaburzony zmysł równowagi.

Zadaniem szkoły jest:

• przede wszystkim nauczenie mowy,

• kształtowanie i rozwijanie wypowiedzi ustnej i pisemnej

• uczenie prawidłowej wymowy

• uczenie czytania mowy z ust

• wychowanie słuchowe - aparat

B₁ Główne kierunki działania w zakresie kształcenia specjalnego niepełnosprawnych

Niepełnosprawni mają takie samo prawo do kształcenia jak inni. W interesie społeczeństwa jest bowiem, aby dzieci niepełnosprawne w procesie wychowania i kształcenia osiągnęły jak najpełniejszy rozwój.

System kształcenia:

• organizuje opiekę wychowawczą

• zapewnia możliwość zdobywania wiedzy ogólnej

• przygotowuje do pełnienia określonych funkcji społecznych poprzez przygotowanie do zawodu

W zakres systemu kształcenia specjalnego wchodzą:

• ochrona rozwoju

• wyrównywanie i kompensowanie zaburzeń i niewielkich odchyleń rozwojowych

• rewalidacja dzieci upośledzonych

W rozwoju systemu kształcenia specjalnego i opieki nad dziećmi w Polsce przyjęto następujące zasady:

• wychowanie ma się odbywać w integracji z dziećmi normalnymi jak najczęściej

• pomoc i opieka profilaktyczna

Opieka nad upośledzonymi musi obejmować wychowanie, kształcenie ogólne, społeczne i moralne, przygotowanie zawodowe, które jest dostosowane do rodzaju upośledzenia, przygotowuje do przyszłego życia w społeczeństwie.

Kształcenie specjalne obejmuje dzieci niewidome, głuche, upośledzone umysłowo, chore, kalekie itp.

Organizuje się placówki typu specjalnego: przedszkola, szkoły, zakłady wychowawcze itp. Wiąże się z tym przygotowanie i wykształcenie kadry pedagogicznej, wyposażenie placówek w specjalne środki dydaktyczne, praca z rodziną, praca ze społeczeństwem nad zaakceptowaniem ludzi niepełnosprawnych.

Doroszewska, Spionek

1. Maksymalne rozwijanie tych sił biologicznych, zadatków i cech, które są najmniej uszkodzone.

2. Wzmacnianie i usprawnianie uszkodzonych zakresów psychicznych i fizycznych.

3. Wyrównywanie - kompensacja (np. u niewidomych - dotyk i słuch, u głuchych - wzrok i dotyk).

B₂ Przyczyny niedostosowania społecznego

Przyczynami niedostosowania społecznego mogą być:

• błędy wychowawcze

• konflikty z normami społeczno-moralnymi ale bez zaburzeń wyższych czynności nerwowych

Przyczyny tkwią najczęściej w środowisku, które pod jakimś względem jest wypaczane, np. gdy dorośli nie zaspakajają podstawowych potrzeb dziecka lub stawiają mu nadmierne wymagania w stosunku do jego możliwości rozwojowych.

Powodem mogą być również zaburzenia wyższych czynności nerwowych, a więc tło psychopatyczne, charakteropatyczne, nerwicowe.

Przyczyna zaburzeń w zachowaniu jest wynikiem zachwiania równowagi między środowiskiem a organizmem.

Przyczyna może tkwić zarówno w środowisku, jak i w samej jednostce.

J. Doroszewska

• przeżycia wczesnodziecięce:

• brak możliwości wytworzenia stosunku uczuciowego do matki do 3 r.ż.

• deprawacja uczuć przez określony czas

• zmiany osób, które pełniły rolę matki w tym czasie

przyczyna może być całkowite pozbawienie matczynej opieki lub długotrwała rozłąka, przerzucanie dziecka z jednego zakładu do drugiego, co uniemożliwia wytworzenie się stałej więzi uczuciowej

• czynniki dziedziczne

• dziecko wychowywane w środowisku patologicznym

• dziecko wychowywane w normalnym środowisku, lecz system wychowawczy jest błędny i postawy rodziców niewłaściwe

• zachowania przestępcze są wynikiem frustracyjnych sytuacji spowodowanych niezaspokojeniem potrzeb dziecka lub niemożnością wytworzenia silnego super - ego, co pociąga za sobą nieukierunkowanie się społecznie akceptowanych nawyków postępowania

• brak ciepła rodzinnego

• konflikty w rodzinie

• niewłaściwa opieka ze strony rodziców lub jej brak

• alkoholizm rodziców

• kradzieże i recydywa

• niepowodzenia szkolne - pociągają za sobą wagary, ucieczki z domu, mogą inicjować alkoholizm, kradzieże, chuligańskie wyczyny

Otton Lipkowski Jedlewska

Czapow Han-Ilgiewicz „W naszej klasie”

B₃ Rola pedagoga w dziecięcym zakładzie leczniczym

Współczesna medycyna obejmuje oddziaływaniem całą osobowość pacjenta, a nie tylko jej wycinek. Dlatego rehabilitacja kompleksowa, która wymaga włączenia w proces leczenia różnych specjalistów: lekarzy, psychologów, socjologów i innych lekarzy. Przede wszystkim potrzebny jest ktoś, kto orientuje się w potrzebach psychicznych pacjentów, zna sposoby ich zaspokajania.

Zmiany zachodzące pod wpływem choroby obejmują także system nerwowy, który odgrywa główną rolę w funkcjonowaniu jednostki.

System nerwowy chorego dziecka jest szczególnie wrażliwy. Pod wpływem bólu, rozstania z domem, izolacji od normalnego życia, ograniczenie aktywności, dziecko słabo uświadamia sobie swoje potrzeby. Potrzebuje życzliwości, serdeczności, beztroski, kontaktów z rówieśnikami. Niezaspokojenie tych potrzeb osłabia siły do walki z chorobą.

Naczelnym zadaniem pedagoga jest więc dodatnie oddziaływanie na procesy nerwowo-psychiczne pacjenta w celu wyrobienia dobrego samopoczucia, a przez to do stworzenia warunków do walki z chorobą. U podstaw leży:

• ochrona dziecka przed nadmiernym wysiłkiem

• wzmacnianie sił odpornościowych organizmu, a szczególnie nadwyrężonego układu nerwowego

Wychowanie dziecka przewlekle chorego opiera się na dwóch zasadach:

• zasada całościowego ujmowania oddziaływań wychowawczych

• zasada plastyczności w doborze środków wychowawczych

Naczelnym zadaniem pedagoga jest dodatnie oddziaływanie.

Zadania pedagoga:

• dodatnie oddziaływanie

Zadania pedagoga:

• ochrona dziecka przed nadmiernym wysiłkiem

• wspomaganie sił odpornościowych organizmu, a szczególnie nadwyrężonego systemu nerwowego

Pedagog powinien zaspokajać w dziecku:

• potrzebę bezpieczeństwa

• potrzebę oparcia się na czyimś autorytecie

• potrzebę więzi z domem rodzinnym

doznawania uczuć życzliwości i serdeczności

okazywania innym swoich uczuć

odprężenia w zabawie i aktywności w różnych formach

kontaktów społecznych z rówieśnikami.

Doroszewska

Dega „Dziecko kalekie”

Hulek „Podstawy rehabilitacji”

C₁ Związek pedagogiki specjalnej z pedagogiką ogólną i innymi dyscyplinami

Pedagogika specjalna wyłoniła się z pedagogiki ogólnej w XIXw. Najpierw wiązano ją z medycyna i nazywano pedagogiką leczniczą. Po I wojnie światowej zaczęto łączyć ją z pedagogiką ogólną. Należy do nauk społecznych i jej zadaniem jest przygotowanie młodego człowieka do życia w społeczeństwie.

Cele pedagogiki specjalnej nie zatracają swojej wagi i łączą się z celami pedagogiki ogólnej w kierunku pogłębiania, dynamizowania, wzbogacania metod pracy poprzez tworzenie warunków: 1. budzących wewnętrzny dynamizm wychowanka, 2. kształtujących poszukującą i badawczą postawę wychowanka, 3. dążących do uaktywniania, usamodzielnienia go, 4. wprowadzających w nurt otaczającego świata i 5. sprostaniu wymagań zespołowości pracy.

Pedagogika specjalna korzysta z innych nauk, szczególnie psychologicznych i socjologicznych. Doroszewska dokonała klasyfikacji i przedstawiła w postaci piramidy:

J. Doroszewska

1. nauki podstawowe nie ukierunkowane na naprawę biopsychospołecznych uszkodzeń człowieka (dotyczące normy) - psychologia ogólnorozwojowa, wychowawcza, medycyna, prawo, etyka.

2. ukierunkowane na naprawę uszkodzeń - psychologia kliniczna, patologia, psychiatria, kryminologia itp.

3. pedagogika specjalna teoretyczna

4. pedagogika specjalna praktyczna

Pedagogika specjalna korzysta przede wszystkim z nauk:

• 
  
  
  
  medycznych

• psychologicznych

• 
  prawnych

• społecznych

Tendencje rozwoju współczesnej nauki wskazują, że żadna dziedzina wiedzy nie może się rozwijać w izolacji od innych, co doprowadza do zacierania się granic interpersonalnych.

1. - filozofia

• etyka

• psychologia ogólna, wychowawcza, rozwojowa

• socjologia

• biologia

• anatomia

• fizjologia

• chemia

• ekonomia

• nauki prawne

II. - patosocjologia

- psychologia kliniczna

• psychiatria

• psychopatologia

• patofizjologia

• psychologie specjalne (głuchych, niewidomych, upośledzonych itp.)

• kryminologia

• wiktymologia - ofiary przestępstw

2. - tyflopedagogika

• surdopedagogika

• oligofrenopedagogika

• logopedia

• pedagogika terapeutyczna upośledzeń umysłowych

• pedagogika resocjalizacyjna - zaburzeń zachowań

3. - weryfikacja podanych teorii

Nauki prawne:	prawo i sądownictwo opiekuńcze, rodzinne, nieletnich, określenie sytuacji prawnej jednostek, zapewnienie odpowiednich warunków społecznych
Nauki społeczne:	pozycją ludzi niepełnosprawnych w grupie społecznej, ich funkcjonowaniem współpraca z Polskim Związkiem Głuchych, z Polskim Związkiem Niewidomych, Towarzystwo do walki z kalectwem
Nauki medyczne:	ustalenie diagnozy, etiologii, określenie szans rozwoju z punktu widzenia terapeuty, udzielają wskazówek odnośnie postępowania z dziećmi uszkodzonymi, współdziałają w zaopatrzeniu dzieci w protezy

Działalność pedagogiki specjalnej jest węższa od pedagogiki ogólnej, bowiem odnosi się do jednostek odchylonych od normy (jest to populacja mniejsza).

Pedagogika specjalna nie jest przeciwieństwem pedagogiki ogólnej, lecz jej działem - dyscypliną szczegółową.

Ogólne cele, zadania i zasady ustalane przez pedagogikę ogólną są przez nią akceptowane, jednak pedagogika specjalna dodaje własne cele, własne zasady, metody nauczania, własne środki dydaktyczne.

Pedagogika specjalna, niestety, nie zawsze jest w stanie osiągnąć maksymalne cele, jaki zakłada przed nią pedagogika ogólna.

Jedna i druga pedagogika podkreśla konieczność współpracy, środków, zasady indywidualizacji, stosowania metod aktywizujących ucznia.

Natomiast swoista wartość pedagogiki specjalnej przejawia się wypracowywaniem coraz to nowszych metod, środków, warunków organizacji nauczania, zmusza do kształcenia specjalnego nauczycieli.

Rola i znaczenie pedagogiki specjalnej polega na:

1. Wypracowuje skuteczne metody postępowania z dziećmi odchylonymi od normy.

2. Rozszerza zakres swojej działalności na przypadki krańcowe i spełnia szczególną rolę w zakresie humanizacji pedagogiki - rozszerza zakres pojęcia - wyuczalności, wychowalności.

3. Stanowi sprawdzian skuteczności ogólnych zasad i założeń ustalonych przez pedagogikę ogólną.

4. Pogłębia treści i metody ogólne, dostosowując je do utrudnionych warunków wychowania.

5. O ile pedagogika ogólna stara się wyeliminować w procesie kształcenia jednostki utrudniające nauczanie, to pedagogika specjalna właśnie tymi jednostkami się zajmuje, wskazując drogi optymalnego rozwoju.

6. Specyficzną cechą pedagogiki specjalnej jest to, że łączy ściśle teorie z praktyką, a badanie z działaniem.

7. Dostrzega wielką rolę nauczyciela i wychowanka.

M. Grzegorzewska, J. Doroszewska

C₂ Zasady rewalidacji niewidomych

Istotą rehabilitacji niewidomych jest przygotowanie ich do samodzielnego życia, a warunkiem tego jest wszechstronny rozwój umysłowy, moralny, społeczny itp.

Rehabilitacja musi iść w dwóch kierunkach:

1. Rehabilitacja podstawowa - elementy fizyczne, psychiczne, społeczne

2. Rehabilitacja zawodowa - preorientacja zawodowa, nauka zawodu, praca zawodowa.

W rehabilitacji kładzie się nacisk na to, co łączy niewidomych z widzącymi, a nie na ich inności grożącej wyobcowaniem.

Zasady nauczania wg Löwenfelda:

1. Zasada indywidualizacji - każde dziecko ma inne możliwości poznawcze ze względu na stopień utraty wzroku, dodatkowe uszkodzenia, postawy rodzicielskie, potrzeby rehabilitacji.

2. Zasada konkretności w nauczaniu - zaangażowanie pozostałych zmysłów w zdobywaniu wiedzy (zmysł, dotyk), w kontaktach społecznych (słuchu).

3. Zasada mobilizacji do zbierania doświadczeń - polega na uruchomieniu wszystkich pozostałych zmysłów, co wzbogaca wiedzę, orientację w otoczeniu. Zadaniem nauczyciela jest przełamanie oporów przed zbieraniem doświadczeń.

4. zasada samoaktywności - warunkiem jest umiejętność pokonywania przestrzeni i orientacja w przestrzeni.

Zasady wg T. Majewskiego:

1. Zasada pełnej rehabilitacji - przygotowanie do życia osobniczego, społecznego. Nie jest zrehabilitowanym ten, kto nie ma orientacji w przestrzeni.

2. Zasada wykorzystania zahamowanych funkcji i zachowania funkcji sprzed utraty wzroku.

3. Zasada kompensacji - zjawisko kompensacji jest skutkiem działania całego zespołu zmysłów i polega na pobudzaniu części korowej, kompensacja możliwa jest też przez pamięć, uwagę, wyobraźnię i myślenie.

4. Zasada stosowania środków technicznych - okulary, osiągnięcia techniczne: zegarki brajlowskie, białe laski, nawlekacze do igieł, notesy brajlowskie, maszyny do pisania itp.

5. Zasada przystosowania otoczenia fizycznego i środowiska społecznego umożliwiające niewidomym poruszanie się; samodzielne oznaczanie pierwszego i ostatniego stopnia schodów, ład i porządek w rzeczach osobistych.

Ludzie widzący muszą przestrzegać zasad ułatwiających życie niewidomym.

1. Hulek, Spionek

C₃ Wpływ choroby na rozwój i funkcje dziecka

Nieprawidłowe zaspokajanie powoduje zaburzenia w zachowaniu, co pociąga konflikty, może być powodem nerwic.

Są to potrzeby fizjologiczne, bezpieczeństwa, miłości, uznania, szacunku, poznawania, sensu życia.

Choroba utrudnia zaspokajanie tych potrzeb, ogranicza czynności życiowe. Wpływa to na powstanie stanów frustracji oraz wytworzenia mechanizmów obronnych. Inaczej reaguje pacjent mający opiekę, inaczej skazany sam na siebie. Niekiedy łatwo się załamują i im trzeba pomóc przez wskazanie celu w życiu możliwego do zrealizowania w danym stanie choroby. Potrzeby pacjenta trzeba zaspokoić przez rehabilitację leczniczą i oprócz leczenia farmakologicznego - poprzez psychoterapię.

Choroba ogranicza ruch, co jest sprzeczne z naturą dziecka. Izolacja od środowiska - stwarza trudne warunki poznawania rzeczywistości, dziecko pozbawione jest możliwości obserwacji, osobistych doświadczeń, zdobywania praktycznej orientacji w codzienności. Jego wiedza wykazuje luki i wymaga zabiegów wyrównawczych. Przymusowe leczenie ogranicza zabawy ruchowe, przeżywanie przygód. Monotonia, osamotnienie sprawiają, że intensywniej przeżywają radości i smutki. Brak wrażeń, zależność od otoczenia wraz z cierpieniem wywołują objawy nerwicowe, poczucie mniejszej wartości, skłonności do smutku, nadmierną pobudliwość, zmienność nastroju, dużą męczliwość, zaburzenia snu. Z drugiej strony dziecko chore, od którego nikt nic nie żąda, tylko ono wymaga, staje się tyranem: uważa, że jest najważniejsze, chorobę traktuje jako przywilej, może żądać, a nie musi nic dawać.

Choroba ma niekorzystny wpływ na rozwój umysłowy.

D₁ Cele i zadania pedagogiki specjalnej, jej działy

Pedagogika specjalna - o nauczaniu i wychowaniu jednostek niepełnosprawnych, odbiegających od normy psychicznej lub fizycznej, znajdujące się poniżej normy rozwoju psychicznego lub fizycznego.

„Pedagogikę specjalną charakteryzuje specjalny cel - rewalidacja społeczna dzieci upośledzonych, chorych, niedostosowanych społecznie lub w inny sposób odchylonych od normy.” M. Grzegorzewska

Cele pedagogiki specjalnej:

humanitarny - jednostce upośledzonej i słabszej należy zapewnić szczególne prawo do pomocy w uzyskaniu pełni rozwoju i uznania w środowisku społecznym

dydaktyczno-wychowawczy - osobę upośledzona należy wszechstronnie kształcić i umożliwić jej optymalny rozwój, aby jak najlepiej mogła spełniać swoje zadania społeczne.

ekonomiczny-utylitarny - upośledzonego należy przygotować jak najlepiej do przyszłych sytuacji w pracy zawodowej i w miarę możliwości uniezależnić od pomocy społecznej.

Cele ogólne - formowanie w odniesieniu do określonych edukacji, przedmiotów, poziomów i etapów kształcenia.

Cele szczegółowe - cele operacyjne odnoszące się do pojedynczych sekwencji kształcenia, opisują zamierzone efekty edukacji

Zadania - wyrażenia pozwalające ustalić z jakim zamiarem podejmuje się określone działania

Zasoby (środki) - wszystko, co wymaga czasu ludzkiej energii, pieniędzy.

Cele - wyrażenia pozwalające stwierdzić, z jakim zamiarem podejmuje się określone działania, formowane z punktu widzenia podmiotu (uczeń)

Ideały - cele formowane na poziomie całego systemu oświatowego (polityki oświatowej państwa)

3 kierunki pedagogiki specjalnej wg Sękowskiej:

kompensacyjna - zastąpienie, zredukowanie przeszkód utrudniających rozwój osobowości

resocjalizacyjna - młodzież z zaburzeniami zachowania (zakłady poprawcze i wychowawcze), zahamowanie i wygaszanie szkodliwych społecznie odruchów

lecznicza (podtrzymująca) - nauczenie umiejętności przetrwania krytycznych momentów

Urlich Bleidick

• wychowanie przedszkolne

• wychowanie szkolne

• ortodydaktyka - adaptacja treści procesu nauczania do indywidualnych możliwości i potrzeb psychofizycznych jednostki

• pedagogika zawodowa

• terapia

• pedagogika społeczna

Problematyka:

• etiologia - przyczyny

• fenomenologia - zjawiska, objawy towarzyszące upośledzeniu

• profilaktyka - zapobieganie

• terapia wychowawcza - wychowanie korygujące, usprawniające, lecznicze

• przystosowanie do życia mimo niepełnosprawności oraz integrację społeczną.

Działy pedagogiki specjalnej wg Grzegorzewskiej:

oligofrenopedagogika - upośledzenia umysłowe wszystkich stopni

surdopedagogika - niedosłyszący, osoby z resztkami słuchu, głusi, głusi upośledzeni umysłowo

tyflopedagogika - niewidomi z resztkami wzroku, niedowidzący, niewidomi upośledzeni umysłowo

resocjalizacyjna - bez zaburzeń wyższych czynności nerwowych, umysłowych i zaburzeń charakterologicznych, z zaburzeniami wyższych czynności nerwowych, zaburzenia neurologiczne i psychopatyczne

terapeutyczne - kalecy w zakresie narządów ruchu - niedowładem, uszkodzeniami, przewlekle chorzy, chorzy psychiczne

Wszystko to łączy:

• czynniki etiologiczne (pochodzenie)

• występowanie zaburzeń w kontaktach ze środowiskiem społecznym

• trudności adaptacyjne

• zasady rewalidacji i resocjalizacji jednostek upośledzonych

Wg Doroszewskiej

• pedagogika rewalidacyjna

• pedagogika resocjalizacyjna

Resocjalizacja - asocjalne odchylenia od normy (mechanizm życia psychicznego oparty jest na kojarzeniu wrażeń)

asocjacja - kojarzenie, łączenie ze sobą elementów psychicznych (wrażeń, wyobrażeń) w taki sposób, że pojawienie się jednego z nich w świadomości powoduje wystąpienie pozostałych.

D₂ Rodzaje niedostosowania społecznego

Dzieci niedostosowane społecznie to dzieci, u których występują zaburzenia w zachowaniu, tak, że utrudnia im to normalne współżycie z innymi ludźmi. Dziecko przestaje uznawać normy i zasady postępowania w danej kulturze i środowisku.

Cechy:

• agresja

• reakcje nieadekwatne do bodźca

• działanie skierowane na cele destruktywne (dążenia podporządkowane prymitywnym emocjom)

• brak kontaktu uczuciowego z drugą osobą

• brak uczuć wyższych

• brak wrażliwości, oschłość uczuciowa

• nieumiejętność przeżywania pozytywnych uczuć i przywiązywania się do kogoś

Grupy dzieci niedostosowanych dzielimy na:

• psychopatów - zaburzenia o podłożu środowiskowym

• charakteropatów zaburzenia o podłożu organicznym

• osoby z zaburzeniami osobowości, które nie są ani charakteropatami ani psychopatami

4 typy niedostosowania wg Konopnickiego:

• zachowania agresywne

• zachowania zahamowane - wycofywanie, depresja, lęk, rezygnacja z życiowych celów, rozwija się zależność od innych

• aspołeczność - wrogość, nieposłuszeństwo, łamanie norm współżycia (przestępczość)

• zachowania niekonsekwentne - reakcje nieadekwatne do bodźca

Psychopatia - stała i wyraźna nieprawidłowość osobowości w zakresie jej pewnych cech, nie naruszająca inteligencji, lecz utrudniająca adaptację społeczną

osobowość antysocjalna - nieprzyjmowanie podstawowych norm

moralnych, często rezultat wychowania w źle funkcjonują-

cej rodzinie, nie zaspokajającej podstawowych potrzeb

dziecka (margines społeczny, skrajne ubóstwo), określa in-

dywidualny proces nabywania cech

Charakteropatia - chorobowe zmiany charakteru wskutek organicznego uszkodzenia mózgu (po urazach, w padaczce, zatruciach, miażdżycy naczyń mózgowych). Stwierdza się jednocześnie (oprócz psychopatii) odchylenia od normy w funkcjach mózgu (zmiany w zapisie EEG, nieprawidłowy rysunek komór mózgu.

Osobowość antysocjalna - psychopatia, socjopatia, osobowość asocjalna - nieprzemyślane impulsywne czyny, normalny poziom inteligencji, trudności w podjęciu normalnych ról społecznych, kierowanie się własnymi zasadami, czyny nie wywołują poczucia winy. Ludzie określani jako: agresywni, kłamliwi, pozbawieni skrupułów moralnych, podejrzliwi, pełni wrogości do otoczenia, skrajnie egoistyczni, niecierpliwi, niezdolni do długotrwałego systematycznego działania, bezkrytyczni względem własnego postępowania.

Skuteczny sposób oddziaływania - profilaktyka społeczna - interwencja już w dzieciństwie.

Charakter:

względnie stałe cechy psychiczne, tworzące całość i rozstrzygające o postępowaniu wobec samego siebie i innych, właściwości woli, sposoby reagowania na sytuacje - wiąże się z przyjętym systemem wartości. Charakter nie obejmuje zdolności wykonawczych, nie związanych z motywacją (temperament).

Konopnicki

D₃ Pojęcie tyflopedagogiki, istota rewalidacji niewidomych

Dział pedagogiki specjalnej zajmujący się ludźmi z wadami wzroku. Istotą jest przygotowanie ich do samodzielnego życia, a warunkiem jest ich wszechstronny rozwój.

Rewalidacja powinna iść w dwóch kierunkach:

• podstawowa - obejmująca elementy fizyczne, psychiczne, społeczne

• zawodowa - preorientacja zawodowa, nauka zawodu, praca.

Dzieci niewidome to dzieci o normalnym rozwoju, o ile przyczyna pozbawienia wzroku nie uszkodziła kory mózgowej.

Grupy niewidomych wg stopnia utraty wzroku:

• niewidomi z całkowitą utratą wzroku

• niewidomi ze ślepotą częściową (widzą światło, duże przedmioty)

• niedowidzący.

Na świecie żyje ok. 16 mln niewidomych. Skutki ślepoty zależą od stopnia utraty wzroku, sposobu, wieku, dodatkowych kalectw. Brak wzroku utrudnia życie, ale go nie przekreśla. W rehabilitacji powinno się kłaść nacisk na to, co łączy niewidomych z widzącymi, a nie na ich inność grożącą wyobcowaniem. Dużą rolę w rehabilitacji ma postawa rodziców, wychowanie szkolne, stosunek społeczeństwa, przeżycia psychiczne związane ze ślepotą. Najcenniejsza postawa to akceptacja, niewłaściwa to odrzucenie i nadopiekuńczość.

Z. Sękowska „Kształcenie dzieci niewidomych”

1. Hulek

M. Grzegorzewska

E₁ Pojęcie i zasady rehabilitacji

Pedagogika specjalna jest nauką o charakterze normatywnym - wskazuje cele wychowania niepełnosprawnych oraz wypracowuje pewne zasady. Są one zróżnicowane w zależności od niepełnosprawności. Obejmuje krąg zabiegów pedagogiczno-leczniczych w celu przystosowania jednostek do życia w społeczeństwie.

Rehabilitacja jednostek niepełnosprawnych musi być oparta o pewne zasady:

Zasada wzajemnego szacunku, życzliwości, zaufania, szczerej komunikacji. U jej podstaw leży humanizm pedagogiczny i konieczność traktowania każdej jednostki na tych samych zasadach i przywilejach. Dziecko specjalne niezależnie od stopnia kalectwa musi się spotkać z naszą życzliwością, która wyzwala jego utajone siły do walki z kalectwem. Wymaga to uzyskania zaufania, a to gwarantuje pełne porozumienie, mimo, że z niektórymi trudno się porozumieć (dz. głuche, upośledzone umysłowo, niedostosowane społecznie).

Zasada jedności nauczania z wychowaniem, którą Otton Lipkowski nazwał zasadą dominacji wychowania (w zasadach ortodydaktyki). Zgodnie z tą zasadą podkreśla się wychowanie, gdyż realizacja programu nauczania jest tu w większym stopniu uzależniona od wyników pracy wychowawczej (upośledzeni w stopniu lekkim - zaburzenia emocjonalne, zmiana postaw w stosunku do nauki). Wobec tego realizowanie tej zasady wymaga starannego opracowania planu pracy wychowania, jego realizacji, pracy pozalekcyjnej.

Zasada zaspokajania potrzeb fizycznych wychowanka oraz aktywizowania go. Zasada ta ma zastosowanie w każdym rodzaju oddziaływania pedagogicznego, zwłaszcza tam, gdzie stopień upośledzenia jednocześnie uniemożliwia jej rehabilitację bez pomocy specjalnej. Zasada ta jest ukierunkowana na pomoc jednostce w aktywizowaniu jej sił biologicznych, usamodzielnienia się, przezwyciężaniu wszelkich trudności wynikających z upośledzenia.

Zasada indywidualizacji oraz szacunku dla wychowanka i jego trudu. W zespołach dzieci niepełnosprawnych w tych samych kategoriach (dz. niewidome, głuche itp.) występują różnice pod względem zainteresowania nauką, poziomu umysłowego, możliwości percepcyjnych, uzdolnień manualnych, stopnia przygotowania do nauki szkolnej, wydolności w pracy, wrażliwości emocjonalnej, czasu i przyczyn upośledzenia. Zatem podstawą realizacji tej zasady jest dobra znajomość dziecka - stan rozwoju fizycznego, psychicznego, potrzeb rehabilitacyjnych. Pedagog stale musi podkreślać efekty pracy dziecka, choćby były one znikome - dziecko pracuje nie mniej niż nauczyciel. Bardziej celowym jest okazywanie mu osiągnięć, a nie braków. To mobilizuje dziecko do współpracy rehabilitacyjnej.

Zasada przystosowania wymagań do możliwości wychowanków. Zasada ta nawiązuje do poprzedniej (indywidualizacji). Gwarantuje optymalny rozwój jednostki upośledzonej. Zakłada bowiem konieczność dostosowania do jej możliwości celu kształcenia treści, metod, środków dydaktycznych oraz samej organizacji szkolenia. Przystosowanie wymagań musi brać pod uwagę to, iż np. dzieci upośledzone umysłowo są bardziej onieśmielone, dzieci niewidome - lęk przed nowym, dzieci głuche - lęk przed porozumiewaniem się. W przypadku niedostosowanych społecznie aktywizacja musi iść w kierunku pozytywnym, bowiem często są to jednostki nadpobudliwe, nie znoszące bierności. Przystosowanie wymagań do możliwości dzieci gwarantuje rozwój zainteresowań, ułatwia zrozumienie treści programowych, ich zapamiętywanie.

Zasada terapii pedagogicznej. Ma za zadanie wspierać działalność lekarza, psychoterapeuty. Może być terapią prowadzoną samodzielnie. Gdy zachodzi możliwość poprawy zdrowia rehabilitowanie jednostki niepełnosprawnej musi uwzględniać rehabilitację leczniczą.

Zasada oprotezowania dziecka. Rozwój techniki pozwala w wielu przypadkach na zastosowanie odpowiednich protez, które ułatwiają funkcjonowanie dziecka i zmniejszają skutki kalectwa. Dzieci z wadą słuchu - aparaty słuchowe, dzieci niewidome - czytniki pisma, ekrany powiększające pismo, maszyny brajlowskie, szkła korekcyjne, dzieci kalekie - protezy.

Zasada realnego optymizmu i wytrwałości. Optymizm i wytrwałość dziecka budujemy drogą pomagania mu w walce z kalectwem. Głównie należy pomóc mu przezwyciężyć obawy przed kompromitacją i negatywną oceną, a także w pokonywaniu trudu pracy w nauce szkolnej, w uzyskaniu dobrego samopoczucia, pewności siebie. Realizacja tej zasady przyczynia się także do poprawy sytuacji w zespole klasowym i wśród rówieśników poza klasą. Pozwala na przyjęcie czynnej postawy wobec zadań szkolnych.

Zasada zaangażowanej akceptacji. W myśl tej zasady jednostka niepełnosprawna musi być akceptowana jako ktoś mający z racji swego specyficznego stanu odmienne potrzeby i prawo do szczególnej opieki i pomocy. Trzeba ją akceptować nie jako jednostkę specjalną, ale jako kogoś obarczonego większymi trudnościami rozwojowymi. Ludzie pełnosprawni są zobowiązani wspierać ja w rozwoju oraz dostosować swoje wymagania do jej możliwości. M. Grzegorzewska podkreśla tzw. korzystne dominanty emocjonalne uzasadniając to twierdzenie doświadczeniami psychologicznymi i fizycznymi - dobre nastawienie wzmacnia i ożywia procesy biologiczne, wpływa na efektywność i wydajność w pracy. Nauczyciel musi pamiętać, że ma do czynienia z dziećmi głuchymi, upośledzonymi, zdemoralizowanymi - czasami o wrogim nastawieniu do niego. Jego zaangażowanie emocjonalne i życzliwy stosunek może być wystawiony na ciężką próbę. Nie może to jednak zmienić jego stosunku do dziecka. Musi pamiętać o utrudnionej sytuacji rozwojowej powierzonego mu dziecka.

Zasada współpracy z domem rodzinnym. Wszelkie badania naukowe wskazują na jej konieczność. Rodzina taka jest obarczona większym niż tzw. normalna ciężarem materialnym i moralnym. Taka rodzina wymaga poradnictwa w postępowaniu z dzieckiem, aktywnego nadzoru, współuczestnictwa w procesie rehabilitacyjnym. Bywa tak, iż rodziny myślą, że upośledzenie dziecka przekreśla wszelkie szanse jego rozwoju, nie podejmują starań o jego rehabilitację, wychodząc z założenia, że i tak nic to nie da. Dziecko takie nie spełnia nadziei rodziny, wpływa źle na atmosferę rodzinną, doprowadza często do rozkładu rodziny. Nauczyciel kontaktując się z rodziną ma szanse poznać etiologię, postawy rodziców. Oddziaływanie nauczyciela na środowisko rodzinne - może modelować to środowisko w sposób najefektywniejszy dla celów rehabilitacji.

Zasada integracji ze społeczeństwem. Trend ostatnich lat w wielu krajach świata. Do integracji trzeba przygotować od najmłodszych lat. Wtedy proces ten przebiega łagodniej dla pełnosprawnych i niepełnosprawnych. Nauczyciel będzie tą osobą, która będzie dyktowała warunki tej integracji, nie pozwalać na pseudointegrację.

Nauczanie i wychowanie jest realizowane przez:

• maksymalne uaktywnienie,

• rozbudzanie potrzeb i aspiracji z jednoczesną realizacją oceny możliwości dziecka,

• systematyczną korekturę wad i funkcji organizmu,

• kompensowanie braków organicznych i funkcjonalnych.

J. Doroszewska „Terapia wychowawcza” Dega „Dziecko kalekie”

Lorkowa „Człowiek niepełnosprawny” Hulek „Pojęcie i zasady rewalidacji”

Spionek „Zaburzenia psychoruchowego rozwoju dziecka”

E₂ Diagnoza niedostosowania społecznego

Wobec niedostosowanych społecznie odnosi się termin resocjalizacja. Jest to proces przyswajania norm społecznych, wzorów kulturowych, wartości.

Resocjalizacja jest trudniejsza od rehabilitacji, ponieważ często odbywa się wbrew niedostosowanemu i jego środowisku.

Diagnozę dzieci niedostosowanych należy jak najwcześniej postawić. Bierze tutaj udział wielu specjalistów - lekarz, pedagog, psycholog. Diagnozę stawia się na podstawie obserwacji - poznać dokładnie każdą jednostkę, warunki rozwoju, życia, historię życia, charakteru, brać pod uwagę zahamowania, potrzeby, brak nawiązywania kontaktów.

Diagnoza obejmuje:

• stopień demoralizacji,

• czas wystąpienia, przyczyny (lepiej, gdy rodzice wspierają proces resocjalizacji),

• właściwości rozwojowe danej jednostki, typ układu nerwowego, jej dynamizm, cechy osobowości,

• płeć, wiek (gorzej dziewczęta - bunt, ucieczki).

Trzeba poznać dokładnie każdą jednostkę, warunki rozwoju, życia, historię życia itp.

E₃ Pojęcie i klasyfikacja dzieci niewidomych, konsekwencje psychologiczno-pedagogiczne braku wzroku

Tyflopedagogika - dział pedagogiki specjalnej, zajmujący się nauczaniem i wychowaniem jednostek z wadami wzroku.

niewidomi od urodzenia lub przed 5 r.ż.

ociemniali - po 5 r.ż.

niewidomi i ociemniali z dodatkowym kalectwem

niedowidzący - słabo widzący w wysokim stopniu

Brak wzroku powoduje poważne zmiany w psychice z powodu ograniczenia w zakresie percepcji, dlatego trzeba zwiększyć możliwości poznania otaczającego świata poprzez kompensację zmysłów - wykorzystanie słuchu i dotyku.

Międzynarodowa klasyfikacja obniżenia ostrości wzroku

KATEGORIA	Stopień uszkodzenia ostrości wzroku	Ostrość wzroku po korekcji	TERMINOLOGIA
Wzrok w granicach normy		od 0,8-1,0	normalny wzrok
		lekki	poniżej 0,8	prawie normalny
	Słabowzroczność	umiarkowany	poniżej 0,3	słabowzroczność umiarkowana
		znaczny	poniżej 0,1	słabowzroczność znaczna
	Ślepota	głęboki	poniżej 0,05	słabowzroczność głęboka lub ślepota umiarkowana
		prawie całkowity	poniżej 0,02	ślepota prawie całkowita poczucie światła
		całkowity	0,00	ślepota całkowita

Brak wzroku - najważniejszego zmysłu - powoduje:

• niemożność odbierania wrażeń wzrokowych , które są podstawą przebiegu spostrzeżeń i postępu myśli,

• ograniczenie możliwości uczestniczenia w przyjemnościach i możliwościach życiowych,

• ograniczenie samodzielności, osiągnięcia celu,

• zawężenie możliwości rozwinięcia własnej osobowości w życiu zawodowym i społecznym,

• utrudnia orientację przestrzenna i społeczną,

• zuboża doznania uczuciowe, ogranicza uczenie się i przystosowanie społeczne przez naśladownictwo,

• ogranicza zaspokojenie potrzeb psychicznych, jak - poznawanie nowych doświadczeń, wrażeń, co powoduje nudę i monotonię,

• powoduje uczucie osamotnienia,

• blokuje potrzeby poznania, samodzielności, niezależności,

• ogranicza swobodę ruchu, możliwości uniknięcia bólu,

• wywołuje stany frustracyjne - wobec tego, że dziecko nie może działać tak, jak inni, czuje się odrzucone,

Niewidomi reagują różnie - jedni nie poddają się, inni popadają w rezygnację: obwiniają się, co obniża ich wartość.

Z. Sękowska „Kształcenie dzieci niewidomych”

M. Grzegorzewska „Psychologia niewidomych”

Dolański - zmysł przeszkód

A. Hulek Majewski Jezierska

F₁ Pojęcie, cele i zadania rewalidacji jednostek niepełnosprawnych

M. Grzegorzewska stwierdza, że w zakresie rewalidacji kompensacja jest zasadniczym czynnikiem terapeutyczno-wychowawczym.

U dzieci upośledzonych często występują: poczucie lęku, niepewności, zniechęcenie, na tym tle pojawia się - agresja bądź zahamowanie, rezygnacja. należy stworzyć warunki do przełamania barier - wzmocnić poczucie wartości.

Cele:

• maksymalne rozwijanie tych sił biologicznych, cech i zadatków, które są najmniej uszkodzone,

• wzmacnianie i usprawnianie uszkodzonych zakresów psychicznych i fizycznych, fortioryzacja, lupy czytające, aparaty słuchowe, protezy,

• usprawnianie, czyli kompensacja, zastępowanie, czyli substytucja deficytów biologicznych i rozwojowych (u niewidomych - dotyk, słuch; u głuchych - wzrok, dotyk).

M. Grzegorzewska

Uważa się, że kompensacja w rehabilitacji jest zasadniczym czynnikiem terapeutyczno-wychowawczym.

Zadania rewalidacji:

• pełna diagnoza - dokładne poznanie każdej jednostki, warunków rozwoju, historii życia, poznania charakteru, stopnia kalectwa,,

• uwzględnienie w metodzie pracy typu układu nerwowego, dla dzieci nadpobudliwych - uspokajające; dla dzieci spokojnych - pobudzające,

• uwzględnienie zahamowanych potrzeb przez upośledzenie (u ślepych - ruch, poznanie; u głuchych - komunikowanie się; u kalekich - poruszanie się),

• zorientowanie się w charakterze oddziaływania środowiska na daną jednostkę upośledzoną,

• poznanie stopnia frustracji jednostki wobec kalectwa,

• dostosowanie pracy do sił i możliwości jednostki,

• kształtowanie warunków korzystnych dla procesów emocjonalnych,

• dostarczanie w całej pełni metod kompensacyjnych, korygujących, usprawniających, dynamizujących danej jednostce.

Podstawą w rehabilitacji jest poznanie w czym leży inność jednostki, jej potrzeby, przeszkody, utrudnienia - poznania świata komunikowania się, przygotowania do życia społecznego.

Zasadniczą rolę odgrywa czynnik psychiczny wywołujący dynamizm danej jednostki do walki i przezwyciężania kalectwa. Pozytywna atmosfera daje gotowość do przezwyciężania sytuacji trudnych. Brak pomocy powoduje zahamowania rozwojowe, a nawet objawy retardacji - cofania się w rozwoju.

A. Hulek

Dega „Dziecko niepełnosprawne”

F₂ Czynniki warunkujące efekty działalności resocjalizacyjnej

1. Stopień demoralizacji niedostosowanego społecznie.

2. Czas wystąpienia i przyczyny.

3. Lepiej resocjalizuje się dziecko, gdy rodzina jest normalna i wspiera ten proces.

4. Właściwości rozwojowe danej jednostki, typ układu nerwowego, jej dynamizm, cechy osobowości (najlepiej, gdy hamowane procesy są na tym samym poziomie, co pobudzane).

5. Płeć, wiek - lepiej resocjalizuje się chłopców, dziewczęta trudniej - uciekają z zakładu, są histeryczne, wywołują bunty.

6. Stosunek ludzi do resocjalizacji.

7. Metody pracy resocjalizacyjnej.

8. Od osobowości pedagoga specjalnego, który resocjalizuje.

F₃ Terapia wychowawcza i jej zastosowanie w rewalidacji dzieci przewlekle chorych

Do zadań terapii należy dawkowanie obciążenia procesów korowo-podkorowych, racjonalne normowanie tego obciążenia i dobieranie jego form właściwych ilościowo i jakościowo.

kora -	kierowanie czynnościami czucia, ruchu, pamięcią, mową, uczeniem się, wyższymi czynnościami intelektualnymi, lokalizowanie źródeł dźwięków
podkora -	droga słuchowa, kojarzenie, percepcja, rozwój intelektualny, różnicowanie intensywności dźwięków, życie psychiczne

Wysiłek pacjenta organizować tak, by było to korzystne dla jego układu nerwowego i całego ustroju.

Aby dobrać odpowiednie środki należy brać pod uwagę takie czynniki, jak: rodzaj schorzenia, jego siłę i zewnętrzne warunki chorowania.

Terapię wychowawczą dzielimy na:

Spoczynkową (odciążeniową)

stwarzanie warunków do jak najmniejszego wydatkowania wysiłku związanego ze środowiskiem zewnętrznym w celu gromadzenia energii do walki z przyczyną chorobotwórczą. Jest to: - zapewnienie warunków dobrego i spokojnego snu (środki przeciwbólowe i nasenne), - obecność pielęgniarki przy chorym po zabiegu - terapia słowna - zapewnienie warunków zewnętrznych wpływających na system nerwowy kojąco - kontakt z rodziną (odwiedziny w szpitalu)

Czynnościową

organizowanie wszelkich form aktywności mających na celu zdynamizowanie, usprawnienie wyższej czynności nerwowej i procesów kinestetycznych (kinestezja - czucie ruchu). Zależnie od zdolności wysiłkowej pacjenta obejmuje różne formy: terapia ruchowa rozrywkowa zajęciowa - (ergoterapia, często z dysfunkcją narządu ruchu) pracy zajęciowa - u dzieci przewlekle chorych - terapia zabawą, dostarczenie interesujących, zmuszających do myślenia zabawek, zorganizowanie robótek, nauki, dodatnie działanie na psychikę absorbując w sposób ciekawy czas

J. Doroszewska „Terapia wychowawcza”

Spionek „Zabawy psychoruchowe”

Dega „Dziecko kalekie”

G₁ Kompetencje pedagoga specjalnego

Nauczyciel w szkolnictwie specjalnym winien być tym, który wybrał ten zawód z zamiłowania i chęci niesienia pomocy innym.

Musi posiadać odpowiednie przygotowanie do pracy, bowiem znajomość trudnych i złożonych problemów rehabilitacji, co ułatwi mu pracę z dziećmi specjalnymi.

Musi rozumieć społeczną wartość swojej pracy i być za nią odpowiedzialny.

Duża odporność psychiczna, wiara we własne siły i możliwości, a tym samym umieć budzić wiarę i zapał do pracy w dziecku - wyzwalać w dz. jego utajone możliwości rozwojowe. Wnikliwość badawcza i poznawcza. Obrońca osób niepełnosprawnych w środowisku, zapewnić im poczucie bezpieczeństwa.

„Najważniejsza taka miłość do dziecka, która wyraża się jego całkowitą akceptacją” M. Grzegorzewska

Praca - źródłem satysfakcji zawodowej.

Kompetencja - właściwość, zgodność, pełnomocnictwo do realizowania określonego działania, zakres wiedzy, umiejętności, odpowiedzialności.

Przygotowanie do zawodu obejmuje kształcenie przedmiotowe i zawodowe - merytoryczne i metodyczne. N. musi posiadać taką wiedzę, która pozwoli mu rozwiązywać nowe, nietypowe sytuacje wychowawcze, bowiem ma do czynienia z żywym materiałem ludzkim.

Przygotowanie N. obejmuje również zdobycie umiejętności organizacji i planu pracy i gotowość do wprowadzenia innowacji. To wszystko wymaga od N. posiadania cech osobowości.

Opracowane przez MEN standardy kompetencji zawodowych:

1. Prakseologiczne. Skuteczne działania N. w zakresie planowania, organizacji procesu dydaktyczno - wychowawczo - rehabilitacyjnego. Są to założenia teorii skutecznego działania wg Kotarbińskiego:

• umiejętność właściwego planowania zajęć mając świadomość wpływu żądań, ćwiczeń i poleceń na poszczególne sfery rozwoju dziecka specjalnego,

• umiejętność twórczego planowania i organizowania procesu dydaktyczno-wychowawczego,

• wykorzystanie i włączenie nauki i techniki do procesu dydaktycznego,

• preferowanie innowacyjnych, niestandardowych metod pracy, umiejętność ich wdrażania,

• projektowanie twórczych i integralnych jednostek tematycznych w nauczaniu zintegrowanym i nauczaniu blokowym kl.I-III,

• diagnozowanie poziomu rozwoju społecznego i emocjonalnego dziecka,

• diagnozowanie poziomu rozwoju pojęć (upośledzeni umysłowo, głusi) i umiejętność kształtowania ich u uczniów o zróżnicowanych potrzebach i możliwościach edukacyjnych (metody oglądowe),

• umiejętność budowania programów stymulacji dzieci - rewalidacja indywidualna (1,2 dzieci),

• znajomość i umiejętność posługiwania się metodami stymulacji dzieci o nieharmonijnym rozwoju, znajomość mikrodefektów na podstawie wpływu danej etiologii,

• umiejętność pracy z dzieckiem nadpobudliwym i zahamowanym.

2. Komunikacyjne:

• skuteczność zachowań językowych w sytuacjach edukacyjnych,

• sprawne komunikowanie się z klasą i poszczególnymi uczniami, szczególnie w sytuacjach problemowych; poprawny język, wyraźna wymowa,

• umiejętność aktywnego słuchania oraz jasnego, wyraźnego przekazywania swoich myśli, celów, wymagań,

• umiejętne wyzwalanie u dzieci i tworzenie nowych struktur językowych,

• tworzenie sytuacji dydaktycznej wyzwala kreatywność w języku dzieci - rozwój sprawności językowej na podstawie tworzenia ciekawych sytuacji na wycieczce, kontaktu z innymi ludźmi, ciekawe środki dydaktyczne,

• umiejętność interpersonalnej komunikacji ruchowo-rytmiczno-plastycznej,

• rozpoznawanie i usprawnianie poszczególnych składowych inteligencji wielorakiej.

3. Współdziałanie. Wyrażają się w skutecznych działaniach prospołecznych i sprawnych działaniach integracyjnych:

• znajomość zasad i form współpracy nauczycieli, wychowawców, rodziców, budowanie scenariuszy spotkań form współpracy, rozwiązań dla sytuacji problemowych w kontaktach między szkołą a środowiskiem niepedagogicznym,

• projektowanie, aranżowanie, integrowanie zespołu. N musi posiadać umiejętności interpersonalne i wychowawcze,

• wrażliwość na problemy dzieci nietypowych, wspieraniu ich rozwoju (np. upośledzenia sprężone),

• wrażliwość na nietypowe zachowania, wygląd dzieci, wiedza o niesieniu im pomocy - pomoc w akceptacji kalectwa,

• umiejętność podejmowania właściwych działań pedagogicznych i korekcyjnych w przypadku dzieci z trudnościami w uczeniu i zahamowaniu - realizacja - rewalidacja indywidualna, N. danej klasy, czy przedmiotu musi rozpoznać te trudności i zgłosić pedagogowi rewalidacyjnemu.

4. Kreatywne. Kreatywny N. - cechy: niestandardowe i innowacyjne działanie, co ma znaczenie w rehabilitacji niepełnosprawnych. Dotyczy to:

• diagnozowanie twórczych dyspozycji uczniów,

• umiejętność rozwijania kreatywnych zachowań i samodzielności myślenia u dzieci specjalnych,

• kreatywność w działaniu plastycznym, ruchowym, mimicznym.

5. Informatyczne. Sprawne korzystanie z nowych technologii informatycznych.

6. Moralne. Podsumowanie wszystkich - nadrzędne, od których zależy realizacja innych.

G₂ Diagnoza w pedagogice specjalnej

Diagnostyka to nauka o sposobach rozpoznawania odchyleń od normy, zaburzeń oraz chorób na podstawie charakterystycznych cech lub symptomów.

W rozpoznawaniu różnego rodzaju lub stopnia odchyleń od normy dzieci, młodzieży i dorosłych bierze udział zespół specjalistów. W wyniku wszechstronnych badań orzekają o kierunku postępowania rehabilitacyjnego.

Badając jednostkę podejrzaną o odchylenie od normy należy stwierdzić:

• czy istnieje odchylenie od normy,

• w jakim zakresie - w zakresie którego z głównych procesów regulacji one ujawniają się - procesy orientacyjno-poznawcze, intelektualne, emocjonalne, motywacyjne, wykonawcze,

• wyjaśnić mechanizmy, od których zależy przebieg czynności oraz podać ewentualną genezę przyczyn dysfunkcji tych mechanizmów,

• należy rozpoznać, czy występują odchylenia, jakich procesów regulacji dotyczą, określić stopień tych odchyleń.

Psycholog stwierdza, czy u badanej osoby są odchylenia w zakresie percepcji wzrokowej, słuchowej, kinestetycznej.

Diagnoza w zakresie:

lekarskim - rozwój fizyczny i jego nieprawidłowości

psychologicznym - rozwój intelektualny, psychomotoryka, funkcje

analizatorów, osobowości

pedagogicznym - stopień zaawansowania w nauce, zakres braków i 

opóźnień

socjalnym - sytuacja i warunki życia w rodzinie

Trafna diagnoza stanowi podstawę zindywidualizowanych zabiegów pedagogicznych i terapeutyczno-wyrównawczych zmierzających do eliminowania przyczyn powodujących problemy rozwojowe i niepowodzenia szkolne.

G₃ Przyczyny głuchoty, klasyfikacje jednostek z wadą słuchu

Surdopedagogika - dział pedagogiki specjalnej zajmujący się nauczaniem i wychowaniem jednostek z wadami słuchu i zaburzeniami mowy wynikającymi z wad słuchu.

Głuchota - całkowite zniesienie czynności narządu słuchu (słyszenia) lub głębokie ich uszkodzenie, które pomimo korekcji przy pomocy aparatów wzmacniających (słuchowych) utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia orientację w otoczeniu i porozumiewaniu się z osobami słyszącymi.

Niedosłuch - uszkodzenie słuchu, które można skorygować przy pomocy aparatu wzmacniającego (słuchowego), nie powodujące większych trudności i ograniczeń w orientacji w otoczeniu i porozumiewaniu się z osobami słyszącymi. Są to osoby z lekkim i umiarkowanym uszkodzeniem.

Klasyfikacja BIAP (Międzynarodowe Biuro Audiofonologii)

Ubytek słuchu w decybelach	Uszkodzenie słuchu w stopniu
pow. 20 dB do 40 dB	lekkim
pow. 40 dB do 70 dB	umiarkowanym
pow. 70 dB do 90 dB	znacznym
pow. 90 dB	głębokim

Klasyfikacja:

ze względu na przyczyny:

1. dziedziczne - (przekazanie w genach). Gdy w rodzinie są przypadki głuchoty, można mówić o dziedziczeniu

2. wrodzone - spowodowane w życiu płodowym (różyczka, kiła, zażywanie leków ototoksycznych, niedożywienie matki, grypa o ciężkim przebiegu), powstaje w życiu płodowym dziecka

3. okołoporodowe - nabyte w życiu osobniczym (długi poród, zamartwica, niedotlenienie, pobyt w inkubatorze, choroby: zapalenie opon mózgowych, choroby wieku dziecięcego, przedawkowanie antybiotyków, zapalenie ucha środkowego).

ze względu na miejsce uszkodzenia słuchu:

1. głuchota przewodzeniowa - niedosłuch - uszkodzenie ucha zewnętrznego, środkowego, nie wykształcenie małżowiny usznej, uszkodzenie błony, zrośnięte kosteczki - typ lżejszej głuchoty.

Kiedy przewodnictwo kostne jest w normie - słyszą swój własny głos przez kości czaszki, korzystają z aparatów, ich głos nie zmienia natężenia, jest miły.

Niedosłuch może dotyczyć - wszystkich częstotliwości drgań słyszalnych przez człowieka lub niektórych zakresów częstotliwości. Stanowi cenną wskazówkę - ułatwia lokalizację uszkodzenia.

głuchota odbiorcza - uszkodzenie zakończeń nerwu słuchowego w uchu wewnętrznym lub pnia nerwu.

głuchota nabyta - działanie czynników uszkadzających narząd słuchu w życiu pozapłodowym.

2. percepcyjne - uszkodzenie w uchu wewnętrznym, przewodnictwo kostne słabe, słyszy tylko niskie dźwięki, głos jest niemiły, mowa niezrozumiała, zmiana natężenia głosu.

3. centralna - zniszczenie centralnego ośrodka słuchu - głęboka głuchota - uszkodzenie narządu odbiorczego, uszkodzenie szlaków i ośrodków słuchowych w mózgu.

4. mieszane - zniszczenie centralnego ośrodka wewnętrznego środkowego, uszkodzenie aparatu przewodzącego, odbierającego dźwięki.

Słuch - zdolność odbierania, kodowania, przesyłania, integracji informacji słuchowej

Ucho ludzkie - dźwięk o częstotliwości 16 Hz - 20 000 Hz od 0,016 do 20 dB, najlepiej odbierane częstotliwości 1000 - 3000 Hz od 1- 3 dB.

ze względu na czas utraty słuchu:

• od urodzenia lub pierwsze miesiące życia - brak rozwoju mowy

• pierwsze lata życia - zaniknięcie mowy - do 5 r.ż.

• ogłuchli - po 5 r.ż.

Grzegorzewska, Benni, Geppert, Kirejczyk, Baran, Góralówna, Krakowiak

Zaburzenia słuchu powstają jako:

1. Upośledzenie ostrości - średni stopień (do ok. 60 dB), utrudnione przewodzenie dźwięku spowodowane - niedrożność przewodu słuchowego, uszkodzenie błony bębenkowej, ciągłości lub ruchomości łańcucha → kosteczek słuchowych (ucho zewnętrzne i środkowe).

Upośledzenie ostrości znacznego stopnia aż do całkowitej głuchoty - uszkodzenie narządu odbiorczego - ucho wewnętrzne.

Niedosłuch może dotyczyć wszystkich częstotliwości drgań słyszalnych przez człowieka lub niektórych zakresów częstotliwości - cenna wskazówka ułatwiająca lokalizację uszkodzenia słuchu.

Głuchota psychiczna - choroby lub wady ośrodkowego układu nerwowego: niemożność interpretacji wrażeń słuchowych, powiązania ich ze świadomością w prawidłowy sposób.

2. Szumy uszne - szmery i wrażenia dźwiękowe odczuwalne w uchu bez uchwytnego źródła dźwięku; czasem źródła dźwięku znajdują się w organizmie ludzkim. Mogą być objawem chorób uszu, układu krążenia, układu nerwowego, chorobach z gorączką. Sz.u. przykro odczuwalne, przeszkadzają w pracy i odpoczynku.

Leczenie: przyczynowe, objawowe, operacyjne, także psychoterapia.

3. Zboczenia słuchowe - zjawiska paradoksalne w dziedzinie słuchu:

otoskleroza - rozmowa łatwiejsza w jadącym autobusie, wśród hałasu ulicznego

podwójne słyszenie - (choroby aparatu przewodzącego) dwukrotne słyszenie tych samych dźwięków w pewnym odstępie czasu.

utrata zdolności określenia miejsca skąd słyszany dźwięk pochodzi.

4. Nadmierna ostrość - nadwrażliwość na dźwięki (początki zapalenia ucha środkowego, usunięcie czopów woskowinowych, u osób, które dłuższy czas przebywały w zupełnej ciszy.

DECYBEL dB - jednostka natężenia dźwięku: ilość energii akustycznej, która w jednostce przepływa przez jednostkę powierzchni prostopadłej do kierunku rozchodzenia się fali. dB jest jednostką względną w stosunku do poziomu odniesienia, jakim jest dźwięk o natężeniu odpowiadającym dolnej granicy słyszalności tonu o częstotliwości 1000 Hz.

H₁ Przedmiot surdopedagogiki, jej zadania

Surdopedagogika jest dyscypliną, która zajmuje się nauczaniem i wychowaniem dzieci i młodzieży z wadami słuchu. Uważano, że jedyną różnicą jest brak mowy, więc wypracowano metody uczenia mowy dźwiękowej. Kształcenie mowy w różnych jej formach jest podstawowym zadaniem w rehabilitacji głuchych, ale nie wyczerpuje to wielostronności w procesie nauczania i wychowania.

Specyfika kształcenia przejawia się w:

• przekształcenie charakteru rozwojowego dziecka z wadą słuchu i usuwanie cech i właściwości stanowiących konsekwencje głuchoty,

• mobilizacja możliwości kompensacyjnych - przede wszystkim: wzrok i dotyk dla złagodzenia skutków głuchoty i realizacja założeń ich wszechstronnego rozwoju,

• kształcenie mowy jako środka obcowania - nauczyć czytać z ust, czyli „widzieć mowę”, narządów myślenia, poznawanie rzeczywistości w jedności ze zdobywaniem umiejętności, wiadomości i nawyków.

• kształcenie tych cech charakteru i właściwości, które umożliwiają im aktywne działanie i życie wśród ludzi słyszących,

• aktywizacja woli i charakteru dla wyzbywania się cech nabytych w związku z głuchotą a utrudniających włączanie się w różnorodną działalność w sferach życia (izolują się, mają trudności ze zrozumieniem drugiego człowieka, słabo rozwinięte uczucia wyższe).

Góralewska „Listy do rodziców dzieci głuchych”

Grzegorzewska - definicja

Gałkowski „Mówi, że głuchy”

Amman „Mówiący głuchy”

H₂ Metody pracy resocjalizacyjnej z młodzieżą społecznie niedostosowaną

Antropotechnika - wykorzystanie obcowania wychowawcy z wychowankiem dla celów resocjalizacyjnych.

Metody ukierunkowujące aktywność wychowanka - u podstaw leżą procesy informacyjne: przekazywanie informacji, doradzanie i przekonywanie.

Metody podtrzymujące i intensyfikujące aktywność wychowanka, u podstaw których leżą procesy emocjonalne:

• organizowanie doświadczeń (zadania na miarę możliwości)

• oddziaływanie dyscyplinujące (właściwe kary i nagrody)

• wpływu osobistego (identyfikowanie się z wychowawcą)

Socjotechnika - wykorzystanie wpływu grupy

bezpośredni - grupy, której jest członkiem

pośredni - grupy, której chciałby być członkiem

Metody ukierunkowujące - zarządzanie, samorząd, (styl autokratyczny - rozkaz; styl demokratyczny - samorząd) - kształtowanie celów, norm i struktury grupy, przekształcenia wewnętrzne grupy (wysuwanie na pierwszy plan pozytywnych, na drugi destruktywnych cech wychowanków).

Metody podtrzymujące - intensyfikujące - podnoszenie prestiżu grupy, poziomu swoistości grupy, organizacja relacji grupy na pozytywne wysiłki członków, wprowadzenie atrakcyjnych zadań, włączanie do podejmowania zadań, integrowanie grupy.

Kulturotechnika - operowanie kulturą

• nauka szkolna - zainteresować, ciekawe metody, dobre przygotowanie lekcji

• kulturotechnika - czytelnictwo, radio, telewizja, kółka zainteresowań, rekreacja

rekreacja ruchowa (zaspokaja potrzebę ruchu)

• kulturotechnika - poprzez higienę, przez działalność rozrywkową (imprezy, występy, zabawy z dziećmi), przez pracę

J. Konopnicki, B. Urban - resocjalizacja - szkoła krakowska

O. Lipkowski „Resocjalizacja”

H. Ilgiewicz „W naszej szkole”, „Nieznośni chłopcy”

Szymańska „Dziecko trudne”

H ₃ Przyczyny i klasyfikacje ślepoty

Ślepota - znaczne upośledzenie widzenia lub utrata wzroku spowodowana zmętnieniem układu optycznego oka (rogówki, soczewki, ciała szklistego), zapalnym, urazowym lub zanikowym uszkodzeniem siatkówki, nerwu wzrokowego, dróg nerwowych.

Ślepota może być:

• dziedziczna - czynniki genetyczne (wskutek barwnikowego zwyrodnienia siatkówki)

• wrodzona - niedorozwój siatkówki, zapalenie rogówki spowodowane kiłą wrodzoną, ubytek wrodzony tęczówki, soczewki lub nerwu wzrokowego, zaćma, stany degradacyjne siatkówki, rogówki, soczewki, niedożywienie matki, zatrucia ciążowe, różyczka, inkubator, gospodarka tlenowa.

• nabyta (ociemniały) - w następstwie urazu oka, nowotwór oczu i mózgu, jaskra, jaglica, choroby wieku dziecięcego, ciężki przebieg goścca, zapalenie opon mózgowych, czarna ospa, zatrucie alkoholowe, zatrucie jadem kiełbasianym, grzybami, promienie rentgena, urazy mechaniczne.

Przyczynami mogą być także - uszkodzenia kory mózgowej, prowadzące do upośledzeń umysłowych, upośledzenia pozorne wskutek zaniedbań wychowawczych.

Z przyczyną łączy się także wiek oraz okoliczności utraty wzroku. Najtrudniej rehabilitują się niewidomi z wrodzoną ślepotą z prymitywnych rodzin.

Człowiek dotknięty ślepotą od urodzenia (niewidomy) różni się od ociemniałego, który utracił wzrok po pewnym okresie normalnego widzenia. Przystosowanie ich do życia jest różne.

Ślepota całkowita - brak poczucia światła

Ślepota praktyczna - ostrość wzroku nie jest większa od 3/60 normy lub gdy pole widzenia uległo zwężeniu do 20°.

Ślepota dzienna - może być spowodowana chorobą czopków → wrodzona lub nabytą albo niedostatecznym przystosowaniem do światła (np. ślepota sowy - w dzień - siatkówka - brak czopków)

Ślepota psychiczna (agnozja wzrokowa) - chory widzi przedmiot, ale nie jest w stanie go rozpoznać. Może go rozpoznać posługując dotykiem, węchem, smakiem itp. Powstaje w wyniku uszkodzeń kory wzrokowej - płaty potyliczne mózgu.

Ślepota zmierzchowa (kurza ślepota)- upośledzenie wzroku o zmierzchu lub przy przejściu z jasnego do ciemnego pomieszczenia. Upośledzenie adaptacji oka do ciemności, wskutek uszkodzenia czynności pręcików siatkówki. Przyczyna - długotrwały niedobór witaminy A; dziedziczność - zwyrodnienie barwnikowe siatkówki, zanik nerwu wzrokowego, krótkowzroczność znacznego stopnia, odwarstwienie siatkówki, jaskra.

Leczenie - rozpoznanie, przyczyny.

Badanie adaptacji do ciemności - adaptometr.

Agnozja - upośledzenie lub utrata zdolności rozpoznawania przedmiotów i zjawiska, spowodowana nieprawidłowym pojmowaniem i przetwarzaniem wrażeń odbieranych za pośrednictwem jakiegokolwiek zmysłu - wrażenia wzrokowe, słuchowe, dotykowe. Objaw zaburzenia czynności kojarzeniowych kory mózgowej (choroby, urazy)

Jaglica - (egipskie zapalenie spojówek) wirusowa choroba zakaźna spojówek i rogówek, pojawiają się zmiany w rogówce, wrastanie naczyń od strony spojówek - łuszczka jaglicza; następstwa: bielmo, podwinięcie powiek (ok. 20 mln ludzi na świecie jest ślepych z powodu jaglicy). Leczenie: antybiotyki, sulfonamidy, usuwanie mechaniczne nacieków jagliczych.

Jaskra - zespół chorób oka - podwyższone ciśnienie śródoczne (wewnątrzgałkowe), zaburzenia w krążeniu krwi w oku, zanik elementów nerwowych siatkówki, narastające ograniczenie pola widzenia, obniżenie ostrości wzroku. Leczenie - długotrwałe stosowanie środków farmakologicznych (obniżenie ciśnienia), zabieg operacyjny - dodatkowy odpływ cieczy. Bardzo ważne - wczesne rozpoznanie i leczenie jaskry.

Zaćma - (katarakta) zmętnienie soczewki oka (proces normalnego starzenia się organizmu, następstwo urazu mechanicznego, chemicznego lub energią promienistą, chorób ogólnoustrojowych lub miejscowych oka); może powstać w życiu płodowym. Może obejmować całą soczewkę lub jej część. Całkowita - uniemożliwia widzenie (nie przepuszcza promieni do wnętrza oka). Zmętnienie soczewki nieodwracalne. Leczenie farmakologiczne powstrzymuje w niektórych przypadkach rozwój zaćmy. Skuteczne leczenie operacyjne - usunięcie zmętniałej i nieprzejrzystej soczewki - zastąpienie odpowiednim szkłem okularowym lub soczewką kontaktową.

tyflopedagog Z. Sękowska „Kształcenie dzieci niewidomych”

M. Grzegorzewska „Psychologia niewidomych”

Hulek, Dolański - zmysł przeszkód

J₁ Integracyjny system kształcenia niepełnosprawnych

Polega na maksymalnym włączeniu dzieci i młodzieży z odchyleniami do zwykłych szkół i innych placówek oświatowych, umożliwiając im w miarę możliwości wzrastanie w gronie zdrowych rówieśników.

Celem integracji jest umożliwienie w miarę normalnego życia, możliwie na tych samych warunkach, co inni.

Integracja zakłada udostępnienie upośledzonym korzystanie ze wszystkich stopni szkolnictwa podstawowego, gimnazjum i zawodowego, zdobyczy kulturowych i form czynnego wypoczynku.

Formy integracji:

• włączenie dzieci i młodzieży upośledzonej do zwykłych klas,

• specjalne klasy w zwykłych szkołach,

• specjalne szkoły lub ośrodki pomocnicze,

• specjalne szkoły z internatem lub dziecko wraca do domu,

• nauczanie w domu.

Zwolennicy twierdzą, że dziecko upośledzone uczęszczające do normalnych szkół jest lepiej przygotowane do życia.

Krytycy stawiają zarzuty:

• nieprzystosowanie programów, brak pomocy,

• zbyt liczne klasy, ograniczone kontakty społeczne,

• dzieci upośledzone zajmują gorsze miejsce w klasie,

• mniejsze egzekwowanie, większa pobłażliwość,

• brak kształcenia podstawowych nawyków istotnych w życiu osobistym i społecznym.

W szkole specjalnej nikt nie jest dyskwalifikowany z powodu upośledzenia. Wszyscy uczą się maksymalnie, pozytywnie przejawiają wiele możliwości, a przecież zadanie szkoły specjalnej nie zatraca możliwości przystosowania do życia w społeczeństwie.

J₂ Pojęcie upośledzenia i normy, zdrowia i choroby

Upośledzenie - niekorzystna, gorsza sytuacja danej osoby, będąca wynikiem uszkodzenia lub niepełnosprawności. Polega na ograniczeniu lub uniemożliwieniu osobie wypełniania ról rodzinnych, zawodowych, społecznych, uważanych za normalne biorąc pod uwagę: wiek, płeć, czynniki kulturowe i społeczne.

Może przyjąć formę: ograniczenia, uniemożliwienia, utrudnienia. Upośledzenie pogłębiają postawy środowiska, nietolerancja, odrzucenie. Dzieci i młodzież wymagają specyficznych metod wychowania, terapii i nauczania, ich rozwój jest ograniczony, czasem nieodwracalnie.

Norma - coś ogólnie przyjętego; przepis, zasada, wzór, porównywalna do ogólnych wartości; rozwój odpowiedni - jeśli odpowiada większości rówieśników ze środowiska; stan rozwoju; wskazanie określonego sposobu postępowania w określonej sytuacji, wyznacza takie, a nie inne zachowanie w danej sytuacji; pewien wzorzec, wg którego stwierdza się odchylenia w danym kierunku.

Zdrowie - stan pełnej sprawności fizycznej, psychicznej, społecznej; nieobecność choroby czy kalectwa; pełna zdolność organizmu do utrzymywania równowagi pomiędzy nim a środowiskiem zewnętrznym, do prawidłowego reagowania na zmiany środowiska i adaptacji do tych zmian. Higiena - zagadnienia zdrowia; medycyna - utrzymanie i przywracanie zdrowia. Zdrowie - mieszczące się w granicach normy, harmonia wewnętrzna i dobre samopoczucie.

Choroba - reakcja dynamiczna ustroju na działanie czynnika chorobotwórczego. Wyraża się zaburzeniami we współoddziaływaniu narządów i tkanek. Początek może być - nagły (zakaźne), powolny (nowotwory). Przebieg: gwałtowny (w ch. ostrych), długotrwały i wyniszczający (ch. przewlekłe), bezobjawowy (ch. utajona). Zejście choroby - pomyślne (wyzdrowienie); połowiczne (ch. przewlekła), niepomyślne (kalectwo)

1. Hulek, Z. Sękowska

2. O. Lipkowski „Pedagogika rewalidacyjna)

J₃ Pojęcie dziecka głuchego - konsekwencje psychologiczno - pedagogiczne braku słuchu

Głuchy - pozbawiony słuchu, a więc i treści słuchowych płynących ze świata, wskutek tego w pracy poznawczej, w przygotowaniu do życia społecznego jest w gorszej sytuacji. Uszkodzenie słuchu powoduje, że rozumienie mowy ludzkiej jest tą drogą niemożliwe. W konsekwencji poznanie rzeczywistości jest ograniczone. Wrażenia, doświadczenia, wiadomości zdobywane są w oparciu o: słuch, dotyk, smak.

Mniejsza ilość bodźców docierających do kory mózgowej powoduje powolniejsze jej działanie. Dziecko głuche odbierając inne bodźce, nie łączy ich z nazwą, nie rozumie ich znaczenia i związku. Brak słuchu upośledza myślenie, klasyfikowanie i uogólnianie. Poznanie i myślenie jest konkretno-obrazowe, a nie logiczno-pojęciowe. Późne myślenie logiczne z powodu braku pojęć. Trudności i zaburzenia uczuć wyższych od urodzenia, myślenie prymitywne, niewyrażanie i nierozpoznawanie uczuć, pojęcia abstrakcyjne - niezrozumiałe. Wyostrza się wzrok, smak, dotyk, zmysł wibracji, pamięć motoryczna, pamięć ruchu. Słowo zrasta się z pierwszym znaczeniem, problem ze zrozumieniem przysłów, idiomów, brak realizmu myślenia, kierowania popędami, uczuciami, są bardzo ruchliwi.

Synkretyzm - wybiórcze traktowanie treści, asymilowanie bezkrytyczne.

Egocentryzm dziecięcy - własny obraz świata.

Ubogie słownictwo, artykulacja, niewyraźna mowa, słabe odpieranie bodźców.

Głusi - najbardziej tajemnicza, nieprzenikniona osoba.

Zmysł wibracyjny pozwala na zrozumienie pewnych elementów muzyki. Dotyk pozwala wyczuć kroki, samochody. U ludzi głuchych ważna jest sprawność pozostałych zmysłów i procesy kompensacji: od nich zależy adekwatność wrażeń, spostrzeżeń, wyobrażeń, na podstawie których dziecko myśli, wydaje sądy, przyjmuje wartości i zasady postępowania. Głusi są bezkrytyczni wobec własnego postępowania. Rozwój moralny ludzi bazuje na pojęciach dobra i zła, ale te wartości są mało komunikatywne dla głuchych. Są wrażliwi na przykrości, lekceważenie, na niezaspokajanie potrzeb. Głuchota powoduje niestałość uczuć, złe przystosowanie, wybuchy złego nastroju.

Najdotkliwszą konsekwencją głuchoty jest izolacja społeczeństwa, osamotnienie w potrzebach współżycia - niemożność komunikowania się blokuje te potrzeby.

W rewalidacji głuchych - nauczenie mowy, wprowadzenie w środowisko słyszących; nauczenie czytania, pisania, odczytywania mowy z układu ust mówiącego.

Geppert, Kirejczyk, Baran

K₁ Osobowość pedagoga specjalnego, jego rola w procesie rewalidacji dzieci specjalnej troski

Piramowicz, J.W.Dawid, Hessen, Schuman. Kreutz, Mysłakowski, W. Okoń, M. Grzegorzewska starali się nakreślić cechy dobrego nauczyciela. Ich refleksje na temat osobowości pedagoga są zbieżne, choć interpretowane z różnych punktów widzenia.

Podstawowe cechy: miłość, życzliwość, sympatia do drugich ludzi.

Do czasów współczesnych literatura pedeutologiczna (o N.) i pedagogiczna traktowała zagadnienie dobrego N. w sposób normatywny, tzn. zastanawiano się nad tym, co powinno charakteryzować dobrego N. Jego cechy wyciągano z poglądów na wychowanie i jego cele. Podejście empiryczne odgrywało małą rolę.

Przykładem podejścia normatywnego: J. W. Dawid - rozprawa „O duszy nauczycielstwa”, Kerschenstainer - rozprawa „Dusza nauczyciela”. Obaj autorzy sprowadzają cechy dobrego N. do miłości dusz, potrzeba dążenia do doskonałości, poczucie odpowiedzialności i obowiązku, wewnętrzną prawdziwość i odwagę moralną.

Niektóre prace mówią o powołaniu - istotę jego upatrują w cechach wewnętrznych człowieka.

Natomiast Mysłakowski, Szuman - „talent pedagogiczny”

Szuman - talent pedagogiczny - każdy nauczyciel ma swój własny styl, metody, osobiste możliwości, granice wychowania i nauczania, bogactwo duchowe, umiejętności, którymi obdziela wychowanka. Stosunek pedagogiczny między wychowawcą a wychowankiem polega na tym, że: pierwszy daje - drugi jest obdarzany.

Mysłakowski - talent pedagogiczny - uważa, nie możliwości twórcze człowieka, lecz ich stronę realizacyjną.

Zdaniem twórców pojęcia „talentu pedagogicznego” - jego cechą dominującą jest kontaktowość; u jej podłoża - żywość wyobraźni, pozwalająca na zrozumienie cudzych stanów psychicznych, instynkt rodzicielski, zdolność do wyrażania uczuć, nastawienie psychiki na zewnątrz.

W zawodzie nauczycielskim osobowość odgrywa istotna rolę. Problematyka osobowości nauczyciela ma w literaturze wiele prac (teoria). Koncentruje się na swoistości cech związanych z zawodem i procesem nauczania, podkreśla doniosłość funkcji wychowawczej kształtującej osobowość ucznia.

M. Kreutz - podkreśla znaczenie wpływu wychowawczego N. na ucznia i daje szereg argumentów uzasadniających tę tezę.

Nauczyciel musi posiadać walory:

• miłość do ludzi,

• skłonność do społecznego oddziaływania,

• zdolność sugestywną - charakteryzuje człowieka mogącego z łatwością wpływać na poglądy, wolę, uczucia innych ludzi.

Baley - za najistotniejszą cechę N. uważa zdatność wychowawczą - zbiór cech umożliwiających wychowanie:

• przychylność dla wychowanków,

• rozumienie ich psychiki,

• potrzebę obcowania z ludźmi,

• powinowactwo duchowe z dziećmi,

• cierpliwość,

• takt pedagogiczny,

• postawę pełną entuzjazmu,

• swoistą zdolność artystyczną.

Muszyński - nakreślił sylwetkę wychowawcy aktywnego:

• sprawnie realizuje zadania wychowawcze,

• trafnie dostrzega możliwości i w tej mierze podejmuje odpowiednie inicjatywy,

• rezultaty pracy wychowawczej są wysokie i trwałe.

Pedagog efektywny to ten, którego cechują zasadnicze kategorie właściwości osobowościowych:

1. umysłowość - dot. wiedzy merytorycznej i metodycznej

2. moralność dot. walorów moralnych i stosunku N.

3. humanizm społeczny do ucz., a w końcu i do innych ludzi

M. Grzegorzewska - osobowość pedagoga specjalnego - „Listy do młodego nauczyciela”. Jej zdaniem osobowość jest dziełem samokształcenia w osiąganiu swoistej harmonijnej struktury duchowej i zachowaniem jej odmienności osobistej, jej indywidualności.

Do cech osobowości N zalicza:

• miłość dusz ludzkich - czynić dobro

• sympatia do wychowanków - konieczność poznania warunków ich życia

• bogactwo osobowości - wewnętrzna prawdziwość, wierność przekonaniom

• szeroko rozumiane poczucie odpowiedzialności przed dzieckiem

Zdaniem M. Grzegorzewskiej praca pedagoga specjalnego nie różni się od pracy pedagoga w szkole normalnej. Potrzebne są te wartości, których wymaga praca w środowisku dz. w normie. Jednak złożoność pracy rehabilitacyjnej, jej stopień trudności uzależniony jest od rodzaju i stopnia kalectwa, wymaga osobowości bogatszej.

„Żeby dużo dać, trzeba dużo mieć”

M. Grzegorzewska traktuje pracę N. jako służbę społeczną, u podstaw której musi być miłość do człowieka, pozwalającą trwać i pokonywać trudności. N. musi umieć się dostosować do wciąż zmieniających się sytuacji lub tworzyć nowe.

Pożądane cechy to: cierpliwy, życzliwy, konsekwentny, prawdomówny, zrównoważony z poczuciem humoru, praktyczny, wytrwały, optymista.

Niepożądane cechy to: niesprawiedliwy, niesumienny, porywczy, oschły, pesymista.

Ocena nauczyciela wg:

Dzieci oligo. i surdo. - cierpliwość i życzliwość - bowiem powolne zdobywanie wiedzy przez te dzieci i ogrom trudności wymaga od N. tych cech.

Dz. oligo. - cenią N. dobrego, miłego, dobrze prowadzącego lekcje i takiego, który jest uśmiechnięty i wesoły.

Dz. surdo. - akceptacja, pozytywna postawa emocjonalna wobec uczniów, zdolności dydaktyczne.

K₂ Cele i zadania rewalidacji dzieci przewlekle chorych i kalekich

Pedagogika terapeutyczna

Rewalidacja → Rehabilitacja

Proces koordynacyjny i integrujący wzajemne problemy lecznicze, socjalne, zawodowe; w celu przywrócenia człowieka kalekiego do życia w społeczeństwie. Zespołowe działanie lekarzy specjalistów, psychologów, asystentów socjalnych, techników fizjoterapii, instruktorów gimnastyki leczniczej, logopedów, instruktorów terapii zajęciowej, ortopedów.

Dzieci w wieku szkolnym objęte są specjalnym nauczaniem adekwatnym do ich możliwości fizycznych i psychicznych.

Rehabilitacja - lecznicza, społeczna, zawodowa.

Celem jest wykrywanie czynników zaburzających wychowanie, pożądany rozwój, zagrożony stanem zdrowia chorego lub kalekiego dziecka oraz ustalenie metod i środków oddziaływania.

Cele szczegółowe zależą od stanu zdrowia, rodzaju schorzenia, potrzeb kompensacji i usprawnienia, od wskazań lekarza.

1. Cele terapeutyczno - rehabilitacyjne - harmonizowanie czynników psychofizycznych na odpowiedni poziom wydolności.

2. Cele dydaktyczno-wychowawcze - aktywny rozwój osobowości, program nauczania.

3. Cele profilaktyczne - zapobieganie powstawaniu zaburzeń w rozwoju.

Cele wpływają na realizację zadań:

• ochrona jednostki przed ujemnymi skutkami psychicznymi spowodowanymi długotrwałym pobytem w zakładzie leczniczym

• współdziałanie w terapii medycznej

• udzielenie jednostce pomocy w akceptowaniu sytuacji, w jakiej się znalazła

• organizowanie procesu szkolenia

• współdziałanie w zabezpieczeniu jednostce podstawowych potrzeb psycho-fizycznych

• udzielenie pomocy po opuszczeniu zakładu

Zasady:

• podmiotowości i indywidualizacji

• oszczędzania zbytecznego wysiłku i aktywizacji terapeutycznej

• wyzwalanie ekspresji, wzmacniania procesu samorealizacji

• reintegracji funkcjonalnej i społecznej

• plastyczności i kompleksowości oddziaływań

J. Doroszewska, Grzegorzewska, Lpkowski, A. Hulek, Dega, Spionek

K₃ Specyfika nauczania niewidomych, organizacja szkolnictwa

Specyfika kształcenia przejawia się najbardziej w pierwszych latach nauki. Charakterystyczną cechą jest przedmiotowość, a więc poznawanie świata w bezpośredni sposób (dotyk, słuch). Kładzie się nacisk na wytworzenie stałych związków czasowych, przez powtarzanie, porównywanie, łączenie słów z konkretami.

Ważną rolę odgrywają ćwiczenia kompensacyjne:

• mowa jest czynnikiem instruującym, wyjaśniającym,

• ćwiczenia korekcyjne - obejmują resztki wzroku,

• ćwiczenia orientacyjne - jeżeli dziecko orientuje się w przestrzeni, to znaczy, że jest zrehabilitowane.

1. Orientacja w zakresie poznawania przedmiotu

2. Orientacja w przestrzeni roboczej

3. Orientacja w dużej przestrzeni

Dużą rolę w orientacji przestrzennej odgrywają zmysły: resztki wzroku, słuch, dotyk, węch; cenna jest pamięć mięśniowa, wrażliwość na temperaturę, wrażliwość wibracyjna, liczenie kroków itp.

Specyficzny charakter szkolnictwa wynika wyłącznie ze stosowania odrębnych metod i technik nauczania, a więc pismo, a nie z ograniczonego rozwoju umysłowego.

Warunkami dla adekwatnego poznawania rzeczywistości, przystosowania i operatyzowania:

• normalny poziom inteligencji umożliwia normalny rozwój mowy i logiczne myślenie,

• prawidłowa działalność pozostałych analizatorów,

• sprzyjające warunki środowiskowe i kontakty społeczne,

• prawidłowe oddziaływanie wychowawczo-dydaktyczne uwzględniające potrzeby poznawcze ucznia.

Szkoła dla niewidomych realizuje program szkoły masowej, na szczeblach podstawowych dzieci mogą uczęszczać do masowych szkół, studiować na wyższych uczelniach, korzystać z wiedzy i pomocy technicznych, nagrań oraz pomocy udzielanej przez PZN.

M. Grzegorzewska, Z. Sękowska

L₁ Rola rodziny i organizacji społecznych w rewalidacji jednostek niepełnosprawnych

POLSKI ZWIĄZEK NIEWIDOMYCH

POLSKI ZWIĄZEK GŁUCHYCH

POLSKIE TOWARZYSTWO DO WALKI Z KALECTWEM

Postawy rodziców i organizacji społecznych mają ogromne znaczenie w przebiegu rewalidacji jednostek niepełnosprawnych.

Postawy rodziców bywają negatywne, co bardzo utrudnia przystosowanie jednostki do kalectwa, podjęcia pracy, wkroczenia w społeczeństwo, odtrącenie dziecka, wstyd.

Postawy pozytywne rodziców - niosą pomoc w każdej sytuacji, mają pozytywne nastawienie, akceptują dziecko takim, jakie jest, są dobrymi przewodnikami, włączającymi kalekie dziecko do społeczeństwa. Gdy nastawienie jest pozytywne występuje życzliwość, sympatia, akceptacja, chęć utrzymywania kontaktów z bliskimi.

Doroszewska, Spionek, Dega

L₂ Specyfika nauczania w szkole szpitalnej i sanatoryjnej

Realizacja założeń pedagogiki terapeutycznej przyczynia się do pomyślnego przebiegu procesu leczenia i prawidłowej organizacji warunków rekonwalescencji.

Oddziaływania pedagogiczne idą w dwóch kierunkach:

1. Zwiększają efektywność procesu leczenia

2. Chronią jednostkę przed zbyt drastycznymi skutkami społecznymi danej choroby czy kalectwa.

Przedmiotem pedagogiki terapeutycznej jest jednostka chora, która została pozbawiona normalnych warunków życia, jednostka kaleka. Czyli nie jest podmiotem jednostka zrehabilitowana, która jest w stanie optymalnie się rozwijać - ale z drugiej strony podmiotem są te jednostki, które już po wyleczeniu nie spełniają kryterium rehabilitacji.

Problem rehabilitacji jednostek w zakładach leczniczych jest o tyle złożony, gdyż mają oni często obniżony poziom wydolności wysiłkowej i zaburzone funkcje samoregulacyjne osobowości.

Celem pedagogiki terapeutycznej jest wykrywanie praw rządzących czynnikami zaburzającymi wychowawczo porządny rozwój człowieka z zagrożonym stanem zdrowia, chorego lub kalekiego; ustalenie metod i środków oddziaływań pedagogicznych.

Pedagog realizuje trzy rodzaje celów:

1. Terapeutyczno-rehabilitacyjne

2. Dydaktyczno-wychowawcze

3. Profilaktyczne

Hierarchia celów w danej sytuacji zależy od stanu zdrowia, rodzaju schorzenia, od zadań korektury pedagogicznej, od potrzeb kompensacji i usprawniania, od wskazań lekarskich.

Szpital - karty pracy, nauka indywidualna

L₃ Specyficzne cechy zachowania jednostek niewidomych, niedowidzących i ich potrzeby psychiczne

Człowiek dotknięty ślepotą od urodzenia nie rozporządza substratami pojęciowymi, ma trudności w wytworzeniu sobie surogatów pojęć odnoszących się do treści informacyjnej zawierającej subiektywne odczucia wzrokowe, proces kształcenia oparty na odbieraniu treści edukacyjnych innymi zmysłami - słuch, dotyk, węch, smak. Czytanie dotykiem pisma - system Braile`a - dostarcza niezbędnego dla rozwoju bogactwa kulturowego.

Orientacja w przestrzeni opiera się na ocenie kinestetycznej nóg ślepego, wspomaganej laską. Rehabilitacja psychiczna - afirmacja własnego kalectwa, rehabilitacja społeczna - zdobycie zawodu i względnej samodzielności.

U niewidomych występują obawy przed zbieraniem własnych doświadczeń. Człowiek niewidomy jest w trudnej sytuacji, ponieważ ma problemy w orientacji przestrzennej. Brak wzroku uniemożliwia wykonywanie prostych czynności życiowych - czesanie, ubieranie się, malowanie, gotowanie, sprzątanie. Dlatego nie wolno niczego przestawiać w pomieszczeniach, ponieważ niewidomy uczy się (jakby na pamięć) położenia przedmiotów w przestrzeni. Niewidomy musi dotknąć, by poznać kształt i wielkość danego przedmiotu. Specyficzne jest dotykanie twarzy człowieka, którego chcą poznać. Ważną rolę odgrywa również słuch, więc gdy poruszają się w przestrzeni poza dotykiem kierują się słuchem lub węchem. Poprzez dotyk poznają podłoże, po którym się poruszają, idąc po nieznanym terenie pomagają sobie białą laską.

Ich potrzeby psychiczne są znacznie większe niż ludzi sprawnych. Przede wszystkim potrzebują akceptacji, pomocy, traktowania jak normalnych ludzi, tyle, że z utrudnioną sytuacją życiową.

Może dojść do frustracji spowodowanej utratą wzroku, z powodu niemożności zrealizowania swoich ambicji życiowych, niemożności dostarczenia wizualnych wrażeń, swobodbego poruszania się, uzależnienia od innych ludzi - widzących.

Grzegorzewska , Sękowska, Zemis, Dolański, Hulek, Majewski

M₁ Przegląd literatury dotyczącej problematyki pedagogiki specjalnej.

Dorobek naukowy pedagogiki specjalnej ukazany w publikacjach:

Maria Grzegorzewska

„Psychologia niewidomych:”

„Pedagogika specjalna” - synteza podstawowych jej działów i zagadnień

„O kompensacji u głuchych i niewidomych”

„Listy do młodego nauczyciela” - prace z zakresu pedeutologii

„Wybór pism”

Inni autorzy:

Aleksander Hulek

„Pedagogika rewalidacyjna”

„Teoria i praktyka rewalidacji inwalidów”

Otton Lipkowski

„Pedagogika specjalna”

„Ortodydaktyka”

Janina Doroszewska

„Pedagogika specjalna” (terapeutyczny)

Helena Larkowa

„Człowiek niepełnosprawny, problemy psychologiczne”

Mauersberg

„Dzieje szkolnictwa i pedagogiki specjalnej”

Zofia Sękowska (tyflopedagog)

„Pedagogika specjalna”

„Wybrane problemy pedagogiki specjalnej” 1998

Józef Sowa

„Pedagogika specjalna”

Dykcik (oligofrenopedagog)

„Pedagogika specjalna”

Tyflopedagogika

M. Grzegorzewska

Zofia Sękowska

„Poznawanie rzeczywistości przez dzieci niewidome” w pro-

cesie nauczania”

„Tyflopedagogika”

„Kształcenie dzieci niewidomych”

Żemis, Dolański - artykuły w „Szkole Specjalnej”

Dolański (niewidomy) - Grzegorzewska - opis struktury zmysłu

przeszkód

Ruszczyc, A. Hulek - rehabilitacja dorosłych niewidomych

Emanulea Jezierska (siostra zakonna)

„Obserwacje nad rozwojem głuchoniemej Krystyny Hrysz-

kiewicz”

Obecnie: Zofia Polak, Tadeusz Majewski

Surdopedagogika

przed II wojną światową

Tytus Benni, Jarecki

Maria Grzegorzewska

„Nowe drogi w nauczaniu głuchoniemych”

po II wojnie światowej

9. W. Tułodzieccy - prace z zakresu metodyki nauczania głuchych

Geppert - prace nad językiem dzieci głuchych

Kirejczyk (oligofreno.)

„Ewolucja kształcenia dzieci głuchych”

„Z zagadnień surdopedagogiki”

„Nauczanie głuchych razem ze słyszącymi” 1970

10. Stawowy - Wojnarowska

• zakres metodyki nauczania

• tematy wychowania słuchowego - jak pracować z aparatem słuchowym

11. Baran - surdopedagog - Kraków

• metodyka nauczania dzieci głuchych, zasób słownictwa

W. Pietrzak - APS Warszawa

• metodyka nauczania dzieci głuchych, język migowy

• propagowanie wprowadzenia języka migowego do szkół (głusi rodzice)

13. Góralówna - lek. laryngolog

- poradnie dla małych dzieci i rodziców

„Listy do rodziców dzieci głuchych” od urodzenia do wieku przedszkolnego

Teraźniejszość

U. Eckert - APS Warszawa - metodyka

2. Szczepankowski (głuchy, Siedlce) - język migowy

T. Gałkowski - surdopedagog U.W., przewodniczący komitetu audiologii

Kazimiera Krakowiak - fonogesty Lublin

Pedagogika terapeutyczna

J. Doroszewska

„Nauczyciel wychowawcą w zakładzie leczniczym”

„Terapia wychowawcza”

H. Spionek

„Zaburzenia psychoruchowego rozwoju dziecka”

W. Dega

„Dziecko kalekie”

1. Hulek

- dorośli inwalidzi

Pedagogika resocjalizacyjna

konieczna współpraca wielu specjalistów, dorobek naukowy ma charakter interdyscyplinarny

• psychiatria,

• neurologia,

• socjologia i postsocjologia,

• kryminologia,

• prawo,

• sądownictwo.

Teorię resocjalizacji zainicjowała M. Grzegorzewska, wprowadziła termin „niedostosowanie społeczne”

Szkoła krakowska

Jan Konopnicki „Niedostosowanie społeczne”

Bronisław Urban

Szkoła warszawska

Jedlewski

„Pedagogika resocjalizacyjna”

„Analiza pedagogiczna systemu dyscyplinarno-izolacyjnego”

„Nieletni w zakładach poprawczych”

Czapów - „Wychowanie resocjalizujące”

Otton Lipkowski

„Resocjalizacja”

„Dziecko społecznie niedostosowane i jego resocjalizacja”

„Wychowanie dzieci społecznie niedostosowanych”

Han-Ilgiewicz

„W naszej klasie”

„Nieznośni chłopcy”

„Potrzeby psychiczne dziecka”

„W poszukiwaniu dróg resocjalizacji”

J. Korczak - „Kiedy znów będę mały”

Z. Szymańska - „Dziecko trudne”

Podgórecki - „Patologia społeczna”

Szkoła warszawska dziś - Pytka, Pospiszyn, Żabczyńska

M₂ Warunki skuteczności pracy resocjalizacyjnej

1. System dyscyplinarno-izolacyjny

Metodą wychowawczą jest kara i moralizowanie, pokazywanie życia na zewnątrz a nie uczestnictwo w nim.

Oddziaływanie polega na łamaniu woli wychowanka, oczekując natychmiastowej poprawy. Kara przestaje działać, rodzi się nienawiść, bunt, stany frustracyjne.

2. System progresywny

Dyscyplina na pierwszym planie.

Nowo przybyły w najniższej grupie, w miarę poprawy przechodzi do wyższej o większych przywilejach. Istnieje niebezpieczeństwo, że poprawa jest pozorna. Przenoszenie do innej grupy powoduje zrywanie więzi koleżeńskich z grupą, z którą się zżył. Sprytni - udają poprawę.

3. System socjopedagogiczny

Wychowanie przez grupę dla grupy. Główny nacisk na samorządność grupy, twórcze działania wychowawcze idą dyskretnie od wychowawcy. Wychowanie przez pracę dla grupy, środowiska, zakładu. Dobre wyniki w stosunku do młodzieży normalnej, nieupośledzonej.

4. System indywidualny

W centrum zainteresowania osobowość wychowanka, znajomość jego reakcji obronnych. Główną zasadą jest bliski kontakt wychowawcy z wychowankiem. Wraz z terapią indywidualną ważna jest terapia grup, tak, by wychowanek stawał się stopniowo jej członkiem i w niej znalazł poczucie bezpieczeństwa. Ważna jest znajomość środowiska rodzinnego wychowanka.

Metoda wymaga doskonałego wychowawcy umiejącego nawiązać i utrzymać bliski kontakt z wychowankiem, umiejącego rozładować jego frustracje.

5. System homogeniczny

Kompletuje się grupy o zbliżonym rodzaju osobowości i stopnia wykolejenia dla zastosowania odpowiednich metod i środków oddziaływania resocjalizacyjnego.

Wadą tej metody jest to, że nie pozwala na zorganizowanie grupy przypominającej normalną grupę społeczną. Nie powinno się go stosować przez cały pobyt w zakładzie.

6. System komplementarny

Z każdego systemu należy wybrać to, co najlepsze.

M₃ Rewalidacja głuchoniewidomych, sposoby komunikowania się, wybitne jednostki

Brak wrażeń słuchowych i wzrokowych.

Pierwszy układ sygnałowy nie zapewnia kontaktu z rzeczywistością, nie stwarza warunków do funkcjonowania drugiego układu (podkora, kora mózgowa)

Wobec ograniczenia bodźców zewnętrznych, rozszerza się zakres recepcji bodźców pochodzących z wewnątrz - stany silnego pobudzenia w podkorze. Naturalną konsekwencją są zmiany charakterologiczne (podniecenie, wybuchowość, niepohamowanie, niecierpliwość, agresywność). Jednocześnie kora jest stale pobudzona - stały odruch poznawczy; nie dochodzi jednak do usystematyzowania w postaci włączania się w utrwalone zespoły poznawcze.

Ich stan upośledzenia jest jedynie wynikiem wielkiego ograniczenia do wrażeń zmysłowych. Maja oni jednak warunki rozwojowe, które pozwalają im pokonać te trudności.

Rehabilitacja idzie w 2 kierunkach:

• podstawowym: komunikowanie się z otoczeniem, orientację przestrzenną, poruszanie się, samoobsługą

• zawodowym: przygotowanie do pracy

Metody komunikowania się:

• uniwersalne

• doręczny alfabet dla głuchoniemych (pisanie dużych liter na dłoni)

• tabliczka z wypukłym alfabetem

• rękawiczki z alfabetem

• deseczka z brajlowskim alfabetem (mają być to

• dotykowe czytanie z ust lub krtani

• maszyna do pisania

• specjalne

• alfabet palcowy dla głuchych

• alfabet

• dotykanie lub pociąganie (litery i znaki na dłoni)

• E. Jezierska - rz, cz - jako jeden znak, alfabet morsa

Dla głuchoniewidomych utworzono ośrodek w Bydgoszczy: zajęcia indywidualne, kontakt fizyczny z nauczycielem, rehabilitacja tak, jak niewidomych.

Wybitne jednostki:

W Polsce - Krysia Hryszkiewicz - rehabilitowana przez siostrę

Emanuelę Jezierską

w Rosji -Olga Skorochodowa - napisała książkę pt. „Jak postrzegam

świat”

Maria i Marta Heurlin

Laura Bridgemen

Oliver Caswell

Ameryka - Helen Keller (1880-1968) amerykańska pisarka, pedagog, i działaczka społeczna; pozbawiona wzroku, słuchu i częściowo mowy zajmowała się działalnością naukową i społeczną wśród nieuleczalnie chorych - „Historia mego życia”

N₁ Czołowe postacie polskiej pedagogiki specjalnej, ich dorobek naukowy i inne zasługi

Maria Grzegorzewska (1888-1967)

Twórczyni polskiej pedagogiki specjalnej. Całe życie poświęciła pracy nad i z dziećmi specjalnej troski. Zajmowała się kształceniem nauczycieli.

W 1922r. stworzyła PIPS i została jego dyrektorem, który potem przekształcono w WSPS. Dzieci odchylone od normy sklasyfikowała w 5 grup. Wprowadziła teorię kompensacji zmysłów. Opracowała metodę ośrodków pracy wg Declory`ego. Doceniała znaczenie nauczyciela w pracy z dziećmi i młodzieżą. Redagowała czasopismo „Szkoła specjalna”.

Józefa Joteyko - psycholog i pedagog (1866-1928)

Zajmowała się badaniem mięśni, nerwów i ośrodków nerwowych. Podkreślała rolę eksperymentów w badaniach i wychowaniu. Prowadziła badania dotyczące bólu u człowieka. Interesowała się pedagogiką, służyła radą i konsultacjami Grzegorzewskiej. Pracowała na początku i była współtwórczynią Międzynarodowego Fakultetu Pedagogicznego w Brukseli. Poszukiwania nad kształtowaniem mechanizmów biopsychicznych człowieka poprzez oddziaływania pedagogiczne. Przekonanie o wielkim znaczeniu nauczyciela w pracy z dziećmi i młodzieżą. Założyła pierwsze polskie pismo psychologiczne „Polskie Archiwum Psychologii”. Prace z zakresu: psychofizjologii, psychologii rozwojowej, wychowawczej i organizacji szkolnictwa: „Znużenie”, „Metoda testów umysłowych i jej wartość naukowa”

Janina Doroszewska (1900-1979)

Do wybuchu wojny pracowała nad zagadnieniami sztuki i zabawy dziecka. Podjęła pracę wykładowcy w PIPS. Prowadziła pracę wychowawczą z dzieckiem leczonym w szpitalu. Zagadnienia opieki pedagogicznej nad dziećmi przewlekle chorymi i kalekimi.

Stworzyła podstawy teoretyczne i praktyczne pedagogiki. Po śmierci Grzegorzewskiej - redaktor naczelny „Szkoły specjalnej”

„Terapia wychowawcza”

„Pedagogika specjalna”

Jakub Falkowski (1775-1848)

Filantrop i pedagog pisarski; 1817 założyciel i rektor Instytutu Głuchoniemych w Warszawie, pierwszego w Polsce zakładu kształcenia głuchych.

Kirejczyk - surdopedagog

N₂ Autonomia a niepełnosprawni

grecki: autonomia autos - sam

nomos - to, co prawe obowiązuje wszystkich

Autonomia - zakłada u podstaw powiązanie tego, co istotne dla jednostki z tym, co istotne dla ogółu (ja z my).

Koncepcje pedagogiczne - zawarte w filozofii E. Kanta, który sądziła, że pierwszym wyrazem wolności jest krzyk noworodka. Potem dz. zaczyna uczyć się poruszania, używania przedmiotów, podejmowania decyzji - ja sam. Jego kompetencje rosną, a zmniejsza się zewnętrzne kierowanie dzieckiem, zadaniem opiekunów jest stworzenie mu warunków do emancypacji, samoustanowienia.

Stosowanie przymusu i nacisku usprawiedliwione jest tylko wtedy, gdy przybliża osiągnięcie samodzielności dziecka.

Wg Kanta należy dziecku swobodę ograniczoną tylko jego własnym bezpieczeństwem lub naruszeniem wolności drugiego człowieka.

Otto Speck (niem. pedagog specjalny):

• kształtowanie autonomii jest kształtowaniem osobowości,

• nauczenie się autonomii jako prawa używania wolności nie wyklucza postępowania wg istniejących reguł,

• wychowanie w autonomii wymaga autonomii i odpowiedzialnych wychowawców,

• wychowanie do autonomii wymaga rezygnacji z przymusu i kary.

W latach dwudziestych autonomia dzieci - wolny wybór czynności, samosterowanie uczenia się znalazło swój wyraz w pedagogice M. Montessori. Kładła ona nacisk na stworzenie wokół dziecka wychowawczego otoczenia, którego funkcja jest dawanie dziecku okazji do czynienia użytku ze swojej wolności i wyzwalaniu jego siły.

Aichhorn - autonomię pozyskuje się poprzez łagodne postępowanie z dzieckiem

Fritz Redl - uważa, że zaburzenia emocjonalne u dzieci i młodzieży są wynikiem zablokowania autonomii

Erik Erikson - dążenie do autonomii dz. znajduje szczególny wyraz w jego II fazie psychospołecznego rozwoju przypadającego między 2-3 r.ż.. Dziecko zdobywa wtedy nowe doświadczenia i kompetencje, uczy się mówić „nie”. Broni się w ten sposób przed przymusem, a gdy nie ma możliwości swobodnego sprawdzenia siebie to, zdaniem Eriksona, rozwija się u dziecka wstyd i zwątpienie - co może pozostawić ślad na całe życie

• dzieci rodziców o podstawach nadmiernie wymagających lub karzących.

Koncepcja autonomii - różne nazwy

Pedagogika - zamiennie: samodzielność, niezależność, samostanowienie, samorzeczywistnienie.

J. Obuchowska (Poznań)

• autonomię sprowadza do obszarów najbardziej podstawowych i wyróżnia: (wewnątrzpochodne)

1. autonomia przejawiająca się w działaniu spontanicznym lub intencjionalnym

2. autonomia przejawiająca się w świadomości przy rozróżnianiu myślenia i uczuć

3. należy wyróżnić także autonomię zewnątrzpochodną - czyli przyzwolenie ze strony środowiska na realizację autonomii - rodzina, szkoła itp.

Stosunek większości rodziców do autonomii dzieci jest ostrożny, a czasami wręcz krytyczny. Nie rozumieją, że autonomię należy ujmować jako samostanowienie w ramach norm.

Problem komplikuje się, gdy chcemy rozpatrywać autonomię w odniesieniu do dzieci niepełnosprawnych. Ze względu na ograniczenia i trudności rozwojowe są one bardziej zależne od otoczenia (bezpieczeństwo), są one także, szczególnie w rodzinach o postawach nadopiekuńczych - otoczone troską pełną lęku - co tłumi dążenia do autonomii.

Prof. Obuchowska uważa, że nasza wiedza o wewnętrznych przeżyciach związanych z autonomią jest uzewnętrznieniem się jej zakresów i poziomów występowania wszystkich osób niepełnosprawnych - jest fragmentaryczna.

Częściej rozumiemy autonomię jako samodzielność, zdolność do samoobsługi, radzenia sobie w sytuacjach, niż jako samostanowienie.

Autonomię należy rozumieć jako cel rehabilitacji, a sama realizacja musi być celem nadrzędnym (M. Hahn).

Tymczasem rodzice i nauczyciele wtłaczają niepełnosprawnych w rolę osób bardziej zależnych niż wynika to z niepełnosprawności. Dążenie niepełnosprawnych do autonomii ulega często stłumieniu i wyparciu ze świadomości. Dzieci polskie są wychowywane bardziej ku zależności niż niezależności. Wynika to zarówno z tradycji - wychowania rodzinnego i religijnego. Świat współczesny coraz bardziej stawia wyzwania wymagające autonomicznych decyzji.

Nadal ludzie nazywający się pełnosprawnymi decydują niemal o wszystkim, co dotyczy niepełnosprawnych - dla ich dobra. My mamy wolę decydowania, mamy władzę. Dotyczy to nie tylko ubrania i jedzenia, ale także rekreacji, kontaktów towarzyskich, środowisk społecznych - by tam przebywali. Nikt nie pyta, lub czyni to rzadko - czy chcą być integrowani. Jeśli chcemy to zmienić, to nie tylko osoby niepełnosprawne muszą się uczyć autonomii, ale także osoby pełnosprawne, które ich do tej autonomii przygotowują.

Realizacja wychowania ku autonomii jest procesem złożonym. Jednak zawsze, niezależnie od głębokości niepełnosprawności dziecko jest nie tylko wypadkową wrodzonych zadatków i wpływów środowiskowych - jest też sobą.

Potrzebne jest takie wychowanie, które pozwala na uczestnictwo w różnego rodzaju wyborach, a potem samodzielne ich dokonywanie. Najpierw współdecydowanie, potem podejmowanie własnych decyzji - realizowane powinno być przez pedagogów przygotowanych do wychowania ku autonomii.

N₃ Orientacja niewidomych w przestrzeni „zmysł przeszkód”

U niewidomych od urodzenia istnieje potrzeba pobudzania innych zmysłów i mechanizmów umożliwiających opanowanie samodzielnego poruszania się. Niewidomy swoje doznania organizuje wokół wrażeń słuchowych i dotykowych.

W kontaktach społecznych najważniejszą wartością niewidomego jest słuch, jako źródło opisowej informacji i tego wszystkiego, co dotyczy obecności i lokalizacji przedmiotów. Mimo wszystko jednak aktualna wiedza o świecie przedmiotów może być zbierana tylko przez konkretną, dotykową obserwację (mimo, że nie zawsze jest to możliwe - góry, wielkie przedmioty).

Czynnikiem pomagającym w rozwijaniu zdolności jest pozostawienie dziecku jak najwięcej swobody. Musi być swobodne w poruszaniu się, ale jednocześnie czujne i ostrożne.

Na zdolność poruszania się niewidomych w przestrzeni wpływają dwa czynniki:

• umysłowa orientacja: wykorzystanie wszystkich zmysłów przy poruszaniu się, ciągle jest aktywny - słucha, zauważa zmiany temperatury powietrza, stopą wyczuwa rodzaj podłoża, każda otrzymana wskazówka wykorzystywana jest do bezpiecznego pokonywania przestrzeni i orientacji.

• fizyczne poruszanie się: jeśli dziecko nie było uczone, w jaki sposób trzeba się poruszać, staje się uzależnione od innych i niesamodzielne.

Niewidomi uczą się przez próby i błędy. Samodzielne poruszanie się to ciągły strach przed nieznanym. Orientacja w przestrzeni to umiejętność rozeznania się w otaczającym środowisku, umiejętność określania wielkości i kształtu wypełniających przestrzeń przedmiotów. Biorą w tym udział - słuch, dotyk, wzrok - jego resztki, węch, wrażliwość na temperaturę, wibracje, liczenie kroków, kroki dla poznania podłoża.

Zmysł przeszkód

Gdy niewidomi napotykają na swej drodze szeroką przeszkodę (mur, dom, płot itp.) czują mrowienie lub muśnięcie w okolicy czoła, skroni oraz policzków. Zmysł ten nie posiada specyficznego receptora. Jest to zjawisko strukturalne, powstałe na tle specyficznych bodźców dotykowo-wibracyjno-słuchowych. Jest to zmysł na niewielką metę i nie posiada wariantów poznawczych. Powoduje:

• wrażenia dotykowo-słuchowe

• zrozumienie grożącego niebezpieczeństwa

• niepokój, obawa, strach

• zatrzymanie się lub ominięcie przeszkody

Zjawisko stereognozy - umiejętność wytwarzania sobie obrazu całości danego przedmiotu na podstawie oglądu jego fragmentu.

Percepcja przeszkód - „zmysł przeszkód” - niewidomy umie się zatrzymać tuż przed zderzeniem ze ścianą.

Badania: Dolański, Grzegorzewska, Supa, Cotzin

Wg Dolańskiego:

to mechanizm strukturalny, którego podstawą jest instynkt obronny, głównie bodźce natury słuchowej, natomiast czucie muśnięcia na twarzy pojawiającego się po otrzymaniu ostrzegawczych sygnałów dźwiękowych, jest wynikiem odruchowego procesu fizjologicznego.

Badania wykazały, że zdolność spostrzegania przeszkód można znacznie udoskonalić przez systematyczne ćwiczenia.

Dolański z Grzegorzewską opracowali „zmysł przeszkód”

O₁ Czasopisma poruszające problematykę z zakresu pedagogiki specjalnej. Omów dowolnie wybrany artykuł

„Rocznik pedagogiki specjalnej” WSPS Kraków

„Postępy rehabilitacji”

„Szkoła specjalna” Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, red. Ewa Żabczyńska, Urszula Eckert, Wojciech Kołodziejski, Anna Popiel

O₂ Metody i środki porozumiewania się ludzi głuchych

Podstawowym zadaniem szkół jest nauczenie mowy. Dziecko głuche opanowuje mowę nie za pomocą percepcji słuchowej, percepcji wzrokowej, dzięki tzw. zdolności odczytywania mowy z ust i korzystaniu z możliwości odbioru wrażeń dotykowych, kinestetycznych. Zdolność odczytywania mowy z ust nie ma charakteru wrodzonego. Jest rezultatem długotrwałej i żmudnej realizacji specjalnie zaprogramowanego zestawu ćwiczeń w zakresie uwagi i postrzegania wzrokowego.

Postrzeganie wzrokowe - ogromne znaczenie w obcowaniu z otoczeniem, nauce mowy, rozwoju wyobrażeń, praktycznej działalności. Powinno przebiegać równocześnie z postrzeganiem o znaczeniu kompensacyjnym.

Optyczną wyrazistość posiada tylko część ruchów narządów mowy, przy percepcji fonetycznej - wrażliwość wibracyjna może zastąpić słuch.

Wychowanie słuchowe - wrażliwość słuchowa na dźwięki muzyczne. Brak tej wrażliwości powoduje monotonię głosu, brak ekspresji w mowie, niezdolność odróżnienia formy pytającej od twierdzącej.

Kształtowanie mowy ustnej

Opanowanie bądź na drodze słuchowo-wzrokowej, wzrokowo-słuchowej, tylko wzrokowej. Warunkiem rozwoju mowy czynnej u dziecka jest opanowanie w pewnym stopniu mowy biernej. Zanim dziecko zacznie wymawiać - musi rozumieć mowę innych. W początkowym okresie nauki - ważniejsza jest spontaniczność niż poprawność. Trzeba podjąć jak najwcześniejszą rehabilitację: specjalne ćwiczenia głosowe i oddechowe, ćwiczenia doprowadzające do maksymalnego wyzyskania mechanizmu głosowego przez prawidłowe oddychanie: ćwiczenia foniatryczne.

Dziecko musi chcieć, mieć do kogo i o czym mówić.

Etapy rozwoju są takie same jak u dzieci słyszących:

• rozwój mowy biernej poprzedza rozwój mowy czynnej

• mowa mimiczno-gestykulacyjna - konieczny warunek rozwoju wyższych form mowy - ustnej i pisemnej.

Język dźwiękowy - ważny czynnik integrujący.

Mowa ustna

Dzieci uczą się jej w sposób sztuczny. Obejmuje specjalne ćwiczenia oddechowe, usprawniające narządy mowy (język, wargi, szczęka dolna, podniebienie miękkie) - ćwiczenia głosowe i artykulacyjne; ćwiczenia poświęcone nauce wyraźnej wymowy.

Rola pedagoga polega na kontrolowaniu i korygowaniu wyrazistości by doprowadzić do automatyzacji ruchów narządów mowy.

• wczesna praca rehabilitacyjna

• wczesne zaopatrzenie w aparat słuchowy

Góralówna, K. Krakowiak, Geppert, Kirejczyk, Stawowy-Wojanrowska, Baran, Pietrzak

Wychowanie słuchowe

Wprowadzenie aparatu - co ma ogromne znaczenie w procesie komunikacji:

• przy nadaniu informacji przez głuchego

• przy odbiorze informacji - wzrokowo-słuchowy, słuchowo-wzrokowy.

Wychowanie słuchowe ma na celu także eliminowanie głośnych zachowań.

Język migowy

Znaki gestykulacyjne określające całe słowa.

Głusi posługujący się tylko mową migową nie dochodzą w rozwoju myślenia do fazy abstrakcyjnej, myślenie jest wtedy uzależnione tylko od spostrzeżeń (L. Geppertowa).

Mowa migowa utrudnia opanowanie języka dźwiękowego i rozumienie sensu zdań wypowiadanych werbalnie. Mowę słowną ujmują globalnie - tłumaczą sens zdania na podstawie niektórych znanych im słów lub domysłu. Dlatego często rozumienie zdań mowy dźwiękowej jest przez nich często fałszywe, nieadekwatne do treści. Posługujący się mową migową próbują sens zdania, mowy dźwiękowej tłumaczyć strukturą języka migowego, która jest zupełnie różna.

Język migowy :

• ubogi w znaki (określenia stosunków i zależności)

• nie zróżnicowanie wyobrażenia

• powierzchowność wyobrażeń pośrednich

powodują osłabienie pewnych rodzajów pamięci (słownej), częściowy lub całkowity brak zdolności do abstrakcji, nieudolność myślenia, rozumowania i wnioskowania, tworzenia pojęć ogólnych.

Daktylografia - alfabet palcowy (wg S.A. Zykowa)

może być czynnikiem przyśpieszającym rozwój mowy u dz. głuchego. Wg Zykowa - szczególna wartość w początkowym okresie zapoznawania dziecka głuchego z językiem. Przyśpiesza opanowanie fonetycznej struktury języka, utrwalenie obrazów słów w pamięci, wzbogacenie zasobów słownictwa, szybsze przechodzenie do analizy i syntezy. Pomaga w dokładnej i wyraźnej artykulacji oraz opanowaniu poprawnego pisma. Im bardziej rozwija się mowa dźwiękowa - rola daktylografii maleje. (Związek Radziecki, NRD, Jugosławia).

Polska: nie zabrania się stosowania daktylografii, ale też jej nie zaleca. System znaków oparty na ruchach palców i układach.

Fonogesty (opracowała Kazimiera Krakowiak dla polskich potrzeb) są to umowne ruchy dowolnej ręki zharmonizowane z głośnym i wyraźnym mówieniem. Fonogesty nie zastępują mowy, bo bez mówienia nic nie znaczą. Liczba układów palców wynosi 9 przy 5 miejscach blisko twarzy.

O₃ Rozwój pedagogiki specjalnej w okresie międzywojennym

Rozwój można wiązać z Rewolucją Francuską i przyjęciem w 1789r. Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. Wtedy po raz pierwszy określono obowiązki wobec ludzi niepełnosprawnych (państwo i społeczeństwo). Pod koniec XVIII w. i początek XIX w. zaczęto interesować się niepełnosprawnymi. Paryż - 1770 głusi, 1784 - niewidomi.

Reforma szpitalnictwa psychiatrycznego - 1793 - F. Pinel zwrócił uwagę na upośledzonych umysłowo jako na nie dotkniętych chorobą psychiczną.

Na ziemiach polskich (lata zaborów 1772-1918) poziom oświaty bardzo niski (50% analfabetów).

1817r. - szkoła dla głuchych - Warszawa

1832r. - szkoła dla głuchych - Poznań

1853r. - niewidomi - zabór pruski

1887r. - upośledzeni umysłowo - Poznań

1904r. - upośledzeni umysłowo - Kraków

Sytuacja zmienia się po 1818r. Rozwój pedagogiki specjalnej i praktyki.

W okresie międzywojennym rozwój ukierunkowany był:

1. Zapotrzebowaniem społecznym i politycznym - scalenie ziem polskich, różne programy nauczania, różne treści, ilość dzieci objętych kształceniem, brak kadry specjalnej.

2. Zapotrzebowanie teoretyczne - dynamiczny rozwój nauk psychologicznych i pedagogicznych w Europie: podstawa rozwoju pedagogiki specjalnej.

Z krajów zachodnich metody nauczania przenikały do Polski - metoda ośrodków zainteresowań - Owidiusza Declory: w Polsce rozwinęła ją M. Grzegorzewska.

• szkoła pracy - Dewey`a

• techniki Freinet`a - szkoły przyszpitalne.

Okres rozwoju pedagogiki specjalnej w Polsce

I. 1918-1939 - okres międzywojenny

Stworzono zręby organizacyjne szkolnictwa specjalnego - sieć szkół i zakładów specjalnych. Mimo to uczono bardzo mało dzieci specjalnej troski:

dzieci głuche - 15%

niewidome - 20%

upośl. umysłowo - 12%

niedostosow. społecz. - 10%

1922r. - M. Grzegorzewska stworzyła PIPS - jedyną uczelnię kształcącą pedagogów specjalnych. Zatrudnienie w PIPS wybitnych pedagogów:

• J. Korczak

• Tytus Benni (głusi)

• Natalia Han- Ilgiewicz - kryminologia, resocjalizacja

• Hessen -

• J. Joteyko

• zaczęto wydawać w PIPS czasopismo „Szkoła specjalna” - do dziś

• M. Grzegorzewska zmodyfikowała i dostosowała do warunków polskich metodę Declory`a - Metoda Ośrodków Pracy

• w PIPS otwarto Muzeum Szkolnictwa Szpitalnego

• do PIPS należała szkoła ćwiczeń prowadzona przez Michała Wawrzynowskiego - wypróbowano metodę ośrodków pracy

W czasie okupacji - tragiczna sytuacja niepełnosprawnych. jako niegodnych życia - zabijano głuchych, niewidomych, upośledzonych umysłowo, słabych fizycznie.

Przetrwało tylko kilka szkół specjalnych:

Instytut Głuchoniemych w Warszawie

3 szkoły dla upośledzonych umysłowo

Zakład dla niewidomych - Laski pod Warszawą

1917r. - dr Michalina Stefanowska utworzyła w Warszawie pierwszy „od-

dział dzieci mało zdolnych”

od 1900r. - szkoły dla dzieci z lekkim stopniem niedorozwoju umysłowego: Poznań, Chorzów (Królewska Huta, hajduki - Chorzów Batory), Katowice, Bytom, Piekary (Szarlej), Świętochłowice, Ruda, Bydgoszcz, Siemianowice, Rozdzień, Toruń, Lipiny.

Właściwy rozwój szkolnictwa specjalnego dla upośledzonych umysłowo - gdy zaborcy poczuli kres swej władzy.

Śląskie - 11 szkół

Warszawa - 9 szkół

Łódzkie - 9 szkół

Tylko w kilku były warsztaty - szewstwo, stolarka, introligatorstwo, bieliźniarstwo, gospodarstwo domowe.

14-17.04.1919r. - Sejm Nauczycielski w Warszawie

Bogdan Nawroczyński „Uczeń i klasa” - szkoła selekcyjna (prof. pedagogiki) - zróżnicowanie szkoły podstawowej od 5 klasy

1. Dzieci o wysokim poziomie inteligencji - program rozszerzony, przygotowujący do szkoły średniej

2. Dzieci o ilorazie przeciętnym - kształcenie zawodowe

3. Ciąg specjalny dla dzieci o zaburzonym rozwoju.

II. Po II wojnie światowej

• wzmożone zapotrzebowanie na rozwój instytucji rehabilitacyjnych; skutki wojny - duża liczba kalek, sierot, analfabetów,

• rozwój medycyny - ratuje życie, ale nie zawsze potrafi zapobiec kalectwu; dzieci po ciężkich chorobach - porażenie mózgu, zapalenie opon mózgowych, patologiczne ciąże, bardzo wczesne wcześniaki, zażywanie leków, antybiotyków,

• rozwój motoryzacji i techniki - przybywa kalek,

• zagrożenie środowiska - Śląsk - czynniki toksyczne; metale ciężkie, osłabienie systemu nerwowego powodujące choroby,

• choroby cywilizacyjne - alkoholizm, narkotyki, nikotynizm, lekomania, AIDS,

• stresory - wysokie wymagania w szkole, w pracy, walka o byt, natężenie hałasu.

Te czynniki stawiają przed kształceniem specjalnym nowe wymagania:

1. Rozszerzono działalność rehabilitacyjną na wszystkie okresy życia jednostki - poradnie dla małych dzieci, zakłady pracy dla dorosłych, andragogika specjalna - wiek podeszły,

2. Objęto rehabilitacją wszystkie upośledzenia - głęboko upośledzonych, autyzm,

3. Wydzielono problematykę lżej upośledzonych:

• szkoły dla niedowidzących

• szkoły dla niedosłyszących

4. Objęto kształceniem dzieci o sprzężonym upośledzeniu:

• głusi z upośledzeniem umysłowym (Lubliniec -już zamknięty)

• niewidomi z upośledzeniem umysłowym

• niedostosowani społecznie, psychopaci (Specjalny Zakład Poprawczy)

5. Rozpoczęto współpracę ze specjalistami:

• reduktor,

• logopeda,

• rehabilitant,

• muzykoterapeuta.

6. Zorganizowano szkolnictwo zawodowe dla niepełnosprawnych ZSZ

7. W czasach bliższych - szkolnictwo średnie dla głuchych i niewidomych, szkoły pomaturalne, szkolnictwo wyższe - Siedlce: Podlaska Akademia Pedagogiczno-Rolnicza

8. Poradnie specjalistyczne dla rodziców i dzieci, poradnictwo zawodowe dla niepełnosprawnych

9. Przedszkola specjalne - głusi, niewidomi, głębiej i umiarkowanie upośledzeni

10. Klasy integracyjne w szkołach powszechnych

11. Opracowano zwarty system pojęciowy teorii pedagogiki specjalnej:

• definicje pojęć

• powstawanie nowych pojęć

12. Kształcenie pedagogów specjalnych:

wyższe zawodowe

wyższe magisterskie - Kraków 1964

Wyżej wymieniony dorobek jest owocem badań naukowych, prac dyplomowych, magisterskich, doktorskich, habilitacyjnych, różnych programów badawczych prowadzonych tam, gdzie jest na uczelniach pedagogika specjalna.

Zespoły badawcze pracują przy PAN, MEN, rady naukowe przy organizacjach społecznych.

43

I

II

III

IV

medycz społecz..

P.S.

prawne psychol.

---