Prof. dr hab. Krystyna Waszakowa - METODOLOGICZNE PROBLEMY JĘZYKOZNAWSTWA SYNCHRONICZNEGO

przedmiot współ jęz
Ogólny podział nauk	by określić daną naukę, trzeba podać jej: przedmiot materialny (wycinek rzeczywistości); przedmiot formalny (określić, z jakiego pkt. widzenia ten przedmiot materialny będzie rozpatrywany); cel; metodę. Nauki zarazem aprioryczne(bez odwoływania się do doświadczenia zmysłowego), dedukcyjne (niesprzeczność - nie zawiera pary wyrażeń sprzecznych (p i nie p);zupełność (mocność) - dowolne zdanie poprawne lub jego negacja jest twierdzeniem (zdaniem dowiedzionym) tego systemu; rozstrzygalność - gdy jest metoda stwierdzenia, czy dowolne wyrażenie systemu jest twierdzeniem (zdaniem dowiedzionym) systemu. niezależność aksjomatów) i formalne (zajmują się badaniem świata form, takich jak twory matematyki i logiki.)= matematyczne, logika formalna, językoznawstwo matematyczne Nauki zarazem: aposterioryczne (oparte na doświadczeniu), indukcyjne (empiryczne) i realne (badają rzeczywistość materialną)= przyrodnicze i nauki humanistyczne = podawane są podziałom: nomotetyczne i idiograficzne; nomologiczne i typologiczne; przyrodnicze i humanistyczne
Nauki nomologiczne	Od nomologia «nauki zajmują się wykrywaniem prawidłowości i formułowaniem ogólnych praw na ukowych» Zadanie = formułowanie praw - taki charakter ma większość nauk przyrodnicz, np. fizyka, chemia, mineralogia
Typologiczne	metodol. nauki teoret., których gł. celem jest uporządkowanie log., klasyfikacja lub typologia zjawisk w określonej dziedzinie. zmierzają do konstruowania typologii = grupowania przedmiotów na zasadzie podobieństwa do przedmiotu wzorcowego = typu
Ideograficzne	dążą do poznania i opisu faktów jednostkowych w ich konkretnej postaci. Przykładem jest według niektórych historia.
Miejsce nauk humanistycznych wśród innych typów nauk.	Miejsce uszczegółowione; Jest czymś między naukami ścisłymi a psychologią, medycyną, filozofią, antropologią, kulturą aposterioryczne, indukcyjne, realne; przeciwstawne do przyrodniczych Nauki humanistyczne badają wytwory człowieka (arterfakty), jego kulturę, myślenie, idee, związki społeczne..., to dziedzina przedmiotów mających znaczenie np. psychologia (tzw. rozumiejąca), socjologia, ekonomia, prawo, historia, filologia, nauki o sztuce Humanistykę wyróżnia przedmiot (sam człowiek), a nauki ścisłe (matematyczne i przyrodnicze) wyróżnia metoda. Przedmiot jest badaczowi dany w całej swej złożoności, a badanych obiektów zazwyczaj nie można wyizolować z ich środowiska. Człowiek i jego kultura to przedmiot badań bardziej złożony niż niejeden stworzony w umyśle badacza system dedukcyjny czy stworzony w laboratorium układ zależności fizycznych. Przy tak wielu zmiennych ustalenia nauk humanistycznych nie mają dokładności osiąganej w naukach ścisłych. Nacisk na interpretację i aksjologię
Swoistość nauk humanistycznych	INTUICJA: Przełom antypozytywistyczny = odrzucenie metod indukcyjnych w humanistyce INTUICJA badacza (wczucie się) jako sposób uzasadniania twierdzeń pierwotnych - Spranger, Cassirer, Rickert, Weber, Husserl, Ingarden Wilhelm Dilthey - nauki o duchu - o ludzkich wytworach i czynnościach funkcjonujących poza psychiką jednostek, mających cechy fizyczne i ponadto mających znaczenia. Cechy fizyczne artefaktów mogą być poznane tylko przez doświadczenie zewnętrzne, sensy tylko przez doświadczenie wewnętrzne (introspekcję) ROZUMIENIE: OŚWIADCZENIE WEWNĘTRZNE umożliwia ZROZUMIENIE cudzych przeżyć. ROZUMIENIE - polega na powtórzeniu przez podmiot poznający tej samej całości przeżyciowej, która znalazła wyraz w określonym przejawie życia duchowego innej jednostki.  Zatem w naukach humanistycznych za przesłanki ostateczne uznaje się: - zdania przyjęte a priori (nieoparte na doświadczeniu zmysłowym) - zdania przyjęte a posteriori (oparte na doświadczeniu zmysłowym) - zdania będące rezultatem ROZUMIENIA innych ludzi i ich artefaktów WARTOŚCIOWANIE INTERPRETACJA Cechy nauk humanistycznych: Przedmiot badania to człowiek i wszystko, co go dotyczy Inny sposób badania i opisu niż w przyrodniczych			WYKŁAD Dynamiczny rozwój - powstają nowe interdyscyplinarne dziedziny, a co za tym idzie nowe metodologie Humanistyka to nauka - ma swoje aksjomaty; nie jest dyscypliną zamkniętą ale charakteryzuje się siatką założeń; Pojawiają się kontrowersje, jeśli chodzi o ustalenie jej stosunku do językoznawstwa Przedmiot to człowiek z wykluczeniem determinizmu Reprezentują zjawiska i wyjaśniają związki bez uwzględnienia aspektu przyczynowo - skutkowego
Różne rozumienia pojęcia kultury	WYKŁAD Zainteresowana człowiekiem - co łaczy ją z humanistyką - i wszystkimi aspektami związanymi z ludzkością Przedmiot interpretacji to dzieła rak ludzkich
Interpretacja (rozumienie) jako podstawowe pojęcie nauk humanistycznych; interpretacja w języku.	- rodzaj wyjaśnienia - procedura badawcza polegająca na przyporządkowaniu sensu określonym czynnościom i wytworom Eksplanandum = to, co do wyjaśnienia - reprezentuje określoną czynność bądź określone cechy wytworu tej czynności Eksplanans (to, co wyjaśnia) obejmuje założenie o racjonalności oraz opis społecznie zrekonstruowanej wiedzy i wartościowań podmiotu Przedmiotem interpretacji są ludzkie przeżycia, itp. WYKŁAD Cecha specyficzna humanistyki (Pelc) - to łączy ją z dziedzinami ścisłymi Powtarza schematy składniowe Przedmiot interpretacji to dzieła rak ludzkich - językoznastwo w tym wypadku nie może być kulturalne i ahistoryczne W zdaniach interpretacyjnych formułowane są sądy i opinie
Problem wartościowania.	POZYTYWIZM: nieobecność wartościowania regulowana przez normę neutralizmu aksjologicznego DILTHEY: wartościowanie jest w humanistyce niezbędnym metodologicznie składnikiem procesu poznania; bez wartościowania nie ma poznania; każdy akt rozumienia zawiera wartościowanie		WYKŁAD Wartościowanie to element semantyki Wartościowanie to przedmiot nauk, bo człowiek wciąż wartościuje Antropocentryczne Cecha specyficzna humanistyki (Pelc) Obecne w lingwistyce np. przy odróżnieniu różnych tworów słowotwórczych Są jednostki w języku specjalnie nastawione na wartościowanie np. dobry - zły = Język pełni zatem funkcję wartościującą Wartościowanie jest opisane w semantyce rozumienia (interpretacji)
Miejsce językoznawstwa w obrębie innych nauk	Aprioryczne ; Dedukcyjne; formalne Nauka humanistyczna w aspekcie nie przyrodniczym	Cechy języka: rozwija się dzięki kontaktowi z innymi dziedzinami - interdyscyplinarny pełni f-cje reprezentatywną, fatyczną - zaznaczającą łączność; jest abstraktem mającym potencję posługuje się schematami i szablonami, co ułatwia komunikację tworzy frazematykę i wypowiedzi konwencjonalne -pogranicze wiedzy encyklopedycznej a tekstu użycia jęz konwencjonalny

Od tekstu do systemu i odwrotnie	system - uczymy się od urodzenia i w trakcie zycia; bazuje na schematach; tekst - strefa użycia systemu
Współczesne interpretacje binarnej opozycji langue i parole	pierwszym, który odróżnił system od użycia systemu był Ferdynand de Soussere z nim Jan Badoine de Courtenay 2 TERMINY WPROWADZONE PRZEZ FERDYNANDA DE SOUSSANE OPISUJĄCE CAŁY SYSTEM I UŻYCIE ANGUE PAROLE system, potencja język wraz z kodem i kompetencją abstrakcyjność społeczność[język dany jest całej społeczności] potencjalność [na bazie własnego systemu jesteśmy w stanie tworzyć własna wypowiedź] organiczność [słownik i gramatyka są ograniczone] psychiczność [istnieje w naszej psychice] użycie systemu przy konkretnej, istniejącej sytuacji mówienie, tekst, wypowiedź praktyczne zastosowanie kodu i jego realizacja konkretyzm [dana wypowiedź jest konkretna, jednostkowa] aktualność [tu i teraz, w danym czasie, mscu i sytuacji ograniczonej] nieograniczoność [to o czym będę chciała mówić zależy ode mnie] fizyczność [ruch wiązdeł głosowych - konkrene zdarzenie fizyczne] ta opozycja jest szczególnie widoczna, kiedy w języku pojawia się nie tylko jednostkowe, nowe użycie, ale gdy wypowiedź jest odtwarzana[wcześniej zasłyszane i powtarzane wypowiedzi - znaczenie jest takie samo, ale sytuacja inna]
Triada: system, norma, uzus	system - uczymy się od urodzenia i w trakcie zycia; bazuje na schematach; Uzus językowy (zwyczaj językowy) przyjęty w danej społ sposób posługiwania się systemem jęz, jego jednostkami i regułami ich łączenia podstawa kształtowania się normy jęz - jeśli pewne elementy, początkowo uznawane za niepoprawne, staną się szeroko rozpowszechnione, a tym samym zaczną należeć do uzusu, to uzyskają one status poprawnych w ramach normy użytkowej, skąd po jakimś czasie mogą przejść do normy wzorcowej. norma pojęcie z językoznawstw normatywnego. Norma opisuje elementy systemu jęz. uznawane za wzorcowe i poprawne, motywując to względami historycznymi, tradycją i kulturą językową, estetyką i uzusem. obejmuje gramatykę (normatywną), ortografię (zasady pisowni), ortofonię (zasad wymowy) oraz słowniki poprawnościowe. Tylko na gruncie normy możliwe jest mówienie o błędzie językowym. skodyfikowana - pojawia się w związku z powstaniem literatury piśmienniczej w danym języku. Norma językowa kodyfikuje przede wszystkim formę pisaną danego języka Norma a język mówiony Stosunek może być różny. Współczesny jęz pl. = duża zgodność między jęz pisanym, mówionym, a potocznym. Różnice między nimi są niewielkie - raczej wyjątek niż zasada. W Pl. łączy się rozwojem pl. po II wojnie św. W odniesieniu do wielu jęz skodyfikowana norma jęza obejmuje praktycznie tylko jęz pisany. Faktycznie używana forma jęz mówionego odbiega od formy pisanej i nie są to tylko różnice będące wynikiem odmienności jęz mówionego, potocznego. Bywa, że jęz pisany jest w ogóle synonimem jęz literackiego (dosłownie język ogólny, powszechny) różniąca się od języka pisanego na płaszczyźnie fleksji, morfologii i syntaktycznej. Np. w Niemczech, Austrii i używana jest głównie w formie pisanej, zaś formy ustnej używa się w szkolnictwie (alek zajęcia np. z matematyki sąbardzo często w dialekcie), w radiu i telewizji (obok dialektu) i w kontaktach z obcokrajowcami. Norma językowa zmienia się w czasie i jest wewnętrznie zróżnicowana. Współczesne ujęcia normatywne polszczyzny wyróżniają: normę wzorcową, normę użytkową. Norma pisowni - zajmuje się tym ortografia. W jęz. posługujących się alfabetami rzadko się zdarza, aby norma dopuszczała kilka form pisowni danego słowa. Problem dotyczy głównie wyrazów obcych.

Problemy teoretyczno-metodologiczne badania tekstu.	Problemy teoretyczne Ogólne znaczenie tekstu może być bardzo zróżnicowane: liryka, proza, rysunek, komiks, rebus, sms, umowa, nakazy, reklama, … - teksty mówione, ikoniczne, pisane (można w nich wydzielić temat i okreslić sens) Z pkt. widzenia lingwistyki to: struktury zamknięte językowo i semantycznie, o linearnym łańcuchu znaków, zdeterminowane kontekstowo, struktura wiedzy i kognitywny konstrukt. Ma spełniać 7 kryteriów: spójny, koherencyjny, intencjonalny, akceptabilny, informatyczny, sytuacyjny, intertekstowy. Metodologia badania tekstu Tekst należy do dziedzin interdyscyplinarnych Łączy się z: teoria lit, literaturoznawstwo, retoryka, psychologia, socjologia, pedagogika, filozofia W językoznawstwie rozpatrywany z pkt widzenia języka Schemat Dijka: Lata 60 - Największą uwagę zwraca się na zdanie Lata kolejne - zainteresowanie jęz mówionym - narodziny lingwistyki tekstu Lata 70, 80, 90 - tekst jako zdarzenie komunikacyjne
tekst: rozumienie węższe i szersze.	Szersze: każda wypowiedź mówiona i pisemna niezależna od objętości; łączy się z parole; struktura ponadjednozdaniowa; Węższe: wypowiedź: spójna, złożona, całościowa; konkretny zbiór następujących po sobie zdań - ponadjednozdaniowa; najczęściej w formie pisanej
Typy tekstów; gatunki mowy.	- teoria gatunków mowy Bachtina
Tekst a wypowiedź i dyskurs.	Tekst: W rozumieniu lingwistyki kontekstowej - tekst jest determinowany przez sytuacje kontekstową Zespół znaków mających swój początek i koniec i przekazujący informację; wszelkie wytwory jęz wykładniki: Temat, Konstrukcja Wykładniki nawiązań: eksplicytne, implicytne. Anafory, Hiperonimy Wg Bartmińskiego: metaznak, jednostka systemu; ponadzdaniowy; nacechowany gatunkowo, stylistycznie; poddaje się całościowej interpretacji semantyczne j i komunikatywnej; Wyznaczniki: spójny; koherentny; intencjonalny; akceptabilny; informacyjny; sytuacyjny; intertekstowy; dialogowy Jednostka systemu Grzegorczykowa - wszystkie wytwory jęz. Tekstem (Jak leksem, fonem) najmniejsza jednostka największego działu; abstrakcyjny; jego wzorzec jest realizowany przez tekst Grzegorczykowa - językowe wzorce wypowiedzi Wypowiedź Grzegorczykowa - akt mowy; zjawisko ogólne; na jej odbiór składa się rama interpretacyjna forma ustna; fakt wypowiadania czegoś; ulotna; wbudowana w sytuację aktu komunikacyjnego; linearna; wartości składniowe: lokucyjna, illokucyjna, perlokucyjna; łączy się z kodem postaci werbalnej; ma elementy metajęzykowe; ma szersze użycie i jest łączona z kodem werbalnym cechy konstrukcji: metatekstowa; odnosząca się do kontekstu kulturalnego Dyskurs: Grzegorczykowa: pojęcie najmniej jasne; Tekst dialogowy zawierający ciąg wypowiedzi modyfikowanych w kontakcie z odbiorcą; wieloznaczny, cechuje się procesualnością - rozwija się w czasie i jest w nim osadzony; subjektywny
Wieloznaczność pojęcia dyskurs. (patrz pkt 4)	Haris - całość aktu komunikacyjnego ciąg wypowiedzi zrygoryzowanych logicznie popartych argumentacją (traktowaną jako przeciwstawienie wypowiedzi Djik - przekaz myśli za pomocą jęz; sposób komunikowania się określonej społeczności; użycia tekstu w różnych aktach mowy, dialogach; zawiera rozumowanie Grabias - względny w zalezności od zdarzeń komunikacyjnych w językoznawstwie - najwyższa forma organizacji języka; każda wypowiedź dłuższa niż zdanie. Analiza dyskursu włącza w swój zakres analizę na poziomach fonologicznym i syntaktycznym. w narratologii - wszystkie elementy tekstu, które nie są elementami fabuły bądź nie składają się na fabułę (w szczególności chodzi o warstwę językową tekstu). w naukach społecznych pojęcie dyskursu przyjmuje dwa zasadnicze znaczenia: - kategorii przeciwstawionej jęz. (zwłaszcza pojmowanemu według kategorii strukturalistycznych, tzn. jako połączenia leksykonu i zasad gramatycznych) i oznaczająca funkcjonowanie językowe występujące w naturalnym kontekście. - kategorii wyodrębniającej zbiór istniejących w sferze publicznej wypowiedzi według zadanego kryterium tematycznego, np.: dyskurs medialny, dyskurs prasowy, dyskurs gender, etc.
mechanizmy spójności tekstu.	KAŁKOWSKA: Mechanizmy spójności są na kilku płaszczyznach: znaczeniowej, semantycznej, formalnej i strukturalnej Powinien być zamknięty między sygnałami początku i końca Wymagane: powtórzenia (gdzie każde zdanie następne częściowo powtarza inf. poprzedniego i dodaje do niej nową inf.) indeksy; miejsca niepełne; konstrukcje anaforyczne; znaki interpunkcyjne DOBRZYŃSKA W terminologii angielskij 2 typy: cohesion (sieć nawiązań międzytekstowych) i coherence (teściowa spoistość tekstu) - w Pl spolszczone na spójność i koherencje MARCISZEWSKI Wyróżni spójność semantyczną i strukturalną Znajomość kodu Schemat Jacobsona WYKŁAD Temat; remat; konstrukcja; wykładniki nawiązania; mechanizmy anafory; hiperonimy
Interferencja jęz	Grice - Twórcze wnioskowanie; wyrażanie nielinearnego sensu wypowiedzi

problemy metodologiczne badania dyskursu

wg VAN DIJK Czym jest: Kategoria rozmyta Oznacza złożone zjawiska Coś więcej niż zdanie - to nie tylko znaki ale również sens, który jest zawarty w kilku zapisanych wyrazach i tym zajmuje się również dyskurs, czyli poznaniem szerszych niż zdanie wypowiedzi. Teoria zdroworozsądkowa - język w użyciu mówionym, Media = dyskurs neoliberalizmu - nie tylko sposób mówienia ale i propagowane koncepcje Badacze dyskursu definiują go: Haris - całość aktu komunikacyjnego Grabis - ciąg zachowań jęz jako ogólne użycie jęz; skupiają się na tym kto? Jak? Dlaczego? Kiedy? Używa danej formy jęz. Zderzenie komunikacyjne Forma interakcji werbalnej Ma dostarczyć zintegrowany opis 3 wymiarów: Użycie jęz, przekazanie idei, intencja, Cechy: procesualny, dynamiczny, subiektywny,

Wieloznaczność pojęcia dyskurs: Tematyczne - sposób komunikowania się ze względu na temat wypowiedzi Tradycyjne - wypowiedź zrygoryzowana logicznie zawierająca argumentację Ogólnie - kiedy jest zdarzeniem komunikacyjnym np. dyskurs polityczny Szczegółowo - dyskurs, jako rozmowa Abstrakcyjnie - odniesienie do ogółu zjawisk Idea - odmiana światopoglądowa Wyodrębnienie dyskursów Bez trudu można to zrobić na przykładzie pojedynczej rozmowy Przeciwnie jeśli chodzi o debaty, bo składają się z serii dyskursów Wyróżniamy: proste, złożone, całościowe Na dyskurs składają się 3 wymiary: posługuje się językiem, aspekt psychologiczny (zakłada, że moja myśl staje się staje się twoją myślą ja muszę zakodować mój stan a ktoś musi go rozkodować), interakcje milionów osób np. przed telewizją, każdy akt komunikacji jest interakcją.

problematyka aktów mowy; typy aktów mowy.	JOHN AUSTIN Twórca torii aktów mowy - później rozwijana przez następców J. Searle i P. Grice. W Polsce została spopularyzowana przede wszystkim dzięki pracom A. Wierzbickiej i K. Pisarkowej Podstawa teorii = rozróżnienie między performatywami (aktami performatywnymi) i konstatacjami (stwierdzeniami). konstatacje podlegają kryterium prawdziwości; performatywy temu kryterium nie podlegają, są one działaniami językowymi, które tworzą, kreują rzeczywistość. One więc podlegają kryterium skuteczności. Np.: udzielanie ślubu, nadanie tytułu naukowego, orzeczenie sądowe, ale także obietnica, prośba, rozkaz itp. Podziałowi temu nie da się przypisać odpowiednich klas środków językowych (gramatycznych), dzięki którym można by owe dwa typy wypowiedzi rozróżnić. Austin stwierdził, iż w każdym akcie mowy można wskazać trzy aspekty: - lokucję (aspekt lokucyjny) - samo wypowiedzenie zdania i rozumienie treści zgodnie z systemem, bez odwołań do czynników zewnętrznych (sytuacji, kontekstu, nadawcy, odbiorcy); - illokucję (aspekt illokucyjny) - uwzględnia nadawcę, gdyż określa intencję, z jaką wypowiedzenie zostało wyprodukowane, illokucja jest mierzona poprzez swoją skuteczność (fortunność); można wyznaczyć pewne warunki fortunności illokucji; - perlokucję (aspekt perlokucyjny) - oznacza nie do końca zamierzony skutek wypowiedzenia, taki jak np. zdenerwowanie, rozśmieszenie czy poczucie zlekceważenia u odbiorcy lub różne inne stany emocjonalne czy myślowe. Searle i typy: - asercje - wyrażanie sądów nadawcy o stanach, należą do nich choćby wątpliwości lub pewność, - dyrektywy - nakłanianie, to, co ma spowodować odpowiednie działanie odbiorcy: rozkazy, prośby, nakazy, zakazy - komisywy - podejmowanie przez nadawcę wobec odbiorcy pewnych zobowiązań, np. obietnica - ekspresywy - wyrażanie, okazywanie stanów psychicznych nadawcy; kondolencje, gratulacje - deklaratywy - wypowiedzenia zmian w rzeczywistości, nowych stanów, kreowanie rzeczywistości: mianowania i odwołania, nadania godności, tytułów i stopni, udzielenie ślubu, orzeczenie rozwodu czy nabycia spadku. teoria aktów mowy zawiera elementy wiedzy o kulturze, bo ich skuteczność zależy od pozajęzykowych czynników kult. Odkrycie intencji nadawcy może czasem przynieść skutek w postaci niepowodzenia aktu, jeśli np. doprowadzi do obrażenia się rozmówcy (ironia czy sarkazm). Z drugiej strony trzeba znać uwarunkowania kulturowe rozmówcy, by nie popełnić niezamierzonej gafy, która mogłaby doprowadzić do fiaska komunikacji. JT I wreszcie warto wspomnieć o propozycjach, jakie do teorii aktów mowy wniósł P. Grice. Jest on twórcą teorii implikatur konwersacyjnych.
Implikatury konwersacyjne grice'a.	Grzegorczykowa: sposób opisu aktów pośrednich, wskazanie możliwości odczytywania intencji nadawcy nie wyrażonej wprost. założenie, iż mówienie jest kooperacją rozmówców, działaniem, współpracą między nadawcą i odbiorcą Oddziela to, co jest wypowiedziane od tego, co jest wnioskowane przez odbiorcę (implikatura) Wprowadza reguły współpracy między nadawcą a odbiorcą (Grice Logika i konwersacja) Znaczenie wypowiedzi, to to, co nadawca chce przekazać odbiorcy Nie odnosi się jedynie do języka, ale do wszystkich treści, które nadawca przekazuje np. ironia
Badanie mechanizmów rozumienia wypowiedz	znajomość kodu - pozwala odczytać sens wypowiedzi wiedza o świecie - pozwala rozumieć inferencja - twórcze wnioskowanie sensów Użycie jęz, kodu koncepcja ram interpretacyjnych - Fillmore
Koncepcja ram interpretacyjnych i semantyki rozumienia ch. Fillmore'a rama jako struktura konceptualna.	Fillmore: - ojciec Frame semantic - słowniki przypominające okienka Akcentuje rolę odbiorcy, który nie musi rozumieć wszystkich słów, by zrozumieć co do niego się mówi - wystarczy kontekst Nie jest istotny paradygmat a użycie dynamiczne Ważna rola tekstu i kontekstu(słowo i kontekst); Wypowiedź: krótka, treściwa, konkretna Rama (ogól termin oznaczający strukturę do definiowania; wyidealizowany model kognitywny) interpretacyjna : = nadawca + odbiorca + kod + interpretacja jęz (twórcze wnioskowanie) Wypowiedź niosąca informacje i sens za pomocą kodu Zespół inf. koniecznych do zrozumienia wypowiedzi wyjaśnia jak wiedza indywidualna wpływa na rozumienie tekstu Odniesieniem słowa nie są inne leksemy zbioru (jak w strukturalizmie), ale struktura pojęciowa (prototypowa sytuacja) ‑ scena, jaka na mocy konwencji przez dane słowo jest przywoływana. Scena: wiedza o danej syt, którą ma przeciętny użytkownik jęz; jest strukturyzowana w jęz w postaci ram porządkuje wiedzę o świecie, by stworzyć sztuczną inteligencję: pragmatyczna(odpowiada konwencjonalnym konsekwencjom zachowań), semantyczna (), interpretacyjna(zindywidualizowane, konwencjonalne zachowania), - użycie danej ramy zależy od celu wykracza poza jęz. Strukturalne, ale relacje znaczone są w obrębie struktualizmu obejmuje całą wiedzę odbiorcy wiąże się z: Teoria skryptów (scenariusz) - scena i sytuacja aktów mowy; nierozerwalność słowa z kontekstem i kulturą posługuje się pojęciami: model, skrypt, scenariusz (Abelson) Analiza ramowa = słowo, wiedza, doświadczenie, kontekst		Ramki interpretacyjne - Potrzebne jest doświadczenie; wiedza kultur i praktyczna Rama informacyjna - wiedza wspólna nie jednostkowa Rama semantyczna = nadawca + odbiorca + przekaz + kod Zwraca uwagę na użycie jęz to system pojęć powiązanych z sobą w taki sposób, że aby zrozumieć jedno z nich, trzeba zrozumieć wszystkie we wzajemnym powiązaniu. Bierze pod uwagę doświadcze kult i hist Patrzenie ze strony odbiorcy i akceptowanie jego wiedzy o świecie Znaczenie jednostki na tle całości wiedzy o niej i okolicznościach Użycie dowolnej jednostki leksykalnej z danej ramy przywołuje całą strukturę. Podział na sceny i ramy, jak i samo kryterium odróżniania scen od ram to dość niejasna część semantyki ramowej. Koncepcja sceny: Poziom uszczegółowienia, na jakim dana sytuacja jest charakteryzowana; Tło (założenia i oczekiwania; presupozycje; poprzedni dyskurs); Perspektywa (przyjęty pkt widzenia, orientacja, kierunek mentalnego skanowania); Względne wyróżnianie struktur (profilowanie, organizacja „trajektor - landmark”)
teoria relewancji sperbera i wilson;		- w 1986 roku doszli oni do wniosku, że wszystkie maksymy Grice'a można sprowadzić do jednej: mów do rzeczy, czyli tyle, ile trzeba, na temat, mów prawdę itd. - wydobywanie tego, co najważniejsze; interferowanie Zadali sobie dwa pytania: Co się komunikuje? (znaczenia, informacje, sądy, myśli, idee, przekonania, postawy, emocje) Co zatem jest przedmiotem komunikacji? myśli = pojęciowe reprezentacje (przeciwnie do reprezentacji umysłowych, stanów emocji), mają charakter jęz asumpcje - czyli inaczej: przeświadczenia, założenia, przesłanki fakty - są związane z modalnością aletyczną; informacje - są związane z modalnością epistemiczną.

Podstawy metodologiczne badań semantyc	PARADYGMAT: Bardzo silnie metodologicznie zdyscyplinowany
Współczesne teorie semantyczne.	Grzegorczykowa: Od lat 60 XX w. Teorie: Badanie pól semantycznych w obrębie struktur języka - Saussure i teoria pól semantycznych (uporządkowany zbiór leksemów reprezentujących zbiór pojęć związanych pojęciem nadrzędnym.) Badanie w obrębie generatywnej teorii jęz (pewna, ścisła; pkt. Wyjścia to składnik semantyczny o mocy generatywnej) bez uwzględnienia semantyki - Chomski Semantyka składniowa (rozkład znaczeń na mniejsze składniki na podstawie analizy semantycznej) = teoria figur Hjelmsleva + koncepcja znaczników semantycznych Katz i Fodor Kręgu europejskiego (głównie słowiańskiego; Rosja) oparty na modelu „sens tekst” (wzajemne parafrazy) - np. Bogusławski, Wierzbicka Badania semantyczno - pragmatyczne; opisujące znaczenia wypowiedzi i użycie języka = teoria aktów mowy Austena Semantyka kognitywna (lata 80 XXw) - należy do kilku ośrodków naukowych: Fillmore, Lakoff
Definicja strukturalna a definicja otwarta (kognitywna).	Strukturalizm Grochowski - struktura = system = uporządkowany zbiór według zasad i norm hierarchicznych Ustanowiony na pewnej liczbie różnic Paradygmat naukowy występujący nie tylko w językoznawstwie Nie ma postaci jednorodnej przejaw weryfikacjonizmu  O istocie języka nie stanowi ani substancja psychiczna (pojęcie) ani fizyczna (dźwięk), lecz abstrakcyjna forma.  Jęz to abstrakcyjna struktura synchroniczna = zamknięty układ elementów powiązanych relacjami, wzajemnie się warunkujących, zhierarchizowanych, powołanych do pełnienia określonej funkcji na podstawie określonej formy. Liczą się tylko funkcje wyrażone formalnie. Liczą się tylko formy pełniące określoną funkcje Nazwa obiegowa 1 z paradygmatów nauki od XXw. Nie jest dyscypliną jednorodną Metodologia: - od pojęcia struktura - system określonych elementów - zmiany struktury = zmiany w badanym przedmiocie - bilateralne wielkości (signife i signifrant) - system uporządkowany przez zasady hierarchicznie - wyodrębniony opis i systematyzacja wartości Zadania: systematyzacja i analiza strukturalna Cechy: przedmiot=system jęz (kod); opozycja(odróżnienie) language- parol; poszukiwanie inwariantów; system= struktura; odróżnienie synchroni od diachroni; spojrzenie horyzontalne; abstrakcyjna struktura; model naśladuje działalność jęz człowieka; autonomiczność Szkoły - ośrodki struktualizmu: - KAZAŃSKA - Kruszewski; Courtenay; 1875 - 1883 - PRASKA - Saussure; również na gruncie polskim - Bogusławski; - AMERYKAŃSKA - dystrybucjonizm; podłoże to transformacjonizm i generatywizm	Kognitywizm Lata 70 XX w W niektórych znaczeniach = gramatyka Przeciwstawna do jęz generatywnego i tradycyjnej semantyki kognitywnej Wielokierunkowy Językoznawstwo k. nie utworzyło jednolitego systemu teoretycznego. To zbiór pomysłów. Podstawowym zadaniem jest wg kognitywistów zrozumienie, nie wyjaśnienie. Główni przedstawiciele: R. Langacker, G. Lakoff, R. Jackendoff Język rozumiany antropologicznie Ściśle wiąże język z psychologią przejaw postmodernizmu subiektywizm w semantyce Grzegorczykowa: semantyka bada relacje znaków i świata (znak umysł rzeczywistość) Ośrodki: Europa, Australia, Ameryka północ charakteryzuje się interdyscyplinarnym nastawieniem ma nowe spojrzenie na metaforę (źródłowy, docelowy mechanizm poznawczy) próbuje odp. na pytanie, jaka jest rola języka w poznaniu świata. (Łac. cognitio 'poznanie`) neguje generatywizm język: jest bezpośrednim odbiciem procesów poznawczych, które zachodzą w umyśle i ciele ludzi podczas porozumiewania się znak (obiektywny w odniesieniu do tego, co istnieje) określają: symbol, pojęcie, element doświadczalny Cel badań: model obrazu świata utrwalonego w jęz Znaczenie wyrażeń a wiedza o świecie: - wyobrażenia, doświadczenia ludzi mówiących (na podstawie obiektów typowych) ICM (idealny model kognitywny) jest rodzajem doświadczenia: - doświadczeniem zmysłowym - pojęciem (konkretnym lub abstrakcyjnym) - złożeniem pojęciowym - złożonym systemem wiedzy
semantyka strukturalna (składniowa)	Oparta na pojęciach: Różnica i analogia Słownictwo jest systemem. Znaczenie wyrazu ściśle zależy od innych jednostek współwystępujących w danej przestrzeni semantycznej (w polu). Poza polem słowo w zasadzie znaczenia jest pozbawione. Pole semantyczne - uporządkowany zbiór leksemów reprezentujących zbiór pojęć związanych pojęciem nadrzędnym. Ma pola: paradygmatyczne; syntagmatyczne mają strukturę mozaikową, jego elementy składowe pokrywają daną przestrzeń pojęciową bez luk i nakładania się na siebie. Między elementami pola zachodzą opozycje wiążące dany zbiór leksemów strukturę. Hiponimia (człowiek - myśliwy) Synonimia (pożyteczny - korzystny) Antonimia właściwa (dobry - zły) podlegająca stopniowaniu: gorszy, lepszy Komplementarność (żonaty - kawaler) kawaler = nieżonaty i odwrotnie Konwersja (kupić ‑ sprzedać) Sens leksemu jest strukturą semów(najmniejszych jednostek formy planu treści).
semantyka kognitywna	Znaczenie wyrażenia nie jest tylko zbiorem treści poznawczych, ale również obrazowanie konwencjonalne, tzn. sposób ujmowania treści poznawczych dostarczanych przez przywoływaną domenę. Podkreśla użycie znaku
POSTSTRUKTURALIZM (neostruktualizm)	Bada parole i Lange - wynikające ze strukturalizmu Przedmiot badań to użycie jęz nie badane wczesniej Początki lata 60 i 70 XX w Wpływ miały: Zasada kooperacji, teoria implikatur konwersacyjnych; teor gat mowy; teor relewancji; klasyczne jęz generatywne Grice - oparty na zasadzie implikatorów konwersacyjnych Generatywizm Rozwój gramatyki mówienia		Cechy językoznawstwa post.: interdyscyplinarność; antysystemowość; zniesienie oddzielenia synchronii od diachronii; jęz. Nie jest zbiorem znaków, ale subiektywnym konceptualizowaniem świata; główny przedmiot badań to użycie systemu i akt komunikacji

Podstawowe pojęcia semantyki kognitywnej.	Językoznawstwo historyczno-porównawcze jako przejaw indukcjonizmu Strukturalizm jako przejaw weryfikacjonizmu Generatywizm jako przejaw falsyfikacjonizmu Podstawowe założenia s.k.: Znaczenie wyrażenia jest nie tylko zbiorem treści poznawczych,składa się na nie również obrazowanie konwencjonalne, tzn. sposób ujmowania treści poznawczych dostarczanych przez przywoływaną domenę. Rozwija się intensywnie od lat 70tych
Problem kategoryzacji świata.	Pojawia się Kategoria niedokreślonego bytu Uzależniony jest od ludzkiego poznania - sposobu postrzegania świata Próby stworzenia granic, wyodrębnienia zakresu pojęć przez: ramy interpretacyjne; skrypty kulturowe; model sieciowy; schematy wyobrażeniowe
Punkt widzenia.	Subiektywny (ze względu na rozumienie znaku), ale próbuje się od niego odejść na rzecz obiektywizmu
Znaczenie jako użycie	Przedmiot badań: jak w znaczeniach jednostek języka dokonuje się KONCEPTUALIZACJA (ORGANIZACJA POJĘCIOWA) wiedzy o świecie Znak odsyła do rzeczywistości Cel badań: model obrazu świata utrwalonego w języku

Poszukiwanie elementów wspólnych i różniących.	analogie podstawowe zjawisko interpretacji - jej podstawowe mechanizmy pokazuje związki jęz na jego różnych planach porównanie relacji syntagmatycznych i paradygmatycznych ma różne naświetlenia w językoznawstwie; na jej podstawie możemy wyznaczać różnice; wiąże się ze zjawiskiem interpretacji; mechanizm podstawowy (słowotwórstwo, składnia, frazeologia); ich proporcje pokazują istnienie relacji syntagmatycznych w obrębie języka	różnica jęz jest na niej oparty - na nim budowany jest system identyczność różnicy - pokazuje, że wydobyta różnica jest powtarzalna i tworzy proporcje jęz jest oderwany od osoby mówiącej - struktura abstrakcyjna (lange) powtarzalna i należąca do zbiorowej świadomości
Semantyka składnikowa.	Podstawą jęz są relacje sematyczne
teoria a. Wierzbickiej	Język jest narzędziem mentalnego ujmowania świata przez człowieka, a jej zestaw elementarny to alfabet ludzkich myśli.

Pojęcie językowego obrazu świata.	Językowe kategorie świata - szukanie granic pomiędzy tym, co wchodzi w zakres pojęcia - subiektywność - określany jako wystarczajacy i konieczny
Definicje jos-u.	Struktura pojęciowa utrwalona w systemie danego języka, w jego właściwościach gramatycznych i leksykalnych interpretacji rzeczywistości Zawarte w języku: zbiór prawidłowości wskazujących sposób rozumienia świata Cechy: zawarty w każdym jęz naturalnym przez właściwy mu obraz śiata; rozumienie i interpretację; - odzwierciedla kulturę, w której człowiek się wychowuje, świat myśli,
Podstawy rekonstrukcji	BARTMIŃSKI: Podstawy - w każdym języku naturalnym jest zawarty indywidualny obraz świata Rozumienie sposoby nastawień i wartościowania danego zjawiska tezy powstałe na antropologicznym gruncie badania związków jęz z kulturą świat myślowy ściśle powiązany ze strukturą jego jęz myślenie według określonego jęz
Jos a semantyka kognitywna	Semantyka kognitywna: wszystko, co istnieje w świadomości użytkownika jęz cel to odtworzenie ich przez mówiących rozmycie granic między obiektem powoduje powstanie różnych dominant wyobrażeniowych

Polisemia właściwa a kreatywne użycie wyrazów.

POLISEMIA Znaczenia centralne i uszczegółowione Wyróżniamy - polisemia gwiaździsta - polisemia łańcuchowa - jedno znaczenie implikuje następne

generatywny (predykatowo-argumentowy).

Klasyczne językoznastwo generatywne - modelowanie kompetencji językowej

Podstawy teoretyczne i metodologiczne badania języka autorów. (jak opisywać: język pisarza, język artystyczny, teksty kreatywne?).

Tekst artystyczny zawiera w sobie językowy obraz świata i bazuje na tekstach ogólnych.

iejsce frazeologizmów w obrębie systemu językowego	Szablon „skrzydlate słowa” odradzają się często nowej postaci lub zostają w formie dawnej pomiędzy słownikiem a tekstem użycia jęz
Wtórne wykorzystanie frazeologizmów.	Media obfitują w schematyzm używany inercyjnie
Kognitywny opis wyrażeń jęz; frazeologizmów	WYRAŻENIA JĘZ: jęz jest sposobem ujmowania świata przez człowieka obraz jest zaświadczony przez JOŚ cel - odtworzenie obrazu przedmiotu przez mówiących język traktowany ako sam w sobie; element zanurzony w kulturze





















NAUKA O TEKŚCIE

LINGWISTYKA

TEOLOGIA

NAUKI

HISTORYCZNE

GRAMATYKA TEKSTU

PRAWO

PSYCHOLOGIA

LITERATUROZNASTWO

PRAGMATYKA TEKSTU

SYNTAKTYKA TEKSTU

SEMANTYKA TEKSTU

---