Wykłady - Ochrona środowiska od Herbicha, UG, 5. semestr, Semestr 5. STARSZE, sem 5, ochronasrodowiska, wykłady


OCHRONA ŚRODOWISKA

- obieg wody w przyrodzie

parowanie z oceanów -> kondensację w atmosferze -> przemieszczanie się pary wodnej nad kontynenty -> opad na lądy ->wsiąkanie -> spływ podziemny i powierzchniowy, ponownie zasilający oceany

0x01 graphic

- zanieczyszczenia powietrza - kwaśne deszcze - opady atmosferyczne, o odczynie pH mniejszym niż 5,6 czyli kwaśnym; zawierają kwasy (woda z pochłoniętymi z powietrza gazami: dwutlenek siarki, tlenki azotu, siarkowodór, wyemitowane w procesach spalania paliw, produkcji przemysłowej itp.)

- radykalne zmiany w ekosystemach wodnych - Bałtyk jest morzem słabo zasolonym, o słabej cyrkulacji wody, na skutek działalności człowieka(ścieki, zanieczyszczenia) tworzą się pustynie siarkowodorowe (obecnie 1/3 wód przydennych), powstające na skutek opadania na dno ogromnej ilości materii, rozkładanej przez bakterie. W Bałtyku górna warstwa wody o małym ciężarze jest słabiej zasolona niż dolna, na głębokości 100 m tworzy się haloklina - granica między warstwami. Ikra dorsza opada na tej granicy, jednak obecnie znajduje się tam toksyczna pustynia siarkowodorowa, ikra lub narybek giną. Innym problemem związanym z dorszem jest jego przeławianie.

- ochrona gleb

45% cząstek mineralnych, po 25% wody i powietrza, 5 % substancji org.(próchnica)

Działalność mikroorganizmów i nicieni (destruenci) ma znaczący wkład we właściwości gleby. Biomasa bakterii/ha jest liczona w tonach.

Gleba to w dużym stopniu kwarc oblepiony związkami organicznymi. Jej kolor zależy od jakości i proporcji tych związków. Szary, czarny oznacza obecność próchnicy nadkładowej, rudy - Fe3+, Mn

Ekosystem nie funkcjonuje prawidłowo, gdy gleba jest zmieniona np. 1 pokolenie lasu na glebie rolnej - słaba żywotność drzew, glebę trudno przekształcić w leśną.

W glebie żyznej jest szybki obieg materii i energii. Np. liście drzew liściastych rozkładają się już jesienią, szpilki kilka/kilkanaście lat.

Gleby powstają wolniej, niż są zużywane. Rolnictwo: czynnikiem niepozwalające na zagospodarowanie rolnicze gleby stres suszy -w Azji i Afryce objęte nim jest aż 1/3 gleb. W Amazonii pod plantacje bananów, kakao wycina się 70 tys. km2 lasów rocznie, mimo że jest to 25% bardziej kapitałochłonne niż naprawa zużytych gleb. Sposobem na ochronę gleb jest intensyfikacja rolnictwa.

Może być spowodowana wypłaszczaniem - obniżaniem pagórków, zasypywaniem dołów. Wypłaszczanie jest procesem naturalnym, lecz działalność człowieka znacząco zwiększyła ten proces. Normalnie trwa setki tysięcy lat, a np. na Kujawach pagórki są niższe do 1.5 m niż 100 lat temu.

Obszary zagrożone erozją w Polsce - tam gdzie są duże nachylenia terenu - Polska płd.

LASY

- znaczenie przyrodnicze lasu

Lasy w Polsce powstawały w wyniku długotrwałej sukcesji po ustąpieniu lądolodu. 13 tys. lat temu nie było żadnej roślinności.

Zmniejszają amplitudę, powodują brak skoków temperatur, lato jest mniej upalne, a zima łagodniejsza.

Retencja roślin - 1kg mchu magazynuje 5 kg wody. Podczas deszczu 1/3 wody jest zatrzymywana na liściach, 1/3 potem spada z liści na glebę, 1/3 spada bezpośrednio na glebę. Jest to ważne dla małego obiegu wody, wsiąkanie wody jest bardziej rozciągnięte w czasie, zapobiega nagłym podtopieniom, erozji gleby. Powodzie są często spowodowane wylesianiem odcinków źródliskowych. 1/3 wody paruje zwiększając wilgotność powietrza, zmienia mikroklimat. Śnieg leży dłużej nawet o 1 miesiąc -woda wsiąka w ziemię stopniowo, nie spływa gwałtownie podczas roztopów.

zwłaszcza z głębszych poziomów (drzewa wysysają wodę za pomocą korzeni, następnie paruje ona przez liście). Zwiększenie lesistości o 1% zwiększa opady o 10mm rocznie (10l/m2)

- Utrzymanie lasów

Pierwotna lesistość Polski - 90% (brak lasów na bagnach, w dolinach rzek, górach, torfowiskach).

W 1000 r. - 80%

Obecnie 29%. Optymalna byłaby lesistość 33%.

Odlesianie przez ludzkość zaczęło się 12 tys. lat temu w Mezopotamii i związane było z rozwojem rolnictwa, ziemiami potrzebnymi pod uprawy i hodowle. W miarę rozwoju ludności proces się nasilał.

Tylko niektóre drzewa takie jak brzoza czy osika mogą rosnąć w pełnym świetle, inne muszą rosnąć wśród starszych drzew. Brzoza jest przedplonem, w jej cieniu mogą rosnąć np. dęby, gdy podrosną, brzozy są wycinane.

75% drzew w Polsce to drzewa iglaste. 60% drewna pozyskuje się z drzew szpilkowych - są one nadmiernie eksploatowane.

Kiedyś na niżu dominowały lasy liściaste - lepsze pod gleby rolnicze, łatwe do uprawy, tylko 20% było drzew iglastych. Drzewa iglaste rosły np. na wydmach - tam, gdzie nie były używane rolniczo. Nasadzenia szpilkowe na siedliskach liściastych radykalnie zmniejszyły ilość d. liściastych. Lasy przetrwały głównie w miejscach niedostępnych dla rolnictwa - góry, pojezierza, granice państwa, bagna.

Wycinanie lasów doprowadziło do wyjaławiania gleb. W celu ochrony stosuje się regularne pasy zadrzewień śródpolnych.

Zadrzewienia śródpolne - zbiorowiska roślinne, pasy roślinności składające się z rosnących w niewielkich grupach drzew i krzewów, między innymi brzóz, osik, grabu, tarniny, mirabelki i innych. Są strefą ekotonową.

Znaczenie:

- wpływają na bilans wodny - zwiększają wilgotność powietrza i opady, rzeczywiste parowanie rośnie o 20mm, wzrost opadów o 7%, zmniejszają topnienie śniegów, zapobiegają stepowieniu

- podnoszą temperaturę powietrza i gleby (0.2%)(temp. max o 5%, min. o 0.8%)

- zwiększają wsiąkanie wód roztopowych i opadowych o 30%

- pasy luźne - wyhamowanie, wolnienie prędkości wiatru do 20 wysokości, pas szeroki (co najmniej dwa rzędy drzew) do 25 wysokości drzew. W lesie uciszenie wiatru - kilka wysokości drzew - wiatr przelatuje nad koronami, z drugiej strony lasu wznawia siłę

- plon rośnie o kilka procent

- filtry biologiczne - runo i drzewa (filtry korzeniowe) wyłapują do 90% związków powodujących eutrofizację (np. fosforany)

- miejsca gniazdowania, przebywania wielu gatunków ptaków( 75 gatunków - więcej niż w lasach), schronienie dla owadów (na głogu żyje 70 gat., wyłącznie na głodu 28 gat.), miejsce bytowania ptaków i owadów drapieżnych żywiących się szkodnikami, co pozwala na zmniejszenie ilości herbicydów

- utrudniony dostęp dla dużych maszyn

- ograniczenie burz pyłowych, wywiewiania nawozów

Las pierwotny - nietknięty przez człowieka.

Martwe drewno zalega, rozkłada się, jest siedliskiem licznych grzybów, mszaków, bezkręgowców

Las naturalny

Skład gatunkowy i struktura zbliżone do pierwotnego. Dużo drzew młodych, mało starych.

Las gospodarczy

Większość drzew w podobnym wieku. Zmiany w składzie drzewostanu powodują zmiany w runie (np. giną rośliny aspektu wiosennego). Ściółka ze szpilek rozkłada się wolno, zakwasza gleby, wypłukuje substancje odżywcze z warstwy powierzchniowej.

W lesie szpilkowym następuje wypłukiwanie próchnicy - bielicowanie, ługowanie, wymywanie związków z gleby. Po jednym pokoleniu zmiany widoczne gołym okiem, po kilku pokoleniach powrót do stanu pierwotnego niemożliwy.

Lasy łęgowe (aluwialne, galeriowe -doliny rzek)

Na terenach regularnie zalewanych, gleby żyzne, namuł. Lasy łęgowe zostały w dużym stopniu wycięte na pola, pastwiska, drogi, linie komunikacyjne, osadnictwo, powoduje to nasilenie powodzi.

TORFOWISKA

Powstają w warunkach wysokiego uwilgocenia, często pod powierzchnią wody stojącej, w warunkach beztlenowych, akumulują się z materii organicznej powstałej z obumarłych szczątków roślinnych (mchy, drzewa), brak procesu mineralizacji. Torfowisko przyrasta na wysokość.

W Polsce jest 49000 torfowisk, 1 300 000 ha powierzchni (5% pow. kraju), najwięcej w północnej Polsce, na pogórzu, w górach. W środkowej Polsce zniszczone pod pola i łąki.

W zależności od pochodzenia wody zasilającej dzielimy je na:

- wysokie (6,5%)- zasilane wodami opadowymi, powstają w bezodpływowych zagłębieniach terenu. Deszczówka składem jest zbliżona do wody destylowanej. Ilość substancji odżywczych jest znikoma, co wpływa na skład gatunkowy - ubogie florystycznie (torfowce, turzyce, rośliny owadożerne); kształtują się tu warunki odpowiednie dla borów bagiennych.

- niskie (70%) - położone w zasięgu wód gruntowych, rzecznych (zalewy powodziowe, wysoki poziom wody w dolinie rzecznej kształtowany przez wodę w korycie) lub źródliskowych (spod powierzchni ziemi). Żyzne i bogate florystycznie: zbiorowiska szuwarowe (trzcina, pałka) lub darniowe (mchy, turzyce). Biebrza jest największym kompleksem torfowisk niskich w Europie.

- przejściowe (pośrednie) (5,5%)- charakter mieszany, trochę wody pochodzi z opadów, trochę spod powierzchni ziemi. Skład florystyczny pośredni, zbiorowiska mszarno-turzycowe. Przykładowe rośliny: wełnianka wąskolistna, trzcina pospolita. W wyniku sukcesji naturalnej pojawiają się na torfowiskach sosna i brzoza.

Rola torfowisk:

- magazynują ogromne ilości wody. Wędrówka wody trwa lata, zasilenie jest równomierne. Gdy osuszyć torfowisko wydajność okolicznych źródeł spada nawet o 50%, pojawiają się powodzie

- modyfikują warunki wodne - zwiększają wilgotność (parowanie z roślin, torfu, wody)

- łagodzą klimat (chłodno latem, zimą ciepło)

- chronią przed zanieczyszczeniami - wyłapują do 95% zanieczyszczeń spływających z pól do rzek

- w dużym stopniu zagospodarowane - kiedyś służyły za oczyszczalnie, na nich powstały łąki, pastwiska. Odwodnione torfowiska - nasadzenia drzew lub zadrzewienia spontaniczne, na spalonych i osuszonych torfowiskach - uprawy gryki, borówki amerykańskiej. Osuszenie powoduje lepsze natlenienie i mineralizację, „samospalenie” w ciągu 30-40 lat. Tempo ubytku ok.1-3 cm rocznie. Potem może na tym miejscu wyrosnąć inna roślinność np. brzozy

- rośliny na przesuszonym torfowisku nie występują, niszczenie struktury torfowiska

- zalesianie torfowisk - najpierw trzeba je przeorać i zrobić sianokosy (?:D)

- torf cudownie konserwuje

- jest wykorzystywany jako paliwo

- produkcja whisky: dodaje się wody z torfowiska, jęczmień opala się nad suchym torfem.

Kompleks torfowisk Bielawa

Uważano je za nieużytki, pomijając aspekty ekologiczne. Przekopano rów, spuszczono wodę. Rośliny cierpią na permanentny głód azotowy, w wyniku tego 100-letnie drzewa mają 1.5 m wysokości

KRAJOBRAZ TORFOWISKA NISKIEGO Z ELEMENTAMI WYSOKIEGO

Pas za wydmami, przed wysoczyzną (np. Karwia, Jastrzębia Góra). Naturalnie poziom wód gruntowych jest tam wysoki. Po osuszeniu terenu zbudowane zostały tam osiedla (woda nadal jest 1m pod powierzchnią), po kilkudziesięciu latach woda może wystąpić i podtopić budynki

ŁĄKI

- Zbiorowiska półnaturalne (powstały sztucznie, ale z naturalnych składników, gleby żyzne

- zagrożone powodziami, gdy otoczone są wałami przeciwpowodziowymi a woda się spiętrzy

- Żuławy - krajobraz z licznymi łąkami, monotonny, bezleśny, drzewa tylko wzdłuż rowów melioracyjnych

- Łąki na glebach wilgotnych - po odwodnieniu rosną na nich na glebach świeżych (ani suchych, ani mokrych) trawy szlachetne (o dużej zawartości białka). Po przeoraniu gleby mokrej uwolnienie dużych ilości azotu, pojawiają się nitrofity (np. pokrzywa),warunki ulegają pogorszeniu, łąka staje się nieużytkiem gospodarczym.

PLAŻE I WYDMY

- W warunkach naturalnych na brzegu morza akumuluje się piasek. ¾ polskiego wybrzeża to wybrzeże wydmowe.

- rodzaje wydm w zależności od gleby i roślinności:

Wydma biała - sucho, rosną tam pierwsze rośliny, wysokie trawy

Wydma szara - po ustabilizowaniu piasku, piasek staje się szary, zawiera materię organiczną, niskie trawy

Wydma brunatna - porośnięta lasem

Przekształcenia:

- na wydmach obecne są sztuczne nasadzenia np. Wierzba kaspijska, Rosa rugosa (obca na polskim wybrzeżu, szybko opanowuje teren, wypiera rodzime rośliny np. mikołajek nadmorski)

- wykłada się chrust - zapobiega przemieszczaniu się piasku, wzbogaca w materię organiczną, giną naturalnie występujące rośliny, na ich miejscu wyrasta las. Podnosi się poziom wody, fale sięgają dalej, powstaje klifowe podcięcie z drzewami, brzeg jest podcinany przez fale, zanika strefowość

- refulacja - na Zatoce Puckiej - wybieranie piasku z morza do produkcji plaż na Helu. Wyssane zostały głębokie jamy, gromadzą się tam szczątki organiczne, rozkładane beztlenowo, powstają pustynie siarkowodorowe

EKSTENSYWNE PASTWISKA NA WYBRZEŻU

SOLNISKA - powstawanie

- w strefie umiarkowanej suma opadów jest większa od parowania. W glebie jest ruch pionowy wody (prowadzi do bielicowania), solniska nie powstają

- w strefie suchej duże parowanie, niewielkie opady. Woda w miarę parowania jest zasysana w górę, wynosi sole mineralne, woda wyparowuje a sole zostają. Powstają czarnoziemy np. na Ukrainie. Gdy soli (chlorki, siarczany) jest dużo glebę porasta roślinność solniskowa, wymagająca do wzrostu dużych stężeń soli (słonorośla). Dzieje się tak na suchych pustyniach w głębi lądu

- nad brzegiem morza (np. Ujście Redy) podczas przypływu podnosi się poziom wody, podczas

odpływu zostaje sól. Podczas sztormowych spiętrzeń jest podobnie.

Roślinność halofilna w Polsce - bardzo uboga. Bo wyschnięciu słonej wody sól pozostaje w glebie. Ziemia ta jest używana jako pastwiska. Największy taki kompleks był nad Zalewem Szczecińskim, obecnie jest tam kompleks trzcinowisk.

JEZIORA

- woda żyzna, przejrzysta

- przy przeżyźnieniu - zakwity glonów, specyficzny zapach (siarkowodór, metan), sinice wydzielają toksyczne substancje dla innych organizmów

- osuszanie jezior „spuszczanie wody” - zwiększenie powierzchni łąk

- Jezioro Zaspa - odbiornik popiołów z elektrociepłowni Gdańsk

RZEKI

- Narew:

Coroczne wylewy, zbocza są obrywane, wioski zalewane. We Włocławku wybudowano tamę - 30 lat później brzegi, zbocza zarosły.

- Wisła:

Stabilizowanie brzegu

STARORZECZA

Naturalna meandracja rzek

Przy wezbraniach zalewanie zatok rzecznych - aby zapobiec budowa wałów wzmacniających:

0x01 graphic

ROŚLINNOŚĆ KSEROTERMICZNA

- stepy, sawanna, pampasy

- duże wymagania odnośnie światła i ciepła

- południowa część klimatu umiarkowanego, w Polsce część płd. i płd.-wch.

- zbocza nagrzewają się do 60-70oC

- rośliny posiadają tuniki? (warstwa izolująca z obumarłych pochewek liściowych)

- powstały kilkanaście tysięcy lat temu

- używane jako ekstensywne pastwiska

- po usunięciu trawożerców - stepy zaczynają zarastać

WPŁYW CZŁOWIEKA NA PRZYRODĘ

- pola campingowe - zniszczenie roślinności, nanoszenie piasku, zagrożenie pożarowe

- bursztyniarze - wykopują głębokie dziury i ich nie zakopują

- chemia w rolnictwie - sterylne pola bez ani jednego chwasta

- Lasy: wypalanie, dewastacja przez zwierzęta: kormorany, jelenie, bobry, żurawie, zaśmiecanie

CHWASTY POLNE

- z basenu Morza Śródziemnego (z jęczmienia, prosa) wsiewane nieświadomie lub świadomie w XVIIw.

- wsiewano np. perz, aby poprawić smak pieczywa.

- pewne chwasty są pożyteczne - nie powodują obniżenia plonów

- po przeoraniu chwastów powstaje zielony nawóz (odpowiednik obornika 4t/ha)

- kąkol - stymuluje kiełkujące ziarna pszenicy

- drastyczne WYMIERANIE gatunków. Gatunki zawsze wymierały naturalnie (ok. 1 gat/milion/rok), człowiek przyspieszył ten proces (obecnie 1gat./tysiąc/rok). Gatunków jest od 5mln-30mln, średnio 17.5 mln, stąd można oszacować, że wymiera 17,5 tys. gatunków rocznie

Wymieranie - przyczyny

- bezpośrednie oddziaływanie na rośliny - zbieranie do bukietów itp.

- pośrednie oddziaływanie na zbiorowiska roślinne - np. zastępowanie drzew liściastych iglastymi - wymierają porosty, rośliny niskie; nawożenie jałowych łąk - pewne gatunki wymierają

- oddziaływanie na siedliska - odwadnianie torfu, spuszczanie wody

Stosunek powyższych przyczyn - 1:5:10

- oddziaływanie bezpośrednie na osobniki - polowanie, rzezie, wytępianie

- niszczenie siedlisk (np. bezkręgowce ginące przy osuszeniu torfowiska; pijawki będące indykatorami czystości wód - kiedy zabrudzimy jezioro, pijawki znikną)

- wprowadzanie nowych gatunków (norka amerykańska - zabija pisklęta w koloniach mew, jest prawdopodobną przyczyną wymarcia norki europejskiej; szop pracz, jenot - zwinne zwierzęta)

- skażenia - np. mutacje w wyniku promieniowania - polinezyjska mutacja rozgwiazd - nieprawdopodobna płodność i żarłoczność

- Niszczenie naturalnych biotopów np.zaorywanie - powód wymarcia konia Przewalskiego

Gatunki narażone na wymieranie:

- o wąskiej skali siedlisk - torfowce

- o wąskiej biologii - widłaki, storczyki

- o podobnych wymaganiach ekologicznych

Ochrona: rozpoznanie przyczyny -> unikanie przyczyny

OCHRONA PRZYRODY A OCHRONA ŚRODOWISKA

- ochrona środowiska zajmuje się zasobami przyrody bez rozgraniczeń

- ochrona przyrody zajmuje się wycinkami przyrody o szczególnych indywidualnych cechach (wartości naukowe, estetyczne, twórcze), poza tym te elementy są zagrożone działalnością człowieka. Jest to nauka interdyscyplinarna (połączenie nauk humanistycznych, ekon.-socj., religioznawstwa). Czerpie z innych nauk, ale posiada też swoje metody, jest nauką stosowaną.

Cele ochrony przyrody:

- kształtowanie racjonalnego i przyjaznego stosunku ludzi do przyrody

- utrzymanie naturalnych procesów ekologicznych

- zachowanie różnorodności organizmów

- zapewnienie optymalnych warunków środowiska dla roślin, zwierząt i ludzi

- racjonalne użytkowanie zasobami przyrody, zachowanie piękna krajobrazu

- odtwarzanie i pomnażanie niektórych składników przyrody zmienionych lub zniszczonych przez człowieka

Regulacje prawne

Pierwsze w Belgii w 1970r.

Czerwona lista - wykaz gatunków zagrożonych z określeniem stopnia zagrożenia

Czerwona księga - wykaz z encyklopedyczną notką, mapą rozmieszczenia, fotografią lub rysunkiem, zmiennością gatunkową stanowiskiem, zagrożeniami, sposobami ochrony, piśmiennictwem. Czerwone listy i księgi są pomocą w ochronie, ale nie mają mocy prawnej.

1980r. - ujednolicenie kryteriów zagrożeń w Polsce:

Ex - wymarłe na wolności, mogą istnieć w hodowlach zamkniętych

E - wymierające, skrajnie zagrożone i ginące, liczebność zmalała do poziomu krytycznego, gatunek nie jest w stanie się odrodzić. Wymrze, gdy nie przestanie działać czynnik ograniczający.

V- narażone na wyginięcie, zanikające, niewiele osobników, tendencja spadkowa

R - rzadkie, populacje nie są w widoczny sposób zagrożone, lecz liczebność jest mała, np. endemity (niewielki ograniczony obszar - storczyki w Pieninach, kozice w Tatrach)

O - uratowane, wydobyte z niebezpieczeństwa (europejski żubr nizinny - wyginął na wolności w 20. XXw., w oparciu o osobniki hodowlane odbudowano populację; bóbr europejski - obecnie pospolity)

I/K - o nieokreślonym zagrożeniu, brak konkretnych danych np. gatunek jest podobny do gatunku pospolitego, z tego powodu nie jest znany jego zasięg, wymaga lepszego poznania

Obecnie kryteria są ujednolicone w następujący sposób:

EX - wymarły

EV - wymarły na wolności (np. kiedyś żubr)

CR - krytycznie zagrożony

EN - zagrożony

VU - narażony

ER - niższego ryzyka

DD - niedostateczne dane

NE - nieokreślone

Rośliny w Polsce - 19-40% zagrożonych, rośliny naczyniowe 19%

Zwierzęta 7-70%, średnio 19%, kręgowce 19,5%, ślimaki 44%, małże 71%, pijawki (dobre indykatory) 48%

Obecność na liście nie zawsze oznacza czynną ochronę, czasem jest tylko pewną wskazówką postępowania,

Akt prawny, na którego podstawie chroni się gatunki - Ustawa o ochronie przyrody. Określa ona, czego nie wolno robić z gatunkami zagrożonymi.

1868 - pierwszy akt, we Lwowie. Znalazły się tam gatunki reprezentatywne dla regionu, o pięknych kwiatach, zagrożone bezpośrednim niszczeniem, ale też „szkodliwe” jak puchacz, orzeł bielik.

Z czasem dodawano do list gatunki niepozorne, o dużej wartości dla nauki, np. wyróżniki dla ekosystemu.

Obecnie (2004, znowelizowana 2008) Ustawa o ochronie przyrody bazuje na czerwonej liście i księdze. Gatunki powinny być rozpoznawalne. Jest tam ok.600-700gat roślin, grzybów, porostów, w tym roślin naczyniowych 300.

- chronione są wszystkie osobniki wraz z siedliskiem. Taki gatunek stanowi „parasol” dla innych gatunków - jest to gatunek parasolowy/osłonowy.

- chronione jest całe zróżnicowanie genetyczne gatunków, pełna zmienność. Gatunki mogą mieć różne rasy geograficzne (różne genotypy w różnych miejscach, np. żubr kaukaski i nizinny) oraz różne formy siedliskowe (np. przytulia na siedlisku słonecznym jest triploidem, na zacienionym diploidem, gdy łąka zarośnie, wyginie jedna z form. Rzeżucha łąkowa - różna ilość chromosomów w zależności od uwilgocenia gleby, przy osuszeniu łąki część ginie)

Konieczne jest chronienie siedlisk, biocenoz, na których rosną zagrożone gatunki, przywracanie optymalnych warunków dla zagrożonych gatunków.

Chronione są rzadkie, endemiczne gatunki

Chronione są na podstawie umów międzynarodowych, nawet gdy np. roślina jest pospolita w Polsce, ale rzadka w UE.

Typy ochrony:

- bierna - brak ingerencji w procesy zachodzące w przyrodzie, nawet gdy są niekorzystne dla ludzi, status miejsca nie pozwala ingerować w przyrodę.

- czynna (aktywna) - dopuszczająca wykonywanie w razie potrzeby zabiegów ochronnych, ingerujących w naturalne procesy. Ochrona czynna zazwyczaj ma na celu utrzymanie stanu środowiska, takiego jaki był w momencie obejmowania terenu ochroną. Np. przywrócenie lasu liściastego na nasadzeniach iglastych, blokowanie rowów wypuszczających wodę z torfowisk

Ochrona rezerwatowa - chroni się przestrzeń o cennych walorach przyrodniczych, w których znajdują się zagrożone gatunki.

Lista gatunków chronionych - w rozporządzeniu Ministra Ochrony Środowiska.

Roślin tych nie wolno zrywać, niszczyć, ścinać, wykopywać, zbywać i nabywać, wymieniać a także przywozić i wywozić przez granicę żywych, martwych i w postaci przetworzonej.

Wyjątki:

- dla celów naukowych - np. aby zebrać nasiona roślin z torfowiska do stworzenia w innym miejscu torfowiska niezbędna jest zgoda Ministra

- dla celów przemysłowych

Ochrona:

- Ścisła (zupełna) - zezwolenia na ewentualne odstępstwa od zakazów może udzielić wyłącznie Minister Środowiska

Ścisła bezwarunkowa - pod żadnym pozorem nie można wykorzystywać, nawet dla celów naukowych

- częściowa - rośliny pospolite, ale będące surowcem w przemyśle np. konwalia, marzanka wonna. Chroni się ich zasoby przed nadmierną eksploatacją

Ochrona strefowa (zwierzęta 1981, rośliny 2004) - chronione stanowisko i siedlisko oraz sąsiedztwo miejsca występowania. Np. poryblin Isoetes echinospora - ochronie ulega całe jezioro w którym występuje, cieniolubne paprocie na skale w lesie - trzeba chronić drzewa rosnące dookoła, zwykle chroni się 50m.

Przykładowe rośliny, grzyby chronione:

- siedliska nadmorskie - mikołajek, rokitnik, lnica wonna (występuje tylko od Słowińskiego PN do Estonii, chroniona przepisami Unii)

- szarotka, dziewięćsił, miłek wiosenny (silny alkaloid, składnik leków nasercowych - konieczne jest tworzenie upraw tej rośliny do celów farmaceutycznych), widłaki, sasanki, warzucha polska ( endemit niżu polskiego, rosła kiedyś jedynie w rejonie Pustyni na obszarach źródliskowych i w górnym biegu strumienia Biała. Cały obszar jej pierwotnego występowania wynosił kilka kilometrów kwadratowych. Z powodu działalności górniczej nastąpiło osuszenie tych terenów, w wyniku czego stanowiska naturalne zanikły. Roślina jednak w porę została introdukowana na stanowiskach zastępczych w regionie)

- lasy - długosz królewski, śnieżyce, jarząb brekinia (brzęk, rośnie w żyznych lasach liściastych, duże wymagania cieplne, wraz ze wzrostem ilości lasów iglastych zanikł), jarząb szwedzki, cis (pożądane drewno - obecny alkaloid, odporne na korniki), wawrzynek wilczełyko, przylaszczki, różanecznik żółty (tylko w Leżajsku, specjalnie dla niego utworzono rezerwat), bory sosnowe - pomocnik baldaszkowaty

- torfowiska - malina moroszka, bagno

- łąki - pełniki europejskie, wielosił, ekstensywne łąki - kosaciec syberyjski, mieczyki, goździk wspaniały, podejźrzon, nasięźrzał (paprocie)

- solniska nadmorskie - mlecznik nadmorski

- żyzne, ciepłe wody - kotewka orzech wodny, grzybień biały

- grzyby - smardze, purchawica olbrzymia, sromotnik fiołkowy; brodaczki; mchy -Leucobium glaucum (używane do dekoracji, stroików itp.)

W brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004 roku:

REZERWATY PRZYRODY

Rezerwat obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Rezerwaty mogą, lecz nie muszą mieć otulinę. Są powoływane przez RDOŚ (regionalnego dyrektora ochrony środowiska).

Liczba rezerwatów jest dokładnie nieznana. Wg: GUS (2008) - 1441 rezerwatów o powierzchni 0,54% kraju - 174 tys. ha, Krajowy Rejestr (?) 1546 rezerwatów

W pomorskim - 129 rezerwatów, 0,4% powierzchni województwa, wartość poniżej średniej krajowej, a walory przyrodnicze znacząco wykraczają poza średnią.

Klasyfikacja

- ścisłe (całkowite/zupełne) - wyłącznie ochrona bierna, zakaz ingerencji człowieka, często nawet wstępu. Rezerwaty objęte ochroną ścisłą pełnią funkcję naukową - można w nich prowadzić badania w niezakłóconych warunkach. Ingerencja jest niepotrzebna. Ciężko jest zmienić status obiektu o ochronie ścisłej na ochronę częściową. Np. w górach Świętokrzyskich podczas gradacji owadów o dużej żarłoczności (na jodły), mogła być wynikiem osłabienia drzew przez działalność człowieka - zanieczyszczenia powietrza. Nie zmieniono jednak statusu rezerwatu ze ścisłego na częściowy, nie wycięto drzew zarażonych szkodnikiem, puszcza przetrwała, jeszcze mocniejsza, odpadły drzewa słabe, nie wydarzyła się żadna katastrofa.

- częściowe - ingerencja jest dozwolona lub konieczna tylko, gdy zachodzi potrzeba zabiegów ochronnych. Jest to ochrona bierna o mniej rygorystycznym charakterze. W rezerwatach częściowych mamy zarówno ochronę bierną jak i czynną. Ochrona bierna nie jest związana z drastycznymi rygorami, ale sposób podejścia jest podobny jak w rezerwatach ścisłych. Ochrona czynna - gdy rezerwaty utworzone są na miejscach poprzedniej działalności człowieka, np. bory iglaste na stanowisku lasów liściastych, odwodnione torfowiska. Ma na celu przywrócenie naturalnego stanu, np. pierwotnego drzewostanu liściastego, zatkanie rowów melioracyjnych. Efekt ten jest szybki, polega na przywróceniu składu siedliskowego fitocenoz, aż do znaturalizowania środowiska. Inny przykład - siedliska utworzone w wyniku działalności człowieka, ulegają zniszczeniu w wyniku zaprzestania tej działalności np. koszenia - zarastanie trzcinowisk, łąk (Biebrza, Wyspa Sobieszewska). Przywrócenie tej działalności jest niezbędne do ochrony, ingerencja człowieka musi być trwała.

Rodzaje ochrony czynnej:

- stabilizująca - zachowanie obecnego stanu, np. niezmienianie warunków wodnych, brak nawożenia

- renaturalizacyjna - przywrócenie stanu naturalnego lub optymalnego, np. Biebrza

- kreatywna - utworzenie nowych form, celowa zmiana istniejącego stanu np. kopanie zagłębień symulujących starorzecza w Niemczech - umożliwienie życia żab, gniazdowania ptaków wodnych

- eksperymentalna - ukierunkowana w celu zdobycia informacji, doskonalenia metodyki. Nieznany jest próg odporności przyrody, gdy przekroczymy, możemy zniszczyć przyrodę, np. pogorzeliska - nie wiemy, co było przedtem, chcemy wywołać sztuczny pożar, aby symulować doświadczalnie, co było przedtem

- rezerwaty leśne - 720

- florystyczne - 180

- stepowe - 35

- słonoroślowe - 4

- torfowiskowe - 150

- wodne - 30

- faunistyczne - 140

- przyrody nieożywionej - 70

- krajobrazowe - 110

Klasyfikacja ta jest niedoskonała. Np. gdy nazwiemy rezerwat florystycznym, nie wiadomo, jaka dokładnie to flora, gdy krajobrazowe - uznajemy tylko estetyczne walory krajobrazu. Nie wiadomo, co zrobić z rezerwatami krajobrazowymi, gdzie jest zarówno las, jezioro, rzeka, są one nie tylko piękne, ale i są ponadekosystemalnymi wycinkami biosfery. Brak w tej klasyfikacji rezerwstów klifowych, wydmowych, w czasie tworzenia tej klasyfikacji nie było rezerwatów tego typu

- główny typ ekosystemu: typ leśny i borowy, łąkowy, pastwiskowy,zaroślowy, słonorośl owy, wydmowy, podziemny, torfowiskowy, skalny, uprawowy, ekosystemów różnych (łączy ekosystemy -np. las i jezioro)

Podtyp - np. las nizinny, wyżynny, górski

- ze względu na dominujący przedmiot ochrony: rezerwat florystyczny, fitocenotyczny, grzybów (biocenotyczny i fizjocenotyczny), faunistyczny, geologiczny i glebowy, krajobrazowy, nasadzeń i upraw, kulturowy

Ostateczna klasyfikacja - kombinacja tych dwóch klasyfikacji np. florystyczny roślin zarodnikowych, podtyp lasów i borów nizinnych

Kiedyś rezerwaty tworzony ze względu na to, że tereny były ładne, były tam jakieś ciekawostki przyrodnicze, natomiast brakowało rezerwatów chroniących typowe środowiska, np. bory sosnowe, dlatego powstała „Racjonalna sieć rezerwatów przyrody”. Rezerwaty przyrody stanowią planowo rozmieszczoną sieć.

Funkcje rezerwatów:

- naukowo-dokumentacyjne - dokumentacja zjawisk biologicznych, fiz.-chem., relacji człowiek-środowisko

- naukowo-badawczo-obserwacyjne - ciągłe zachodzenie procesów, eksperymenty, rezerwaty jako próby zerowe, punkty odniesienia, wzorce do kopiowania w zagospodarowaniu przestrzennym . Np. w jakich warunkach glebowych najlepiej rosną drzewa, które chcemy uprawiać

- monitoring - ekologiczny, techniczny

- naukowo - edukacyjne - miejsca do pokazywania sudentom, uczniom, jak wygląda przyroda, doskonalenie metod ochrony przyrody

PARKI KRAJOBRAZOWE

Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze,

historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju.

Na obszarach graniczących z parkiem krajobrazowym może być wyznaczona otulina. Grunty rolne, leśne i inne ziemie w granicach parku zostawia się w użytkowaniu gospodarczym. Ogranicza się przemysł tylko do zakładów na potrzeby lokalne. Parki Tworzy się na mocy rozporządzenia Wojewody.

W województwie pomorskim - Nadmorski Park Krajobrazowy, Półwysep Helski, Trójmiejski Park Krajobrazowy, Wzgórza Kaszubskie, Wdzydzki PK, Dolina Słupi, Zaborski, Mierzeja Wiślana, fragment Pojezierza Sławińskiego i Borów Tucholskich

Jest to najtrudniejsza forma ochrony - chroni się przyrodę, krajobraz i kulturę (trójochrona - dziedzictwo) w warunkach racjonalnego użytkowania (pogodzenie różnych, często sprzecznych celów - inne dla lokalnej społeczności, inne dla przyrody). Ujście Warty - park powstał na wniosek lokalnej społeczności, tereny były nieużyteczne gospodarczo, a rozwinęła się tam turystyka (birdwatching). Mazurski PK - przeciwna sytuacja, ludzie są przeciwni, chcą bardziej agresywnej turystyki, szkodliwej dla przyrody - łódki itp. W takich przypadkach należy edukować społeczeństwo, zabiegać o poparcie.

Parki są obecnie tworem zróżnicowanym - np. mamy park krajobrazowy na polach grunwaldzkich, nad jeziorem Gopło - tereny nieciekawe przyrodniczo, ale ciekawe historycznie. Często są tworzone w ramach Natura 2000.

Zagrożenia:

- przeinwestowanie bazy rekreacyjno-turystycznej - zagrożenie dla przyrody

Zyski:

- strefy ochronne wód pitnych - np. zlewnia wód Raduni

- miejsca produkcji zdrowej żywności

- właściciele terenów (Natura 2000) dostają rekompensaty finansowe za ograniczenia (np. dopłaty dla rolników za posiadanie na swoim terenie derkacza - 1500zl/ha), dopłaty bezpośrednie z funduszy UE

- tereny rekreacyjne, turystyczne - lecz gdy zbyt dużo działek turystycznych, odchodzą potencjalni klienci, którzy chcą oglądać niezniszczoną przyrodę

OBSZARY CHRONIONEGO KRAJOBRAZU

Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych.

Cel - zapewnienie powiązania tworów poddanych ochronie, ochrona ciągów przyrodniczych, łączą różne regiony.

Najlepiej zachowane przyrodniczo są parki narodowe i rezerwaty. Niższe rygory i wyższe udostępnienie - parki krajobrazowe, niskie rygory i wysokie udostępnienie - obszary chronionego krajobrazu. Łącznie te 4 składniki stanowią Krajowy System Obszarów Chronionych.

W Polsce 500 obszarów, zajmują 21,5% powierzchni kraju

FORMY OCHRONY INDYWIDUALNEJ:

- pomniki przyrody

- stanowiska dokumentacyjne

- użytki ekologiczne

- zespoły przyrodniczo-krajobrazowe

Są tworzone na mocy rozporządzenia Wojewody albo uchwały rady gminy. Mogą być wprowadzone zakazy i ograniczenia (jak w rezerwatach).

POMNIKI PRZYRODY

Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. W Polsce jest 36 000 pomników, z tego 2/3 to drzewa.

STANOWISKA DOKUMENTACYJNE

Stanowiskami dokumentacyjnymi są niewyodrębniające się na powierzchni lub

możliwe do wyodrębnienia, ważne pod względem naukowym i dydaktycznym, miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych.

Stanowiskami dokumentacyjnymi mogą być także miejsca występowania kopalnych szczątków roślin lub zwierząt.

Chronione są struktury widoczne jak i ukryte (formy geologiczne).

180 stanowisk w Polsce

UŻYTKI EKOLOGICZNE

Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki

wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska,

wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania.

Cechy ciekawe przyrodniczo, ale zbyt mała powierzchnia, zbyt mało walorów, aby utworzyć rezerwat, mogą być „poczekalnią” do utworzenia rezerwatu.

ZESPOŁY PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWE

Zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi są fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne.

W Polsce jest ponad 200 zespołów (230-250).

OCHRONA GATUNKOWA

Trzy grupy gatunków:

- rzadkie i zagrożone

- użyteczne (np. ryby)

- pożyteczne (np. owady zapylające)

- ochrona dziko występujących zwierząt i ich siedlisk (gatunki rzadkie, endemiczne, podatne na zagrożenia, objęte porozumieniami międzynarodowymi - zwierzęta wędrowne).

- ustawa o ochronie przyrody - szczegółowe zakazy i przyzwolenia dotyczące zwierząt chronionych, listy gatunków chronionych (2004r.)

W stosunku do gatunków dziko występujących zwierząt zakazuje się:

1) umyślnego zabijania, okaleczania i chwytania;

1a) transportu, pozyskiwania, przetrzymywania, chowu i hodowli, a także posiadania

żywych zwierząt;

2) zbierania, przetrzymywania i posiadania okazów gatunków;

3) umyślnego niszczenia ich jaj, postaci młodocianych i form rozwojowych;

4) niszczenia ich siedlisk i ostoi;

5) niszczenia ich gniazd, mrowisk, nor, legowisk, żeremi, tam, tarlisk, zimowisk

i innych schronień;

6) wybierania, posiadania i przechowywania ich jaj;

7) wyrabiania, posiadania i przechowywania wydmuszek - aby zapobiec np. porzuceniu lęgu przez ptaka;

8) preparowania okazów gatunków;

9) zbywania, nabywania, oferowania do sprzedaży, wymiany i darowizny okazów

gatunków;

10) wwożenia z zagranicy i wywożenia poza granicę państwa okazów gatunków (w celach naukowych konieczne są zezwolenia);

11) umyślnego płoszenia i niepokojenia;

12) fotografowania, filmowania i obserwacji, mogących powodować ich płoszenie

lub niepokojenie;

13) przemieszczania z miejsc regularnego przebywania na inne miejsca;

14) przemieszczania urodzonych i hodowanych w niewoli do stanowisk naturalnych. Np. wpuszczenie innych geograficznie ras sokołów wędrownych zniszczyło unikalne regionalnie genotypy.

Ochrona gatunków:

- ścisła - zmierza do maksymalnego ograniczenia ich śmiertelności. Wraz z ochroną naturalnych siedlisk występowania oraz tzw. ochroną ex situ (z łaciny „poza miejscem”), np. w ogrodach zoologicznych i botanicznych, zmierza do ocalenia niektórych gatunków przed wyginięciem

- częściowa - przy gatunkach uciążliwych, występujących masowo, powodujących szkody w gospodarce (kormorany, bobry). Kormorany - duży apetyt, szczególnie, gdy wychowują młode, ale jedzą głównie chwast rybny (jazgarz, babka). W Polsce w Kątach Rybackich jest ¼ populacji europejskiej. Bobry - niemal wymarłe w Polsce w XX w., reintrodukcja zakończona sukcesem, obecnie występują w nadmiarze (zatopione lasy, ogrody, sady). Zaleta - zwiększają retencję wodną krajobrazu. Wrony, sroki - też objęte ochroną częściową.

Gdy gatunki objęte ochroną są „szkodliwe”:

- zabijanie - zezwolenia wydawane wyjątkowo rzadko

- w okresie lęgowym płoszenie - mniej o 1 pokolenie - kormorany, sroki (sroki wyjadają jaja i pisklęta ptaków wróblowych w miastach, są w dużej ilości, aby zmniejszyć ich ilość w Warszawie podkładano do gniazd drewniane atrapy jaj). Bobry przesiedlane są na razie z miejsca na miejsce, tam gdzie ich jeszcze nie ma, ewentualnie eksportowane do Holandii, Francji.

Dla zwiększenia skuteczności ochrony są chronione miejsca lęgowe ponad 20 gatunków zwierząt (wilki, niedźwiedzie, żołędnica, nietoperze, 18 gatunków ptaków - bielik, bocian czarny, kraska, cietrzew, głuszec, puchacz, kania, orliki, gadożer). Objęte ochroną są wszystkie gniazda. Ochrona całoroczna, nie można dokonywać zmian. Do 500m wokół gniazda nie można dokonywać żadnych zabiegów, które mogłyby zakłócać spokój rzadkim ptakom drapieżnym i ich lęgom. Inne gatunki objęte ochroną strefową - żółw błotny, wąż Esculapa, gniewosz plamisty, iglica mała.

Niektóre gniazda można niszczyć - ptaki śpiewające używają jeden sezon. Usunięcie gniazda jest nawet wskazane - ptaki widząc stare gniazdo mogą uznać, że teren jest zasiedlony. Można czyścić wnętrza budek lęgowych, aby zapobiec rozwojowi pasożytów. Gniazdo bociana białego osiąga wagę 0.5t, gdy powoduje zagrożenie, ze względu na bezpieczeństwo można je zniszczyć, ale zostawić np. koło, na którym ptaki będą mogły założyć nowe gniazdo.

Obrączkowanie ptaków i nietoperzy - miejsca, liczba osób muszą być ściśle określone, trzeba zdać trudny egzamin, aby zdobyć uprawnienia.

Te przepisy nie dotyczą zwierząt w niewoli, w zoo, zwierzyńcach.

Samo wpisanie gatunku na listę zwierząt chronionych nie wystarcza - trzeba podjąć konkretne działania, chronić biotopy, tworzyć rezerwaty. Np. skójka perłorodna - wymaga czystej wody, gatunku ryby, w której skrzelach jej larwy mogą żerować.

Prawo łowieckie

Określa zasady łowiectwa (najstarsze zasady pochodzą ze Szkocji, Anglii z XII-XIII w.). określone są dozwolone okresy polowań (nie można polować w okresie rozrodu), rodzaje broni (myśliwska, nie wojskowa), limit liczby zwierząt odstrzelonych.

Łowiectwo obejmuje: hodowlę i ochronę zwierzyny oraz jej pozyskiwanie w drodze polowań lub odłowów, a następnie wprowadzenie do obrotu gospodarczego.

Z powodu braku dużych drapieżników, człowiek przejmuje ich funkcję. Drapieżniki są naturalnymi selekcjonerami - zabijają sztuki stare i chore. Odstrzeliwane są zwierzęta będące w nadmiarze, np. dziki mogą zryć cały park, jelenie stratować torfowisko.

- Łosie na pewnej wyspie - gdy zimą zamarzło morze i w ten sposób wilki mogły się na nią przedostać, zredukowały liczbę łosi z 3000 do 500, ale zostały tylko sztuki zdrowie i silne, populacja wilków i łosi po pewnym czasie uległą stabilizacji.

- Ochrona wilka - 50 lat temu był wyjęty spod prawa, można go było zabijać, potem uznano go za zwierzę łowne, ustalono okresy ochronne. Zagrożenia - mieszanie się z psami domowymi. W miejscach, w których żyją wilki, kryteria ochrony są bardziej rygorystyczne. Wilki potrafią przejść jednej nocy do 150 km. Aby chronić zwierzęta, tworzy się korytarze ekologiczne - miejsca, w których są szlaki migracji zwierząt i roślin, tworzy się bezkolizyjne przejścia nad liniami kolejowymi, autostradami.

Prawo rybackie

Dotyczy ryb i raków. Ustanawia się:

-okresy ochronne

- wymiary ochronne - ochrona młodych osobników

- sposoby połowów, pewne rodzaje sieci są zakazane np. włoki - sieci wleczone po dnie, niszczą dno rzeki, zatoki; wielkość ok w sieci

- limity połowów

- zarybianie

Ustawa o ochronie praw zwierząt (1997r.)

Zwierzę, jako istota żyjąca, zdolna do odczuwania cierpienia, nie jest rzeczą. Człowiek jest mu winien poszanowanie, ochronę i opiekę.

- zabijanie zwierząt musi być humanitarne, powodować jak najmniej cierpienia (np. zwierzęta w rzeźni nie mogą widzieć i słyszeć innych zabijanych zwierząt)

- zwierzęta domowe - znęcanie się nad nimi podlega karze grzywny, można odebrać zwierzę właścicielowi

- rygory dotyczące eksperymentów na zwierzętach - komisja etyki wydaje zezwolenia

KRAJOBRAZY

- pierwotny - wykazuje zdolność do samoregulacji, równowaga biologiczna nie jest zachwiana przez człowieka

- naturalny - częściowa zdolność do samoregulacji, jednak nie zawierają istotnych elementów przestrzennych wprowadzonych w wyniku działalności człowieka, w Polsce tereny z dominacją lasów, góry

-półnaturalny - np. łąki

- kulturowy - zachwiana zdolność samoregulacji i wymagają ochrony, pod wpływem intensywnej działalności człowieka

- rolniczy - np. pola

- rozproszony - mozaikowy

- przemysłowy

Krajowa sieć ekologiczna ECONET

Krajowa sieć ekologiczna ECONET-POLSKA jest wielkoprzestrzennym systemem obszarów węzłowych najlepiej zachowanych pod względem przyrodniczym i reprezentatywnych dla różnych regionów przyrodniczych kraju, wzajemnie ze sobą powiązanych korytarzami ekologicznymi (zwykle dolinami rzecznymi), które zapewniają ciągłość więzi przyrodniczych w obrębie tego systemu.

Pokrywa 46% kraju. Składa się ona z obszarów węzłowych i łączących je korytarzy ekologicznych, wyznaczonych na podstawie takich kryteriów, jak naturalność, różnorodność, reprezentatywność, rzadkość i wielkość.

- punkty wyjścia do sieci obszarów chronionych - sieci te nakładają się z korytarzami wędrówek zwierząt

Obszary chronione muszą być reprezentatywne dla danego regionu - pobrzeża - Parki Narodowe: Woliński, Słowiński, Ujście Warty, pojezierza - Drawieński, Tucholski, Wigierski, wielkie doliny rzeczne - Biebrzański, Narwiański, centralna Polska - Kampinoski, Wielkopolski, równiny - Poleski, pogórza - Świętokrzyski, Roztoczański, wyżyny - Ojcowski, góry - Karkonoski, Gór Stołowych, Tatrzański, Pieniński, Magurski, Bieszczadzki. Projektowane: Mazurski, Jurajski, Turnicki.

PARKI NARODOWE

Park narodowy obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1 000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe.

Tworzy się w celu zachowania różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej i walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody oraz odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów.

Obszar PN jest udostępniony do celów naukowych, edukacyjnych, kulturowych, turystycznych, rekreacyjnych oraz sportowych w sposób, który nie wpływa negatywnie na przyrodę PN, np. szlaki turystyczne całoroczne lub sezonowe lub ochrona ścisła, całoroczne zamknięcie, na wejście wymagane zezwolenie dyrektora PN.

Otulina - strefa buforowa, chroniąca przez wpływem z zewnątrz, wydzielony obszar ochronny wokół chronionego przyrodniczo terenu, na którym działalność człowieka nie może negatywnie oddziaływać na przyrodę obszaru chronionego.

PN powstaje na mocy uchwały Rady Ministrów. Ma dyrekcję, Radę Parku (organ doradczy dyrektora, naukowcy prowadzący badania, organizacje społeczne), pracownie naukowe (monitoringi, dokumentacja), bibliotekę (publikacje o tym PN)

Planuje się powiększenia parków, do 26 - 1,5% powierzchni kraju

OCHRONA EKOSYSTEMÓW

Chronimy ekosystemy, bo:

- są to miejsca, środowiska życia gatunków chronionych

- za walory same w sobie

Ochrona różnorodności biologicznej oznacza systemowe działania podejmowane na rzecz trwałego zachowania wszystkich elementów różnorodności biologicznej w miejscach ich naturalnego występowania (ochrona in situ) oraz zagrożonych gatunków, podgatunków i odmian poza miejscami ich naturalnego występowania bądź powstania (ochrona ex situ).

- Ochrona różnorodności powoduje zwiększenie ochrony biocenoz itp. Chronić należy procesy naturalne, a nie chwilowe stany

-Ochrona lasów jest ochroną całego regionu dookoła - lasy wpływają korzystnie na otoczenie. Chroniąc rzeki, jeziora, torfowiska, powodujemy utrzymanie poziomu wód gruntowych. Chroniąc siedliska chronimy gatunki tam żyjące.

- Często, aby chronić ekosystem, wystarczy zmiana narzędzi, kierunku koszenia łąk, czy też zmiana gatunku wypasanego.

- dobre jest tworzenie sztucznych układów przyrodniczych, emitujących warunki naturalne, np. stawy przy autostradach to teren idealny dla ptaków brodzących. Ochrona biocenoz ważnym elementem ochrony przyrody. Kluczowe znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej np. w przestrzeni rolniczej mają: zadrzewienia śródpolne, oczka wodne i torfowiska, miedze, ekstensywnie użytkowane łąki i pastwiska, w lasach - martwe drewno, starodrzewia.

Ochrona różnorodności biologicznej to rozszerzenie ochrony gatunkowej o całe siedliska i regiony (amplituda geograficzna).

Trzy poziomy:

- genetyczny (najniższy poziom) można prognozować, rozprzestrzenienie puli genowej wyselekcjonowanych populacji i osobników, w warunkach optymalnych dla nich siedlisk

- gatunkowy - najlepiej poznany, najczęściej się nim posługujemy

- ekosystemalny - trudny do badań

Pojawienie się różnorodności biologicznej oznacza bogactwo na tych 3 poziomach.

Cztery grupy/opcje motywujące ochronę:

- katastroficzne

- filozoficzno-moralno-idealistyczno-religijne

- ekonomiczno-pragmatyczne - na ochronie przyrody można zarobić - koncerny farmaceutyczne (leki z roślin), pszczoły - zapylanie

- naukowe - wszystko jest bezcenne, utrata jakiegoś gatunku to bezpowrotna utrata genotypu w przyrodzie, każdy układ jest niepowtarzalny

APSEKTY MIĘDZYNARODOWE OCHRONY PRZYRODY

Istnieją międzynarodowe sieci ochrony przyrody:

- światowe rezerwaty ochrony biosfery - chronione są biomy najcenniejsze (400) w 100 państwach. W Polsce mamy 9 rezerwatów biosfery: Parki - Białowieski, Bieszczadzki, Karkonoski, Kampinoski, Babiogórski, Poleski, Słowiński, Tatrzański, Jezioro Łuknajno. Planowane np. Gór Stołowych, Biebrzański, Dolina Odry, Roztoczański

- Konwencja CITES - o handlu dzikimi zwierzętami i roślinami, np. koralowce, gady

- Konwencja CMS - o ochronie wędrujących gatunków dzikich zwierząt

- Konwencja RAMSAR - o obszarach wodno-błotnych, znaczenie dla populacji ptaków wodnych. W Polsce 14 - Jezioro Łuknajno, Oświn, Karaś, Świdwie, Drużno, Park Słowiński, Biebrzański, Narwiański, Poleski, Wigierski, Stawi Milickie

- Konwencja Paryska - o światowym dziedzictwie kulturowo-przyrodniczym, 887 obiektów w 137 krajach. Stare miasto Kraków, kopalnia soli w Wieliczce

- Konwencja Berneńska - siedliska naturalne przyrodniczo, dzikiej przyrody

Ważne jest podejmowanie działań administracyjnych, żeby chronić faunę i florę, ptaki wędrowne, naturalne siedliska na obszarach przygranicznych

- NATURA 2000 - program utworzenia w krajach Unii Europejskiej wspólnego systemu (sieci) obszarów objętych ochroną przyrody. Podstawą dla tego programu są dwie unijne dyrektywy: Dyrektywa Ptasia i Dyrektywa Siedliskowa (Habitatowa). Celem programu jest zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, które uważa się za cenne i zagrożone w skali całej Europy. Wykaz gatunków , które mają status częściowo chronionych, wykaz typów ekosystemów, które wymagają ochrony, 81 siedlisk przyrodniczych

- Konferencja Narodów Zjednoczonych - Szczyt Ziemi w Rio de Janeiro, agenda 21 krajów, ochrona na poziomie gatunkowym, ekosystemalnym

- Konferencja Helsińska - o ochronie środowiska morskiego obszaru Bałtyku (woda, dno i organizmy żywe)

- Konferencja państw bałtyckich w Gdańsku - podpisano Konwencję o Rybołówstwie i Ochronie Żywych Zasobów Morza Bałtyckiego


Wyszukiwarka