Ad1) Udzielenie przez ubezpieczającego prawdziwych, rzetelnych informacji, na podstawie, których zakład ubezpieczeń oszacuje ryzyko i ustali składkę. W przypadku zatajenia lub podania nieprawdziwych informacji zakład ubezpieczeń ma prawo odstąpić od umowy ubezpieczenia lub, gdy okaże się to po wypadku, zakład ubezpieczeń.

Tematy:

1. Ryzyko, rola ubezpieczeń w gospodarce

2. Umowa ubezpieczenia

3. Firmy ubezpieczeniowe

4. Pośrednictwo ubezpieczeniowe (agent, broker)

5. Reasekuracja

6. Rynek ubezpieczeniowy

Wykład 1

Temat: Ryzyko a ubezpieczenia

UBEZPIECZAĆ MOŻNA TYLKO RYZYKO.

Ubezpieczenia ściśle wiążą się z ryzykiem.

Ryzyko — mówimy o nim, gdy chociaż nie jest znana przyszłość to jednak możliwe jest wyszczególnienie sytuacji, które mogą w przyszłości wystąpić oraz gdy znane są szanse wystąpienia poszczególnych możliwości. Jeżeli któryś z tych warunków nie jest spełniony mówimy o niepewności.

Z niepewnością - mamy do czynienia, gdy nie możemy stwierdzić, jakie sytuacje wystąpią w przyszłości albo nie możemy przypisać określonych szans wystąpienia.

Ryzyko jest szczególnym rodzajem niepewności.

KLASYFIKACJA RYZYKA:

1. FINANSOWE I NIEFINANSOWE

2. CZYSTE I SPEKULATYWNE

3. STATYCZNE I DYNAMICZNE

4. FUNDAMENTALNE (ZASADNICZE) I PARTYKULARNE (SZCZEGÓLNE)

5. OSOBOWE I MAJĄTKOWE

AD1

Jeśli konsekwencje możemy wyrazić za pomocą parametrów finansowych - ryzyko finansowe.

Jeśli konsekwencje wystąpienia ryzyka nie dają się ująć finansowo - ryzyko niefinansowe.

AD.2

Podział dokonywany jest w zależności od rodzaju środka realizacji.

Czyste - istniejące z natury rzeczy - możliwość poniesienia szkody lub wystąpienia potrzeby majątkowej na skutek przyszłego zdarzenia losowego. Realizacja ryzyka czystego powoduje wystąpienie negatywnych skutków.

Jeżeli realizacja ryzyka daje alternatywę: albo wystąpienie straty albo osiągnięcie korzyści to takie ryzyko nazwiemy spekulatywnym.

AD.3

Niektóre ryzyka są pochodną zmian ekonomicznych, organizacyjnych, technologicznych, wynikają ze zmian cen, gustów, mody. Te zmiany mogą spowodować straty finansowe i nazywamy je ryzykami dynamicznymi.

Istnieją nawet wówczas, gdyby tych wszystkich zmian nie było - ryzyka statyczne.

AD.4

Podział dokonywany według zasięgu ryzyka i możliwości jego kontroli.

Ryzyko, które ma wpływ na dużą liczbę jednostek, całe społeczeństwa, pozostaje poza kontrolą, nawet częściową pojedynczych podmiotów to ryzyko zasadnicze. Źródłem tego ryzyka mogą być przyczyny ekonomiczne, społeczne, polityczne, czasem mogą być rezultatem działania sił przyrody.

Ryzyka szczególne - powodują straty w skali indywidualnej, ich źródło tkwi:

• w aktywności poszczególnych jednostek: kradzież, oszustwo, wyłudzenie

• mogą także wynikać z przyczyn od jednostek niezależnych: uderzenie pioruna, zatoniecie statku.

AD. 5

Podział według charakteru przedmiotu ubezpieczenia. Ma istotne znaczenie ze względu na prawną systematykę ubezpieczenia gospodarczego.

Ryzyko osobowe - powoduje uszczerbek w dobrach osobistych (na zdrowiu, zagrożenie życia).

Ryzyko majątkowe - związane jest ze wszelkim mieniem, które może być dzielone i określone w różny sposób np. ruchomości, nieruchomości, rzeczy i prawa.

Jeżeli chodzi o zniszczenie, uszkodzenie lub utratę określonych przedmiotów majątkowych to używa się określenia ryzyko rzeczowe, przy czym nie obejmuje ono wszystkich rodzajów ryzyka majątkowego (np. ryzyko związane z prawem majątkowym czy ryzyko związane z odpowiedzialnością cywilną).

Sposobów zabezpieczania przed ryzykiem jest wiele. Dlatego należy przeprowadzić analizę - w kilku etapach.

I. identyfikacja ryzyka

II. oszacowanie ryzyka

III. kontrola

I. Identyfikacja ryzyka - określenie możliwych sytuacji, zdarzeń, działań, które mogą spowodować albo zwiększyć szkodę.

3 płaszczyzny badań:

- analiza głównych typów szkód

- badanie przyczyn poszczególnych szkód

- badanie wyodrębnionych przyczyn i przewidywanie konsekwencji ich wystąpienia

W wyniku identyfikacji ryzyka należy wyodrębnić te aspekty działalności, które są najbardziej narażone na działanie szkód.

Każdy podmiot powinien zwracać uwagę na główne typy szkód:

a) w majątku przedsiębiorstwa

b) związane z odpowiedzialnością cywilną przedsiębiorstwa i jego pracowników

c) związane z wypadkiem, chorobą lub śmiercią zatrudnionych

d) pieniężne wynikające z nie wywiązania się dłużników ze zobowiązań

e) wynikające z nieprzewidzialnych przerw w działalności gospodarczej

Najczęściej uświadamiane są ryzyka (jeśli chodzi o ubezp. typu majątkowego):

- ryzyko związane z samochodem

- ryzyko ubezpieczeń majątku od pożaru

- ryzyko odpowiedzialności cywilnej

- ryzyko związane ze szkodami pieniężnymi

- ryzyko chorobowe, wypadkowe

II. Oszacowanie ryzyka - określenie jego wpływu na działalność konkretnego podmiotu. Należy:

- zbadać częstotliwość występowania poszczególnych rodzajów szkód

- ustalić ich rozmiary

- określić wartość majątku zagrożonego w związku z wystąpieniem szkód

Wykorzystuje się dane liczbowe za okresy poprzednie a następnie posługuje się metodami matematyczno-statystycznymi, rozpatrując ryzyko jako nadzieję matematyczną wystąpienia danej straty. Trudności mogą wystąpić na etapie oszacowania wielkości majątku zagrożonego w związku z występowaniem szkód.

Można dokonywać wyceny majątku:

- na podstawie wartości księgowej

- na podstawie wartości nowej

- na podstawie wartości netto przyszłych oczekiwanych dochodów

Największe trudności — oszacowanie wartości życia ludzkiego.

Szacując ryzyko związane z odpowiedzialnością cywilną, z chorobą, wypadkiem, stosuje się rozwiązania wynikające z przepisów prawa.

III. Kontrola ryzyka - wyróżnia się tu 2 podstawowe sposoby:

1. kontrola rzeczowa:

a. unikanie działań ryzykownych;

czynnik ograniczający rozwój, można negatywnie ocenić kontrolę ryzyka poprzez unikanie działań ryzykownych. Pozytywnie można ocenić kontrole ryzyka przez podejmowanie działań zapobiegających szkodom i zmniejszanie ich rozmiaru

b. prewencja poprzez zastosowanie:

- środków technicznych (alarm)

- środków ekonomicznych- różne bodźce mające na celu zwiększenie bezpieczeństwa środowiska w którym żyjemy - środków prawnych. (przepisy nakazujące lub zakazujące określonych działań)

- środków organizacyjnych, edukacyjnych

Wyższość prewencji nad innymi formami zabezpieczenia przed ryzykiem.

Stosowanie działań prewencyjnych powinno mieć charakter priorytetowy przed innymi sposobami kontroli ryzyka - bo unika się przez to powstania szkód, bo czasami szkody są nieodwracalne.

2. kontrola finansowa:

Nawet gdy zostanie pewne nie zredukowane ryzyko, można je ograniczyć przez kontrolę finansową.

a. zatrzymanie ryzyka:

Musimy zapewnić określone zasoby pieniężne, które są niezbędne do pokrycia ewentualnych szkód.

- bieżące finansowanie strat z wpływów pieniężnych, sprzedaży aktywów, pożyczek, itp.

- samo ubezpieczenie - tworzenie przez podmiot odpowiedniego funduszu. Wadą tej metody jest to, że gromadzenie zasobów powoduje nieefektywne wykorzystanie środków pieniężnych (ich zamrożenie), szkoda może również wystąpić wcześniej niż zostaną zgromadzone odpowiednie zasoby.

b. transfer ryzyka - zmiana podmiotu ponoszącego ryzyko, poprzez:

- przerzucenie działań ryzykownych (np.: umowy podwykonawstwa, podmiot może zrezygnować z ryzykownego etapu produkcji - kupuje wtedy gotowy półfabrykat)

- przerzucenie odpowiedzialności za finansowanie strat (np.: ubezpieczenie)

Przerzucenie takie może mieć charakter:

* częściowy - dyspersja ryzyka - skutki przerzucone na grupę podmiotów

- łączenie, przejecie przedsiębiorstwa

- transfer ryzyka przez umowę oraz transfer ryzyka przez zamieszczenie odpowiednich klauzul (np. walutowych w kontrakcie)

*całkowity - za pomocą działań

- o charakterze prawnym (transfer r. poprzez umowę i zamieszczenie odpowiednich klauzul cenowych, walutowych w kontrakcie)

- o charakterze organizacyjnym (łączenie przedsiębiorstw, fuzje)

Formą prawnego przeniesienia odpowiedzialności na inny podmiot jest umowa ubezpieczenia.

UBEZPIECZENIE - wspólnota ryzyk

Wspólnota ryzyka - ubezpieczyciel zbiera składki od grupy ludzi zagrożonych danym ryzykiem, przy czym wiadomo, że nie wszyscy członkowie grupy poniosą szkody w danym roku. Szkoda jest podzielona.

Obecnie ubezpieczenie to nie tylko rozprzestrzenia szkody między ubezpieczonych ale też rozprzestrzenia je w czasie - w okresie mniejszych szkód tworzone są rezerwy, a w okresie większych szkód są one wykorzystane.

Ubezpieczyciel działa ponieważ może zebrać razem duże ilości podobnych pojedynczych przypadków czyli podmiotów narażonych na to samo ryzyko.

Ubezpieczyciel może działać, gdyż wykorzystuje prawo wielkich liczb - im większa ilość prób (pojedynczych przypadków), tym bardziej częstość występowania zdarzenia losowego będzie zbliżać się do jego prawdopodobieństwa. Im więcej zdobędą pojedynczych, podobnych przypadków z tym większą dokładnością będą mogli przewidzieć, jakie będą przyszłe szkody i ustalić jaka ma być wielkość składki.

Dokładność będzie tym większa, im większa będzie jednorodność danych przypadków.

Nie może nastąpić kumulacja ryzyka - ryzyko powinno być niezależne od innych ryzyk.

Ubezpieczyciel nie musi zbierać ryzyk identycznych, to muszą być podobne, pojedyncze przypadki. Te przypadki muszą być niezależne od siebie, muszą być oddzielone.

Ubezpieczenie (prof. Korowski)- urządzenie gospodarcze, zapewniające pokrycie przyszłych potrzeb majątkowych, wywołanych u poszczególnych jednostek przez odznaczające się pewną prawidłowością zdarzenia losowe w drodze rozłożenia ciężaru na wiele jednostek, którym te same zdarzenia zagrażają.

Warunki, które muszą być spełnione, aby ubezpieczyciel przyjął ryzyko:

• wymierne statystycznie - musi działać prawo wielkich liczb

• szkoda musi mieć charakter losowy, niezależny od woli ubezpieczonego

• szkoda musi być mierzalna w jednostkach pieniężnych

• ryzyko powinno należeć do grupy ryzyka czystego, nie ubezpiecza się ryzyk spekulacyjnych, nie jest to obecnie stosowane

Wykład 2

Temat: Funkcje ubezpieczenia

Funkcje ekonomiczne:

=> ochrona przed skutkami niepomyślnych zdarzeń losowych (f-kcja podstawowa ubezpieczenia ochronna)

=> funkcja kompensacyjna lub wyrównawcza - wyrównanie skutków zdarzenia losowego ( w przypadku, gdy ryzyko zrealizuje się, konsekwencja ochronnej)

Funkcja prewencyjna - zakład ubezpieczeń realizuje działalność prewencyjną przez wykorzystanie środków finansowych i przez zastosowanie środków techniczno-ubezpieczeniowych.

Prewencja - ogół technicznych, ekonomicznych, prawnych oraz innych środków i działań, których celem jest zapobieganie powstania i rozszerzenia się niepomyślnych zdarzeń losowych, a także tłumienie i zmniejszanie natężenia ich działań. Nierozłącznie wiąże się z ubezpieczeniem.

Zakład ubezpieczeń w różny sposób oddziałuje na rozwój działalności prewencyjnej:

1)Działania finansowe - akcja szczepienia, badania naukowe i innowacyjne o szczególnym znaczeniu dla rozwoju prewencji, badania profilaktyczne. Przeznaczenie znacznych środków finansowych na różne formy działalności prewencyjnej w celu zmniejszenia sumy wypłat odszkodowań i świadczeń.

Zakłady ubezp. tworzą fundusz prewencyjny w ciężar kosztów. Niektóre zakłady przeznaczają też na prewencję część swoich zysków.

2) Środki techniczno-ubezpieczeniowe:

- zakłady ubezpieczeniowe formułują przepisy bezpieczeństwa, które muszą być respektowane przez ubezpieczonych (jak dbać o przedmiot ubezpieczenia). Jeżeli przepisy nie są respektowane zakład jest zwolniony z przyjętych na siebie obowiązków. Określone jest, w jakim stanie powinien znajdować się obiekt zgłaszany do ubezpieczenia, obowiązki ubezpieczającego odnośnie utrzymania warunków bezpieczeństwa w trakcie trwania umowy ubezp.

- jeżeli w czasie trwania umowy nastąpi wyraźne pogorszenie to zakład ubezpieczeń może odstąpić od umowy

- ubezpieczyciel ma prawo lustracji obiektów ubezpieczonych w trakcie trwania umowy — może wtedy wydać zalecenie

- wszystkie warunki ubezpieczenia przewidują, że zakład ubezpieczeń może odmówić wypłaty odszkodowania w całości lub części jeśli szkoda nastąpiła wskutek niezachowania podstawowych warunków bezpieczeństwa albo wskutek rażącego niedbalstwa

- wszystkie warunki ubezpieczenia przewidują, pod groźbą utraty, że ubezpieczony musi podjąć wszelkie działania w celu zmniejszenie szkody i zabezpieczenia zagrożonego mienia; ubezpieczony dostaje też zwrot kosztów ratunku

- stosowanie obniżek ubezp. w składkach, stosowanie zwyżek taryfowych (bonusy i malusy) — ma to na celu zwiększenie bezpieczeństwa przedmiotu ubezpieczenia,- odpowiednio skonstruowana taryfa

- stosowanie udziału własnego - ubezpieczyciel pokrywa część szkody ( skłania to do dbałości)

- instytucja roszczeń regresowych

Można wyróżnić działalność prewencyjną:

1. działalność prewencyjną nakierowaną na całkowite wyeliminowanie przyczyn występowania określonych zdarzeń losowych

2. nakierowaną na zmniejszenie stopnia zagrożenia ubezpieczonych obiektów (częstości i natężenia szkód)

3. mającą na celu przygotowanie wcześniejszej akcji tłumiącej albo zmniejszającej zasięg i intensywność działania niepomyślnych zdarzeń losowych

4. polegającą na opracowaniu przepisów, warunków bezpieczeństwa czy na popularyzacji metod i środków mających zapobiegać negatywnym skutkom zdarzeń losowych

Ubezpieczenia spełniają też funkcje charakterystyczne dla wszystkich ogniw finansów:

Funkcja lokacyjno-kredytowa (finansowa) - wynika z faktu, że w ramach systemu ubezpieczeń gromadzone są olbrzymie fundusze, które w ciągu wieloletnich okresów nie są wykorzystane na cele, na które zostały zebrane. Powinno się je, więc wykorzystać na cele lokacyjno-kredytowe.

Lokaty prowadzone przez zakład ubezpieczeń muszą spełniać zasady:

1) zasada bezpieczeństwa

zakłady muszą dysponować środkami w razie konieczności wypłaty odszkodowania, środki muszą być bezpiecznie lokowane aby te środki były

2) zasada rentowności

lokaty są źródłem zysku; na świecie zakłady mają ujemny wynik techniczny (z dz. stricte ubezp.), ale globalne maja zysk

3) zasada płynności

Lokaty powinny być dostosowane do specyfiki działań ubezpieczeniowych:

u. na życie — charakter długoterminowy

u. majątkowe — krótkoterminowy

Funkcja redystrybucyjna - jej istota leży w idei ubezpieczenia - gromadzenie i podział środków w celu wyrównania szkód losowych - prowadzi to do redystrybucji dochodu narodowego

Cechy funkcji:

- ograniczenie pod względem podmiotowym - jej zasięgiem objęci są tylko ubezpieczeni

- liczba podmiotów świadczących na rzecz funduszu ubezpieczeniowego wielokrotnie przewyższa liczbę podmiotów korzystających ze świadczeń funduszu

- dokonuje się:

• w czasie - tworzenie rezerw w okresach małej szkodowości i wykorzystanie, gdy szkodowość rośnie

• w przestrzeni - różnice w wysokości szkody między regionami kraju, krajami

Funkcja stymulacyjna (bodźcowa) - wynika z kompensacyjnego charakteru ubezpieczenia, ma charakter pośredni. Polega na tym, że ubezpieczenia zapewniają pokrycie strat losowych stymulując poszczególne podmioty do podejmowania bardziej wyrafinowanych decyzji związanych np. ze zmianą procesów technologicznych czy innymi działaniami związanymi z postępem technologicznym.

Przejaw — ubezpieczenie stymuluje uwolnienie funduszy, które mogą być zainwestowane i przynosić określone korzyści

Funkcja społeczna ubezpieczenia - zapewnia ciągłość procesów gospodarczych oraz zapewnia ich uczestnikom i ich rodzinom ustabilizowanie warunków egzystencji. Funkcja społeczna jest atrybutem ubezpieczenia społecznego.

KLASYFIKACJA UBEZPICZEŃ- PODSTAWOWE PODZIAŁY W OBRĘBIE UBEZPIECZEŃ

- społeczne

- gospodarcze

Różnice:

1. przesłanki powstania i rozwoju ubezpieczeń społecznych (pojawiły się w IX wieku) były różne od tych, które wiele wieków wcześniej zadecydowały o organizowaniu ochrony ubezpieczeniowej określonej dziś jako ubezp. gospodarcze

2. we wszystkich krajach, w których ubezpieczenia się rozwinęły, ubezp. gospodarcze prowadzone są przez inne podmioty, działające na mocy odrębnych przepisów prawnych i posiadające odmienne systemy finansowe niż ubezpieczenia społeczne

3. a) przedmiot ubezpieczenia

4. b) sposób powstawania stosunku ubezpieczeniowego

5. c) charakter świadczeń ubezpieczeniowych

Gospodarcze	Społeczne
3. a) majątkowe i osobowe	Wyłącznie osobowe a ich przedmiotem jest również życie, zdrowie, zdolność do pracy człowieka
4. b) powstają na podstawie umowy	Z mocy ustawy
5. c) zaspokajanie roszczeń ma charakter wyłącznie finansowy (w formie wypłat pieniężnych)	Oprócz świadczeń finansowych są stosowane też świadczenia rzeczowe

Podobieństwa:

Cele i funkcje społeczno-gospodarcze.

Podział ubezpieczeń gospodarczych: (wprowadzony przez ustawę o działalności ubezpieczeniowej z 1990 r.

2 działy:

I) ubezpieczenia na życie

1 na życie

2 posagowe (zaopatrzenie dzieci)

3 na życie związane z funduszem inwestycyjnym

4 rentowe

5 wypadkowe i chorobowe, jeśli są uzupełnieniem wymienionych wcześniej ubezpieczeń

II) pozostałe ubezpieczenia majątkowe i osobowe

UBEZPIECZENIA ŻYCIOWE

ad. 1 Ubezpieczenia życiowe

Cała gama produktów ubezpieczeniowych

• Ubezpieczenia na całe życie — świadczenie jest wypłacane w przypadku śmierci ubezpieczonego

• Ubezpieczenia mieszane — na życie i dożycie — wypłata świadczenia następuje, jeśli ubezpieczony dożyje wieku określonego w polisie lub wcześniej e przypadku, gdy jego śmierć nastąpi przed tym terminem

• Ubezpieczenie terminowe na życie

• Ubezpieczenie na dożycie — świadczenie jest wypłacane, jeżeli ubezpieczony dożyje wieku określonego w polisie. Jeśli nie dożyje to zakład ubezpieczeniowy nie ma żadnych zobowiązań wobec uposażonych.

Najczęściej stosuje się ubezpieczenia mieszane — na życie i dożycie ( wypłata w przypadku śmierci lub dożycia określonego w polisie wieku).

ad. 2 Ubezpieczenia posagowe / zaopatrzenia dzieci

Zawierane najczęściej przez rodziców na rzecz nieletnich dzieci.

Wypłata świadczenia — gdy dziecko osiągnie wiek określony w polisie albo gdy nastąpi zdarzenie określone w polisie np. ślub, rozpoczęcie studiów.

ZU najczęściej przewiduje, że gdy w czasie trwania umowy umrze osoba, która opłaca składki ZU przejmuje na siebie dalsze opłacanie składek.

ad. 3 Ubezpieczenia na życie związane z funduszem inwestycyjnym-nowoczesne

Składki ubezpieczeniowe dzielone są na 2 części: jedna pokrywa ryzyko śmierci = ochronna, druga jest inwestowana-lokowana = oszczędnościowa.

Zakłady ubezpieczeniowe różne możliwości inwestowania ich składek

→ są to fundusze inwestycyjne o różnym stopniu ryzyka. Ubezpieczający wybiera fundusze inwestycyjne oraz zgadza się na ponoszenie ryzyka z daną inwestycją.

Ubezpieczenie na życie może dawać prawo do udziału w zysku ZU - polisa udziałowa lub z zyskiem

→ świadczenia z polis wypłacane są z uwzględnieniem tych odpisów z zysku.

ad. 4 Ubezpieczenia rentowe — oferowane często, jako produkt mający uzupełnić ubezp. emerytalne

• ubezp.. rent. dożywotnie

• ubezp. rent. terminowe (czasowe)

• ubezp. rent. odroczone w czasie - przez wyznaczony czas wpłacana jest składka rentowa, a z chwilą osiągnięcia wyznaczonego wieku wypłaca się świadczenie w formie renty

• ubezp. rent. płatne natychmiast = natychmiastowe - pierwsze świadczenie następuje krótko po zakupie ubezp.

• z gwarantowanym okresem wypłacania rent

• ubezp. rent. ze stałą lub zmienną sumą ubezpieczenia

• ubezp. rent. na dwa życia (dla siebie i współmałżonka)

Ubezpieczenie rentowe może obejmować jedną (charakter indywidualny) lub większą ilość osób.

Renta na dwa życia— na siebie, ale w razie śmierci ubezpieczonego przechodzi na małżonka.

ad. 5 Ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe

Jeśli nie stanowią uzupełnienia (dodatkowa opcja do ubezp. na życie) to są częścią działu II

DIAŁ II

występuje tu 18 grup ubezp. oprócz chorobowych i wypadkowych

- ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej

- majątkowe - ubezpieczenie mienia (od pożaru, innych zdarzeń losowych)

- finansowe (gr.14)

-gwarancyjne (gr. 15)

- różnych ryzyk finansowych (gr.16)

- związane z ochroną praw (gr. 17)

W RAMACH DZIALU DRUGIEGO:

a) ubezpieczenia osobowe

b) ubezpieczenia majątkowe

b 1) ubezpieczenia rzeczowe- przedmiotem ubezpieczenia są konkretne obiekty materialne

b 2) ubezpieczenia majątkowe sensu stricto- przedmiotem jest interes majątkowy podmiotu ubezpieczonego, czyli jego sytuacja finansowa-są to ubezp. od odpowiedzialności cywilnej, ubezp. strat finansowych

Przyczyny podziału na dział I i II

Jest to konsekwencja zastosowania zasady rozdzielności branż — zgodnie z dyrektywami UE.

Zakłady oferujące ubezpieczenia działu I nie mogą jednocześnie oferować ubezpieczeń działu II. DLACZEGO? ZU na życie tworzą rezerwę matematyczną (środki te nie należą do ZU). Wynika to z jednolitego ustalania składek. W początkowym okresie ubezpieczenia płaci się składkę > niż to wynika z ryzyka po to by na końcu można było płacić składkę za niską. Nie można dopuścić, aby środki z rezerwy były przeznaczone na inne cele np. odszkodowanie w ubezp. majątkowych. Gdyby były połączone to środki te mogłyby być wydane wcześniej i ci ubezpieczeni na życie mogliby nie otrzymać środków.

Ubezpieczenia II działu to głównie ubezpieczenia długoterminowe o charakterze oszczędnościowym i należy zapobiegać sytuacji, by te oszczędności nie były przekazywane w formie odszkodowań z ubezpieczeń krótkoterminowych.

Podział ubezpieczeń wg kryterium zakresu swobody w nawiązywaniu stosunku ubezpieczeniowego:

I. ubezpieczenia obowiązkowe

II. ubezpieczenia dobrowolne

AD. I. obowiązkowe

- ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych (za szkody spowodowane ruchem tych pojazdów)

- ubezp. odp. cywilnej rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego

- ubezp. budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych

- + inne ubezpieczenia wynikające z ustaw albo ratyfikowanych przez Polskę Konwencji Międzynarodowych. Takie ubezpieczenia na mocy ratyfikowanych konwencji międzynarodowych to:

- ubezp. odpow. cywilnej armatorów morskich za tzw. szkody olejowe

- ubezp. odpow. cywilnej eksploatujących urządzenia jądrowe

Ogólne warunki ubezpieczenia obowiązkowego (ubezp. ustawowe)ustalane są w drodze rozporządzeń przez Ministra Finansów.

Podgrupy w ramach ubezpieczenia obowiązkowego:

→ sensu stricto — normatywna regulacja prawa warunków ubezpieczenia jest ustalana przez MF:

a. te które związane są z ubezpieczeniowym funduszem gwarancyjnym.

- ubezp. odpowiedzialnosci cywilnej rolników

- ubezp. O.C. kierowców

b. te, które nie są związane z ubezpieczeniowym funduszem gwarancyjnym

→ sensu largo — wszystkie te ubezp. obowiązkowe, które wynikają ze szczególnych przepisów prawa, nie są normatywnie regulowane przez MF np.

- ubezp. odpow. cywilnej budżetu ubezpieczenia

Zakład ubezpieczeń, który prowadzi ubezpieczenia obowiązkowe nie może odmówić zawarcia umowy ubezpieczenia

Wykład 3

Stosunek ubezpieczeniowy - stosunek cywilno-prawny wiążący zakład ubezpieczeń z ubezpieczającym, na podstawie, którego, zakład ubezpieczeń jest zobowiązany do wypłaty odszkodowania lub świadczenia, w razie wystąpienia określonego zdarzenia losowego, zaś ubezpieczający jest zobowiązany do przestrzegania warunków ubezpieczenia oraz opłacenia określonej składki. W tym stosunku mogą występować następujące podmioty:

• zakład ubezpieczeń-jednostka organizacyjna posiadająca osobowość prawną i wyposażona w specjalne uprawnienia do prowadzenia działalności ubezpieczeniowej

• ubezpieczający

Ubezpieczający - właściciel mienia zgłaszanego do ubezpieczenia, osoba, która zgłasza swoje zdrowie, życie jako przedmiot ubezpieczenia. Może nim być każdy inny podmiot, który chce mienie zachować, a w przypadku, gdy mienie ulegnie uszkodzeniu, zniszczeniu - otrzymać z tego tytułu odszkodowanie.

Może wystąpić trzeci podmiot - uczestnik stosunku ubezpieczenia

Podmiotem, który nie uczestniczy w stosunku, ale jest zainteresowany odszkodowaniem jest osoba ubezpieczona (w przypadku ubezpieczeń na rzecz osób trzecich). Ma uprawnienia do otrzymania odszkodowania świadczenia, gdy zajdzie wypadek ubezpieczeniowy.

Często ubezpieczający i ubezpieczony to ta sama osoba. Oddzielne podmioty- np. ubezp. towaru w transporcie.

Kolejnym podmiotem jest uprawniony (uposażony) - jest to podmiot, który otrzyma uposażenie w przypadku zgonu ubezpieczonego.

Przykład: Zakład pracy ubezpiecza pracowników na wypadek śmierci.

Podmioty: zakład pracy - ubezpieczający, pracownicy - ubezpieczeni, żony i dzieci pracowników - uprawnieni.

Składka ubezpieczeniowa - suma pieniężna, którą ubezpieczający jest zobowiązany zapłacić ZU w zamian za udzieloną ochronę ubezp.

Ustalając składkę ZU bierze pod uwagę:

- cele, na jakie składka musi wystarczyć

- czynniki rynkowe

Zbiór składek powinien:

• pokryć przewidywane odszkodowanie i świadczenia w okresie ubezpieczenia,

• wystarczyć na pokrycie odszkodowań i świadczeń z tytułu wypadków, które powstały w okresie ubezpieczenia, ale nie zostały uregulowane w okresie rachunkowym,

• wystarczyć na pokrycie wszelkich wydatków zw. z prowadzeniem działalności ubezp.,

• powinny stanowić rezerwę w przypadku nieprzewidzianych przez ZU zdarzeń, które mogą wpłynąć na wys. zobow. zakładu

• składka ubezpiecz. jest też źródłem zysku Ubezp. Spółek Akcyjnych

METODY USTALANIA WYSOKOŚCI SKŁADEK:

a) metoda składki stałej

b) metoda składki repartycyjnej

c) metoda mieszana

AD. A.

W chwili zawierania umowy określana jest wartość składki na podstawie szacunków ???????, jest korzystna dla osób ubezpieczających, bo z góry znają koszt ochrony ubezpieczeniowej.

AD. B.

Ubezpieczający w chwili zawierania umowy nie ma wys. składki, ustała się ją dopiero po zakończeniu okresu ubezpieczenia, gdy znane są koszty działalności ubezpieczeniowej. Dzieli się te koszty + przyszłe odszkodowania + świadczenia na wszystkich ubezpieczających. Niekorzystna dla ubezpieczających, bo nie znają z góry ceny ochrony ubezp. Pokrycie szkody po zakończeniu okresu ubezp.

AD. C.

Połączenie dwóch powyższych, ubezpieczający przed rozpoczęciem okresu ubezpieczenia opłaca składkę, ale nie stanowi ona ostatecznego kosztu ochrony ubezpieczeniowej, a traktowana jest jako zaliczka. Po zakończeniu okresu ubezpieczeniowego zakłady podsumowują koszty + odszkodowania + świadczenia. Jeśli składki ich nie pokryły, to ubezpieczający są zobowiązani do dokonywania dopłat. Jeśli nadwyżka to przeznacza się ją na obniżenie kosztów ubezpieczenia w następnym okresie, można zwiększyć kapitały gwarancyjne lub dokonać zwrotu części składek.

Metoda mieszana może mieć zastosowanie w TUW.

Suma ubezpieczenia pełni 2 funkcje:

• podstawa do naliczenia wysokości składki

• górna granica odszkodowania albo świadczenia

W ubezpieczeniach majątkowych wysokość sumy ubezpieczonego majątku ustala się zwykle na podstawie oceny aktualnej wartości tego majątku. Oceny tej może dokonać sam ubezpieczający albo ustala ją ZU. Należy odróżnić wysokość sumy ubezpieczenia od faktycznej wartości ubezpieczonego majątku. Bardzo często się zdarza, że wart ubezp. majątku > niż podana do ubezpieczenia suma.

Ubezpieczenia osobowe — suma ubezpieczenia jest ustalana w zasadzie w dowolnej wielkości, w praktyce określa się ją jednak na podstawie oceny przybliżonej wartości potrzeb majątkowych, które mogą powstać w następstwie wypadku ubezpieczeniowego. Często też na tę sumę wpływają możliwości płatnicze ubezpieczającego, dlatego, że składka jest wprost proporcjonalna do sumy ubezpieczenia.

Odszkodowanie (świadczenie) — suma pieniężna, którą ubezpieczyciel jest obowiązany zapłacić, gdy wystąpi wypadek ubezpieczeniowy.

świadczenia - ubezpieczenia osobowe

odszkodowania - ubezpieczenia rzeczowe (majątkowe)

Odzwierciedleniem zawartego stosunku ubezpieczeniowego jest

Umowa ubezpieczenia — ubezpieczyciel zobowiązuje się w niej w razie wystąpienia przewidzianego w niej wypadku ubezpieczeniowego do wypłacenia odszkodowania lub świadczenia albo jednorazowo albo w formie renty (periodycznie).

Umowa ubezpieczenia oprócz określenia powyższych podmiotów zawiera:

I. podmiot ubezpieczenia — zobacz wyżej

II. przedmiot ubezpieczenia

III. ryzyka objęte ochroną umowy ubezpieczeniowej

IV. warunki ubezpieczenia

V. ubezpieczającego

VI. czas trwania umowy ubezpieczenia

VII. obowiązki ubezpieczyciela wynikające z realizacji tej umowy

VIII. składkę ubezpieczeniową

II) Przedmiot ubezpieczenia majątkowego - każda rzecz, wartość majątkowa, w której uzyskaniu i zachowaniu zainteresowany jest ubezpieczający. Może obejmować 1 lub wiele obiektów należących do 1-go lub kilku właścicieli. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z ubezpieczeniem jednostkowym (indywidualnym), w drugim z ubezpieczeniem zbiorowym. Szczególnym rodzajem ubezpieczenia zbiorowego jest ubezpieczenie generalne, obejmujące dobra majątkowe wielu jednostek, zarówno te, które istnieją w momencie zawarcia umowy, jak i te, które mogą powstać w trakcie trwania umowy.

Przedmiot ubezpieczenia osobowego - życie, zdrowie, zdolność do pracy osoby ubezpieczonej. Ubezpieczenia osobowe mogą dotyczyć l (indywidualne) lub kilku osób (grupowe, zbiorowe). Ubezpieczenia osobowe są zbiorowymi, gdy 1 osoba prawna występuje jako ubezpieczający i zawiera umowę ubezpieczenia wielu osób na ich rzecz.

Ubezpieczenie grupowe - jest to takie ubezpieczenie, gdy 1 umową obejmuje się wiele osób, z których każda jest ubezpieczona na własny rachunek.

III) Ryzyka objęte ochroną umowy ubezpieczeniowej

1. w umowie wymieniane są konkretne niebezpieczeństwa objęte umową ubezpieczeniową. W umowie ubezpieczenia definiuje się te ryzyka np.: co rozumie się pod pojęciem pożaru?

2. Ubezpieczenie typu all-risks (wszystkie rodzaje ryzyka) — zakład ubezpieczeń określa niebezpieczeństwa wyjęte z ochrony ubezpieczeniowej (w celu uniknięcia nieporozumień pomiędzy zakładem ubezpieczeń a ubezpieczającym). Przykładowe wyłączenie: szkody wynikłe z działań wojennych, w czasie strajków, zamieszek.

IV) Ogólne warunki ubezpieczenia - przepisy prawa dotyczące ubezpieczenia danego działu lub rodzaju, które ustalają:

1. prawa oraz obowiązki stron

2. przedmiot i zakres ubezpieczenia

3. sposób zawarcia umowy ubezpieczenia

4. zakres i czas trwania odpowiedzialności ubezpieczyciela

5. sposób ustalania wysokości szkód

6. sposób wypłaty odszkodowania

Warunki te stanowią integralną część umowy ubezpieczenia.

Ogólne warunki ubezpieczeń obowiązkowych są ustalone przez Ministra Finansów, w przypadku pozostałych ubezpieczeń - przez poszczególne zakłady ubezpieczeń. Przepisy zawarte w warunkach muszą być zgodne z przepisami prawa funkcjonującymi w danym kraju ( w Polsce: Ust. o dział. ubezpieczeniowej, przepisy kodeksu celnego i morskiego). Przepisy z powyższych źródeł, które mają zastosowanie powinny być powtórzone w warunkach ubezpieczenia.

Dodatkowe (szczególne, specjalne) warunki ubezpieczenia - postanowienia nietypowe, wprowadzone do umowy w związku z jej specyficznym charakterem. Mogą być dopuszczone do umowy albo mogą być zawarte w jej tekście (klauzule polisowe).

V) Obowiązki ubezpieczającego:

Podstawowym obowiązkiem jest opłacenie składki ubezpieczeniowej. Pozostałe:

1. obowiązki obciążające go przed zawarciem umowy

2. obowiązki w trakcie trwania umowy

3. obowiązki powstające z chwilą wystąpienia wypadku

Obowiązki te mogą wynikać z warunków umowy, z ustawy, klauzul polisowych. (na str. 1)

może odmówić wypłaty odszkodowania.

ad.2) - Zapewnienie bezpieczeństwa obiektom, przedmiotom ubezpieczonym

- informowanie zakładu ubezpieczeń w przypadku zajścia istotnych zmian dotyczących ubezpieczonego ryzyka (Likwidacja alarmu w ubezp. samochodzie).

ad3) Ubezpieczający zobowiązuje się do użycia wszelkich dostępnych środków w celu ograniczenia ujemnych skutków wypadku. Bez zgody zakładu ubezpieczeń nie można wprowadzać żadnych zmian w stanie rzeczy spowodowanym wypadkiem. Dodatkowo ubezpieczający powinien umożliwić likwidatorowi szkód (reprezentant ZU) ustalić okoliczności wypadku oraz wysokość roszczeń ubezp. Zakład ubezpieczeń pokrywa koszty ratunku ubezpieczonego mienia (jeżeli np.: spłonie koc rzucony na ogień, ZU zapłaci jego równowartość).

VI) Czas trwania umowy ubezpieczenia.

Wg kryterium czasu ubezpieczenia dzielimy na:

• u. krótkoterminowe — do 1 roku

• roczne

• u. długoterminowe — wieloletnie > 1rok

• u. bezterminowe - czas trwania nie może być z góry określony. Np.: w przypadku ubezpieczeń na życie lub ubezpieczeń na krótki czas - na czas wycieczki, przebywania na wczasach, rejsu morskiego, które mogą ulec przedłużeniu.

Ubezpieczenia długoterminowe dzieli się na okresy ubezpieczenia (okresy roczne). Składka jest opłacana ratalnie, w ratach odpowiadającym danym okresom.

Data zawarcia umowy nie zawsze pokrywa się z momentem rozpoczęcia ochrony ubezpieczeniowej. Może on być uzależniony od opłacenia składki lub wypełnienia innych warunków. Niektóre warunki wymagają upływu czasu od momentu podpisania umowy do momentu rozpoczęcia ochrony ubezp. Jest to okres wyczekiwania (karencji). Ma zastosowanie w umowach na życie, gdy nie jest konieczne badanie lekarskie.

Ochrona ubezpieczeniowa i odpowiedzialność ubezpieczającego wygasa z chwilą wygaśnięcia terminu, na który została zawarta. Niektóre jej warunki przewidują, że umowa na okres roczny ulega automatycznemu przedłużeniu na następny okres roczny (nie trzeba podpisywać nowej umowy) - jest to klauzula prolongacyjna (w przypadku OC pojazdów mechanicznych). Jeżeli chcemy zmienić ubezpieczyciela trzeba wypowiedzieć. Stosunek ubezp. może wygasnąć przed upływem końcowego terminu umowy na skutek wypowiedzenia lub odstąpienia od umowy np. ZU może odstąpić jeżeli ubezpieczający nie płaci składki lub ujawnienia okoliczności zwiększających nadmiernie niebezpieczeństwo wystąpienia wypadku. Wypadek ubezpieczeniowy i wypłata odszkodowania nie powodują automatycznego wygaśnięcia stos. ubezp. → oznacza to, że z tytułu danej umowy można korzystać wielokrotnie, jeżeli w czasie jej trwania nastąpi kilka razy wypadek ubezpieczeniowy.

Technicznym przypadkiem wygaśnięcia umowy ubezp jest abandon → wystąpuje w ubezpieczeniach morskich i polega na zrzeczeniu się przez ubezpieczającego na rzecz ubezpieczyciela wszelkich praw do przedmiotu ubezpieczenia w zamian za wypłatę pełnej sumy ubezpieczenia.

→ w przypadku nieruchomości — zmiana właściciela nie powoduje wygaśnięcia umowy ubezp., prawa i obowiązki wynikające z umowy mogą przejść na nowego właściciela (dom sprzedajemy z polisą)

→ w przypadku rzeczy ruchomych - umowa ubezp wygasa zwykle z chwilą przejścia własności chyba, że w umowie postanowiono inaczej.

Ubezpieczenie mienia ruchomego zwykle wygasa z chwilą przejścia mienia na nowego właściciela.

W ubezpieczeniu morskim przeniesienie praw czy obowiązków na nowego właściciela następuje przez indos lub inne uzupełnienie dowodu ubezpieczenia.

VI) Podstawowe obowiązki ubezpieczyciela - ZU

świadczenia - ubezpieczenia osobowe

odszkodowania - ubezpieczenia rzeczowe (majątkowe)

podstawowym obowiązkiem ubezpieczenia jest terminowe wypłacenie odszkodowania lub świadczenia.

Świadczenia i odszkodowania są ustalane inaczej.

W I przypadku następuje wypłata pełnej sumy świadczenia, wypadek osobowy pociąga za sobą wypłatę świadczenia zwykle w wys. sumy ubezpieczenia.

W II - występuje strata majątkowa, szkoda rzeczowa, której wysokość trzeba określić bezpośrednio w sposób wartościowy.

Wykład 4

Odszkodowania:

Występują różne systemy, wg których ubezpieczenia rzeczowe (majątkowe) są zawierane:

1. na sumy stałe

2. na sumy zmienne

3. systemy ubezpieczenia solidarnie na sumy stałe

4. systemy ubezpieczenia solidarnie na sumy zmienne

5. systemy ubezpieczenia na I ryzyko

Dla 1,2,3,4 podstawę do obliczenia odszkodowania (w systemie ubezp. w pełnej wartości) stanowią:

• suma ubezpieczenia

• rzeczywista wartość ubezpieczonego majątku — wartość ubezpieczeniowa

• wysokość szkody

5. W przypadku ubezpieczenia na pierwsze ryzyko odszkodowanie ustała się na podstawie:

• sumy ubezpieczenia,

• faktycznej wartości szkody

1. Wartość ubezpieczenia (na sumy stałe) można ustalić wg:

* wartości nowej - odszkodowanie pozwala odtworzyć nowy przedmiot majątkowy dzięki wypłacie odszkodowania, ustalonego nie na podstawie wartości zniszczonego przedmiotu ale nowego (takie ubezpieczenie jest rzadko zawierane, ponieważ istnieje ryzyko nadużywania); wartość ubezpieczeniowa jako wart. nowa, ale najczęściej stosuje się wart. rzeczywistą (odtworzeniową);

* wartości rzeczywistej - ustała się ją na podstawie cen nabycia z uwzględnieniem amortyzacji, przy użyciu cenników, norm szacunkowych, normowe stosowanie wartości ubezp. stosowane jest w ubezpieczeniach obowiązkowych;

* wartości otaksowanej - taksa to ocena dokonana przez rzeczoznawców powołanych przez ZU lub ubezpieczającego. Może ona uwzględniać np.: walory artystyczne czy kolekcjonerskie ubezpieczonych obiektów. Taksa ubezp. może odpowiadać wartości przedmiotu w stanie nowym lub istniejącym w danym momencie. Ustalanie wart. otaksowanej wiąże obie strony, zatem gdy nastąpi szkoda wys. tej szkody ustała się na podstawie otaksowanych wartości ubezpieczonych obiektów z uwzględnieniem stopnia ich uszkodzenia i ewentualnie wart. pozostałości. Wart. otaksowana wzmacnia zasadę pełności ubezpieczenia i usuwa spory, jakie mogą wynikać między ubezpieczycielem i ubezpieczającym przy ustalaniu odszkodowania.

Niekiedy ZU stosują wart. ograniczoną w stosunku do budowli nieużywanych, albo przeznaczonych do rozbiórki. Tą wart. ograniczona jest wówczas możliwa do osiągnięcia cena sprzedaży, albo wartość materiałów z odzysku.

W przypadku, gdy majątek jest w trakcie remontu, przebudowy, budowy jego wartość jest ustalana na podst. wartości kosztorysowej — przewidywany koszt wzniesienia, przebudowy, remontu.

W przypadku, gdy na sumy stałe ubezpieczany jest majątek obrotowy, wtedy wartość ubezpieczenia jest ustalana na podst. najwyższej średniej miesięcznej wartości majątku, przewidywanej w okresie ubezpieczenia = miesięczna wartość maksymalna.

2. Majątek obrotowy ubezpiecza się jednak najczęściej stosując system ubezpieczenia na sumy zmienne. Wartość ubezpieczenia ustała się na podstawie najwyższej wartości majątku przewidzianej w okresie ubezpieczenia. Jeśli ubezpieczający prowadzi rachunkowość można przyjąć wartość księgową (ewidencyjną) na początku okresu ubezpieczenia.

W tym systemie istnieje możliwość skorygowania zapłaconej składki odpowiednio do faktycznego kształtowania się wartości majątku obrotowego (tylko można objąć - środki obrotowe, mienie przyjęte do komisowej sprzedaży.)

3 i 4. System solidarny - w ubezpieczeniu majątku znajdującym się w różnych placówkach, miejscach, dla których rachunkowość prowadzona jest centralnie przez ubezpieczyciela, wartość ubezpieczenia stanowi ogólna wartość majątku we wszystkich placówkach, stanowiąca własność lub pozostawiona do dyspozycji ubezpieczającego.

W powyższych systemach ubezpieczeń odszkodowanie ustala się wg zasady odpowiedzialności proporcjonalnej

6. System ubezpieczenia na I ryzyko - wartość ubezpieczeniową oraz sumę ubezpieczeniową ustala we własnym zakresie ubezpieczający, kierując się wysokością maksymalną straty, jaka może zaistnieć wskutek jednego wypadku ubezpieczeniowego. Nie odgrywa większej roli.

??Odszkodowanie ustala się w wys. odpowiadającej wartości szkody, ale w granicach sumy ubezpieczenia. Teoretycznie takie ubezpieczenie może być zawarte w dwóch wariantach:

• bez określenia sumy ubezpieczenia, wtedy ubezpieczyciel wypłaca odszkodowanie równe szkodzie rzeczywistej

Z określoną sumą, ubezpieczenia - odszkodowanie jest równe szkodzie, jeśli jej wys. nie przekracza sumy ubezp., gdy wys. szkody jest wyższa od sumy ubezp., odszkodowanie jest równe tej sumie( suma ubezpieczenia określa górną granicę odpow. ubezpieczyciela)

Teoretycznie jest możliwe podanie sumy ubezpieczenia, ale z zastrzeżeniem, że nie stanowi ona górnej granicy odpowiedzialności ubezpieczyciela. Suma ustalana jest, by ustalić składkę ubezp. i podjęciu działań reasekuracyjnych.

UBEZPIECZENIE PEŁNEJ WARTOŚCI

Dla l-4 przy ustaleniu odszkodowania uwzględnia się zasadę odpowiedzialności proporcjonalnej.

Wyróżnia się 3 sytuacje:

• Jeśli w chwili powstania wypadku ubezpieczeniowego suma ubezpieczenia jest mniejsza od wartości ubezpieczeniowej, wtedy występuje niedoubezpieczenie, którego konsekwencją jest, że wys. odszkodowania jest niższa od rzeczywistej szkody - (np.: w przypadku ubezpieczenia mieszkań). Odszkodowanie ustala się, stosując proporcje:

Q : Z = U:W

Q - odszkodowanie

Z - szkoda

U - suma ubezpieczenia

W- wart. ubezpieczenia

Q nie pokryje całej szkody

Taki sposób obliczania odszkodowania stosowany jest oddzielnie dla każdej pozycji polisowej, chyba że w polisie zaznaczone jest, że majątek jest w systemie solidarnym.

W SYSTEMLE UBEZPIECZEŃ NA SUMY STAŁE SUMA UBEZPIECZENIA PODANA NA OKREŚLONE GRUPY MAJĄTKU STANOWI GÓRNĄ GRANICĘ ODPOWIEDZIALNOŚCI ZU.

INACZEJ JEST W PRZYPADKU UBEZPIECZEŃ NA SUMY ZMIENNE - GÓRNĄ GRANICĄ ODPOWIEDZIALNOŚCI UBEZPIECZYCIELA JEST WARTOŚĆ MAJATKU WYKAZANA NA DZIEŃ SZKODY.

• Jeśli w momencie powstania szkody suma ubezpieczeniowa jest równa wart. ubezpieczeniowej, wówczas występuje ubezpieczenie w pełnej wartości, a odszkodowanie stanowi równowartość szkody.

• Jeśli w momencie powstania wypadku suma ubezpieczeniowa jest większa od wartości ubezpieczeniowej majątku, wtedy występuje nadubezpieczenie, a odszkodowanie stanowi równowartość szkody.

Oba przypadki powyższe - odszkodowanie = wysokość szkody

Odszkodowanie ustala się wówczas w wysokości odpowiadającej wartości szkody w granicach zadeklarowanej sumy ubezpieczenia. Nie bierze się pod uwagę różnicy pomiędzy sumą ubezpieczenia a wartością ubezpieczenia.

USTALANIE WYSOKOŚCI ODSZKODOWANIA

Podstawę do ustalenia wys. odszkodowania stanowi rachunek strat sporządzonych przez ubezpieczanego, albo protokół szkody przez likwidatora szkód przy współudziale ubezpieczonego. Przy ustalaniu wysokości szkody ??? (nie) bierze się pod uwagę tych rzeczy, które pozostały do dalszego użytku, przeróbki czy sprzedaży.

Do wys. szkody dolicza się również poniesione przez ubezpieczonego i udokumentowane koszty wynikłe z zastosowania środków mające ograniczyć wielkość strat (koszty ratunku).. Muszą być celowe chociażby okazały się bezskuteczne.

Ogólne warunki ubezpieczeń przewidują, że ZU ma możliwość zastosowania korekt wysokości odszkodowania:

1. Udział własny— ubezpieczyciel - ZU- zobowiązuje się do pokrycia tylko części szkody obliczonej zgodnie z warunkami ubezp., a reszta pozostaje do pokrycia przez samego ubezpieczającego. Wys. tego udziału własnego najczęściej ustalana jest w formie % lub kwotowej. Od udziału wł. nie płaci się składki ubezpieczeniowej. Ma to wpływ na ustalenie wartości składki. Składka jest obliczana od skorygowanej sumy ubezpieczenia pomniejszonej o udział własny. Niektóre ogólne warunki ubezp. mogą przewidywać zniesienie lub wprowadzenie udziału własnego do umowy na życzenie ubezpieczającego. Celem udziału wł. jest skłonienie ubezpieczającego do większej dbałości o stan bezpieczeństwa ubezpieczonego mienia.

2. Franszyza:

a. Integralna - ubezpieczyciel nie odpowiada za szkody, których wysokość nie osiąga z góry określonej kwoty albo % sumy ubezpieczeniowej. Jeżeli suma szkody rzeczywistej przekracza wys. franszyzy to odszkodowanie równa się wys. szkody (czyli nie dokonuje się żadnych potrąceń). Celem stosowania tej franszyzy jest dążenie do uniknięcia ustalenia i wypłacenia odszkodowań za szkody drobne, których może być wiele, ale nie mają one istotnego, ekonomicznego znaczenia dla ubezpieczającego, natomiast koszty zw. z ustaleniem okoliczności i wys. tych drobnych szkód mogą być znaczne, a często przewyższać wys. odszkodowania. Stosuje się w ubezp. ogniowych i komunikacyjnych.

b. Redukcyjna - odszkodowanie zawsze ulega zmniejszeniu o określony % lub sumę). Suma ubezpieczenia i składka nie ulega zmniejszeniu na skutek zastosowania franszyzy. Stosowana jest gł. w ubezp. typu CARGO (w ubezpieczeniu ładunków w transporcie).

ZU ma obowiązek wypłacić odszkodowanie nawet wtedy, jeśli za szkodę odpowiedzialna jest osoba trzecia. Jeśli ZU wypłaci odszkodowanie, to przechodzą na niego prawa przysługujące ubezpieczającemu od osób trzecich. Prawa te ograniczone są do wys. wypłacanego odszkodowania. Gdy odszkodowanie nie pokryło całości szkody, to ubezpieczający ma prawo pierwszeństwa w zaspokojeniu pozostałej części szkody przed roszczeniem regresowym ZU.

ZU nie wypłaca odszkodowania w wysokości równej wysokości szkody:

O jeśli uwzględni przydatność zniszczonych lub uszkodzonych przedmiotów lub ich części

O w przypadku zastosowania udziału własnego

O w przypadku zastosowania franszyzy

Regres ubezpieczyciela

ZU ma obowiązek wypłacić ubezpieczenie nawet, gdy osoba trzecia jest zobowiązana naprawić skutki szkody ( sprawca szkody). Z chwilą, gdy ZU wypłaci odszkodowanie na ubezpieczyciela przechodzą prawa, które przysługują ubezpieczonemu od osób trzecich. Prawa te są ograniczone do wysokości wypłaconego odszkodowania.

Jeżeli odszkodowanie pokryło tylko część wyrządzonej szkody to ubezpieczający ma prawo pierwszeństwa w zaspokojeniu pozostałej części szkody przed roszczeniem regresowym ZU.

Funkcje (zadania) instytucji regresu:

• jest to środek regresyjny w stosunku do sprawców szkody

• ważny instrumenty prewencji ubezpieczeniowej, bo zwykle dochodzenia regresowe ubezpieczyciela są bardziej skuteczne niż osoby fizycznej

• regresy zmniejszają wysokość środków, które ZU przeznacza na odszkodowanie a to ma wpływ na wysokość ustalanych składek, szczególnie w zakresie tych ubezpieczeń, w których regresy są często stosowane (ubezp transportowe)

• instytucja regresu dotyczy prawie wyłącznie ubezp majątkowych

W jaki sposób jest zawierana umowa ubezpieczenia?

Podstawą zawierania umowy jest oferta składana przez ZU, jak i potencjalnego ubezpieczającego. Oferta składana przez ZU jest to najczęściej oferta ustna składana przez pośrednika ubezp., ale oferty jest również informacja w środkach masowego przekazu.

Oferta pisemna złożona przez potencjalnego ubezpieczającego to wniosek o zawarcie umowy ubezpieczenia.

Taki sam tryb jak przy zawieraniu innych umów cywilnoprawnych.

Wyodrębnia się 3 tryby zawierania umowy ubezp.:

1. ofertowy - występuje najczęściej

a) prosty

b) złożony

2. rokowaniowy

3. przetargowy

AD.1.

a. oferta jest składana przez ubezpieczającego, taka oferta nazywa się wnioskiem o ubezpieczenie. Powinna zawierać:

• wszelkie informacje dotyczące ubezpieczającego

• wszystkie podstawowe elementy umowy ubezpieczenia — przedmiot, suma, ryzyka objęte ochroną ubezp, proponowany czas trwania ochrony ubezp

• inne okoliczności mogące mieć istotny wpływ na ocenę ryzyka, a w rezultacie też na decyzję ubezpieczyciela o zawieraniu ubezpieczenia.

Na podstawie tych informacji ubezpieczyciel decyduje czy przyjąć czy odrzucić ofertę. ZU określa też stopień ryzyka związany z danym ubezpieczeniem, co jest niezbędne do ustalenia składki. W celu ograniczenia nieporozumień między ZU a przyszłym ubezpieczającym zakład powinien przedstawić przed złożeniem wniosku ogólne warunki ubezpieczenia, a także na życzenie oferenta podać informacje, co do wysokości przyszłej składki.

Na tej podstawie ubezpieczający wypełnia wniosek.

Jeżeli taki wniosek zostanie w całości bez poprawek przyjęty przez ZU to mówimy, że miał miejsce tryb ofertowy prosty.

Umowa ubezp. będzie zawarta, kiedy złożona przez ubezpieczającego oferta zostanie w całości przyjęta przez ZU.

W odniesieniu do wniosku o ubezpieczenie ZU może na piśmie (oświadczenie woli) wyrazić zgodę na proponowane warunki albo może dojść do umowy drogą milczącego akceptu — jeżeli ZU nie doręczy oferentowi w ciągu 14 dni od otrzymania oferty ( złożenia wniosku) odmowy zawarcia umowy, umowę uważa się za zawartą. Milczący akcept nie dotyczy:

• sytuacji, gdy ofertę złożono ustnie

• umów ubezpieczenia na życie

b. gdy oferta w czasie jej ważności spotyka się z kontrofertą zawierającą propozycję zmian ze strony ZU. Na tę kontrofertę oferent może odpowiedzieć swoją kontrofertą ( w prawie nie ma ograniczeń co do ilości kontrofert).

Gdy w odpowiedzi na ofertę ZU dostarczy kontrofertę, której postanowienia są na niekorzyść ubezpieczającego, wtedy ZU powinien pisemnie zwrócić uwagę na te właśnie szczegóły jego propozycji i pozostawić potencjalnemu ubezpieczającemu termin złożenia sprzeciwu (nie powinien być krótszy niż 7 dni).

Jeżeli ZU nie wykona tego obowiązku to przyjmuje się, że te niekorzystne zmiany są nieważne (na korzyść ubezpieczającego) i wtedy dochodzi do skutku zawarcie umowy w trybie przetargowym prostym.

Jeżeli ZU wykona ten obowiązek, ale ubezpieczający nie zgłosi w wyznaczonym terminie sprzeciwu to umowę uważa się za zawartą następnego dnia po upływie terminu sprzeciwu.

AD.2. Tryb rokowaniowy

Kiedy strony wspólnie negocjują treść poszczególnych postanowień umowy. Najczęściej mamy z nim do czynienia w przypadku ubezpieczeń nietypowych, które nie mieszczą się w standardowej ofercie ZU. Wtedy dochodzi do opracowania szczególnych warunków ubezpieczeń oraz ustalenia składki ubezpieczeniowej w indywidualnym trybie.

AD. 3. Tryb przetargowy

Najczęściej stosowany z inicjatywy ubezpieczającego, który dążąc do uzyskania najlepszych warunków ubezpieczenia danego ryzyka ogłasza w tym celu przetarg. Do tego typu odnoszą się przepisy ogólne KC i postanowienia zawarte w ogłoszeniu przetargowym.

Stosowany jest on z reguły przy zawieraniu umów ubezp obejmujących specyficzne i z reguły duże ryzyka gospodarcze.

Taki tryb jest obowiązkowy w przypadku, gdy spełnione zostaną warunki określone przepisami ustawy o zamówieniach publicznych.

Umowa ubezpieczenia powinna być stwierdzona odpowiednim dokumentem ubezpieczeniowym → obowiązek ZU dokumentowania zawartych umów ubezpieczenia ale nie ma żadnych sankcji nałożonych na ZU gdy to dokumentowanie nie będzie miało formy pisemnej (nie ma sankcji nieważności takiej umowy). Forma pisemna dokumentu potwierdzającego zawarcie umowy ubezp nie została stwierdzona żadnym przepisem o charakterze szczególnym. Mają tu zastosowanie tylko ogólne zasady, że umowa wg której wartość odszkodowania lub świadczenia przewyższa 2 tys PLN powinna być stwierdzona na piśmie.

Najczęściej stosowanym dowodem zawarcia umowy ubezpieczeniowej jest polisa ubezpieczeniowa. Najważniejsze elementy polisy:

• trzeba określić ubezpieczającego, ubezpieczyciela, przedmiot i sumę

• czas trwania (okres ubezpieczenia), wysokość składki

Do polisy dołącza się też ogólne warunki ubezpieczenia i ewentualnie przepisy bezpieczeństwa. W tekście polisy zawiera się też indywidualne klauzula polisowe.

Gdy skończy się okres ubezpieczenia i chcemy przedłużyć okres ubezpieczenia na dalszy okres bez zmian → nie trzeba wystawiać nowej polisy. Może być wydany tzw. skrócony dowód przedłużenia umowy, a często takim dowodem jest pokwitowanie ZU, że zapłacono składkę na następny okres.

W zależności od rodzaju umowy ubezp → różne rodzaje polisy ubezpieczeniowej:

1. jednostkowe

2. zbiorowe

3. grupowe

4. generalne

4:

a) zwykłe - obejmuje wiele określonych przedmiotów aktualnie istniejących albo takich, które mogą się pojawić w trakcie trwania ubezpieczenia. Przy jej zastosowaniu przedmiotowy zakres ubezpieczenia, faktyczną wartość ubezpieczeniową a także wysokość składki ustała się ex-post na podstawie periodycznych raportów ubezpieczającego albo na podstawie prowadzonego przez niego dziennika ubezpieczeń (w nim ubezpieczający ma obowiązek ewidencjonować wszystkie obiekty i transakcje podlegające ubezpieczeniu). Te polisy są stosowane w ubezpieczeniach transportowych, gdzie występuje duża liczba pojedynczych transakcji (przesyłek)

b) obrotowe - umowa zawarta według tej polisy może zawierać globalnie całość transportu realizowanego w trakcie trwania ubezpieczenia albo taka polisa może dotyczyć określonej części transportu np. na określonej części trasy. Wartość ubezpieczenia i składkę ustała się po zakończeniu bieżącego okresu ubezpieczenia na podstawie wartości całego obrotu transportowego wykazanego w księgach handlowych. Do zawarcia takiej polisy potrzebne jest całkowite zaufanie

c) odpisowe - z góry ustala się przewidywaną wartość przesyłek którą traktuje się jako sumę

ubezpieczenia - na tej podstawie ustala się składkę, a wartość transportowanych przesyłek jest na bieżąco odpisywana od zadeklarowanej sumy ubezpieczenia. Z chwilą, gdy w ten sposób wyczerpana zostanie cała suma można ubezpieczenie wznowić podając nową wartość sumy ubezpieczenia i opłacając od niej składkę. Stosowane rzadko, bo są skomplikowane

certyfikat ubezpieczeniowy- wyciąg z polisy generalnej, nie podaje się w nim wszystkich warunków ubezpieczenia, które są zawarte w polisie, a jedynie powołuje się na warunki umowy generalnej

stosuje się też:

1. polisy dotyczące jednej osoby fizycznej czy prawnej

- imienne - wystawiane na nazwisko lub nazwę ubezpieczającego, który ma wszystkie prawa i obowiązki

- na okaziciela - osobą uprawnioną do roszczenia o wypłatę odszkodowania jest posiadacz polisy, ale zanim dostanie on odszkodowanie musi udowodnić, że ochrona ubezpieczeniowa dotyczy jego interesów majątkowych

- na zlecenie - uprawnienia z tej polisy mogą być przenoszone na inne osoby przez odpowiednie poświadczenie zamieszczone w polisie (indos)

Uproszczony sposób zawierania i dokumentowania —zawarcie umowy na podstawie jednego dokumentu, który stanowi jednocześnie wniosek i polisę- sporządzany w 2 egz. I składa się z 2 części

- automaty np. na lotniskach

- obecnie tendencja do ub. bezpolisowych - składki np. w cenie benzyny, biletu

Temat: Reasekuracja

Działalność ubezpieczeniowa może przynosić zyski (przy dobrej koniunkturze) i straty (np.: w przypadku wysokiej szkodowości składki nie wystarczają na wypłacenie odszkodowań). W związku z tym ZU reasekurują się.

Reasekuracja - umowa, na mocy, której jeden ZU (cedent) odstępuje całość lub część ubezpieczanego ryzyka albo grupę ubezpieczanych ryzyk określonego rodzaju wraz z określoną częścią składek innemu ZU (reasekurator). Reasekurator zobowiązuje się ze swojej strony do zapłaty cedentowi odpowiedniej części świadczeń lub odszkodowań wypłacanych ubezpieczającym.

Reasekuracja jest ubezpieczeniem ubezpieczenia. Jest to umowa zawarta pomiędzy dwoma zakładami i nie dotyczy ten stosunek w sposób bezpośredni ubezpieczanego lub ubezpieczającego.

Koasekuracja - ryzyko dzielone jest między 2 lub więcej ubezpieczycieli. Ubezpieczający zawiera umowę z każdym koasekurantem i opłaca określoną składkę. Gdy wystąpi wypadek ubezpieczeniowy, każdy koasekurator pokrywa roszczenie ubezpieczonego w wysokości swojego udziału w ryzyku.

Jeden ZU kontaktuje się z ubezpieczającym na mocy upoważnienia innych koasekurantów: zajmuje się poborem składek, wypłatą roszczeń itp.

Różnica pomiędzy reasekuracją a koasekuracją z punktu widzenia ubezpieczającego:

Godząc się na koasekurację, ubezpieczający akceptuje konsekwencje ewentualnej niewypłacalności któregoś z koasekurantów (będzie on musiał pokryć pozostałą część). Pod tym względem korzystniejszy jest stosunek reasekuracji. W jej przypadku ubezpieczający nawiązuje stosunek z ubezpieczycielem, a ten odstępuje (ceduje) część lub całość ryzyk reasekuratorowi. Korzysta na tym ubezpieczający, który uzyskuje pewność ochrony ubezpieczeniowej. Ewentualne konsekwencje niewypłacalności reasekuratora ponosi ubezpieczyciel.

Ubezpieczający

zawiera umowę

zakład ubezpieczeń

(cedent)

inny zakład ubezpieczeń

(reasekurator)

może dokonać podziału ryzyka

inny zakład ubezpieczeń

(retrocesjonariusz)

Jeżeli zakład ubezpieczeń będący reasekuratorem, odstąpi ryzyko na inny zakład ubezpieczeń (retrocesja) taki zakład ubezpieczeń nazywamy retrocedentem.

Umowa reasekuracji posiada cechy, które nie występują w innych umowach, co wynika ze specyfiki transakcji, której dotyczy.

Reasekuracja jest przedłużeniem umowy ubezpieczenia - stosunki reasekuracji i ubezpieczenia opierają się na tych samych założeniach:

I. zasada odszkodowania

II. zasada dobrej wiary

Ad.I) W stosunku ubezpieczenia oznacza to, że jeśli nastąpi wypadek ubezpieczeniowy ubezpieczyciel ma obowiązek wypłaty odszkodowania, ale odszkodowanie nie powinno być wyższe od szkody rzeczywiście poniesionej przez ubezpieczonego.

W stosunku reasekuracji - reasekurator zobowiązany jest do wypłacenia cedentowi proporcjonalnie do jego udziału części odszkodowania, tylko wtedy, gdy cedent zapłacił świadczenie lub odszkodowanie ubezpieczonemu.

Ad.II) W stosunku ubezpieczenia zasada ta oznacza obowiązek ubezpieczającego do rzetelnego informowania ubezpieczyciela przed zawarciem umowy i w toku jej realizacji o wszystkich istotnych środkach dotyczących przedmiotu ubezpieczenia i stopniu jego zagrożenia przez niekorzystne wypadki.

Analogicznie w stosunku reasekuracji cedent jest zobowiązany do poinformowania reasekuratora o wszystkich istotnych okolicznościach dotyczących cedowanego ryzyka. Jest to podstawa długotrwałego stosunku pomiędzy obiema stronami.

W umowie reasekuracyjnej występują te same elementy techniczne, które występują w umowie ubezpieczenia. Zasadnicza różnica, co do przedmiotu - przedmiotem reasekuracji jest ogólna sytuacja majątkowa reasekurowanego ZU.

Reasekurator nie ma żadnych praw ani obowiązków z tytułu zawartych umów ubezpieczenia przez ZU. Ubezpieczony nie ma nic wspólnego z umowami reasekuracyjnymi - brak tu bezpośrednich powiązań.

Inna różnica-

Przepisy prawne niemal wszędzie nie zawierają norm dotyczących umów reasekuracyjnych. Zwykle w przepisach prawa jest mowa o możliwości zawierania takich umów, a dalej, że przepisy dotyczące umów ubezpieczenia nie znajdują zastosowania w przypadku umów reasekuracyjnych. Wszelkie spory są rozstrzygane przez komisje arbitrażowe, powoływane na podstawie zasad określonych w kontraktach reasekuracyjnych.. W ich skład wchodzą arbitrzy wybierani przez obie strony sporu - eksperci w dziedzinie ubezpieczeń, a w rozstrzyganiu sporów komisje kierują się przyjętymi w reasekuracji zasadami i nie są ograniczane zagadnieniami natury formalno - prawnej. Wyrok tej komisji jest nieodwołalny, a uczestnicy sporu zobowiązują się do jego niepodważania w żaden sposób.

Przeszkody w osiągnięciu celu dla ubezpieczycieli:

- konkurencja na rynku - konieczne może być ograniczenie wysokości składek (co doprowadzi do obniżenia zbioru składki)

- wystąpienie dużych szkód lub dużej szkodowości - zbiór składki może okazać się niewystarczający do pokrycia kosztów

- wzrosną koszty prowadzenia działalności - mogą być wyższe od spodziewanych - np. wzrost wynagrodzeń, którego zakład nie będzie mógł pokryć

Funkcje reasekuracji

Ze względu na wysoką konkurencję, każdy ubezpieczyciel stara się uzyskać odpowiedni zbiór składek. Jeżeli okaże się, że jest on niewystarczający na pokrycie odszkodowań, kosztów działania, ZU nie będzie mógł się wywiązać ze swoich zobowiązań. Dlatego ZU zawierają umowy reasekuracji.

W związku z tym reasekuracja pełni następujące funkcje:

1. Funkcja stabilizatora wyniku finansowego ubezpieczyciela.

2. Funkcja zwiększania możliwości akceptacyjnych ubezpieczyciela - ZU może przyjąć do ubezpieczenia większe ryzyka, gdyż ich część przekaże reasekuratorowi (nie będzie musiał odsyłać klientów do konkurencji).

3. Funkcja wzmacniania podstaw finansowych ubezpieczyciela - ZU ma w ten sposób chronione kapitały własne (nie musi z nich pokrywać straty).

Spośród pozostałych funkcji i zadań reasekuracji należy wymienić:

• rola reasekuracji jako czynnika umożliwiającego objęcie ochroną ubezpieczeniową ryzyk o charakterze katastrofalnym

• rola reasekuracji jako czynnika umożliwiającego uzyskanie pomocy fachowej, świadczonej przez reasekuratora swoim ubezpieczycielem - cedentom

• funkcja stymulatora rozwoju ubezpieczeń - możliwość rozwijania oferty

• rola reasekuracji jako czynnika ułatwiającego organizację nowych rodzajów lub wariantów ubezpieczeń

• rola reasekuracji zagranicznej jako czynnika istotnie wpływającego na kształtowanie się bilansu płatniczego z zagranicą

• funkcja stymulatora handlu morskiego i zagranicznego

Ostatnie 2 punkty są związane z reasekuracją realizującą się w skali międzynarodowej. Realizowanie się reasekuracji w takiej skali, umożliwia wyrównywanie strat doznanych przez gospodarkę jednego kraju, przez środki finansowe pozyskiwane w innym kraju. Podział ryzyka pomiędzy reasekuratorów z różnych krajów jest formą handlu zagranicznego. Jego przedmiotem nie są obiekty materialne tylko gwarancje ubezpieczeniowo -reasekuracyjne. Z tego powodu przyjmowanie ryzyka zagranicznego do pokrycia przez reasekuratorów krajowych, określane jest mianem niewidzialnego eksportu i odwrotnie: odstępowanie ryzyka zagranicznym reasekurantom stanowi niewidzialny import. Tego rodzaju wymiana handlowa będzie korzystna, gdy będzie zrównoważona, tzn. gdy import = eksport.

Niekorzystną sytuację mają kraje o nierozwiniętych rynkach ubezpieczeń. W związku z wysokim popytem na reasekuracje, reasekuratorzy oferują ubezpieczycielom w tych krajach dużo gorsze warunki niż ubezpieczycielom w rozwiniętych gospodarkach. Nie chcąc dopuścić do ucieczki kapitału krajowego za granicę i broniąc się przed ujemnym saldem w bilansie płatniczym w zakresie usług reasekuracyjnych, kraje słabo rozwinięte, starają się rozwinąć działalność własnych reasekuratorów, a często też wprowadzają przepisy skłaniające reasekuratorów do lokowania w ich gospodarkę.

ZU poprzez nawiązanie stosunków z reasekuratorami zagranicznymi mają możliwość wejścia na światowy rynek ubezpieczeń i reasekuracji oraz włączenia się do międzynarodowej współpracy w tym zakresie.

Dodatkowe funkcje i zadania reasekuracji:

1. może się zdarzyć, że ubezpieczyciel się zaangażuje bardziej niż mógł to przewidzieć. Wtedy nastąpi kumulacja ryzyka. Reasekuracja pełni tu funkcję obciążającą

2. przyjęcie do ubezpieczenia ryzyk unikalnych, co do których nie ma wystarczających ocen statystycznych

3. pozwala przetrwać okresy wzmożonej szkodowości, złej koniunktury (pełni więc rolę stabilizatora) - przyczynia się do przywrócenia stanu z przed wypadku, ma to głównie znaczenie, gdy wypadek miał charakter masowy np. powódź

4. reasekuracja w skali międzynarodowej umożliwia wyrównanie strat gospodarki danego kraju, bo tego ciężar ponoszą reasekuratorzy zagraniczni

5. w zakładach reasekuracji dokonuje się akumulacja kapitału, który następnie zostaje z powrotem włączony do obrotu głównie przez działalność lokacyjną czy inwestycyjną

Funkcja zwiększania możliwości akceptacyjnych ZU w Polsce

ZU może zatrzymać na udziale własnym pojedyncze ryzyko, którego suma ubezpieczenia nie przekracza 25% łącznej wysokości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych oraz kapitałów własnych (gdy pojawia się duży podmiot, to ZU musi to sobie wyliczyć. A reasekuracja umożliwia przejęcie takiego ubezpieczenia)

Podział reasekuracji według roli jaką w umowie reasekuracji odgrywa reasekurowany i reasekurator:

• reasekuracja czynna

• reasekuracja bierna

Reasekuracja bierna odstępowanie ryzyk reasekuratorowi. Może być krajowa lub zagraniczna. Reasekuracja bierna krajowa - cedent krajowy odstępuje ryzyko drugiemu krajowemu cedentowi. Reasekuracja bierna zagraniczna - cedent odstępuje ryzyko reasekuratorowi zagranicznemu.

Reasekuracja czynna - przyjmowanie ryzyka od ubezpieczyciela lub innego reasekuratora. Również może być krajowa lub zagraniczna.

Reasekuracja czynna krajowa - reasekurator krajowy przyjmuje ryzyko od cedenta krajowego.

Reasekuracja czynna zagraniczna - reasekurator krajowy przyjmuje ryzyko od cedenta zagranicznego.

U - ubezpieczeni/ -jący

C - cedenci

R - reasekuratorzy

← kierunek ubezpieczenia

kierunek reasekuracji biernej

→ kierunek reasekuracji czynnej

Wymiana interesów powinna być zrównoważona. Interes oddawany do reasekuracji mierzony wysokością składki, powinien być w przybliżeniu równy interesowi otrzymywanemu, mierzonemu wysokością składek otrzymanych.

Oddawany interes reasekuracji - aliment

Otrzymywany interes - kontraliment

Zasada wzajemnej wymiany interesów oznacza, że interes przekazywany przez reasekuratora powinien w przybliżeniu równać się kontralimentowi.

Ze względu na formę zobowiązania reasekuracyjnego reasekuratora wyróżnia się:

1. reasekurację fakultatywną- najwcześniejsza

2. reasekurację obligatoryjną

3. reasekurację fakultatywno-obligatoryjną

Ad. 1) Umowa stanowi indywidualną transakcję dotyczącą 1 ryzyka, która pozostawia obu stronom pełną swobodę podejmowanych decyzji, czyli cedentowi, co do wysokości udziału w oferowanym ryzyku a reasekuratorowi - co do przyjęcia oferowanego mu udziału. Konsekwencją tego jest każdorazowe ustalanie składki reasekuracyjnej, niezależnie od sumy składek ubezpieczeniowych uzyskanych przez cedenta. Wysokość składki reasekuracyjnej ustala się na zasadach handlowych w zależności od sytuacji rynkowej.

Jeżeli oferowane do asekuracji ryzyko cechuje wyższy niż przeciętny poziom zagrożenia, albo popyt na nie ze strony reasekuratorów jest niewielki wtedy składka jest wyższa, niż jeśli popyt na określone ryzyko jest duży.

Zasady ustalania składek reasekuracyjnych są odmienne niż składek ubezpieczeniowych.

Cechy reasekuracji fakultatywnej:

• umożliwienie obu stronom dokonywania indywidualnej oceny ryzyka i podjęcia na podstawie tego decyzji co do przekazania lub przejęcia ryzyka

• reasekuracja fakultatywna jest prostą formą reasekuracji, ale jest bardzo pracochłonna.

Odgrywa rolę uzupełniającą na rynku.

Ad.2) Pełni podstawową rolę na rynku reasekuracyjnym. Podstawową rolę odgrywa umowa zobowiązująca ubezpieczyciela do cedowania udziałów we wszystkich ryzykach lub określonych działach ubezpieczeń. Z drugiej strony umowa nakłada na reasekuratora obowiązek akceptacji cesji tych ryzyk zgodnie z określonymi warunkami, z chwilą, gdy umowa zostanie zawarta. Umowa obowiązuje dwustronnie. Najczęściej stosowana w potrzebie pokrycia dużej ilości ryzyk. Składka reasekuracyjna jest ustalana w odpowiednim procencie składki ubezpieczenia, uzyskanej przez cedenta.

Taka umowa jest zawierana na długi lub nieograniczony okres - wszystkie warunki techniczne obowiązują przez cały okres umowy. Negocjując, trzeba, więc dobrze przewidzieć jak będzie kształtować się współpraca. Zwykle umowa zawiera klauzulę wypowiedzeniową z terminem wypowiedzenia kilku miesięcy przed końcem roku kalendarzowego.

Reasekurację obligatoryjną cechuje duża wygoda dla obu stron: cedent jest pewny przyjęcia ryzyk określonego rodzaju przez reasekuratora. Umowy ze względu na wielkość dają cedentowi szereg korzystnych warunków technicznych:

- wyższe prowizje reasekuracyjne

- wyższe udziały w zysku reasekuratora

Ze względu na tą wygodę jest ona najbardziej rozpowszechniona.

Ad.3) Reasekuracja fakultatywno-obligatoryjna - inaczej otwartego pokrycia lub FAKOB, jest pośrednią formą przyjmowaną niechętnie przez reasekuratorów. Daje cedentowi swobodę decyzji, w jakich ryzykach i w jakiej wysokości będzie cedować ryzyka reasekuratorów. Może więc działać wybiórczo - może dokonywać selektywnego wyboru ryzyka. Mimo podobieństwa, co do swobody decyzji cedenta, FAKOB różni się od reasekuracji fakultatywnej sposobem scedowania. Reasekurator musi przyjąć scedowane mu ryzyko na umówionych z góry warunkach. W sposób ramowy określa, jakie ryzyka będą scedowane i na jakich warunkach.

Składki reasekuracyjne mogą być ustalane indywidualnie albo jako % składki ubezpieczenia cedenta.

Umowy takie są zawierane z tymi ZU, do których reasekurator ma zaufanie na podstawie wieloletniej współpracy.

Podział reasekuracji wg metody podziału ryzyka:

1. reasekuracja proporcjonalna - stosowana jako jedyna do końca XIX wieku. Umowy tej reasekuracji przewidują udział reasekuratora w każdym oddanym mu do pokrycia ryzyku jest ustalany w umówionym stosunku do udziału cedenta. Tak samo jego udział w składkach i szkodach w tym samym stosunku co udział w ryzyku.

2. reasekuracja nieproporcjonalna

Ad. 1) Reasekuracja proporcjonalna posiada 3 formy

* reasekuracja kwotowa, w której ubezpieczyciel zobowiązuje się do przekazania reasekurantowi udziału we wszystkich rodzajach ryzyka a reasekurator do pokrycia tego udziału. Udział reasekuratora jest taki sam w każdym ryzyku i zazwyczaj jest określany jako % sumy ubezpieczeniowej. Na życzenie reasekuratora w umowie mogą się znaleźć limity odpowiedzialności reasekuratora dla poszczególnych klas ryzyka.

Cesji kwotowej powinien podlegać portfel jednolity w takim przypadku przebiegu szkodowości, albo też długoletnie okresy z negatywnymi wynikami mogą mieć negatywny wpływ na sytuację finansową firmy i prowadzić do wyczerpania rezerw i kapitałów własnych.

Umowy reasekuracji kwotowej są bardzo proste w obsłudze i mało pracochłonne głównie dla cedenta i może się umówić z reasekuratorem, że będzie zbiorczo przygotowywać zestaw ryzyk i przesyłać w odpowiednich terminach. Również rozliczenia składek i szkód nie są skomplikowane, ponieważ do odpowiednio cedowanych udziałów ubezpieczyciel przekazuje reasekurantowi odpowiednią część składek pomniejszając je o przysługująca prowizję reasekuracyjną.

Ta reasekuracja nie spełnia całości celów technicznych jakie ubezpieczyciel chciałby osiągnąć. Ta reasekuracja nie prowadzi do dostatecznego wyrównania pozostałej części portfela cedenta złożonej z udziałów własnych.

* reasekuracja ekscedentowa służy do wyrównania portfelowego cedenta. Realizując ją ustala się przede wszystkim wysokość max. udziałów własnych ubezpieczyciela w poszczególnych rodzajach ryzyka. Te udziały określa się mianem „zachowek własny cedenta”. Nadwyżki sum ubezpieczenia ponad ten zachowek określane są mianem ekscedentu i przekazywane są do pokrycia przez reasekurantów

* reasekuracja kwotowo-ekscedentowa.

Ad.2) Reasekuracja nieproporcjonalna występuje w 2 formach:

a) umowa reasekuracji nadwyżki szkód

b) umowa reasekuracji nadwyżki szkodowości

Na temat powyższyc przeczytać (Banasiński).

BORDER -

Wykład 6

Temat: Rynek ubezpieczeń

Rynek ubezpieczeń stanowi integralną część rynku w sensie largo, obejmującego uczestników transakcji rynkowych i całokształt powiązań, zachodzących w procesach kojarzenia podaży i popytu na towary, usługi, siłę roboczą, aktywa finansowe oraz inne środki. Na rynku ubezpieczeń przedmiotem transakcji jest ochrona ubezpieczeniowa. W transakcjach rynku ubezpieczeń uczestniczą:

1. podmioty narażone na ryzyko - ubezpieczający

2. ubezpieczyciele - podmioty przejmujące indywidualne ryzyka i redukujące je przez repartycję

Transakcje ubezpieczeniowe są realizowane przy udziale pośredników: brokerów i agentów.

Ze względu na zróżnicowane formy ochrony ubezpieczeniowej, będącej przedmiotem transakcji na rynku ubezpieczeń, można wyodrębnić szereg segmentów tego rynku:

• rynek ubezpieczeń majątkowych

• rynek ubezpieczeń na życie

Z rynkiem ubezpieczeń jest związany rynek reasekuracyjny. Przedmiotem transakcji są tam gwarancje ubezpieczeniowo-reasekuracyjne. Realizacja tych gwarancji pozwala ubezpieczycielom na przejmowanie bardzo dużego pod względem jakościowym i ilościowym ryzyka, a jednocześnie daje ubezpieczonym większą pewność ochrony ubezpieczeniowej.

Rynek ubezpieczeń jest ściśle związany z rynkiem finansowym, na którym dokonywane są transakcje aktywami finansowymi. Firmy ubezpieczeniowe uczestniczą w tych transakcjach, najczęściej jako inwestorzy instytucjonalni. Dokonują inwestycji na rynku finansowym ZU pośredniczą między ubezpieczającymi a rynkiem finansowym, zatem stają się ogniwem łączącym rynek ubezpieczeń z rynkiem finansowym.

Każdy uczestnik rynku ubezpieczeń ma swój własny cel:

• ubezpieczyciele chcą uzyskać możliwie największą składkę za oferowany wariant ochrony przed negatywnymi skutkami ryzyka

• ubezpieczający - chcą jak najtaniej pozyskać najkorzystniejszy wariant ubezpieczenia

Zharmonizowanie tych przeciwstawnych celów następuje na rynku ubezpieczeń, który sumuje i równoważy indywidualne wybory, zaś preferencje ubezpieczycieli i ubezpieczających znajdują swój wyraz w ukształtowaniu popytu i podaży na rynkach, a także wpływają na ustalenie warunków ubezpieczenia. Mechanizmem kontrolnym jest konkurencja. Możliwość swobodnego wejścia i opuszczenia rynku, duża ilość podmiotów ubezpieczających, a także ubezpieczycieli oferujących różne warianty transferu ryzyka i stosujących elastyczną wycenę składek, stwarzają warunki do ekonomicznej rywalizacji i zapewniają wysoką efektywność.

Strona popytowa rynku ubezpieczeń. Zapotrzebowanie na ochronę ubezpieczeniową wyrażają różne podmioty narażone na różne rodzaje ryzyka (osoby fizyczne, osoby prawne, podmioty gospodarcze).

Popyt na ochronę ubezpieczeniową, wyrażany przez osoby fizyczne, jest uzależniony od zasobów finansowych, skłonności do ubezpieczania, świadomości ubezpieczeniowej, rozwiązań systemu finansowego - głównie podatkowego. Popyt jest uzależniony również od zróżnicowania i atrakcyjności ofert ubezpieczeniowych, fachowości i sprawności obsługi i innych.

Podstawowym wyznacznikiem zapotrzebowania na ochronę ubezpieczeniową jest dochód. Wzrost dochodu umożliwia zapewnienie pełniejszej ochrony ubezpieczeniowej. Wzrost dochodu generuje wzrost popytu na tę ochronę. Kiedy osoby fizyczne zwiększają swoje dochody, zwiększają stan posiadania, korzystają z szeregu usług, które trzeba ubezpieczyć. Nie ma jednak bezpośredniego, wprost proporcjonalnego powiązania - nie zaobserwowano, aby w proporcji, w jakiej wzrastają dochody, wzrastały również ubezpieczenia.

Ważny wpływ mają, więc też inne czynniki:

• rozwiązania finansowe - podatkowe

• wachlarz ofert dostępnych na rynku

• szybkość wypłaty odszkodowań

• zwyczaje, moda w danym kraju

Zmiany popytu mogą być wywołane czynnikami w skali mikro i makro, np.: zmiany demograficzne (wzrost liczby ludzi starszych wpływa na wzrost liczby ubezpieczeń na życie, ubezpieczeń chorobowych). Z kolei czynnikiem o charakterze lokalnym może być wzrost przestępczości na pewnym osiedlu - spowoduje to wzrost popytu na ubezpieczenia od kradzieży.

W przypadku podmiotów gospodarczych istotną rolę odgrywa system zarządzania gospodarką. Podmioty, które działają w gospodarce centralnie sterowanej zwykle wykazują ograniczone zapotrzebowanie na ochronę ubezpieczeniową, ponieważ szkody są kompensowane z państwowych rezerw budżetowych, funduszy ogólnopaństwowych. Wraz z decentralizacją wzrasta samodzielność podmiotów gospodarczych, które przejmują odpowiedzialność za majątek i sposób jego wykorzystania. Mając ograniczone możliwości korzystania z funduszy ogólnopaństwowych i dążąc do zabezpieczenia tego majątku i swojej działalności, podmioty te wyrażają zapotrzebowanie na ochronę ubezpieczeniową. Rośnie ono wraz ze wzrostem posiadanego majątku. Popyt zwiększa również rozwój działalności gospodarczej, wprowadzanie nowych technologii i produktów. Podmioty podejmujące ryzykowne działania, starają się zabezpieczyć na wypadek niepowodzenia i wystąpienia strat. Zabezpieczenie przed stratami, jakie mogą powstać w wyniku realizacji ryzykownych decyzji jest szczególnie ważne dla małych i średnich przedsiębiorstw. Te podmioty nie byłyby w stanie skompensować strat, które są w stanie ponosić ich więksi konkurenci.

Zapotrzebowanie wyrażają również podmioty, które chcą otrzymać dodatkowe zewnętrzne zasilenia finansowe, np.: uzyskanie kredytu jest często łatwiejsze i tańsze, jeżeli majątek stanowiący zabezpieczenie jest ubezpieczony. Podmioty gospodarcze szukają nie tylko ubezpieczeń majątkowych, starają się ubezpieczyć odpowiedzialność cywilną, aby zapewnić kompensatę szkód wynikłych z prowadzenia działalności. Wiele podmiotów gospodarczych wyraża zapotrzebowanie na ubezpieczenie na życie swoich pracowników, co zwiększa atrakcyjność pracodawców i sprzyja integracji pracownika z pracodawcą.

Zarówno podmioty gospodarcze, jak i osoby fizyczne mogą być stymulowane przez państwo wyrażenia zapotrzebowania na ochronę ubezpieczeniową. Państwo może wywrzeć wpływ na popyt na ubezpieczenie np.: przez organizację zabezpieczenia socjalnego, rozwiązania systemu finansowego, uregulowania prawne dotyczące kompensacji szkód. Typowym instrumentem są tu ubezpieczenia obowiązkowe. Posługując się nim państwo wyznacza: przedmiot, zakres, warunki ochrony ubezpieczeniowej. Przyczynia się w ten sposób do rozwoju określonego rodzaju ubezpieczenia i pośrednio również do wzrostu dochodów określonych ubezpieczycieli.

Ubezpieczenia obowiązkowe powinny funkcjonować tam, gdzie występuje duże ryzyko szkód masowych.

Ubezpieczenia stymulują określone działania ludzi. Jeżeli ta stymulacja powoduje skutki pozytywne tzn. skłania do minimalizacji strat, zapobiegania stratom, wtedy może pośrednio wykreować czynniki wzrostu popytu na ochronę ubezpieczeniową. Można zaobserwować sprzężenie zwrotne, stanowiące atrybut każdego rynku ubezpieczeń.

Jak obecnie funkcjonuje rynek ubezpieczeń na świecie?

Głównymi uczestnikami tego rynku są: Stany Zjednoczone, Japonia, kraje UE. Ich łączny udział w rynku światowym w 1995r. wynosił 86%.

70 - 80% składek zebranych w krajach azjatyckich to ubezpieczenia na życie (skutek słabego zabezpieczenia oferowanego przez kraj). W Stanach Zjednoczonych ok. 40% składek pochodzi z ubezpieczeń na życie, w Europie ubezpieczenia na życie stanowią połowę wszystkich ubezpieczeń. W 1996r. na rynku europejskim zebrano 700mld USD składek, wyższą dynamikę cechuje zbiór składek z ubezpieczeń na życie, zwłaszcza w Austrii (skutek oddziaływania zmian w systemie podatkowym) i w Finlandii (wpływ korzystnych wyników z działalności lokacyjnej fińskich ubezpieczycieli).

Duży wpływ na dynamikę zbioru składek w Europie miał rozwój holdingów bankowo-ubezpieczeniowych.

Na europejskim rynku ubezpieczeń główną rolę odgrywają: Francja (26,94%), Wielka Brytania (25,10%), Niemcy (20,87%).

We Francji, Wielkiej Brytanii i Irlandii dominują ubezpieczenia na życie, z kolei we Włoszech, Hiszpanii i w Niemczech przeważają ubezpieczenia majątkowe. Wynika to z istniejących rozwiązań podatkowych, poziomu istniejącego zabezpieczenia socjalnego.

W Polsce, na Węgrzech i w Czechach dominują ubezpieczenia majątkowe. Wynika to z niskiej świadomości ubezpieczeniowej.

Rolę ubezpieczeń w gospodarce określa wskaźnik penetracji sektora ubezpieczeń, który stanowi relację sumy składek ubezpieczeniowych do PKB. Dla krajów UE wyniósł on w 96r. 7,22% (przy czym w Luksemburgu - 21,36%, a w Grecji - 1,74%). W Polsce wskaźnik wyniósł 2,26%, a wynika to z faktu, że rola ubezpieczeń w kraju jest jeszcze niewielka.

Rola ubezpieczeń zwiększa się w Niemczech, Korei Płd. (W której ubezpieczyciele amerykańscy zaoferowali szeroki wachlarz ubezpieczeń na życie).

Wysokość składki na 1 mieszkańca w 96r. wynosiła (w USD):

• w krajach UE - 1663

• $tany Zjednoczone - 2739

• Polska - 79

• Węgry -99

• Czechy -146

Na wysokość tego wskaźnika ma wpływ aktywność towarzystw ubezpieczeniowych mających siedzibę w danym kraju, ale działających na całym świecie.

Udział zagranicznych zakładów ubezpieczeniowych w krajowym rynku ubezpieczeń: w 93r. Na Węgrzech udział ten był bardzo wysoki, ze względu na prywatyzację państwowych ZU i przejęcie ich przez zagraniczne towarzystwa (97,07% w krajowym rynku ubezpieczeń na życie).

Tendencje występujące na europejskim rynku ubezpieczeń.

Deregulacja działalności ubezpieczeniowej (liberalizacja i globalizacja powiązań finansowych) - coraz więcej krajów wprowadza uregulowania dotyczące usług transgranicznych, otwierania oddziałów, filii zagranicznych towarzystw ubezpieczeniowych. Istnieje konieczność dokonania reform głównie makroekonomicznych, zapewniających warunki funkcjonowania silnego systemu finansowego. Istnieje też konieczność zmiany uregulowań działalności ubezpieczeniowej w celu umocnienia krajowego rynku ubezpieczeń, zabezpieczenia interesów ubezpieczonych. Konsekwencją tych procesów jest wzrost skali ryzyka towarzyszącego procesom gospodarczym, nowe rodzaje ryzyka. To wszystko powoduje wzrost zapotrzebowania na ochronę ubezpieczeniową. W odpowiedzi ZU starają się rozszerzyć ofertę, dostosować ją do wymagań klientów, zwiększyć swoje możliwości akceptacyjne. Rezultaty ich działań są widoczne w wysokości zebranej składki ubezpieczeniowej i w wysokiej dynamice rozwojowej.

Zanikanie podziałów w ubezpieczeniach - ZU dostosowują ofertę do wymagań klientów, dlatego też oferują polisy „all risks”. W konsekwencji zanikają podziały na ubezpieczenia majątkowe i na życie, ponieważ oferowane produkty są zintegrowane.

ZU chcąc zwiększyć możliwości akceptacyjne, dokonują koncentracji kapitału, zarówno w obrębie firm ubezpieczeniowych poprzez fuzje i przejęcia, jak i też łącząc kapitał firm ubezpieczeniowych i innych instytucji finansowych. Wśród nich są np.: banki, które coraz aktywniej uczestniczą na rynku ubezpieczeń. Konkurencja na rynku finansowym powoduje, że banki chcąc pozyskać nowych klientów, starają się poszerzyć i uatrakcyjnić oferty oraz dostosować je do potrzeb. Wiążąc się z ubezpieczycielami mają nowych klientów, pozyskują ich oszczędności przeznaczone na ochronę ubezpieczeniową (głównie na życie) i wzbogacają swą ofertę.

Bancassurance - występuje w formie powiązań kapitałowych lub luźnych związków (współpraca z niezależnym partnerem lub korporacja wirtualna). Współpraca z niezależnym partnerem daje dużą elastyczność ze względu na swobodę wyboru partnera, brak zaangażowania kapitału, możliwość utrzymania lub rozwiązania współpracy w zależności od osiągniętych wyników. Współpraca sprowadza się do kreowania nowych produktów lub dostosowania do siebie istniejących produktów oraz do ich dystrybucji.

Alternatywą do tej formy jest korporacja wirtualna - stwarza możliwość powiązania z różnymi partnerami w celu wspólnej realizacji przedsięwzięcia zaspakajającego konkretną potrzebę rynkową.

Również w Polsce zachodzą tego typu procesy i przyjmują formę nabywania udziałów w firmach ubezpieczeniowych lub tworzenie grup kapitałowych. Docelowo prowadzone są działania mające na celu tworzenie holdingów finansowych, w których skład wchodzą instytucje finansowe, oferujące wszelkie instrumenty finansowe. Napotyka to jednak na bariery prawne.

Komplementarność instrumentów ubezpieczeniowych i instrumentów rynku finansowego - w szczególności instrumenty pochodne są stosowane w ubezpieczeniach gospodarczych.

Te tendencje, które występują na europejskim rynku ubezpieczeń, znajdują odzwierciedlenie również w Polsce.

20

---