Ryzyko zawodowe i jego ocena

definicje:

ryzyko zawodowe: prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.

ocena ryzyka: proces analizowania ryzyka i wyznaczania dopuszczalności ryzyka.

Najprostszą postacią matematyczną ryzyka zawodowego jest kombinacja dwóch elementów :

gdzie:

P - prawdopodobieństwo wystąpienia określonego zagrożenia,

S - skutki zaistniałego zagrożenia.

PROCES OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO WG PN-N-18002

Rysunek 1. Ocena ryzyka zawodowego oraz wynikające z niej działania wg PN-N-18002

Pierwszym krokiem w procesie oceny ryzyka zawodowego jest zebranie niezbędnych informacji, dotyczących przede wszystkim:

1. lokalizacji stanowiska prac i/lub realizowanych na nim zadań,

2. osób pracujących na stanowisku, ze szczególnym uwzględnieniem,

3. stosowanych środków pracy, materiałów i wykonywanych operacji technologicznych,

4. wykonywanych czynności oraz sposobu i czasu wykonywana przez pracujące na stanowisku osoby,

5. wymagań przepisów i norm, odnoszących się do analizowanego stanowiska,

6. zagrożeń, które już zostały zidentyfikowane, i ich źródeł,

7. możliwych skutków występujących zagrożeń,

8. stosowanych środków ochronnych,

9. wypadków przy pracy, zdarzeń potencjalnie wypadkowych, chorób zawodowych oraz innych związanych z warunkami pracy, w tym również awarii.

Informacje powinny być zbierane w oparciu o prowadzoną w przedsiębiorstwie dokumentację (dane techniczne, dokumentacja techniczno-ruchowa, rejestr wypadków przy pracy i chorób zawodowych, wyniki pomiarów czynników szkodliwych, uciążliwych i niebezpiecznych występujących w miejscu pracy itd.) oraz w oparciu o obserwację środowiska pracy, zadań wykonywanych na i poza stanowiskiem pracy. W oparciu o zebrane informacje dokonuje się identyfikacji zagrożeń. Polska norma definiuje zagrożenie - jako stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę.

Źródłem zagrożeń na stanowiskach pracy są występujące czynniki ryzyka, które można podzielić na:

czynniki szkodliwe - oddziaływanie może spowodować stopniowe pogorszenie stanu zdrowia pracowników (choroba zawodowa),

czynniki niebezpieczne - przyczyna natychmiastowego pogorszenia zdrowia,

czynniki uciążliwe - mogące utrudniać pracę, lub obniżać zdolność do wykonywania, nie powodując jednak trwałego pogorszenia stanu zdrowia.

Według innego kryterium podziału, wszystkie czynniki dzielimy na:

fizyczne - wibracje, hałas, promieniowanie, oddziaływanie pola elektromagnetycznego, mikroklimat, oraz czynniki mechaniczne,

chemiczne - pierwiastki, związki chemiczne oraz ich mieszaniny, zarówno pochodzenia naturalnego jak i otrzymywane w wyniku syntezy chemicznej,

psychofizyczne - obciążenia fizyczne (statyczne i dynamiczne), stres,

biologiczne - makro i mikro-organizmy, (wirusy, bakterie, grzyby, pasożyty).

Identyfikacji zagrożeń nie należy dokonywać jednorazowo. Systematyczna analiza informacji prowadzi bowiem do wykrycia zagrożeń nowych, dotychczas niezidentyfikowanych. Identyfikację można przeprowadzać w różny sposób, najczęściej wykorzystuje się metodę list kontrolnych.

Szacując ryzyko zawodowe związane ze zidentyfikowanymi zagrożeniami należy ustalić, jakie mogą być szkodliwe następstwa zagrożenia i jakie jest prawdopodobieństwo, że one wystąpią. Prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzeń niepożądanych można określać na podstawie danych statystycznych. Wielkości strat, którymi w odniesieniu do człowieka są szkodliwe skutki zdrowotne, szacuje się na podstawie wypadków i zdarzeń prawie wypadkowych (dla zagrożeń powodowanych czynnikami niebezpiecznymi), na podstawie wyników badań eksperymentalnych lub danych epidemiologicznych (dla czynników szkodliwych i uciążliwych) lub też na bazie ocen ekspertów w dziedzinie bhp. Oszacowanie zawsze jest obarczone niepewnością związaną z przypadkowym charakterem zdarzeń i sposobem wyznaczania szkodliwych następstw zagrożeń dla zdrowia człowieka. W polskiej normie zaleca się szacowanie ryzyka zawodowego według skali trójstopniowej lub pięciostopniowej, zgodnie z zasadami przedstawionymi w tabelach 1. i 2.

Tabela 1. Oszacowanie ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej wg PN-N-18002

Prawdopodobieństwo	Ciężkość następstw
		Mała	Średnia	Duża
Mało prawdopodobne	małe 1	małe 1	Średnie 2
Prawdopodobne	małe 1	średnie 2	Duże 3
Wysoce prawdopodobne	średnie 2	duże 3	Duże 3

Tabela 2. Oszacowanie ryzyka zawodowego w skali pięciostopniowej wg PN-N-18002

Prawdopodobieństwo	Ciężkość następstw
		Mała	Średnia	Duża
Mało prawdopodobne	bardzo małe 1	małe 2	średnie 3
Prawdopodobne	małe 2	średnie 3	duże 4
Wysoce prawdopodobne	średnie 3	duże 4	bardzo duże 5

Ciężkość szkodliwych następstw zagrożenia i prawdopodobieństwo ich wystąpienia można określić następująco:

• do następstw o małej szkodliwości zaliczane są urazy i choroby, które nie powodują długotrwałych dolegliwości i absencji w pracy (stłuczenia, zranienie itp.),

• do następstw o średniej szkodliwości zalicza się choroby i urazy, które powodują niewielkie, ale długotrwałe lub nawracające się okresowo dolegliwości i są związane z krótkim okresem absencji,

• do następstw o dużej szkodliwości zalicza się te urazy i choroby, które powodują ciężkie i stałe dolegliwości i/lub śmierć,

• do mało prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które nie powinny wystąpić podczas całego okresu aktywności zawodowej pracownika,

• do prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić nie więcej niż kilkakrotnie podczas okresu aktywności zawodowej pracownika,

• do wysoce prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić wielokrotnie podczas okresu aktywności zawodowej pracownika.

Tam, gdzie jest to możliwe, polska norma zaleca szacowanie ryzyka zawodowego na podstawie wartości wielkości charakteryzujących narażenia. Zasady przedstawia tabela 3.

Tabela 3. Ogólne zasady oszacowanie ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej na podstawie wielkości charakteryzujących narażenie

Wartość wielkości charakteryzującej narażenie (P)	Oszacowanie ryzyka zawodowego
P > Pmax	duże
Pmax >= P >= 0,5 Pmax	średnie
P < Pmax	małe

P_max - wartość dopuszczalna wielkości charakteryzującej narażenia, ustalana na ogół na podstawie odpowiednich przepisów (może to być odpowiednia wartość NDS - najwyższego dopuszczalnego stężenia lub NDN - najwyższego natężenia). W przypadku braku ustalonych wymagań przy jej ustalaniu można wykorzystać opinie ekspertów i/lub wziąć pod uwagę opinie pracowników.

Wyznaczenie dopuszczalności ryzyka zawodowego - lub też ocena ryzyka zawodowego polega na określeniu czy ryzyko jest akceptowalne, czy też konieczne jest jego zmniejszenie. Podstawowym kryterium dopuszczalności ryzyka są wymagania zawarte w przepisach prawnych i dokumentach normatywnych. Często w przypadku braku takich wymagań zaleca się ustalanie własnych kryteriów w oparciu o wiedzę ekspertów bhp, własne doświadczenia i opinie pracowników. W przypadku prezentowanej trójstopniowej skali dopuszczalność ryzyka można wyznaczać na bazie przedstawionej tabeli 4., natomiast dla skali pięciostopniowej zasady przedstawia tabela 5.

Tabela 4. Ogólne zasady wyznaczania dopuszczalności ryzyka zawodowego oraz zalecenia dotyczące działań wynikających z oceny tego ryzyka (oszacowanie w skali trójstopniowej) wg PN-N-18002

Oszacowanie ryzyka zawodowego		Dopuszczalność ryzyka zawodowego	Niezbędne działania
Duże		Niedopuszczalne	Jeżeli ryzyko zawodowe jest związane z pracą już wykonywaną, działania w celu jego zmniejszenia trzeba podjąć natychmiast (np. przez zastosowanie środków ochronnych). Planowana praca nie może być rozpoczęta do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego.
Średnie		Dopuszczalne		Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem jest zmniejszenia ryzyka zawodowego
Małe						Konieczne jest zapewnienie, że ryzyko zawodowe pozostaje co najwyżej na tym samym poziomie

Tabela 5. Ogólne zasady wyznaczania dopuszczalności ryzyka zawodowego oraz zalecenia dotyczące działań wynikających z oceny tego ryzyka (oszacowanie w skali pięciostopniowej) wg PN-N-18002

Oszacowanie ryzyka zawodowego	Dopuszczalność ryzyka zawodowego	Niezbędne działania
Bardzo duże		Niedopuszczalne	Praca nie może być rozpoczęta ani kontynuowana do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu akceptowalnego
Duże				Jeżeli ryzyko zawodowe jest związane z pracą już wykonywaną, działania w celu jego zmniejszenia trzeba podjąć natychmiast (np. przez zastosowanie środków ochronnych). Planowana praca nie może być rozpoczęta do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego.
Średnie		Dopuszczalne	Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem jest zmniejszenia ryzyka zawodowego
Małe					Zaleca się rozważenie możliwości dalszego zmniejszania poziomu ryzyka zawodowego lub zapewnienie, że ryzyko zawodowe pozostaje na tym samym poziomie.
Bardzo małe					Nie jest konieczne prowadzenie żadnych działań

Na podstawie ustalonych priorytetów należy przeanalizować wszystkie możliwe opcje obniżenia poziomu ryzyka. W tym celu należy przeprowadzić:

1. analizę efektywności (porównanie kosztów ze stopniem obniżenia poziomu ryzyka),

2. analizę opłacalności (czy koszty mają uzasadnienie ekonomiczne w stosunku do poziomu ograniczenia strat),

3. analizę subiektywnych ocen pracowników (efekt psychologiczny: różne zagrożenia są różnie odczuwalne przez pracowników).

Wyniki oceny ryzyka stanowią więc podstawę planowania działań korygujących i zapobiegawczych. Działania te, eliminujące lub ograniczające zagrożenia i związane z nimi ryzyko w myśl polskiej normy winny być wykonywane poprzez stosowanie środków ochronnych w następującej kolejności:

1. środki techniczne eliminujące lub ograniczające zagrożenia u źródła,

2. środki ochrony zbiorowej,

3. środki organizacyjne i proceduralne (procedury i instrukcje bezpiecznej pracy),

4. środki ochrony indywidualnej.

Reasumując, istnieją różne możliwości ograniczania poziomu ryzyka, różniące się między sobą kosztami oraz uzyskanymi efektami.

METODY OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO

Przepisy prawne nakazują pracodawcy identyfikować zagrożenia, oceniać związane z nimi ryzyko zawodowe, ograniczać je lub, jeżeli jest to możliwe, eliminować oraz dokumentować i informować o poziomie ryzyka pracowników. Istnieje wiele metod oceny ryzyka zawodowego, różniących się zakresem, obszarem i stopniem skomplikowania, opisywanych przez wielu autorów.

Generalnie wszystkie metody oceny ryzyka zawodowego można podzielić na:

4. ilościowe,

5. jakościowe.

Szacowanie ilościowe przeprowadza się, w oparciu o posiadane dane statystyczne, dotyczące liczby i rodzaju wypadków przy pracy, zdarzeń niebezpiecznych, chorób zawodowych, czasu narażenia na czynniki środowiska pracy, liczby zatrudnionych itp. Dane te powinny spełniać wymagania statystyczne. Nawet gdy prowadzi się taką bazę danych, każda zmiana na stanowisku pracy może spowodować, że posiadane informacje nie będą odpowiadać rzeczywistości i ocena ryzyka może być niewiarygodna. Obok powyższej przyczyny, skomplikowanie i pracochłonność niewspółmierne do efektu (z wyjątkiem wartościowania ryzyka związanego z czynnikami mierzalnymi wg PN-N-18002) eliminują w zasadzie stosowanie metod ilościowych w ocenie ryzyka zawodowego. Znajdują one zastosowanie głównie w ocenie tzw. ryzyka procesowego przy rozpatrywaniu niezawodności i bezpieczeństwa w procesach technologicznych.

W praktyce najczęściej stosowane są metody jakościowe, w których ocena ryzyka jest subiektywna i tylko przygotowanie potrzebnych informacji i rzetelne podejście do oceny powodują, że jest ona zbliżona do obiektywnej. W metodach tych przypisuje się ryzyku umowną wielkość charakteryzującą jego wartość, a wartościom przyjętej skali ryzyka odpowiadają skale niepożądanych skutków zagrożenia i prawdopodobieństwa. Skalom tym przypisywane są odpowiednio wielkości rang liczbowych lub słownych charakteryzujące: ryzyko, skutki zagrożenia i prawdopodobieństwo. Przyjmowane skale mogą być minimum dwustopniowe - stosowane w metodach najprostszych. Maksymalnie stosuje się zazwyczaj skale siedmiostopniowe, chociaż za optimum należy uznać skale pięciostopniowe, dające zadowalające wyniki przy zachowaniu prostoty postępowania.

Jakościowe metody można podzielić na:

1. grafy ryzyka,

2. matrycowe,

3. wskaźnikowe.

Metody grafów są metodami, w których szacowane są cztery parametry, natomiast pod względem ilości poziomów dla każdego z parametrów, liczba których może wynosić od dwóch do sześciu, są to najbardziej zróżnicowane metody. Stosowanie grafów z małą liczbą poziomów jest stosunkowo proste, ale mało precyzyjne. W metodach tych brane są pod uwagę parametry: ekspozycja i możliwość zastosowania ochrony przed zagrożeniami, jednak w skrajnych przypadkach przy najwyższym i najniższym poziomie szkód, te dodatkowe parametry są często pomijane. Wartościowanie ryzyka sprowadza się do wyznaczenia „ścieżki”, i nie wymaga żadnych obliczeń.

Metody matrycowe są przeważnie dwuparametrowe (wyjątek stanowi metoda JSA - analiza bezpieczeństwa pracy). Parametrami ryzyka są skutki zdarzenia i prawdopodobieństwo skutków zdarzenia, zaś ryzyko jest kombinacją tych parametrów. Szacowanie odbywa się na kilku, najczęściej trzech do sześciu poziomach. Ryzyko wartościowane jest na podstawie matrycy zbudowanej z dwóch parametrów. Warto podkreślić, że metody należące do tej grupy nie uwzględniają parametrów odnoszących się do środowiska pracy np. ekspozycji na zagrożenie lub możliwość ochrony przed zagrożeniami, co uniemożliwia precyzyjną ocenę ryzyka. Do grupy metod matrycowych należy metoda wg PN-N-18002 opisana w poprzednim rozdziale.

Metody wskaźnikowe są metodami wieloparametrowymi i wielopoziomowymi. Należą do grupy metod indukcyjnych pozwalających na jakościową ocenę ryzyka. Ocenę ryzyka zawodowego ułatwiają takie parametry jak: ekspozycja na zagrożenie, możliwość ochrony przed zagrożeniami, liczba osób narażonych. Wartościowanie ryzyka opiera się na obliczeniu wartości wskaźnika, który jest iloczynem wag parametrów. Ocena zatem jest pełniejsza i bardziej precyzyjna.

Nie ma idealnej i uniwersalnej metody, a wybór stosowanej metody zależy przede wszystkim od:

1. doświadczenia osoby lub zespołu przeprowadzającego ocenę,

2. posiadanych informacji (parametrów) opisujących warunki środowiskowe na stanowisku pracy, czy są one dostępne, przydatne i wiarygodne,

3. bilansu zalet i wad metody.

Ponieważ większość stosowanych metod odnosi się do analizy ryzyka związanego z bezpieczeństwem eksploatacji obiektów technicznych, można dokonać innego podziału metod stosowanych głownie w tym obszarze. Są to metody indukcyjne i dedukcyjne. W metodach indukcyjnych analizę rozpoczyna się od ustalenia czynników zagrażających i przewiduje się związane z nimi zagrożenia i ryzyko, analizy przeprowadzane metodami dedukcyjnymi prowadzą do ustalenia czynników powodujących zagrożenia, których istnienie jest oczywiste lub zostało wykryte innymi metodami.

1. Metoda grafów ryzyka

Grafy ryzyka jest to grupa metod oceny ryzyka, które wzorowane są na teorii grafów. Grafy są uporządkowaną, zorientowaną przez zaznaczenie kierunkowymi strzałkami siecią węzłów. Węzły ze strzałkami kierunkowymi tworzą ścieżki. Przy zastosowaniu grafu do oceny ryzyka, węzłom przypisywane są parametry ryzyka o określonym znaczeniu, ścieżkom zaś ścieżki ryzyka. Grafy ryzyka są metodami wieloparametrowymi, w których prawdopodobieństwo skutków zdarzenia opisywane jest jako funkcja innych parametrów mających istotne znaczenie w ocenie ryzyka. Tymi parametrami najczęściej są: częstotliwość z jaką występuje zagrożenie lub ekspozycja na zagrożenie, prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia, oraz możliwość zmniejszenia lub ograniczenia zagrożenia. Szacowanie parametrów ryzyka odbywa się na kilku poziomach, a wartościowanie polega na określeniu wartości ryzyka poprzez przejście odpowiednią dla szacowanych parametrów ryzyka ścieżką ryzyka.

Wzór oceny ryzyka dla tej metody przedstawia się następująco wzór:

gdzie: R - ryzyko,

S - przewidywany zakres szkód,

E - ekspozycja na zagrożenie,

B - ochrona przed zagrożeniem,

P - prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia.

Parametry oceny S, E, B, P szacowane są kilku poziomach tj. od dwóch do czterech opisanych poniżej:

Przewidywany zakres szkód (S)

S1: lekkie obrażenia lub dyskomfort,

S2: ciężkie lub nieodwracalne obrażenia jednej lub większej liczby osób,

S3: śmierć najwyżej jednej osoby,

S4: śmierć większej liczby osób,

Okres ekspozycji pracownika na zagrożenie (E)

E1: rzadkie do częstego występowanie zagrożenia,

E2: częste do stałego występowanie zagrożenia,

Ochrona przed zagrożeniem (B)

B1: efektywna przy spełnieniu założeń,

B2: nie dająca prawie żadnych efektów,

Prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanego wydarzenia (P)

P1: bardzo małe prawdopodobieństwo,

P2: małe prawdopodobieństwo,

P3: relatywnie duże prawdopodobieństwo.

Końcowa wartość oszacowanego ryzyka zawiera się w jednym z trzech następujących poziomów:

1 - 2 - odpowiada poziomowi małego ryzyka,

3 - 5 - poziom średniego ryzyka,

6 - 7 - poziom poważnego ryzyka.

Rysunek 2. Graf ryzyka - siedem kategorii

W prezentowanym grafie wartościowanie ryzyka odbywa się według skali siedmiostopniowej dla trzech poziomów, może to być jednak skala pięciostopniowa lub też ośmiostopniowa.

2. Metoda JSA - Job Safety Analysis - analiza bezpieczeństwa pracy

Analiza JSA jest systematycznym badaniem metod pracy, maszyn i urządzeń i środowiska pracy dla identyfikacji zagrożeń występujących na stanowiskach pracy lub w systemach produkcyjnych. Jest metodą indukcyjną należącą do grupy metod matrycowych. Znajduje zastosowanie szczególnie w przypadku, gdy są precyzyjnie określone zadania robocze. Składa się z 4 etapów:

1. etap - określenie pracy i zebranie informacji na podstawie: statystyki wypadków, analizy wielkości zagrażającej energii, analizy zagrożeń powodowanych przez używane materiały oraz określenia nowości zadań;

- podział pracy na zadania robocze,

2. etap - identyfikacja zagrożeń dla każdego zadania, która odbywa się przez postawienie następujących pytań:

a) czy wykonaniu zadania towarzyszy: - możliwość kontaktu z nadmierną energią?

- możliwość kontaktu z niebezpiecznym materiałem?

b) czy podczas zadania można: - uderzyć się o poruszające się obiekty?

- zostać uderzonym przez przedmioty spadające, opuszczane, wrzucane, odrzucane itp.?

c) czy wykonując zadanie można się uderzyć lub skaleczyć:

- o nieruchome lub wystające obiekty?

- o poruszające się obiekty?

- o ostre lub szorstkie krawędzie względnie powierzchnie?

d) czy można zostać pochwyconym lub złapanym przez maszyny lub urządzenia?

e) czy podczas wykonywania zadania można: - zasnąć?

- potknąć się lub upaść?

- wpaść lub spaść?

f) czy istnieje możliwość przemęczenia się wskutek: - podnoszenia?

- opuszczenia?

- popychania?

3. etap - ocena ryzyka, którą wykonuje się poprzez szacowanie parametrów: konsekwencji C i prawdopodobieństwa P. Prawdopodobieństwo konsekwencji opisuje zależność:

gdzie: F - częstotliwość występowania zagrożenia,

O - prawdopodobieństwo zdarzenia,

A - możliwości uniknięcia lub ograniczenia szkody.

Parametry F, O, A szacowane są na pięciu poziomach, zaś parametr C na czterech poziomach.

Częstotliwość występowania zagrożenia (F)

F1: < 1 raz w roku,

F2: 1 raz w roku,

F3: 1 raz w miesiącu,

F4: 1 raz w tygodniu,

F5: codziennie,

Prawdopodobieństwo zdarzenia (O)

O1: nieistotne,

O2: mało prawdopodobne,

O3: wyobrażalne,

O4: prawdopodobne,

O5: zwykłe.

Możliwość uniknięcia lub ograniczenia szkody (A)

A1: oczywiste,

A2: prawdopodobne,

A3: możliwe,

A4: niezbyt możliwe,

A5: niemożliwe.

Konsekwencja zdarzenia (C)

C1: nieznaczne, nie powodujące niezdolności do pracy,

C2: marginalne, krótka niezdolność do pracy,

C3: poważne, dłuższa niezdolność do pracy,

C4: bardzo poważne, śmierć.

Tabelę wartościowania ryzyka w metodzie JSA przedstawia tabela 6.

Tabela 6. Wartościowanie ryzyka w metodzie JSA

C - klasa konsekwencji	P - prawdopodobieństwo konsekwencji
		P = 3 - 4	P = 5 - 7	P = 8 - 10	P = 11 - 13	P = 14 - 15
C1	1	2	3	4	5
C2	2	3	4	5	6
C3	3	4	5	6	7
C4	4	5	6	7	8

1 - 2

3 - 5

6 - 8

4. etap - propozycje eliminacji, uniknięcia lub ograniczenia zagrożeń poprzez zmianę środowiska pracy, zmniejszenie czasu ekspozycji na zagrożenia przez zmianę technologii lub organizacji pracy, zastosowanie środków ochrony osobistej, opracowanie procedur bezpiecznego wykonywania zadań pomimo zagrożeń.

3. Metoda Risk Score

Metoda Risk Score jest jedną z najpopularniejszych metod wskaźnikowych. Istota jej opiera się na szacowaniu trzech parametrów wykorzystując następującą formułę :

gdzie: R - wskaźnik poziomu ryzyka,

S - potencjalne skutki zagrożenia (straty spowodowane przez zdarzenie),

E - ekspozycja na zagrożenie,

P - prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia.

Tabela 7. Ocena potencjalnych skutków zagrożenia w metodzie Risk Score

S	Rodzaj skutków (strata)	Charakterystyka
				Skutki dla ludzi	Straty materialne
100	poważna katastrofa	wiele ofiar śmiertelnych	powyżej 10 mln USD- ponad 40 mln PLN
40	katastrofa	kilka ofiar śmiertelnych	1-10 mln USD- 4- 40 mln PLN
15	bardzo duża	ofiara śmiertelna	100 tys.-1 mln USD-400 tys. - 4 mln PLN
7	duża	ciężkie uszkodzenie ciała	10 - 100 tys. USD- 40 - 400 tys. PLN
3	średnia	absencja	1 - 10 tys. USD- 4 - 40 tys. PLN
1	mała	najwyżej udzielenie pierwszej pomocy	poniżej 1 tys. USD- poniżej 4 tys. PLN

Tabela 8. Ocena ekspozycji na zagrożenie w metodzie Risk Score

Wartość E	Charakterystyka ekspozycji
10	stałe narażenie na zagrożenie
6	częste (codziennie)
3	sporadyczne (raz na tydzień)
2	okazjonalne (raz na miesiąc)
1	minimalne (kilka razy rocznie)
0,5	znikome (raz do roku)

Tabela 9. Ocena prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożenia w metodzie Risk Score

Wartość P	Opis	Szansa w %
10	bardzo prawdopodobne	50 (1 na 2)
6	całkiem możliwe	10 (1 na 10)
3	mało prawdopodobne, ale możliwe	1 (1 na 100)
1	tylko sporadycznie możliwe	0,1 (1 na 1000)
0,5	możliwe do pomyślenia	0,01 (1 na 10000)
0,2	praktycznie niemożliwe	0,001 (1 na 100000)
0,1	tylko teoretycznie możliwe	0,0001 (1 na 1000000)

Tabela 10. Ocena ryzyka w metodzie Risk Score

Wartość R	Kategoria ryzyka	Działania
R < 20	znikome	nie są potrzebne żadne działania
20 < R < 70	małe	należy zwrócić uwagę
70 < R < 200	istotne	potrzebna poprawa
200 < R < 400	duże	potrzebna natychmiastowa poprawa
R > 400	bardzo duże	rozważenie wstrzymania prac

4. Metoda kalkulatora ryzyka

Metoda kalkulatora ryzyka została opracowana Wielkiej Brytanii. Należy do prostych metod określania ryzyka - metod grafów. Polega ona na umieszczeniu na przygotowanym monogramie punktów dla przyjętego prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożenia oraz częstości ekspozycji na zagrożenie i czasu ekspozycji, by dla założonych skutków zdarzenia otrzymać poziom ryzyka - rysunek 3.

Metoda ustala cztery poziomy ryzyka:

• bardzo wysoki; ryzyko na tym poziomie nie może być akceptowane pod żadnym warunkiem,

• wysoki; konieczne jest podjęcie odpowiednich działań w celu jego zmniejszenia, tak dalece jak to jest praktycznie możliwe,

• umiarkowany; ryzyko może być akceptowane, jeśli koszty jego zmniejszenia przewyższają koszty korzyści,

• niski; ryzyko może być akceptowane bez dodatkowych działań prewencyjnych.

Rysunek 3. Wyznaczanie poziomu ryzyka za pomocą kalkulatora ryzyka

5. Metoda list kontrolnych

Listy kontrolne, stosowane od lat w praktyce eksperckiej, stanowią optymalne narzędzie oceny warunków pracy, możliwe do szerokiego zastosowania w małych zakładach pracy. Najbardziej znana jest klasyczna Lista Dortmundzka, Dobrym przykładem nowoczesnego narzędzia do analizy, oceny i poprawy warunków pracy jest lista kontrolna opracowana na zlecenie Międzynarodowej Organizacji Pracy w 1996 roku.

W Polsce pierwsze listy kontrolne powstały już w latach trzydziestych, mają obecnie znaczenie historyczne. W latach powojennych listy do analizy opracowali: A. Hansen w 1963 roku, H. Kirschner i P. Krasucki w latach 1968-1970, A. Ogiński w 1968 roku, J. Gierasimiuk w 1984 roku, Państwowa Inspekcja Pracy w 1992 roku i J. Lewandowski w 1995roku. W ostatnich latach wzrasta zapotrzebowanie na ergonomiczne listy kontrolne, w których obok zagadnień bezpieczeństwa, coraz większą uwagę przywiązuje się do analizy i oceny czynników kształtujących uciążliwe warunki pracy. Przykładem prostego, dobrego narzędzia jest lista kontrolna opracowana przez Centralny Instytut Ochrony Pracy.

Metody oceny ryzyka oparte o listy kontrolne są metodami indukcyjnymi, pozwalającymi ocenić stan bezpieczeństwa pracy w danym zakładzie pracy, wydziale czy na danym stanowisku tj. od niewielkiego stanowiska w zakładzie rzemieślniczym po stanowiska w dużych zakładach przemysłowych o skomplikowanych procesach produkcyjnych. Metody te są stosunkowo proste, dające obiektywne wyniki, a także pozwalające w łatwy sposób prowadzić dokumentację ryzyka. Metoda list kontrolnych polega na analizie odpowiedzi na zadawane pytania, które często pogrupowane są problemowo

Rolę dokumentów opisujących poziom ryzyka zawodowego w procesie jego oceny przedstawia rysunek 4.

Rysunek 4. Dokumenty w procesie oceny ryzyka zawodowego

Ocena ryzyka zawodowego metodą listy kontrolnej

Zgodnie z prezentowanym rysunkiem 4 ocena ryzyka zawodowego przebiega w trzech etapach:

1. kontrola i rejestracja stanu

2. określenie poziomu ryzyka zawodowego

3. opracowanie planów poprawy warunków pracy

Schemat postępowania przy ocenie ryzyka ilustruje rysunek 5.

Rysunek 5. Schemat oceny ryzyka zawodowego metodą listy kontrolnej

Określenie prawdopodobieństwa i ewentualnych skutków zagrożenia jest iloczynem wartości współczynników P i S odczytanych, zamieszczonych wraz z odpowiednią punktacją w poniższej tabeli 11. Szacowanie ryzyka może być przeprowadzone w oparciu o tabelę 12.

Tabela 11. Wartości współczynników prawdopodobieństwa i skutków zagrożeń

Prawdopodobieństwo zaistnienia wypadku	P (pkt.)	Skutki zagrożenia	S (pkt.)
zdarzenie nastąpi w przeciągu 1 roku	200	wypadek lekki	5
zdarzenie bardzo prawdopodobne	100	wypadek ciężki lub powstanie choroby zawodowej	10
zdarzenie prawdopodobne	80	wypadek ciężki lub zbiorowy	20
zdarzenie możliwe	40	wypadek śmiertelny	40
zdarzenie mało prawdopodobne	20	wypadek śmiertelny zbiorowy	50
zdarzenie praktycznie niemożliwe	1

Tabela 12. Wyznaczanie poziomu ryzyka w metodzie listy kontrolnej

Wielkość wskaźnika PR	Poziom ryzyka	Ryzyko
50 < PR < 1000	bardzo niski	dopuszczalne
1000 < PR < 3000	niski
3000 < PR < 5000	średni
5000 < PR < 8000	duży		niedopuszczalne
8000 < PR	bardzo duży

Podobnie jak we wszystkich metodach wyniki oceny służą podejmowaniu działań naprawczych, i tworzenia odpowiednich programów.

Tabela Zestawienie metod oceny ryzyka

Lp.	Nazwa metody	Liczba parametrów	Parametr ryzyka	Uwagi
Metody ogólne
1	Metoda ALARP As Low As Reasonably Practicable Tak Małe Jak Rozsądnie Możliwe
Matryce ryzyka
2	Wstępna analiza zagrożeń PHA Premliminary Hazard Analysis	2	S - stopień szkód P - prawdopodobieństwo szkód
3	Matryca ryzyka - 2	2	C - skutki zdarzenia P - prawdopodobieństwo skutków
4	Matryca ryzyka - 3	2	C - skutki zdarzenia P - prawdopodobieństwo skutków
5	Matryca ryzyka - 4	2	A - skutki zdarzenia B - prawdopodobieństwo skutków	Allgemeine Themen
6	Matryca ryzyka - 5	2	N - następstwa zdarzenia C - prawdopodobieństwo następstw	IEC 300-3-9
7	Analiza bezpieczeństwa pracy JSA Job Safety Analysis	3	F - częstotliwość występowania zagrożeń O - prawdopodobieństwo zdarzenia A - możliwość uniknięcia lub ograniczenia szkody
8	Matryca ryzyka - 6	2	A - wielkość szkód D - prawdopodobieństwo wystąpienia szkód	DIN V 19250
9	Matryca ryzyka - BS 8800	2	Ciężkość następstw Prawdopodobieństwo następstw	BS 8800
10	Matryca ryzyka - 7 Studenski	2	Skutki zdarzenia Prawdopodobieństwo skutków
11	Matryca ryzyka - PN-N-18002	2	Szkodliwość Prawdopodobieństwo szkodliwości	PN-N-18002
Wskaźniki ryzyka
12	Wskaźnik ryzyka Risk score	3	S - możliwe skutki zdarzenia E - ekspozycja na zagrożenie P - prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia
13	Wskaźnik wartości ryzyka	3	W - prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia H - częstotliwość wystąpienia zdarzenia (ekspozycja) A - spodziewane skutki zdarzenia	Allgemeine Themen
14	Metoda pięciu kroków Five steps to risk assessment	4	P - prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia F - częstotliwość narażenia (ekspozycja) S - następstwa zdarzenia I - liczba osób narażonych	HSE
15	Wskaźnik ryzyka WPR	4	A - prawdopodobieństwo zdarzenia B - częstość występowania C - rodzaj szkód D - zakres szkód
Grafy ryzyka
16	Graf ryzyka 1	4	S - wielkość szkód A - czas występowania zagrożenia (ekspozycja) G - możliwość zastosowania ochrony przed zagrożeniem W - prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia
17	Graf ryzyka 2	4	A - wielkość szkód B - okres (czas) przebywania w strefie zagrożenia C - możliwości zastosowania ochrony przed zagrożeniem D - prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia	DIN V 19250
18	Graf ryzyka 3	4	S - ciężkość urazu (strata) E - ekspozycja A - możliwość uniknięcia urazu O - prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanego zdarzenia
Inne
19	Ocena ryzyka zawodowego dla czynników szkodliwych	1	Pmax - wartość dopuszczalnej wielkości charakteryzującej narażenie	PN-N-18002
20	Analiza skutków i przyczyn błędów	3	P - prawdopodobieństwo skutku Z - skutek W - wykrywalność	PN-IEC 812
21	Kalkulator ryzyka	3	Prawdopodobieństwo zdarzenia Ekspozycja na zagrożenie Skutki

oznaczenie parametrów przyjęte przez autorów metod, stąd parametry ryzyka o tym samym znaczeniu, zależnie od metody, mają różne symbole i nazwy

Przykłady

1. Jednym z zagrożeń na stanowisku magazyniera jest uderzenie o spadające z wysokości metalowe przedmioty. Magazynier pracuje codziennie przez 8 godzin, zdejmując z półek i układając na półkach towar. W ciągu ostatnich 10 lat zdarzyły się dwa takie wypadki oba skończyły się ciężkim uszkodzeniem ciała.

2. Na stanowisku listonosza jednym z zagrożeń jest pogryzienie przez psa, skutkiem czego jest zranienie kończyn dolnych. Listonosz pracuje codziennie. W ciągu ostatnich 10 lat w rejonie obsługiwanym przez ten urząd zdarzyło się 12 takich wypadków.

Oszacuj parametry ryzyka trzema wybranymi metodami

Zebranie informacji potrzebnych do oceny ryzyka zawodowego

Identyfikacja zagrożeń

Oszacowanie ryzyka zawodowego

Wyznaczanie dopuszczalności ryzyka zawodowego

Czy są potrzebne
działania korygujące i/lub
zapobiegawcze?

Opracowanie planu działań korygujących i/lub zapobiegawczych

Realizacja planu

Okresowe
przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego

Analiza ryzyka zawodowego

Ocena ryzyka zawodowego

NIE

TAK

• ryzyko pomijalne,

• ryzyko akceptowalne,

• ryzyko nieakceptowalne.

---