1. Rodzaje i główne działy językoznawstwa.
Zakres badań i dziedziny językoznawstwa:
Językoznawstwo jako nauka: powstanie językoznawstwa jako samodzielnej nauki;
Językoznawstwo jako nauka intersycyplinarna. Związki z innymi naukami: a) antropologią, anatomią i fizjologią, akustyką; b) psychologią, logiką, teorią informacji; c) socjologią, etnografią , historią, nauką o literaturze, historią, archeologią.
Rodzaje językoznawstwa: językoznawstwo ogólne (teoria języka, metodologia i historia badań lingwistycznych); językoznawstwo szczegółowe (opisowe, empiryczne: opis pojedynczego języka punktu widzenia synchronicznego); językoznawstwo porównawcze (typologiczne i genetyczne);
Działy językoznawstwa: fonetyka, fonologia, morfologia, składnia, fleksja, słowotwórstwo, leksykologia, leksykografia, frazeologia, onomastyka, toponomastyka, semantyka, stylistyka, geografia lingwistyczna, dialektologia, historia języka, gramatyka historyczna, etymologia
Językoznawstwo praktyczne (stosowane): ortografia, logopedia, dydaktyka językowa, teoria przekładu.
Językoznawstwo (lingwistyka) - dział nauk humanistycznych badających istotę, budowę i rozwój języka. Jest interdyscyplinarne=> kładzie duży nacisk na związki z innymi dyscyplinami: antropologia, medycyna, psychologia => psycholingwistyka badania związane z nauczaniem języków obcych ( bada mechanizmy ułatwiające nauczanie języka obcego, wpływ emocji na język, jaki jest związek między uszkodzeniami mózgu a językiem), socjologia=>socjolingwistyka (bada poziomy języka w zależności od grupy społecznej, która się nim posługuje), etnolingwistyka (bada użycie języka w różnych grupach społecznych), historia, informatyka.
Zaburzenia lingwistyczne: afazja, dysleksja, dysgrafia.
Rodzaje językoznawstwa:
ogólne
Teoria języka jako systemu znaków, ogólnych zasad używania języka. Obejmuje metodologię badań językowych, czyli jak należy badać język np. polityków. Do językoznawstwa ogólnego zalicza się też historia badań językowych (jak rozwijało się językoznawstwo w danym okresie)
szczegółowe
Obejmuje językoznawstwo opisowe(fonologia opisowa, morfologia opisowa), czyli opisywanie zjawisk językowych. Inaczej możemy je nazwać językoznawstwem empirycznym, bo zbiera, kataloguje, opisuje dane materiałowe.
porównawcze
Inaczej nazywane typologicznym. Zajmuje się porównywaniem języków w rozwoju (typologia genetyczna), typologia synchroniczna. Porównuje, co najmniej dwa systemy językowe (dawne albo współczesne)
Działy językoznawstwa:
a) Fonetyka(bada stronę dźwiękową języka, opisuje wymowę oraz sposób wymawiania) i fonologia(bada znaczeniowe i twórcze funkcje głosek)
b) Morfologia (nauka o budowie i formach odmiany wyrazów)
c) Składnia (syntaksa) dot. zasad łączenia elementów językowych
d) Fleksja (w ramach morfologii) nauka o odmianach form językowych)
e) Słowotwórstwo (nauka o tworzeniu nowych wyrazów) np. wykształciuch, looknąć.
f) Leksykologia (nauka o formach wyrazowych, czyli zasobach językowych danego języka)
g) Leksykografia (nauka o słownikach)
h) Frazeologia (nauka o związkach wyrazowych)
i) Onomastyka (nauka o nazwach własnych)
*Antroponomastyka =>nazwy ludzi (pochodzenie imion, nazwisk)
*Toponomastyka =>nawy miejsc (pochodzenie miejscowości, gór, rzek)
j) Semantyka (nauka o znaczeniu wyrazów)
k) Stylistyka (nauka o stylach)
l) Dialektologia (nauka o odmianach geograficznych języka - dialektach)
m) Geografia lingwistyczna - zajmuje sięgeograficznym zasięgiem zjawisk językowych i tworzeniem atlasów językowych.
n) Historia języka (śledzenie zmian w języku jakie zachodzą na przestrzeni wieków oraz modyfikacji instytucji związanych z językiem
o) Gramatyka historyczna (zalicza się do historii) zajmuje się ewolucją form językowych na przestrzeni dziejów
p) Etymologia (nauka o pochodzeniu wyrazów)
2. Składniki aktu komunikacji językowej.
Socjolingwistyka- termin stosowany w lingwistyce, jeden z działów językoznawstwa, którego przedmiotem są zainteresowania między faktami językowymi i społecznymi./ metoda opisu języka, która poszerza obserwacje językoznawcze o pełny kontekst społeczny zachowań językowych, biorąc pod uwagę wszystkie składniki aktu komunikacji.
Akt komunikacji- każdorazowe użycie kodu językowego (wypowiedzi) skierowane przez określonego nadawcę do określonego odbiorcy, w określonej sytuacji, przy użyciu określonego kanału komunikacji- wzrokowego, słuchowego czy wzrokowo- słuchowego.
Sytuacyjnośc komunikacyjna- kontekst-jeden ze składników aktu mowy, tak określa się całe sytuacje, jego otoczenie, a wiec interpretacja wiekszosci aktów mowy wymaga znajomości sytuacji, w jakiej one powstały.
A.Awdjejew i Z.Nęcki stworzyli 4 główne rodzaje kontekstów:
-semantyczny-(językowy, semantyczny) wszystkie poprzedzające ...?akt komunikacyjny wypowiedzi, które mogą miec wpływ na jego rozumienie ( np. też i wspomnienia), do niego zalicza się kod niewerbalny jako istotne uzupełnienie tekstu werbalnego.
-interpersonalny- zależnośc między znaczeniem, interpretacja wypowiedzi w zależności od tego z kim się rozmawia, są 2 poziomy tej interakcji : wzajemnej kontroli, wzajemnej akceptacji. Np. rywalizacja, wrogosc- współpraca, przyjaźń, emocjonalnosc- neutralnosc,
-instrumentalny (zadaniowy)-wyznacza normy interpretacyjne (system odniesień pozwalających czytelnie interpretowac zachowania komunikacyjne)
-kulturowy-zwracamy uwagę na doświadczenia życiowe, cywilizacyjne, to wpływa na interpretacje znaczeń wypowiedzi. Mogą to byc zarówno doświadczenia grup społecznych (historyczne), współczesne odmienności systemów kulturowych, elementy wynikające z przynależności danej osoby do grupy środowiskowej, subkulturowej, do odmiennych mentalnie grup, systemy hierarchii wartości a nawet fakty z biografii uczestników danego aktu komunikacji.
3. Podział znaków językowych.
Definicja znaku
Znak jest to obserwowalny (postrzegalny) układ rzeczy czy zjawisk spowodowany przez kogoś (nadawcę) ze względu na to, że istnieją zwyczajowo ukształtowane określone reguły nakazujące wiązać z danym układem rzeczy lub zjawisk myśli określonego typu, oraz na to, że nadawca znaku postanowił wywołać tę myśl u odbiorcy znaku.
Np. dym może być znakiem w komunikacji Indian.
Znaki dzieli się na:
· Ikoniczne - które przypominają to co oznaczają, należą do nich np.: mapy, znaki informacyjne, ikony stosowane w komputerach. Znaki ikonicznie nie muszą być obrazami, mogą też mieć formę dźwiękową - np.: słowa dźwiękonaśladowcze.
· Arbitralne zwane też konwencjonalnymi - które w niczym nie przypominają tego, co oznaczają, np. większość słów w języku polskim, symbole liczb w matematyce, itp. Aby wiedzieć co one znaczą trzeba znać konwencję, czyli sposób w jaki przypisuje się im znaczenie.
Znakiem w języku (znakiem językowym) nazywamy wszystko w języku, co posiada swoje znaczenie - wszystkie jednostki języka mające nierozerwalny związek pomiędzy swoją formą oznaczającą a treścią oznaczaną. Związek ten jest związkiem umownym wynikającym z konwencji społecznej. Nie jest to związek naturalny - jedynie w przypadku nielicznych wyrazów możemy mówić o pewnej motywacji formy (zob. np. onomatopeja). Najmniejszym znakiem językowym jest morfem, największym - cały tekst.
Podział znaków
- znaki naturalne
*obrazy (ikony), np. .fotografie, plany, rysunki, makiety, znaki drogowe
*symptomy (indeksy), np. znaki dymne
- znaki konwencjonalne (symbole): znaczą na mocy umowy istniejącej między użytkownikami wspólnoty
Język jako system znaków
Język jest systemem dwuklasowym - ze znaków prostych tworzy się znaki złożone.
Język jest systemem, bo występują w nim opozycje: *dźwięczność : brak dźwięczności *r.męski : r.żeński *l.poj : l.mnoga *pod względem przypadku
Język naturalny - język powstały w drodze historycznego rozwoju określonych grup etnicznych, narodowych.
Znak bilateralny - FORMA znaku (to co widzimy) niesie za sobą TREŚĆ. KSZTAŁT INFORMACJA.
Cechy definicyjne języka
- dwuklasowość (dwupoziomowość): ze słów budujemy zdania (z mniejszej jednostki - większą)
- foniczność
- produktywność (generatywność): pozwala tworzyć nowe przekazy, które nie występowały wcześniej w repertuarze danego osobnika; jedno słowo ma wiele znaczeń
- arbitralność: związek słowa ze znaczeniem jest umowny (arbitralny)
- przemienność ról nadawcy i odbiorcy
- autonomiczność (przemieszczanie): mówiąc dokonujemy operacji na czasach, trybach itp.
- transmisja kulturowa: przekazywanie kodu językowego przez socjalizację, nauczanie, wychowywanie.
Okaz a typ.
Typ - twór abstrakcyjny, element systemu.
Okaz - konkretna realizacja w tekście.
Akt mowy i jego składniki
NADAWCA wysyła KOMUNIKAT do ODBIORCY. Każdy komunikat wymaga: KONTEKSTU pozajęzykowego, do którego się odnosi; KODU, w którym jest wyrażany (wspólnego dla nadawcy i odbiorcy) oraz materialnego kanału gwarantującego KONTAKT (fizyczny i psychiczny) miedzy nadawcą a odbiorcą).
Typy aktów mowy
- asercje: przedstawiają sądy o stanach rzeczy
- dyrektywy: wywierają nacisk na odbiorcę, skłaniają go do działania
- komisywy: obietnice, zobowiązania
- ekspresywy: wyrażają stany psychiczne, emocjonalne (gratulacje, kondolencje)
- deklaratywy: wywołują określone stany rzeczy w stosunkach społecznych (mianowania, ogłoszenia)
Performatywy
Wypowiedzenie ich zmienia pozajęzykowy stan rzeczywistości. (np. „Tak” podczas ślubu)
Funkcje języka
- generatywna (tworzenie zrozumiałych komunikatów)
- poznawcza (umożliwia poznawanie świata)
Funkcje wypowiedzi
- przedstawieniowa — skupia się na treści komunikatu, czyli na kontekście.
- ekspresywna — nadawca skupia się na wyrażeniu swojego stosunku do treści komunikatu.
- impresywna — uwaga mówiącego skupia się na odbiorcy.
- fatyczna — dominuje chęć samego nawiązania kontaktu, np. jak się masz.
- metajęzykowa — skupienie uwagi na kodzie.
- poetycka — gra słów, właściwa tekstom literackim (komunikat).
Podsystemy języka
- fonologiczny
- morfologiczny
- leksykalny
- składniowy
Jednostki tekstu i jednostki języka
Jednostki języka (systemu) |
Jednostki tekstu |
fonem |
głoska |
morfem |
morf |
zdanie |
wypowiedzenie |
4. Metody badań językoznawstwa historyczno porównawczego.
brak
5. Prajęzyk, rodzina językowa, pokrewieństwo językowe, języki satemowe i kentumowe.
JĘZYK PRAINDOEUROPEJSKI (PRAJĘZYK) - wspólny przodek rodziny językowej, zaświadczony bezpośrednio lub częściowo zrekonstruowany metodą porównawczą.
Rodzina językowa - grupa języków, co do których zakłada się lub istnieją bezpośrednie dowody, że wywodzą się od wspólnego prajęzyka.
Pokrewieństwo językowe - wynik wspólnego (na jakimś etapie) historycznego rozwoju języka.
języki kentumowe - tocharskie, anatolijskie, celtyckie, greckie, germańskie, italskie
języki satemowe - irańskie, słowiańskie, albańskie, tracko-ormiańskie, bałtyckie
6. Klasyfikacja typologiczna języków.
Klasyfikacja typologiczna języków była drugą dziedziną językoznawstwa synchronicznego teoretycznego.
Klasyfikacja typologiczna - podział języków ze względu na ich cechy strukturalne (gramatyczne, fonetyczne, leksykalne). Języki grupuje się w typy. Klasyfikacje typologiczne, w odróżnieniu od klasyfikacji genetycznych, nie grupują języków według ich pochodzenia. Językoznawstwo typologiczne - twierdzenia formułowane w ramach lingwistyki typologicznej związane są z klasyfikacją poszczególnych języków naturalnych. Podstawą tej klasyfikacji jest podobieństwo ze względu na cechy sekundarne: nieuniwersalne. Najbardziej znanym podziałem typologicznym jest podział na języki: izolujące, aglutacyjne, fleksyjne, alternujące, inkorporujące. Podstawą wyróżnienia tych klas jest sposób przystosowania elementów leksykonu do pełnienia przez nie odpowiednich funkcji syntaktycznych. Językoznawstwo porównawczo-typologiczne musi pozostawać w ścisłym związku z językoznawstwem historyczno-porównawczym.
Typologia języków świata - istnieją trzy typy typologii języków świata: typologia geograficzna, genetyczna i strukturalna. Geograficzna - badanie rozmieszczenia języków na kuli ziemskiej; genetyczna - podzielenie wszystkich języków na rodziny i podrodziny ze względu na związki genetyczne między nimi (wspólne pochodzenie) Metodą badania może tu być analiza porównawcza lub badanie różnych aspektów zjawisk językowych.
5 typów języków: IZOLUJĄCE: wypowiedzi są tworzone przez łączenie wyrazów niezmiennych co do formy. Nie ma tu modyfikacji wyrazów poprzez zmiany ich wewnętrznej formy - np. dodawania sufiksów. chiński, wietnamski, tajski, khymerski, tybetański AGLUTYNACYJNE: zasadniczy-lekstykalny trzon wyrazu jest modyfikowany przez dodawanie formalnych wykładników o określonym znaczeniu semicznym (gramatycznym) każde znaczenie semiczne jest wyrażane przez jeden morf - morfy niosące znaczenie są rozłączne. Turecki, japoński, koreański, węgierski: np. ellerimden - z moich rąk - el - ręka, ler: sufix liczby mnogiej, im: sufix posesywności (mój) den: z od; FLEKSYJNE: podstawową ich cechą jest kumulacja (nałożenie informacji semicznej) np. końcówka polskiego czasownika niesie informacje o osobie, liczbie, rodzaju i czasie, jest to realizowane w jednym morfie. J słowiańskie (oprócz bułgarskiego i macedońskiego) łacina, greka ALTERNACYJNE: wykładnikami treści leksykalnych są spółgłoski, a funkcje semiczne są realizowane przez samogłoski. Przejście od jednej informacji semicznej do drugiej następuje poprzez wymianę czyli alternację samogłosek. J. Arabski: quataltu: zabiłem; quatata: zabiłeś; quatala: zabił; quatila: został zabity, języki semickie; POLISYNTETYCZNE: głównym sposobem tworzenia nowych form jest afiksacja, w ich obrębie wyróżnia się języki aglutacyjne i fleksyjne. Afiksacja: operacja morfologiczna, polegająca na dołączaniu segmentu morfologicznego (afiksu) do morfemu lub ciągu morfemów, w wyniku czego powstaje nowa jednostka leksykalna lub forma fleksyjna danego leksemu. August Wilhelm von Schlegel- główny teoretyk klasyfikacji typologicznej. Odróżnił 3 typy języków: 1. języki pozbawione struktury gramatycznej (izolujące) 2. języki stosujące afiksację (aglutynujące) 3. języki stosujące fleksję (fleksyjne). Języki fleksyjne dzielą się na 2 rodzaje: języki syntetyczne jak np. sanskryt, greka, łacina oraz języki analityczne jak romańskie, angielskie itp. Języki germańskie zajmują pozycję pośrednią. A. Schleicher- klasyfikacja morfologiczna, w której podstawę stanowi stosunek pierwiastków wyrażających znaczenie i cząstek morfologicznych wyrażających stosunek. Rozróżnił 3 typy języków: izolujący (np. chiński), aglutynujący (np. węgierski), i fleksyjny (np. sanskryt).
7. Skład rodziny romańskiej, germańskiej i słowiańskiej.
grupa romańska - gałąź kentumowa
Grupa romańska powstała w 2. połowie pierwszego tysiąclecia n.e. ze zmieszania łaciny ludowej i języków lokalnych. Łacina należała do wymarłej grupy italskiej.
j. portugalski (występuje też w Brazylii)
j. hiszpański (występuje też w Ameryce Środkowej i Południowej - właściwie j. kastylijski, pochodzący z serca Hiszpanii, zlokalizowany wokół Madrytu)
j. francuski
j. włoski
j. retoromański - występuje w Szwajcarii
j. rumuński - najdalej na wschód zlokalizowany język grupy
*j. kataloński - ewentualnie
*j. prowansalski - nie należy już raczej do języków żywych
*j. sardyński - kłopoty z ustaleniem, czy to język, czy dialekt
*j. sycylijski - jest raczej dialektem, choć Sycylijczycy upierają się, że nie
*j. mołdawski
c) grupa germańska - gałąź kentumowa (ang. heart, ale w j. ang. zmiana fonetyczna: k > h)
Dawniej w grupie germańskiej istniały trzy podgrupy: wschodnia, zachodnia i północna. Do dziś istnieją podgrupy: zachodnia i północna.
Podgrupa wschodnia:
j. gocki - był ekspansywny, Goci dotarli aż na Krym
W IV w. n.e. przetłumaczono na j. gocki duże fragmenty Nowego Testamentu, była to pierwsza tak duża próba
Na terenie germańskim j. gocki przestał istnieć na przełomie IX / X w. Do XVI w. przetrwał w izolowanej społeczności na Krymie.
W polszczyźnie zapożyczeniem z j. gockiego jest chleb.
Podgrupa zachodnia:
j. niemiecki
j. angielski
j. niderlandzki - kłopoty z ustaleniem, czy to jeden język, czy - ze względów politycznych - dwa: holenderski i flamandzki (w Belgii)
*j. frygijski - trudno powiedzieć, czy to język, czy dialekt, występuje na wyspach Fryzyjskich oraz na pograniczu Holandii i Niemiec
*j. afrykanerski (Africans) - mógłby należeć także do języków mieszanych, mówią nim potomkowie osadników holenderskich
Podgrupa północna - obejmuje Skandynawię:
j. szwedzki
j. duński
j. norweski
j. islandzki
d) grupa słowiańska - gałąź satemowa (pl. serce!)
W grupie słowiańskiej występują trzy podgrupy: wschodnia, zachodnia i południowa.
Podgrupa zachodnia:
j. łużyckie - tereny dzisiejszych Niemiec:
o j. górnołużycki (półżywy) - wokół Budziszyna, jak kaszubski ma swoje gazety, szkoły i program TV, ma większe tradycje, niż dolnołużycki
o j. dolnołużycki - wokół Chociebuża, mówią nim tylko najstarsi
j. polski
j. czeski
j. słowacki
j. połabski - tereny pn - zach Polski, przestał istnieć w XVIII wieku;
*j. kaszubski
Podgrupa wschodnia:
j. rosyjski
j. ukraiński - podtrzymywany przez państwowość
j. białoruski - niepodtrzymywany przez państwowość
Podgrupa południowa:
j. bułgarski
j. macedoński
j. słoweński
j. serbski i j. chorwacki - jeśli uznamy je za dwa
j. cerkiewno-słowiański - martwy język o tradycji ciągłej
8. Rodziny językowe z grupy języków indoeuropejskich.
JĘZYKI INDOEUROPEJSKIE
Języki germańskie, słowiańskie, romańskie, celtyckie, ale również irańskie, indyjskie mają wspólne pochodzenie; wywodzą się one z dialektów dawniej blisko ze sobą spokrewnionych;
Badania przeprowadzone w XIX wieku;
Wspólnota praindoeuropejska istniała gdzieś na terenie Azji lub Europy między V-III tysiącleciem p.n.e.;
Języki indoeuropejskie na obszarze Europy ułożyły się już w drugiej połowie tysiąclecia; utworzyły się wówczas języki romańskie, germańskie, słowiańskie;
Współczesne języki indoeuropejskie są wyraźnie różne od języków indo- irańskich, które rozwijały się w pd- środ. Azji (topologicznie, kulturowo i geograficznie); różne jest słownictwo, pismo;
Jedyny łącznik między obydwoma częściami języków indoeuropejskich jest romani, język cygańskich nomadów.
9. Podział i przykłady języków martwych.
JĘZYKI
- -
- -
ETNICZNE POMOCNICZE
(w tym kreolskie) - -
- - MIędzyetniczne. TAJNE
- - -
ŻYWE MARTWE - -
- - -
- - - POWST. PIDŻINY
- SZTUCZNIE
- -
WEGETUJĄCE - ZREKONSTRUWANE
ODCYFROWANE
Typologia:
Języki etniczne =>naturalne, które dla kogoś są językiem etnicznym
Żywe => współcześnie, aktualnie używane
Martwe wegetujące => nieużywane jako język ojczysty, ale mają tradycję, kulturę, ich znajomość jeszcze nie wygasła np. łacina, starogrecki, staroceerkiewnosłowiański, hebrajski
Martwe odcyfrowane=> zanikły, ale pozostały po nich teksty pisane, odcyfrowane przez badaczy, na naszą kulturę nie mają wpływu np. języki starożytnego wschodu => egipski
Martwe zrekonstruowane => odtworzone, nikt nimi już nie mówi, nie zachowały się po nich zabytki piśmienne, z historii wiemy, że istniały; z nich powstały inne np. języki indoeuropejskie (duża rodzina) wywodzą się z jednego języka praindoeuropejskiego, po którym nie ma zabytków piśmiennych. Z porównania wynika, że łacina, greka, sanskryt wywodzą się z praindoeuropejskiego.
Języki pomocnicze => nie stanowią języka ojczystego, powstały w sposób sztuczny bądź naturalny dla ułatwienia komunikacji między społecznościami
Międzyetniczne powstają na styku dwóch społeczności, które chcą się porozumieć
Powstałe sztucznie =>esperanto
Pidżiny => języki pomocnicze o ograniczonej morfologii i składni a także ograniczonym słownictwie. Języki pidżinowe powstały na skutek przemieszania języków różnych grup społecznych w strefach ich kontaktów. Często używane na obszarach wielojęzycznych np. jako języki handlu, armii, na plantacjach, w skupiskach miejskich i przemysłowych, gdzie stykają się przedstawiciele różnych grup językowych.np.spanglish (północny Meksyk), papiamento (Karaiby). Jednocześnie są to języki międzyetniczne i wytworzone sztucznie.
Tajne => stworzone po to by nie rozumiał ich nikt nie powołany (trzeba być wtajemniczonym) np. gwary przestępcze, młodzieżowe.
martwe (kiedyś żywe, ale obecnie nie posiadające już żadnych użytkowników "od urodzenia", np. język sumeryjski)
10. Główne etapy ewolucji pisma.
Pismo obrazkowe.
W początkach XIX wieku prace archeologiczne odkryły dla świata pismo obrazkowe. System, na którym tysiące lat temu oparły się następne odkrycia z dziedziny pisma.
Pismo obrazkowe znalazło liczne zastosowanie m.in. na ścianach , obeliskach , ceramice . Z obecnie zachowanych śladów należy przede wszystkim wymienić egipskie pismo hieroglificzne które oprócz zarysów przedmiotów przedstawiało pierwiastki sylabowe i wyrazowe.
Kapłani egipscy posługiwali się również pismem hieratycznym , spisując pędzlem na papirusie dzieje swego narodu i opisując najważniejsze obrzędy religijne.
Równolegle z Egipskim powstawało, w kulturze babilońskiej. pismo klinowe . Zawierało układ znaków w postaci klinów wyciśniętych m.in. na glinianych tabliczkach. Pismo klinowe stanowiło dalszy etap rozwoju pisma, gdyż wprowadzało znaki przekazujące umowną treść.
Pierwszy alfabet
Pierwszy alfabet literowy stworzyli Fenicjanie. Był on na przestrzeni wieków modyfikowany. Grecy doprowadzili go do doskonałości ok. 2500 lat temu ( ! ) .
Gdy nastał czas Imperium Rzymskiego rozpoczął się proces modyfikacji alfabetu greckiego. Rzymianie nie tylko wchłonęli go lecz również uprościli i częściowo zmienili ( np. proporcje poszczególnych liter ). Stworzyli tzw. kapitel rzymski, który był tylko i wyłącznie zapisem wielkich liter. Z biegiem czasu wykształciła się kursywa ( szybkie pismo ręczne ) i tzw. minuskuła , czyli małe litery.
Kilkaset lat później powstała mieszanina stylu romańskiego i germańskiego ( minuskuła karolińska ) , a potem kroje gotyckie ( w średniowieczu ), uzupełniane pięknymi inicjałami.
W XV wieku pojawiła się antykwa i jej kolejne modyfikacje, były one bezpośrednią kontynuacją pisma romańskiego. Zachowały one zapis szeryfowy - czyli zakończenia liter w formie zwężających się linii. Krok w ewolucji uczyniła antykwa linearna - pismo jednoelementowe i nie mające już zakończeń szeryfowych.
Z biegiem lat pojawiały się nowe kroje pisma, różne rodzaje antykwy, pism ozdobnych i kaligraficznych. Kroje stawały się elementem mody i nawiązywały do panującego stylu ) np. czcionki modernistyczne i postmodernistyczne.
Druk
Równolegle z rozwojem pisma powstawały metody jego utrwalania , potem również powielania. Choć druk wynaleźli Chińczycy - w Europie przyjął się on dzięki Gutenbergowi ( Johann Gensfleish ) , który w 1440 r skonstruował prasę drukarską umożliwiając drukowanie z użyciem ruchomych czcionek. Czcionki to stemple wytwarzane ze specjalnego stopu metali ( tzw. stop drukarski).
Pierwsze książki były nierówno zadrukowane, gdyż ówczesna technika drukarska nie dysponowała dokładnie pracującymi maszynami ( sam mistrz Gutenberg używał początkowo prasy do wyciskania soku z winogron ).
Dopiero udoskonalona maszyna drukarska przyczyniła się do rozwoju pisma drukowanego, co doprowadziło do kolejnego skoku ewolucyjnego. Dziś druk króluje wszędzie - jest częstym informatorem, przewodnikiem i kluczem do efektywnego rozwoju.
11. Spór na temat charakteru języka w starożytności: Grecja, Rzym. Przedstawiciele.
Starożytni Grecy:
-byli pierwszymi teoretykami języka
-byli pierwszymi filologami (zajmowali się analizą tekstów)
-stworzyli zasady gramatyki klasycznej (tradycyjnej)
-badali głównie genezę języka, zwłaszcza możliwość zastosowania logiki w gramatyce
-wielki spór o stosunek struktury dźwiękowej wyrazu do jego znaczenia:
Analogiści (Kratylos, Heralit, Platon) twierdzili, że język jest darem natury, nie zaś wytworem ludzkich umysłów czy rezultatem umowy społecznej. Doszukiwali się podobieństw między brzmieniem wyrazów a ich znaczeniem (jako przykłady wskazywali onomatopeje). Zapoczątkowali badania etymologiczne.
Heraklit podkreślał identyczność rozumu jako całości z całością struktury języka.
Platon podtrzymał ideę Heraklita, a także stworzył pierwszą definicję rzeczownika (to, o czym się coś stwierdza) i czasownika (to, co się o czymś stwierdza).
Anomaliści (Demokryt) nie wierzyli w naturalne ani boskie pochodzenie języka, traktowali go jako rezultat umowy społecznej. Wskazywali na wyjątki, wszelkie „odchylenia” od „naturalnych” zasad ustalonych przez analogistów.
Demokryt opowiadał się przeciwko boskiemu pochodzeniu języka.
III-II w. p.n.e.: szkoła aleksandryjska; zaczęto oddzielać badanie języka od filozofii, powstały poddziedziny: leksykografia (opracowywanie leksykonów), glossatoryka (wyjaśnianie terminów), scholastyka (interpretacja tekstów literackich - Arystarch: szczegółowa analiza Iliady i Odysei), retoryka (sztuka przemawiania)
Arystoteles był jednym z twórców gramatyki klasycznej; zdefiniował zdanie jako zespół kompleksów dźwiękowych mających samodzielnie określoną treść, którego części składowe traktowane z osobna również coś znaczą.
pierwsze gramatyki języka greckiego: Thrax (II w. p.n.e.), Dyskolos (II w. n.e.)
Tradycja grecka i rzymska od VII wieku przed naszą erą w większym stopniu badała ogólne problemy języka, czyli na przykład
- istotę języka
- stosunek języka do logiki (czy za pomocą języka myślimy), retoryki, poetyki. Tradycja antyczna jest objaśnieniowa.
Istniejący spór filozofów dotyczył języka. Można powiedzieć że wytworzyły się już wtedy w Starożytności dwa obozy, czy mówiąc bardziej współcześnie - dwie grupy językoznawcze:
Analogiści => oni rozpatrywali język z punktu widzenia logiki, bo język ma charakter logiczny.
Anomaliści => oni utrzymywali, że w języku rządzą anomalie i wszystko się w nim zmienia - tak ich koncepcja związana była z retoryką i poetyką.
Z tradycją antyczną związane są pojęcia, a właściwie zasady physei i thesei.
Zasada physei - jest to teoria fizycznego pochodzenia wyrazu, która mówi, że nazwy zależą od świata i przedmiotu. (Związek między znakiem a znaczeniem)
Zasada thesei - nazwy nie zależą od przedmiotu ale są konwencjonalne i zależą od ludzi.
Wykład Profesor Antas:
Starożytny spór o nazwę:
GRECJA
- Greków interesowała geneza języka, trwały spekulacje na ten temat
- teoria BAŁ WAŁ - język powstał jako próba naśladowania przyrody
- Grecy chcieli wiedzieć, jaka jest relacja między językiem, a rzeczywistością
STAROŻYTNY SPÓR:
PHYSEI THESEI
[natura] [umowa]
spór
Naturaliści Konwencjonaliści
Analogiści Anomaliści (stoicy)
(od II w. p.n.e.) - Demokryt
- język jest z natury - homonimia, umowność języka
- badania etymologiczne, chodziło o prawa natury - słowa są subiektywne, nie ma czegoś
- istnieje harmonia między dźwiękiem takiego jak gorzkość, słodkość owoców
a znaczeniem - konwencjonalność języka
- uważali, że ustalić pochodzenie wyrazu, - koncentrowali się na wyjątkach,
to dotrzeć do jego prawdziwego znaczenia. odstępstwach od reguł.
- onomatopeja - tworzenie wyrazów
- Heraklit z Efezu, Pitagoras z Somos,
Kratylos - postać z Dialogów Platona,
toczy spór ze skrajnym zwolennikiem
thesei - Demokrytem.
Kratylos - filozoficzny traktat
językowy Platona.
Dyskusja między animalistą Demokrytem, a Kratylosem.
Stanowisko Platona - i physei i thesei jest słuszne.
To spekulowanie było niesłuszne.
Postawa Arystotelesa:
- Arystoteles stwierdził umowność języka (expresis verbis)
- WYRAZY są znakami (semeia) i symbolami (symbola) rzeczy i mają charakter umowny.
RZECZYWISTOŚĆ ……………… MYŚLENIE
=> LOGIKA =>
prawdziwa nie może być nazwa tylko sąd o nazwie
Arystoteles skrzyżował pojęcia logiki:
POJĘCIE == [ Genus Proximom et differentia specifica { przynależność do klasy i jego specyfika
SĄD == PRAWDZIWOŚĆ - prawda - fałsz
> podmiot >orzeczenie
Stanowisko stoików: obok logiki wprowadzili psychologię i uznali, że język jest z natury konwencjonalny.
Podsumowanie SSON:
Heraklit: formuuje tezę o naturalności związku Język i Rzeczywistość
Eleaci: wprowadzają elementy subiektywizmu w teorię poznania
Demokryt: wnioskując z subiektywizmu odbioru doznań uznaje język za czynnik umowny
Sofiści: przenoszą problem z rzeczywistości fizycznej na problem stosunków międzyludzkich (thesei)
Platon : przywołuje relatywizm i etymologię jako środek zaradczy
Stoicy: przenoszą problem z przedmiotu na podmiot i pytają o proporcjonalność języka.
SPÓR ŚREDNIOWIECZNY:
Thesei < spór o uniwersalia> Physei => Realiści[uniwersaliom odpowiadają realia]
^^ Byty ogólne [idee]
Nominaliści[uniwersalia to tylko nazwy] Duns Scott - idee platońskie
Abeland XI w.,Tomasz z Akwinu, Becon,
Racjonalizm
Kartezjusz sprowadził spór do racjonalistycznego pojęcia.
12. Poglądy św. Augustyna na temat istoty znaków językowych.
RÓŻNE DEFINICJE I KONCEPCJE ZNAKU:
UNILATERALNA (JEDNOSTRONNA): Jeden znak nie ma podziału na formę i treść.
Za znak uznaje się tylko element znaczący (formę znaku).
Podstawą jest myślenie magiczne, np.
O wilku mowa, a wilk tu. Nie wywołuj wilka z lasu. łac. Lupus in fibula, czes. My o vlku, a vlk tody
Sekretarka - asystentka, sprzątaczka - pani sprzątająca, sklep - salon, zespół - team, - zmiana nazwy (znaków językowych) w celu wartościowania, zmiany nastawienia. Wypowiedzenie czegoś, stwarza tę rzecz
BILATERALNA:
Znak bilateralny wszedł do językoznawstwa ogólnego i semiotyki strukturalistycznej dzięki zwolennikom Ferdinanda de Saussure. W jego ujęciu znak językowy ma charakter psychiczny i przedstawia się jako dwoisty byt myślowy. Jego istotą jest ścisłe połączenie stron: oznaczającej (pojęcie) i oznaczanej (obraz akustyczny).
Św. Augustyn: signana - cz. oznaczająca, signatum cz. Oznaczana.
Obraz akustyczny - wyidealizowany, uproszczony wzorzec, Ikona - obraz powtórzony.
Semiona - intencja komunikowania
Desygnat - element świata; nie jest częścią znaku.
Filozofowie zajmowali się znakami (językowymi) ponieważ chodziło o to, czy znaki mogą służyć badaniu rzeczywistości. Stanowisko stoików głosiło, że NIE, z kolei retorzy zwracali uwagę na takie elementy mówcy jak mimika, gestykulacja i ubiór. Retoryka zajmowała się różnymi sygnałami wysyłanymi przez mówcę, podobnie jak lekarz badający oznaki chorobowe.
Znak językowy = pojęcie + obraz akustyczny - abstrakcyjny byt o dwóch obliczach (podejście psychologiczne).
13. Poglądy Młodogramatyków.
(1878 - 1916) Herman Paul
Język jest jedną z nauk o kulturze ludzkiej, dlatego przedmiotem naukowych, dlatego przedmiotem naukowych rozważań są tylko procesy rozwojowe. Co nie jest historyczne w językoznawstwie nie jest naukowe. Językiem rządzą żywiołowe prawa niezależnie od człowieka, ludzie nie mają prawa na rozwój języka, bo on rozwija się poza świadomością. Teza o bezwarunkowym charakterze prawa głosowych: Jeżeli w jakimś języku zachodzi w kontekście zmiana fonetyczna to zachodzi u wszystkich użytkowników i w wyrazach u których wystąpiły warunki do takiej zmiany. Młodogramatycy - szkoła językoznawcza ukształtowana w końcu lat siedemdziesiątych XIX wieku na uniwersytecie w Lipsku wokół Augusta Leskiena. Cechował ich psychologizm i historyzm. Chcieli nadać językoznawstwu charakter nauki tak ścisłej jak nauki przyrodnicze. Nie uznawali aspektów kulturowych w rozwoju języka; zaprzeczali istnieniu jakichkolwiek społecznych norm językowych. Odrzucali językoznawstwo teoretyczne, uogólniające, preferując badania szczegółowe, empiryczne. Język jako zjawisko przyrody podlega prawom rozwoju. Główną ich tezą była teza o bezwyjątkowości praw głosowych - jeśli w jakimś języku lub dialekcie zachodzi zmiana fonetyczna, to zachodzi ona u wszystkich użytkowników tego języka lub dialektu i we wszystkich wyrazach, w których występują warunki do takiej zmiany. Sformułowali także teorię analogii - formy językowe zmieniają się w sposób nieumotywowany fonetycznie, ale poprzez podobieństwo do innych form. Dzięki ich badaniom odkryto rodziny językowe i pokrewieństwo między nimi.
14. Ferdinand de Saussure.
Ogólny charakter myśli teoretyczno literackiej spod znaku strukturalizmu określiła początkowo przede wszystkim koncepcja językoznawcy szwajcarskiego Ferdynanda de Saussure'a ( interesował się on głównie sanskrytem i językoznawstwem indoeuropejskim). Do historii przeszły jego wykłady z językoznawstwa ogólnego, które wygłaszał na Wydziale Uniwersytety Genewskiego (w latach 1906- 1911).
Wykłady opublikowane zostały po jego śmierci przez jego współpracowników ( Charlesa Bally oraz Alberta Sechehaye'a ) w formie Kursu językoznawstwa ogólnego przygotowana na podstawie notatek słuchaczy (de Saussure nie pozostawił, bowiem żadnych zapisek z owych wykładów).
Pierwsze wydanie Kursów…ukazało się w 1916 r., dla wiedzy o literaturze najważniejsze okazały się ogólne tezy dotyczące językoznawstwa, jak i języka będące jego przedmiotem.
De Saussure rozpoczął swe rozważania od wyznaczenia najważniejszych zadań językoznawstwa jako dyscypliny naukowej, ogólnej i autonomicznej.
Za jedno z podstawowych przedsięwzięć tak rozumianej nauki należało uznać:Zbadanie sił działających w sposób stały i powszechny we wszystkich językach i wydobycie praw ogólnych, do których można by sprowadzić wszystkie zjawiska występujące w ich historii.
De Saussure'owi chodziło przede wszystkim o oczyszczenie pola dociekań ze zmienności i wieloznaczności, a dzięki temu o możliwość oparcia tworzonej właśnie dyscypliny na mocnych i niewzruszonych podstawach. Przedmiotem językoznawstwa ogólnego stał się właśnie system językowy (langage).
Językoznawstwo synchroniczne - zajmuje się stosunkami logicznymi i psychologicznymi, które wiążą elementy języka współistniejące i tworzące system, elementy takie jakie powstają w świadomości zbiorowej
Językoznawstwo diachroniczne - ma za zadanie badać stosunki wiążące elementy języka następujące po sobie w czasie, nie zauważone przez świadomość zbiorową elementy, które substytuując się jedne w miejsce drugich, nie tworzą ze sobą systemu.
Język został zdefiniowany jako spójny i całościowy system wzajemnych powiązań i relacji wszystkich poszczególnych elementów.
Wyodrębniając przy tym najmniejsze (elementarne) niepodzielne cząstki językowe istniejące na poziomie dźwiękowym (fonemy).
W ogólnej strukturze języka fonemy wchodziły ze sobą w określone zależności różnice dźwiękowe (opozycje bierne).
Każdy element języka istniał tylko dzięki różnicom dźwiękowym, a w dalszej konsekwencji- dzięki różnicom pojęciowym- nie miał natomiast wartości samodzielnej.
Jego byt, a także właściwości i funkcje określała jedynie pozycja, jaką zajmował w całym systemie.
Podobnie- znaczenie słowa w języku wynikało tylko z wartości pozycyjnej znaku( z miejsca, jakie zajmował on w systemie), systemie nie na przykład z jego relacji wobec zastępowanego przedmiotu ( np. słowa „bat” i „pat”) różniły się one dźwiękiem a nie odsyłaniem do określonych klas przedmiotów lub zjawisk).
Związek znaku i znaczenia miał charakter arbitralny - w systemie de Saussure'a znak językowy, definiowany był jako połączenie obrazu akustycznego (signifiant= znaczącego) znaczącego pojęcia ( signifie = znaczonego).
De Saussure'a interesowało systemowe („czyste”) relacje dźwięków i pojęć. W ten sposób mógł badać system językowy immanentnie (bez odwoływania się do czegokolwiek spoza niego). Tym samym realizował postulat: „język jest sam w sobie całością i zasadą klasyfikacji”.
De Saussure'a interesowała bardziej wewnętrzna organizacja systemu językowego językowego ogólne zasady rządzące językiem- język miał być przede wszystkim ujmowany z synchronicznego punktu widzenia.
Język w ujęciu de Saussure'a odznaczał się wewnętrzną dynamiką, ale miała ona właśnie charakter tylko wewnętrzny.
De Saussure porównywał „grę języka” do partii szachów.
W wypadku szachów- wartość figur zależy od ich położenia na szachownicy, tak również w języku każdy składnik przybiera okręconą wartość dzięki opozycji do wszystkich innych składników.
W języku istnieją przyjęte raz na zawsze reguły są to „stałe zasady semiologii”. Przechodzenie w szachach od jednego stanu równowagi do drugiego (np. zmiana miejsca danej figury) czy też terminologii językoznawczej- od jednej synchronii do drugiej, nie zakłóca równowagi wewnętrznej całego systemu, choć na niego oddziaływuje.
De Saussure w centrum zainteresowania umieszczał układy wewnętrznych relacji elementów systemu oraz ich zależności funkcjonalne.
Zauważył, że przeprowadzane przez niego porównanie zawodzi w jednym punkcie - szachista ma zamiar wykonania określonego ruchu figurą, natomiast język „ nie obmyśla z góry niczego”, jego figury zmieniają się przypadkowo.
Z obszaru zainteresowań nauki o języku wyeliminowany został także jego użytkownik- ludzkie posługiwanie się językiem wynikało wszak tylko z „biernego przyjmowania” ogólnych i uniwersalnych możliwości mówienia zawartych w systemie.
De Saussure'owska teoria języka miała, więc charakter ogólny, abstrakcyjny i uniwersalny.
Język jest zjawiskiem społecznym; istnieje jako zespół obowiązujących norm społecznych; są one stałe, dlatego jesteśmy w stanie je zrozumieć i porozumiewać się z innymi
język jest abstrakcyjnym, społecznym systemem elementów i zachodzących pomiędzy nimi stosunków (langue), a mówienie jest konkretną, indywidualną realizacją tego systemu, jego aktywizacją dokonaną przez jednostkę (parole); z ich połączenia wynika ogólna ludzka zdolność mówienia, nie ograniczająca się do jednego języka (langage)
język to system znaków rozumianych jako połączenie treści z formą dźwiękową; znak językowy to połączenie elementu znaczącego (signifiant) i znaczonego (signifié), a więc obrazu akustycznego z pojęciem (są one nierozerwalnie związane, jedno nie istnieje bez drugiego, jak kartka nie może istnieć bez swojej drugiej strony); znaki są linearne - przestawienie porządku elementów w znaku zmieniłoby jego znaczenie
język jest immanentnym systemem relacji - systemem opartym na opozycji swoich konkretnych jednostek i ich współzależności (wartość jednego składnika wynika wyłącznie z równoczesnej obecności drugiego); system ten polega na relacjach między różnicami dźwiękowymi a różnicami pojęciowymi, które razem wzięte budują system wartości
mechanizm funkcjonowania języka opiera się na związkach syntagmatycznych (które istnieją między elementami języka umieszczonymi w danej wypowiedzi, decydują o ich uszeregowaniu i połączeniu w wypowiedź bardziej złożoną) i paradygmatycznych (które zachodzą między elementami systemu językowego, więc dotyczą nie konkretnych wypowiedzi, lecz abstrakcjnych, teoretycznych możliwości „wymieniania” się tych elementów w danych kontekstach)
języka nie należy redukować do roli formy, ale też nie należy się zbytnio sklupiać na dziedzinach i kwestiach pozajęzykowych; język można spokojnie zrozumieć i opisać bez zagłębiania się w zewnętrzne zjawiska (socjologiczne, historyczne etc.)
wyraźne odgraniczenie językoznawstwa synchronicznego (badanie aktualnego, statycznego stanu języka) od diachronicznego (fazy rozwoju języka); synchronia nadrzędna w stosunku do diachronii (prawdziwe badanie historyczne można przeprowadzić jedynie na bazie synchronicznego opisu systemu językowego, bo tylko w aktualnym stanie języka uwidaczniają się relacje i struktury językowe) wyraźne odgraniczenie językoznawstwa zewnętrznego od wewnętrznego.
15. Teoria szkoły Praskiej.
Szkoła praska.
rozwija się od 1926 r.
Trnka, Mathesius, Havraneli, Skalicka
pierwsze tezy sformułowane przez Trnka (lingwistyka funkcjonalna): postuluje się badanie języka dzieł literackich jako języka poetyckiego samego w sobie, bez odniesienia do świata pozajęzykowego
poglądy szkoły praskiej ulegają zmianie po II wojnie światowej: rzeczywistość pozajęzykowa staje się ważna, bo bez niej język nie ma prawa egzystencji; najważniejszym obiektem badań lingwistycznych są korelacje między elementami systemu językowego
brak rygorystycznego odgraniczenia synchronii od diachronii
do opisu językowego włącza formę fonologiczną, treść semantyczną
podobnie jak inne szkoły: język rozumie jako system, a językoznawstwo jako samodzielną, pełnoprawną dziedzinę nauki; jest w opozycji do młodogramatyków
w odróżnieniu od innch szkół: wychodzi od obserwacji konkretnego elementu językowego; jest silnie powiązana z tradycją; akcentuje funkcje (jako zadania spełniane przez środki językowe) i funkcjonalność.
Przedstawicielami koła praskiego byli:
- V. Mathesius
- B. Taka
- B. Harranek
- J. Murakowsky
- N.S. Trubecki
- S. Skarczewski
- R. Jacobson
Przedstawiciele koła praskiego kontynuowali dzieło de Saussure'a. stali w opozycji do koła kopenhaskiego. Szczególny nacisk kładli na funkcję - uważali, że nie ma formy bez funkcji. Wyraz, który nie pełni funkcji nie istnieje. Duże zasługi w zakresie fonologii, głównie pod względem funkcjonalnym.
Kolo praskie stworzyło tzw. teorię dystynktywną (najmniejszą cząstką języka jest fonem)
„t” „d”
„tam” „dam”
brak jest
dźwięczności dźwięczna
(cecha dystynktywna)
o różnicy
znaczeniowej decyduje dźwięczność
lub jej brak
Pod wpływem strukturalizmu praskiego pisali Jan Lechoń i T. Peiper.
Rozwinęła się również dziedzina pośrednia między fonologią a morfologią - morfonologia (Trubecki). Zajmuje się ona wymiana głosek w języku.
- wymianą między samogłoskami:
gęś gąska
trząść trzęsę
pęk pączek
kęs kąsek
- wymianą między spółgłoskami - twarde na miękkie i odwrotnie
sień sionka (ń:n)
cało ciało (c:ć)
panienka panna
dach daszek
puch puszek
łączka łąka diachronia
paka paczka są to spółgłoski funkcjonalnie miękkie
wóz wożę podlegają alternacji
ręka ręce
alternacja -
panienka - panna
|e|:|o| (zero morfologiczne)
perła - pereł
|o|:|e|
W 1920 r językoznawca i literaturoznawca Roman Jakobson, udał się do Pragi, w której stał się jednym z głównych inicjatorów utworzenia Praskiego Kołą Lingwistycznego. Koło działało w latach 1926-1948. Do jego głównych przedstawicieli obok Jakobsona należeli: Jan Mukarovsky, Feli Vodicka, Vilem Mathesius, Bohuslav Havranek i Nikołaj Trubiecki.
Główne zadania strukturalistów praskich:
twórcze rozwinięcie i uzupełnienie koncepcji de Saussure'a na gruncie językoznawstwa oraz zaadaptowanie de Saussure'owskiej idei języka do opisu języka poetyckiego, zaś jego koncepcji językoznawstwa ogólnego- do określenia zadań nauki o literaturze.
W 1929 r. na I Kongresie Slawistów, badacze czescy przedstawili tak zwane Tezy Koła Lingwistycznego (uznawane za dojrzały manifest szkoły)
Podstawowym problemem była odpowiedź na pytanie: „Czym jest poetyckość?” kwestię poetyckości stawiali w centrum zainteresowań nauki o literaturze.
Podkreślali zarówno podobieństwa między językiem poetyckim, a systemem języka ogólnego, jakże istotne różnice dzielące te języki.
Za jedną z najważniejszych cech języka poetyckiego uznali osłabienie jego odwołań do sfery pozajęzykowej, na korzyść wyeksponowania samego znaku jako takiego (autoteliczność ).
Ważną cechą okazała się aktualizacja różnych poziomów systemu języka, wydobycie na plan pierwszy i wyróżnienie takich poziomów, które w języku ogólnym mogą w ogóle nie być zauważone (np. poziom fonologiczny w przypadku środków dźwiękonaśladowczych)
Pojawiła się również wstępna próba określenia specyfiki funkcji poetyckiej- to znaczy wyeksponowania samych znaków językowych( ich znaczącego, znaczącego nieznaczonego). Wypowiedź poetycką uznawali za całość funkcjonalną - stąd właśnie wynikał postulat badania każdego ze składników tej wypowiedzi zawsze w związku z jej całością.
Przeciwstawiali się jednak strukturalistycznemu immanentyzmowi, którego niebezpieczeńtwo dostrzegali zwłaszcza w ewentualnych próbach bezkrytycznej adaptacji myśli de Saussure'a do wiedzy o literaturze.
W tezach zwrócono również uwagę na istotne podporządkowanie wypowiedzi poetyckiej strukturom wyższego rzędu- nie tylko systemowi języka, lecz również systemowi tradycji literackiej.
Zaproponowali również w swoim manifeście sczczególowy program badań nad poszczególnymi poziomami języka poetyckiego- zarówno nad jego stroną brzmieniową (rymem, rytmem), jak i nad materiałem leksykalnym i składnią.
Głównymi terminami teorii literatury spod znaku Szkoły Praskiej, stały się, obok języka poetyckiego, także: struktura, znak oraz funkcja (estetyczna lub poetycka).
16. Strukturalizm amerykański.
Strukturalizm amerykański w przeciwieństwie do europejskiego odrzuca system. Prekursorem był Franz Boas - badał języki plemion Indian amerykańskich. Jako, że nie znali oni pisma - badał mowę. Położył więc nacisk na synchronię (stan aktualny), gdyż nie miał możliwości badań diachronii. Strukturaliści amerykańscy kładli więc nacisk na praktyczna stronę języka.
Uczniem Boasa był Edward Sapir, kontynuował on dzieło swojego mistrza. Rozwinął zjawisko dystrybucji - badania otoczenia, jakie posiadają jednostki języka w tekście.
jota ma dystrybucję ograniczoną - występuje tylko przy samogłosce
y - dystrybucja ograniczona - nie może występować w nagłosie
spółgłoski mają dystrybucję szeroką
wyraz „należy” ma ograniczoną dystrybucję, ponieważ zawsze musi występować po nim bezokolicznik
Leonard Bloomfield wprowadził behawioryzm do językoznawstwa. Pojęcie to zaczerpnął z psychologii, gdzie oznacza działanie ludzi i zwierząt na podstawie bodźców. Językowo jednak nie zawsze reagujemy na bodźce i jest to slaby punkt teorii Bloomfielda. Twierdził on, że mówimy mechanicznie, bez udziału świadomości.
Prócz fonemu wymyślił taksem i tagmem.
Taksemy - jednostki, które nie mają znaczenia, a pełnią funkcję (najmniejsze cząstki), np. końcówki fleksyjne - nauczyciel - o
nauczycielowi - owi
Tagmemy - jednostki języka, które pełnią funkcje i mają znaczenie
- al - pełni funkcję ekspresywną
- ek - zdrabnianie
K.L. Harris - odkrył pojęcie transformacji - przemiana, przekształcenie.
Nawiązywał do logiki i algebry. 2x + 2y = 2 (x+y). Zmiana formy, ale nie znaczenia (strona czynna i bierna)
Strukturalizm jest teorią opartą na przekonaniu, iż język jest strukturą zorganizowanych systemów znaków, będących podstawowym kodem komunikacji międzyludzkiej. Strukturaliści ujmują język jako system relacji. Odrzucają natomiast poglądy młodogramatyków i dążą do tego, by zblizyć się do metod przyrodniczych (naturalizm biologiczny). Odrzucają psychologizowanie i atomizowanie języka. Nie opisują elementów pozajęzykowych.
Strukturalizm jest teorią opartą na przekonaniu, iż język jest strukturą zorganizowanych systemów znaków, będących podstawowym kodem komunikacji międzyludzkiej. Strukturaliści ujmują język jako system relacji. Odrzucają natomiast poglądy młodogramatyków i dążą do tego, by zbliżyć się do metod przyrodniczych (naturalizm biologiczny). Odrzucają psychologizowanie i atomizowanie języka. Nie opisują elementów pozajęzykowych. Prekursorami strukturalizmu (in. lingwistyki strukturalnej) byli Ferdinand de Saussure (językoznawca szwajcarski) i Jan Baudouin de Courtenay (językoznawca polski).
Strukturalizm był bez wątpienia najbardziej ekspansywnym kierunkiem w dwudziestowiecznej humanistyce.
Za jego początek można przyjąć datę wydania „Kursu językoznawstwa ogólnego” Ferdynanda de Saussure'a (1857-1913)- czyli rok 1926 i jeśli przyjąć, że nurt zwany poststrukturalizmem jest swego rodzaju „mutacją strukturalizmu, to można się zgodzić, że strukturalizm trwał niemal cały XX wiek, a jego konsekwencje odczuwamy do dziś. Strukturalizm w teorii literatury rozwinął się pod wpływem przede wszystkim dwóch mocnych impulsów płynących ze strony językoznawstwa strukturalnego i antropologii strukturalnej.
Inspiracje te określiły również dynamikę rozwojową kierunku- w pierwszej fazie (do II wojny światowej) dało się dostrzec silniejsze wpływy teorii językoznawczych, w drugiej ( po II wojnie światowej) na plan pierwszy wysunęły się inspiracje antropologiczne.
Ekspansja strukturalizmu zaczęła się w wielu rozmaitych dyscyplinach humanistyki (m. in. Historii idei, psychoanalizie, socjologii i etnologii, filozofii nauki, marksizmie, teorii filmu), najważniejsze zjawiska objęte terminem „strukturalizm” zazwyczaj porządkuje się następująco:
Strukturalistyczne szkoły literaturoznawcze
Językoznawstwo:
Główne szkoły:
Szkoła Genewska : ( Ferdynand de Saussure, Charles Bally)
Szkoła Praska (Roman Jakobson, Nikołaj Trubiecki)
Szkoła Kopenhaska ( Louis Hjemslev)
Szkoła Amerykańska (Franz Boas, Edward Sapir, Benjamin Lee Whorf, Leonard Bloomfield)
Antropologia strukturalna - etnologia:
teoria Claude'a Levi- Straussa
Literaturoznawstwo:
Praska Szkoła Strukturalna (Roman Jakobson, Jan Mukarovsky, Feli Vodicka, Bohuslav Havranek, Vilem Mathesius)
Poetyka lingwistyczna ( teoria „późnego” Jakobsona
Poetyka generatywna (francuska szkoła narratologiczna)
Poetyka odbioru ( polska szkoła teorii komunikacji literackiej)
Poetyki strukturalne lat sześćdziesiątych-osiemdziesiątych ( Tzvetan Todorov, Gerard Genette, Rolad Barthes)
Poetyki intertekstualne lat osiemdziesiątych (Gerard Genette)
Strukturalizm w literaturoznawstwie był kierunkiem bardzo złożonym i zróżnicowanym wewnętrznie. Dla wstępnego uporządkowania wielości koncepcji objętych tą nazwą, warto wyodrębnić dwa dodatkowe nurty problemowe.
17. Szkoła londyńska
Szkoła Londyńska ( 1884-1942) B. Malinowski Malinowski stworzył funkcjonalną teorię języka, jako sposobu działania. Imperatywy Integratywne: Są istotną cechą życia społecznego, do których zaliczają się tradycja, standardy, wartości, sztuka, ceremonie. Teoria kontekstu sytuacyjnego (wg Malinowskiego) Język jest rodzajem czynności społecznych, wypowiedzi są tworzone i rozumiane ściśle w kontekście sytuacyjnym. Znaczenie należy przyjmowac nie jako stosunek wyrazu do desygnatu, ale jako f. wypowiedzi w kontekście, w którym ta wypowiedź występuje. Jednostką językową jest zdanie, a nie wyraz.
18. Pogranicza językoznawstwa.
- Socjolingwistyka - badania systemu językowego i jego zmienności. Socjolingwistyka - Głównym przedmiotem badań socjolingwistycznych są zjawiska, które dałyby się ująć łączną nazwą społecznego zróżnicowania języka. Zróżnicowanie zależy do czynników trojakiego rodzaju: Po pierwsze, w większości społeczeństw istnieją odmiany języka odpowiadające chwilowej relacji społecznej między nadawcą tekstu a jego adresatem. Są to tzw. stylistyczno-funkcjonalne odmiany języka, zwane też krócej stylami funkcjonalnymi. Dział socjolingwistyki poświęcony takim odmianom języka nazywa się stylistyką funkcjonalną.
Po drugie język bywa zróżnicowany w zależności od stałego dystansu społecznego między autorem tekstu z jednej strony a adresatem z drugiej. Przez dystans społeczny rozumiemy tutaj, po pierwsze, odległość zachodzącą między rozmówcami w hierarchii społecznej, po drugie zaś stopień ich bliskości towarzyskiej; oba te rodzaje czynników społecznych przedstawiają się w różnych społeczeństwach bardzo rozmaicie. Odpowiadającemu im zróżnicowaniu języka nadaje się nazwę etykiety językowej. Po trzecie niemal każdy język etniczny dzieli się na odmiany zwane dialektami, odpowiadające stałej przynależności jego użytkowników do takiej czy innej grupy społecznej. Odmiany te stanowią przedmiot centralnego działu socjolingwistyki, zwanego dialektologią socjalną. W językach, w których zróżnicowanie stylistyczno-funkcjonalne jest daleko posunięte można istniejące tam style funkcjonalne pogrupować na style potoczne, intelektualne (styl naukowy, publicystyczny), style poszczególnych gatunków literatury artystycznej i style podniosłe. Zróżnicowanie stylistyczne przejawia się głównie w słownictwie. Poszczególne style funkcjonalne - zwłaszcza niepotoczne- są zazwyczaj dodatkowo zróżnicowane zależnie od ideologicznej przynależności autorów tekstów. Badania w tej dziedzinie stanowią chyba dział lingwistyki najsilniej związany z naukami społecznymi. Styl potoczny języka żywego sam bywa zazwyczaj z kolei zróżnicowany na dalsze odmiany społeczne, ale tym razem odmiany innego rodzaju, zwane dialektami socjalnymi lub gwarami środowiskowymi. Zasada podziału potocznej odmiany języka na dialekty społeczne jest przynależność adresata i nadawcy do określonego środowiska społecznego. Rozgraniczenie jest na podstawie wykształcenia albo środowisko. Językoznawcy mają często problemy z rozgraniczeniem dialektu od odmiany języka, nie da się określić jaki stopień i jaki rodzaj różnic między dwoma kodami jest potrzebny, żeby te kody uznać za odrębne języki. Problemy rozgraniczania języków stają się łatwiejsze do rozwiązania, jeśli pojęcia tożsamości i odrębności języków etnicznych zdefiniujemy w sposób socjolingwistyczny.
Psycholingwistyka jest działem językoznawstwa zewnętrznego, jej przedmiotem są procesy psychiczne składające się na tworzenie i interpretację tekstów w języku naturalnym.
A dokładniej psycholingwistyka zajmuje się :
opisem funkcjonowania mózgu w czasie tworzenia i odbioru mowy, pamięcią (krótkotrwałą, operacyjną, długotrwałą, semantyczną i epizodyczną), stosunkiem języka do poznania, rozwojem mowy gatunku ludzkiego, porównaniem mowy ludzkiej z komunikowaniem się zwierząt, rozwojem języka ludzkiego od dnia narodzin do końca życia ludzkiego, badaniem przyswajania języków obcych, zaburzeniami w przyswajaniu i formułowaniu tekstów, spowodowanymi głównie urazami mózgu.
kognitywizm - Zajmuje się odtwarzaniem na podstawie danych językowych obrazu świata istniejącego umysłach ludzkich oraz stara się ukazywać jak ludzie go konstruują. Metodologia kognitywna pozwala na prawie całościowy opis znaczeń w powiązaniu z ludzkim myśleniem i zachowaniem.
Kognitywizm pojawił się w połowie XX wieku.
Przedstawicielami byli:
- K. Longacker
- G. Lakoff
- R. Jackendoff
Nazwa pochodzi od łacińskiego cogito - poznanie, zawiadomienie
Jest to kierunek, który zajmuje się badaniem sposobu konceptualizacji (organizacji pojęciowej, wiedzy o świecie za pomocą języka). Konceptualizm wyrósł jako opozycja dla strukturalizmu.
Nie należy tylko i wyłącznie łączyć formy ze znaczeniem. Nie należy robić tego ściśle. Wpływ na znaczenie ma kontekst, czynniki pozajęzykowe.
Kognitywiści twierdzą, że w języku jest tylko polisemia - wieloznaczność
Kognitywiści twierdzą, że język możemy podzielić na kategorie.
Bocian wróbel czapla pingwin
Kategoryzowanie klasyczne wg Arystotelesa
-cechy konieczne i wystarczające
-zasada sprzeczności (jest psem, albo nie jest)
-zasada wyłączonego środka (trzeba należeć do jakiejś kategorii)
-cechy tych elementów, które należą do kategorii muszą być linarne (albo ma się jakąś cechę, albo nie)
-wszystkie elementy należące do kategorii są równorzędne
-ostre granice między kategoriami.
Kognitywiści obalili kategoryzacje wg Arystotelesa.
Kategoryziwali wg:
prototypu - element, który zajmuje pozycje centralną
atrybutu - wymiar podobieństwa - wyznaje zasadę podobieństwa rodzinnego, lepszy jest ten element, który znajduje się bliżej prototypu.
Metafora - narzucone przez kogoś podobieństwo między nośnikiem a treścią, np. powódź kwiatów.
Metafora to operacja myślowa ustalająca arbitralne ekwiwalencje (podobieństwo) między zjawiskiem a jego obrazem.
Metonimia - cześć oznaczająca całość, np. czajnik się gotuje. Wg kognitywistów część to całość
Etnolingwistyka (lingwistyka antropologiczna):
Bada związki między kulturą a językiem w danym społeczeństwie.
Narodziła się w USA w pocz. XX wieku jako wynik zainteresowania językami indiańskimi (F. Boas).
Określenie antropologiczna odnosi się do antropologii rozumianej wbrew tradycji europejskiej, a zgodnie z tradycją amerykańską, jako nauka o wszystkim, co dotyczy człowieka, a zwłaszcza jego kultury.
Obecnie nazwa ta wychodzi z użycia i jest wypierana prze psycholingwistykę i socjolingwistykę, zajmujące się podobną problematyką.
Do najważniejszych osiągnięć lingwistyki antropologicznej należy tzw. hipoteza Sapira-Whorfa, wedle której nie tylko typ języka zależy od typu kultury, ale i typ kultury od typu języka.
pragmatyka językowa - Język jako działanie -. Skuteczność mówienia/ języka w różnych sytuacjach. Kompetencja językowa (dotyczy języka na poziomie podstawowym) - znajomość systemu językowego, umiejętność składania całości z części. Kompetencja komunikacyjna - umiejętność zastosowania języka w określonej sytuacji, w sposób skuteczny komunikacyjnie.
Wyszukiwarka