WYŻSZA SZKOŁA PEDAGOGICZNA

TOWARZYSTWA WIEDZY POWSZECHNEJ

W WARSZAWIE

WYDZIAŁ NAUK HUMANISTYCZNO-SPOŁECZNYCH W OLSZTYNIE

ANETA EMILIA ŻYGO

NR ALBUMU 46739/0

„ROLA I ZADANIA PEDAGOGA SZKOLNEGO W SZKOLE PODSTAWOWEJ”

Praca licencjacka

napisana pod kierunkiem

prof. dr hab.U. Ostrowska

OLSZTYN 2006

Spis treści

Wstęp ...............................................................................................................................3

1. Rola pedagoga szkolnego w szkole podstawowej ………..…….……………. 5

1. Zawód pedagoga szkolnego …………………………..……………………. 5

2. Wyrównanie startu szkolnego dzieci ……………… ……………………. 10

3. Organizowanie grup wyrównawczych …………….................................... 11

4. Praca z uczniami wybitnie zdolnymi ………………….…………………. 13

5. Doradztwo pedagogiczne dla nauczycieli …………................................... 14

2. Aspekty pracy pedagoga szkolnego ……………………………………….. 16

1. Współudział w organizowaniu procesów dydaktycznych ……………..… 16

2. Praca opiekuńczo-wychowawcza pedagoga szkolnego ………………..… 16

3. Organizowanie i koordynowanie pracy opiekuńczo-wychowawczej w środowisku. ………………………………………………………….... 17

4. Praca z uczniami sprawującymi trudności wychowawcze. ……………… 17

5. Poradnictwo dla uczniów ……………………………………………….. 20

6. Profilaktyka wychowawcza …………………………………………..… 23

3. Założenia metodologiczne oraz organizacja i przebieg badań własnych ……. 26

1. Przedmiot i cel badań ………………………………………………….… 26

2. Problemy i hipotezy badawcze …………...……………………….…… 27

3. Metody, techniki i narzędzia badawcze …………………………..…… 28

4. Organizacja, teren i przebieg badań …………………………….…… 32

4. Rola i zadania pedagoga szkolnego w szkole podstawowej na podstawie przeprowadzonych badań………………………………………………………. 34

1. Charakterystyka badanej populacji………………………………………... 34

2. W świetle przeprowadzonych wywiadów…...……………………………. 34

3. W świetle przeprowadzonej analizy dokumentacji………….……………. 43

4. Wnioski z badań………………………………………………………… 45

Zakończenie………………………………………………………………………….. 48

Bibliografia…………………………………………………………………………... 50

Aneksy

Wstęp

Rola, funkcje i działalność pedagoga nie zostały dokładnie zbadane i opisane jak działalność nauczycieli, dlatego też myślę, że warto zająć się analizą zadań pedagoga szkolnego. Mimo, że zawód ten funkcjonuje w systemie oświaty już niespełna 30 lat i ma określoną specyfikę i dotyczy stosunkowo liczebnie dużej grupy osób, nie doczekał się w literaturze pedagogicznej odpowiedniej ilości opracowań merytorycznych. W moim odczuciu nie jest należycie doceniany, zbyt mało mówi się i pisze o roli pedagoga szkolnego.

W literaturze brak jest jednak jasnych stanowisk, co do roli pedagoga szkolnego w szkole, dlatego wnioskuję, że jego rola zależeć będzie od wykreowania jej przez samego pedagoga.

W swojej pracy chciałam podkreślić, że wychowanie we współczesnym świecie staje się coraz bardziej skomplikowane i trudne. Bezradność wychowawcza rodziców związana z nieznajomością dzieci, a zwłaszcza młodzieży, wzrost zachowań patologicznych stawia instytucje wychowawcze w szczególności szkołę w trudnej sytuacji. Nauczyciele bez dodatkowej pomocy nie mogą w pełni wywiązywać się z zadań, jakie muszą wykonywać. Pomocnym w pełnieniu tych rozlicznych, czasem trudnych do rozwikłania zadań nauczycieli jest właśnie pedagog szkolny.

Kiedy rodzice nie potrafią poradzić sobie z niechęcią dziecka do nauki, brakiem zainteresowania szkołą, z wszelkimi trudnościami związanymi z nauką, to osobą w systemie pomocy psychologiczno-pedagogicznej, mającą bezpośredni kontakt z uczniem w środowisku szkolnym, a jego działania służą tworzeniu odpowiednich warunków rozwoju interpersonalnego i społecznego ucznia.

Praca składa się z czterech rozdziałów, w pierwszym rozdziale swojej pracy prezentuję działalność pedagoga, jego zadania, wiedzę zawodową, modele i koncepcje pracy.

W drugim rozdziale prezentuje problemy, z jakimi napotyka się pedagog w swojej pracy. Ze względu na charakter podejmowanych decyzji uwzględniłam najpierw działalność dydaktyczną a następnie opiekuńczo- wychowawczą i profilaktyczną. W aspektach jego pracy podkreśliłam różnorodność podejmowanych działań, m.in. pracę z uczniem sprawującym trudności wychowawcze, podejmowanie działań w zakresie profilaktyki wychowawczej oraz organizacji różnych form pomocy psychologiczno- pedagogicznej.

Trzeci rozdział metodologiczny prezentuje cel, problemy badawcze, hipotezy robocze, a także metodę badań i charakterystykę narzędzi badawczych.

Czwarty rozdział to analiza działalności pedagoga w środowisku szkolnym na podstawie przeprowadzonych badań wywiadu i analizy dokumentów, oraz przedstawiłam jego pracę w świetle przeprowadzonej dokumentacji.

Część końcowa pracy polega na podsumowaniu i przedstawieniu wniosków, oraz w aneksie nr 1 przedstawiłam walory jakie posiada Szkoła Podstawowa Nr 3 w Ostródzie.

1. Rola pedagoga szkolnego w szkole podstawowej

1.1 Zawód pedagoga szkolnego

Zawód pedagoga szkolnego powołano do życia w roku szkolnym 1973/1974. Wprowadzenie tego zawodu wynikało z fali krytyki pod adresem ówczesnego systemu oświatowego i prób jego zreformowania.

Z zatrudnieniem pedagogów szkolnych wiązano nadzieję na jego udział w modernizacji i przekształcaniu pracy szkoły. Jego działalność ujmowana była w kategoriach jednego z elementów naprawiania oświaty.

Pierwszych pedagogów szkolnych zatrudniono głównie w szkołach podstawowych. Powołano ich eksperymentalnie w 100 szkołach miejskich, liczących ponad 600 uczniów. Przez pierwsze dwa lata pracowali, nie mając szczegółowych wytycznych, a jedynie ogólne wskazania. Zobowiązani byli do pracy w wymiarze 42 godzin tygodniowo. Początkowo funkcję tę obejmowały osoby, które były doświadczonymi nauczycielami różnych przedmiotów szkolnych, wyróżniające się w pracy wychowawczej. Wkrótce sytuacja uległa zmianie i stanowiska pedagogów zaczęli zajmować absolwenci studiów wyższych (pedagogicznych). Aktualnie wymogi kwalifikacyjne pedagogów określa akt prawny (DzU Nr 98, poz. 433 z późn. zm.).

Fakt ustanowienia pedagoga szkolnego należy uznać za wydarzenie o ogromnym znaczeniu dla modernizacji polskiej szkoły. Ma on możliwość- czego pozbawiony jest nauczyciel przedmioty czy wychowawca określonej klasy szkolnej- ogarnięcia całości problematyki wychowawczej środowiska, dostrzeżenia indywidualnych i grupowych problemów uczniów, które umykają często uwadze nauczycieli w toku procesu dydaktycznego lub przy koncentracji oddziaływań wychowawczych na grupie klasowej. Pedagog szkolny może też bardziej obiektywnie i wszechstronnie ocenić stawiane uczniom wymagania i sposób ich realizacji, gdyż sam nie uczy żadnego przedmiotu oraz nie pracuje z określoną klasą.

Pierwszym aktem normatywnym wprowadzającym w latach siedemdziesiątych zawód pedagoga szkolnego było zarządzenie Ministra Oświaty i Wychowania z dnia 7 listopada 1975 roku w sprawie pracy pedagoga szkolnego. Według zapisu - pedagog szkolny jest to osoba zatrudniona w szkole w celu uzupełniania, pogłębiania i rozszerzania działalności dydaktyczno-wychowawczej i opiekuńczej prowadzonej przez nauczycieli. Na stanowisko pedagoga powinny być powoływane osoby posiadające wyższe wykształcenie ze stopniem magistra lub doktora pedagogiki oraz przynajmniej dwuletnią, wyróżniającą się praktyką nauczycielską lub opiekuńczo-wychowawczą.

Działalność pedagoga szkolnego nie może być w sposób szczegółowy regulowana centralnie, jak w przypadku nauczyciela, ponieważ musi być dostosowana do potrzeb konkretnej placówki, w której jest zatrudniony.

W Encyklopedii Pedagogicznej XXI w. pedagoga szkolnego przedstawiono jako osobę zatrudnioną w szkole w celu uzupełnienia, pogłębienia i rozszerzenia działalności dydaktyczno-wychowawczej, prowadzonej przez nauczycieli. Organizuje w szkole pomoc psychologiczną i pedagogiczną. Pedagog to człowiek specjalnie przygotowany na studiach wyższych do kierowania procesami wychowawczymi i opiekuńczymi w szkole i na pozaszkolnych terenach działalności pedagogicznej. Szczególny nacisk w pracy pedagoga szkolnego powinien być położony na pełnienie funkcji wychowawczych, opiekuńczych i diagnostyczno-doradczych.

Pedagog dysponuje wiedzą o dziecku i jego wychowaniu, a także o szkole i jej funkcjonowaniu oraz ma umiejętność diagnozowania środowiska życia dzieci i młodzieży. Powinien zwracać szczególną uwagę na przestrzeganie przez szkołę postanowień Konwencji o Prawach Dziecka. Często określa się go jako rzecznika praw uczniów i doradcę nauczycieli. Pedagog szkolny powinien również posiąść umiejętność postrzegania źródeł ograniczeń dla efektywnego działania oraz czynników sprzyjających, wykorzystujących siły tkwiące w środowisku szkolnym i pozaszkolnym, które będą usprawniać realizację pracy wychowawczej i opiekuńczej.

Wytyczne w sprawie zakresu obowiązków pedagoga szkolnego szczegółowo określały zadania. Podzielono je na:

• ogólnowychowawcze;

• w zakresie profilaktyki wychowawczej;

• w zakresie pracy korekcyjno- wychowawczej;

• w zakresie indywidualnej opieki pedagogiczno-psychologicznej;

• w zakresie pomocy materialnej.

Szczegółowy wykaz zadań pedagoga szkolnego przedstawia aneks nr 2.

Tak szeroko ujęty zakres obowiązków pedagoga szkolnego egzekwowany był przez wiele lat. Opracowując wytyczne nie brano pod uwagę faktu, że nie jest to możliwe, aby jeden człowiek był w stanie sprostać wytyczonym zadaniom.

Uważano wówczas, że praca pedagoga szkolnego powinna koncentrować się na trzech głównych zagadnieniach:

1. służenie radą i pomocą młodzieży w trudnych sytuacjach życiowych (kryzys, załamania, konflikty z rodzicami, wybór zawodu itp.),

2. pomoc nauczycielowi w szczególnie trudnych przypadkach wychowawczych,

3. praca z rodzicami, zmierzająca do podnoszenia ich wiedzy pedagogicznej.

Rola pedagoga szkolnego nie jest szczegółowo przedstawiona, czyli oczekiwania względem niego mogą być różne. Z drugiej strony istnieje możliwość twórczego dopasowania tej roli do warunków oraz aktualnych potrzeb uczniów. Typ szkoły, środowisko, w którym pracuje, problemy, z którymi najczęściej się spotyka, a także posiadane przez niego umiejętności wpływają na jego koncepcję pracy. W rezultacie można wyróżnić trzy koncepcje pracy pedagoga szkolnego.

Pierwsza z nich akcentuje pracę ukierunkowaną na przeciwdziałanie niepowodzeniom szkolnym, prowadzeniu pracy dydaktyczno - wyrównawczej, zajęć korekcyjno-kompensacyjnych i wszelkiej pomocy w zakresie skutecznego realizowania programu szkolnego. Pedagog stara się systematycznie współpracować z Poradnią Psychologiczno - Pedagogiczną w zakresie diagnoz niepowodzeń szkolnych, może również pełnić rolę inicjatora zmian w zakresie terapii pedagogicznej.

Druga koncepcja zakłada skupienie się pedagoga na działalności interwencyjnej, środowiskowej i socjalnej, obejmującej wiele spraw doraźnych, związanych z sytuacją bytową, wychowawczą i społeczną uczniów. Pedagog wnikliwie bada warunki do nauki, jakie posiada dziecko. Organizuje spotkania z rodzicami, doradza im jak lepiej i skuteczniej wpływać na rozwój i wychowanie dziecka. Aktywnie współpracuje z organizacjami i instytucjami, które służą pomocą dziecku i rodzinie.

W koncepcji trzeciej pedagog szkolny przyjmuje rolę koordynatora i mediatora w sprawach związanych z nauką i wychowaniem, organizowaniem działalności profilaktycznej i terapeutycznej. Rozpoczyna swą działalność wstępną diagnozą, aby rozpoznać i ujawnić trudną sytuację dziecka. Ważne jest tu utworzenie systemu pomocy i wsparcia dla uczniów problemowych. Uruchamia nowe procedury naprawcze wraz z zespołem fachowców w szkole i poza nią. W praktyce koncepcje te występować mogą w rozmaitych wariantach.

Należy stwierdzić, że istotna jest działalność pedagoga szkolnego zmierzająca do udzielenia pomocy uczniom, tak, aby potrafili odnaleźć się w dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości, przyjmowali postawę aktywną wobec konfliktów i wszelkich trudności. Tak, więc koncepcję pracy pedagoga szkolnego powinny kształtować potrzeby wychowanków.

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 roku do zadań pedagoga należy w szczególności:

1. rozpoznawanie indywidualnych potrzeb uczniów oraz analizowanie przyczyn niepowodzeń szkolnych,

2. określenie form i sposobów udzielania uczniom, w tym uczniom z wybitnymi uzdolnieniami, pomocy psychologiczno-pedagogicznej odpowiednio do rozpoznawanych potrzeb,

3. organizowanie i prowadzenie różnych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla uczniów i nauczycieli,

4. podejmowanie działań wychowawczych i opiekuńczych nauczycieli wynikających z programu profilaktyki, o którym mowa w odrębnych przepisach,

5. wspieranie działań wychowawczych i opiekuńczych nauczycieli wynikających z programu wychowawczego szkoły i programu profilaktyki, o których mowa w odrębnych przepisach,

6. planowanie i koordynowanie zadań realizowanych przez szkołę na rzecz uczniów, rodziców i nauczycieli w zakresie wyboru przez uczniów kierunku kształcenia i zawodu, w przypadku gdy w szkole nie jest zatrudniony doradca zawodowy,

7. działanie na rzecz zorganizowania opieki i pomocy materialnej uczniom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej.

Warunkami niezbędnymi do optymalizacji działań profilaktycznych i resocjalizacyjnych pedagoga szkolnego są: baza lokalowa i materialna szkoły, aktywność własna, współpraca z instytucjami i organizacjami społecznymi, gronem pedagogicznym i rodzicami, wykorzystanie różnorodnych form pracy z dziećmi i młodzieżą. Na skuteczność pracy pedagoga wpływa wielkość szkoły w placówkach liczących powyżej 1000 uczniów jego kontakt z wychowankami jest utrudniony.

Pedagog szkolny powinien być przede wszystkim wychowawcą i winna go cechować odpowiednia postawa wychowawcza. Jedynie odpowiednie cechy osobowości i talent pedagogiczny pozwolą na pozyskanie i otwarcie się wychowanka. Istotną sprawą są kompetencje pedagoga. J. Lankiewicz wyróżnia kompetencje interpretacyjne - „to wszystko to, co przyczynia się do rozumienia rzeczywistości szkolnej. Jest to zdolność do rozumienia zachowań ucznia, dokonywania interpretacji tych zachowań zgodnie z wiedzą o rozwoju ucznia, a także zdolność do rozumienia zachowań ucznia, dokonywania interpretacji tych zachowań zgodnie z wiedzą o rozwoju ucznia, a także zdolność do samorefleksji nad własną pracą”. Kompetencje realizacyjne to wiedza natury technicznej, której niedostatek utrudnia posługiwanie się określonymi metodami i środkami działania, np. diagnozę dziecka, prowadzenie zajęć ogólnorozwojowych oraz specjalistycznych, mediację itp.

Niezbędna, zatem okazuje się znajomość prawidłowego rozwoju dzieci, problemów związanych z ich rozwojem i kształceniem osobowości oraz znajomość zasad i prawidłowości funkcjonowania grup społecznych, umiejętność poznania środowiska szkolnego.

Wymaga to innego spojrzenia na całokształt problemów, na ucznia, na nauczycieli, pozwala dostrzec autentyczne problemy. Pedagog szkolny powinien być dobrze przygotowywany do pełnienia wyznaczonych mu zadań i czynności, które wiążą się z jego zawodem. Winien być zorientowany w sprawach wiedzy o zawodzie, roli społecznej, statusie prawnym i warunkach pracy. Prowadzenie w pracy zależy w dużym stopniu od uczciwego stosunku do wykonywanej pracy. Duże znaczenie ma satysfakcja osobista, wiara w sens i wartość wykonywanej pracy, uznanie ze strony przełożonych, współpracowników i osób, na które próbuje oddziaływać. Taka postawa wpływa na pozytywny stosunek do zawodu i identyfikację z nim.

1.2. Wyrównanie startu szkolnego dzieci

W Polsce od kilku lat słusznie dąży się do zapewnienia każdemu dziecku równych szans w zakresie kariery szkolnej. Dotyczy to przygotowania do nauki, a także troski o wysoki poziom nauczania w każdej szkole.

Przygotowanie do uczenia się prowadzą przedszkola, w których to dzieci już rozpoczynają naukę czytania, pisania a nawet rachowania. Ma to niewątpliwie swoje psychologiczne uzasadnienie.

W przedszkolu panuje serdeczna atmosfera zabawy i swobody, z nauczycielką łączą zwykle silne związki emocjonalne. W takich warunkach to pierwsze intencjonalne uczenie się może być zajęciem przyjemnym, pełnym uroku odkrywaniem ciekawego świata znaków graficznych i treści ukrytych w tekstach i w liczbach.

Niemniej jednak zdarzało się, że nauczyciel w pierwszej klasie szkoły podstawowej pracował z dziećmi o bardzo zróżnicowanym przygotowaniu. Część spośród nich przychodziła do szkoły z dobrze opanowaną umiejętnością czytania lub pisania, niektóre umiały zarówno czytać, jak i pisać oraz nieźle rachować, inne natomiast nie znały liter, często nie były usprawnione manualnie poprzez lepienie, rysowanie czy wycinanie.

Toteż ważną dziedziną pracy pedagoga w wyrównywaniu startu szkolnego jest badanie dojrzałości szkolnej. Wymaga to dobrej znajomości różnych rodzajów tej dojrzałości i sposobów jej poznawania. Pedagog, badając stan rozwoju dziecka, musi pamiętać o niektórych ważnych faktach, a mianowicie:

1. Nie ma doskonałych narzędzi pozwalających bezbłędnie poznać dziecko i stopień jego gotowości do nauki.

2. Nie można traktować dziecka w sposób statystyczny. Dynamiczny stosunek do wykrytych właściwości intelektualnych czy emocjonalnych powinien ukazywać perspektywę zmian i nakreślić kierunki dalszego rozwoju.

3. Badając dojrzałość szkolną dziecka, pracę należy planować nie tylko z dziećmi wykazującymi braki, ale z każdym, aby zapewnić intensyfikację rozwoju.

Pedagoga obowiązuje subtelny takt szczególnie w sytuacji, kiedy występuje potrzeba korygowania błędnych opinii rodziców o dziecku, wskazania na popełniane błędy wychowawcze lub na braki w rozwoju ich syna czy córki. Wytworzony w świadomości rodziców obraz ich dziecka, często wyidealizowany, w konfrontacji z obrazem rzeczywistym może przynieść głębokie rozczarowanie, a nawet szok. Do przekazania takiej informacji trzeba rodziców starannie przygotować, wyjaśnić im, że przy upośledzeniu umysłowym istnieje także możliwość wychowania wartościowego człowieka. Ważne jest zaakceptowanie przez rodziców odmienności dziecka i przyjęcie go takim, jakie jest, gdyż tylko wówczas będzie możliwa pełna współpraca w rozwijaniu jego możliwości.

Po przeprowadzeniu badania dojrzałości szkolnej następuje okres, w którym realizuje się indywidualny plan pracy z dzieckiem. Pedagog tej pracy nie prowadzi osobiście, ale czuwa nad prawidłowym jej przebiegiem i obserwuje zmiany dokonujące się u dziecka, notując dane w kartach indywidualnych.

Pedagog szkolny dba oto, aby w klasie pierwszej, a także drugiej zerwać ze sztucznym rygorem usztywniającym dziecko przy stoliku przez 45 minut. Uczenie się małego dziecka powinno odbywać się w serdecznej atmosferze radości i głębokiego zaufania, bez sztywnych rygorów i dystansu między nauczycielem a uczniami.

Pedagog szkolny nie jest nauczycielem, ale powinien obserwować proces nauczania i uczenia się oraz analizować jego wartość nie tylko z punktu widzenia ładu, porządku i ocen szkolnych, ale badać jego wpływ na prawidłowy i wszechstronny rozwój uczniów. Bowiem wszelkie braki powstające w nauczaniu początkowym dają o sobie sygnał w przyszłości.

Są to sprawy niewątpliwie powszechnie znane, jednakże w praktyce wciąż rozwiązywane powierzchownie.

1.3. Organizowanie grup wyrównawczych

W celu wyrównania braków w wiadomościach lub umiejętnościach uczniów powołuje się specjalne grupy wyrównawcze.

Niektóre dzieci mają trudności w nauce na skutek mikrodefektów lub defektów rozwojowych. Tworzy się dla nich zespoły reedukacyjne. Praca reedukacyjna czy wyrównująca braki jest trudna i nie każdy nauczyciel jest do niej odpowiednio przygotowany.

Toteż tutaj, rola pedagoga szkolnego polega na starannym badaniu każdego ucznia wytypowanego przez nauczyciela do takiej grupy, korzystając w tym zakresie z pomocy psychologicznej.

Badanie powinno dotyczyć:

• określenia braków w nauce, luk w wiadomościach, braków w opanowaniu potrzebnych umiejętności i sprawności,

• wykrycia przyczyn, które doprowadziły do opóźnienia szkolnego,

• badania właściwości intelektualnych ucznia, poziomu inteligencji, właściwości pamięci, uwagi, wyobraźni.

Przy określaniu rodzaju i jakości niepowodzeń szkolnych pedagog zasięga opinii nauczyciela, ale nie ogranicza się do niej, sprawdzając starannie, czego uczeń nie wie lub nie umie. Znacznie trudniej jest dotrzeć przyczyn niepowodzeń szkolnych. Pedagog powinien znać dobrze opracowania teoretyczne dotyczące przyczyn trudności dziecka w nauce, a także powinien umieć wykrywać przyczyny, które spowodowały kłopoty dydaktyczne u poszczególnych uczniów, skierowanych do grup wyrównawczych.

Niektóre przyczyny dają się usuwać, i wówczas powodzenie reedukacji jest znacznie większe.

Badanie właściwości intelektualnych, ilorazu inteligencji oraz deficytów rozwojowych powinien prowadzić psycholog w poradni. Psycholog może też pomóc w wykrywaniu przyczyn opóźnienia szkolnego. Częste konsultacje pedagogów szkolnych z poradnią psychologiczną są bardzo potrzebne.

Przyczyny niepowodzeń szkolnych są najczęściej złożone, ale zarówno rodzice, jak i wielu nauczycieli widzą przede wszystkim lenistwo dziecka i brak zdolności. Lenistwo może być jedynie pozorne, nie wynikać z niechęci do pracy, ale z braku wiary w jej sens, z braku wiary we własne możliwości.

Wielu badaczy stwierdza, że niepowodzenia szkolne są często uwarunkowane przyczynami organicznymi. W związku z tym przy udziale lekarzy i higienistek szkolnych tworzy się specjalne grupy dyspanseryjne, mające usuwać zburzenia w rozwoju somatycznym. Do najczęściej tworzonych grup można zaliczyć te, które dotyczą następujących zaburzeń:

• wady budowy i zniekształcenia postawy,

• wady wzroku,

• wady słuchu,

• wady wymowy,

• choroby układu krążenia,

• choroby układu nerwowego.

Pedagog szkolny powinien prowadzić ewidencję uczniów, którzy wykazują wady w rozwoju i dążyć do tego, aby każdy z nich objęty był nie tylko systematyczną opieką lekarską, ale uczestniczył w zajęciach rehabilitacyjnych.

Wprawdzie troska o te dzieci (najczęściej dotyczy to uczniów najmłodszych) należy do dyrektora szkoły i wszystkich nauczycieli, jednakże pedagog posiada karty indywidualne uczniów i zaznacza w nich zarówno wskazania lekarskie, jak również rodzaj zaleconych ćwiczeń i wyniki pracy rehabilitacyjnej. Dba o to, aby uczestnictwo uczniów w grupach dyspanseryjnych było systematyczne, prowadzi w tym zakresie kontrolę, rozmawia z rodzicami w przypadku, kiedy nie przywiązują większego znaczenia do rozwoju dziecka. Niektórzy pedagodzy szkolni są przygotowani w zakresie logopedii i sami potrafią prowadzić pracę z dziećmi jąkającymi się lub wykazującymi inne wady wymowy.

1.4. Praca z uczniami wybitnie zdolnymi

Praca pedagoga szkolnego w dziedzinie kierowania rozwojem uczniów zdolnych powinna uwzględniać zarówno intensywne kształcenie manifestowanych przez ucznia zdolności, jak też wykrywanie i rozwijanie u każdego jego możliwości. Można to osiągnąć przede wszystkim przez rozwijanie w uczniach bogatych zainteresowań i pasji poznawczych.

Pedagog szkolny musi zdawać sobie sprawę z tego, że na stosunek dziecka do nauki szkolnej mają wpływ rówieśnicy. W klasie może wytworzyć się atmosfera sprzyjająca nauce i osiąganiu wysokich wyników bądź też wrogi stosunek do uczniów bardzo dobrych. W okresie dorastania dziecko staje się bardzo wrażliwe na opinie rówieśników o sobie. Ochrona własnej godności skłania do ulegania presji kolegów, byle nie zostać ośmieszonym przez nich. W niektórych zespołach klasowych tworzą się warunki korzystne dla rozwoju zdolności uczniów. Znane są jednak takie zespoły klasowe, które zdominowane przez uczniów uzyskujących słabe wyniki w nauce, głoszą kult przeciętności i cwaniactwa, zamiast rzetelnej pracy. Uczeń uzyskujący wyższe wyniki od przeciętnych jest wyśmiewany, a nawet szykanowany. Nie zawsze to nieoficjalne życie klasy jest znane wychowawcy. Jeśli pedagogowi uda się rozszyfrować to „drugie życie”, może oddać wychowawcy nieocenione usługi.

Oprócz pracy nad tworzeniem odpowiednich warunków dla rozwoju zdolności w procesie nauczania pedagog może organizować niektóre formy pracy z uczniami wybitnie uzdolnionymi. W rozmowach indywidualnych można zachęcać ucznia do samokształcenia, podsuwać mu prace popularnonaukowe, a także naukowe, rozmawiać na tematy wykraczające poza program szkolny.

Można też zachęcać uczniów do przedstawiania własnego dorobku na wystawach twórczości artystycznej (plastycznej, literackiej, modelarskiej) czy na wystawach kolekcjonerskich (zbiory przyrodnicze, filatelistyczne). Byłby to właściwy rodzaj zachęty do dalszej pracy, który mógłby pozytywnie wpływać na kształcenie zainteresowań wszystkich kolegów.

Najpoważniejszą trudnością w kształceniu zdolności uczniów jest brak diagnostycznych narzędzi do rozpoznawania uzdolnień, zwłaszcza u tych dzieci, u których rodzina nie ujawniła ich i nie stworzyła dogodnych warunków rozwoju. Testy inteligencji nie pokazują właściwości myślenia, nie wykrywają wszystkich zdolności. Toteż najbardziej pomocna może być obserwacja zachowania uczniów w czasie ćwiczeń, przez co nauczyciele mogą dostarczyć pedagogowi szkolnemu bogatego materiału na temat indywidualności uczniów.

1.5 Doradztwo pedagogiczne dla nauczycieli

Pomoc pedagoga szkolnego nauczycielom polega przede wszystkim na poznawaniu właściwości intelektualnych charakterystycznych dla danego wieku rozwojowego uczniów, a także indywidualnych właściwości myślenia tych przede wszystkim, którzy odbiegają od norm rozwojowych, nie dorównując rówieśnikom lub wykraczając ponad poziom umysłowy kolegów. W indywidualnych przypadkach udzielenie nauczycielowi informacji dotyczących właściwości myślenia danego dziecka wymaga wnikliwych badań i obserwacji. Nie zawsze pedagog może sobie poradzić ze specjalistycznymi badaniami psychologicznymi. Gdyby szkoła oprócz pedagoga mogła zatrudniać psychologa, problem ten mógłby być optymalnie rozwiązany. Obecnie pedagog może kierować poszczególne dzieci na badania do poradni specjalistycznej lub posłużyć się technikami badań możliwymi do zastosowania w istniejących warunkach.

Doradztwo dydaktyczne dla nauczycieli dotyczy nie tylko pomocy w zakresie rozpoznawania właściwości intelektualnych uczniów i kierowania ich indywidualnym rozwojem. Pedagog szkolny inspiruje nowatorstwo pedagogiczne, radzi jak modernizować pracę dydaktyczną, aby dawała lepsze rezultaty i była bardziej interesująca.

W kształceniu postaw twórczych ważnym zadaniem jest wpływanie na wartościową motywację uczenia się. Uczeń motywowany do tej pracy jedynie potrzebą spełnienia narzucanych przez dorosłych wymagań nie wykorzystuje wszystkich swoich możliwości i nie rozwija się wszechstronnie. Bogata motywacja, a zwłaszcza ciekawość poznawcza, skłaniająca do uczenia się, daje wysokie efekty i trwałą chęć ciągłego zdobywania i pogłębiania wiedzy.

Poradnictwo dydaktyczne dla nauczycieli jest możliwe wówczas, kiedy pedagog szkolny zna sposób prowadzenia przez każdego z nich zajęć dydaktycznych i zna rozwój intelektualny uczniów. Pedagog, upoważniony przez nauczyciela, za jego zgodą, powinien hospitować lekcje i śledzić pracę nauczyciela oraz poszczególnych uczniów.

Nie wszyscy nauczyciele potrafią krytycznie analizować swoją pracę. Zależy to od usposobienia, a także stopnia wrażliwości pedagogicznej. Niektórzy bardzo drobiazgowo oceniają własną pracę, szukając w niej przyczyn niepowodzeń szkolnych uczniów. Nauczyciele o zawyżonej autoocenie przyczyny ewentualnych niepowodzeń uczniów w nauce widzą jedynie w niewłaściwych postawach uczących się. Pedagog, przyglądając się pracy jednej i drugiej strony, może łatwiej w sposób obiektywny zauważyć popełnione błędy i w sposób życzliwy wskazać na możliwość modyfikacji pracy dydaktycznej.

Nauczyciele, zwłaszcza wychowawcy klas, szukają u pedagoga rady w sytuacjach, kiedy nie potrafią zrozumieć postępowania ucznia. Pedagog, gromadząc informacje o uczniach i przeprowadzając w razie potrzeby wywiady środowiskowe, może wyjaśnić wiele problemów i pomóc wychowawcy w przezwyciężeniu trudności. Często też wspólnie wychowawca z pedagogiem ustalają metody postępowania.

2. Aspekty pracy pedagoga szkolnego

2.1. Współudział w organizowaniu procesów dydaktycznych

Ta grupa zadań odnosi się przede wszystkim do stymulowania rozwoju uczniów wybitnie uzdolnionych przy ścisłej współpracy z wychowawcami klas. Pracuje również w zakresie wyrównywania startu szkolnego dzieci, kontrolując pracę z dziećmi sześcioletnimi, uczestniczy też w miarę potrzeby w badaniu dojrzałości szkolnej. Dla uczniów wykazujących niepowodzenia szkolne, po dokonaniu dokładnych badań diagnostycznych, organizuje grupy wyrównawcze, reedukacyjne i dyspanseryjne, czuwa nad przebiegiem pracy i nad osiągnięciami dzieci z deficytami rozwojowymi lub z lukami w wiadomościach.

2.2. Praca opiekuńczo-wychowawcza pedagoga szkolnego

Doświadczony pedagog szkolny, który jest również nauczycielem, może stać się doradcą dla nauczycieli startujących w zawodzie, a także pomaga w modernizowaniu pracy z uczniami, przekazując informacje o innowacjach pedagogicznych czy recenzując ciekawe opracowania w zakresie nauczania i wychowania. Znaczną pomocą dla nauczycieli mogą być prowadzone na użytek szkoły badania wyników nauczania ukazujące ich rzeczywisty stan, a nie ten, który w sposób uproszczony przedstawiają oceny szkolne.

W pracy pedagoga szkolnego najważniejsze jest indywidualne doradztwo prowadzone dla uczniów, a także organizowanie opieki nad uczniami oraz praca z jednostkami o zaburzonym zachowaniu (niedostosowanie społeczne). Opieka dotyczy pomocy w realizacji potrzeb uczniów, a zwłaszcza żywienia i zapewnienia poczucia bezpieczeństwa. Do tego działu można również zaliczyć udział pedagoga w organizowanej przez wychowawców pracy w zakresie orientacji zawodowej.

2.3. Organizowanie i koordynowanie pracy opiekuńczo-wychowawczej w środowisku

Pedagog szkolny w osiedlu mieszkaniowym lub w szkole może być organizatorem i koordynatorem wychowania w miejscu zamieszkania. Bierze udział w tworzeniu środowiska wychowawczego wokół szkoły, uczestniczy lub inspiruje pracę w zakresie tworzenia lokalnego programu pracy opiekuńczo-wychowawczej, troszczy się oto, aby każdy uczeń znalazł możliwość racjonalnego wykorzystania czasu wolnego nie tylko na zajęciach pozalekcyjnych, ale także w różnych formach zajęć w środowisku. Szczególnie dba o to, aby jednostki niedostosowane społecznie znalazły opiekę w kuratorskim ośrodku pracy z dziećmi lub w innej formie.

2.4. Praca z uczniami sprawującymi trudności wychowawcze

Z trudnościami wychowawczymi boryka się wielu rodziców i nauczycieli, występują one niemal w każdej klasie. Trudności te są często wynikiem zaniedbań wychowawczych, nieprawidłowego funkcjonowania rodziny, niewłaściwej atmosfery wychowawczej, błędów wychowawczych oraz negatywnych oddziaływań środowiska. Trudnościom wychowawczym towarzyszą, a często są nawet ich skutkiem niepowodzeń szkolnych. L. Sołtysik zauważa, że uczniowie zaniedbani, środowiskowo i mający kłopoty szkolne są skazani na brak zrozumienia. Dziecko samo poszukuje możliwości wyróżnienia się z szarego tłumu anonimowych uczniów negatywnym zachowaniem.

W literaturze dotyczącej trudności wychowawczych często funkcjonuje termin „niedostosowanie społeczne”. Mówi się również o „nieprzystosowaniu społecznym” zwanym także wadliwym przystosowaniu się jednostki do społeczeństwa i jego kultury.

Do najczęściej wymienianych kategorii zaburzeń w zachowaniu zalicza się: notoryczne kłamstwa, ucieczki z domu lub szkoły, niekonwencjonalne zachowanie seksualne, nadużywanie środków odurzających, zachowania agresywne, zachowania przestępcze itp.

Pomoc w wychowaniu uczniów sprawujących trudności wychowawcze to podstawowy obowiązek pedagoga szkolnego. Praca pedagoga z dziećmi o zaburzonym zachowaniu ma dwojaki charakter.

Z jednej strony jest to pomoc wychowawcom tych klas, w których uczą się dzieci sprawujące poważne kłopoty wychowawcze.

Z drugiej zaś strony prowadzenie indywidualnych przypadków. Ścisła współpraca pedagoga szkolnego z wychowawcami klas jest niezbędna w zakresie prowadzenia profilaktyki i przeciwdziałania skrajnym formom niedostosowania społecznego. Pomoc pedagoga polega na udzielaniu rad wychowawcom jak postępować z „uczniami trudnymi”, jak wykrywać przyczyny niedostosowania i organizować odpowiednie rozwiązania wychowawcze. Jest to forma konsultacji polegającej na skonfrontowaniu spostrzeżeń i narady, co do stosowania środków zaradczych.

Najtrudniejsze przypadki pedagog szkolny prowadzi przy współpracy z wychowawcą, rodzicami i innymi placówkami wspomagającymi. Prowadzenie indywidualnego przypadku dziecka niedostosowanego społecznie obejmuje dwa etapy: postępowanie diagnostyczne i terapeutyczne. Przez diagnozę rozumie się rozpoznawanie stanu rzeczy oraz znajomości ogólnych prawidłowości. Pedagog rozpoznaje warunki życia ucznia w rodzinie i środowisku pozarodzinnym by znaleźć źródło nawarstwiających się trudności. Na etapie zbierania danych ważne jest otwarte nastawienie i korzystanie z wielu niezależnych źródeł. Jednakże poznanie głębszych relacji rodzinnych jest bardzo trudne. Pedagog nie może być detektywem czy prokuratorem, najwięcej informacji dostarczyć mu mogą szczere rozmowy z podopiecznym. Po wstępnym rozpoznaniu sytuacji dziecka pedagog opracowuje dokładny plan, włącza w jego realizację wychowawcę klasy, nauczycieli i rodzinę. Najważniejszym warunkiem osiągnięcia sukcesu jest przełamanie wielu barier i stereotypów związanych z uczniem trudnym oraz uświadomienie, że przyczyny trudności nie można jedynie rozpatrywać w kategoriach jego winy. W planie działań pedagog przewiduje czas na pracę indywidualną związaną z wyrównaniem braków w nauce, zajęcia budzące zainteresowania itp. Zastosowane metody indywidualnych przypadków wiążą się z przestrzeganiem przez pedagoga ogólnych zasad postępowania:

- zasady indywidualizowania,

- zasady własnej decyzji jednostki,

- zasady nie postępowania danej osoby.

W zakresie pomocy psychologiczno - pedagogicznej dla uczniów z zaburzonym zachowaniem, pedagog szkolny organizuje zajęcia psychoedukacyjne, socjoterapeutyczne lub terapii grupowej. Praca z dzieckiem o zaburzonym zachowaniu to proces czasochłonny. M. Fornalski przestrzega przed tzw. „szybkimi efektami” osiąganymi przez stosowanie nakazów, zakazów czy presji.

Wybór programu indywidualnego czy grupowego zależy od rodzaju problemów, oraz osobowości dziecka, jego otwartości, chęci i umiejętności działania w grupie. Przed podjęciem zajęć niezbędne jest dokładne określenie celu pracy z uczniem. Konieczne jest nawiązanie kontaktu, który ułatwiłby zdobywanie wzajemnego zaufania, ważna jest też wiara pedagoga w możliwość rozwoju danej osoby i życzliwość w kontakcie z nią.

Dokładna znajomość przyczyn powstania zjawisk wychowawczych niepożądanych pozwala na skuteczne działanie terapeutyczne i resocjalizacyjne. Niezwykle ważnym zadaniem pedagoga szkolnego jest dokonywanie okresowej oceny sytuacji wychowawczej w szkole, która uwzględnia:

• niepowodzenia szkolne,

• realizację obowiązku szkolnego,

• zagrożenia,

• niedostosowanie społeczne.

Problemy te powinny być analizowane na posiedzeniach rady pedagogicznej. Wspólnie z nią powinny być wyciągane wnioski, a zarazem ustalić wskazówki do dalszej pracy.

Praca pedagoga nie może ograniczać się tylko do poszukiwania przyczyn trudności wychowawczych i sposobów ich eliminowania. Dominującym polem aktywności powinna być działalność profilaktyczna. Taką aktywność ułatwia dobra znajomość środowiska lokalnego, ścisła współpraca z wychowawcami klas, nauczycielami i rodzicami, a także z organizacjami i instytucjami wspomagającymi opiekę i wychowanie.

2.5. Poradnictwo dla uczniów

Kształcenie kultury pedagogicznej społeczeństwa pedagog szkolny realizuje opracowując wspólnie z dyrekcją program pracy z rodzicami, prowadząc indywidualne poradnictwo dla rodziców, a także współpracując w tym zakresie z zakładami pracy w środowisku i z organizacjami społecznymi.

W zakresie pracy wychowawczej pierwszą podstawową rolą jest poradnictwo indywidualne. Według R. Pawłowskiej poradnictwo pedagogiczne to działanie polegające na niesieniu pomocy za pośrednictwem porady.

Głównym podstawowym zadaniem pedagoga szkolnego jest służenie radą i pomocą dzieciom i młodzieży w trudnych sytuacjach życiowych. Uczniowie zwracający się o pomoc do pedagoga szkolnego są zwykle jednostkami mającymi trudności w przystosowaniu się do grupy, trudności rodzinne czy trudności interpersonalne z nauczycielami.

Poradnictwo dla uczniów wymienia następujące formy:

• jako systematyczna pomoc w dostosowaniu się do sytuacji i własnych możliwości,

• jako pomoc w szybkim dostosowaniu się do oczekiwań społecznych,

• jako metoda szukania odpowiedzi na nurtujące pytania,

• jako wspieranie dynamicznego rozwoju osobowości.

Pedagog szkolny często zmuszony jest rozstrzygać konflikty między nauczycielem a uczniami. Pedagog najczęściej przyjmuje rolę negocjatora, który obiektywnie ocenia istotę i przyczyny nieporozumień i doradza możliwe rozwiązanie. Reguły jego postępowania powinny opierać się na prostych zasadach, tj.:

1. angażowanie w rozwiązanie problemów wszystkich, które one dotyczą;

2. postawa naturalna wobec stron konfliktu;

3. charakter działań pedagoga powinien być jednoznaczny i czytelny dla otoczenia.

Uczniowie powinni utożsamić pedagoga szkolnego z przyjacielem, do którego można zwrócić się o każdej porze i z każdą sprawą, nie obawiając się, że narażą się na śmiech czy zdziwienie. Zwracając się o indywidualną pomoc uczniowie oczekują wsparcia psychicznego, pozwalając na integrację własnych zachowań i motywów postępowania, znalezienia źródła ich trudności, odbudowania wiary w siebie, poprzez ich akceptację takimi, jakimi są. Oczekują również by pedagog był ich obrońcą i rzecznikiem praw, nie tylko tych, które wynikają z norm obowiązujących w szkole, ale i tych, które są im przypisane jako jednostkom ludzkim: prawa do inności, wolności poglądów, godności. Chcąc sprostać tym oczekiwaniom pedagog musi być osobą otwartą, musi dać się poznać z dobrej strony, że ma dobre intencje i że chce pomóc.

Uczniowie zwracając się do pedagoga szukają raczej wsparcia emocjonalnego lub wartościującego niż konkretnych recept ułatwiających ich rozwiązanie.

W pracy pedagog musi wykazywać się empatią, czyli umiejętnością wczuwania się w czyjeś stany emocjonalne, oraz obserwacją. Często sam musi podjąć próbę nawiązania kontaktu z uczniem, by wspólnie rozwiązać problemy.

Zadaniem pedagoga jest również planowanie i koordynowanie zadań realizowanych przez szkołę na rzecz uczniów, rodziców i nauczycieli w zakresie wyboru przez uczniów kierunku kształcenia i zawodu. W związku z tym podejmuje działania na rzecz orientacji zawodowej, ściśle związanej z orientacją szkolną. Orientacja szkolna to zadanie pedagogiczne polegające na pomaganiu uczniom w dokonaniu wyboru szkoły, dalszego kierunku kształcenia, możliwie jak najlepiej odpowiadającego zdolnościom i zamiłowaniom każdego z nich. Natomiast orientacja zawodowa polega na udzielaniu pomocy uczniom w wyborze takiego zawodu, który będą umieli wykonywać dobrze i który da im zadowolenie i satysfakcję. W szkole orientacją zawodową zajmują się nauczyciele - wychowawcy współpracując z pedagogiem szkolnym, doradcami zawodu pracującymi w poradniach psychologiczno-pedagogicznych, czy urzędach pracy.

B. Wojtasik powołując się na wyniki swoich badań i obserwacji stwierdził, iż młodzież jest najczęściej niezdecydowana, niedoinformowana i nieprzygotowana do podjęcia decyzji zawodowej. Sytuacja ta jest niekorzystna, ponieważ decyzja podjęta w sposób nieprzemyślany może być nieadekwatna do ogólnych życiowych planów, gdyż uczniowie najczęściej wybierają szkołę, a nie zawód. Tak, więc autor zaproponował przeprowadzenie z młodzieżą warsztatów integracyjnych z elementami treningu artystycznego, zajęcia wspomagające ukształtowanie postaw aktywnych, zajęcia umożliwiające zapoznanie uczniów ze sposobami i technikami efektywnych poszukiwań pracy. Uczniowie mogą uczestniczyć w różnych treningach interpersonalnych i treningach asertywności.

Najważniejsze obowiązki pedagoga szkolnego w zakresie organizacji zawodowej to:

• koordynowanie pracy szkoły i instytucji pozaszkolnych,

• udostępnianie nauczycielom i wychowawcom odpowiednich materiałów, np. informatorów,

• opracowanie planu pracy szkoły w zakresie orientacji zawodowej,

• udzielanie nauczycielom pomocy w pracy z uczniami nad wyborem zawodu,

• praca z poszczególnymi uczniami,

• organizowanie różnych form aktywności w zakresie orientacji zawodowej: wycieczki do różnych szkół, wycieczki do zakładów pracy, pokazy filmowe,

• współpraca z rodzicami.

Niezwykle ważne jest dostarczenie aktualnych informacji o kierunkach kształcenia, typach szkół i uzyskiwanych kwalifikacjach. Pedagog szkolny jak i wychowawcy powinni nauczyć młodzież jak musi być przygotowana do tego, aby w przyszłości aktywnie zabezpieczyć swój los. Ciągle zmieniająca się sytuacja gospodarcza, polityczna i społeczna stawia przed społeczeństwem nowe zadania, do których przystosowanie się nie jest łatwe. Należy zatem zwrócić uwagę na działalność pedagoga szkolnego w zakresie orientacji zawodowej, która ma ogromne znaczenie dla młodych ludzi.

2.6. Profilaktyka wychowawcza

Rozpowszechniające się wśród dzieci i młodzieży zjawisko uzależnień patologii społecznych, zaburzeń rozwoju rodzi potrzebę działań profilaktycznych. Według B. Gaś profilaktyka to „zapobieganie wszelkim niekorzystnym odchyleniom w psychofizycznym i społecznym rozwoju każdego ucznia. To zespół interdyscyplinarnych działań spełniających równolegle dwa cele:

Pierwszy, to wzmacnianie czynników chroniących poprzez promowanie zdrowia, umożliwianie satysfakcjonującego życia oraz rozwijanie potencjalnych możliwości. Druga natomiast eliminuje czynniki ryzyka i przeciwdziałanie im”.

Podjęcie się działalności profilaktyczno-wychowawczej wynikającej z programu wychowawczego szkoły to jedno z główniejszych działań pedagoga szkolnego.

Reforma szkolnictwa zakładała trzy poziomy profilaktyki wyznaczając każdemu z nich inne zadania. Głównym zadaniem profilaktyki pierwszorzędowej jest zapewnienie uczniom dobrych warunków wszechstronnego rozwoju, jak również uprzedzanie pojawienia się problemów i opóźnianie wieku podejmowania zachowań ryzykownych. W tym celu konieczne jest objęcie całej populacji dzieci i młodzieży promocją zdrowia, dostarczenie rzetelnych informacji oraz pomocy psychologicznej i pedagogicznej w rozwiązywaniu życiowych problemów. Podejmuje się na ogół podobne działania wzmacniające niezależnie od tego, przed jakimi zagrożeniami chcemy ich chronić, np. przemoc, demoralizacja, przestępczość czy narkomania. W realizacji tych działań muszą świadomie uczestniczyć dobrze poinformowani rodzice oraz odpowiednio przeszkoleni nauczyciele i wychowawcy. Prowadzenie tych działań wspiera poradnictwo pedagoga szkolnego dla uczniów, rodziców i nauczycieli.

W zakresie profilaktyki drugorzędowej pedagog szkolny dąży do:

• zdiagnozowania ucznia, jego potrzeb i trudności,

• podejmowanie wobec tych osób działań o charakterze wczesnej interwencji, a także pomoc w rozwiązywaniu problemów, wspieranie w sytuacjach kryzysowych,

• opracowanie odpowiednich programów profilaktycznych,

• wyodrębnienia grup dzieci i młodzieży, które wychowują się w niekorzystnych warunkach, przeżywają poważne problemy prowadzące do podwyższonego ryzyka zaburzeń rozwoju, uzależnień czy patologii.

Warunkiem prowadzenia tych działań jest współpraca z rodziną oraz specjalistami w zakresie wspierania zagrożonych rodzin.

W zakresie profilaktyki trzeciorzędowej pedagog szkolny współpracuje ze specjalistycznymi ośrodkami zdrowia, pomocą społeczną, aby przez terapię, readaptację i integrację umożliwić zahamowanie negatywnych procesów, a z czasem powrót ucznia do normalnie funkcjonującej społeczności.

Zarządzenie Ministra Edukacji mówi, że pedagog szkolny w zakresie swojej pracy profilaktyczno-wychowawczej może prowadzić zajęcia psychoedukacyjne dla uczniów i rodziców. Ich celem jest wspomaganie wychowawczej funkcji rodziny, zapobieganie zachowaniom dysfunkcyjnym uczniom i wspieranie ich rozwoju. Ponadto może organizować warsztaty dla rodziców i nauczycieli w celu doskonalenia umiejętności z zakresu komunikacji społecznej oraz umiejętności wychowawczych.

Jest wiele programów profilaktycznych, w oparciu, o które może pracować pedagog szkolny. Opracowane one zostały przez Ministerstwo Edukacji, przez wydziały zdrowia zajmujące się problemami uzależnień i profilaktyką w tym zakresie. Mają one wspólny cel i kierunek działań, którym jest powstrzymanie od zażywania środków, przez przygotowanie do podejmowania racjonalnych i samodzielnych wyborów życiowych.

Można wyróżnić następujące rodzaje programów:

• informacyjne, których celem jest dostarczenie informacji o wszystkich źródłach uzależnień i ich wpływie na człowieka;

• programy edukacyjne - ich celem jest kształtowanie i zwiększanie autonomii przez:

- umiejętności interpersonalne, czyli zdolność otwartego wyrażania własnych opinii,

- kształtowanie obrazu samego siebie jako osoby wartościowej i niezależnej,

• programy alternatywne ich głównym założeniem jest wzmaganie pozytywnej świadomości u siebie i innych, osiąganie zadowolenia przez uzyskanie pozytywnych wzmocnień i zdobycie tego wszystkiego bez sięgania po środki uzależniające. Alternatywą jest doskonalenie samego siebie poprzez samodyscyplinę, zaufania do siebie, poczucia własnej siły, niezależności;

• w programach interwencyjnych - stosowane są następujące techniki: poradnictwo indywidualne i rodzinne;

• zmiany przepisów społecznych są skierowane na społeczność lokalną, ograniczenie dostępności i dystrybucji środków uzależniających.

W realizacji programów profilaktycznych mogą wspierać pedagogów i wychowawców profesjonaliści z zakresu przeciwdziałania uzależnieniom, lekarze i inni.

Promowane programy profilaktyczne są:

• Zorientowane na osobę i wspieranie jej rozwoju;

• Zorientowanie na sytuację wyboru;

• Eksponujące kontekst kulturowy uzależnień;

• Propagujące zdrowy styl życia.

Posiadanie przez dzieci prawdziwych i dobrych informacji zmniejsza ryzyko uzależnień. Dlatego należy wyzbyć się przekonania, że brak informacji uchroni młodych ludzi od sięgania po używki. Należy jednak uważać by nie wzbudzić niezdrowej ciekawości. Nie wystarczy jednak podanie informacji o środkach uzależniających, ale bardziej efektywne jest wyjaśnienie mechanizmów uzależnienia i podkreślenia złożoności problemu - (ukazanie skutków i zagrożeń). Działania profilaktyczne ściśle wiążą się z innymi rodzajami pracy opiekuńczo-wychowawczej, np. z zapobieganiem niedostosowaniu społecznemu przez kompensowanie niepowodzeń szkolnych, organizację opieki wychowawczej w czasie wolnym, rozwijanie i wzbogacanie zainteresowań i zdolności ma znaczenie profilaktyczne, a jednocześnie stymuluje rozwój. Częstotliwość działań profilaktyki uzależnień zależy od inicjatywy pedagoga, który może być ich realizatorem bądź organizatorem.

3. Założenia metodologiczne oraz organizacja i przebieg badań własnych

Rzeczywistą realizację badań powinno poprzedzać myślowe wyobrażenie ich przebiegu, czyli myślowy projekt postępowania badawczego. Uwzględniać on musi, ogólnie biorąc, następujące kwestie oraz w miarę wyraziście zarysowane kontury rozstrzygnięć:

• określenie przedmiotu i problematyki badań,

• przyjęcie hipotez naukowych,

• przegląd literatury,

• ustalenie jednostki analizy,

• rozważenie rozmiarów ewentualnej reaktywności badanych,

• rozstrzygnięcie, czy badania mają obejmować różne grupy w tym samym czasie, czy tę samą grupę, lecz w różnych okresach,

• zdecydowanie się na określony sposób doboru próby,

• wybór stosowanej metody badań i odpowiedniej dla niej techniki,

• określenie czasu badań,

• oszacowanie kosztów.

3.1. Przedmiot i cel badań

Używając zwrotu „przedmiot badań” mamy na myśli obiekty czy zjawiska, w odniesieniu, do których chcemy prowadzić badania.

Problematyką badań nazywamy zaś zbiór pytań dotyczących tych przedmiotów, zjawisk czy procesów, które znalazły się w polu zainteresowania danego badacza. Zatem problematyki badań nie należy mylić z przedmiotem badań (tj. obiektem, którego te pytania dotyczą).

Problematykę badań można formułować nie tylko w postaci pytań, ale też i zdań oznajmujących. Problematyka badawcza może dotyczyć kwestii dwóch rodzajów. Jedną z nich odnosi się do właściwości przedmiotu badań. W tym interesować mogą cechy ilościowe bądź cechy jakościowe.

Przedmiotem badań niniejszej pracy jest rola i zadania pedagoga szkolnego w szkole podstawowej.

Jak definiuje T. Pilch i T. Bauman celem poznania naukowego jest zdobycie wiedzy maksymalnie ścisłej, maksymalnie ogólniej, maksymalnie prostej, o maksymalnej zawartości informacji.

Celem niniejszej pracy uczyniono pogłębienie i usystematyzowanie wiedzy na temat roli i zadaniu pedagoga szkolnego.

3.2. Problemy i hipotezy badawcze

Bardzo ważnym, czy nawet podstawowym warunkiem skutecznego przeprowadzenia badań jest uświadomienie sobie i sformułowanie problemu, który należy rozwiązać. Pytanie przekształca się w problem badawczy wówczas, gdy nie ma nań gotowej odpowiedzi ani w literaturze przedmiotu ani w praktyce, a więc wtedy, gdy odpowiedź musi być odkryta drogą badań, „wyprodukowana”. Problem badawczy J. Pieter rozumie jako „swoiste pytanie określające jakość i rozmiar pewnej niewiedzy, oraz cel i granicę pracy naukowej”.

W niniejszej pracy ów problem sformułowano następująco:

Czy i w jaki sposób pedagog szkolny

spełnia rolę i zadania w szkole podstawowej

Z tak postawionego głównego problemu badawczego wynikają problemy szczegółowe, które precyzyjnie określają zakres niewiedzy ujęty w temacie badań, zawierać muszą wszystkie generalne zależności i związki, być sprawdzalne na drodze badań empirycznych i posiadać wartość praktyczną. Biorąc powyższe pod uwagę sformułowano następujące problemy badawcze:

1. Do jakiego rodzaju zadań pedagodzy szkolni przywiązują największą uwagę?

2. Komu i dlaczego jest potrzebny pedagog szkolny w szkole podstawowej?

3. Na jakie trudności i problemy napotyka się w swojej pracy?

Tak sformułowane problemy badawcze są punktem wyjścia do opracowania hipotez, czyli oczekiwanych wyników planowanych badań.

Powołując się na W. Zaczyńskiego przyjęto, że „hipoteza robocza jest pierwszą propozycją odpowiedzi na pytanie zawarte w problemie badawczym”. W dalszym toku postępowania badawczego hipoteza może być udowodniona lub oddalona. M. Łobocki uważa, że „hipotezy robocze są oczekiwanymi przez badacza wynikami planowanych badań”. Przewidywanie swoje prowadzący badania opiera przede wszystkim na posiadanym zakresie wiedzy i osobistych doświadczeniach jak również na twórczym zaangażowaniu się w sferze poznania i myślenia.

Podstawową hipotezą w mojej pracy jest stwierdzenie:

Rolą pedagoga szkolnego jest organizowanie działalności opiekuńczo-wychowawczej, edukacyjnej i profilaktycznej wspierającej rozwój uczniów i zadania szkoły.

Na podstawie tak sformułowanej hipotezy głównej, wyodrębniono następujące hipotezy szczegółowe:

1. Pedagodzy szkolni największą uwagę przywiązują do zadań ogólnowychowawczych, jak również profilaktyki wychowawczej.

2. Pedagog szkolny jest potrzebny przede wszystkim uczniom, ale także wychowawcom, nauczycielom i rodzicom, gdyż udziela on wsparcia w sytuacjach problemowych.

3. Największą trudność w pracy pedagoga szkolnego sprawia wzrost zachowań patologicznych, brak należytej współpracy z rodzicami oraz trudności finansowe, które uniemożliwiają materialną pomoc uczniom.

3.3. Metody, techniki i narzędzia badawcze

Od właściwego doboru metod, technik i narzędzi badawczych zależy w zdecydowanej mierze wynik badań, a tym samym wartość i przydatność pracy. Dlatego bardzo ważny jest trafny dobór metod, technik i narzędzi badawczych. Przystępując do badań musimy pamiętać, że wybór określonej metody badawczej decyduje o dobrze odpowiednich technik badawczych, a te z kolei determinują użycie konkretnych narzędzi.

W literaturze z zakresu metodologii nauk społecznych i pedagogicznych istnieją różne pojęcia „metody” i różne klasyfikacje metod badawczych. Termin metoda pochodzi od greckiego methodos - badanie, sposób działania i oznacza „powtarzalny sposób jakiegokolwiek działania zwiększający jego sprawność, wyznaczony poprzez spójny zbiór reguł”. Według T. Pilcha „metoda jest to opracowywany teoretycznie szereg działań o charakterze koncepcyjnym i rzeczowym, obejmującym całość postępowania badacza”.

W niniejszej pracy za najbardziej adekwatną uznano definicję znanego polskiego badacza zjawisk wychowawczych - pedagoga społecznego, prof. A. Kamińskiego, który to za metodę badawczą rozumie „zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych, obejmujących najogólniej całość postępowania badacza zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego”.

W celu zgromadzenia materiałów dotyczących problemu badawczego oraz założeń hipotetycznych, jako podstawową metodę badań zastosowano sondaż diagnostyczny. W „Pedagogice” pod red. M. Godlewskiego, sondaż ujęto jako „sposób gromadzenia wiedzy o cechach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, instytucjonalnie nie zlokalizowanych, a posiadających znaczenie wychowawcze, o opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasileniu się i kierunkach rozwoju tych zjawisk na podstawie badania dobranej grupy reprezentującej populację generalną, w której badane zjawisko występuje”. Metoda ta prawie zawsze sprowadzana jest do badań specjalnie dobranej w tym celu grupy, w której te zjawisko występuje. Wielkość grupy badanej zależy od stopnia dokładności badań, wielkości zespołu badającego, od wybranych technik, narzędzi oraz dostępności poznawczej w sensie terytorialnym.

Do najczęściej stosowanych technik w badaniach sondażowych zalicza się:

• ankietę

• wywiad

• rozmowę

• obserwację

• analizę dokumentów

Kolejnym pojęciem, które należy wyjaśnić jest technika badawcza. A. Kamiński termin ten tłumaczy jako „Czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów”. Oznacza to, że technika badań to konkretne czynności pojedyncze lub pojedynczo jednorodne, dobrane i uwarunkowane przez metodę badań, wykonywane w procesie badawczym.

Techniką dostarczającą najwięcej wiarygodnych informacji jest obserwacja, polegająca na zebraniu danych metodą postrzeżeń. Rolę uzupełniającą pełni badanie dokumentów, zarówno osobistych (listy, autobiografie) wyrażających stosunek przedmiotu badań do określonych zjawisk, sytuacji, jak i dokumentów instytucji (regulaminy, plany pracy).

Najważniejszą z zastosowanych w pracy technik badawczych jest wywiad.

Wywiad jest sposobem gromadzenia interesujących badacza informacji w bezpośrednim kontakcie z osobami badanymi. Rozumiany w ten sposób wywiad polega przeważnie na ustnym zadawaniu respondentowi pytań przez osobę badającą. Pytania takie z góry są ustalone, ale niekoniecznie muszą być zadawane w takim samym brzmieniu i kolejności, jak to w przygotowanym uprzednio kwestionariuszu wywiadu. Zakłada się również, aby wywiad nie sprowadzał się wyłącznie do zwykłego zadawania pytań i odpowiadania na nie, lecz stawał się także procesem interakcji, czyli procesem wzajemnego oddziaływania osoby go prowadzącej i respondenta.

Z uwagi na różny sposób przeprowadzania wywiadu można mówić o kilku jego odmianach, nazywanych tu także określonymi technikami sondażu z zastosowaniem wywiadu. Często spotykanymi jego odmianami są: wywiad nie skategoryzowany i wywiad skategoryzowany.

Wywiad nie skategoryzowany pozostawia prowadzącemu go możliwie duży zakres swobody w zadawaniu pytań respondentom. Stosuje się w nim pytania otwarte i zamknięte. Przy czym pierwsze z nich dominują nad drugimi. Możliwe jest zadawanie pytań niemieszczących się w kwestionariuszu wywiadu. Z wywiadem jawnym mamy do czynienia wtedy, gdy badani zdają sobie sprawę, że przeprowadza się go z nimi.

Do realizacji techniki służy narzędzie badawcze. Narzędzie badawcze T. Pilch określa: „jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badawczej”, a więc instrumentem służącym do technicznego gromadzenia danych z badań - kwestionariusz wywiadu, kwestionariusz ankiety, wypracowanie.

Jako uzupełniającą technikę badawczą zastosowano analizę dokumentów - nakłady materiałów, plany pracy itp. Zebrany materiał pozwolił na pogłębienie i wzbogacenie wiedzy dotyczącej roli i zadaniach stawianych w szkole podstawowej.

Badanie dokumentów i materiałów jest techniką badawczą służącą do gromadzenia wstępnych, opisowych, także ilościowych informacji o badanej instytucji czy zjawisku wychowawczym. Jest także techniką poznawania biografii jednostek i opinii wyrażonych w dokumentach. Samodzielnie rzadko może występować w roli instrumentu naukowego poznania.

Skonstruowany przeze mnie kwestionariusz wywiadu składa się z 26 pytań. Większość z nich zaopatrzona jest w kafeterię, a szczegółowy wykaz pytań zawiera aneks nr 3. Pierwsze pytania dotyczą miejsca pracy, stażu pracy i wykształcenia pedagoga. Kolejne to zadania i formy preferowane przez pedagoga. W wywiadzie pytałam również o problemy wychowawcze występujące nagminnie i sporadycznie na terenie szkoły oraz inne trudności, jakie występują w pracy i poza nią. Następnie pytania skierowane były na współpracę pedagogów z rodzicami i instytucjami, oraz organizacjami w zakresie realizacji zadań. Kilka pytań związanych było z oceną obecnej sytuacji zawodowej pedagoga. W końcowych pytaniach prosiłam o ocenę efektywności swojej działalności i podzielenie się swoimi sukcesami i porażkami, określenie swojego prestiżu zawodowego i czynników warunkujących efektywność pracy. Odpowiedź na pytanie „Komu i dlaczego pedagog szkolny jest potrzebny w szkole podstawowej?” mam nadzieję uzyskać po analizie wypowiedzi dotyczących problemów z jakimi zwracają się do pedagoga uczniowie, nauczyciele, rodzice. Zaś dla określenia korzyści, jakie niesie jego praca dla szkoły i ucznia wykorzystam odpowiedzi na pytanie dotyczące roli pedagoga w szkole podstawowej.

Wyżej wymienioną techniką badawczą posłużyłam się w celu zapoznania się z treścią Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz czynności i zadań pedagoga, np. planami pracy, dziennikami pedagoga, sprawozdaniami na temat sytuacji wychowawczej szkoły.

3.4. Organizacja, teren i przebieg badań

Warunkiem poprawnego przeprowadzenia badań jest przede wszystkim ustalenie strategii badawczej. W. Zaczyński uważa, że badanie naukowe jest wielostopniowym procesem zróżnicowanych działań, mających zapewnić nam efektywne, dokładne i wyczerpujące poznanie obranego wycinka rzeczywistości przyrodniczej, społecznej lub kulturowej. Badanie naukowe to nic innego jak poszukiwanie odpowiedzi na pytania, których źródłem może być zarówno bezpośrednia uczestnicząca obserwacja praktyki, jak i studia opublikowanych doniesień i badań oraz lektura literatury naukowej.

Aby skutecznie przeprowadzić badania na interesujący temat, proces badawczy zorganizowano w dwóch fazach:

• fazie koncepcji

• fazie wykonawczej

W fazie koncepcji wykonano następujące czynności:

• określono przedmiot i cel badań

• sformułowano problemy badawcze

• wysunięto odpowiadające im hipotezy

• dokonano wyboru terenu oraz próby badań

• opracowano metody, techniki i narzędzia badawcze

• zebrano literaturę na dany temat oraz przystąpiono do jej studiowania

Faza wykonawcza objęła:

• przeprowadzenie badań właściwych

• uporządkowanie i opracowanie materiałów badawczych

• analizę jakościową i klasyfikację zagadnień

• weryfikację hipotez

• opracowanie wniosków

Próby badawcze przeprowadziłam w lutym bieżącego roku u jednego pedagoga pracującego w Szkole Podstawowej Nr 3 w Ostródzie.

Do swoich badań wykorzystałam opisane wcześniej techniki: wywiad, analizę udostępnionych przez pedagoga dokumentów. Swoją pracę badawczą wzbogaciłam o analizę badań pedagogicznych w literaturze poświęconej pracy pedagoga szkolnego. Przy rozpoczęciu badań przedstawiłam mu swój cel badań i prosiłam o chwilkę czasu na przeprowadzenie kwestionariusza wywiadu, zaznaczyłam, iż wywiad ten zostanie wykorzystany tylko do badań własnych. Przeprowadzałam również rozmowę, w której pedagog dzielił się swoimi spostrzeżeniami i doświadczeniem w tym zawodzie. Udostępnił mi dokumentację, z którą się zapoznałam i opowiedział mi, w jaki sposób się ją prowadzi.

Mimo wielu obowiązków, poświęcił mi dużo czasu i okazał wielką życzliwość. Dzięki jego uprzejmości zdobyłam wiele informacji, które wykorzystałam w swojej pracy.

4. Rola i zadania pedagoga szkolnego w szkole podstawowej na podstawie przeprowadzonych badań

4.1. Charakterystyka badanej populacji

Wywiad przeprowadziłam u pedagoga szkolnego w szkole Podstawowej nr 3 w Ostródzie. Pani pedagog ukończyła studia wyższe i posiada dyplom ukończenia pedagogiki z przygotowaniem pedagogicznym. Ukończyła również kur specjalistyczny. Zawód, który wykonuje jest drugim zawodem, wcześniej pracowała 22 lata jako nauczyciel nauczania początkowego, natomiast od 7 lat zajmuje stanowisko pedagoga szkolnego. Motywacja zmiany profesji była różna: wolny etat, zamiłowania do pracy z dziećmi oraz brak innych ofert pracy.

W trakcie przeprowadzania wywiadu oraz analizy dokumentów zwróciłam uwagę na warunki, w jakich pracuje pedagog. Otóż pedagog posiada własny gabinet, jednak nie jest on zbyt bogato wyposażony. Jako przyczynę takiego stanu wymieniła niskie środki finansowe szkoły.

Istotny moim zdaniem był fakt, iż pokój znajdował się w ustronnym miejscu, gdzieś na końcu korytarza. Pytani o drogę uczniowie bez chwili zastanowienia wskazywali kierunek lub sami prowadzili mnie do drzwi gabinetu.

4.2. W świetle przeprowadzonych wywiadów

Wykorzystanie kwestionariusza wywiadu, który przedstawia aneks nr 3, pozwoliło mi zebrać wiele interesujących informacji na temat pracy pedagoga szkolnego.

Zakres pracy, a zwłaszcza częstotliwość realizowania zadań jest różna i wynika zdaniem pedagoga ze specyfiki szkoły i potrzeb środowiska. Ze względu na złożoność zadań zawodowych pedagoga szkolnego szczególną uwagę przypisuje zadaniom w zakresie profilaktyki wychowawczej a także organizowanie pomocy materialnej oraz pracy korekcyjno-wychowawczej.

Analiza wymienionych zadań i preferowanych form pracy podejmowanych przez pedagoga pozwala stwierdzić, iż:

• diagnozuje warunki życia uczniów sprawujących trudności wychowawcze;

• konsultuje sprawy poszczególnych uczniów z wychowawcami i ustala plan pomocy uczniom;

• prowadzi rozmowy indywidualne z uczniami i ich rodzicami.

Pedagog jak wcześniej wspomniałam, jako główną formę w swojej pracy podkreśla diagnozę środowiska ucznia. W tym celu stosuje wiele technik zbierania informacji. Głównym źródłem informacji jest rozmowa z wychowawcą oraz uczniem. W celu uzupełnienia tych wiadomości prowadzi rozmowy z rodzicami lub dokonuje obserwacji ucznia podczas zajęć szkolnych. Sporadycznie wykorzystuje ankiety oraz testy psychometryczne lub wykorzystuje wywiad środowiskowy.

Podkreślił potrzebę organizowania i prowadzenia programów profilaktycznych dotyczących narkomanii, alkoholizmu i agresji. Działania te prowadził na terenie szkoły i poza nią, zapraszając do współpracy specjalistów, lekarzy, prawników, policjantów, a także osoby, które uwolniły się od nałogu. Zajmuje się również prowadzeniem zajęć profilaktycznych. W ramach działalności profilaktycznej często organizuje konkursy plastyczne lub literackie, apele, gazetki szkolne. W swojej pracy wykorzystuje programy profilaktyczne. Zalicza się do nich: „Elementarz”, „Drugi elementarz, czyli program siedmiu kroków”, „Dziękuje-Nie”, „Sonda 21”, „Odlot”, „NOE”, „Sami sobie”, „Nie biorę”, „Tak czy nie”, „Chrońmy młodość”, „Nasze spotkania”, „Zanim spróbujesz”, „Jak żyć z ludźmi”, „Podaj dłoń”. Oprócz tych form główny nacisk kładzie na pomoc materialną poprzez organizowanie różnych akcji dobroczynnych.

Na pytanie „Jakie formy pracy preferuje Pani” odpowiedział: pomoc materialną, która organizowana jest bardzo często. Współpracuje z Ośrodkiem Pomocy Społecznej, z którym wspólnie organizują dożywianie, zbiórkę przyborów szkolnych, książek, ubrań. W zakresie pomocy uczniom w sytuacjach losowych pedagog często współpracuje z Komitetem Rodzicielskim, a także samorządem Szkolnym. Podkreślił, iż chciałby udzielać uczniom pomocy materialnej, lecz nie ma na ten cel odpowiednich środków dla wszystkich potrzebujących takiego wsparcia uczniów i ich rodziców.

Natomiast w zakresie profilaktyki i resocjalizacji organizuje zajęcia z zakresu socjoterapii i innych zajęć terapeutycznych. Zajęcia te mają formę zajęć rozluźniających, integracyjnych, adaptacyjnych, treningów asertywności. Najczęstszą formą kontaktów są jednak rozmowy indywidualne z uczniami i ich rodzicami oraz poradnictwo dla uczniów, rodziców, nauczycieli i wychowawców klas.

W celu profilaktyki organizuje również projekcje filmów video, a także pogadanki dla uczniów. Swoją działalnością w tym zakresie obejmują również rodziców i nauczycieli organizując prelekcje i wykłady oraz zajęcia psychoedukacyjne dla uczniów i ich rodziców.

Pedagogizacja rodziców zdaniem badanego ma najczęściej charakter indywidualnego poradnictwa oraz spotkań na zebraniach rodzicielskich. Najczęściej ceni sobie indywidualne kontakty z rodzicami, gdyż tylko taka forma jest najlepszym sposobem przeanalizowania trudności wychowawczych.

Pedagog prowadzi również zajęcia z uczniami zdolnymi: redaguje gazetkę szkolną i kółko dziennikarskie traktując je jako rodzaj zajęć pozalekcyjnych, formę rozwijania talentów, zainteresowań a także formę pracy terapeutycznej.

Badany pedagog stwierdził, iż nie prowadzi zajęć korekcyjno wyrównawczych, gdyż nie jest do tego odpowiednio przygotowany, zajmuje się jedynie ich organizacją. Uważa, że część zadań wypełnia poradnia psychologiczno-pedagogiczna w zakresie wyrównania i likwidowania zaburzeń rozwojowych, część nauczyciel przedmiotu- wyrównanie braków w wiadomościach szkolnych, a część psycholog, organizując różne formy terapii zajęciowej.

Podejmując badania działalności pedagoga szkolnego przyjęłam, że efektywność jego pracy zależy od właściwej współpracy z wieloma ludźmi i instytucjami oraz organizacjami zaangażowanymi w wychowanie i pomoc dzieciom. Wyniki zostały przedstawione w poniższej tabeli nr 1, z wyszczególnieniem formy kontaktów, oceny tej współpracy.

Tabela nr 1: Osoby i instytucje współpracujące z pedagogiem szkolnym.

Formy kontaktów, ocena tej współpracy

Współpraca	Forma kontaktów	Ocena współpracy (b.dobra, dobra, dostateczna, różna, negatywna)
Dyrekcja szkoły	Indywidualne rozmowy: przedstawienie i ustalanie propozycji działań i programów zaradczych Współuczestnictwo w rozmowach z uczniem, jego rodzicami, wychowawcą, nauczycielami	bardzo dobra
Wychowawcy Rada pedagogiczna	Indywidualne rozmowy: uzgadnianie poczynań wychowawczych i form pomocy Udostępnianie scenariuszy zajęć na lekcje wychowawcze Uczestnictwo na posiedzeniach Rady Pedagogicznej - przedstawienie wyników pracy i ustalenie planu pracy wychowawczej -współudział w tworzeniu szkolnego programu wychowawczego itp. - warsztaty dla nauczycieli	dobra
Rodzice	Rozmowy indywidualne Kontakty telefoniczne Zebrania rodziców Poradnictwo	dostateczna
Uczniowie	Rozmowy indywidualne Lekcje wychowawcze Pogadanki, warsztaty Apele, konkursy, wycieczki Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze, socjoterapeutyczne, profilaktyczne Zajęcia indywidualne i grupowe Akcje dobroczynne	bardzo dobra
Poradnia psychologiczno-pedagogiczna	Rozmowy, konsultacje Ustalenie terminów badań Wymiana dokumentacji Ustalenie form pomocy dzieciom Organizacja spotkań z rodzicami dzieci mających trudności w nauce	dobra
Przedstawiciele służb medycznych	Rozmowy w sprawie kierowania uczniów na badania Ustalenie form pomocy dzieciom	dobra
Kurator opiekuńczy	Rozmowy indywidualne, telefoniczne Porady dotyczące prawa rodzinnego Spotkania z rodzicami, uczniami i wychowawcami	różna
Sąd Wydział do Spraw Rodziny i Nieletnich	Opinie dotyczące uczniów na prośbę sądów Organizacja spotkań pracownika sądu z rodzicami	negatywna

Oczywistym faktem jest, iż pedagog szkolny musi współpracować z dyrekcją szkoły, która jest odpowiedzialna za funkcjonowanie placówki oraz proces edukacji, wychowania i opieki. Dlatego często prowadzone są rozmowy indywidualne, podczas których informuje o sytuacji wychowawczej w szkole i wspólnie ustalają propozycje działań pedagogicznych przedstawia prowadzoną dokumentację oraz sprawozdania ze współpracy z innymi placówkami wspomagającymi działalność. Pedagog ten często zaprasza dyrektora do współuczestniczenia w rozmowie między uczniami, wychowawcą bądź rodzicem w sytuacji konfliktowej. Od dobrej współpracy pedagoga z dyrekcją szkoły uzależnionych jest wiele działań podejmowanych przez pedagoga na rzecz szkoły. Z badań wynika, że współpraca układa się bardzo dobrze.

W formie kontaktów pedagoga z wychowawcami klas i nauczycielami (Radą Pedagogiczną) dominują również rozmowy indywidualne, podczas których uzgadniane są działania wychowawcze, plany pracy i formy pomocy uczniom. Pedagog często udostępnia nauczycielom scenariusze zajęć, albo sami takie prowadzą, współpracuje z wychowawcami klas w zakresie realizacji orientacji zawodowej i szkolnej. Pedagog współuczestniczy w tworzeniu szkolnego programu wychowawczego. Ocena współpracy z wychowawcami i nauczycielami układa się dobrze.

Dostatecznie to ocena współpracy z rodzicami. Zdaniem pedagoga rodzice dosyć często kontaktują się z nim jedynie w celu uzyskania jakiejś korzyści (np. pomocy materialnej). Kontakty pedagoga mają formę indywidualnych rozmów, kontaktów telefonicznych, a także spotkań na zebraniach rodziców. Pedagog organizuje również spotkania z pracownikami poradni psychologiczno-pedagogicznej oraz pracownikami Ośrodków Pomocy Rodzinie. Podkreślił jednak zbyt wygórowane żądania rodziców w stosunku do jego działalności w zakresie pomocy i opieki uczniom.

Natomiast znaczna różnica przejawia się w ocenie współpracy z uczniami, którym pedagog ma wiele do zaoferowania: rozmowy indywidualne, poradnictwo, lekcje wychowawcze, pogadanki, prelekcje na interesujące ich tematy, zajęcia warsztatowe i terapeutyczne, programy profilaktyczne, apele, konkursy. Pedagog nie ma żadnych trudności z nawiązywaniem współpracy z uczniami i ocenia je na bardzo dobre.

Współpraca z poradnią psychologiczno-pedagogiczną w ocenie pedagoga układa się dobrze. Kontaktując się najczęściej prosi o:

• Wykrycie i zdiagnozowanie dysleksji, dysgrafii oraz podjęcie terapii;

• Rozpoznanie i zdiagnozowanie przyczyn niepowodzeń szkolnych i określenie postępowania postdiagnostycznego;

• Zorganizowanie zajęć profilaktycznych zapobiegających trudnościom wychowawczym;

• Pomoc w pracy z dzieckiem o zaburzonym zachowaniu i chorym;

• Prowadzenie profilaktyki uzależnień i treningi zastępowania agresji.

Pedagog prowadzi więc rozmowy, konsultacje z pracownikami poradni, ustalając terminy badań uczniów, sporządza i wymienia stosowną dokumentację, organizuje spotkania z rodzicami oraz z uczniami w sprawie wyboru szkoły gimnazjalnej i zawodu. W aneksie nr 5 przedstawiłam strukturę organizacyjno funkcjonalną poradnictwa psychologiczno-pedagogicznego.

Przedstawicielem służb medycznych na terenie szkoły jest zazwyczaj pielęgniarka. Według pedagoga współpraca z pielęgniarką jest dobra.

Forma współpracy opiera się głównie na rozmowie w sprawach kierowania uczniów na badania w sytuacji, kiedy istnieje podejrzenie wad postawy.

Nienajlepiej układa się współpraca pedagoga z kuratorami opiekuńczymi a mianowicie ocenia ją jako różną. Pedagog narzeka, iż kuratorzy zbyt rzadko odwiedzają szkołę i zbyt mało angażują się w prace na jej terenie. Ich kontakty opierają się wyłącznie na rozmowach telefonicznych, sporadycznie towarzyszą na wywiadach środowiskowych i spotkaniach z rodzicami, uczniami i ich wychowawcami.

Kiedy pedagog musi interweniować, bo rodzina zaniedbuje dziecko, stosuje przemoc niezbędna jest współpraca z sądem. Tymi przypadkami zajmuje się Wydział do Spraw Rodziny i Nieletnich, do którego pedagog może zgłosić sprawę i nadać jej formalny bieg aby poprawić położenie dziecka. Pedagog wyraża negatywne zdanie i nie chce się wypowiadać na ten temat.

Niezaprzeczalnym faktem jest, że według zakresu zadań z Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej pedagog szkolny ma szeroki zakres obowiązków, co przedstawia aneks nr 6.

Każdy dzień różni się od poprzedniego w zależności od sytuacji i bieżących problemów. W tygodniowym rozkładzie pracy można wyróżnić przykładowe czynności:

a) kontakty telefoniczne z Poradnią Psychologiczno-Pedagogiczną

b) wywiad środowiskowy

c) interwencje w wyniku konfliktu rówieśniczego

d) poradnictwo dla uczniów i ich rodziców, nauczycieli i wychowawców

e) prowadzenie zajęć integracyjnych, adaptacyjnych

f) indywidualna praca i terapia z uczniem.

W tygodniowym rozkładzie zajęć dominują rozmowy indywidualne z uczniami, rodzicami i wychowawcami.

Najczęstsze są wizyty uczniów, którzy zgłaszają się do pedagoga zarówno z problemami szkolnymi, ale także osobistymi i rodzinnymi.

Porady dla uczniów dotyczą trudności w nauce, trudności z akceptacją w grupie rówieśniczej. Częstą przyczyną kontaktów ucznia z pedagogiem są konflikty z nauczycielami, którzy nie respektują praw ucznia, konflikty z kolegami oraz z rodzicami.

Nauczyciele najczęściej zwracają się do pedagoga by omówić trudności wychowawcze uczniów ich kłopotów z nauką. Zwracają się z prośbą o radę i pomoc w pracy z uczniem sprawującym trudności wychowawcze, a czasami proszą o interwencję w rodzinach zaniedbujących dzieci i objęcie opieką uczniów zaniedbanych.

Rodzice natomiast podobnie jak nauczyciele spotykają się z pedagogiem w związku z problemami wychowawczymi i trudnościami dziecka w nauce, ale także z prośbą o pomoc materialną. Często proszą o skierowanie lub adres do odpowiedniej placówki w związku z problemami.

Pedagog w swojej pracy napotyka wiele trudności, np. prowadzenie dokumentacji, którą nazywa biurokracją. Największą jednak trudność sprawia pedagogowi współpraca z rodziną patologiczną i dysfunkcyjną oraz brak dostatecznych środków na pomoc materialną dla dzieci i ich rodzin. Problem ujawnia się również w tym, iż klasy są przepełnione uczniami, co zmniejsza szanse dotarcia do każdego dziecka potrzebującego pomocy oraz ma wpływ na skuteczność radzenia sobie z problemami, których nigdy nie brakuje w szkole.

Pedagog szkolny sygnalizuje występowanie w szkole wielu problemów wychowawczych. Niektóre z nich występują nagminnie inne tylko sporadycznie. Wykaz tych problemów przedstawia tabela nr 2.

Tabela nr 2: Problemy wychowawcze w szkole

L.p.	Rodzaj problemu	Problemy występujące w szkole
				nagminne	sporadyczne
1.	Agresja słowna	X
2.	Agresja fizyczna	X
3.	Palenie papierosów	X
4.	Wagary	X
5.	Wandalizm		X
6.	Kradzieże		X
7.	Trudności dydaktyczne		X
8.	Arogancki stosunek do nauczyciela		X

Spośród wielu problemów wychowawczych nagminnie występuje agresja słowna (wulgaryzmy), którą można zaobserwować zarówno w klasie szkolnej jak i na korytarzu, podczas kłótni i rozmów między uczniami. Na drugim miejscu plasuje się agresja fizyczna (bójki), następnie palenie papierosów i wagary. Wśród problemów występujących sporadycznie pedagog wymienił najczęściej wandalizm oraz kradzieże.

Dominującym, choć sporadycznym problemem są trudności dydaktyczne i arogancki stosunek wobec nauczycieli, ponadto wymienił również brak kultury osobistej, lenistwo, kłamstwa, zazdrość i brak życzliwości.

Na pytanie, „Co pomogło pedagogowi w pracy?” Stwierdził, że większe zaangażowanie wychowawców w opiekę nad dziećmi, oraz pomogłoby zatrudnienie w szkole psychologa.

Respondent, z którym przeprowadziłam wywiad planuje wprowadzenie nowej formy pracy, jak: zorganizowanie socjoterapii i terapii dla uczniów, treningi interpersonalne dla nauczycieli, zajęcia warsztatowe dotyczące profilaktyki zdrowia oraz warsztaty dla rodziców dzieci z zaburzeniami w zachowaniu. W celu podniesienia efektywności swojej pracy podkreślił podjęcie form doskonalenia zawodowego. Niezwykle ważne jest częste organizowanie spotkań dyskusyjnych z młodzieżą, organizacja zajęć z uczniami zdolnymi oraz zajęć pozalekcyjnych dla uczniów.

Ów pedagog zdeklarował, iż uczestniczy w różnych formach doskonalenia zawodowego, w celu uzupełnienia swoich kwalifikacji m.in. w:

• Kursach organizowanych przez WOM dotyczące terapii pedagogicznej,

• Warsztatach na temat programów profilaktycznych, tj. alkoholizmowi, narkomanii, przemocy.

• Studia podyplomowe z zakresu resocjalizacji, profilaktyki społecznej i doradztwa zawodowego.

Badany pedagog stosunkowo wysoko ocenił prestiż wykonywanego zawodu. Uważa, że jest wzrastający i zależy od samego pedagoga, ale nie bez znaczenia jest ranga, jaką temu stanowisku nada dyrektor szkoły.

Praca pedagoga szkolnego nie zawsze przynosi natychmiastowe efekty i należy liczyć się z ewentualnymi porażkami, do których pedagog podczas wywiadu nie przyznał się. Natomiast za sukces uważa osiągnięcie zamierzonego efektu podejmowanych działań zarówno wobec uczniów jak i rodziców. Swoją działalność pedagog rejestruje w dokumentacji. Do najważniejszych dokumentów według wytycznych MEN należą: dziennik pracy, w którym rejestruje się wykonane czynności oraz ewidencję uczniów wymagających szczególnej opieki wychowawczej. Oprócz dziennika pracy prowadzi również np. teczki poświęcone jednemu problemowi: „opinie, orzeczenia z poradni psychologiczno-pedagogicznej”, „odroczenia i przyspieszenia obowiązku szkolnego”, „nauczanie indywidualne”, „wywiady środowiskowe, lub zeszytów: „zeszyt do poradnictwa”, „zeszyt trudna młodzież”. Raz w semestrze pedagog sporządza sprawozdanie z działalności, a następnie przedstawia je na posiedzeniu Rady lub przygotowuje ocenę sytuacji dydaktyczno-wychowawczej szkoły.

Niezwykle ważne znaczenie miała odpowiedź na pytanie, w którym pedagog musiał podjąć próbę oceny własnej pracy z punktu widzenia korzyści dla szkoły i dla ucznia. Otóż stwierdził, iż praca pedagoga w szkole jest potrzebna wręcz konieczna, dlatego w szkole, w której nie jest zatrudniony pedagog - praca nauczycieli, wychowawców i dyrekcji jest o wiele trudniejsza i mniej efektywna.

Wypowiedź na korzyść szkoły brzmiała następującą:

• „pomoc dydaktyczno-wychowawcza dla nauczycieli i wychowawców klas”;

• „pomoc dydaktyczno-wychowawcza, materialno-bytowa, informacyjno-prawnicza dla rodziców”;

• „pedagog zapewnia kontakt ze wszystkimi instytucjami i organizacjami zajmującymi się uczniem i jego rodziną”;

• „współtworzenie programów wychowawczych i systemu oceniania”;

• „ocena sytuacji wychowawczej szkoły, dbanie o realizację obowiązku szkolnego, dyscyplinę”.

Przy ocenie własnej pracy z punktu widzenia korzyści dla ucznia wymienił:

• „udzielanie różnych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej”;

• „poradnictwo w rozwiązywaniu problemów szkolnych i rodzinnych, wsparcie w pracy nad sobą”;

• „zapewnienie kontaktów z różnymi ludźmi, którzy mogą pomóc w rozwiązywaniu problemów”.

Podkreślił, że na efektywność jego pracy wpływa przede wszystkim aktywność własna, szeroko rozwinięta współpraca z placówkami i organizacjami wspomagającymi rozwój dzieci i młodzieży, jak również z gronem nauczycielskim i rodzicami. Jednym z głównych warunków powodzenia w pracy jest umiejętność zdobywania zaufania ludzi, łatwość nawiązywania kontaktów, bogata osobowość, ale także kompetencje zarówno interpretacyjne i realizacyjne, które wpływają na wykorzystanie w pracy nowatorskich form i metod pracy.

Pedagog dzięki posiadaniu bogatych pomocy technicznych i dydaktycznych może w odpowiedni sposób oddziaływać na młodzież.

4.3. W świetle przeprowadzonej analizy dokumentacji

Pedagog w swojej pracy kieruje się sporządzonym przez siebie planem pracy, w którym określa swoje zadania, cele, środki, metody pracy, osoby, instytucje i organizacje współdziałające, terminy realizacji zadań oraz uwagi. Aby nie pominąć istoty działalności pedagoga szkolnego pozwolę sobie na przytoczenie poszczególnych zadań i obowiązków w oparciu o plan pracy.

Na pierwszym miejscu znajdują się zadania ogólno-wychowawcze, do których należą:

1. Systematyczna ocena sytuacji wychowawczej w szkole;

2. Kontrola systematycznego uczęszczania uczniów do szkoły (przegląd dzienników lekcyjnych, sprawozdania wychowawców klas);

3. Kierowanie uczniów na badania do poradni psychologiczno-pedagogicznej;

4. Stała i systematyczna pedagogizacja rodziców mająca na celu podniesienie ich wiedzy, kultury pedagogicznej;

5. Udzielanie rodzicom porad ułatwiających relacje rodzice-dzieci oraz rozwiązywanie trudności wychowawczych;

6. Pomoc uczniom w rozwiązywaniu trudności adaptacyjnych w szkole i środowisku;

7. Współpraca z gronem pedagogicznym, personelem szkoły, organizacjami szkolnymi, w realizacji tego zadania istotne jest uczestnictwo w wychowaniu wszystkich organizacji i pracowników szkoły.

Drugą grupę zadań realizowanych przez pedagoga stanowią profilaktyka wychowawcza w środowisku szkolnym i pozaszkolnym.

Należą do nich:

1. Sporządzanie ewidencji uczniów zagrożonych niedostosowaniem społecznym i niedostosowanych społecznie;

2. Rozpoznawanie warunków życia i nauki uczniów sprawujących trudności w realizacji procesu dydaktyczno-wychowawczego;

3. Indywidualne rozmowy z uczniami i ich rodzicami w przypadku występowania trudności dydaktyczno-wychowawczych (pomoc w rozwiązywaniu konfliktów);

4. Określenie zadań dla rodziców dzieci mających trudności dydaktyczno-wychowawcze;

5. Zwrócenie uwagi na realizację obowiązków rodzicielskich wobec dzieci zaniedbanych i z rodzin patologicznych;

6. Szeroka informacja o zjawiskach agresji.

Zadania realizowane w zakresie resocjalizacji uczniów niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym z rodzin patologicznych są następujące:

1. Ustalenie przyczyn trudności w przystosowaniu i ich eliminowanie poprzez dobór optymalnych metod korekcji i indywidualnego oddziaływania;

2. Kierowanie do odpowiednich instytucji opiekuńczo-wychowawczych oraz placówek ZOZ i podjęcie oddziaływań resocjalizacyjnych w jak najwcześniejszym stadium;

3. Częste indywidualne kontakty w szkole z dziećmi trudnymi i ich rodzicami;

4. Systematyczna kontrola atmosfery wychowawczej w domu rodzicielskim uczniów niedostosowanych;

5. Dbanie o dożywianie uczniów z rodzin potrzebujących, patologicznych.

W aneksie nr 4 zamieściłam plany pracy pedagoga szkolnego obrazujące działalność zawodową na rok szkolny 2005/2006.

4.4 Wnioski z badań

Na podstawie analizy Rozporządzenia MEN-u dotyczącego zadań pedagoga szkolnego i wywiadu z nim przeprowadzonego należy podkreślić, iż działalność pedagoga ulega zmianom. Dotychczasowe działania pedagoga były skierowane na potrzeby uczniów przejawiających trudności wychowawcze i dydaktyczne oraz udzielaniu pomocy wychowawcom i rodzicom w eliminowaniu ich.

Natomiast teraźniejszy zakres czynności pedagoga obejmuje sferą swych wpływów całą społeczność. Działania w pracy opiekuńczo-wychowawczej opierają się nie tylko na pomocy, ale głównie na współpracy z nauczycielami, wychowawcami, rodzicami i instytucjami. W zakresie swych działań pedagodzy organizują różne formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla uczniów, ich rodziców i nauczycieli.

Wszystkie postawione przeze mnie hipotezy znalazły potwierdzenie w wynikach badań i doprowadziły do stwierdzenia, iż:

rola pedagoga szkolnego w szkole podstawowej jest ogromna, gdyż jego działalność obejmuje wszystkie płaszczyzny życia szkolnego, oczekuje się od niego dobrego poznania środowiska szkolnego i rodzinnego uczniów, zapobiegania przejawom niedostosowania społecznego, trudnościom dydaktycznym, stosowania profilaktyki i wsparcia w rozwiązywaniu problemów dzieci i z dziećmi. Z wyżej wymienionych powodów pedagog jest potrzebny w szkole uczniom, nauczycielom, wychowawcom i rodzicom.

Największą trudność w pracy pedagoga szkolnego sprawia wzrost zachowań patologicznych, brak należytej współpracy z rodzicami, ale także trudności finansowe i lokalowe szkoły.

Na podstawie przeprowadzonej analizy czynności podejmowanych przez pedagoga można zaobserwować następującą strukturę diagnoza- profilaktyka- pomoc.

Działalność diagnostyczna polega na rozpoznawaniu indywidualnych potrzeb i możliwości uczniów. Analiza przyczyn niepowodzeń w nauce i nieprzystosowania społecznego jest punktem wyjścia do organizacji profilaktyki wychowawczej. Pedagog szczególną uwagę przywiązuje do takich działań jak: profilaktyka uzależnień, profilaktyka trudności w uczeniu się, zachowaniu, kształtowaniu postaw, wykazywaniu korzyści płynących z zachowań akceptowanych, współpraca z instytucjami i organizacjami wspomagającymi wychowawcze funkcje szkoły.

Stwarzanie korzystnych warunków rozwoju uczniów w szkole i środowisku życia ucznia polega na:

• organizowaniu działań związanych z realizacją programów profilaktycznych,

• szerzeniu kultury pedagogicznej wśród rodziców i nauczycieli,

• organizowanie różnych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej, zajęć reedukacyjnych, terapeutycznych i wyrównawczych.

Na podstawie badań i powyższych wywodów jestem skłonna stwierdzić, że pedagog przywiązuje największą uwagę do zadań z zakresu profilaktyki wychowawczej i ogólnowychowawczej. Programowe zadania pedagog przystosowuje do warunków chwili, sytuacji, kontekstu społecznego, potrzeb środowiska, typu szkoły i problemów występujących na jej terenie. Pedagog modyfikuje je i wprowadza własne pomysły.

Jego zdaniem efektywność pracy wychowawczej zależy od zharmonizowania działań pedagoga z czynnościami wychowawców i dobrej współpracy z instytucjami współuczestniczącymi w procesie wychowania, opieki i profilaktyki, ale także od własnej aktywności polegającej na stosowaniu nowatorskich form i metod pracy. Dlatego też podkreślił konieczność podnoszenia swoich kwalifikacji.

Pełnienie dobrze funkcji pedagoga szkolnego jest powinnością bardzo trudną i zarazem odpowiedzialną. Na rezultaty pracy zazwyczaj trzeba długo czekać, a często też zależą one od czynników, na które pedagog nie ma wpływu. W swojej pracy napotyka na wiele trudności między innymi wzrost zachowań patologicznych młodzieży oraz tendencje nauczycieli do obciążenia pedagoga swoimi obowiązkami. Badany pedagog cieszy się autorytetem wśród uczniów i szeroko podkreśla korzyści, jakie czerpie z jego pracy młodzież szkolna.

Wysoko ocenił też prestiż swojego zawodu w związku z pełnionymi przez siebie różnorodnymi rolami:

• organizatora procesu wychowania, opieki i profilaktyki;

• kompetentnego konsultanta, doradcy metodycznego nauczycieli i wychowawców;

• opiekuna, terapeuty-bezpośrednio pomagającego uczniom;

• mediatora w interakcji uczeń-uczeń, nauczyciel-uczeń, rodzice-nauczyciel, uczeń-rodzice;

• obrońcy i rzecznika praw ucznia;

• doradcy-konsultanta informacyjno-prawnego rodziców;

• pośrednika między szkołą a środowiskiem oraz instytucjami wspomagającymi szkołę w pełnieniu przez nią różnych zadań.

Zakończenie

Napisanie pracy na temat roli i zadaniach pedagoga szkolnego w szkole podstawowej było dla mnie zupełnie nowym i bogatym doświadczeniem. Mam nadzieję, że udało mi się zauważyć istotę i charakter działalności pedagoga szkolnego oraz zwrócić uwagę na różne problemy z jakimi musi sobie radzić.

Przekonałam się, że zadania realizowane przez pedagoga szkolnego podlegają ciągłej ewolucji. Istnieje nieunikniona potrzeba przechodzenia od działalności naprawczej do działalności prewencyjno-promocyjnej, tj. rozwijanie ogólnych umiejętności radzenia sobie z problemami w toku uczenia się i budowania zdrowego stylu życia i umiejętności interpersonalnych.

Pedagog szkolny musi podejmować działania o różnym charakterze. Pomoc udzielana uczniom, rodzicom i nauczycielom powinna być zatem widziana i doceniana przez osoby odpowiedzialne za kierowanie szkołą, w perspektywie rozwiązań systemowych, związanych również z właściwym kształceniem na stanowiskach pedagogów szkolnych oraz rozwinięcie kompetencji formalnych pedagoga od osoby interweniującej w trudnych sytuacjach życiowych dziecka- do osoby mającej wpływ na jej los.

Sądzę, że ewolucja z zakresu ról i zadań pedagoga w szkole będzie sprzyjała temu, aby był on po prostu obecny w szkole, w centrum jej życia jako osoba znacząca, kompetentna, która modyfikuje pracę i życie szkoły. Aby był on osobą lubianą przez uczniów, u której każdy uczeń znajdzie radę i pomoc w trudnych sytuacjach.

Aby jego rola w szkole była dostrzegana i doceniana musi się on cieszyć autorytetem, przy czym jego autorytet nie powinien wynikać z pełnionej funkcji, lecz z osobistych osiągnięć. Ogromne znaczenie ma zatem osobowość pedagoga i m.in.:

• jego zdolność empatii i autentyczna chęć rozwiązywania problemów opiekuńczo-wychowawczych;

• cierpliwość o odporność na ewentualne niepowodzenia, których w tej profesji niestety uniknąć się nie da;

• umiejętność szybkiej i trafnej diagnozy;

• rozeznanie w zakresie stosunków interpersonalnych.

Dlatego też osoba na tym stanowisku powinna posiadać „powołanie do tego zawodu i predyspozycje osobowościowe”. Praca wychowawcza, opiekuńcza, dydaktyczna pedagoga wymaga od niego stałego dokształcania się i pracy nad sobą.

Bibliografia

1. Cichowicz J., „Model pracy opiekuńczo-wychowawczej pedagoga szkolnego”, (w:) Oświata i wychowanie, 1986, nr 37

2. Cudak-Koluszki H.: „Pedagogiem szkolnym być”, Oświata i wychowanie, 1982, nr 15A

3. „Encyklopedia Pedagogiczna XXI w”, (red.) T. Pilch, tom II, Warszawa 2004,

4. Fornalski M., „Z doświadczeń pedagoga szkolnego”, (w:) Szkoła Zawodowa, 1990, nr 10

5. Gaś Z., „Profilaktyka uzależnień”, Warszawa 1994

6. Gaś Z., „Strategie profilaktyczne”, (w:) Remedium 1995, nr 1

7. Gaś B., „Profilaktyka w szkole”, (w:) Zapobieganie uzależnieniom uczniów, pod red. B. Kamińska-Buśko, Warszawa 1997

8. Godlewski M., red. „Pedagogika”, PWN, Warszawa 1975

9. Jończyk-Konwent B., „Nauczyciel w amerykańskiej szkole”, (w:) Edukacja i Dialog 1995, nr 8

10. Jundziłł I., „Rola zawodowa pedagoga szkolnego”, WSiP, Warszawa 1980

11. Jundziłł I.: „Pedagog szkolny'', (w:)Encyklopedia Pedagogiczna pod red. W. Pomyłko, Warszawa 1993

12. Kamiński A., „Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice empirycznej”,(w:) Studia pedagogiczne, Wrocław 1970

13. Kazimierczak M., „Pedagog szkolny w systemie poradnictwa edukacyjnego i wychowawczego”, (w:) Psychologia praktyczna, pod red. K. Ostrowskiej, Warszawa 1999

14. Kantowicz E., „Wsparcie społeczne w pracy pedagoga szkolnego”, (w:) Wychowanie na Co Dzień, 1997, nr 1-2

15. Kostynowicz J., „Problemy profilaktyki w reformie oświaty”, (w:) Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 1998, nr 8

16. Kozdrowicz E., „Poradnictwo w teorii i praktyce”, (w:) Pedagogika społeczna. Człowiek w zmieniającym się świecie, pod red. T. Pilch i I. Lepalczyk, Warszawa 1998

17. Lipkowski O., „Dziecko społecznie niedostosowane i jego resocjalizacja”, Warszawa 1971

18. Łobocki M., „Metody i techniki badań pedagogicznych”, Kraków 2000

19. Nowak S., „Metodologia badań socjologicznych”, Warszawa 1970

20. Okoń W., „Nowy słownik pedagogiczny”, Warszawa 1996

21. Pawłowska R., „Poradnictwo pedagogiczne”, Warszawa 1986

22. Pieter J., „Ogólna metodologia pracy naukowej”, Wrocław 1976

23. Pilch T., „Zasady badań pedagogicznych”, Warszawa 1998

24. Pilch T., Bauman T.: „Zasady badań pedagogicznych”, Warszawa 2001

25. Podsiad A., „Słownik terminów i pojęć filozoficznych”, Warszawa 2000

26. Pytka L., „Niedostosowanie społeczne”, Encyklopedia pedagogiczna,

27. Rachalska W., „Problemy orientacji zawodowej”, Warszawa 1987

28. Rzedziecka K, „Metoda indywidualnych przypadków w pracy pedagoga szkolnego”, (w:) Kultura i Edukacja, 1994, nr 2/3

29. Sobocki M., „Metody badań pedagogicznych”, Warszawa 1978

30. Sołoma L., „Metody i techniki badań socjologicznych”, Olsztyn 1995

31. Sołtysik L., „Praca pedagoga z uczniem rodziny niewydolnej wychowawczo”, (w:) Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 1993, nr 9

32. Tokarski J., red. „Słownik wyrazów obcych”, Warszawa 1980

33. Urbańska J., „Funkcje pedagoga szkolnego w pracy z młodzieżą” (w:) Pedagogika społeczna w Polsce między stagnacją a zaangażowaniem, Katowice 1999

34. Wiatrz K., T. Knopik, „Vademecum pedagoga szkolnego”, Katowice 1997

35. Wojciechowski M., „Pedagog w pułapce”, (w:) Remedium, 1995, nr 11,12

36. Wojtasik B, „Warsztat doradcy zawodu. Aspekt pedagogiczno-psychologiczny”, Warszawa 1997

37. Zaczyński W., „Praca badawcza nauczyciela”, Warszawa 1968

38. Zierkiewicz E., „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 1998, nr 3

39. Zarządzenie w sprawie nauczyciela pedagoga szkolnego, Dz.U. MOiW z 7 listopada 1975r., nr 11, poz. 112

40. Zarządzenie MEN z dnia 15 stycznia 2001r., Dz. U. 2001, nr 13, poz. 110

E. Zierkiewicz, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 1998, nr 3, s. 22

„Encyklopedia Pedagogiczna XXI w”, (red.) T. Pilch, tom II, Warszawa 2004, s. 85

Tamże, s. 85

M. Kazimierczak, „Pedagog szkolny w systemie poradnictwa edukacyjnego i wychowawczego”, (w:) Psychologia praktyczna, pod red. K. Ostrowskiej, Warszawa 1999, s. 271

J. Cichowicz, „Model pracy opiekuńczo-wychowawczej pedagoga szkolnego”, (w:) Oświata i wychowanie, 1986, nr 37

J. Urbańska, „Funkcje pedagoga szkolnego w pracy z młodzieżą”, (w:) Pedagogika społeczna w Polsce między stagnacją a zaangażowaniem, Katowice 1999, s. 134-135

„Encyklopedia Pedagogiczna XXI w”, (red.) T. Pilch, tom II, Warszawa 2004, s. 85

B. Jończyk-Konwent, „Nauczyciel w amerykańskiej szkole”, (w:) Edukacja i Dialog 1995, nr 8, s. 15

J. Lankiewicz, „Miejsce i rola pedagoga”, (w:) Edukacja i Dialog, nr 8, s. 15

I. Jundziłł, „Pedagog szkolny”, (w:) Encyklopedia Pedagogiczna, pod red. W. Pomykało, Warszawa 1993, s. 534

I. Jundziłł: „Rola zawodowa pedagoga szkolnego”, Warszawa 1980, s. 66

H. Cudak-Koluszki: „Pedagogiem szkolnym być”, (w:) Oświata i wychowanie, 1982, nr 15A

I. Jundziłł: „Rola zawodowa pedagoga szkolnego”, Warszawa 1980, s. 70

Tamże, s. 87

Tamże, s. 89

Tamże, s. 62

J. Cichowicz: „Model pracy opiekuńczo-wychowawczej pedagoga szkolnego”, (w:) Oświata i wychowanie, 1986, nr 37

I. Jundziłl: „Pedagog szkolny”, (w:) Encyklopedia Pedagogiczna, pod red. W. Pomyłko, Warszawa 1993, s. 534

¹⁸ Tamże, s. 535

I. Jundziłł: „Pedagog szkolny”, (w:) Encyklopedia Pedagogiczna, pod red. W. Pomyłko, Warszawa 1993, s. 534

Tamże, s. 535

L. Sołtysik, „Praca pedagoga z uczniem rodziny niewydolnej wychowawczo”, (w:) Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 1993, nr 9, s. 387-389

O. Lipkowski, „Dziecko społecznie niedostosowane i jego resocjalizacja”, Warszawa 1971, s. 37

L. Pytka, „Niedostosowanie społeczne”, Encyklopedia pedagogiczna, s. 437

I. Jundziłł, „Rola zawodowa pedagoga szkolnego” ,Warszawa 1980, s. 138

K. Rzedziecka, „Metoda indywidualnych przypadków w pracy pedagoga szkolnego”, (w:) Kultura i Edukacja, 1994, nr 2/3, s. 127-128

M. Fornalski, „Z doświadczeń pedagoga szkolnego”, (w:) Szkoła Zawodowa, 1990, nr 10, s. 10

I. Jundziłł: „Pedagog szkolny”, (w:) Encyklopedia Pedagogiczna, pod red. W. Pomyłko, Warszawa 1993, s. 534

R. Pawłowska, „Poradnictwo pedagogiczne”, Warszawa 1986, s. 25

E. Kantowicz, „Wsparcie społeczne w pracy pedagoga szkolnego ”,(w:) Wychowanie na Co Dzień, 1997, nr 1-2, s. 9

E. Kozdrowicz, „Poradnictwo w teorii i praktyce”, (w:) Pedagogika społeczna. Człowiek w zmieniającym się świecie, pod red. T. Pilch i I. Lepalczyk, Warszawa 1998, s. 321

M. Wojciechowski, „Pedagog w pułapce”, (w:) Remedium, 1995, nr 11, s. 10

Tamże, nr 12, s. 11

W. Rachalska, „Problemy orientacji zawodowej”, Warszawa 1987, s. 78-80

B. Wojtasik, „Warsztat doradcy zawodu. Aspekt pedagogiczno-psychologiczny”, Warszawa 1997, s. 9

K. Wiatrz, T. Knopik, „Vademecum pedagoga szkolnego”, Katowice 1997, s. 15

B. Gaś, „Profilaktyka w szkole”, (w:) Zapobieganie uzależnieniom uczniów, pod red. B. Kamińska-Buśko, Warszawa 1997, s. 27

J. Kostynowicz, „Problemy profilaktyki w reformie oświaty”, (w:) Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 1998, nr 8, s. 4-5

Zarządzenie MEN z dnia 15 stycznia 2001r., Dz. U. 2001, nr 13, poz. 110

Z. Gaś, „Profilaktyka uzależnień”, Warszawa 1994, s. 19

Tamże, s. 19

Z. Gaś, „Strategie profilaktyczne”, (w:) Remedium 1995, nr 1, s. 24-25

L. Sołoma, „Metody i techniki badań socjologicznych”, Olsztyn 1995, s. 13

S. Nowak, „Metodologia badań socjologicznych”, Warszawa 1970, s. 220

T. Pilch, T. Bauman: „Zasady badań pedagogicznych”, Warszawa 2001, s. 23

J. Pieter, „Ogólna metodologia pracy naukowej”, Wrocław 1976, s. 67

W. Zaczyński, „Praca badawcza nauczyciela”, Warszawa 1968, s. 47

M. Łobocki, „Metody, techniki badań pedagogicznych”, Kraków 2000, s. 76

A. Podsiad, „Słownik terminów i pojęć filozoficznych”, Warszawa 2000, s. 7

T. Pilch, „Zasady badań pedagogicznych”, Warszawa 1998, s. 116

A. Kamiński, „Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice empirycznej, Studia pedagogiczne”, Wrocław 1970, s. 37

M. Godlewski, red. „Pedagogika”. PWN, Warszawa 1975, s. 64

A. Kamiński, „Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice empirycznej” (w:), Studia pedagogiczne”, Wrocław 1970, s. 38

M. Łobocki, „Metody i techniki badań pedagogicznych”, Kraków 2000, s. 267.

T. Pilch, T. Bauman: „Zasady badań pedagogicznych”, Warszawa 2001, s. 98

13

---