PEDEUTOLOGIA: usamodzielniający się dział pedagogiki, którego przedmiotem są zagadnienia dotyczące nauczycieli, takie jak osobowość nauczyciela, pobór kandydatów do zawodu nauczycielskiego, kształcenie i doskonalenie nauczycieli, ich praca zawodowa. / W. Okoń/

1. Trzy perspektywy uprawiania pedeutologii

Jako nauka - odwołuje się do ontologii badanego przedmiotu i z niej wyprowadza własną metodę badawczą, metoda ta jest funkcją problemu i właściwości ontycznych przedmiotu badań

• relacyjność - nauczyciel zawsze pozostaje w określonej relacji z uczniem jako podmiotem wychowania, poza tym układem nauczyciel jako podmiot nadań nie istnieje:

- monolog - uczeń pełni rolę słuchacza, nauczyciel - władca, autokrata

- dialog - uczeń i nauczyciel zajmują pozycje naprzeciwko siebie, są partnerami

- dialogiczność - nauczyciel i uczeń obok siebie, współbycie, partnerstwo

• oporność - wobec parametrów i wskaźników liczbowych należy je rozpatrywać w kategoriach np. obserwacji wnętrza

• potencjalność - nauczyciel jest wiernym uczniem (dobór i wybór własnej orientacji życiowej)

• nieprzewidywalność - zachowania nie da się w pełni wytłumaczyć

• istnienie w konflikcie, zawieszeniu i potencjalności - ciągłe dylematy np. dyscyplina czy swoboda

Jako refleksja filozoficzna - nawiązuje do źródeł wywodzących się z filozoficznych pytań o człowieka i jego miejsce w świecie, uwzględnia różnorodne przestrzenie życia, relacje osobowe, zadania, intelektualna refleksja

Jako wiedza o nauczycielu - wiedzę określa jako zespół przekonań i przeświadczeń zobiektywizowanych i utrwalonych w społecznej świadomości

Czy pd jest nauka ?

1. Warunek - Co jest przedmiotem badań? Występuje dwupodmiotowość: podmiotem jest uczeń i nauczyciel - to dialog nauczyciela z ucziem.

2. Warunek - Do czego służy? By opisywać, eksplorować i ... .

3. Warunek - Powinna mieć swoje pojęcia, które wyjaśnia i bada.

4. Warunek - Metodologia - Czyli jakie narzędzia stosuje? Badanie jakościowe.

2. Nurty (orientacje) badań pedeutologicznych

1. orientacja osobowościowa - czynności nauczania i wychowania zależne od cech osobowych nauczyciela (indywidualność, rozumienie, subiektywność)

• przedstawiciele:

- Jan Władysław Dawid - „Miłość dusz ludzkich”

- Z. Mysłakowski - kontaktowość, talent pedagogiczny, instynkt rodzicielski, żywość wyobraźni, zdolność do ekspresji uczuć

- Stefan Szuman - „talent” jako zespół zdolności, talent to osobowość i umiejętność dysponowania tym zasobem

- M. Kreutz - zdolności sugestywne, skłonności do społecznego działania

- S. Baley - zdatność wychowawcza, zbiór cech umożliwiających i ułatwiających wychowanie innych (przychylność, cierpliwość, taktowność, czynna postawa pedagogiczna)

- Maria Grzegorzewska - nauczyciel wyzwalający, nauczyciel hamujący

2. orientacja pozytywistyczna (technologiczna)

- pytanie o sprawność operacyjną nauczyciela

- zwracanie uwagi na mechanizm adaptacji jako skuteczną drogę poznania i nabywania sprawstwa zawodowego

- pojęcie dobrego nauczyciela łączone z fachowością

- kopiowanie strategii działań dobrych nauczycieli

- opracowanie wyrazu specjalnych kompetencji nauczycieli

- kwalifikacje to sprawności bezpośrednio użyteczne w działaniu

- likwidacja pojęcia wartości

3. orientacja humanistyczna

- opozycja przeciwko nauczycielowi - technologowi

- dobry nauczyciel, to przede wszystkim człowiek

- wiedza specjalistyczna jest podstawowym warunkiem kompetencji, nauczyciel sam ją odkrywa, a nie czerpie w sposób podający

- kształcenie nauczycieli ma być procesem stawania się nauczycielem

Ujęcie socjologiczne - wyznaczone rolą zawodową (Kim jest nauczyciel?)

Nauczyciel pełniący rolę ocenia siebie pozytywnie, gdy precyzyjnie stosuje się do przepisu roli, gdy spełnia zobowiązania wobec innych, gdy nie wchodzi w konflikt ze światem, gdy traktuje świat jako rzeczywistość ustaną. Nie dystansuje się wobec rzeczywistości zewnętrznej - jest z nią zharmonizowany, akceptuje przepisy ról i ich uzasadnienie. Głównym źródłem satysfakcji zawodowej jest sprostanie przepisom roli i wymaganiom świata zewnętrznego („Działam zgodnie z wymaganiami, wykonuję to, co do mnie należy”). W spełnieniu funkcji zawodowych pomaga precyzyjne określenie wyagań zawodowych.

Ujęcie pedagogiki krytycznej - nauczyciel jako „tranformatywny intelektualista”

To aktywność nauczyciela na rzecz dokonywania zmian w edukacji, także w środowisku społecznym poprzez wyzwalanie się z zatartych ograniczeń i wkraczenie...

Cztery główne nurty pedeutologicznej refleksji:

- idea służby nauczycielskiej oraz powinności wobec podmiotu wychowania

- wzór roli zawodowej jako systemu zadań społecznych, koncepcja nauczyciela jako relacji międzypodmiotowej

- idea wyzwolenia się nauczyciela od szkoły (w kierunku refleksyjnej perspektywy)

- idea nauczyciela jako warunku ciągłości kultury, sprawcy zmiany

Kierunki (nurty) badań pedeutologicznych:

-badania historyczno - porównawcze - kształcenie i dziejowy rozwój zawodu nauczyciela

-badania psychologiczno - pedagogiczne - dotyczą badań nad osobowością, postawy, stosunki personalne

-badania socjologiczno - pedagogiczne - dotyczy badań nad nauczycielstwem jako grupą społeczną; status, rola, funkcje nauczyciela w środowisku lokalnym

-badania komparatystyczne - porównania z innymi krajami, tendencje rozwojowe

-badania podejmujące problemy szczegółowe - dotyczące efektywności pracy

-badania prakseologiczne - funkcje i zadania nauczyciela, skuteczność działania nauczycielskiego

-badania ekonomiczno - prawne - warunki życia, prawa, powinności nauczycieli

3. Pytania badawcze współczesnej pedeutologii (mapa badawcza)

-Czy możliwe jest pełne przygotowanie zawodowe nauczyciela? Działa w sytuacjach nietypowych, niepowtarzalnych, w każdej z nich nauczyciel ma do czynienia z ludźmi, uczeń jest całością indywidualną, nieprzewidywalną.

-Jakie kompetencje składają się na zawodowe przygotowanie nauczyciela?

-Na czym polega rozwój zawodowy nauczyciela?

-Jaki jest dzisiaj polski nauczyciel?

-Co to znaczy wspomagać nauczyciela w rozwoju?

W tych pytaniach wyrażana jest ewolucja:

• wartości nauczycieli (nurt osobowości psychologicznej)

• pytanie o jakość i sprawność kompetencji nauczyciela (techniki metodyczne, uposażenia nauczyciela)

• prawomocność wychowawczej ingerencji nauczyciela (nurt krytyczny, granice ingerencji nauczyciela)

• jak długo trwa wychowanie

• rodzina jest podstawowym źródłem wychowawczym

• ujęcie zadań zawodowych, pytania o zadnia naukowe w świecie teorii wiedzy, władzy i podmiotowości , podmiotowość mądrej władzy, podmiotowość nauczyciela

• główne nurty petereflekcj

• służby nauczycielskie i powinności wobec podmiotu wychowania

• wzór roli zawodowej jako systemu zadań społecznych

• koncepcja nauczyciela jako relacji podmiotowej o dialogowym humanistycznym wymiarze

• idea wyzwolenia nauczyciela od szkoły w kierunku refleksyjnej perspektywy

• idea nauczyciela jako warunku ciągłości kultury narzędzia i zmiany

• podważanie kultur wiedzy transmisyjnej

• dystans wobec technologicznego obiektywizmu. Subiektywizm który związany jest z jednym modelem ubóstwem kształcenia. Ma ciągle jeden wariant kształcenia.

• ujmowanie funkcji nauczyciela w komunikatywnych

• wzrost ku wartościom osobowym i egzystencjalnym

• uprawianie wychowania jako procesu dialogicznego

• postulat formy teorii praktycznej edukacji zamiast teorii dla praktyki

4. zasadnicze pytania pedeutologii:

1.Kim jest człowiek? Kim jest nauczyciel?

2.Kim staje się człowiek? Skuteczność działania nauczyciela? Czy jest skuteczny?(Jak zmienia się człowiek funkcjonując w otaczającej rzeczywistości?)

3.Kim ma być człowiek? Czym zarządza nauczyciel?

4. Pojęcia i ich istota

" Miłość dusz ludzkich” pojęcie to wprowadził J. W. Dawid - cechą szczególnie ważną, która wywiera decydujący wpływ na kierunek i efektywność oddziaływania pedagogicznego nauczyciela-wychowawcy jest osobliwy, emocjonalno - intelektualny stosunek do dziecka. W ujęciu J. Wł. Dawida istotne dla pracy pedagogicznej są trwałe cechy i trwałe wartości jednostki, a więc szeroko pojęta “miłość dusz ludzkich”. Dzięki miłości do dziecka nauczyciel potrafi wydajnie pracować nawet w bardzo trudnych warunkach. Dzięki niej doskonali on siebie samego.

"Zdolność sugestywna" teoria M. Kreutza - z poglądów Kreutza wynika, że zdolność sugestywną posiada każdy człowiek, tylko u jednych jest ona bardzo słaba a u innych zaś silnie rozwinięta, a wielkość wpływu wychowawczego zależy od stopnia, w jakim rozwinięta jest ta zdolność. Stąd wypływa stanowisko autora dotyczące rozwijania zdolności sugestywnej w celu podnoszenia skuteczności pracy wychowawczej.

"Talent pedagogiczny" pojęcie wprowadzone przez Z. Mysłakowskiego - pojmował talent jako wrodzoną dyspozycję psychofizyczną, którego najważniejszą i dominującą cechą jest „kontaktowość” .Cechy talentu pedagogicznego:

- postawa opiekuńcza (instynkt opiekuńczy, uczciwość)

- czynna sympatia (nauczyciel jako przyjaciel i doradca)

- poszanowanie godności ludzkiej

- kredyt zaufania

- sprawiedliwość

- zgodność między myślą (przekonaniem a słowem)

- wymagalność i surowość

„ Kontaktowość i żywość wyobraźni" Z. Mysłakowski - cecha ta wyraża się w umiejętności nawiązywania kontaktu pedagogicznego, zdaniem autora decyduje o efektach oddziaływania nauczyciela na ucznia.

" Zdatność wychowawcza" S. Baley - określa ją jako zbiór cech umożliwiających i ułatwiających wychowanie drugich. Pośród szeregu cech składających się na zdatność wychowawczą autor wymienia: przychylność dla wychowanków, rozumienie ich psychiki, cierpliwość, takt pedagogiczny przejawiający się w subtelnym postępowaniu z dzieckiem oraz właściwym doborze środków oddziaływania, powinowactwo duchowe z dziećmi, postawę pełną entuzjazmu i inne.

Typy nauczyciela - M. Grzegorzewska wyodrębnia dwa typy nauczyciela:

- nauczyciel wyzwalający - działa przez sympatię, chęć pomocy dziecku, miłość do dziecka. Buduje wokół siebie atmosferę życzliwości i ciepła

- nauczyciel hamujący - stwarza chłód i nastrój obcości, ponieważ działa przez przymus, karę i rozkaz

5. Kogo jesteś skłonny/a uznać za znaczącą postać polskiej pedeutologii?

Uważam, że jedną ze znaczących postaci polskiej pedeutologii jest bez wątpienia Jan Władysław Dawid.

Dawid żył w czasach, kiedy Polska znajdowała się pod zaborami, a pomimo tak ciężkich czasów, takiej nagonki na edukacje, zdawał sobie sprawę z ważności zawodu nauczyciela. Pisał wiele dzieł, artykułów, aby uświadamiać nauczycieli o ważności i ogromnej odpowiedzialności ich zawodu.

Do Dawida odwołują się tacy pedautolodzy jak Stefan Szuman, Zygmunt Mysłakowski, Maria Grzegorzewska.

Dwa lata przed śmiercią (1912) napisał rozprawę „O duszy nauczycielstwa”. W rozprawie tej mówi o znaczeniu zawodu nauczycielskiego, o jego ogromnej odpowiedzialności. Uważa, że idealnym nauczycielem jest ten, kto posiada miłość dusz ludzkich. Dalej pisze o odpowiedzialności, o obowiązkach nauczycieli. Nauczyciele, którzy mają poczucie obowiązku muszą sobie odpowiedzieć na pytanie czy to, co robię jest wykonywane dobrze, czy może być wykonywane lepiej. Nauczyciele muszą się stale doskonalić, prosił aby nauczyciele sięgali do literatury fachowej, która pomoże dobrze zrozumieć dydaktykę, ale też aspekty psychologiczne, które pomogą zrozumieć dziecko.

6. Osobliwości roli społecznej i zawodowej nauczyciela

Niejasność roli - składa się na nią brak uzgodnionych, a zarazem konkretnych, wymiernych kryteriów zawodowej doskonałości, jest cechą stopniowalną, są role o minimalnej niejasności (np. rola chirurga) i maksymalnej (np. poeta)

Aspekty zawodowej aktywności nauczyciela:

-testy osiągnięć szkolnych - są funkcją obowiązującego programu szkolnego i ich obiektywizm jest zrelatywizowany do programu, poza nim nie istnieje

-wyniki wychowania - niemożliwe jest uszeregowanie konkretnych nauczycieli na podstawie wyników wychowania w sposób dający się zaakceptować przez większość jego partnerów

-definiowanie zawodowego sukcesu nauczyciela jako pozytywnych zmian zachodzących w jego podopiecznych oraz szacunek i wdzięczność otoczenia - zawsze można mieć wątpliwości, czy zauważone zmiany są rzeczywiście dziełem nauczyciela, poza tym nauczyciel wiedzę o swojej wartości odczytuje z oczu dyrektora, rodziców, uczniów, to kryterium skazuje go na zabieganie o szacunek innych, a więc czyni go ich klientem i konkurentem wobec swoich kolegów

Wewnętrzna niespójność roli - rola jest niespójna, jeśli składają się na nią takie oczekiwania, że w danych warunkach spełnienie jednych wyklucza lub utrudnia spełnienie innych (np. rola kierownika)

Ogół oczekiwań kierowanych pod adresem nauczyciela możemy podzielić na grupy:

- oczekiwania dotyczące wspomagania indywidualnego rozwoju każdego ucznia

- oczekiwania dotyczące reprodukcji porządku społecznego

- oczekiwania dotyczące wprowadzania w kulturę duchową

Trudność psychologiczna roli - termin opisujący przeciętną wysokość kosztów psychicznych, które trzeba ponieść przy wykonywaniu roli, pewne role są trudniejsze niż inne, na trudność te może się składać:

- ponadprzeciętna odpowiedzialność (lekarz, sędzia)

- względna nieodwracalność decyzji (saper, polityk)

- konieczność pracy w tempie i rytmie wymuszonym przez okoliczności (rolnik)

- odium społeczne (grabarz)

Ta trudność musi odbijać się w społecznej organizacji ich pracy, w pozazawodowej aktywności i osobowości.

Negatywne psychologiczne odczucia nauczyciela:

-poczucie nieodwzajemnienia - nauczyciel daje więcej, niż dostaje, daje siebie, dostaje nietrwałe wyrazy wdzięczności

-poczucie osamotnienia - żyje w innym, niż uczeń świecie i doświadcza przeszkód w porozumiewaniu się

-poczucie niższości - nauczyciel strzegąc wejścia do elity społecznej sam do niej nie należy

Niezgodność roli z innymi rolami - mówimy o niej wtedy, gdy spełnianie oczekiwań związanych z daną rolą utrudnia czy uniemożliwia wywiązanie się z obowiązków nakładanych na jednostkę przez inne role, np. niezgodność nauczyciela z rolą matki i żony

7. Funkcje nauczyciela - reorientacje i reinterpretacje

Funkcja - zespół wyodrębnionych czynności odpowiadających określonemu rodzajowi zadań, operacji.

Funkcje zawodowe nauczycieli według Okonia:

- konstruowanie wiedzy i doświadczenia w celu prowadzenia młodzieży do życia w społeczeństwie ludzi dorosłych

- rozwijanie sił twórczych i zdolności innowacyjnych młodzieży

- kształtowanie postaw i charakteru

- organizowanie działalności praktycznej dzieci i młodzieży

- stworzenie warunków dla ich samodzielnej działalności

- posługiwanie się nowoczesną technologią kształcenia

- sprawdzenie i ocenianie osiągnięć szkolnych uczniów

Wiedza (jest bardzo ważną funkcją):

- nie wywiera znaczącego wpływu na życie człowieka

- od sterowania do inspirowania

- wymaga zastanowienia się nad swoimi decyzjami

- indywidualny rozwój jednostki - od prostego przekazu wyjaśniania (wprowadzenie w świat wiedzy) od funkcji przekazu wiedzy
- do czynienia ładu w informacjach - od dominacji intelektu do równowagi świata i uczuć

- od alternatywy do dialogu

Funkcje nauczyciela według C. Banacha - obejmują zakresy:

- nauczania/ uczenia się

- wychowania

- opiekę

- diagnozowanie

- życiowe i szkolne ukierunkowanie

- działalność innowacyjną

- organizację pracy własnej, uczniów

- współpracę ze środowiskiem i samodoskonalenie

Funkcje nauczyciela:

- rozszerzanie horyzontów- nauczyciel z wykonawcy przepisów staje się działaczem społecznym uzyskującym wpływ na kształtowanie się umysłów i charakterów

- nauczyciel nie powinien spaść do roli urzędnika oświatowego

- funkcje muszą być przejawem osobowości

- nauczyciel powołany do tego by w umysłach i sercach młodych pokoleń stworzyć wspólny zasób przekonań naukowych i zasad moralnych

- nauczyciel ma być strażnikiem kultury

8. Możliwości techniczne

-Oznacza to, ze nauczyciele powinni jak najszerzej w procesie dydaktycznym korzystać z możliwości, jakie daje im technika informatyczna i

-. Nie powinni się obawiać stosować nowoczesnych narzędzi

-Zachęcać uczniów do samodzielnego poszukiwania informacji w różnych źródłach, uczyć korzystania z nich, ale także krytycznej analizy przekazywanych treści i uwrażliwiać na zagrożenia wynikające z nieskrępowanego dostępu do publikowania informacji.

-Jednocześnie nie powinni uważać komputera za zagrożenie czy konkurenta w ich pracy.

-umożliwia powszechny dostęp do informacji, wyrównuje jej poziom pomiędzy różnymi grupami społecznymi niwelując zapóźnienie kulturowe czy różnice w rozwoju technologicznym, upowszechnia i skraca czas dostępu do nowoczesnej myśli technicznej czy wiedzy o świecie. -

Praca wychowawcza, w tym obszarze, powinna koncentrować się na kierunkach:

-tworzeniu przeciwwagi dla stron z treściami społecznie szkodliwymi

-wyrabianiu umiejętności krytycznego i samodzielnego myślenia

-tworzenia systemu wartości i krytycznej oceny prezentowanych w Sieci poglądów

-umiejętności krytycznego i samodzielnego konfrontowania informacji z różnych źródeł

-uwrażliwiania na możliwe zagrożenia i skutki podejmowanych działań czy decyzji

-odpowiedzialność za podejmowane działania i ich konsekwencje

Jeśli potrafi budować swój autorytet wykorzystując do tego celu współczesne media i ma rzeczywiście coś do przekazania wychowankom jego pozycja pozostanie niezachwiana, a wpływ opiniotwórczy ugruntowany i pogłębiony.

9. Nauczyciel to przewodnik czy tłumacz? Adaptacyjny technik, refleksyjny praktyk czy transformatywny intelektualista?

Przewodnik:

- kompetentny

- sprawny i zaangażowany

- nie wyręcza, ale oferuje

- nie narzuca wyboru, ale mobilizuje do aktywności

- daje własny przykład

- umożliwia uczniom identyfikację z istniejącą kulturą

Tłumacz:

- współuczestniczący z uczniem w odkrywaniu znaczeń i wartości

- zachowując przy tym znaczną autonomię i dystans do treści kultury

- podejmuje się komunikacji między kulturami

- akceptuje różnorodność

- chroni prawo do odmienności

Refleksyjny praktyk:

- zdolny do krytycznego analizowania własnego działania na podstawie wiedzy pedagogicznej i osobistego doświadczenia

- sam znajduje swoją drogę w określonych sytuacjach

Transformatywny intelektualista:

- angażuje się na rzecz emancypacji i demokracji

- pojmuje szkołę jako czynnik zmiany społecznej

- jest zainteresowany teoretycznymi pytaniami dotyczącymi podstaw swojej pracy, potrafi je przełożyć na język praktyki

- inspiruje uczniów do dialogu i krytycznego myślenia, a także do konstruowania nowego porządku

Adaptacyjny technik:

- osoba, która „produkuje" zawartość umysłów swoich podopiecznych według wzorów nie przez siebie zdefiniowanych

- przekazuje uczniom gotową, odpowiednio usystematyzowaną wiedzę

10. Kategoria „stawania się” nauczycielem w orientacji humanistycznej A.W. Combsa

-Kształcenie nauczycieli to NIE poznawanie wiedzy, lecz proces stawania się nauczycielem.

-Punkt ciężkości przesunięty z osoby nauczającej na osobę uczącą się - uwaga skierowana na studenta.

-Stawanie się nauczycielem nie jest sprawą nauczenia się jak uczyć, lecz to jak dobrze używać siebie dla rozwoju uczenia.

-Stawanie się nauczycielem jest kwestią osobistego zaangażowania, odkrycie tego „czegoś” czym jest nauczyciel.

-Żadne studia nie „czynią” nauczyciela, nie maja postaci finalne j - są podstawą stawania się nauczycielem.

-edukacja nauczycieli musi być procesem głęboko zindywidualizowanym:

- szczególnie dziś, kiedy trendy postmodernistycznej kultury wyostrzają w ludziach świadomość własnej indywidualności, cech, które czynią każdego człowieka jedynym i niepowtarzalnym

- nowe środki komunikacyjne „trzeciej fali” nie tylko ułatwiają wykrystalizowanie się tego, co jest w nas często osobiste i indywidualne, ale dzięki nim stajemy się twórcami „właścicielami” wyobraźni o sobie

- w takim kontekście paradygmatu humanistycznego nie chodzi o nauczyciela technologa procesu dydaktyczno-wychowawczego, lecz o takiego, który będzie „używał” siebie, swojej osobowości jako podstawy niepowtarzalnych, podmiotowych stylów działania pedagogicznego

-nauczyciel występuje jakby w trzech postaciach: jako współczesny człowiek- humanista, jako pedagog-psycholog i jako specjalista określonej dyscypliny naukowej - dlatego najlepiej nawet zapoczątkowany proces profesjonalizacji i rozwoju osobistego musi być kontynuowany (i doskonalony) w trzech kierunkach poprzez różnorodne formy samokształcenia:

- samokształcenie - renowacja wiedzy z zakresu przedmiotu nauczania

- samokształcenie - poznawanie nowych metod, form, środków, itp.

- samokształcenie - jego przedmiotem jest zmiana sposobów widzenia, odbierania i wartościowania świata, kontemplacja miejsca człowieka w tym świecie

-edukacja nauczycieli powinna przyjmować charakter otwarty, co oznacza odchodzenie w kształceniu wstępnym od wzorów instrumentalnych, technologicznych, a położenie większego akcentu na samodoskonalenie

-stawanie się nauczycielem nie jest sprawą nauczenia się, jak uczyć, jest natomiast nauczeniem się jak dobrze używać siebie, swoich zdolności, wiedzy i kompetencji dla rozwoju uczenia

-główny wysiłek skierowany na doskonalenie nauczania, polega na wypracowaniu metod przekazywania wiedzy

-w koncepcji humanistycznej edukacji nauczycielskiej kandydat do zawodu jest traktowany jako „centrum problemu kształcenia”, stąd nie treści kształcenia są najważniejsze. Przygotowanie dobrego nauczyciela zaczyna się od edukacji inteligentnego człowieka.

Combs przywiązuje dużą uwagę do jednostki myśli i działania w procesie kształcenia nauczycieli.

Sądzi, że dobra praktyka jest świadoma teoretycznie.

Combs uważa, że myśl filozoficzna, psychologiczna, socjologiczna powinny przenikać działanie.

11. Kompetencje nauczyciela - pojęcie, rodzaje, szczególny rodzaj prakseologii

Kompetecje:

- zdolność i gotowość do wykonywania zadań na określonym poziomie

- odpowiedni zakres wiedzy i umiejętności, fachowość, znanie się na rzeczy

- traktowane jako umiejętności wyższego rzędu, złożone dyspozycje osobowościowe

- zbiór wielu umiejętności, dyspozycji, postaw i wartości, niezbędnych do skutecznej realizacji nałożonych zadań

- zdolność do umotywowanego działania

- terminy zawodowe nauczyciela określają terminy bliskoznaczne, sprawność, umiejętność, kwalifikacje, uprawnienia

Nauczyciel kompetentny to osoba postrzegana w wymiarze wielu swoich dyspozycji osobowościowych, sprawiających że może być uznany za przygotowanego do pełnienia różnych zakresów swej roli.

Kompetencje powstają w wyniku zintegrowania wielu, drobnych umiejętności oraz sprawności w wartościowaniu.

Rodzaje kompetencji:

-merytoryczne - dotyczące zagadnień nauczanego przedmiotu

-dydaktyczno-metodyczne - dotyczące warsztatu nauczania i uczenia się

-wychowawcze - dotyczące różnych sposobów oddziaływania na uczniów

NADBUDOWĄ WSZYSTKICH SĄ KOMPETENCJE MORALNE.

Wacław Strzykowski:

- merytoryczne

- psychologiczno- pedagogiczne

- diagnostyczne

- planowanie- projektowanie

- dydaktyczno- metodyczne

- komunikacyjne

- medialne i techniczne

- związanych z oceną i kontrolą osiągnięć ucznia oraz jakościowym pomiarem

- kontrolowanie i ocena programów oraz podręczników szkolnych

- autoedukacyjnych związanych z rozwojem zawodowym

Jakich kompetencji potrzebuje nauczyciel? (Kwaśnica)

• praktyczno- moralnych

- interpretacyjne - zdolność rozumiejącego odnoszenia się do świata jako do rzeczywistości wymagającej stałej interpretacji, nieustannego wydobywania jej sensu, umożliwiają zadawanie pytań o sens tego, co dzieje się wokół nas, w nas samych

- moralne - zdolności refleksji moralnej, ich obecność w naszym życiu wyraża się w pytaniach o prawomocność moralną naszego postępowania; refleksja ta jest zawsze autorefleksją, samorozumieniem podtrzymywanym przez pytanie: jakim powinienem być, aby dochować wierności sobie

- komunikacyjne - zdolność do dialogowego sposobu bycia, warunki dobrego dialogu: kulturalne prowadzenie sporu i commercium egzystencji

• technicznych

- postulacyjne - umiejętność opowiadania się za celami i identyfikowanie się z nimi

- metodyczne - stanowią umiejętność działania według reguł określających optymalny porządek czynności

- realizacyjne - umiejętność doboru środka i tworzenia warunków sprzyjających osiąganiu celu

Kompetencje nauczyciela według A. Dylak

• bazowe - sprawne działanie podstawowych zmysłów, niezbędny poziom rozwoju intelektualnego, moralnego, wymagany poziom rozwoju społecznego; takie kompetencje, które pozwalają na porozumienie się z dziećmi

• konieczne - bez których osoba sprawująca zawód nauczyciela nie mogłaby pracować konstruktywnie, tj. wypełniać przypisywanych dalej szkole zadań edukacyjnych - interpretacyjne, autokreacyjne, realizacyjne nabywa się je w toku kształcenia zawodowego

• pożądane - mogą znajdować się w profilu zawodowym danego nauczyciela, ale nie muszą np. gra na instrumencie, uprawianie sportu, hobby

według PRUCHY

1. Kompetencje specjalistyczne, przedmiotowe (naukowe podstawy określanych przedmiotów).

2. Kompetencje psychodydaktyczne ("wytwarzać odpowiednie warunki do uczenia się - motywować do poznawania, aktywizować myślenie, stwarzać sprzyjające warunki społeczne emocjonalne i klimat pracy, kierować procesami uczenia się przez uczniów - indywidualizować je z uwzględnieniem czasu, tempa, zakresu, stopnia trudności, interpretować treści nauczania, podstawy poszczególnych dziedzin wiedzy ze względu na odpowiadające wiekowi uczniów ich cechy...").

3. Kompetencje komunikacyjne (porozumiewać się nie tylko w relacjach z dziećmi, ale ze światem dorosłych - rodziców, kolegów, zwierzchników i innych społecznych partnerów szkoły).

4. Kompetencje organizacyjne i kierownicze (planować i projektować swoje czynności, proponować i utrzymywać określony ład i system).

5. Kompetencje diagnostyczne i interwencyjne (sprawdzać jak uczeń myśli, czuje zachowuje się i dlaczego, jakie ma to przyczyny, jakie ma uczeń problemy, jak mu można pomóc).

6. Kompetencje poradnicze i doradcze (szczególnie w relacjach z rodzicami)...

12. Czym zarządza nauczyciel?

- czasem

- komunikacją, porozumiewaniem się

- jak organizować materiał nauczania
- pomoce naukowe
- przestrzenią w klasie szkolnej (jak ustawić ławki, aby ułatwić komunikację)

13. Koncepcje kształcenia nauczyciela

Koncepcja według Tadeusza Lewowickiego - za kryterium podziału autor przyjął cele, które są istotne w procesie kształcenia:

koncepcja ogólnokształcąca

- wiąże się z wyposażeniem nauczycieli w jak najszersza wiedzę ogólną

- wielostronna w wyniku studiów

- wykształcenie ma zapewnić sukces w pracy zawodowej

koncepcja personalistyczna

- celem jest ukształtowanie osobowości nauczyciela

- rozwój motywacji, zainteresowań, zdolności nauczyciela

- nauczyciel ma być indywidualnością, osobą, która będzie godna naśladowania i budząca chęć naśladowania

koncepcja pragmatyczna

- polega na wyposażeniu nauczycieli w odpowiednie sprawności, dobre opanowanie tych sprawności zapewni nauczycielowi sukces w pracy

- wykształcenie nauczyciela biegłego, sprawnego w działaniu

koncepcja specjalistycznego kształcenia nauczycieli

- polega na kształceniu nauczyciela w wąskiej specjalizacji, co ma spowodować, że jego wiedza o danym przedmiocie będzie pogłębiona i wysokospecjalistyczna

koncepcja progresywna

- ma za zadanie tak przygotować nauczycieli, aby potrafili oni wspólnie z uczniami rozwiązywać różne problemy i trudności, które pojawiają się w życiu

- przygotowuje nauczyciela do zmian, rozwoju siebie, naucza kreatywności

koncepcja wielostronna

- połączenie wszystkich wyżej wymienionych

- wielostronne przygotowanie

- ta koncepcja jest najbliższa modelowi wykształcenia idealnego

Koncepcja wg Szempuch:

1. Kompetencje interpretacyjno- komunikacyjne ( umiejętność rozumienia i definiowania

sytuacji edukacyjnych)

2. Kompetencje kreatywności (pomysłowość, otwartość na zmiany)

3. Kompetencje współdziałania (skuteczność zachowań prospołecznych nauczyciela)

4. Kompetencje pragmatyczne (polegają na umiejętności planowania, organizowania)

5. Kompetencje informatyczno - medialne (umiejętność wykorzystania technologii

informatycznych i komunikacyjnych w nauczani .)

Koncepcja wg. J. Rutkowiak:

1. Model pragmatyczno-metodyczny ma wyposażyć nauczyciela we wzorce działań, które pozwalają na optymalizacje jego skuteczności .

2. Model nie opozytywistyczno - specjalistyczny uwaga jest położona na przekazywanie nauczycielowi wiedzy przedmiotowej, głosi on prymat wiedzy logiczno-formalnej, ignorując dorobek wiedzy o wartościach

3. Model humanistyczno-publicystyczny postrzega nauczyciela jako człowieka wyjątkowego, lecz przede wszystkim człowieka "dobrej woli"

4. Model humanistyczno- rozumiejący wspiera sie na dwóch kategoriach: "rozumieniu" i "dialogu", które to winny stanowić należytą podstawę kształcenia

Koncepcje kształcenia nauczycieli:

koncepcja „refleksyjnej praktyki”

- nauczyciel w refleksyjnym działaniu nie tylko myśli o tym, co i jak robi, ale myśli o tym wówczas, gdy to robi

- refleksja jest sposobem samooceny działań zawodowych, to sposób na odkrywanie problematyczności zjawisk

- w koncepcji mówi się o 2 rodzajach refleksji:

-refleksja w działaniu

- obejmuje działanie z równoczesnym namysłem nad nim i ewentualną jego modyfikacją

- ten rodzaj refleksji jest bardziej możliwy u doświadczonych nauczycieli

- jest to najważniejsza refleksja, gdyż umożliwia badanie własnej praktyki podczas jej trwania i dostosowanie działania do wymogów sytuacji

- refleksja nad działaniem

- rodzaj namysłu dokonywany z dystansu czasu - nad tym, co już zaistniało

- jest ważna dlatego, że umożliwia bardziej intelektualny namysł, przedmiotem namysłu jest nie tyle samo działanie, ile wiedza tworzona w działaniu

koncepcja kształcenia "poprzez praktykę"

- uświadomienie nauczycielom, jakim rodzajem czynności jest nauczanie i uczenie się

- uświadomienie instytucjom kształcącym nauczycieli, że nie ma rozwiązań uniwersalnych

- podstawowym wymogiem realizacji kształcenia poprzez praktykę jest rozwój samowiedzy zawodowej nauczyciela (nauczyciel świadomy siebie jest bardziej racjonalny w decyzjach zawodowych)

- uczenie sie przez obserwacje pracy innych i przez praktyczne działanie

koncepcja humanistyczna kształcenia nauczycieli

- kształcenie nauczycieli powinno być źródłem pozytywnych doświadczeń o sobie jako człowieku i nauczycielu

- uświadomienie, czy dokładnie wiemy, czym jest dobre nauczanie i kto jest dobrym nauczycielem

- dobry nauczyciel powinien być przede wszystkim dobrym człowiekiem

- proces stawania sie nauczycielem - nauczenie się, jak dobrze używać swoich zdolności, autopoznanie

14. Kwalifikacje zawodowe nauczycieli

Kwalifikacje zawodowe obejmują umiejętności, wiadomości i cechy psychofizyczne niezbędne do wykonywania danego zawodu.

Kwalifikacje zawodowe są zawsze potwierdzane określonym certyfikatem.

Można przyjąć za T. Oleksynem, że kwalifikacje zawodowe obejmują wykształcenie, wiedzę zawodową, umiejętności zawodowe i cechy psychofizyczne.

Zgodnie z literaturą przedmiotu, wyodrębnia się cztery rodzaje kwalifikacji zawodowych:
- kwalifikacje ponadzawodowe - stanowią podstawowe wymagania potrzebne w każdej pracy, zarówno zawodowej, jak i w pracach pozazawodowych (np. społecznych) i wyrażają się w pozytywnych nastawieniach i pozytywnym stanie fizycznym, są wyrazem ukształtowania podstawowych umiejętności działania praktycznego i umysłowego; kwalifikacje te nie są ukierunkowane i nie uprawniają do wykonywania żadnego konkretnego zawodu
- kwalifikacje ogólnozawodowe - charakterystyczne dla pewnego obszaru zawodowego, na które składa się zwykle grupa zawodów
- kwalifikacje podstawowe dla zawodu - przyporządkowane do konkretnego zawodu i zawierające główne umiejętności potrzebne do efektywnego wykonywania zadań
- kwalifikacje specjalistyczne - stanowiące o umiejętnościach dodatkowych, specyficznych dla danego zawodu, które należy utożsamiać ze specjalizacjami zawodowymi lub specjalnymi zakresami pracy

Odnosząc to do grupy zawodowej nauczycieli należy przyjąć, iż kwalifikacje ponadzawodowe będą równoznaczne z pasją, poczuciem posłannictwa i pozytywnym nastawieniem do zawodu.

Towarzyszyć im będzie umiejętność wykorzystania całego doświadczenia osobowego, a nie tylko kwalifikacji instrumentalnych (kwalifikacje ogólnozawodowe). Podłożem kwalifikacji podstawowych będzie wiedza merytoryczna o procesie kształcenia, zaś kwalifikacji specjalistycznych - znajomość specyficznego charakteru pracy nauczyciela, tj. świadomość, iż nauczyciel działa w sytuacjach niepowtarzalnych, zawsze otwartych i nieschematycznych oraz, iż jego praca ma charakter komunikacyjny.

15. Przedstawiciele współczesnej polskiej pedeutologii

Jan Paweł II - „ misja prawdziwego wychowawcy” - kształtowanie charakteru, sumienia, duszy swoich wychowanków w zgodzie i spójności z ich wiarą, życiem z największym szacunkiem dla wolności i osobowości uczniów, powołanie do zawodu nauczyciela wymaga specjalnych przymiotów serca i umysłu, jako najstaranniejszego przygotowania, ciągłej gotowości do odmowy i dostosowania

S. Baley - zdatność wychowawcza - zbiór cech umożliwiających i ułatwiających wychowanie innych; krytykuje koncepcję cech idealnych

Z. Mysłowski - wychwycił zależność między sposobami i efektami oddziaływań wychowawczych nauczyciela na ucznia, a jego cechami osobowościowymi, wprowadził pojęcie „talentu pedagogicznego” - uważał, że jest to „wrodzona dyspozycja psychofizyczna”.

M. Kreutz -niezbędnym warunkiem wychowawczego wpływu nauczyciela jest posiadanie przez niego „ miłości do ludzi i skłonności do społecznego oddziaływania”

W. Dobrzycka - podstawowymi właściwościami dobrego nauczyciela jest wczuwanie się w psychikę ucznia, optymizm, tkliwość, pamięć przeżyć i wzruszeń

J. Mirski - wiara w posłannictwo, nauczyciel jest łącznikiem między dzieckiem a przedmiotową kulturą społeczną

Stefan Szuman - talent to zespół zdolności oraz umiejętność dysponowania tym zasobem

J. Korczak - wychowawca powinien być odpowiedzialny, nieustannie pracujący nad sobą, dążyć do kształcenia umysłu i doskonalenia charakteru

S. Wołoszyn - kultura duchowa nauczyciela w stosunku pedagogicznym

Maria Grzegorzewska - idea służby dziecku, nauczyciel wyzwalający i hamujący

S. Dobrowolski -„struktury umysłów nauczyciela” - jakie właściwości umysłowe powinien mieć nauczyciel, żeby spełniać czynności zawodowe

B. Nawroczyński - nauczyciel jako współtwórca struktury duchowej podmiotu

Cechy nauczyciela ludzkości wg Pilcha:

-uniwersalność przesłania,

-doskonałość moralne i nieskazitelność charakterów,

-wierność zasadom i prawdzie,

-nauczanie w duchu moralności humanistycznej,

-posiadanie przed nauczyciela charyzmy.

16. Czynniki ( uwarunkowania) pracy nauczyciela

Najprościej rzecz ujmując czynnikami i uwarunkowaniami nazywamy wszystko to, co ma wpływa na pracę nauczyciela.

POZYTYWNY	NEGATYWNY
schludny wygląd	nieschludny wygląd
zdrowie fizyczne i psychiczne	brak zdrowia fizycznego i psychicznego
dobra prezencja ogólna	zła prezencja ogólna
PRZYGOTOWANIE DO ZAWODU
wykształcenie ogólne pedagogiczne	brak wykształcenia ogólnego pedagogicznego
dydaktyczne	brak wykształcenia dydaktycznego
Wielostronne	brak wykształcenia wielostronnego
doświadczenie	brak doświadczenia
kwalifikacje	niepodnoszenie kwalifikacji
zamiłowanie do pracy	niechęć do pracy
CECHY CHARAKTERU
wytrwałość	brak wytrwałości
cierpliwość	brak cierpliwości
kreatywność	brak kreatywności
sprawiedliwość	brak obiektywności
CZYNNIKI OSOBOWOŚCIOWE
zdolności	brak zdolności
umiejętności	brak umiejętności
zainteresowania	brak zainteresowań
światopogląd	nierozwinięty światopogląd
inteligencja	mała inteligencja
twórczość	brak twórczości
kreatywność	brak kreatywności
aspiracje i motywy	brak aspiracji
zdolność do autorefleksji	brak zdolności do autorefleksji
zdolność do samodoskonalenia	brak zdolności do samodoskonalenia
zdolność do samorozwoju	brak zdolności do samorozwoju
WARUNKI PRACY
miła atmosfera pracy	negatywna atmosfera pracy
umiejętność współpracy z gronem pedagogicznym	brak umiejętności współpracy z gronem pedagogicznym
lokalizacja	trudna lokalizacja
wyposażenie szkół w pomoce naukowe	ubogie wyposażenie szkół
BHP	niesprzyjające warunki BHP
CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE
podstawowa wiedza psychologiczna	brak podstawowej wiedzy psychologicznej
odporność na stres	brak odporności na stres
umiejętności negocjacyjne	brak umiejętności negocjacyjnych
samokrytycyzm	brak zdolności do samokrytycyzmu
UWARUNKOWANIA DYDAKTYCZNO-WYCHOWAWCZE
umiejętność korzystania ze środków dydaktycznych	brak umiejętności korzystania ze środków dydaktycznych
empatia	brak empatii
sprawna komunikacja werbalna i niewerbalna	zaburzona komunikacja werbalna i niewerbalna
umiejętność współpracy z uczniami, rodzicami	brak umiejętności współpracy z uczniami, rodzicami

17. Wolność nauczyciela - rzeczywistość czy iluzja?

Wolność nauczyciela regulowana jest przez Kartę Nauczyciela oraz Statutu Szkoły w której pracuje nauczyciel.

Karta nauczyciela zawiera prawa i obowiązki nauczyciel, do których nauczyciel musi się dostosować.

Prawa te dają nauczycielowi możliwość dokonywania wyboru w kwestii realizacji programu.

Nauczyciel ma prawo do swobody stosowania takich metod nauczania i wychowania, jakie uważa za najwłaściwsze spośród uznanych przez współczesne nauki pedagogiczne oraz do wyboru spośród zatwierdzonych do użytku szkolnego podręczników i innych pomocy naukowych. Wolność nauczyciela ograniczają jego obowiązki.

Nauczyciel zobowiązany jest:

- rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę

- wspierać każdego ucznia w jego rozwoju

- dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego

- kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka

- dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów

Nauczyciel podlega kontroli i to ona wyznacza wolność nauczyciela.

Nauczyciel ma prawa które dają mu wiele swobody.

Wolność może być ograniczona przez wpływ dyrektora, kadry pedagogicznej i rodziców.

Nauczyciel wprowadzający innowacyjne metody nauczania może spotkać się z nieprzechylnością innych nauczycieli czy rodziców i to oni mogą przesądzić o wolności nauczyciela.

O wolności nauczyciela decyduje jego cechy, wartości, jakimi się kieruje, jego predyspozycje.

Nauczyciel pewny siebie, autonomiczny, ma wielkie szanse, by mieć wolny wybór w pracy.

Jego zaangażowanie i efekty mogą udowodnić innym, iż można pozwolić nauczycielom na wolność.

Wolność nauczyciela zależy często od przyzwyczajeń i kanonu nauczania w danej szkole, dzieje się tak często z powodu obaw przed zmianami, przed czymś nowym.

18. Specyfika (swoistość) nauczycielskiego rozwoju w zawodzie

Zawód nauczycielski należy do tych profesji, w których nie da się określić ostatecznej postaci kwalifikacji. Rozwój wpisuje się w zawód, jest jego stałą cechą.

Pracę nauczyciela charakteryzuje nieokreślenie, niestandardowość, dynamiczna zmienność zdarzeń, labilność (niekontrolowane, chwiejne) warunków pracy.

Przygotowanie do pracy w zawodzie nauczycielskim powinno obejmować dwie formy kształcenia - pierwsza to kształcenie, które ma przygotować do podjęcia zadań do rozpoczęcia „praktykowania w klasie szkolnej” pod okiem doświadczonego nauczyciela. Druga, równie ważna to przygotowanie do rozwoju zawodowego.

Zgodnie z teorią Habernasa- Kohlberga Eriksona, rozwój to proces ukierunkowany na zdobywanie niezależności człowieka, czyli uwalnianie się od wpływów presji zewnętrznego otoczenia. Zmiana rozwojowa przynosi docelowo wzrost autonomii jednostki, czego wyrazem jest:

- krytyczne dystansowanie się wobec istniejących wzorców myślenia, narzucanych jednostce przez otoczenie społeczne i kulturowe

- poszukiwanie własnego sposobu bycia i dotrzymywanie wierności własnej koncepcji świata i siebie oraz własnemu rozumieniu wartości, które tworzą ważną dla jednostki przestrzeń aksjologiczną i komunikacyjną

- rozwój nauczyciela w zawodzie nie dokonuje się samoczynnie, wymaga stymulacji zewnętrznej i wewnętrznej, może się zatrzymać na każdej z wymienionych, jeśli się okaże , że poziom rozwoju kompetencji zawodowych odpowiada oczekiwaniom szkoły lub jeżeli jest tak zaawansowany, że przekracza jej oczekiwania, przez to staje się dla niej niewygodny, bo zaburza jej spokój i stabilizację, rozwój zawodowy nauczyciela wymaga stymulacji, zwłaszcza w pierwszych dwóch fazach, i jest szczególnie warunkowany poziomem roszczeń i oczekiwań szkoły

- rozwój jest nie tylko wynikiem pamięci zasobów minionego doświadczenia, lecz także antycypacji, jest więc rezultatem „adaptacji twórczej” czyli dostosowaniem wewnętrznej organizacji osobowości do rzeczywistości oczekiwanej, która jest ujmowana w kategoriach osobistych, prospektywnych zadań

- rozwój nauczyciela jest stałą właściwością zawodu - kwalifikacje nauczycielskie nie są „wykończone”, zmiana rozwojowa tych kwalifikacji jest zbywalną właściwością pracy nauczyciela, ma to wielorakie uzasadnienia, dwa z tych uzasadnień mają znaczenie kluczowe: niestandardowość sytuacji pracy i komunikacyjny charakter pracy

18. Uwarunkowania/bariery/ rozwoju nauczyciela w zawodzie

Rozwój zawodowy nauczyciela polega na:

- równoległej i powiązanej ze sobą ewolucji kompetencji praktyczno - moralnych i technicznych

- przebiega on od stadium wchodzenia w rolę zawodową, poprzez pełną adaptację do tej roli, ku fazie twórczego jej przekraczania i zastępowanie przepisu roli tożsamością osobową

- osoba podejmująca decyzję o wyborze zawodu nauczycielskiego winna być świadoma potrzeby permanentnego doskonalenia i dokształcania zawodowego

- nauczyciel podobnie jak lekarz, unikający podnoszenia własnych kwalifikacji, a szczególnie umiejętności i wiedzy staje się pracownikiem archaicznym

Rozwój nauczyciela zależy od jego otoczenia społecznego:

- oczekiwania wobec nauczyciela

- wzorce i wyobrażenia o jego powinnościach

- wspomaganie nauczycieli w rozwoju dzieje się (lub powinno dziać się) we wszystkich instrukcjach powołanych do prowadzenia działalności edukacyjnej dla przyszłych lub pracujących już nauczycieli

- uczenia

- placówki doskonalenia nauczycieli

- biblioteki pedagogiczne

Działalność tych instytucji pozwala uwzględnić:

- rodzaje kompetencji, którego rozwój zamierza wspierać

- logikę ich rozwoju

- zaawansowanie w rozwoju tych nauczycieli, dla których jest podejmowana

Źródła nauczycielskich osiągnięć upatruje się w uwarunkowaniach:

- zewnętrznych, sytuacyjnych i mierzalnych empirycznie

- walorach osobowościowych nauczyciela

- uobecnieniu nauki w działaniu pedagogicznym

Preferencja któregoś z czynników w określeniu źródeł nauczycielskich osiągnięć może stanowić podstawę do wzmocnienia trzech głównych orientacji w edukacji nauczycielskiej - orientacji technologicznej, humanistycznej, funkcjonalnej

19. Fazy rozwoju zawodowego nauczyciela według R. Kwaśnicy, J. Pruchy, Ch. Day'a.

Kwaśnica (za stadiami rozwoju moralnego Habermasa-Kohlberga-Eriksona)

stadium przedkonwencjonalne:

- wchodzenie w rolę zawodową

- faza ta spełnia się przez działania naśladowcze w odniesieniu do tych zachowań, które uznawane są za typowe w danym zawodzie; o ich znaczeniu jednostka przekonuje się na podstawie: łatwości bądź trudności w ich realizacji, czy są dla niej źródłem gratyfikacji i czy są akceptowane przez otoczenie

- powielanie wzorów zachowań bez troski o podstawy i uzasadnienie ich stosowania

- brak dociekania sensu działania

- głównym celem jest minimalizacja wysiłku, maksymalizacja gratyfikacji i przystosowania do otoczenia poprzez upodobnienie swoich zachowań do wzorów

stadium konwencjonalne:

- rozumowe opanowanie konwencji i jej uzasadnień

- akceptacja wyznaczonych przez rolę celów działania, reguł i powinności

- sprawne posługiwanie się wiedzą, wyćwiczonymi sprawnościami w sposób odtwórczy

- jednostka stara się poprawnie spełniać zobowiązania roli zawodowej

stadium postkonwencjonalne:

- działanie twórcze, przekraczające ustalenia roli zawodowej

- upodmiotowienie jednostki dokonuje się przez refleksyjny, krytyczny stosunek do własnej wiedzy i sprawności zawodowych

- dążenie do uwolnieni się od konwencji i standardów - rozwój jest możliwy poprzez ich kwestionowanie i krytyczny osąd

Ch. Day:
1. rozpoczynanie kariery - wstępne zaangażowanie (łatwe lub bolesne początki)
2. stabilizacja - odnajdywanie zaangażowania (konsolidacja, emancypacja, integracja z kolegami z pracy)
3. nowe wyzwania, nowe troski - eksperymentowanie, odpowiedzialność, konsternacje
4. osiągnięcie zastoju zawodowego - poczucie śmiertelności, zakończenie starań o awanse, zadowolenie lub stagnacja
5. faza końcowa - zwiększona troska o uczenie się dzieci i rosnące zainteresowania sprawami pozazawodowymi, rozczarowanie, ograniczenie działalności i zainteresowań zawodowych

Prucha:
1. wybór zawodu nauczyciela (motywacja do studiowania specjalności nauczycielskiej)
2. profesjonalny start (nauczyciel początkujący - stażysta)
3. profesjonalna adaptacja (pierwsze lata wykonywania zawodu nauczyeciela)
4. profesjonalna stabilizacja ( doświadczony nauczyciel, nauczyciel - ekspert)
5. wypalenie zawodowe

20. Rozwój zawodowy nauczyciela w prawie oświatowym

Wyróżniamy następujące stopnie awansu nauczyciela:

• nauczyciel stażysta:

- poznaje organizację, zadania i zasady funkcjonowania szkoły

- uczestniczy jako obserwator w zajęciach prowadzonych przez opiekuna stażu lub innych nauczycieli

- prowadzi zajęcia z uczniami, wychowankami lub słuchaczami, w obecności opiekuna stażu lub dyrektora szkoły

- uczestniczy w wewnątrzszkolnych formach doskonalenia zawodowego nauczycieli

-aby uzyskać awans na stopień nauczyciela kontraktowego, musi:

- wykazać się umiejętnościami prowadzenia zajęć w sposób zapewniający właściwą realizację podstawowych zadań szkoły, w której odbywał staż

- posiadać wiedzę z zakresu problemów środowiska uczniów i wychowanków, która umożliwi mu współpracę z tym środowiskiem

- wykazać się umiejętnością omawiania własnych lub obserwowanych zajęć

- wykazać się znajomością organizacji i zasad funkcjonowania szkoły, w której odbywał staż

• nauczyciel kontraktowy:

- uczestniczy w pracach organów szkoły związanych z realizacją zadań edukacyjnych, wychowawczych, opiekuńczych

- pogłębia swoją wiedzę i umiejętności zawodowe - samodzielnie lub poprzez różne formy doskonalenia zawodowego

- poznaje przepisy dotyczące systemu oświaty

aby uzyskać awans na stopień nauczyciela mianowanego, musi:

- wykazać umiejętności organizacji i doskonalenia własnego warsztatu pracy, analizowania i dokumentowania własnych działań, a także oceniania skuteczności i dokonywania stosownych korekt w tym działaniu

- wykazać umiejętności uwzględniania w swojej pracy problematyki środowiska lokalnego oraz współczesnych problemów społecznych i cywilizacyjnych

- uczestniczyć w realizacji zadań ogólnoszkolnych, edukacyjnych, wychowawczych i opiekuńczych szkoły

- wykazać umiejętność wykorzystywania w swojej pracy technologii komputerowej i informacyjnej

- posiadać wiedzę z wybranych zagadnień psychologii, pedagogiki i dydaktyki oraz ogólnych problemów oświatowych, pomocy społecznej lub postępowania w sprawach nieletnich, w zakresie specyfiki zadań realizowanych przez nauczyciela

- znać i umiejętnie posługiwać się przepisami dotyczącymi systemu oświaty, pomocy społecznej lub postępowania w sprawach nieletnich

• nauczyciel mianowany:

- doskonali warsztat i metody pracy

- uczestniczy w realizacji zadań wykraczających poza wykonywane obowiązki służbowe

- uczestniczy w różnych formach doskonalenia, służących własnemu rozwojowi oraz podniesieniu poziomu pracy szkoły, w której jest zatrudniony

aby uzyskać awans na stopień nauczyciela dyplomowanego, musi:

- opracowywać i wdrażać programy na rzecz doskonalenia swojej pracy i podwyższania jakości pracy szkoły

- wykorzystywać i doskonalić umiejętności stosowania technologii komputerowej i informacyjnej

- wykazać się umiejętnością dzielenia się swoją wiedzą i doświadczeniem z innymi pracownikami szkoły

- zrealizować co najmniej cztery z następujących zadań:

a) opracowanie i wdrożenie programu dotyczącego działań edukacyjnych, wychowawczych, opiekuńczych lub innych związanych odpowiednio z oświatą, pomocą społeczną lub postępowaniem w sprawach nieletnich

b) opracowanie co najmniej dwóch publikacji, referatów lub innych materiałów związanych z wykonywaną pracą

c) prowadzenie otwartych zajęć, w szczególności dla nauczycieli stażystów i nauczycieli kontraktowych lub podejmowanie działań związanych z wewnątrzszkolnym doskonaleniem zawodowym

d) aktywna i systematyczna współpraca ze strukturami samorządowymi lub innymi organizacjami działającymi na rzecz edukacji, pomocy społecznej lub postępowania w sprawach nieletnich

e) wykonywanie zadań egzaminatora okręgowej komisji egzaminacyjnej, eksperta komisji kwalifikacyjnej lub egzaminacyjnej dla nauczycieli ubiegających się o awans zawodowy

f) pełnienie funkcji doradcy metodycznego, uzyskanie kwalifikacji edukatora lub trenera terapeuty

g) uzyskanie dodatkowych kwalifikacji zawodowych umożliwiających poszerzenie zakresu działań edukacyjnych, wychowawczych, opiekuńczych lub innych związanych z zadaniami szkoły

h) wykonywanie samodzielnie lub we współpracy z zespołem innych zadań na rzecz edukacji, pomocy społecznej, postępowania w sprawach nieletnich lub uzyskanie znaczących osiągnięć w pracy zawodowej.

 Nauczyciel ubiegający się o nadanie tytułu honorowego Profesora Oświaty musi spełniać łącznie trzy warunki: 
a. posiadać co najmniej dwudziestoletni okres pracy w zawodzie nauczyciela, 
b. w tym co najmniej dziesięcioletni (do 31 grudnia 2010 r. - siedmioletni) okres pracy jako nauczyciel dyplomowany, 
c. posiadać znaczący i uznany dorobek zawodowy 

22. Czy wiek XX można nazwać "wiekiem odkrycia nauczyciela"?

XX wiek uznano za „wiek dziecka” oraz „wiek nauczyciela”. Zaczęto zwracać uwagę na zawód nauczyciela. Nauczycielom stawiano szereg wymagań. Składnikiem kwalifikacji nauczycielskich stały się:

- wartości społeczno-moralne

- kwalifikacje pedagogiczne

- połączenie wiedzy z umiejętnościami i z zaangażowaniem

- kwalifikacje zdrowotne i fizyczne - nauczyciel musiał spełnić określone warunki, np. predyspozycje do zabaw z dziećmi, powinien umieć grać na jakimś instrumencie muzycznym, powinien posiąść umiejętność prowadzenia zajęć o charakterze sportowym i rekreacyjnym

Powstaje realna potrzeba jego ustawicznej edukacji. Rozszerzają się zadania zawodowe nauczyciela, gdyż ma on nie tylko przekazywać wiedzę, lecz też uczyć samodzielnego wytwarzania i stosowania wiedzy.

Nowe wymagania zmuszają nauczyciela do przekraczania konwencjonalnych zadań nauczania i wychowania. Spełnia on wobec dziecka nie tylko funkcje poznawcze, sprawnościowe, opiekuńcze, lecz również egzystencjonalne - uczy jak żyć, jak radzić sobie z problemami, jak samemu się uczyć.

Rozwijają się badania nad osobowością nauczyciela, talentem i zdolnościami wychowawczymi. Gwałtowny rozwój naukowo-techniczny, gospodarczy i kulturowy wymaga obecnie od nauczyciela stałego podnoszenia poziomu wykształcenia w celu nadążenia za gwałtownie zachodzącymi zmianami (kształcenie umiejętności).

Szkolnictwo ma obecnie wyznaczony za główny priorytet dostarczanie społeczeństwu wysoko wykwalifikowanych obywateli.

Edukacja staje się w głównej mierze przygotowaniem do zawodu.

1. Niejasność roli: (brak wymienionych kryteriów jego zawodowej doskonałości). Niejasność jest cecha stopniowalną. Są role o minimalnej niejasności i maksymalnej.
2. Wewnętrzna niespójność roli: (oczekiwania nauczyciela są tak złożone, że spełnienie jednych wyklucza spełnienie drugich) .
Ogół oczekiwań kierowanych pod adresem nauczyciela możemy podzielić na grupy: 
• Oczekiwania dotyczące wspomagania indywidualnego rozwoju każdego ucznia 
• Oczekiwania dotyczące reprodukcji porządku społecznego
• Oczekiwania dotyczące wprowadzania w kulturę duchową
3. Trudność psychologiczna roli : (wysokość kosztów psychicznych)
4. Niezgodność roli z innymi rolami : (np. role rodzinne i zawodowe)
• Oczekiwania dotyczące wspomagania indywidualnego rozwoju każdego ucznia
• Oczekiwania dotyczące reprodukcji porządku społecznego
• Oczekiwania dotyczące wprowadzania w kulturę duchową

23. KIERUNKI BADAŃ PEDEUTOLOGICZNYCH

-historyczno - porównawcze: kształtowanie i dziejowy rozwój zawodu

-psychologiczno - pedagogiczne: warunkowanie wpływu wychowawczego

-socjologiczno - pedagogiczne: nauczyciele jako grupa społeczna

-komparatystyczne: porównanie systemów i programów kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli w innych krajach

-podejmujące problemy szczegółowe: np. efektywność pracy i uwarunkowania jej sprzyjające

Wybór zawodu nauczyciela -tendencje:

- zainteresowanie studiami nauczycielskimi jest stale wysokie, wydziały pedagogiczne maja każdego roku większą liczbę chętnych niż miejsc.

- znaczna przewaga kobiet wśród kandydatów na studia nauczycielskie.

-Socjalny profil studentów kierunków nauczycielskich charakteryzuje się tym, że często pochodzą oni z rodzin niskiej klasy średniej oraz cechuje ich silna międzypokoleniowa ciągłość zawodowa

Sposoby sprawowania wiedzy nauczycielskiej

Kryterium	Pan	Sługa	Nauczyciel
Źródło wiedzy	Struktura biurokratyczna, formalny certyfikat	Zwyczaj, tradycja	Autorytet osobisty, moralny i wiedzy
Profesjonalna samowiedza	Skupianie się na rządzeniu, pomijanie lub marginalizowanie wspierania rozwoju	Skupianie się na służeniu, pomijanie lub marginalizowanie wspierania rozwoju	Wspieranie rozwoju uczniów, podporządkowanie temu celowi samorozwoju
Postrzeganie źródła sukcesu / niepowodzenia	Sukces - jego/jej zasługa; Niepowodzenie - innych	Sukces - zasługa innych, Niepowodzenie - jego/jej	Sukces i niepowodzenie jest konsekwencją krytycznego osądu, profesjonalnej refleksji
Stosunek do środowiska, w którym przebiega proces uczenia się	Podporządkowanie sobie środowiska uczenia się; w centrum jest PAN	Funkcjonuje w zorganizowanym przez innych środowisku uczenia się	Organizuje środowisko uczenia się adekwatnie do potrzeb i kondycji uczestników
Zagospodarowanie przestrzeni edukacyjnej	Katedra, wyeksponowana, wydzielona, niedostępna dla innych, przestrzeni (wokół biurka, zamknięta szafa, ławki w rzędach oraz zakodowany dostęp do pokoju nauczyciela, rozmowy z uczniami...	Biurko wciśnięte w kąt, ławki w rzędach, wychodzenie z pokoju nauczycielskiego na każd pukanie (wezwanie) ucznia i rodzica. Rozmowy prowadzi w miejscu wyznaczonym (...)	Miejsce nauczyciela i ucznia dostosowane jest do aktualnych porzeb sytuacji edukacyjnej, ustawienie ławek umożlwia pracę w zespołach, rozmowy z uczniami i rodzicami prowadzi w klasie szkolnej albo w pokoju nauczycielskim o ile zachowane są warunki intymności
Relacje z rodzicami	Proces, wyznacza zadania, kontroluje ich wykonanie (np. zleca korepetycje, pilnowanie przy odrabianiu zadań domowych, itp)	Dostosowuje się do wymagań rodziców, zabiega o ich względy, albo buntuje się przeciw nim	Profesjonalnie doradza, współkształtuje proces wychowania w rodzinie
Typ świadomości	Magiczna (poczucie własnej mocy z nadania, daru...)	Naiwna (przekonanie, że są jacyś ONI, którzy decydują o sprawach)	Krytyczna („branie sprawy w swoje ręce”)
Zaufanie	Nieufny, podejrzliwy wobec podopiecznych	Nieufny, podejrzliwy wobec władzy	Opiekun spolegliwy (tzn. że można na nim polegać
Poczucie bezpieczeństwa	Niskie, poczucie zagrożenia, ze strony podwładnych	Niskie, poczucie niepewności	Wysokie, oparte na wzejmnym zaufaniu
Relacje z uczniami	Nadzorca, sprawdza wypełnianie poleceń. Nie dzieli się swoimi doświadczeniami, wręcz broni je przed innymi	Informator o faktach, przekaziciel umiejętności („osoba nauczyciela nie jest wpisana w to, czego uczy”)	„strażnik braku”, ??? pomocnik. Nie tylko ..?.. dzieli się swoimi ..?.. doświadczeniami, ale również? sobą
Ocena posłuszeństwa	Afirmacja posłuszeństwa: argumentacja musi być ład i porządek	Afirmacja posłuszeństwa: argumentacja - opłaca się być posłusznym, nie popadać w konflikty	Dacjonalne podejście do posłuszeństwa, postawa nieposłuszeństwa ..?.. obywatelskiego
Dominujący typ wie... szkolnej i profosjonalnej	...tyczna: władza typu ..ego - podawana jako ... ..na matryca ... rzeczywistości	Instrumentalna: wiedza typu: co i jak - jest podawana jako produkt gotowy, pewny	Emancypacyjna: o n... ... nie daje p.... (...)?

---