Prof. dr hab. Tomasz Maruszewski

Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej

Psychologia procesów poznawczych

Wykład 10

Wyobrażenia i wyobraźnia

1.Wyobrażenia u zwierząt

• Reakcje odroczone jako przykład badania treści psychicznych bez użycia introspekcji (Konorski). Reakcje odroczone występują również u dzieci (Spelke). Przedmiot zakryty pieluszką był dokładnie pamiętany, a jeśli w okresie odroczenia został zamieniony, u dziecka występowała silna reakcja orientacyjna.

• Reakcje paniki u małp na prezentację części ciała innej małpy (Hebb).

• Badania nad reakcjami na obraz w lustrze (Gallup). „Ja to ja”. Traktowanie odbicia w lustrze jako odbicia siebie występuje tylko u człekokształtnych.

2. Wyobraźnia a wyobrażenia. Wyobraźnia to:

• Jest to zdolność do intencjonalnego generowania wyobrażeń.

• Występuje prawdopodobnie tylko u ludzi, natomiast u zwierząt występują jedynie wyobrażenia.

• Jest przykładem przetwarzania top-down, czyli od góry do dołu.

• W przeciwieństwie do pamięci wzrokowej (wyobrażenia odtwórcze) może generować intencjonalnie nowe obrazy (wyobrażenia twórcze).

3. Wyobraźnia jako okno do badania reprezentacji Badania nad wyobraźnią były podstawą do określania podstawowych właściwości reprezentacji umysłowych. Opracowano takie techniki badania wyobrażeń, które pozwalały uwolnić się od niedogodności związanych z wykorzystywaniem introspekcji jako metody badawczej. Metody te pozwalają w sposób obiektywny mierzyć zjawiska subiektywne i opierają się w większości przypadków na analizie czasów reakcji w zadaniach wymagających przestrzennego przetwarzania informacji.

4. Rodzaje wyobrażeń. Zaprponowano dwa niezależne sposoby klasyfikowania wyobrażeń:

• Podział oparty na kryterium introspekcyjnym:

• wyobrażenia odtwórcze - forma obrazów pamięciowych

• wyobrażenia twórcze

• „składanki (pegaz, centaur, sfinks, syrena - nie mylić z samochodem)

• „czyste” wyobrażenia twórcze - projekt obrazu, rzeźby, wiersza

• Podział, którego kryterium jest zróżnicowanie realizmu różnych form reprezentacji

• Spostrzeżenia

• Obrazy ejdetyczne (badania Jaenscha, Allporta i Habera). Różnice między obrazami ejdetycznymi i powidokami.

• Wyobrażenia

• Halucynacje - Bentall (1990) - zatarcie różnic między informacjami dochodzącymi z zewnątrz i informacjami wewnętrznymi.

5. Spór o naturę reprezentacji umysłowych

• Plaszczyzny sporu

• liczba kodów umysłowych - 1, 2 lub 3 kody

• istnienie odrębnych reprezentacji obrazowych - stanowisko obrazowe kontra stanowisko abstrakcyjne

• argumenty empiryczne - badania nad rotacjami umysłowymi i skanningiem umysłowym

• ekologiczna koncepcja wyobrażeń Thomasa

Liczba kodów

• Jeden kod (Anderson, Bower)

• Dwa kody - obrazowy i abstrakcyjny (Kosslyn).

• Paivio - dwa systemy: werbalny zawierający logogeny, czyli struktury odpowiedzialne za generowanie określeń werbalnych oraz obrazowy zawierający imageny czyli struktury odpowiedzialne za generowanie obrazów.

• Oba systemy są niezależne, lecz częściowo są powiązane ze sobą.

• Trzy kody - obrazowy, werbalny i abstrakcyjny: Ścigała i Maruszewski (1998)

6. Reprezentacje powierzchniowe i głębokie I. Przedstawiony obraz można opisać na wiele sposobów:

• Szachownica 4x4 z czarnymi polami na przekątnej

• 
  a1 - czarne

• a2 - białe

• a3 - białe

• a4 - białe

• b1 - białe

• b2 - czarne, itd....

Tworzenie wyobrażenia na poziomie powierzchniowym i głębokim ilustruje nastęoujący schemat odwołujący się do zmodyfikowanej koncepcji Kosslyna

• Na poziomie głębokim reprezentacja ma charakter abstrakcyjny, natomiast na poziomie powierzchniowym - obrazowy.

• Bufor wzrokowy = notes wzrokowo-przestrzenny w pamięci operacyjnej.

• „Spotrzeganie” wyobrażenia i udostępnianie go świadomości umożliwia oko duszy. Dennett - jest to nawiązanie do teorii homunkulusa.

7.Stanowisko obrazowe

• Źródła: filozofia starożytna (Platon, Demokryt)

• Człowiek potrafi tworzyć obrazy niedostępnych w danym momencie obiektów w świadomości.

• Obrazy te mają charakter analogowy i holistyczny, ale są mniej wyraziste w porównaniu ze spostrzeżeniami..

• Mają pewną wielkość i położenie w przestrzeni oraz przyjmują pewną pozycję.

• Kosslyn początkowo przyjmował, że istnieją reprezentacje obrazowe, ale pod wpływem polemiki z Pylyshynem przyjął, że u podłoża reprezentacji obrazowych leżą reprezentacje abstrakcyjne).

8. Stanowisko abstrakcyjne

• Reprezentacja ma charakter dyskretny - jest zbudowana z elementów nieciągłych (sądów).

• Istnieje tylko jeden rodzaj kodu, jakim posługuje się umysł

• Przykład:

• * * Te dwa obiekty można opisać na kilka różnych sposobów. Talerz jest na lewo od koperty. Koperta jest na prawo od talerza. The envelope is right of the plate. Wszystkie te twierdzenia oznaczają to samo. Istnieje zatem język umysłu, który ma charakter abstrakcyjny i odnosi się do znaczeń. Język ten określa się mianem mentalese.

9. Argumenty w polemice

• Stanowisko obrazowe

• odrębna klasa reprezentacji obrazowych

• specyficzne operacje możliwe tylko na wyobrażeniach (powiększanie, pomniejszanie, rotacja, przemieszczanie części, skanning, składanie, rozkładanie)

• realizm

• Stanowisko abstrakcyjne

• istnieją tylko reprezentacje zbudowane z sądów

• istnieją tylko operacje wykonywane na sądach. Efekt tych operacji może ujawnić się w postaci wygenerowanego wyobrażenia.

• solipsyzm

10.Argumenty empiryczne I (Brooks, 1967)

Brooks (1967) pokazywał swoim badanym matrycę o wymiarach 4x4 kratki. Jedno z pól matrycy oznaczał jako punkt startowy. Przykład takiej matrycy znajduje się poniżej

	s

Punkt oznaczony jako s miał być punktem startowym. Następnie proszono badanych o zapamiętanie serii następujących zdań.

W polu startowym wstaw 1.

W polu na prawo od pola startowego umieść 2.

W polu powyżej pola poprzedniego umieść 3.

W polu na prawo od poprzedniego umieść 4.

W polu poniżej pola poprzedniego umieść 5.

W polu poniżej pola poprzedniego umieść 6.

W polu na lewo od pola poprzedniego umieść 7.

W polu poniżej pola poprzedniego umieść 8.

Zapamiętywana matryca przedstawiała się więc następująco:

		3	4
	1	2	5
		7	6
		8

Zauważmy, że twierdzenia, jakimi posługiwali się badani określały wzajemne położenie pół, czyli można było łatwo wyobrażać sobie poszczególne pola matrycy i wypełniać ją kolejnymi cyframi. Ale zgodnie ze stanowiskiem abstrakcyjnym ludzie nie tworzą obrazów, a więc przy zapamiętywaniu serii twierdzeń nie potrzeba posługiwać się określeniami odnoszącymi się do wzajemnego położenia pól. Można zastąpić określenia odnoszące się do położenia innymi określeniami. Zamiast "na prawo" można powiedzieć "szybki", zamiast "na lewo" - "wolny", zamiast "powyżej" - "dobry" a zamiast poniżej "zły". W takim przypadku seria twierdzeń do zapamiętania przedstawia się następująco:

W polu startowym wstaw 1.

W polu szybkim wobec pola startowego umieść 2.

W polu dobrym wobec pola poprzedniego umieść 3.

W polu szybkim wobec pola poprzedniego umieść 4.

W polu złym wobec pola poprzedniego umieść 5.

W polu złym wobec pola poprzedniego umieść 6.

W polu wolnym wobec poprzedniego umieść 7.

W polu złym wobec poprzedniego umieść 8.

Zwolennicy stanowiska abstrakcyjnego powinni zaakceptować przypuszczenie, że opanowanie obu serii winno być tak samo trudne. To, że w drugim przypadku ludzie nie mogą posługiwać się wyobrażeniami, nie jest istotne, ponieważ nie stanowią one rzeczywistych reprezentacji, a są jedynie epifenomenami prawdziwych reprezentacji zapisanych w postaci twierdzeń. Wyniki Brooksa zaprzeczyły tym przypuszczeniom. Okazało się, że wtedy, kiedy badanym umożliwiono posługiwanie się wyobrażeniami, zapamiętywali wszystkie 8 zdań, natomiast w przypadku drugim, kiedy mogli zapamiętywać same tylko twierdzenia, bez możliwości wyobrażania sobie matrycy, na której umieszczają kolejne cyfry, zapamiętywali średnio o 2 zdania mniej.

1

Informacje werbalne

Informacje percepcyjne

Pamięć operacyjna - program zachowania

Głębokie kodowanie abstrakcyjne

Trwałe

przechowanie

Symbolizacja desymbolizacja

Semantyzacja desemantyzacja

Werbalizacja wizualizacja

Kod abstrakcyjny

Kod werbalny

Kod obrazowy

kształt: czy linie są skośne? Czy spotykają się w miejscu? Krzywe?...

Funkcja interpretacyjna "oka duszy"

(przepisz (prostą, krzywą) z miejsca x, y w miejsce p, q...)

Pamięć trwała "Reprezentacja głęboka

Obraz obiektu. "Reprezentacja powierzchniowa"

Oko

Bufor wzrokowy

---