PEDAGOGIKA SPECJALNA

Co to jest pedagogika specjalna?

• jest to nauka o człowieku niepełnosprawnym

• pedagogika specjalna, musi mieć swój przedmiot i podmiot badań, swoją terminologię, a więc język naukowy, metody techniki i reprezentacje instytucyjną i osobową

• podmiotem jest człowiek niepełnosprawny, a przedmiotem jest wszelka świadoma intencjonalna, spontaniczna działalność podejmowana na rzecz osób niepełnosprawnych

Terminologia:

Do dzisiaj istnieje wiele nieporozumień związanych z zakresem i treścią podstawowych pojęć pedagogiki specjalnej. Dotyczy to także samej nazwy „pedagogika specjalna”, która nie jest jednolita w poszczególnych krajach. Do drugiej wojny światowej w krajach europejskich dominowała nazwa „pedagogika lecznicza” (1861).

Nazwę tę stosuje się jeszcze powszechnie w Austrii, także w Polsce tak określa się dział pedagogiki specjalnej zajmujący się dziećmi przewlekle chorymi. W Czechosłowacji nazwa ta oznacza praktyczną działalność terapeutyczną.

Niektóre działy pedagogiki specjalnej określano nazwami pochodzącymi z lecznictwa, np. pedagogika upośledzonych umysłowo nazwano psychopatologią stosowaną, pedagogikę zaburzeń mowy nazwano logopedią. Na przełomie XIX i XX wieku stosowana była nazwa „psychiatria dziecięca” rozumiana jako pedagogika lecznicza. M. Tramer stosował określenie „psychiatria nieletnich”, „psychiatria dzieci i młodocianych” w sensie pedagogiki resocjalizacyjnej.

Nazwy podkreślające leczenie i powiązanie z medycyną spotkały się z coraz ostrzejszą krytyką, czego wyrazem jest sformułowanie P. Moora (Heilpädagogik), że pedagogika specjalna jest przede wszystkim „pedagogiką i niczym innym”. W rezultacie sporów, jakie toczono na ten temat już w okresie międzywojennym, przyjmowała się coraz powszechniej w krajach europejskich nazwa: „pedagogika specjalna”. Nazwę tę stosowano także w krajach niemieckich, w krajach anglosaskich i we Francji.

U. Bleidick zwraca uwagę, ze skoro pedagogika specjalna zawiera treści ogólne dotyczące wszystkich jej podziałów, powinna nosić nazwę „ogólna pedagogika specjalna”, potem proponuje wprowadzenie nazwy „pedagogika ograniczonych”, obejmująca ogólne problemy, praktyki i teorię wychowania ograniczonych w rozwoju.

W Związku Radzieckim wprowadzono określenie „defektologia”, której przedmiotem jest rozwój wychowanie i kształcenie jednostek defektywnych.

W Holandii i w Anglii wprowadzono nazwę „ortopedagogika” (z greckiego orthos - prosty, słuszny, prawdziwy), podkreślająca, że jest to pedagogika „prostująca”, „wyrównująca”, „korygująca”. W Polsce coraz bardziej przyjmuje się określenie „ortodydaktyka” dla dydaktyki specjalnej stosowanej w szkołach specjalnych. Wydaje się, że ortopedagogika jest terminem trafniejszym niż pedagogika specjalna. „Orto” występuje zresztą w wielu wyrazach złożonych, które przyjęły się w języku polskim, np. ortofonia, ortografia, ortopedia.

Niektórzy teoretycy uważają, że stosowanie określenia „pedagogika specjalna” nie jest słuszne. Stwierdzają bowiem, że słowo „specjalna” sugeruje podział dzieci na „normalne” i „specjalne”, a stosowane środki wychowawcze i kształcenia także na środki „normalne” i „specjalne”. Tym samym, pedagogika specjalna podkreśla jakby inność dzieci z odchyleniami od normy, przyczyniając się do pogłębienia izolacji tych dzieci od normalnych, a wszystkie dzieci powinny być traktowane jako równoprawne

W Niemieckiej Republice Demokratycznej od niedawna używana jest nazwa „pedagogika rehabilitacyjna”. Nie wszyscy się jednak z nią zgadzają, gdyż rehabilitacja rozumiana jest także szerzej - jako rehabilitacja medyczna, społeczna, zawodowa, polityczna, prawna.

Norma jest to zbiór przepisów, zespół ogólnie przyjętych zasad ustalone przez większość

Jak i dlaczego zmieniają się normy?

Pojęcie normy zależy od kryteriów oceny i wartościowania, które są zmienne i zależne od wielu czynników, m.in. od postępu wiedzy, techniki, czynników społecznych i ekonomicznych.

Na przykład w Polsce dzieci z ilorazem inteligencji poniżej 75 zaliczono do grupy upośledzonych umysłowo. Po przyjęciu w 1968r. nowej klasyfikacji Międzynarodowej Organizacji Zdrowia, za upośledzone umysłowo uznaje się dzieci, u których iloraz inteligencji jest niższy od 68.

Innym przykładem jest: po wprowadzeniu protez słuchowych (aparatów elektroakustycznych) dzieci, które z tych protez z pożytkiem mogą korzystać z ubytkiem słuchu w granicach ­80 db, określa się jako dzieci niedosłyszące. Przed wprowadzeniem tych zdobyczy techniki dzieci z takim samym ubytkiem słuchu przyjmowano do szkół dla głuchych jako praktycznie głuche.

Przedmiot pedagogiki specjalnej:

Przedmiotem pedagogiki specjalnej jest człowiek upośledzony. Jaką jednostkę uznaje się za upośledzoną?

• są to osoby mające trudności w poznawaniu świata, komunikowanie się z nim, w skutek braku uszkodzeń analizatorów zmysłowych

• są to osoby , u których procesy poznawcze przebiegają w sposób nieprawidłowy, w skutek tego mają obraz poznawczy nie adekwatny do rzeczywistości, ograniczoną zdolność do działania, ekspresji i rozumowania - możemy uznać, że są to osoby poniżej normy i wykazują duże problemy adaptacyjne (przystosowawcze)

• są to osoby mające w wyniku uszkodzenia narządów ograniczoną zdolność do działania i ekspresji oraz aktywnego udziału w życiu społecznym, pracy zawodowej, czasie wolnym, życiu rodzinnym

• są to osoby, które podlegają resocjalizacji, czyli niedostosowane społecznie w skutek zaniedbań i błędów wychowawczych, zarówno przez szkołę, jak i dom, rodzinę, są to osoby wchodzące w konflikt z normami prawnymi i społecznymi

• są to osoby znacznie przekraczające poziom inteligencji i zdolności, które również potrzebują stymulacji i specjalnego ukierunkowanego wykształcenia

Cele pedagogiki specjalnej:

Celem jest:

• zapewnienie maksymalnego i wszechstronnego rozwoju, na miarę możliwości psychofizycznych

• maksymalne włączenie osób niepełnosprawnych w środowiska osób sprawnych

Rodzaje celów:

• humanistyczny - w pierwszej kolejności pracując z osobą niepełnosprawną należy przywrócić jej część i godność

• wychowawczy - jest bardziej priorytetowy

• utylitarny (ekonomiczny) - praca w WTZ (Warsztaty Terapii Zajęciowej)

Zakresy:

• etiologia - przyczyny obniżenia sprawności psychicznej

• fenomenologia - zjawisko towarzyszące upośledzeniu fizycznemu i psychicznemu

• profilaktyka - zapobieganie występowaniu lub pogłębianiu się schorzenia czy niepełnosprawności

• terapia wychowawcza - wychowanie korygujące, usprawniające i lecznicze osób niepełnosprawnych, przygotowanie do życia pomimo niepełnosprawności oraz szeroko rozumiana integracja społeczna

• andragogika specjalna - długość życia jest coraz większa, więc pedagogika musi zająć się dorosłymi ludźmi (geleontologia - geriatria - zajmuje się ludźmi starszymi)

Podział pedagogiki specjalnej na działy:

HANSELMANN:

I dział obejmuje wychowanie jednostek z upośledzeniami w zakresie aparatury percepcyjnej:

1. pedagogika dotycząca jednostek z upośledzeniami słuchu

2. pedagogika dotycząca jednostek z upośledzeniami wzroku

II dział obejmuje jednostki z zahamowaniami i upośledzeniami centralnego układu nerwowego oraz

zaburzeniami i schorzeniami na tle endokrynologicznym:

1. pedagogika upośledzenia umysłowego

2. pedagogika trudności wychowawczych spowodowanych zaburzeniami układu centralnego

III dział obejmuje jednostki z upośledzeniami aparatury ekspresyjnej:

1. pedagogika jednostek z uszkodzeniami motorycznymi (kaleki i przewlekle chorzy)

2. pedagogika wad mowy

MARIA GRZEGORZEWSKA:

1. digofrenopedagogika - pedagogika dotycząca upośledzeń umysłowych

2. surdopedagogika - pedagogika dotycząca upośledzeń słuchu i mowy

3. tyflopedagogika - pedagogika dotycząca upośledzeń wzroku

4. pedagogika resocjalizacyjna - pedagogika dotycząca zaburzeń w zachowaniu, na tle czynników organicznych i środowiskowych

5. pedagogika terapeutyczna - pedagogika dotycząca kalectwa i schorzeń przewlekłych

JANINA DOROSZEWSKA:

1. pedagogika specjalna rewalidacyjna obejmująca swym zasięgiem przeważnie dzieci i młodzież z zaburzeniami somatycznymi i upośledzeniami psychicznymi, takim jak: upośledzenia umysłowe, schorzenia nerwowe i psychiczne

2. pedagogika specjalna resocjalizacyjna obejmująca osobników z zaburzeniami w zakresie kontaktów społecznych, powstałych na tle uszkodzeń środowiskowych

3. pedagogika specjalna rehabilitacyjna dorosłych o wszelkich zaburzeniach fizycznych i psychicznych

Systematyka pedagogiki specjalnej:

HANSELMANN - wyróżnił trzy zakresy:

• percepcji - osoby z upośledzeniami słuchu, wzroku

• asocjacji - osoby upośledzone umysłowo w wyniku uszkodzeń

• ekspresji - wyrażanie uczuć (słowem, gestykulacją, mimiką, pozą_ - osoby z uszkodzonym aparatem ruchowym i z zaburzeniami mowy

MARIA GRZEGORZEWSKA:

1. upośledzeni umysłowo: debile, imbecyle, idioci

2. głusi: z resztkami słuchu, niedosłyszący, ogłuchli mówiący, głusi upośledzeni umysłowo

3. niewidomi: z resztkami wzroku, niedowidzący, ociemniali, niewidomi upośledzeni umysłowo

4. społecznie niedostosowani przy:

1. braku wyraźnych zaburzeń wyższych czynności nerwowych, przy istniejących pewnych zaburzeniach charkterologicznych oraz młodzież moralnie zaniedbana

2. z wyraźnymi zaburzeniami wyższych czynności nerwowych (zaburzenia nerwowe i psychopatyczne)

5. kalecy:

1. w zakresie narządów ruchu

2. z niedowładami, brakami, uszkodzeniami, atrofią

6. przewlekle chorzy: gruźlica, choroba Heinego - Mediny, zespół Litte'a, gościec, alergia, epilepsja, nerwice, choroby psychiczne

WSPÓŁCZESNA KLASYFIKACJA (SĘKOWSKIEJ):

1. niewidomi i niedowidzący:

1. niewidomi od urodzenia lub przed piątym rokiem życia

2. ociemniali

3. niewidomi i ociemniali z dodatkowym kalectwem

4. niewidomi i ociemniali z upośledzeniem umysłowym

5. niedowidzący

6. słabo widzący w wysokim stopniu

2. głusi i niedosłyszący:

1. głusi od urodzenia

2. głusi i niedosłyszący z dodatkowym kalectwem

3. ogłuchli mówiący

4. głusi z upośledzeniem umysłowym

5. głusi z resztkami słuchu

6. niedosłyszący

3. głucho - niewidomi

4. upośledzeni umysłowo:

1. w stopniu lekko umiarkowanym

2. znacznie głębokim

5. przewlekle chorzy:

1. ze względu na rodzaj schorzenia

2. ze względu na formę leczenia

6. osoby z uszkodzonym narządem ruchu:

1. amputacje, braki i deformacje wrodzone

2. uszkodzenia kręgosłupa i narządów ruchu

3. dysfunkcje kończyn

4. porażenia

7. osoby z trudnościami w uczeniu w skutek dysharmonii rozwojowych i mikro deficytów

8. niedostosowani społecznie:

1. w wyniku zaburzeń centralnego układu nerwowego

2. na tle środowiskowym

REWALIDACJA

Rewalidacja (ponownie silny, mocny, sprawny) - dąży do przywrócenia zdrowia osobnikom. Przywrócenie dzieciom całkowitego zdrowia, więc całkowita rewalidacji jest dostępna tylko w stosunku do dzieci przewlekle chorych (nie we wszystkich przypadkach). W stosunku do pozostałych dzieci specjalnych, pojęcie „rewalidacja” należy rozumieć w znaczeniu przenośnym. Celem wychowania specjalnego jest przywrócenie im „zdrowia” w dostępnych dla nich zakresach, a w innych, znalezienie środków kompensacyjnych. Rewalidacja jest to, więc wychowanie specjalne jednostek upośledzonych, zmierzające do najpełniejszego ich rozwoju.

Kierunki działania rewalidacyjnego:

1. maksymalne czyli usprawnianie tych sił, cech i zadatków wrodzonych, które są najmniej uszkodzone

Upośledzenie ma bardzo często charakter upośledzenia parcjalnego, np. w przypadku uszkodzeń lub braku organów zmysłowych. Ale również w przypadkach ogólnego upośledzenia psychicznego, np. w niedorozwoju umysłowym, zdarzają się przypadki nie zahamowanego rozwoju manualnego. Więc zadaniem najważniejszym jest, aby nieuszkodzone siły biologiczne, wykazujące najbardziej podatne możliwości rozwojowe zaktywizować i ukształtować najpełniej.

2. wzmacnianie (fortioryzacja) i usprawnianie uszkodzonych sfer psychicznych lub fizycznych

Jeżeli uszkodzenie organów poznawczych nie jest całkowite, należy dążyć do maksymalnego wykorzystania pozostałych możliwości rozwoju w każdej dziedzinie upośledzeń, np. resztki słuchu - przy prawidłowym zastosowaniu protez słuchowych i wcześnie podjętych ćwiczeniach audiologicznych i logopedycznych, mogą przyczynić się do usprawnienia lub poprawy komunikatywności jednostki niedosłyszącej ze środowiskiem, a przez to do lepszego rozumienia rzeczywistości i dostosowania się do niej.

3. wyrównywanie (kompensacja) i zastępowanie (substytucja) deficytów biologicznych i rozwojowych

Kompensacja to zastąpienie jakiegoś braku innym czynnikiem lub funkcją, np. w lecznictwie kompensacja niedoczynności jednej nerki przez drugą.

Drogi rewalidacji:

1. o charakterze kompensacyjnym (wyrównywanie):

1. samorzutna, wewnątrzustrojowa - odbywa się bez udziału naszej świadomości - organizm sam reguluje gospodarką narządów wewnętrznych w celu utrzymania równowagi biologicznej (homeostaza)

2. wewnątrz pochodna - odbywa się z udziałem naszej świadomości:

- psychiczna

- techniczna

- zawodowa

- społeczna

3. nadkompensacja (pozytywne) - wybicie się osoby niepełnosprawnej w dziedzinie dla siebie najstarszej

4. hiperkompresacja (negatywne) - stawianie sobie celu z góry skazanego na porażkę, który z racji ograniczeń fizycznych, psychicznych i społecznych nie jest w stanie zrealizować

2. o charakterze usprawniającym - podejmowanie działań mające na celu wyćwiczenie pewnych partii mięśniowych układu ruchowego jak również organów niedomagających

3. o charakterze korekcyjnym - poprawa korygująca wady postawy, wzroku, słuchu u osób niepełnosprawnych, trzeba również korygować obraz świata i samego siebie

4. o charakterze dynamizującym - wzbudzanie dynamizmu pozytywnego nastawienia

Dyrektywy:

• gruntowne poznanie, każdej jednostki, historii jej życia, warunków jej rozwoju, na poznaniu charakteru i stopnia kalectwa (upośledzenia)

• zorientowanie się w charakterze oddziaływania środowiska na osobę niepełnosprawną

• rozpoznanie typu układu nerwowego osoby niepełnosprawnej

• zorientowanie się w zachowanych przez upośledzenie potrzebach

• podnoszenie progu tolerancji na frustrację

• dostosowanie pracy do sił i możliwości osoby niepełnosprawnej

• organizowanie sytuacji stwarzających nowe możliwości osobie niepełnosprawnej

• stosowanie w całej pełni i rozciągłości metod kompensacyjnych, korekcyjnych, usprawniających, dynamizujących

Główne zasady rewalidacji:

1. akceptacji:

Akceptuje się dziecko upośledzone, nie „jako dziecko specjalne”, ale jako dziecko, które obarczone jest większymi trudnościami rozwojowymi. Szkoła i społeczeństwa zobowiązane są wspierać je w rozwoju i wymagania dostosować do sił i możliwości wychowania.

2. pomocy:

Każde dziecko ma prawo do pomocy w procesie rozwoju. Zasada pomocy w wychowaniu dziecka niepełnosprawnego ma na celu pomóc dziecku w aktywizacji jego sił biologicznych, w usamodzielnieniu go, w przezwyciężeniu trudności rozwojowych oraz trudności wynikających z upośledzenia. Stosunek do dziecka upośledzonego jest często niewłaściwy; przyczyną nie tylko jest zniechęcenie wynikające z konieczności zapewnienia mu większej opieki, ale także często nadmiar troskliwości. Z reguły doprowadza to do osłabienia aktywności dziecka i hamuje tendencje samo rozwojowe.

3. indywidualizacji:

Zasadę tę trzeba rozpatrywać w dwu różnych aspektach:

1. jako zasadę dydaktyczną zmierzającą do dostosowania procesu nauczania do indywidualnych

2. jako zasadę mającą na uwadze indywidualny cel kształcenia

4. terapii pedagogicznej:

Rewalidacja dziecka upośledzonego, które często jest także dzieckiem chorym lub znajdującym się na pograniczu choroby psychicznej lub somatycznej, musi uwzględniać problem leczenia. Terapia pedagogiczna stosowana jest w przypadkach zaburzeń funkcjonalnych, na tle dewiacji środowiskowych i niepowodzeń szkolnych, które szczególnie ostro występują u dzieci z lekkim niedorozwojem intelektualnym i u dzieci z różnymi przejawami niedostosowania społecznego. Terapia pedagogiczna realizowana jest w trzech fazach:

1. przygotowawczej, zmierzającej do ustalenia możliwie dokładnej diagnozy trudności wychowawczej

2. oddziaływania na środowisko wychowawcze drogą poradnictwa, zmierzającego do korekty i polepszenia sytuacji wychowawczej, w której dziecko przebywa

3. stosowania środków terapeutycznych przez odpowiednią organizację pracy w grupie wychowawczej, rozmowy indywidualne, terapię zabawowe

5. współpracy z rodziną:

Zasada terapii pedagogicznej zakłada ścisłe współdziałanie pedagoga z lekarzem specjalistą i psychologiem, a w stosunku do dziecka społecznie niedostosowanego, także z opiekunem społecznym i kuratorem sądowym. Współpraca szkoły z rodziną upośledzonego ma szczególne znaczenie. Rodzina, w której jest dziecko upośledzone, obarczona jest większym niż normalnie ciężarem materialnym i moralnym. Konieczność zaopiekowania się dzieckiem ogranicza możliwości zarobkowej pracy zawodowej, ponadto dziecko nie spełnia nadziei rodziców, a złe często prognozy rozwoju wpływają przygnębiająco na atmosferę rodzinną. Rodzice potrzebują pomocy ze strony szkoły, a przede wszystkim porady dotyczącej sposobu postępowania z dzieckiem „specjalnej troski”. Dziecko upośledzone ma z reguły trudniejszą sytuację w rodzinie aniżeli dziecko normalne. Przyczyny są różne: wynikają z trudniejszych możliwości adaptacyjnych, utrudnionego kontaktu, a przede wszystkim ze swoistego stosunku rodziców do dziecka upośledzonego. Rodzice chcieliby często za wszelką cenę, aby dziecko z objawami lekkiego upośledzenia sprostało wymaganiom szkoły. Dziecko jest nadmiernie obciążane obowiązkami, którym podołać nie może i to powoduje narastające niepowodzenia, zniechęcenie i rezygnację. Inni rodzice uważają, że upośledzenie przekreśla możliwości pomyślnego rozwoju, a więc nie podejmują starań o kształcenie dziecka, z którego i tak „nic nie będzie”. Współdziałanie nauczyciela - specjalisty z rodziną może więc przyczynić się do zmiany form postępowania z dzieckiem i do poprawy warunków rozwojowych.

Co jest celem rewalidacji?

• zapobieganie zwiększeniu się istniejącego już rozwoju lub powstawaniu innych upośledzeń

• leczenie i usprawnianie elementów chorych, zaburzonych oraz wzmacnianie osłabionych, stymulowanie i dynamizowanie ogólnego rozwoju przy wykorzystaniu własnych sił organizmu oraz korzystnych czynników środowiskowych

• wychowanie i nauczanie specjalnie dostosowane do wieku, sprawności i potrzeb osób niepełnosprawnych

• kompensowanie braków i trwałych uszkodzeń organizmu w celu podniesienia ogólnej sprawności osób z upośledzeniami

Podstawowe zasady edukacji i rewalidacji osób niepełnosprawnych:

• zasada personalizacji czyli zasada ta uznaje, że osoba niepełnosprawna bez względu na rodzaj, rozległość, stopień i głębokość upośledzenia powinna być godnie traktowana

• zasada wczesnej diagnozy, normalizacji życia czyli tworzenie optymalnych warunków rozwoju prowadzących do osiągania niezależności, normalności i autonomii

• zasada odpowiedzialności odnosząca się do sfery prywatnej i publicznej osoby niepełnosprawnej

• zasada pomocniczości czyli indywidualnego uczenia się i dojrzewania każdej jednostki, jej twórczej samorealizacji i partnerskiego współdziałania z otoczeniem

• zasada rozszerzania autonomii osób niepełnosprawnych

• zasada indywidualizacji czyli dostosowanie działań terapeutyczno - wychowawczych do kategorii niepełnosprawności jak i charakteru osób objętych rewalidacją

• zasada wielospecjalistycznego podejścia i współpracy z rodziną

REHABILITACJA

Rehabilitacja (usprawnianie, przekwalifikowanie) - rozumiana jest jako złożony proces obejmujący działania lecznicze, społeczne i zawodowe, a w odniesieniu do dzieci pedagogicznie zmierzająca do przywrócenia sprawności i umożliwienia w miarę samodzielnego życia w społeczeństwie człowiekowi, który takich możliwości nie miał lub z powodu choroby, czy też urazu utracił je. W Polsce była kojarzona z działaniami leczniczymi lub paramedycznymi przywracającymi osobom niepełnosprawnym zdolność do poruszania się, manipulacji manualnej lub posługiwania się mową, natomiast aspekt społeczny, psychiczny i pedagogiczny, mniej aspekt zawodowy był rzadziej kojarzony z tym procesem. Osoba niepełnosprawna powinna decydować kiedy i w jakim zakresie oraz w jaki sposób zostaną uruchomione kolejne etapy rehabilitacji.

Polski model rehabilitacji (Dega i Weiss):

• wczesność - rehabilitacja będzie przynosić pozytywne efekty kiedy będzie przeprowadzona najwcześniej

• kompleksowość - kompletne działania prowadzone przez odpowiedni sztab ludzi (lekarz - specjalista, terapeuta, psycholog, średni personel medyczny, inna osoba niepełnosprawna) w zakresie rehabilitacji osób niepełnosprawnych

• ciągłość - rehabilitacja powinna tak długo trwać, jak długo osoba niepełnosprawna wymaga usprawnienia psychicznego i wymaga pomocy w zaspokojeniu potrzeb

• powszechność - ogólny dostęp, każdy ma prawo do korzystania z usług rehabilitacyjnych i medycznych

Rehabilitacja zawodowa - są to wszelkiego rodzaju oddziaływania mające na celu ułatwienie osobie niepełnosprawnej uzyskanie i utrzymanie odpowiedniego przygotowania zawodowego oraz wykształcenia zawodowego, awansu zawodowego oraz zatrudnienia poprzez umożliwienie jej korzystania z poradnictwa zawodowego, szkolenia zawodowego i pośrednictwa pracy.

Do realizacji należy posłużyć się następnymi przedsięwzięciami:

1. dokonanie oceny, zdolności i przydatności do pracy w szczególności poprzez:

1. przeprowadzenie badań lekarskich i psychologicznych, które dają możliwość określenia sprawności psychicznej i fizycznej, intelektualnej do wykonania zawodu oraz ocenę możliwości zwiększenia tej sprawności

2. ustalenie kwalifikacji doświadczeń zawodowych, predyspozycji, uzdolnień oraz zainteresowań

2. prowadzenie poradnictwa zawodowego umożliwiającego ocenę zdolności do pracy oraz umożliwiający wybór odpowiedniego zawody i szkolenia

3. przygotowanie zawodowe z uwzględnieniem perspektywy zatrudnienia, wybór odpowiedniego miejsca pracy i przygotowania stanowiska

4. określenie środków technicznych umożliwiających wykonanie pracy (oprzyrządowanie, oprotezowanie)

Rehabilitacja społeczności lokalnej jest to strategia podejmowana w ramach rozwoju społeczności lokalne prowadząca do stworzenia warunków prawidłowej rehabilitacji, mająca na celu stworzenie i zapewnienie równych szans i społecznej integracji wszystkim osobom z niepełnosprawnościami. Rehabilitacja w takim ujęciu jawi się, jaki naturalna konsekwencja procesu decentralizacji, de instytucja i normalizacji.

Rehabilitacja będzie miała właściwy przebieg i organizację wtedy, kiedy będzie:

1. wykorzystywać wszystkie dostępne lokalne formy pomocy i rehabilitacji

2. odpowiednie jej działania będą odpowiedzią na potrzeby osoby niepełnosprawnej (szkoła, rodzina, sąsiedzi) i jej środowiska (zakład pracy)

3. włączać wszystkich członków społeczności lokalnej w organizację formalnych i nieformalnych grup wsparcia

4. prowadzić do osiągnięcia optymalnego dla osoby niepełnosprawnej poziomu samodzielności

ORTODYDAKTYKA

Ortodydaktyka jest to dział dydaktyki, którego zadaniem jest ustalenie celów, zasad i procesów nauczania jednostek odchylonych od normy.

Celem ortodydaktyki jest dostosowanie procesu nauczania do specjalnych potrzeb i psychofizycznych właściwości jednostek odchylonych od normy.

Zasady ortodydaktyki:

1. zasada życzliwej pomocy:

Dzieci upośledzone dostrzegają, że ich sytuacja różni się od sytuacji dzieci normalnych. Na tym tle przezywają często ostre stany frustracyjne. Dzieci upośledzone stają się ponadto ofiarami dokuczliwych uwag i złośliwych docinków. Dziecko upośledzone nie ma poczucia bezpieczeństwa. Nieufne wobec otoczenia, z utrudnionymi kontaktami społecznymi, czuje się także niepewne i zagubione, gdy zostaje przyjęte do szkoły specjalnej. W tej sytuacji zdobycie zaufania dziecka, wzbudzenie w nim wiary we własne możliwości powinno być punktem wyjścia działania ortodydaktycznego oraz wskazaniem do postępowania nauczyciela, gdy u dziecka przejawiają się momenty osłabienia sił i zniechęcenia.

Życzliwość w stosunku do dziecka przyczynia się do wytworzenia korzystnej atmosfery wychowawczej, wyzwalającej pozytywne dążenia i sprzyjającej rozwojowi zainteresowań.

2. zasada kształtowania pozytywnej atmosfery pracy:

Życzliwy stosunek nauczyciela - wychowawcy do dziecka normalnego, jest podstawą jakby oczywistą, naturalną. Sprawa jednak komplikuje się tam, gdzie mamy do czynienia z dziećmi głęboko upośledzonymi, których reakcje w stosunku do nauczyciela są często obelżywe i wrogie lub z dziećmi upośledzonymi umysłowo, tępymi, niezdyscyplinowanymi, niespokojnymi, nie przejawiającymi zainteresowania nauką. W takich wypadkach życzliwość do dziecka narażona jest na osłabienie i wygaszenie. Nauczyciel powinien więc kontrolować szczególnie swój stosunek do dzieci głębiej upośledzonych i najtrudniejszych pod względem wychowawczym. Jego życzliwość do dziecka upośledzonego nie może być zakłócona na skutek przykrości doznanych w procesie nauczania.

3. zasada aktywności w nauce:

Aktywność dziecka upośledzonego w procesie nauczania jest bardzo istotnym warunkiem efektywności nauczania. Dzieci z niektórymi rodzajami upośledzeń, w porównaniu z dziećmi normalnymi, przejawiają większe onieśmielenie (dzieci z niedorozwojem umysłowym, ze słabszą wydolnością układu nerwowego), lęk w nowym środowisku (dzieci niewidome), zahamowania i utrudnienie w kontaktach (dzieci z wadami słuchu i mowy). Aktywizacja tych dzieci powinna być ukierunkowana przede wszystkim właśnie na te dziedziny, w których najostrzej występują zahamowania. Aktywny udział dziecka w procesie nauczania:

• przyczynia się do rozwoju zainteresowań

• ułatwia zrozumienie treści programowych

• powoduje łatwiejsze i trwalsze zapamiętywanie przekazanych informacji

4. zasada dominacji wychowania:

W nauce szkolnej oznacza, że:

• plan pracy wychowawczej powinien być opracowany nie mniej starannie jak plan dydaktyczny

• organizacja pracy szkolnej powinna być ustalona także z punktu widzenia programu wychowania, to znaczy, że nie mogą być lekceważone zajęcia przedlekcyjne, międzylekcyjne, pozalekcyjne i pozaszkolne

• ze szczególną uwagą należy traktować te wszystkie momenty w życiu, które mają znaczenie dla kształtowania postawy społecznej dziecka

5. zasada indywidualizacji:

Zmierza przede wszystkim do rozwoju i wzmocnienia pozytywnych i wartościowych cech osobowości. W zależności od dokonujących się zmian i postępującego rozwoju dziecka, plany pracy rewalidacyjnej i resocjalizacyjnej powinny także ulegać uzupełnieniu i weryfikacji.

6. zasada treści kształcących:

Powinny być także dostosowane do typu psychicznego dziecka. Treści uspokajające, łagodzące, odprężające daje się dziecku pobudliwemu, niespokojnemu, natomiast dziecku biernemu, apatycznemu - treści pobudzające.

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ

Kategorie niepełnosprawności:

1. sprawności i zdolności do pracy

2. czasu powstania niepełnosprawności (wrodzona, nabyta)

3. podkreślający charakter przebiegu (stały, zmienny) (stan regresywny, progresywny)

Stopień niepełnosprawności:

• stopień znaczny - nie wolno podejmować osobom niepełnosprawnym jakiegokolwiek zatrudnienia, ewentualnie mogą być zatrudnione, ale muszą być spełnione specjalne warunki (Zakład Pracy Chronionej, Zakład Aktywizacji Zawodowej)

• stopień umiarkowany - możliwość zatrudnienia w Zakładzie Pracy Chronionej lub w innym zakładzie, ale pod warunkiem przystosowania tego stanowiska pracy

• stopień lekki - żadnych ograniczeń

Osoby niepełnosprawne:

• osoba z niesprawnością fizyczną, u których występuje uszkodzenie, zaburzenie, choroba narządów ruchu lub niektóre zaburzenia mowy

• osoba z niepełnosprawnością zmysłową inaczej sensoryczną, niewidome, niedowidzące i niedosłyszące

• osoba z niepełnosprawnością psychiczną, z upośledzeniem umysłowym i autyzmem

Kategorie niepełnosprawności:

(WHO - Światowa Organizacja Zdrowia - 1980r.)

• niepełnosprawność zachowania

• niepełnosprawność porozumiewania się

• niepełnosprawność samoobługi

• niepełnosprawność lokomocyjna

• niepełnosprawność dowolnych ruchów ciała

• niepełnosprawność zręczności

• niepełnosprawność sytuacyjna

• niepełnosprawność umiejętności wybiórczych

• niepełnosprawności inne

Rodzaje niepełnosprawności (klasyfikacja: Sękowskiej i Grzegorzewskiej) Sękowska:

- jednostki posiadające trudności w poznawaniu świata na skutek uszkodzenia analizatora (głusi, niewidomi).

- jednostki u których procesy poznawcze przebiegają nieprawidłowo w wyniku czego mają trudności i ograniczone zdolności (upośledzenia umysłowe i z pogranicza normy intelektualnej)

- jednostki które na wskutek uszkodzenia narządu ruchu mają problemy w poruszaniu się i poznawaniu świata.

- jednostki które na skutek zaniedbań i uszkodzeń centralnego układu nerwowego charakteropatii lub psychopatii mają trudności w dostosowaniu się do norm moralnych

Nie uwzględniała dzieci wybitnie zdolnych

1. Grzegorzewska

- dzieci anormalne które wskutek mniejszych lub większych upośledzeń mają trudności w poznawaniu świata, porozumiewaniu się ze światem i wymagają stałej opieki (głusi, niewidomi, przewlekle chorzy, upośledzeni umysłowo, niedostosowani społecznie

- dzieci anormalne które w pewnym okresie wymagają specjalnej opieki (dzieci chore, niedostosowane społecznie)

Podstawowe zasady edukacji i rewalidacji osób niepełnosprawnych:

• zasada personalizacji czyli zasada ta uznaje, że osoba niepełnosprawna bez względu na rodzaj, rozległość, stopień i głębokość upośledzenia powinna być godnie traktowana

• zasada wczesnej diagnozy, normalizacji życia czyli tworzenie optymalnych warunków rozwoju prowadzących do osiągania niezależności, normalności i autonomii

• zasada odpowiedzialności odnosząca się do sfery prywatnej i publicznej osoby niepełnosprawnej

• zasada pomocniczości czyli indywidualnego uczenia się i dojrzewania każdej jednostki, jej twórczej samorealizacji i partnerskiego współdziałania z otoczeniem

• zasada rozszerzania autonomii osób niepełnosprawnych

• zasada indywidualizacji czyli dostosowanie działań terapeutyczno - wychowawczych do kategorii niepełnosprawności jak i charakteru osób objętych rewalidacją

• zasada wielospecjalistycznego podejścia i współpracy z rodziną

Oligofrenopedagogika

Przedmiotem oligofrenopedagogiki jest jednostka upośledzona umysłowo, a zadaniem jest ustalenie takich metod o form rewalidacji, które jednostce upośledzonej umysłowo zapewniłyby optymalny wszechstronny rozwój i maksymalne przystosowanie do warunków społecznych.

Upośledzenie umysłowe według PWN - upośledzenie umysłowe jest to stan niedostatecznej sprawności intelektualnej wskutek niedorozwoju lub uszkodzenia we wczesnym dzieciństwie tkanki mózgowej.

Upośledzenie umysłowe według Marii Grzegorzewskiej (wyróżnia dwa terminy dotyczące upośledzonych umysłowo):

• oligofrenia nazywamy niedorozwój umysłowy od urodzenia dziecka lub najwcześniejszego dzieciństwa; występuje tu zawsze wstrzymanie rozwoju mózgu i wyższych czynności nerwowych

• otępienie występuje później jako osłabienie, rozpad procesów korowych, uszkodzenie czynności umysłowych dotychczas pełnowartościowych

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE:

1. Kraeplin  - upośledzenie umysłowe to totalnie obniżony poziom rozwoju

                      psychicznego.

2.Herber      - upośledzenie umysłowe to obniżony poziom funkcjonowania

                       intelektualnego (jedno odchylenie standardowe) , któremu

                       towarzyszą zaburzenia w funkcjonowaniu społecznym.

3.prof. Grzegorzewska  - trzeba oddzielić niedorozwój umysłowy od demencji,

                                       - niedorozwój umysłowy to stan, który powstaje

                                         w okresie rozwojowym;

                                       -  demencja występuje, gdy człowiek rozwija się

                                          prawidłowo - zadziałał czynnik i człowiek zaczął

                                          działać na poziomie jakiegoś upośledzenia.

4.prof.Kostrzewski - (zaproponował własną definicję upośledzenia umysłowego)

     (psycholog)          upośledzenie umysłowe to ogólny poziom funkcjonowania

                                  intelektualnego o co najmniej dwa odchylenia standardowe

                                  (większa tolerancja dla normy),  towarzyszy temu obniżony

                                   poziom funkcjonowania społecznego, a także wolne tempo

                                   uczenia się i powstaje to w okresie rozwojowym.

                   

Aby określić upośledzenie umysłowe potrzebne są:

a)     badania psychologiczne - poziom funkcjonowania intelektualnego (I.I.)

                                                testy rzetelne, trafne, wystandaryzowane,

                                            - oddzielne mierzenie poszczególnych funkcji

                                              (profil funkcjonowania);

b) badanie poziomu dojrzałości społecznej → techniki: rzetelne, trafne,

                                                                          wystandaryzowane.

NIEDOROZWÓJ  UMYSŁOWY:

A. stan, w którym poziom funkcjonowania intelektualnego

jest obniżony co najmniej o dwa odchylenia standardowe

któremu towarzyszą zaburzenia w sferze przystosowania

społecznego i  te zaburzenia muszą występować w co najmniej

dwóch z wymienionych obszarów (komunikowanie się, samoobsługa,

kontakty społeczne, korzystanie z dóbr społeczno-kulturowych,

kierowanie sobą, troska o zdrowie i bezpieczeństwo, zdolności

szkolne, organizowanie sobie czasu wolnego, praca, tryb życia domowego)

i wieku, w którym został rozpoznany (do 18 lat)

Od 1994 roku przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne (DSM IV)

Niepełnosprawność intelektualna - inna nazwa upośledzenia umysłowego.

                                                         Jest to stan - nie choroba.

 

 KLASYFIKACJA  UPOŚLEDZENIA  UMYSŁOWEGO

 

I  Pedagogiczne podejście (początek XX w.)

         cztery stopnie (grupy)

1)         dzieci wyuczalne

2)         dzieci niewyuczalne, ale wychowalne

3)         dzieci prawie wychowalne

4)         dzieci niewychowalne

II   Trzystopniowa klasyfikacja

1)            debilizm  (najłagodniejszy stopień)

2)            imbecylizm

3)            idiotyzm

III     Od 1964 roku - czterostopniowa klasyfikacja

1)          lekki stopień upośledzenia umysłowego                     pogranicze u.u.

2)          umiarkowany stopień upośledzenia umysłowego       pogranicze normy

3)          znaczny stopień upośledzenia umysłowego

4)          głęboki stopień upośledzenia umysłowego

IV    Od 1980 roku cztery stopnie upośledzenia umysłowego

1)          lekki stopień upośledzenia umysłowego

2)          umiarkowany stopień upośledzenia umysłowego            głębiej u.u.

3)          znaczny stopień upośledzenia umysłowego

4)          głęboki stopień upośledzenia umysłowego

Klasyfikacja tradycyjna:

75 - 85 - ociężałość umysłowa

50 - 74 debilizm

25 - 49 - imbecylizm

0 - 24 - idiotyzm

Klasyfikacja Światowej Organizacji Zdrowia:

68 - 83 - pogranicze niedorozwoju umysłowego

52 - 67 - upośledzenie umysłowe lekkie

36 - 51 - upośledzenie umysłowe umiarkowane

20 - 35 - upośledzenie umyśłowe znaczen

0 -19 - upośledzenie umysłowe głębokie

Klasyfikacje przyczyn upośledzenia umysłowego - są różne. Najczęściej uzależnia się je od okresu występowania: przed urodzeniem, w okresie porodowym i po urodzeniu.

1. Przyczyny prenatalne:

1. wiek matki: niedostateczna dojrzałość biologiczna bardzo młodych matek lub wyczerpanie generatywnych sił matek starszych

2. ekromesomopatie: jest bardzo wiele zaburzeń chromosomalnych, które prawie zawsze powodują swoiste postacie niedorozwoju intelektualnego (np. syndrom Langdon - Downa, zespół Klinefeltera)

3. niedotlenienie, np. przy krwawieniach we wczesnym okresie ciąży, napadach epileptycznych, przy niektórych schorzeniach matki

4. uszkodzenia chemiczne -, mechaniczne i radiacyjne występują w skutek używania i nadużywania leków (np. stwierdzone szkodliwe działanie talidomidu), wstrząsów (np. w czasie jazdy na motocyklach, traktorach), niefachowych naświetlań i zbyt częstych prześwietleń promieniami Roentgena.

5. Choroby infekcyjne matki, na rozwój płodu może wpłynąć ujemnie zachorowanie matki, np. na różyczkę.

6. Zaburzenia metabolizmu, mogą pojawić się w zaburzeniach przemiany białka, tłuszczu i węglowodanów

1. Uszkodzenia perinatalne - mają najczęściej charakter uszkodzeń mechanicznych i niedotlenienia. Najbardziej zagrożone są dzieci urodzone przedwcześnie.

2. Uszkodzenia postnatalne mają przyczyny różnorakie: urazy fizyczne, choroby mózgu np. zapalenie mózgu, ropienie i guzy mózgu, ciężkie zaburzenia metabolizmu, niekorzystne warunki psychospołeczne wpływające hamująco na rozwój psychiczny.

Opieka nad jednostką upośledzoną umysłowo obejmuje następujące okresy:

1. Opiekę we wczesnym okresie rozwoju dziecka na terenie rodziny - niektórym rodzicom potrzebny jest dłuższy czas na zaakceptowanie trudnej dla nich sytuacji wynikającej z faktu posiadania dziecka upośledzonego. Należy rodziców uświadomić, że dziecku można pomóc pomimo jego upośledzenia, że przy współudziale psychologa i lekarza specjalisty powinni starać się o stworzenie dziecku dobrej atmosfery i najlepszych warunków rozwoju fizycznego, że wstydliwe izolowanie dziecka w kręgu rodziny jest zawsze szkodliwe.

2. Opiekę przedszkolną - zadaniem przedszkoli specjalnych jest prowadzenie takich zajęć rewalidacyjnych, które rozwijają mowę, koordynację ruchową, sprawność fizyczną, ruchową i kształtują postawę dziecka w zespole.

3. Opiekę w okresie szkolnym - jednym z ważnych zadań szkoły specjalnej dla dzieci upośledzonych umysłowo jest przygotowanie do przyszłej pracy zawodowej. Zadania te szkoła realizuje w kilku etapach

1. kształtowanie uzdolnień manualnych i korygowanie zaburzeń motorycznych dziecka

2. wstępne przysposobienie do pracy zawodowej

3. kształtowanie zawodowe

4. pomoc w zatrudnieniu

1. Opiekę nad dorosłymi upośledzonymi umysłowo

MECHANIZMY OBRONNE

Freud wynalazł mechanizm obronny (to takie zachowanie, które rozładowuje napięcie, lecz nie rozwiązuje sytuacji problemowej):

• zachowanie adaptacyjne - to takie zachowanie, które rozwiązuje problem

• racjonalizacja - jest to wymyślanie racjonalnych powodów dla nieracjonalnych zachowań, np. kwaśne winogrona i słodkie cytryny - staramy usprawiedliwić sobie, nawet jeżeli jest coś złe, wyciągamy dobre strony

• substytucja (przemieszczenie) - stosujemy wtedy kiedy nasze działanie stało się niemożliwe do zrealizowania, w takiej sytuacji próbujemy znaleźć nowy cel działania podobny do celu pierwotnego, np. jeżeli człowiek chce zostać pilotem, ale nie pozwala mu na to zdrowie, wtedy wybiera podobny cel i zostaje konstruktorem samolotów

• represja (wyparcie) - oznacza usunięcie z naszej świadomości treści nie wygodnych dla nas, każdy proces zapominania jest wynikiem nieświadomości, np. zapomniałam zadzwonić do dentysty bo jest to nieprzyjemne; amnezja pourazowa - nie pamięta się jakieś tragedii

• reakcja upozorowana - wykonania reakcji przeciwnej w stosunku do emocji; czujemy jakieś emocje, a zachowujemy się przeciwnie, np. czyje złość, ale jestem przyjazna na przykład dla szefa

• fiksacja - sztywna tendencja do przejawiania jednej reakcji; obojętnie jaki jest problem reagujemy tak samo na przykład płaczem, złością; lepiej unikać tego bo nie do każdej sytuacji to pasuje, np. szef nie daje podwyżki - furia, w sklepie zabrakło bułek - furia, uciekł nam autobus - furia

• fantazjowanie - w sytuacji problemowej, wyobrażamy sobie rozwiązanie problemu; wyobrażamy sobie, że problem jest już rozwiązany; to jest niefunkcjonalne bo problem nigdy się sam nie rozwiąże, np. zbliża się egzamin i wyobrażamy sobie, że jest już po egzaminie, że dostaliśmy piątkę, że wszyscy nam gratulują

• projekcja (rzutowanie) - polega na przenoszeniu na inne osoby własnych nie akceptowanych uczuć, np. osoba ma tendencje do kłótni, ale to nie ona jest winna tylko wszyscy inni są kłótliwi, ona tylko się broni

• agresja

Każdy organizm ma mechanizm obronny, mechanizmem negatywnym jest agresja, regresja, rezygnacja, ucieczka, represja, projekcja. Nie ma człowieka nie agresywnego, ale nie u wszystkich to widać. Agresje dzielimy na:

• werbalną - nie możemy poniżyć dziecka przy kolegach bo to poniża jego godność; dziecko nigdy nam tego nie zapomni; jeżeli chcemy coś dziecku powiedzieć to tylko w cztery oczy bez żadnych świadków (agresja przemieszczona - sam jestem ofiarą i chcąc rozładować tą złość przenoszę to na jeszcze słabszą osobę, przedmiot lub rzecz)

• fizyczną (z udziałem rąk, siły, narzędzi) - jest różnica między agresją fizyczną u dziewcząt i u chłopców; chłopcy biją się tak długo, aż pojawi się pierwsza krew, tak było i jest, natomiast dziewczyny kiedyś ciągnęły się za włosy, drapały paznokciami, ale teraz zatracają się w zemście, biją się tak długo, aż druga osoba straci przytomność (samoagresja - agresja skierowana przeciwko sobie)

• psychiczną - dotyczy samego siebie, jest to poniżanie samego siebie; niektórzy robią sobie sznyty, aby pokazać jak on jest twardy (przejawem autoagresji jest samobójstwo)

Model psychologiczny:

1. somatopsychiczne podejście - wpływ choroby na psychikę - im dłuższa choroba tym większy wpływ na psychikę

Hospitalizm - choroba szpitalna, pojawia się kiedy dziecko długo przebywa w zakładach opiekuńczych, szpitalach, zrywa kontakt ze społeczeństwem

2. psychosomatyczny - po wyjściu ze szpitala następuje na okres readaptacji - dziecko musi przyzwyczaić się do otaczającego go społeczeństwa, wpływem człowieka jest to czy zastosuje czy obroni się przed chorobą, od psychicznych cech zależy jedność choroby

Hipochondryk - osoba wymyślająca sobie chorobę, wierzy w to, że jest chora, dla intelektualnych jest to ucieczka.

Skutki:

• długotrwała choroba odbija się na możliwościach intelektualnych

• długotrwała choroba może zaburzyć obraz własnej osoby, powodować niestabilność samooceny

• przy długotrwałej chorobie dziecko wymaga odpowiedniej opieki medycznej i wychowania pedagogicznego

• zmiany trwałe mają charakter zaburzenia pracy mózgu, zaburzenia procesu nerwowego, emocjonalnego i intelektualnego

• zmiany częściowe mogą uwidocznić się w postaci zaburzeń świadomości, obniżenie sprawności fizycznej, pogorszenia się samopoczucia oraz powodować labilność emocjonalną

• leki psychotropowe obniżają sprawność intelektualną, możliwości percepcyjne, zmieniają nastrój

• zabiegi wywołują lęk

• każdy człowieku przeżywa w swoim życiu stres, jeżeli stres ten trwa za długo, jest bardzo intensywny, wtedy stres pozytywny przeradza się w stres negatywny; długotrwały stres może spowodować przykry stan organizmu zwany frustracją - powstaje długotrwałe niezaspokojenie potrzeby

Grupy dyspensaryjne:

I grupa dyspensaryjna:

• dzieci z ryzyka okołoporodowego: wypadnięcie, bezdech pierwotny i wtórny, wcześniactwo, znaczna utrata krwi, itp.

II grupa dyspensaryjna:

• wady wrodzone: mogą dotyczyć ośrodkowego układu nerwowego, narządów części twarzowej czaszki (zajęcza warga), narządów szyi, układu oddechowego, układu krążenia, układu pokarmowego, narządów płciowych, narządów ruchu; te wady, a przynajmniej większość jest do wykrycia w okresie prenatalnym

III grupa dyspensaryjna:

• przewlekłe choroby i zaburzenia związane z niedożywieniem: stany niedoborowe (nie tylko niedobory: ← 10 c (centyla), ale także nadmiary: 90 c →), niedokrwistość, niedoborowa krzywica i inne stany niedoborowe witaminowe

IV grupa dyspensaryjna:

• zaburzenia w rozwoju somatycznym, psychicznym: trwałe uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, np. zaburzenia tempa rozwoju fizycznego, trwałe uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (padaczka, stany pourazowe głowy po wypadkach), częściowe zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego (nerwice dziecięce - niepowodzenia w szkole, zła atmosfera w domu rodzinnym), stosowanie środków odurzających

V grupa dyspensaryjna:

• wady i choroby narządów wzroku: zaburzenia refrakcji (krótkowzroczność, nadwzroczność), zaburzenia widzenia obuocznego (zez, niewidzenie na jedno oko), zaburzenia widzenia barwnego

VI grupa dyspensaryjna:

• przewlekłe choroby nosowe, uszu i zaburzenia słuchu: zaburzenia słuchu, zaburzenia mowy

VII grupa dyspensaryjna:

• przewlekłe choroby układu oddechowego: choroby oskrzeli, dychawica oskrzelowa, choroby przewlekłe miąższu płucnego, gruźlica

VIII grupa dyspensaryjna:

• choroby i zaburzenia układu krążenia: wady serca wrodzone i nabyte (ok.3% z 8,5 mln.), choroby reumatyczne, choroby tkanki łącznej (1 osoba na 100 tyś.)

IX grupa dyspensaryjna:

• przewlekłe choroby układu moczowego: większość chorych to dziewczęta 1 chłopiec na 10 dziewczynek), owa choroba niekorzystnie wpływa na psychikę dziecka (choroba ogólno - ustrojowa)

X grupa dyspensaryjna:

• trwałe uszkodzenia narządów ruchu i zaburzenia statyki ciała: wady postawy ciała, jest to swoista epidemia wśród dzieci i młodzieży

XI grupa dyspensaryjna:

• inne choroby przewlekłe wymagające czynnej opieki: wszystkie choroby, które nie zmieściły się w pozostałych grupach.

Cukrzyca jest to przewlekła choroba przemiany materii (moczówka cukrowa) dotycząca pierwotnie metabolizmu węglowodanów, a wtórnie tłuszczów i białek, przy obniżonej tolerancji na wprowadzone do ustroju węglowodanowe składniki pokarmowe i niezdolności do prawidłowego śródkomórkowego przetwarzania glukozy.

Przyczyny cukrzycy:

Jest niedobór lub brak aktywności insuliny, hormonu, wysp trzustkowych (Langerhansa) wytwarzanego w trzustce.

Objawy:

• duże pragnienie (do 10 litrów na dobę)

• zwiększone łaknienie

• wielomocz

• zmniejszenie masy ciała

U chorych młodocianych, nie leczonych lub leczonych niewłaściwie, łatwo dochodzi do rozwoju ustrojowej kwasicy metabolicznej i śpiączki cukrzycowej.

U chorych na cukrzycę jest bardzo obniżona odporność, stąd często występują długotrwałe zakażenia ropne skóry (czyraczność, czyrak), a także większa zapadalność na różne choroby (w tym np. na gruźlicę).

Powikłania cukrzycy są najczęściej związane z uszkodzeniem naczyń (angiopatia cukrzycowa) np. choroby nerek, uszkodzenie siatkówki oka (jej odklejenie się), stopa cukrzycowa, choroba wieńcowa, szybszy rozwój miażdżycy.

Odkrycie w 1922 roku insuliny spowodowało, że cukrzyca przestała być chorobą śmiertelną.

Leczenie dietetyczne:

Dieta powinna być ułożona stosownie do masy ciała i rodzaju aktywności fizycznej i oparta na odpowiednich tablicach przeliczeniowych. Posiłki muszą być kaloryczne, wystarczające, stosunkowo ubogie w składniki węglowodanowe i tłuszczowe, natomiast obfite w białka. Wyłączone powinny być szybko przyswajalne węglowodany (cukry proste), takie jak cukier, miód, słodycze, marmolada, słodkie owoce i napoje, natomiast dominować w diecie powinny cukry złożone.

Leczenie farmakologiczne:

Stosowane, jeśli sama dieta i dozowany wysiłek fizyczny nie doprowadzają do normalizacji metabolizmu ustrojowego. Polega na wstrzykiwaniu insuliny, a w innych wypadkach, u nadających się do tego rodzaju leczenia chorych, na doustnym podawaniu preparatów, np. Diabetol, Euclamin, Chlorpropamid lub Phenformin.

Insulinę stosuje się z reguły u osób młodocianych, czyli w cukrzycy pierwotnej, w stanach przebiegających z kwasicą i ketozą, w przypadkach cukrzycy powikłanej z zakażeniem, w zaburzeniach metabolicznych dużego stopnia i z wysokim stężeniem glukozy we krwi i w moczu.

Właściwe przestrzeganie diety oraz regularne dawkowanie insuliny (z korektą zależnie od poziomu cukru we krwi) ma decydujące znaczenie dla opóźnienia rozwoju różnych powikłań cukrzycy.

Rodzaje cukrzycy:

Cukrzyca ciężarnych:

Cukrzyca ciężarnych wiąże się przyczynowo z obecnością łożyska, które ma zdolności inaktywacji insuliny, nadto zaś wytwarza hormon o działaniu zbliżonym do somatotropiny (hormon wzrostu). Do hiperglikemii jednak na ogół nie dochodzi, z uwagi na wzmożone wydzielanie insuliny u ciężarnych w wyniku rozrostu wysp trzustkowych w trzustce, jak również wzrostu poziomu oksytocyny.

Zaawansowana cukrzyca upośledza wymianę między matką a płodem, powoduje liczne zatrucia ciążowe, wielowodzie, nadmierną masę ciała i wady rozwojowe płodu oraz usposabia do wewnątrzmacicznego obumarcia płodu.

Najczęściej ujawnienie ujemnych skutków cukrzycy następuje w trzecim trymestrze ciąży. Przeciwdziałanie polega na podjęciu właściwego leczenia internistycznego oraz na wcześniejszym (36-38 tygodniu) rozwiązaniu. W płodzie spotyka się często zmiany obrzękowe i naczyniowe.

Cukrzyca nerkowa:

Cukrzyca nerkowa - wrodzone, rodzinnie występujące obniżenie zdolności zwrotnego wychwytywania glukozy z moczu pierwotnego w kanalikach nerkowych. Tym samym w moczu ostatecznym, spływającym do pęcherza i wydalanym na zewnątrz, pojawia się glukoza. W odróżnieniu od prawdziwej cukrzycy stężenie glukozy we krwi jest prawidłowe.

Cukrzyca pierwotna:

Cukrzyca pierwotna występuje głównie u dzieci i młodzieży, rzadziej u dorosłych. Objawy choroby szybko się nasilają, a przebieg jej może być burzliwy. Do wczesnych oznak należą: zwiększone pragnienie, wypijanie dużych ilości płynów, oddawanie zwiększonych ilości moczu o jasnej barwie, szybko postępujące chudnięcie, pomimo zwiększonego łaknienia, nawracające zakażenia skórne.

Stężenie glukozy na czczo we krwi jest podwyższone, czasem do 10 a nawet 15 mmol/l (norma: 3,5-5,0 mmol/l). Z moczem wydalana jest glukoza. Cukrzyca pierwotna charakteryzuje skłonność do kwasicy metabolicznej i łatwość rozwijania się śpiączki cukrzycowej.

Cukrzyca regulacyjna:

Cukrzyca regulacyjna występuje głównie u osób po 40. roku życia, zwłaszcza otyłych. Przebieg choroby jest łagodny, a objawy mało znamienne. Często na istnienie choroby zwraca uwagę przypadkowe stwierdzenie obecności glukozy w moczu.

Cukrzyca steroidowa:

Cukrzycopodobne zaburzenie metabolizmu węglowodanowego, pojawiające się przy nadmiarze hormonów glikokortykoidowych w ustroju (choroba Cushinga) lub pod wpływem leczniczego stosowania preparatów kortykosteroidowych.

Cukrzyca utajona:

Brak objawów klinicznych, stężenie glukozy we krwi na czczo jest prawidłowe (poniżej 5 mmol/l), próba obciążenia glukozą jest ujemna, ale może stać się dodatnia w ciąży, w chorobie zakaźnej lub w stanie obciążenia ustroju innego rodzaju (np. zabieg chirurgiczny). Dodatnia jest natomiast próba kortyzolowo-glukozowa.

Cukrzyca wtórna:

Cukrzyca wtórna występuje po przebyciu zapalenia trzustki, po jej chemicznym lub mechanicznym uszkodzeniu, w hemochromatozie (cukrzyca brązowa), a także w stanach nadczynności gruczołów wytwarzających hormony cukrzycorodne (diabetogenne): w akromegalii, chorobie Cushinga, guzie chromochłonnym nadnerczy, nadczynności tarczycy (gruczoł tarczowy).

Hipoglikemia (niedocukrzenie):

Dwie postacie objawów:

• nerwo - wegetatywne: drgawki, drżenie ciała, drętwienie warg, zaburzenia lokomocji, wymioty, biegunki, bóle głowy, nudności, silne pragnienie, częstomocz, dreszcze kończyn, poty

• korowe: zaburzenia myślenia, zaburzona orientacja w czasie i przestrzeni, zaburzenia percepcji (omamy wzrokowe, słuchowe) majaki, problemy z porozumiewaniem się, napady złości, gniewu, smutku, płaczu, euforii, spadek przydatności intelektualnej

Hiperglikemia (przecukrzenie):

Objawy:

• zespół hipoglikemii i hiperglikemii - może pojawiać się w różnych sytuacjach, cukrzykom nie wolno się głodzić, muszą jeść dużo razy ale mało; wysiłek fizyczny, sytuacja stresogenna, duże przerwy między posiłkami mogą doprowadzić do hiper lub hipoglikemii.

ALERGIA

Jednym z najważniejszych układów organizmu ludzkiego jest tzw. układ immunologiczny (odpornościowy), chroniący człowieka przed procesami dezintegracji, wywołanymi różnymi czynnikami wewnętrznymi i zewnętrznymi, w tym przed agresją drobnoustrojów, stanowiący m.in. system obrony organizmu przed infekcjami.

Układ immunologiczny może jednak reagować nie tylko na próby ataku ze strony niebezpiecznych drobnoustrojów, lecz również na każdą obcą substancję; każdą substancję, która pobudza odpowiedź układu odpornościowego, nazywamy antygenem, a tę odpowiedź - reakcją immunologiczną. Nie każdy antygen jest w rzeczywistości zagrożeniem. Zdarza się jednak, że system odpornościowy reaguje nawet na „niewinną” obcą substancję tak, jak gdyby był to czynnik infekcji. Wówczas antygen nazywamy alergenem, a (nieprawidłową) reakcję organizmu - reakcją alergiczną.

Objawy alergii:

• sezonowy katar sienny

• całoroczny nieżyt nosa

• astma

• pokrzywka i alergiczne kontaktowe zapalenie skóry

• uczulenia na pokarmy

• uczulenia na żądła pszczół i os

• wstrząs anafilaktyczny (anafilaksja)

Przyczyny alergii:

Alergia ma podłoże genetyczne, bardzo często występuje rodzinnie. Gen alergii kontrolujący wytwarzanie immunoglobuliny IgE znajduje się na piątym chromosomie. Żeby jednak doszło do ujawnienia się alergii, predysponowana dziedzicznie (rodzinnie) do niej osoba musi się bardzo wcześnie, jeszcze w wieku niemowlęcym, zetknąć z substancją uczulającą - alergenem, i to w odpowiednio dużym stężeniu.

Podkreśla się bardzo duży (rosnący) udział czynników środowiskowych w rozwoju alergii. Bardzo charakterystyczny jest wzrost zapadalności na różne alergie mieszkańców Europy środkowo-wschodniej, którzy w ostatnim dziesięcioleciu szybko przyjęli zachodni styl życia. Ogromną rolę odgrywają współczesne zanieczyszczenia, szczególnie atmosfery. Wyziewy z elektrowni, silników, szczególnie dieslowskich, z całą pewnością nasilają objawy u chorych na astmę i katar sienny, sezonowy i całoroczny. Szczególnie niebezpieczna jest mieszanka składająca się z dwutlenku siarki, tlenków azotu i drobnych cząsteczek emitowanych przez silniki Diesla. Niebagatelną rolę w nasilaniu się alergii odgrywają zanieczyszczenia domowe: kurz, preparaty czyszczące, rozpuszczalniki, aerozole, kosmetyki, wyziewy z kuchni, palenie papierosów.

Najbardziej pospolitymi alergenami są:

• odchody roztoczy kurzu domowego - astma, katar sienny

• pyłki traw i drzew - katar sienny, astma

• zarodniki pleśni - katar sienny, astma,

• składniki sierści zwierząt domowych - katar sienny, astma, zmiany skórne

• produkty mleczne, jaja, ryby, orzeszki ziemne, owoce (np. truskawki)

• leki (np. penicyliny) - objawy żołądkowo-jelitowe, pokrzywka, obrzęk naczyniowy, anafilaksja

• jady os i pszczół (pokrzywka, anafilaksja)

Niektóre alergie ujawniają się częściej w wieku niemowlęcym (alergie pokarmowe, zapalenia skóry), inne w dziecięcym (astma), jeszcze inne u nastolatków (katar sienny) lub u osób dorosłych (pokrzywka, uczulenie na jady, wyprysk alergiczny).

Diagnostyka alergii:

Alergię nietrudno rozpoznać, jeśli objawy występują szybko po zadziałaniu poznanego alergenu. Napad kichania, wycieku z nosa, łzawienia i swędzenia spojówek w słoneczny dzień - to bez wątpienia katar sienny. Nocny napad kaszlu, duszności, świszczącego oddechu u młodej osoby to niemal pewna astma. Zaczerwienienie skóry, świąd i bąble po zjedzeniu truskawek czy orzeszków ziemnych - to nic innego jak tylko alergia pokarmowa. Bolesny obrzęk skóry, nasilona pokrzywka po użądleniu osy to też bez wątpienia alergia.

Potwierdzenie rozpoznania alergii uzyskuje się dzięki stosowaniu różnych badań, np. testów skórnych (punktowych i płatkowych), które polegają na wprowadzeniu do skóry lub nałożeniu na nią alergenów w bardzo niskim stężeniu. Pojawienie się w miejscu kontaktu alergenu ze skórą zaczerwienionego krążka wskazuje na uczulenie na dany alergen. Można też badać stężenie immunoglobuliny IgE we krwi. Do tego służy test radioalergosorpcji (RAST) lub jego modyfikacja - test fluorescencyjny CAP-RAST.

W alergii pokarmowej w celu wykrycia alergenu stosuje się diety eliminacyjne, polegające na wykluczaniu z diety podejrzanych potraw. Dzięki temu można wspólnie z pacjentem ustalić, który z kolejnych eliminowanych produktów był sprawcą objawów alergii.

Do rozpoznania astmy wystarczają badania spirometryczne, polegające na pomiarach ilościowych wdychanego i wydychanego powietrza, statycznych i dynamicznych, uwzględniających prędkość przepływu powietrza w drogach oddechowych. W astmie charakterystyczne jest zmniejszenie ilości powietrza wydychanego z maksymalnym natężeniem w ciągu jednej sekundy, a także duża zmienność szybkości wydychanego powietrza w ciągu jednego dnia (powyżej 20%) oraz znacząca poprawa szybkości po zastosowaniu leków rozszerzających oskrzela. Czasem stosuje się wziewne testy prowokacyjne powodujące skurcz oskrzeli i obrzęk śluzówek nosa.

Leczenie:

Leczenie alergii jest wielokierunkowe. Najważniejsze jest rozpoznanie alergenu i - o ile to możliwe - unikanie go. W przypadku alergii pokarmowej czy alergii na jady owadów jest to w pełni możliwe. Jeśli ktoś jest uczulony na pyłki roślin, to niewiele może zrobić, choć oczywiście powinien unikać miejsc o dużym stężeniu pyłków w powietrzu (należy słuchać komunikatów na ten temat w mediach). Małe dzieci, szczególnie niemowlęta z rodzin alergicznych, powinny być chronione przed znanymi alergenami, zwłaszcza przed roztoczami kurzu domowego i alergenami zwierząt domowych. W mieszkaniach alergików nie powinno się trzymać mebli tapicerowanych, dywanów, pościel powinna być bardzo często zmieniana, mieszkania wietrzone, nie powinno się w nich palić papierosów, kuchnie powinny być widne z wyciągami. Nie powinno się stosować klimatyzacji. Wymiana powietrza powinna być jak najczęstsza. Nie powinno się mieć w domu zwierząt.

Do leczenia kataru siennego doskonale nadają się leki przeciw-obrzękowe. W astmie - leki te nie są skuteczne. Trzeba podać środki rozszerzające oskrzela i leki przeciwzapalne .

W przypadku bardzo szybko rozwijającego się rumienia skóry, któremu towarzyszy uczucie duszności, zawrót głowy, osłabienie - należy jak najszybciej wstrzyknąć pod skórę adrenalinę. Osoby cierpiące na poważne odczyny alergiczne na pokarm powinny nosić ze sobą strzykawki z adrenaliną. Dzieci ze skłonnością do uczuleń powinny mieć na ubrankach naszywki informujące o chorobie.

PADACZKA - CHOROBA MÓZGU

Padaczka nie jest odrębną jednostką chorobową. Określa się tak zespół objawów towarzyszących wielu schorzeniom ośrodkowego układu nerwowego. Objawy te są spowodowane nadmiernymi wyładowaniami neuronów i nieprawidłowym rozprzestrzenianiem się pobudzenia w mózgu. Charakterystyczne są tu napady padaczkowe, którym towarzyszą objawy somatyczne, wegetatywne i psychiczne.

Rodzaje padaczek:

Podczas dużych (grand mal) uogólnionych napadów toniczno-klonicznych chory nagle traci przytomność, upada, następuje gwałtowne, toniczne napięcie mięśni całego ciała, podczas którego często obserwuje się odgięcie głowy do tyłu i wyprężenie kończyn. W tym czasie ustaje oddychanie, co powoduje narastanie sinicy. Po kilku, kilkunastu sekundach ciałem wstrząsają silne uogólnione drgawki kończyn i głowy. Chory może wtedy przygryźć język, a także bezwiednie oddać mocz. Powoli zaczyna oddychać, ale jeszcze przez jakiś czas jest nieprzytomny, a po ustaniu

napadu senny i rozkojarzony.

U niektórych osób występują tzw. małe napady (petit mal) mające formę krótkich napadów nieświadomości i drgawek ogniskowych typu ruchowego, czuciowego i psychoruchowego. Chory na chwilę przerywa wykonywaną czynność, na moment wyłącza się, nie nawiązuje kontaktu z otoczeniem. Nie ma drgawek ani upadku ciała. Po ustaniu napadu powraca do swojego zajęcia i często nie zdaje sobie sprawy z chwilowego zaniku świadomości.
Niekiedy mamy do czynienia z napadami mioklonicznymi, podczas których następują szybkie skurcze mięśni w różnych grupach mięśniowych. Chory może wówczas tracić przytomność

(ale nie zawsze).
Z kolei w tzw. napadach akinetycznych razem z utratą przytomności ma miejsce nagłe

zwiotczenie mięśni oraz upadek ciała.

Jeden atak to nie choroba:

Jednorazowy napad drgawek z utratą przytomności nie stanowi dostatecznej podstawy do rozpoznania padaczki. Pojedyncze napady drgawek mogą pojawiać się w związku z innymi schorzeniami oraz zaburzeniami metabolicznymi (np. w związku z hipoglikemią, tężyczką itp.). U dzieci natomiast (częściej u chłopców do 5. roku życia) mogą występować tzw. drgawki gorączkowe, które najczęściej ustępują samoistnie (w ok. 3% przypadków przechodzą w napady typu padaczkowego). Nie należy również traktować jako napadów padaczkowych drgawek występujących u noworodków. Przyczyną drgawek w tym wieku jest zmęczenie okołoporodowe, przemijające zaburzenia metaboliczne, niekiedy predyspozycje rodzinne (np. tzw. łagodne drgawki noworodków).
Jeżeli jednak napady drgawek wykraczają poza okres noworodkowy i wczesnoniemowlęcy - wówczas należy brać pod uwagę możliwość zakwalifikowania tych napadów jako padaczkowe.

Jak rozpoznać padaczkę:

Z padaczką mamy do czynienia dopiero wtedy, gdy napady powtarzają się często i towarzyszą im zmiany napadowe w EEG (także w okresie między napadami).
W rozpoznaniu padaczki bardzo pomocne są metody aktywacyjne EEG, a zwłaszcza badania przeprowadzone u pacjenta w czasie snu po źle przespanej nocy (budzenie) oraz wydłużenie czasu badania niekiedy do kilkunastu godzin z możliwością obserwacji zachowywania się pacjenta (wideo-EEG). Należy tu jednak dodać, że prawidłowy zapis EEG nie wyklucza padaczki, wymaga natomiast powtórzenia go przy zastosowaniu opisanych metod aktywacyjnych.
Istotne znaczenie ma tu wywiad zebrany od pacjenta i jego najbliższego otoczenia. Dzięki temu można określić rodzaj obserwowanych napadów i towarzyszące im zachowanie chorego, a więc charakter napadu, długość jego trwania, stopień zaburzeń świadomości, inne objawy ze strony układu nerwowego itp.
Dużą rolę odgrywa tu badanie neurologiczne, które może wykazać wiele objawów (niedowłady lub porażenia kończyn, nerwów czaszkowych, zaburzenia równowagi itp.), a także badanie okulistyczne mogące wykluczyć (lub potwierdzić) tarczę zastoinową na dnie oka, która występuje przy wzmożonym ciśnieniu śródczaszkowym, np. w przypadku guza mózgu.
W celu ustalenia przyczyny występowania napadów padaczkowych oprócz badania EEG konieczne jest wykonanie tomografii komputerowej (lub rezonansu magnetycznego), zwłaszcza u pacjentów źle reagujących na dotychczas stosowane leczenie oraz w przypadku postępu choroby (np. występowania nowych objawów w kolejnym badaniu neurologicznym).

Leczenie farmakologiczne:

Leczenie ma głównie na celu zahamowanie występowania napadów padaczkowych. Należy tu przypomnieć, że powtarzające się napady mogą stanowić przyczynę dalszego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego i doprowadzić do urazów czaszki, zespołu niedotlenienia i innych zaburzeń metabolicznych w czasie trwania napadu itp.). Zapobieganie występowaniu napadów padaczkowych można osiągnąć przy zastosowaniu jednego lub kilku leków w możliwie najniższych skutecznych dawkach i możliwie najmniejszych towarzyszących im działaniach niepożądanych (np. toksycznych).
Leczenie powinno w zasadzie rozpoczynać się poprzez podawanie jednego leku (choć u dzieci monoterapia rzadko ma zastosowanie), biorąc pod uwagę rodzaj napadów padaczkowych i charakter schorzenia podstawowego. Leki podaje się stopniowo, zaczynając od małych dawek, aby zwiększając je po ok. 2-3 tygodniach, dojść do pełnej dawki terapeutycznej.
Jeżeli nie ma efektów leczniczych po wprowadzeniu jednego leku, często zachodzi konieczność podania więcej niż jednego leku lub i wymiany leku poprzednio zastosowanego.
Jednak przy braku efektów terapeutycznych, mimo stosowania wielu kolejnych leków, a zwłaszcza przy stwierdzeniu zespołu uciskowego (guz, krwiak mózgu itp.) ewentualnie zespołu zogniskowanego w mózgu (np. blizny pourazowej), istnieją wskazania do leczenia neurochirurgicznego. Duże znaczenie diagnostyczne ma tu tomografia emisyjna, która umożliwia dokonanie oceny stanu krążenia krwi i metabolizmu mózgowego w czasie napadów padaczkowych i w okresach międzynapadowych. Pozwala ona na precyzyjne umiejscowienie w mózgu obszaru zmienionego patologicznie, odpowiedzialnego za występowanie napadów padaczkowych. Na podstawie wyników takich badań uzupełnionych o rezonans magnetyczny i badania elektroencefalograficzne lekarz może podjąć decyzję o interwencji neurochirurgicznej, która pomoże w usunięciu przyczyny napadów padaczkowych.

Jakie są przyczyny choroby?

Padaczkę objawową mogą wywołać:

• uszkodzenia mózgu w okresie życia płodowego powstałe w wyniku infekcji wewnątrzłonowych matki, wad układu nerwowego, przewlekłych chorób matki w okresie ciąży (m.in. nie wyrównanej wady serca, niedokrwistości, cukrzycy), a także przyjmowania szkodliwych substancji o typie narkotyków, palenia papierosów, również w związku z przewlekłym alkoholizmem, naświetlaniami promieniami rentgenowskimi czy krwawieniami z dróg rodnych

• uszkodzenia mózgu w czasie nieprawidłowo przebiegającego porodu oraz występujące już po urodzeniu się dziecka, a także u osób dorosłych, np. w wyniku zapalenia mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, urazów czaszki, krwiaka lub guza mózgu itp.

• choroby uwarunkowane genetycznie, np. fakomatozy (dysplazje ektomezodermalne), genetycznie uwarunkowane zaburzenia metaboliczne, a także formy padaczki uwarunkowanej genetycznie, np. młodzieńcza padaczka miokloniczna, łagodna padaczka rolandyczna, zespół sprzężony z chromosomem X (tzw. zespół kruchego X), dziecięce i młodzieńcze napady nieświadomości.

Natomiast w przypadku tzw. padaczki skrytopochodnej (tzw. samoistnej) przy obecnym stanie wiedzy i diagnostyce nie można ustalić przyczyn choroby.

1. Integracja edukacyjna i społeczna

Integracja - włączenie niepełnosprawnych w normalne środowisko społeczne przez różne formy kształcenia i przygotowania do pracy zawodowej oraz aktywny udział w życiu społecznym

Założenia integracji:

1. Niepełnosprawni mają takie same potrzeby usankcjonowane prawami człowieka. Różnice dotyczą jedynie metod i środków zaspakajania tych potrzeb a także zakresu i form.

2. Jednostki niepełnosprawne są członkami społeczeństw w którym żyją i w którym muszą w odpowiedni sposób funkcjonować

3. Niepełnosprawność może być nabyta w trakcie życia w związku z czym pojawienie się jej nie może eliminować jednostki z życia społecznego.

4. Specjalny system kształcenia i przygotowania do zawodu może i powinien dać jednostką niepełnosprawnym możliwość pracy i życia w środowisku naturalnym jaką jest rodzina, zakład pracy…

2. Twórca integracji w Polsce

W latach siedemdziesiątych dwudziestego wieku Aleksander Hulek upowszechnił pojęcie integracyjnego systemu kształcenia i wychowania, który polega na „maksymalnym włączeniu dzieci i młodzieży z odchyleniami od normy do zwykłych szkół i innych placówek oświatowych, umożliwiających im - w miarę możliwości - wzrastanie w gronie zdrowych rówieśników. Jednostkom zaś przebywającym w zakładach opiekuńczych stara się zapewnić jak najczęstsze kontakty z zewnętrznym środowiskiem społecznym”. Pojęcie integracja „wyraża się w takim wzajemnym stosunku pełno i niepełnosprawnych, w którym respektowane są te same prawa i w którym stwarzane dla grup identyczne warunki maksymalnego, wszechstronnego rozwoju”. 

Surdopedagogika:

Przyczyny głuchoty, klasyfikacje jednostek z wadą słuchu

Surdopedagogika - dział pedagogiki specjalnej zajmujący się nauczaniem i wychowaniem jednostek z wadami słuchu i zaburzeniami mowy wynikającymi z wad słuchu.

Głuchota - całkowite zniesienie czynności narządu słuchu (słyszenia) lub głębokie ich uszkodzenie, które pomimo korekcji przy pomocy aparatów wzmacniających (słuchowych) utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia orientację w otoczeniu i porozumiewaniu się z osobami słyszącymi.

Niedosłuch - uszkodzenie słuchu, które można skorygować przy pomocy aparatu wzmacniającego (słuchowego), nie powodujące większych trudności i ograniczeń w orientacji w otoczeniu i porozumiewaniu się z osobami słyszącymi. Są to osoby z lekkim i umiarkowanym uszkodzeniem.

Klasyfikacja BIAP (Międzynarodowe Biuro Audiofonologii)

Ubytek słuchu w decybelach	Uszkodzenie słuchu w stopniu
pow. 20 dB do 40 dB	lekkim
pow. 40 dB do 70 dB	umiarkowanym
pow. 70 dB do 90 dB	znacznym
pow. 90 dB	głębokim

Klasyfikacja:

ze względu na przyczyny:

1. dziedziczne - (przekazanie w genach). Gdy w rodzinie są przypadki głuchoty, można mówić o dziedziczeniu

2. wrodzone - spowodowane w życiu płodowym (różyczka, kiła, zażywanie leków ototoksycznych, niedożywienie matki, grypa o ciężkim przebiegu), powstaje w życiu płodowym dziecka

3. okołoporodowe - nabyte w życiu osobniczym (długi poród, zamartwica, niedotlenienie, pobyt w inkubatorze, choroby: zapalenie opon mózgowych, choroby wieku dziecięcego, przedawkowanie antybiotyków, zapalenie ucha środkowego).

ze względu na miejsce uszkodzenia słuchu:

1. głuchota przewodzeniowa - niedosłuch - uszkodzenie ucha zewnętrznego, środkowego, nie wykształcenie małżowiny usznej, uszkodzenie błony, zrośnięte kosteczki - typ lżejszej głuchoty.

Kiedy przewodnictwo kostne jest w normie - słyszą swój własny głos przez kości czaszki, korzystają z aparatów, ich głos nie zmienia natężenia, jest miły.

Niedosłuch może dotyczyć - wszystkich częstotliwości drgań słyszalnych przez człowieka lub niektórych zakresów częstotliwości. Stanowi cenną wskazówkę - ułatwia lokalizację uszkodzenia.

głuchota odbiorcza - uszkodzenie zakończeń nerwu słuchowego w uchu wewnętrznym lub pnia nerwu.

głuchota nabyta - działanie czynników uszkadzających narząd słuchu w życiu pozapłodowym.

2. percepcyjne - uszkodzenie w uchu wewnętrznym, przewodnictwo kostne słabe, słyszy tylko niskie dźwięki, głos jest niemiły, mowa niezrozumiała, zmiana natężenia głosu.

3. centralna - zniszczenie centralnego ośrodka słuchu - głęboka głuchota - uszkodzenie narządu odbiorczego, uszkodzenie szlaków i ośrodków słuchowych w mózgu.

4. mieszane - zniszczenie centralnego ośrodka wewnętrznego środkowego, uszkodzenie aparatu przewodzącego, odbierającego dźwięki.

Słuch - zdolność odbierania, kodowania, przesyłania, integracji informacji słuchowej

Ucho ludzkie - dźwięk o częstotliwości 16 Hz - 20 000 Hz od 0,016 do 20 dB, najlepiej odbierane częstotliwości 1000 - 3000 Hz od 1- 3 dB.

ze względu na czas utraty słuchu:

• od urodzenia lub pierwsze miesiące życia - brak rozwoju mowy

• pierwsze lata życia - zaniknięcie mowy - do 5 r.ż.

• ogłuchli - po 5 r.ż.

Grzegorzewska, Benni, Geppert, Kirejczyk, Baran, Góralówna, Krakowiak

Zaburzenia słuchu powstają jako:

1. Upośledzenie ostrości - średni stopień (do ok. 60 dB), utrudnione przewodzenie dźwięku spowodowane - niedrożność przewodu słuchowego, uszkodzenie błony bębenkowej, ciągłości lub ruchomości łańcucha → kosteczek słuchowych (ucho zewnętrzne i środkowe).

Upośledzenie ostrości znacznego stopnia aż do całkowitej głuchoty - uszkodzenie narządu odbiorczego - ucho wewnętrzne.

Niedosłuch może dotyczyć wszystkich częstotliwości drgań słyszalnych przez człowieka lub niektórych zakresów częstotliwości - cenna wskazówka ułatwiająca lokalizację uszkodzenia słuchu.

Głuchota psychiczna - choroby lub wady ośrodkowego układu nerwowego: niemożność interpretacji wrażeń słuchowych, powiązania ich ze świadomością w prawidłowy sposób.

2. Szumy uszne - szmery i wrażenia dźwiękowe odczuwalne w uchu bez uchwytnego źródła dźwięku; czasem źródła dźwięku znajdują się w organizmie ludzkim. Mogą być objawem chorób uszu, układu krążenia, układu nerwowego, chorobach z gorączką. Sz.u. przykro odczuwalne, przeszkadzają w pracy i odpoczynku.

Leczenie: przyczynowe, objawowe, operacyjne, także psychoterapia.

3. Zboczenia słuchowe - zjawiska paradoksalne w dziedzinie słuchu:

otoskleroza - rozmowa łatwiejsza w jadącym autobusie, wśród hałasu ulicznego

podwójne słyszenie - (choroby aparatu przewodzącego) dwukrotne słyszenie tych samych dźwięków w pewnym odstępie czasu.

utrata zdolności określenia miejsca skąd słyszany dźwięk pochodzi.

4. Nadmierna ostrość - nadwrażliwość na dźwięki (początki zapalenia ucha środkowego, usunięcie czopów woskowinowych, u osób, które dłuższy czas przebywały w zupełnej ciszy.

DECYBEL dB - jednostka natężenia dźwięku: ilość energii akustycznej, która w jednostce przepływa przez jednostkę powierzchni prostopadłej do kierunku rozchodzenia się fali. dB jest jednostką względną w stosunku do poziomu odniesienia, jakim jest dźwięk o natężeniu odpowiadającym dolnej granicy słyszalności tonu o częstotliwości 1000 Hz.

Pojęcie dziecka głuchego - konsekwencje psychologiczno - pedagogiczne braku słuchu

Głuchy - pozbawiony słuchu, a więc i treści słuchowych płynących ze świata, wskutek tego w pracy poznawczej, w przygotowaniu do życia społecznego jest w gorszej sytuacji. Uszkodzenie słuchu powoduje, że rozumienie mowy ludzkiej jest tą drogą niemożliwe. W konsekwencji poznanie rzeczywistości jest ograniczone. Wrażenia, doświadczenia, wiadomości zdobywane są w oparciu o: słuch, dotyk, smak.

Mniejsza ilość bodźców docierających do kory mózgowej powoduje powolniejsze jej działanie. Dziecko głuche odbierając inne bodźce, nie łączy ich z nazwą, nie rozumie ich znaczenia i związku. Brak słuchu upośledza myślenie, klasyfikowanie i uogólnianie. Poznanie i myślenie jest konkretno-obrazowe, a nie logiczno-pojęciowe. Późne myślenie logiczne z powodu braku pojęć. Trudności i zaburzenia uczuć wyższych od urodzenia, myślenie prymitywne, niewyrażanie i nierozpoznawanie uczuć, pojęcia abstrakcyjne - niezrozumiałe. Wyostrza się wzrok, smak, dotyk, zmysł wibracji, pamięć motoryczna, pamięć ruchu. Słowo zrasta się z pierwszym znaczeniem, problem ze zrozumieniem przysłów, idiomów, brak realizmu myślenia, kierowania popędami, uczuciami, są bardzo ruchliwi.

Synkretyzm - wybiórcze traktowanie treści, asymilowanie bezkrytyczne.

Egocentryzm dziecięcy - własny obraz świata.

Ubogie słownictwo, artykulacja, niewyraźna mowa, słabe odpieranie bodźców.

Głusi - najbardziej tajemnicza, nieprzenikniona osoba.

Zmysł wibracyjny pozwala na zrozumienie pewnych elementów muzyki. Dotyk pozwala wyczuć kroki, samochody. U ludzi głuchych ważna jest sprawność pozostałych zmysłów i procesy kompensacji: od nich zależy adekwatność wrażeń, spostrzeżeń, wyobrażeń, na podstawie których dziecko myśli, wydaje sądy, przyjmuje wartości i zasady postępowania. Głusi są bezkrytyczni wobec własnego postępowania. Rozwój moralny ludzi bazuje na pojęciach dobra i zła, ale te wartości są mało komunikatywne dla głuchych. Są wrażliwi na przykrości, lekceważenie, na niezaspokajanie potrzeb. Głuchota powoduje niestałość uczuć, złe przystosowanie, wybuchy złego nastroju.

Najdotkliwszą konsekwencją głuchoty jest izolacja społeczeństwa, osamotnienie w potrzebach współżycia - niemożność komunikowania się blokuje te potrzeby.

W rewalidacji głuchych - nauczenie mowy, wprowadzenie w środowisko słyszących; nauczenie czytania, pisania, odczytywania mowy z układu ust mówiącego.

Geppert, Kirejczyk, Baran

Rewalidacja głuchoniewidomych, sposoby komunikowania się, wybitne jednostki

Brak wrażeń słuchowych i wzrokowych.

Pierwszy układ sygnałowy nie zapewnia kontaktu z rzeczywistością, nie stwarza warunków do funkcjonowania drugiego układu (podkora, kora mózgowa)

Wobec ograniczenia bodźców zewnętrznych, rozszerza się zakres recepcji bodźców pochodzących z wewnątrz - stany silnego pobudzenia w podkorze. Naturalną konsekwencją są zmiany charakterologiczne (podniecenie, wybuchowość, niepohamowanie, niecierpliwość, agresywność). Jednocześnie kora jest stale pobudzona - stały odruch poznawczy; nie dochodzi jednak do usystematyzowania w postaci włączania się w utrwalone zespoły poznawcze.

Ich stan upośledzenia jest jedynie wynikiem wielkiego ograniczenia do wrażeń zmysłowych. Maja oni jednak warunki rozwojowe, które pozwalają im pokonać te trudności.

Rehabilitacja idzie w 2 kierunkach:

• podstawowym: komunikowanie się z otoczeniem, orientację przestrzenną, poruszanie się, samoobsługą

• zawodowym: przygotowanie do pracy

Metody komunikowania się:

• uniwersalne

• doręczny alfabet dla głuchoniemych (pisanie dużych liter na dłoni)

• tabliczka z wypukłym alfabetem

• rękawiczki z alfabetem

• deseczka z brajlowskim alfabetem (mają być to

• dotykowe czytanie z ust lub krtani

• maszyna do pisania

• specjalne

• alfabet palcowy dla głuchych

• alfabet

• dotykanie lub pociąganie (litery i znaki na dłoni)

Metody i środki porozumiewania się ludzi głuchych

Podstawowym zadaniem szkół jest nauczenie mowy. Dziecko głuche opanowuje mowę nie za pomocą percepcji słuchowej, percepcji wzrokowej, dzięki tzw. zdolności odczytywania mowy z ust i korzystaniu z możliwości odbioru wrażeń dotykowych, kinestetycznych. Zdolność odczytywania mowy z ust nie ma charakteru wrodzonego. Jest rezultatem długotrwałej i żmudnej realizacji specjalnie zaprogramowanego zestawu ćwiczeń w zakresie uwagi i postrzegania wzrokowego.

Postrzeganie wzrokowe - ogromne znaczenie w obcowaniu z otoczeniem, nauce mowy, rozwoju wyobrażeń, praktycznej działalności. Powinno przebiegać równocześnie z postrzeganiem o znaczeniu kompensacyjnym.

Optyczną wyrazistość posiada tylko część ruchów narządów mowy, przy percepcji fonetycznej - wrażliwość wibracyjna może zastąpić słuch.

Wychowanie słuchowe - wrażliwość słuchowa na dźwięki muzyczne. Brak tej wrażliwości powoduje monotonię głosu, brak ekspresji w mowie, niezdolność odróżnienia formy pytającej od twierdzącej.

Kształtowanie mowy ustnej

Opanowanie bądź na drodze słuchowo-wzrokowej, wzrokowo-słuchowej, tylko wzrokowej. Warunkiem rozwoju mowy czynnej u dziecka jest opanowanie w pewnym stopniu mowy biernej. Zanim dziecko zacznie wymawiać - musi rozumieć mowę innych. W początkowym okresie nauki - ważniejsza jest spontaniczność niż poprawność. Trzeba podjąć jak najwcześniejszą rehabilitację: specjalne ćwiczenia głosowe i oddechowe, ćwiczenia doprowadzające do maksymalnego wyzyskania mechanizmu głosowego przez prawidłowe oddychanie: ćwiczenia foniatryczne.

Dziecko musi chcieć, mieć do kogo i o czym mówić.

Etapy rozwoju są takie same jak u dzieci słyszących:

• rozwój mowy biernej poprzedza rozwój mowy czynnej

• mowa mimiczno-gestykulacyjna - konieczny warunek rozwoju wyższych form mowy - ustnej i pisemnej.

Język dźwiękowy - ważny czynnik integrujący.

Mowa ustna

Dzieci uczą się jej w sposób sztuczny. Obejmuje specjalne ćwiczenia oddechowe, usprawniające narządy mowy (język, wargi, szczęka dolna, podniebienie miękkie) - ćwiczenia głosowe i artykulacyjne; ćwiczenia poświęcone nauce wyraźnej wymowy.

Rola pedagoga polega na kontrolowaniu i korygowaniu wyrazistości by doprowadzić do automatyzacji ruchów narządów mowy.

• wczesna praca rehabilitacyjna

• wczesne zaopatrzenie w aparat słuchowy

Góralówna, K. Krakowiak, Geppert, Kirejczyk, Stawowy-Wojanrowska, Baran, Pietrzak

Wychowanie słuchowe

Wprowadzenie aparatu - co ma ogromne znaczenie w procesie komunikacji:

• przy nadaniu informacji przez głuchego

• przy odbiorze informacji - wzrokowo-słuchowy, słuchowo-wzrokowy.

Wychowanie słuchowe ma na celu także eliminowanie głośnych zachowań.

Język migowy

Znaki gestykulacyjne określające całe słowa.

Głusi posługujący się tylko mową migową nie dochodzą w rozwoju myślenia do fazy abstrakcyjnej, myślenie jest wtedy uzależnione tylko od spostrzeżeń (L. Geppertowa).

Mowa migowa utrudnia opanowanie języka dźwiękowego i rozumienie sensu zdań wypowiadanych werbalnie. Mowę słowną ujmują globalnie - tłumaczą sens zdania na podstawie niektórych znanych im słów lub domysłu. Dlatego często rozumienie zdań mowy dźwiękowej jest przez nich często fałszywe, nieadekwatne do treści. Posługujący się mową migową próbują sens zdania, mowy dźwiękowej tłumaczyć strukturą języka migowego, która jest zupełnie różna.

Język migowy :

• ubogi w znaki (określenia stosunków i zależności)

• nie zróżnicowanie wyobrażenia

• powierzchowność wyobrażeń pośrednich

powodują osłabienie pewnych rodzajów pamięci (słownej), częściowy lub całkowity brak zdolności do abstrakcji, nieudolność myślenia, rozumowania i wnioskowania, tworzenia pojęć ogólnych.

Daktylografia - alfabet palcowy (wg S.A. Zykowa)

może być czynnikiem przyśpieszającym rozwój mowy u dz. głuchego. Wg Zykowa - szczególna wartość w początkowym okresie zapoznawania dziecka głuchego z językiem. Przyśpiesza opanowanie fonetycznej struktury języka, utrwalenie obrazów słów w pamięci, wzbogacenie zasobów słownictwa, szybsze przechodzenie do analizy i syntezy. Pomaga w dokładnej i wyraźnej artykulacji oraz opanowaniu poprawnego pisma. Im bardziej rozwija się mowa dźwiękowa - rola daktylografii maleje. (Związek Radziecki, NRD, Jugosławia).

Polska: nie zabrania się stosowania daktylografii, ale też jej nie zaleca. System znaków oparty na ruchach palców i układach.

Fonogesty (opracowała Kazimiera Krakowiak dla polskich potrzeb) są to umowne ruchy dowolnej ręki zharmonizowane z głośnym i wyraźnym mówieniem. Fonogesty nie zastępują mowy, bo bez mówienia nic nie znaczą. Liczba układów palców wynosi 9 przy 5 miejscach blisko twarzy.

Tyflopedagogika:

Zasady rewalidacji niewidomych

Istotą rehabilitacji niewidomych jest przygotowanie ich do samodzielnego życia, a warunkiem tego jest wszechstronny rozwój umysłowy, moralny, społeczny itp.

Rehabilitacja musi iść w dwóch kierunkach:

1. Rehabilitacja podstawowa - elementy fizyczne, psychiczne, społeczne

2. Rehabilitacja zawodowa - preorientacja zawodowa, nauka zawodu, praca zawodowa.

W rehabilitacji kładzie się nacisk na to, co łączy niewidomych z widzącymi, a nie na ich inności grożącej wyobcowaniem.

Zasady nauczania wg Löwenfelda:

1. Zasada indywidualizacji - każde dziecko ma inne możliwości poznawcze ze względu na stopień utraty wzroku, dodatkowe uszkodzenia, postawy rodzicielskie, potrzeby rehabilitacji.

2. Zasada konkretności w nauczaniu - zaangażowanie pozostałych zmysłów w zdobywaniu wiedzy (zmysł, dotyk), w kontaktach społecznych (słuchu).

3. Zasada mobilizacji do zbierania doświadczeń - polega na uruchomieniu wszystkich pozostałych zmysłów, co wzbogaca wiedzę, orientację w otoczeniu. Zadaniem nauczyciela jest przełamanie oporów przed zbieraniem doświadczeń.

4. zasada samoaktywności - warunkiem jest umiejętność pokonywania przestrzeni i orientacja w przestrzeni.

Zasady wg T. Majewskiego:

1. Zasada pełnej rehabilitacji - przygotowanie do życia osobniczego, społecznego. Nie jest zrehabilitowanym ten, kto nie ma orientacji w przestrzeni.

2. Zasada wykorzystania zahamowanych funkcji i zachowania funkcji sprzed utraty wzroku.

3. Zasada kompensacji - zjawisko kompensacji jest skutkiem działania całego zespołu zmysłów i polega na pobudzaniu części korowej, kompensacja możliwa jest też przez pamięć, uwagę, wyobraźnię i myślenie.

4. Zasada stosowania środków technicznych - okulary, osiągnięcia techniczne: zegarki brajlowskie, białe laski, nawlekacze do igieł, notesy brajlowskie, maszyny do pisania itp.

5. Zasada przystosowania otoczenia fizycznego i środowiska społecznego umożliwiające niewidomym poruszanie się; samodzielne oznaczanie pierwszego i ostatniego stopnia schodów, ład i porządek w rzeczach osobistych.

Ludzie widzący muszą przestrzegać zasad ułatwiających życie niewidomym.

Hulek, Spionek

Pojęcie i klasyfikacja dzieci niewidomych, konsekwencje psychologiczno-pedagogiczne braku wzroku

Tyflopedagogika - dział pedagogiki specjalnej, zajmujący się nauczaniem i wychowaniem jednostek z wadami wzroku.

niewidomi od urodzenia lub przed 5 r.ż.

ociemniali - po 5 r.ż.

niewidomi i ociemniali z dodatkowym kalectwem

niedowidzący - słabo widzący w wysokim stopniu

Brak wzroku powoduje poważne zmiany w psychice z powodu ograniczenia w zakresie percepcji, dlatego trzeba zwiększyć możliwości poznania otaczającego świata poprzez kompensację zmysłów - wykorzystanie słuchu i dotyku.

Międzynarodowa klasyfikacja obniżenia ostrości wzroku

KATEGORIA	Stopień uszkodzenia ostrości wzroku	Ostrość wzroku po korekcji	TERMINOLOGIA
Wzrok w granicach normy		od 0,8-1,0	normalny wzrok
		lekki	poniżej 0,8	prawie normalny
	Słabowzroczność	umiarkowany	poniżej 0,3	słabowzroczność umiarkowana
		znaczny	poniżej 0,1	słabowzroczność znaczna
	Ślepota	głęboki	poniżej 0,05	słabowzroczność głęboka lub ślepota umiarkowana
		prawie całkowity	poniżej 0,02	ślepota prawie całkowita poczucie światła
		całkowity	0,00	ślepota całkowita

Brak wzroku - najważniejszego zmysłu - powoduje:

• niemożność odbierania wrażeń wzrokowych , które są podstawą przebiegu spostrzeżeń i postępu myśli,

• ograniczenie możliwości uczestniczenia w przyjemnościach i możliwościach życiowych,

• ograniczenie samodzielności, osiągnięcia celu,

• zawężenie możliwości rozwinięcia własnej osobowości w życiu zawodowym i społecznym,

• utrudnia orientację przestrzenna i społeczną,

• zuboża doznania uczuciowe, ogranicza uczenie się i przystosowanie społeczne przez naśladownictwo,

• ogranicza zaspokojenie potrzeb psychicznych, jak - poznawanie nowych doświadczeń, wrażeń, co powoduje nudę i monotonię,

• powoduje uczucie osamotnienia,

• blokuje potrzeby poznania, samodzielności, niezależności,

• ogranicza swobodę ruchu, możliwości uniknięcia bólu,

• wywołuje stany frustracyjne - wobec tego, że dziecko nie może działać tak, jak inni, czuje się odrzucone,

Niewidomi reagują różnie - jedni nie poddają się, inni popadają w rezygnację: obwiniają się, co obniża ich wartość.

Przyczyny i klasyfikacje ślepoty

Ślepota - znaczne upośledzenie widzenia lub utrata wzroku spowodowana zmętnieniem układu optycznego oka (rogówki, soczewki, ciała szklistego), zapalnym, urazowym lub zanikowym uszkodzeniem siatkówki, nerwu wzrokowego, dróg nerwowych.

Ślepota może być:

• dziedziczna - czynniki genetyczne (wskutek barwnikowego zwyrodnienia siatkówki)

• wrodzona - niedorozwój siatkówki, zapalenie rogówki spowodowane kiłą wrodzoną, ubytek wrodzony tęczówki, soczewki lub nerwu wzrokowego, zaćma, stany degradacyjne siatkówki, rogówki, soczewki, niedożywienie matki, zatrucia ciążowe, różyczka, inkubator, gospodarka tlenowa.

• nabyta (ociemniały) - w następstwie urazu oka, nowotwór oczu i mózgu, jaskra, jaglica, choroby wieku dziecięcego, ciężki przebieg goścca, zapalenie opon mózgowych, czarna ospa, zatrucie alkoholowe, zatrucie jadem kiełbasianym, grzybami, promienie rentgena, urazy mechaniczne.

Przyczynami mogą być także - uszkodzenia kory mózgowej, prowadzące do upośledzeń umysłowych, upośledzenia pozorne wskutek zaniedbań wychowawczych.

Z przyczyną łączy się także wiek oraz okoliczności utraty wzroku. Najtrudniej rehabilitują się niewidomi z wrodzoną ślepotą z prymitywnych rodzin.

Człowiek dotknięty ślepotą od urodzenia (niewidomy) różni się od ociemniałego, który utracił wzrok po pewnym okresie normalnego widzenia. Przystosowanie ich do życia jest różne.

Ślepota całkowita - brak poczucia światła

Ślepota praktyczna - ostrość wzroku nie jest większa od 3/60 normy lub gdy pole widzenia uległo zwężeniu do 20°.

Ślepota dzienna - może być spowodowana chorobą czopków → wrodzona lub nabytą albo niedostatecznym przystosowaniem do światła (np. ślepota sowy - w dzień - siatkówka - brak czopków)

Ślepota psychiczna (agnozja wzrokowa) - chory widzi przedmiot, ale nie jest w stanie go rozpoznać. Może go rozpoznać posługując dotykiem, węchem, smakiem itp. Powstaje w wyniku uszkodzeń kory wzrokowej - płaty potyliczne mózgu.

Ślepota zmierzchowa (kurza ślepota)- upośledzenie wzroku o zmierzchu lub przy przejściu z jasnego do ciemnego pomieszczenia. Upośledzenie adaptacji oka do ciemności, wskutek uszkodzenia czynności pręcików siatkówki. Przyczyna - długotrwały niedobór witaminy A; dziedziczność - zwyrodnienie barwnikowe siatkówki, zanik nerwu wzrokowego, krótkowzroczność znacznego stopnia, odwarstwienie siatkówki, jaskra.

Leczenie - rozpoznanie, przyczyny.

Badanie adaptacji do ciemności - adaptometr.

Agnozja - upośledzenie lub utrata zdolności rozpoznawania przedmiotów i zjawiska, spowodowana nieprawidłowym pojmowaniem i przetwarzaniem wrażeń odbieranych za pośrednictwem jakiegokolwiek zmysłu - wrażenia wzrokowe, słuchowe, dotykowe. Objaw zaburzenia czynności kojarzeniowych kory mózgowej (choroby, urazy)

Jaglica - (egipskie zapalenie spojówek) wirusowa choroba zakaźna spojówek i rogówek, pojawiają się zmiany w rogówce, wrastanie naczyń od strony spojówek - łuszczka jaglicza; następstwa: bielmo, podwinięcie powiek (ok. 20 mln ludzi na świecie jest ślepych z powodu jaglicy). Leczenie: antybiotyki, sulfonamidy, usuwanie mechaniczne nacieków jagliczych.

Jaskra - zespół chorób oka - podwyższone ciśnienie śródoczne (wewnątrzgałkowe), zaburzenia w krążeniu krwi w oku, zanik elementów nerwowych siatkówki, narastające ograniczenie pola widzenia, obniżenie ostrości wzroku. Leczenie - długotrwałe stosowanie środków farmakologicznych (obniżenie ciśnienia), zabieg operacyjny - dodatkowy odpływ cieczy. Bardzo ważne - wczesne rozpoznanie i leczenie jaskry.

Zaćma - (katarakta) zmętnienie soczewki oka (proces normalnego starzenia się organizmu, następstwo urazu mechanicznego, chemicznego lub energią promienistą, chorób ogólnoustrojowych lub miejscowych oka); może powstać w życiu płodowym. Może obejmować całą soczewkę lub jej część. Całkowita - uniemożliwia widzenie (nie przepuszcza promieni do wnętrza oka). Zmętnienie soczewki nieodwracalne. Leczenie farmakologiczne powstrzymuje w niektórych przypadkach rozwój zaćmy. Skuteczne leczenie operacyjne - usunięcie zmętniałej i nieprzejrzystej soczewki - zastąpienie odpowiednim szkłem okularowym lub soczewką kontaktową.

Specyfika nauczania niewidomych, organizacja szkolnictwa

Specyfika kształcenia przejawia się najbardziej w pierwszych latach nauki. Charakterystyczną cechą jest przedmiotowość, a więc poznawanie świata w bezpośredni sposób (dotyk, słuch). Kładzie się nacisk na wytworzenie stałych związków czasowych, przez powtarzanie, porównywanie, łączenie słów z konkretami.

Ważną rolę odgrywają ćwiczenia kompensacyjne:

• mowa jest czynnikiem instruującym, wyjaśniającym,

• ćwiczenia korekcyjne - obejmują resztki wzroku,

• ćwiczenia orientacyjne - jeżeli dziecko orientuje się w przestrzeni, to znaczy, że jest zrehabilitowane.

1. Orientacja w zakresie poznawania przedmiotu

2. Orientacja w przestrzeni roboczej

3. Orientacja w dużej przestrzeni

Dużą rolę w orientacji przestrzennej odgrywają zmysły: resztki wzroku, słuch, dotyk, węch; cenna jest pamięć mięśniowa, wrażliwość na temperaturę, wrażliwość wibracyjna, liczenie kroków itp.

Specyficzny charakter szkolnictwa wynika wyłącznie ze stosowania odrębnych metod i technik nauczania, a więc pismo, a nie z ograniczonego rozwoju umysłowego.

Warunkami dla adekwatnego poznawania rzeczywistości, przystosowania i operatyzowania:

• normalny poziom inteligencji umożliwia normalny rozwój mowy i logiczne myślenie,

• prawidłowa działalność pozostałych analizatorów,

• sprzyjające warunki środowiskowe i kontakty społeczne,

• prawidłowe oddziaływanie wychowawczo-dydaktyczne uwzględniające potrzeby poznawcze ucznia.

Szkoła dla niewidomych realizuje program szkoły masowej, na szczeblach podstawowych dzieci mogą uczęszczać do masowych szkół, studiować na wyższych uczelniach, korzystać z wiedzy i pomocy technicznych, nagrań oraz pomocy udzielanej przez PZN.

Specyficzne cechy zachowania jednostek niewidomych, niedowidzących i ich potrzeby psychiczne

Człowiek dotknięty ślepotą od urodzenia nie rozporządza substratami pojęciowymi, ma trudności w wytworzeniu sobie surogatów pojęć odnoszących się do treści informacyjnej zawierającej subiektywne odczucia wzrokowe, proces kształcenia oparty na odbieraniu treści edukacyjnych innymi zmysłami - słuch, dotyk, węch, smak. Czytanie dotykiem pisma - system Braile`a - dostarcza niezbędnego dla rozwoju bogactwa kulturowego.

Orientacja w przestrzeni opiera się na ocenie kinestetycznej nóg ślepego, wspomaganej laską. Rehabilitacja psychiczna - afirmacja własnego kalectwa, rehabilitacja społeczna - zdobycie zawodu i względnej samodzielności.

U niewidomych występują obawy przed zbieraniem własnych doświadczeń. Człowiek niewidomy jest w trudnej sytuacji, ponieważ ma problemy w orientacji przestrzennej. Brak wzroku uniemożliwia wykonywanie prostych czynności życiowych - czesanie, ubieranie się, malowanie, gotowanie, sprzątanie. Dlatego nie wolno niczego przestawiać w pomieszczeniach, ponieważ niewidomy uczy się (jakby na pamięć) położenia przedmiotów w przestrzeni. Niewidomy musi dotknąć, by poznać kształt i wielkość danego przedmiotu. Specyficzne jest dotykanie twarzy człowieka, którego chcą poznać. Ważną rolę odgrywa również słuch, więc gdy poruszają się w przestrzeni poza dotykiem kierują się słuchem lub węchem. Poprzez dotyk poznają podłoże, po którym się poruszają, idąc po nieznanym terenie pomagają sobie białą laską.

Ich potrzeby psychiczne są znacznie większe niż ludzi sprawnych. Przede wszystkim potrzebują akceptacji, pomocy, traktowania jak normalnych ludzi, tyle, że z utrudnioną sytuacją życiową.

Może dojść do frustracji spowodowanej utratą wzroku, z powodu niemożności zrealizowania swoich ambicji życiowych, niemożności dostarczenia wizualnych wrażeń, swobodbego poruszania się, uzależnienia od innych ludzi - widzących.

Orientacja niewidomych w przestrzeni „zmysł przeszkód”

U niewidomych od urodzenia istnieje potrzeba pobudzania innych zmysłów i mechanizmów umożliwiających opanowanie samodzielnego poruszania się. Niewidomy swoje doznania organizuje wokół wrażeń słuchowych i dotykowych.

W kontaktach społecznych najważniejszą wartością niewidomego jest słuch, jako źródło opisowej informacji i tego wszystkiego, co dotyczy obecności i lokalizacji przedmiotów. Mimo wszystko jednak aktualna wiedza o świecie przedmiotów może być zbierana tylko przez konkretną, dotykową obserwację (mimo, że nie zawsze jest to możliwe - góry, wielkie przedmioty).

Czynnikiem pomagającym w rozwijaniu zdolności jest pozostawienie dziecku jak najwięcej swobody. Musi być swobodne w poruszaniu się, ale jednocześnie czujne i ostrożne.

Na zdolność poruszania się niewidomych w przestrzeni wpływają dwa czynniki:

• umysłowa orientacja: wykorzystanie wszystkich zmysłów przy poruszaniu się, ciągle jest aktywny - słucha, zauważa zmiany temperatury powietrza, stopą wyczuwa rodzaj podłoża, każda otrzymana wskazówka wykorzystywana jest do bezpiecznego pokonywania przestrzeni i orientacji.

• fizyczne poruszanie się: jeśli dziecko nie było uczone, w jaki sposób trzeba się poruszać, staje się uzależnione od innych i niesamodzielne.

Niewidomi uczą się przez próby i błędy. Samodzielne poruszanie się to ciągły strach przed nieznanym. Orientacja w przestrzeni to umiejętność rozeznania się w otaczającym środowisku, umiejętność określania wielkości i kształtu wypełniających przestrzeń przedmiotów. Biorą w tym udział - słuch, dotyk, wzrok - jego resztki, węch, wrażliwość na temperaturę, wibracje, liczenie kroków, kroki dla poznania podłoża.

Zmysł przeszkód

Gdy niewidomi napotykają na swej drodze szeroką przeszkodę (mur, dom, płot itp.) czują mrowienie lub muśnięcie w okolicy czoła, skroni oraz policzków. Zmysł ten nie posiada specyficznego receptora. Jest to zjawisko strukturalne, powstałe na tle specyficznych bodźców dotykowo-wibracyjno-słuchowych. Jest to zmysł na niewielką metę i nie posiada wariantów poznawczych. Powoduje:

• wrażenia dotykowo-słuchowe

• zrozumienie grożącego niebezpieczeństwa

• niepokój, obawa, strach

• zatrzymanie się lub ominięcie przeszkody

Zjawisko stereognozy - umiejętność wytwarzania sobie obrazu całości danego przedmiotu na podstawie oglądu jego fragmentu.

Percepcja przeszkód - „zmysł przeszkód” - niewidomy umie się zatrzymać tuż przed zderzeniem ze ścianą.

Badania: Dolański, Grzegorzewska, Supa, Cotzin

Wg Dolańskiego:

to mechanizm strukturalny, którego podstawą jest instynkt obronny, głównie bodźce natury słuchowej, natomiast czucie muśnięcia na twarzy pojawiającego się po otrzymaniu ostrzegawczych sygnałów dźwiękowych, jest wynikiem odruchowego procesu fizjologicznego.

Badania wykazały, że zdolność spostrzegania przeszkód można znacznie udoskonalić przez systematyczne ćwiczenia.

Dolański z Grzegorzewską opracowali „zmysł przeszkód.

 

Pedagogika terapeutyczna:

Pedagogika terapeutyczna jest działem pedagogiki specjalnej, stanowi pomost między edukacją masową, a specjalną. Podmiotem są osoby sensorycznie, fizycznie, intelektualnie, psychicznie i przewlekle chorzy. Natomiast w węższym zakresie podmiotem są osoby przewlekle chore i motorycznie uszkodzone.

Zadanie:

Pedagogika terapeutyczna obejmuje opieką te osoby z racji uszkodzenia lub choroby, które wymagają specjalistycznego podejścia i specjalnej pomocy. Każda choroba, upośledzenie wpływa na szereg funkcji innych organów. Pedagogika terapeutyczna w swoim zakresie wpływa na wszystkie osoby. Nastawiamy się na kompleksowość działania terapeutyczne i pedagogiczne.

Etiologia schorzeń i kalectw: najczęstsze schorzenia to różne postacie gruźlicy, gościec, niedomogi serca, choroby alergiczne, kalectwa (na skutek wypadków w życiu codziennym i w pracy zawodowej) oraz uszkodzenia układu nerwowego

Wpływ choroby na rozwój i funkcje dziecka

Nieprawidłowe zaspokajanie powoduje zaburzenia w zachowaniu, co pociąga konflikty, może być powodem nerwic.

Są to potrzeby fizjologiczne, bezpieczeństwa, miłości, uznania, szacunku, poznawania, sensu życia.

Choroba utrudnia zaspokajanie tych potrzeb, ogranicza czynności życiowe. Wpływa to na powstanie stanów frustracji oraz wytworzenia mechanizmów obronnych. Inaczej reaguje pacjent mający opiekę, inaczej skazany sam na siebie. Niekiedy łatwo się załamują i im trzeba pomóc przez wskazanie celu w życiu możliwego do zrealizowania w danym stanie choroby. Potrzeby pacjenta trzeba zaspokoić przez rehabilitację leczniczą i oprócz leczenia farmakologicznego - poprzez psychoterapię.

Choroba ogranicza ruch, co jest sprzeczne z naturą dziecka. Izolacja od środowiska - stwarza trudne warunki poznawania rzeczywistości, dziecko pozbawione jest możliwości obserwacji, osobistych doświadczeń, zdobywania praktycznej orientacji w codzienności. Jego wiedza wykazuje luki i wymaga zabiegów wyrównawczych. Przymusowe leczenie ogranicza zabawy ruchowe, przeżywanie przygód. Monotonia, osamotnienie sprawiają, że intensywniej przeżywają radości i smutki. Brak wrażeń, zależność od otoczenia wraz z cierpieniem wywołują objawy nerwicowe, poczucie mniejszej wartości, skłonności do smutku, nadmierną pobudliwość, zmienność nastroju, dużą męczliwość, zaburzenia snu. Z drugiej strony dziecko chore, od którego nikt nic nie żąda, tylko ono wymaga, staje się tyranem: uważa, że jest najważniejsze, chorobę traktuje jako przywilej, może żądać, a nie musi nic dawać.

Choroba ma niekorzystny wpływ na rozwój umysłowy.

Cele i zadania rewalidacji dzieci przewlekle chorych i kalekich

Pedagogika terapeutyczna

Rewalidacja → Rehabilitacja

Proces koordynacyjny i integrujący wzajemne problemy lecznicze, socjalne, zawodowe; w celu przywrócenia człowieka kalekiego do życia w społeczeństwie. Zespołowe działanie lekarzy specjalistów, psychologów, asystentów socjalnych, techników fizjoterapii, instruktorów gimnastyki leczniczej, logopedów, instruktorów terapii zajęciowej, ortopedów.

Dzieci w wieku szkolnym objęte są specjalnym nauczaniem adekwatnym do ich możliwości fizycznych i psychicznych.

Rehabilitacja - lecznicza, społeczna, zawodowa.

Celem jest wykrywanie czynników zaburzających wychowanie, pożądany rozwój, zagrożony stanem zdrowia chorego lub kalekiego dziecka oraz ustalenie metod i środków oddziaływania.

Cele szczegółowe zależą od stanu zdrowia, rodzaju schorzenia, potrzeb kompensacji i usprawnienia, od wskazań lekarza.

1. Cele terapeutyczno - rehabilitacyjne - harmonizowanie czynników psychofizycznych na odpowiedni poziom wydolności.

2. Cele dydaktyczno-wychowawcze - aktywny rozwój osobowości, program nauczania.

3. Cele profilaktyczne - zapobieganie powstawaniu zaburzeń w rozwoju.

Cele wpływają na realizację zadań:

• ochrona jednostki przed ujemnymi skutkami psychicznymi spowodowanymi długotrwałym pobytem w zakładzie leczniczym

• współdziałanie w terapii medycznej

• udzielenie jednostce pomocy w akceptowaniu sytuacji, w jakiej się znalazła

• organizowanie procesu szkolenia

• współdziałanie w zabezpieczeniu jednostce podstawowych potrzeb psycho-fizycznych

• udzielenie pomocy po opuszczeniu zakładu

Zasady:

• podmiotowości i indywidualizacji

• oszczędzania zbytecznego wysiłku i aktywizacji terapeutycznej

• wyzwalanie ekspresji, wzmacniania procesu samorealizacji

• reintegracji funkcjonalnej i społecznej

• plastyczności i kompleksowości oddziaływań

.

Do zadań terapii wychowawczej należy:

• ochrona dziecka przed ujemnymi skutkami psychicznymi spowodowanymi długotrwałym pobytem w zakładzie leczniczym

• współdziałanie w terapii medycznej, zgodnie z zasadą koncentracji i kompleksowego oddziaływania terapeutycznego

• udzielanie choremu dziecku pomocy w procesie akceptacji sytuacji, w jakiej się znalazło, w adaptacji do innych warunków, wzmacnianie jego sił i odporności psychicznej, budzenie gotowości współdziałania z terapeutą w przezwyciężaniu trudności wynikających ze stanu upośledzenia fizycznego

• współdziałanie w zapewnieniu dziecku możliwości zaspokojenia potrzeb psycho - społecznych i biologicznych

• organizowanie procesu kształcenia w celu wyrównania braków w nauce i opanowywania programu kształcenia zgodnie z wymaganiami okresu rozwojowego

• udzielanie pomocy po opuszczeniu zakładu

Terapię wychowawczą teoretycznie dzielimy na dwa działy:

• terapię wychowawczą odciążającą (spoczynkową)

• terapię wychowawczą uczynniającą (czynnościową)

W zakresie terapii wychowawczej aktywizującej dziecko chore J. Doroszewska wyróżnia formy działania: terapię zabawową, zajęciową i terapię pracą.

Resocjalizacja:

Pojęcie dziecka niedostosowanego społecznie

W twierdzeniu - dziecko trudne - uważano, że winne jest samo dziecko, że nie potrafi nawiązać poprawnych kontaktów z ludźmi, popada w różne konflikty, nie wie czego właściwie chce, ma do innych pretensje, przeżywa wewnętrzne konflikty, odbijające się na jego zachowaniu, rodzice i nauczyciele nie mogą dać sobie z nim rady, mimo zdolności - źle się uczy. Lipkowski

Dziecko społecznie niedostosowane jest jednostką, która ze względu na zaburzenia charakterologiczne, spowodowane zewnętrznymi lub wewnętrznymi warunkami rozwoju wykazuje wzmożone trudności z dostosowaniem się do uznanych norm społecznych.

Cechy dziecka niedostosowanego społecznie:

• negatywne tendencje społeczne, cynizm, brawura, nieżyczliwość, stałe konflikty, niechęć do nauki i pracy, kłamstwa, brak krytycyzmu, brak poczucia odpowiedzialności, włóczęgostwo.

Za dziecko niedostosowane społecznie należy uznać takie dziecko, które rozwija się w taki sposób, że odbija się to źle na nim samym albo na jego kolegach. Dziecko bez pomocy zewnętrznej nie potrafi poprawić swoich stosunków z otoczeniem.

i wg niego dziecko niedostosowane społecznie nie działa w swoim interesie. Motywacja jego działania „jest nierealistyczna i jest dowodem frustracji”. Reakcje takiego dziecka są bardzo skomplikowane, trudne do przewidzenia i nieadekwatne do bodźca. Konopnicki nie zalicza do niedostosowanych społecznie: psychopatów, bezuczuciowców, jednostki pozbawione sumienia, te, które nie cierpią z powodu swoich antyspołecznych czynów.

Rodzaje niedostosowania społecznego

Dzieci niedostosowane społecznie to dzieci, u których występują zaburzenia w zachowaniu, tak, że utrudnia im to normalne współżycie z innymi ludźmi. Dziecko przestaje uznawać normy i zasady postępowania w danej kulturze i środowisku.

Cechy:

• agresja

• reakcje nieadekwatne do bodźca

• działanie skierowane na cele destruktywne (dążenia podporządkowane prymitywnym emocjom)

• brak kontaktu uczuciowego z drugą osobą

• brak uczuć wyższych

• brak wrażliwości, oschłość uczuciowa

• nieumiejętność przeżywania pozytywnych uczuć i przywiązywania się do kogoś

Grupy dzieci niedostosowanych dzielimy na:

• psychopatów - zaburzenia o podłożu środowiskowym

• charakteropatów zaburzenia o podłożu organicznym

• osoby z zaburzeniami osobowości, które nie są ani charakteropatami ani psychopatami

4 typy niedostosowania wg Konopnickiego:

• zachowania agresywne

• zachowania zahamowane - wycofywanie, depresja, lęk, rezygnacja z życiowych celów, rozwija się zależność od innych

• aspołeczność - wrogość, nieposłuszeństwo, łamanie norm współżycia (przestępczość)

• zachowania niekonsekwentne - reakcje nieadekwatne do bodźca

Psychopatia - stała i wyraźna nieprawidłowość osobowości w zakresie jej pewnych cech, nie naruszająca inteligencji, lecz utrudniająca adaptację społeczną

osobowość antysocjalna - nieprzyjmowanie podstawowych norm

moralnych, często rezultat wychowania w źle funkcjonują-

cej rodzinie, nie zaspokajającej podstawowych potrzeb

dziecka (margines społeczny, skrajne ubóstwo), określa in-

dywidualny proces nabywania cech

Charakteropatia - chorobowe zmiany charakteru wskutek organicznego uszkodzenia mózgu (po urazach, w padaczce, zatruciach, miażdżycy naczyń mózgowych). Stwierdza się jednocześnie (oprócz psychopatii) odchylenia od normy w funkcjach mózgu (zmiany w zapisie EEG, nieprawidłowy rysunek komór mózgu.

Osobowość antysocjalna - psychopatia, socjopatia, osobowość asocjalna - nieprzemyślane impulsywne czyny, normalny poziom inteligencji, trudności w podjęciu normalnych ról społecznych, kierowanie się własnymi zasadami, czyny nie wywołują poczucia winy. Ludzie określani jako: agresywni, kłamliwi, pozbawieni skrupułów moralnych, podejrzliwi, pełni wrogości do otoczenia, skrajnie egoistyczni, niecierpliwi, niezdolni do długotrwałego systematycznego działania, bezkrytyczni względem własnego postępowania.

Skuteczny sposób oddziaływania - profilaktyka społeczna - interwencja już w dzieciństwie.

Charakter:

względnie stałe cechy psychiczne, tworzące całość i rozstrzygające o postępowaniu wobec samego siebie i innych, właściwości woli, sposoby reagowania na sytuacje - wiąże się z przyjętym systemem wartości. Charakter nie obejmuje zdolności wykonawczych, nie związanych z motywacją (temperament).

Konopnicki

Diagnoza niedostosowania społecznego

Wobec niedostosowanych społecznie odnosi się termin resocjalizacja. Jest to proces przyswajania norm społecznych, wzorów kulturowych, wartości.

Resocjalizacja jest trudniejsza od rehabilitacji, ponieważ często odbywa się wbrew niedostosowanemu i jego środowisku.

Diagnozę dzieci niedostosowanych należy jak najwcześniej postawić. Bierze tutaj udział wielu specjalistów - lekarz, pedagog, psycholog. Diagnozę stawia się na podstawie obserwacji - poznać dokładnie każdą jednostkę, warunki rozwoju, życia, historię życia, charakteru, brać pod uwagę zahamowania, potrzeby, brak nawiązywania kontaktów.

Diagnoza obejmuje:

• stopień demoralizacji,

• czas wystąpienia, przyczyny (lepiej, gdy rodzice wspierają proces resocjalizacji),

• właściwości rozwojowe danej jednostki, typ układu nerwowego, jej dynamizm, cechy osobowości,

• płeć, wiek (gorzej dziewczęta - bunt, ucieczki).

Czynniki warunkujące efekty działalności resocjalizacyjnej

1. Stopień demoralizacji niedostosowanego społecznie.

2. Czas wystąpienia i przyczyny.

3. Lepiej resocjalizuje się dziecko, gdy rodzina jest normalna i wspiera ten proces.

4. Właściwości rozwojowe danej jednostki, typ układu nerwowego, jej dynamizm, cechy osobowości (najlepiej, gdy hamowane procesy są na tym samym poziomie, co pobudzane).

5. Płeć, wiek - lepiej resocjalizuje się chłopców, dziewczęta trudniej - uciekają z zakładu, są histeryczne, wywołują bunty.

6. Stosunek ludzi do resocjalizacji.

7. Metody pracy resocjalizacyjnej.

8. Od osobowości pedagoga specjalnego, który resocjalizuje.

Metody pracy resocjalizacyjnej z młodzieżą społecznie niedostosowaną

Antropotechnika - wykorzystanie obcowania wychowawcy z wychowankiem dla celów resocjalizacyjnych.

Metody ukierunkowujące aktywność wychowanka - u podstaw leżą procesy informacyjne: przekazywanie informacji, doradzanie i przekonywanie.

Metody podtrzymujące i intensyfikujące aktywność wychowanka, u podstaw których leżą procesy emocjonalne:

• organizowanie doświadczeń (zadania na miarę możliwości)

• oddziaływanie dyscyplinujące (właściwe kary i nagrody)

• wpływu osobistego (identyfikowanie się z wychowawcą)

Socjotechnika - wykorzystanie wpływu grupy

bezpośredni - grupy, której jest członkiem

pośredni - grupy, której chciałby być członkiem

Metody ukierunkowujące - zarządzanie, samorząd, (styl autokratyczny - rozkaz; styl demokratyczny - samorząd) - kształtowanie celów, norm i struktury grupy, przekształcenia wewnętrzne grupy (wysuwanie na pierwszy plan pozytywnych, na drugi destruktywnych cech wychowanków).

Metody podtrzymujące - intensyfikujące - podnoszenie prestiżu grupy, poziomu swoistości grupy, organizacja relacji grupy na pozytywne wysiłki członków, wprowadzenie atrakcyjnych zadań, włączanie do podejmowania zadań, integrowanie grupy.

Kulturotechnika - operowanie kulturą

• nauka szkolna - zainteresować, ciekawe metody, dobre przygotowanie lekcji

• kulturotechnika - czytelnictwo, radio, telewizja, kółka zainteresowań, rekreacja

rekreacja ruchowa (zaspokaja potrzebę ruchu)

• kulturotechnika - poprzez higienę, przez działalność rozrywkową (imprezy, występy, zabawy z dziećmi), przez pracę

Warunki skuteczności pracy resocjalizacyjnej

1. System dyscyplinarno-izolacyjny

Metodą wychowawczą jest kara i moralizowanie, pokazywanie życia na zewnątrz a nie uczestnictwo w nim.

Oddziaływanie polega na łamaniu woli wychowanka, oczekując natychmiastowej poprawy. Kara przestaje działać, rodzi się nienawiść, bunt, stany frustracyjne.

2. System progresywny

Dyscyplina na pierwszym planie.

Nowo przybyły w najniższej grupie, w miarę poprawy przechodzi do wyższej o większych przywilejach. Istnieje niebezpieczeństwo, że poprawa jest pozorna. Przenoszenie do innej grupy powoduje zrywanie więzi koleżeńskich z grupą, z którą się zżył. Sprytni - udają poprawę.

3. System socjopedagogiczny

Wychowanie przez grupę dla grupy. Główny nacisk na samorządność grupy, twórcze działania wychowawcze idą dyskretnie od wychowawcy. Wychowanie przez pracę dla grupy, środowiska, zakładu. Dobre wyniki w stosunku do młodzieży normalnej, nieupośledzonej.

4. System indywidualny

W centrum zainteresowania osobowość wychowanka, znajomość jego reakcji obronnych. Główną zasadą jest bliski kontakt wychowawcy z wychowankiem. Wraz z terapią indywidualną ważna jest terapia grup, tak, by wychowanek stawał się stopniowo jej członkiem i w niej znalazł poczucie bezpieczeństwa. Ważna jest znajomość środowiska rodzinnego wychowanka.

Metoda wymaga doskonałego wychowawcy umiejącego nawiązać i utrzymać bliski kontakt z wychowankiem, umiejącego rozładować jego frustracje.

5. System homogeniczny

Kompletuje się grupy o zbliżonym rodzaju osobowości i stopnia wykolejenia dla zastosowania odpowiednich metod i środków oddziaływania resocjalizacyjnego.

Wadą tej metody jest to, że nie pozwala na zorganizowanie grupy przypominającej normalną grupę społeczną. Nie powinno się go stosować przez cały pobyt w zakładzie.

6. System komplementarny

Z każdego systemu należy wybrać to, co najlepsze.

37

---