1. Zapoznanie z warunkami zaliczenia przedmiotu

• Wybranie dowolnej metody+ frekwencja:

- Na ocenę bdb: gazeta plus 90% frekwencji tj. 2 raz nb.

db pamiętnik wykładowy plus 80% frekwencji tj. 3 razy nb.

dst plakat plus 60% frekwencji tj. 4 razy nb.

Wybranie metody i frekwencja może mieć wpływ na ocenianie przy ocenie końcowej na egzaminie

• Gazeta - gazetka związana tematycznie z przedmiotem czyli teksty+ zdjęcia. Warunkiem jest zakaz przepisywania tekstu z podręczników, każdy tekst ma być autorski. Wszystko co nie pochodzi z waszej głowy ma być cytatem + przypis. Ilość artykułów w gazecie dowolna, ale minimum to 3. Gazeta posiada autorski tytuł, reszta to inwencja twórcza…

• Pamiętnik z zajęć - ma być prowadzony systematycznie, z każdych zajęć pojawia się refleksja, problem, pytanie, doświadczenie itp…. Należy przedstawić temat i przebieg zajęć, każda notatka opatrzona jest datą i podpisem. Poza tym, powinny pojawić się pytania otwarte, wątpliwości, propozycje własnej wariacji wykorzystania danego tematu w swojej przyszłej pracy itp.

• Plakat - może być w formie mapy myśli ze wszystkich wykładów lub na wybrany temat, ale wówczas proszę popracować na formą - plakat ma zwrócić uwagę i zaakcentować rzeczy najważniejsze, musi współgrać tekst + grafika.

WYKŁADY:

Teoria kształcenia wielostronne

Plan wykładu

1. Przesłanki i podstawy kształcenia wielostronnego

2. Przedmiot teorii

3. Podawanie i przyswajanie

4. Działalność odkrywcza

5. Eksponowanie i przeżywanie wartości

6. Organizowanie działalności praktycznej

7. Znaczenie teorii

Przesłanki i podstawy kształcenia wielostronnego:

• B. Nawroczyński (okres międzywojenny) nauczanie podające musi być wspierane nauczaniem poszukującym

• W. Okoń pierwszy zarys teorii kształcenia wielostronnego przedstawił w swoim artykule w 1965r.

• W. Zaczyński: teoria kształcenia wielostronnego

to paradygmat współczesnej dydaktyki, uzasadniona wewnętrznie spójna koncepcja dydaktyczna

Przedmiot teorii kształcenia wielostronnego:

• wszechstronny rozwój jednostek poddanych edukacji

• równowaga między rozwojem intelektualnym a oddziaływaniem na uczucia

• uwzględnia podstawowe rodzaje aktywności ludzkiej tj. aktywność intelektualną, emocjonalna i praktyczną oparte na trzech funkcjach osobowości, czyli poznawanie świata i siebie, przeżywanie świata i nagromadzonych w nim wartości oraz zmienianie świata

1. PODAWANIE I PRZYSWAJANIE WIEDZY

• przekazywanie gotowej wiedzy

• WAŻNE: TREŚCI PODSTAWOWE A NIE JAK NAJWIĘCEJ TREŚCI

• oparte na bezpośrednim i pośrednim poznaniu

Czynności nauczyciela:

• zmotywowanie ucznia

• przekazywaniu gotowej informacji

• synteza wiadomości w celu ich zebrania i utrwalenia

• kontrola stopnia opanowania wiadomości

• zastosowanie, wyznaczanie zadań i ćwiczeń

. Czynności ucznia przy tym sposobie uczenia się polegają na

• pobieraniu gotowych informacji (recepcja)

• przechowywanie w pamięci (retencja)

• odtwarzaniu (reprodukcja)

• posługiwanie się zdobytą wiedzą w nowych sytuacjach i zdobycie umiejętności

ZALETY PODAJĄCEGO TOKU KSZTAŁCENIA:

• szybkie przekazanie gotowej wiedzy przez nauczyciela

• przekazywanie wiedzy ustrukturalizowanej, idee przewodnie

• operacje jak: recepcja, retencja i reprodukcja sprzyjają kształtowaniu sprawności intelektualnej

WADY PODAJĄCEGO TOKU KSZTAŁCENIA:

• słabe aktywizowanie ucznia na lekcji

• posiadanie wiedzy nie jest równoznaczne z posiadaniem umiejętności jej stosowania

• przeładowanie ilością informacji

DZIAŁALNOŚĆ ODKRYWCZA W SZKOLE

• uczeń samodzielnie dochodzi do wiedzy poprzez rozwiązywanie problemów

• nauczanie i uczenie się problemowe rozwija i kształci postawę badawczą i aktywność intelektualną

• zapewnia trwalszą wiedzę, bardziej operatywna niż tok podający

. Czynności nauczyciela to:

• organizowanie sytuacji problemowej

• udzielanie uczniom niezbędnej pomocy w procesie wytwarzania hipotez i ich weryfikowania

• kierowanie działaniem uczniów w fazie sprawdzania rozwiązań

• utrwalenie wiedzy zdobytej w toku rozwiązywania problemów

• organizowanie prac służących zastosowaniu zdobytej wiedzy

Czynności ucznia:

• uświadomienie sobie trudności sytuacji

• formułowanie problemu

• formułowanie i uzasadnienie hipotez rozwiązania problemu

• weryfikacja słuszności przewidywań

• formułowanie rozwiązań oraz uporządkowanie i utrwalenie wiadomości

• stosowanie wiedzy w rozwiązywaniu nowych problemów

Eksponowanie i przeżywanie wartości

• uczenie się przez przeżywanie polega na stwarzaniu takich sytuacji w pracy szkolnej, w których wywoływane są przeżycia emocjonalne uczniów - pod wpływem odpowiednio ekspono wanych wartości

• sprzyja rozwojowi życia uczuciowego uczniów

• jest przejawem stosunku podmiotu do określonej wartości

• najważniejszą rzeczą w organizowaniu przeżyć jest wysoki poziom ekspozycji dzieła, czynu, wartości itd.

1. Czynności nauczyciela

• ukierunkowanie kontaktu z dziełem

• eksponowanie dzieła

• wskazanie na istotne elementy utworu i ich objaśnienie

• inspirowanie uczniów do wyrażania indywidualnych przeżyć

• podsumowanie zajęć i kierowaniem uogólnianiem

Czynności ucznia

• zetknięcie się z dziełem

• emocjonalne przeżywanie określonych wartości i ich przyswajanie

• analiza i zrozumienie dzieła

• wyrażanie indywidualnych odczuć i przeżyć

• formułowanie wniosków praktycznych dotyczących własnych postaw

ORGANIZOWANIE DZIAŁANIA PRAKTYCZNEGO

• umożliwia zastosowanie wiedzy teoretycznej w działalności praktycznej

• sprzyja rozwojowi samodzielności

• pozwala lepiej zrozumieć i trwalej zapamiętać wiadomości

• wartościowe staje się to działanie praktyczne, które wiąże teorię z praktyką

1. Czynności nauczyciela

• uświadomienie celu i znaczenia działania

• ustalenie reguł, zasad działania

• pokaz działania wzorowo wykonanego z objaśnieniem sposobu działania

• kontrola i korekta

• kontrola i ocena

Czynności ucznia

• poznanie celu działania

• przypomnienie lub przyswojenie reguł, zasad działania

• obserwacja wzoru działania

• pierwsze próby działającego kontrolowane i korygowane

• ćwiczenia w samodzielnym wykonaniu działania

Znaczenie teorii kształcenia wielostronnego dla praktyki nauczyciela:

• właściwe rozwiązywanie problemu realizacji celów lekcji

• kształtowanie pozytywnego stosunku uczuciowego dla poznanych treści

• ulepszenie struktury lekcji

• unikanie jednostronności w stosowaniu metod nauczania

• wielostronne oddziaływanie na osobowość uczniów

Wartości a cele kształcenia

Plan wykładu

1. Pojęcie wartości - trudności w definiowaniu

2. Rodzaje i hierarchiczność wartości

3. Rola wartości w teorii i praktyce kształcenia

4. Związek wartości z celami kształcenia

Pojęcie wartości

• uogólnione: to wszystko, co człowiek uważa za dobre, do czego dąży, czym się w życiu kieruje

• potoczne: to co cenne, odpowiadające wysokim wymaganiom , godne pożądania, stanowiące cel ludzkich dążeń. Są to idee, przekonania, ideały, przedmioty materialne, uznawane przez zbiorowość społeczną i jednostki za szczególnie cenne.

Kategorie definicji wartości wg M. Misztal:

I. definicje psychologiczne:

• przekonania jednostki o nienormatywnym i normatywnym charakterze

• przekonanie innych ludzi na temat stanu psychicznego lub fizycznego lub działań jednostki uważane za godne pożądania

• przedmiot, który zaspokaja potrzebę jednostki

• obserwowalne zachowania jednostki

Definicje socjologiczne

• przedmioty i przekonania o nienormatywnym charakterze determinujące podobne działania jednostek, będących członkami grupy społecznej

• przekonania rozpowszechnione w grupie społecznej, określające godne i pożądane zachowania członków tej grupy

• przekonania pojedynczych jednostek rozpowszechniane w grupach społecznych, określające to co godne dla całej grupy

Definicje kulturowe

• rozpowszechnione w społeczeństwie przekonania, określające godne pożądania sądy i zachowania jego członków

• przekonania na temat systemu wartości i norm, uważanego za godny dla każdego społeczeństwa

Rodzaje i hierarchiczność wartości

1. Wartości autoteliczne (ostateczne) - są wartościami - aksjomatami tzn.: ich ranga społeczna wynika z treści, jaką zawierają. Mają wpływ na wybór celów strategicznych w życiu jednostki: rodzina, praca, samorealizacja, miłość, szczęście, zdrowie itp.

2. Wartości instrumentalne - oznaczają najbardziej jednostkowo i społecznie pożądane sposoby zachowania.

Rodzaje wartości wg R. Jedlińskiego

1. transcendentalne - Bóg, świętość, wiara, zbawienie

2. uniwersalne - dobro, prawda

3. estetyczne - piękno

4. poznawcze - wiedza, mądrość, refleksyjność

5. moralne - godność, bohaterstwo, honor, miłość, przyjaźń, odpowiedzialność, sprawiedliwość, skromność, szczerość, uczciwość, wierność,

6. społeczne - demokracja, patriotyzm, praworządność, solidarność, tolerancja, rodzina

7. witalne - siła, zdrowie, życie

8. pragmatyczne - praca, spryt, talent,

9. prestiżowe - kariera, sława, władza, majątek, pieniądze

10. hedonistyczne - radość, sex, zabawa

Podziały dychotomiczne wartości wg J. Gajdy

1. Ze wzgl. na materię wartości:

• duchowe i materialne

2. ze wzgl. na powszechność odczuwania

• uniwersalne lub jednostkowe, czyli: odnoszące się do danej kultury, społeczności, grupy, jednostki

3. ze wzgl. na czas:

• tj. historyczne i aktualne

4. ze wzgl. na trwałość:

• trwałe i chwilowe

5. ze wzgl. na sferę zaangażowania:

• uczuciowe i intelektualne

6. ze wzgl. na ogólną ocenę:

• tj. pozytywne i negatywne (antywartości)

Znaczenie wartości w teorii i praktyce kształcenia

• wartości są kategorią edukacji i nauk o niej

• wartości są źródłem inspiracji i dyrektyw

• zmuszają do dokonywania wyborów

• proces kształcenia ma kreować sytuacje aksjologiczne, w których uczeń poznaje, zrozumie i przyjmie lub odrzuci daną wartość

Cele kształcenia

Plan wykładu

1. Pojęcie celu

2. Funkcje celów kształcenia

3. Cele kształcenia ogólnego

4. Taksonomia celów kształcenia

5. Operacjonalizacja celów

6. Znaczenie świadomości celów kształcenia

• Cel: to, do czego się zmierza, dąży, to co się chce osiągnąć; (Słownik języka polskiego red. M. Szymczak)

• cele kształcenia i wychowania: najogólniejsza wizja pożądanych właściwości fizycznych, umysłowych, społecznych, kulturowych, duchowych jednostki, które chce się osiągnąć poprzez tworzenie i stymulowanie odpowiednich warunków rozwoju. (Encyklopedia Pedagogiczna red. W. Pomykało)

• cele kształcenia to świadomie założone stany lub zdarzenia (efekty), które chcemy osiągnąć w procesie dydaktyczno - wychowawczym. Są to sensowne, świadome, z góry oczekiwane, planowane, a zarazem w miarę konkretne efekty systemu edukacji szkolnej. Są projekcją przyszłości. (wg K Denka)

Funkcje celów:

• są punktem odniesienia

• znaczenie regulacyjne

• funkcja organizująca

• wzmacniająca i demaskująca

• nadają sens przekazywanej wiedzy

• funkcja koordynująca, integrująca i mobilizująca

• są prospektywne

• zapewniają trwanie wartości

Cele kształcenia wg Cz. Kupisiewicza

CEL GŁÓWNY: optymalny rozwój intelektualny

CELE PODRZĘDNE:

• Zaznajomienie uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy

• rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów

• kształtowanie społecznie akceptowanego systemu wartości

• wdrażanie uczniów do samokształcenia

• zaznajomienie uczniów z ogólnymi podstawami produkcji i organizacji pracy

Taksonomia celów kształcenia:

POJĘCIE: z j. greckiego: taksis - układ, porządek,

nomo - prawo

W dydaktyce TAKSONOMIA: to hierarchiczne uporządkowanie celów edukacyjnych charakteryzujące się zwięzłością i jednoznacznością haseł; powiązanie poszczególnych kategorii z czynnościami uczenia się.

Taksonomia jest narzędziem operacjonalizacji celów kształcenia

Operacjonalizacja celów kształcenia

Pojęcie: polega na przekształcaniu ich postaci ogólnej i nadawaniu im kształtu sprecyzowanego, uszczegółowionego, konkretnego

Cel operacyjny (szczegółowy) - to opis zachowania, jakie ma przejawić uczący się po zakończeniu nauki.

Cechy celu operacyjnego:

• odpowiedniość

• jednoznaczność

• wykonalność

• logiczność

• obserwowalność

• mierzalność

Struktura celu operacyjnego:

• zachowanie końcowe

• warunki przejawiania zachowania końcowego

• standardy osiągania zachowania końcowego

Przykład:

CEL OGÓLNY:

• uczeń przejawia pozytywną postawę wobec zwierząt

CELE SZCZEGÓŁOWE:

• uczeń ma wiedzę o zwierzętach

• uczeń interesuje się zoologią

• uczeń jest wrażliwy na cierpienie zwierząt

• uczeń potrafi odpowiedzialnie zaopiekować się zwierzęciem w domu

• uczeń ma nawyk pomagania zwierzętom

• uczeń angażuje się w działania na rzecz obrony praw zwierząt

Etapy operacjonalizacji celów kształcenia

wg B. Niemierko

1. Analiza znaczenia celu ogólnego

2. luźne zapisy

3. selekcja i klasyfikacja luźnych zapisów

4. określenie warunków wykonywania czynności, zw. sytuacją odniesienia

5. określenia wymagań co do biegłości wykonywania czynności tj. Standardy

6. zredagowanie celów operacyjnych

7. Świadomość: kieruje czynnościami człowieka, głównie dzięki temu, że jest subiektywnym obrazem świata i samego siebie

8. świadomość celu:

- wpływ informacji na to, na ile dany cel jest

ważny dla jednostki

- czy cel jest własny czy narzucony

- jaki związek celu z zainteresowaniami jednostki

• w procesie uświadamiania uczniom celu kształcenia ważne jest jednoznaczne, zrozumiałe przekazanie sformułować celu

• świadomość celu to obraz rzeczywistości pożądanej

Literatura:

1. F. Bereźnicki, Dydaktyka kształcenia ogólnego, Kraków 2004

2. Cz. Kupisiewicz, Dydaktyka ogólna, Warszawa 2000

3. B. Niemierko, Między oceną szkolną a dydaktyką. Bliżej dydaktyki, Warszawa 1997

Proces kształcenia ogólnego

Plan wykładu:

1. Geneza nowoczesnego modelu kształcenia

2. Cechy procesu kształcenia

3. proces kształcenia - integracja procesów nauczania i uczenia się

4. Podstawy psychologiczne procesu kształcenia

5. Wychowawcza funkcja kształcenia

Geneza procesu kształcenia

• Dydaktyka herbartowska

- model tradycyjny;

- formalne stopnie nauczania

• Dydaktyka deweyowska

- model progresywistyczny;

- stopnie formalne uczenia się

• Model współczesny kształcenia

- model tradycyjny + model progresywistyczny;

- ogniwa procesu kształcenia

Cechy procesu kształcenia:

• jedność procesów uczenia się i nauczania

• jedność oddziaływań dydaktycznych i wychowawczych

• wszechstronność

• indywidualizowanie

• elastyczność metodyczna i organizacyjna

Integracja procesu nauczania i uczenia się:

• Dydaktyka tradycyjna - skupienie się na procesie nauczania

• Dydaktyka progresywistyczna - skupienie się na procesie uczenia się

• Proces kształcenia współczesny - integracja obu procesów

WSPÓŁCZESNA DYDAKTYKA:

• NAUCZYCIEL

- rola kierownicza, wspierająca, wyzwalająca aktywność i samodzielność uczniów w myśleniu i działaniu

- instrumentem nauczyciela są: wiedza, metody, formy i środki w procesie nauczania - uczenia się

• UCZEŃ

- Sterowany przez nauczyciela winien przejawiać postawę aktywną, twórczą i operatywną

Cechy procesu nauczania uczenia się:

• składa się z czynności nauczania - uczenia się

• uczenie się jest ściśle sprzężone z nauczaniem

• proces nauczania - uczenia się jest systematyczny, zamierzony i długotrwały

• zmierza do osiągnięcia wcześniej zaplanowanych rezultatów

Struktura procesu kształcenia:

• nauczyciel

• uczniowie

• treści kształcenia

• środowisko dydaktyczne

Podstawy psychologiczne procesu kształcenia:

1. Poznanie bezpośrednie

- za pomocą zmysłów, w drodze samodzielnego dochodzenia i rozwiązywania problemów; przez obserwację, doświadczenia i czynności praktyczne.

Poznanie pośrednie

- korzystanie z gotowych informacji, człowiek przyswaja je za pomocą słowa mówionego lub drukowanego.

WAŻNE: nawzajem się przeplatają i uzupełniają

2. Czynniki wpływające na proces uczenia się:

• właściwości ucznia:

• Inteligencja

• zdolności specjalne

• zainteresowania

• nastawienia

• poziom aspiracji

• motywy uczenia się

• sytuacja uczenia się:

• stan organizmu

• Transfer

• powtórzenia

• wzmocnienia

• informacja o wynikach

• aktywność

. 3. Konieczność uwzględniania w procesie kształcenia każdego z wymienionych źródeł poznania:

• obserwacji

• myślenia

• praktyki

Wychowawcza funkcja celów kształcenia:

Kształcenie i wychowanie powinny stanowić jednolity proces dydaktyczno - wychowawczy, czemu sprzyja:

• skoordynowane oddziaływanie na uczniów

• systematyczne wdrażanie do współpracy

• stałe nawiązywanie w działalności dydaktyczno - wychowawczej do indywidualnych potrzeb, zainteresowań i możliwości ucznia

Ogniwa procesu kształcenia

Plan wykładu:

1. Pojęcie ogniw kształcenia

2. Funkcje ogniw w procesie uczenia się

3. Ogniwa kształcenia wg W. Okonia

4. Ogniwa procesu kształcenia

Ogniwa kształcenia - to momenty procesu kształcenia, które dotyczą zespołów jakościowo podobnych czynności nauczyciela, przy czym tym momentom procesu nauczania powinny towarzyszyć określone momenty procesu uczenia się. (wg W. Okoń

Funkcje ogniw:

• przyciągnięcie uwagi

• poinformowanie

• pobudzenie przypominania materiału

• przedstawienie materiału nauczania

• kierowanie przebiegiem uczenia się

• wywołanie zachowania wykonawczego

• dostarczenie informacji zwrotnej dotyczącej poprawności

• ocena zachowania wykonawczego

• wzmaganie trwałości i transferu wyników uczenia się

Rola ogniw:

• wypełniają lekcję

• zaprojektowane by wspierać i pomagać w procesie uczenia się

• umożliwiają uczniom przejście od tego co wiedzą do osiągnięcia celów końcowych

• czynności nauczania i uczenia się pozostają w określonej relacji

Ogniwa procesu kształcenia:

1. Uświadomienie uczniom celów i zadań kształcenia

• motywacja - siła napędowa uczenia się

• świadomość celu

• wyzwolenie aktywności

2. Poznawanie nowych faktów

• sposoby zapoznawania uczniów z nowym materiałem - rola nauczyciela

• równowaga stosowania różnych źródeł poznania poprzez:

• za pomocą słowa mówionego lub drukowanego

• za pomocą środków poglądowych

• w sposób bezpośredniego zetknięcia się z nowymi rzeczami, zjawiskami, procesami

• Jedno z najważniejszych ogniw procesu nauczania

3. Nabywanie nowych pojęć

• Proces kształtowania i opanowania pojęć przez uczniów

• Etapy:

• zestawienie przez uczniów danej rzeczy z innymi w celu ich wyodrębnienia spośród innych

• wyszukiwanie cech wspólnych

• wyszukiwanie cech różniących

• wytworzenie przez uczniów danego pojęcia

• zastosowanie przez uczniów poznanego pojęcia w nowych sytuacjach poznawczych

4. Poznawanie prawidłowości i systematyzowanie wiedzy

• Poznanie prawidłowości prostych formułowane jest z łańcuchów pojęć

• zestawienie ze sobą kilka prawidłowości prowadzi do wykrycia nowej prawidłowości

• ogromna rola wiedzy, obserwacji i doświadczenia ucznia

• duże znaczenie dla utrwalania wiedzy

5. Przechodzenie od teorii do praktyki

• umiejętność - to zdolność posługiwania się nabytą wiedzą przy wykonywaniu określonych zadań

• Fazy kształtowania się umiejętności:

• uświadomienie sobie przez uczniów nazwy, znaczenia danej umiejętności

• sformułowanie na podstawie posiadanych wiadomości reguł działania

• pokazanie wzoru danej czynności przez nauczyciela

• pierwsze samodzielne czynności uczniów systematyczne i samodzielne ćwiczenie przez ucznia

6. Wykonywanie zadań praktyczno - wytwórczych

• praktyka posiada duże walory poznawcze i wychowawcze

• weryfikacja poznania

• stanowi źródło poznania

• przede wszystkim praktyka służy przekształcaniu rzeczywistości

7. Sprawdzanie i ocena osiągnięć

• rozumiemy przez to:

• badanie aktualnego i wcześniejszego stanu

• konfrontowanie stanu wiedzy z założonym planem i wynikiem końcowym

• wskazanie sposobu usprawnienia działania

• konieczność kontroli i oceny wynika z uzasadnienia:

• społecznego

• psychologicznego - potrzeba orientacji w postępach; potrzeba uznania dla efektów; potrzeba stwierdzenia własnych możliwości

• dydaktycznego - wykrywanie i usuwanie luk; doskonalenie procesu nauczania; wdrażanie do rzetelności i odpowiedzialności

Podsumowanie

• ogniwa procesu kształcenia maja charakter dyrektyw metodycznego postępowania dla nauczyciela

• występują niezależnie od przyjętego przez nauczyciela toku pracy dydaktyczno - wychowawczej

• Pominięcie ogniwa drugiego i trzeciego uniemożliwiłoby prowadzenie jakiejkolwiek działalności dydaktycznej

• pominięcie pozostałych ogniw - nie zlikwidowałoby pracy dydaktycznej, ale obniżyłoby jej wydajność

Zasady kształcenia

Plan wykładu:

1. Różnorodność pojęcia zasady

2. Klasyfikacja zasad kształcenia

3. Zasady kształcenia wg K. Kruszewskiego

Zasady kształcenia (zasady nauczania) wg. W. Okonia

Trzy znaczenia:

• Zasada to twierdzenie oparte na prawie naukowym rządzącym jakimiś procesami.

• Zasada to norma postępowania uznanego za obowiązujące.

• Zasada jest tezą wprowadzoną z jakiejś doktryny.

Zasady nauczania wg B. Nawroczyńskiego

• rozumiał jako „niepełną teorię” z pogranicza praktyki, jako normy wytyczające nauczycielowi metodę pracy dydaktycznej.

Zasady nauczania wg K. Sośnicki

• określił jako najogólniejsze prawidła, których nauczyciel powinien przestrzegać we wszystkich swoich szczegółowych zabiegach dydaktycznych.

Zasady nauczania wg Cz. Kupisiewicz

• normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala nauczycielowi zaznajamiać uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich zainteresowania i zdolności poznawcze oraz wdrażać do samokształcenia.

Zasady kształcenia (nauczania- uczenia się)

• Zasada jest normą dydaktyczną, którą należy się kierować przy organizowaniu i realizacji procesu nauczania- uczenia się.

• określane są jako ogólne normy postępowania dydaktycznego nauczycieli i uczniów, których przestrzeganie umożliwia skuteczną realizację celów kształcenia.

Klasyfikacja zasad kształcenia

1. Wg W. Okoń

• zasada systemowości

• zasada poglądowości

• zasada samodzielności

• zasada związku teorii z praktyką

• zasada efektywności

• zasada przystępności

• zasada indywidualizacji i uspołeczniania

Wg Cz. Kupisiewicza

• zasada poglądowości

• zasada przystępności w nauczaniu

• zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów

• zasada systematyczności

• zasada trwałości wiedzy uczniów

• zasada operatywności wiedzy uczniów

• zasada wiązania teorii z praktyką

. Wg J Półturzyckiego

• zasada poglądowości

• zasada przystępności

• zasada systematyczności

• zasada świadomego i aktywnego uczestnictwa uczniów

• zasada kształtowania umiejętności uczenia się

• zasada łączenia teorii z praktyką

• zasada indywidualizacji i zespołowości

• zasada trwałości wiedzy

• zasada ustawiczności kształcenia

. Wg Bereźnicki (integrujące)

• Zasada świadomej aktywności uczniów

• zasada poglądowości

• zasada przystępności

• zasada systematyczności

• zasada łączenia teorii z praktyką

• zasada trwałości wiedzy i umiejętności

• zasada indywidualizacji i zespołowości

. Wg K. Kruszewski

• Zasady dotyczące materiału nauczania

• zasady dotyczące motywacji

• zasady dotyczące pracy uczniów

• zasady dotyczące zharmonizowania systemów pedagogicznych

• zasady dotyczące stosunków społecznych w klasie

• zasady dotyczące czynności nauczania

• zasady dotyczące warunków zewnętrznych

1. Zasada świadomego udziału uczniów w procesie kształcenia wiąże się z uwzględnieniem 3 czynników:

- świadomego stosunku uczniów do celów uczenia się;

- świadomego i aktywnego udziału uczniów w nabywaniu wiadomości i umiejętności;

- świadomej i aktywnej autokontroli i samooceny osiąganych efektów uczenia się.

Działalność nauczyciel wg zasady świadomej aktywności uczniów

• odwoływanie do doświadczeń, potrzeb i zainteresowań uczniów

• wywołanie pozytywnej motywacji

• zachęcanie do wysiłku

• stosowanie odpowiednich metod kształcenia

• systematyczne uświadamianie uczniom ich postępów

2. Zasada poglądowości:

- poglądowość to naukowe poznanie rzeczywistości poprzez aktywne spostrzeganie

-wielozmysłowy kontakt ucznia z poznawaną rzeczywistością

- bezpośrednie poznanie rzeczy, zjawisk i procesów lub pośrednie w postaci środków dydaktycznych

Poglądowość w dwojakiej postaci:

• Ilustratywna - polega na samym pokazywaniu uczniom rzeczy, ich modeli lub rysunkowych przedstawień (bierność uczniów)

Operatywna - uczniowie zamiast oglądać rzeczy, modele, eksperymenty, itp. sami je wykonują, sami gromadzą niezbędne zbiory, prowadzą obserwacje, itp.\

3. Zasada przystępności:

- Oznacza dostosowanie materiału nauczania, metod kształcenia i środków dydaktycznych do poziomu rozwoju i możliwości psychofizycznych uczniów

- Uczniowie opanowują wiadomości i umiejętności przy wysiłku dostosowanym do ich możliwości

- inaczej zw. Zasada stopniowania trudności

Reguły postępowania dla nauczyciela

• Realizację treści rozpoczynać od tego, co jest uczniom znane, bliskie do tego co jest nieznane, dalekie;

• Przechodzić w procesie kształcenia od tego, co jest dla uczniów łatwiejsze, do tego, co trudniejsze;

• W procesie nauczania- uczenia się uwzględniać różnice w tempie pracy i stopniu zaawansowania poszczególnych uczniów;

• W procesie kształcenia należy brać pod uwagę poziom całej klasy i nie przeciążać uczniów nadmiarem zadań.

4. Zasada systematyczności:

- proces nauczania - uczenia się realizowany jest w ściśle logicznym porządku

- odnosi się do pracy nauczyciela i uczniów

- zakłada porządkowanie wiedzy

Reguły dla nauczyciela:

• Treści kształcenia należy realizować we właściwej kolejności, zgodnie z logiką przedmiotu;

• Stale nawiązywać do materiału opanowanego w celu zintegrowania wiedzy w świadomości uczniów;

• Podkreślać zagadnienia główne i istotne;

• Należy dążyć do usystematyzowania materiału nauczania przez respektowanie związków rzeczowych i logicznych oraz odpowiednią ich hierarchizację;

• Należy umożliwić uczniom poznanie struktury omawianego zagadnienia

• Należy przechodzić do opracowania nowego materiału po gruntownym przyswojeniu poprzedniego materiału;

• Należy systematyzować i uogólniać wiadomości, głównie zaś przy końcu tematu i na końcu działu programu nauczania;

• Należy wdrażać uczniów do pracy samodzielnej oraz stwarzać im możliwości wykonywania zadań wymagających dłuższego i systematycznego wysiłku.

5. Zasada łączenia teorii z praktyką:

• wyrabia u uczniów przekonanie o użyteczności zdobywanej wiedzy

• odwołanie do praktyki czyni wiedze teoretyczną bardziej trwałą i zrozumiałą

• sprzyja samodzielności uczniów

• przygotowuje ich do przekształcania rzeczywistości

Reguły dla nauczyciela:

• Działania praktyczne uczniów powinny być poprzedzone przekazaniem im określonej porcji wiadomości;

• Reguły, zasady, definicje i prawa leżące u podstaw uczniowskich działań powinny być produktem własnej aktywności uczniów;

• Działania uczniów powinny rozszerzać ich zakres wiedzy;

• Operacje praktyczne uczniów powinny być kształcące;

• Powiązanie działań uczniów z efektywnym przekształcaniem rzeczywistości powinno mieć miejsce wszędzie tam, gdzie istnieją ku temu warunki.

• Zasada trwałości wiedzy i umiejętności

• trwałość wiedzy wynika z respektowania wszystkich zasad kształcenia

• posługiwanie się wiedzą dla celów szkolnych i pozaszkolnych

Reguły realizacji zasady trwałości:

• Należy odpowiednio ukierunkować zainteresowania uczniów do nowego materiału

• Zapewnić każdemu uczniowi aktywny udział;

• Ćwiczenia mające na celu utrwalenie przerobionego materiału należy stosować po sprawdzeniu, czy wszyscy uczniowie dobrze go zrozumieli;

• Należy stosować systematyczną kontrolę wyników nauczania i oceny pracy ucznia

• Częstotliwość powtórzeń powinna być największa bezpośrednio po zaznajomieniu uczniów z nowym materiałem, powinna stopniowo maleć, ale nie zanikać całkowicie;

• Przekazywanie informacji należy łączyć w układy logiczne, a uczniów trzeba wdrażać do naukowej weryfikacji praw, zasad, reguł;

• . Zasada indywidualizacji i zespołowości

• uwzględnione są indywidualne możliwości każdego ucznia, ale także współpraca i współdziałanie wszystkich uczniów w klasie

• Zasada ta postuluje konieczność zachowania indywidualnego podejścia do ucznia w warunkach pracy zespołowej

Reguły dla nauczyciela:

• powinność pracy z całą klasa oraz indywidualnie z uczniami

• brak indywidualizacji hamuje rozwój uczniów

• zróżnicowanie treści kształcenia oraz tempa uczenia się

• wprowadzanie przedmiotów fakultatywnych

• prowadzenie zajęć pozalekcyjnych

• stosowanie wcześniejszych promocji

• tworzenie równoległych ciągów klas

• stosowanie nauczania grupowego, problemowego

Formy organizacyjne procesu kształcenia

Plan wykładu:

1. Podział form organizacyjnych

2. System klasowo - lekcyjny

3. Lekcja - podstawowa forma kształcenia

4. Struktura lekcji

5. Typy lekcji i ich charakterystyka

Podział form organizacyjnych kształcenia

SZKOLNE

1. LEKCYJNE:

• zajęcia edukacyjne

• zajęcia klasowo - lekcyjne

• zajęcia w klasach - pracowniach

2. POZALEKCYJNE

• zajęcia wyrównawcze

• koła zainteresowań

• zajęcia świetlicowe

POZASZKOLNE

1. praca domowa

2. wycieczka

3. zajęcia w domach kultury, klubach

System klasowo - lekcyjny

• wszyscy uczniowie podzieleni na grupy tworząc klasy

• klasę tworzy grupa uczniów rówieśników, o zbliżonym zasobie wiedzy, etapie rozwoju umysłowego

• lekcja podstawowa forma nauczania - uczenia się

• jest ekonomiczny

• wielokrotne próby modernizacji systemu

• wg Okonia: Lekcja: dominująca forma pracy nauczyciela z uczniami; istotą jest proces nauczania - uczenia się jako ograniczona w czasie i uporządkowana całość kolejnych czynności nauczycieli i uczniów, ukierunkowanych na osiągnięcie celów

• wg Cz. Kupisiewicza: podstawowa jednostka zinstytucjonalizowanej formy organizacyjnej procesu nauczania - uczenia się, określa ona nie tylko czas pracy nad tematami, na które podzielony jest materiał programowy, lecz wpływa także na tok kształcenia

• wg J. Półturzycki: to swoisty akt nauczania i uczenia się, który stanowi całą i zamkniętą właściwie zbudowana i celową uwieńczoną określonym i pożądanym wynikiem kształcąco - wychowawczym.

Struktura lekcji

. Wg K. Sośnicki:

• lekcja to sposób organizowania procesu nauczania uczenia się wyrażający się w zachowaniu określonego układu składowych elementów tego procesu zw. ogniwami lekcji.

Lekcja składa się z 3 części:

• część powtarzająca

• część postępująca

• część zbierająca

. Wg Cz. Kupisiewicz

Struktura lekcji jako plan:

• Czynności przygotowawcze

• czynności podstawowe

• czynności końcowe

. Lekcja jako sytuacja dydaktyczna

• sytuacja dydaktyczna to fragment lekcji obejmuje wykonanie przez uczniów zadania i jego kontrola

• Wyróżnia się 5 głównych sytuacji dydaktycznych

• odtwórcza

• zapamiętywania

• umiejętnościowe

• twórcze

wartościowania

Typy lekcji - charakterystyka

1. Tok lekcji podającej - ogniwa nauczania

1. Część przygotowawcza:

• wstępna organizacja i przygotowanie lekcji

• sprawdzenie pracy domowej

• powtórzenie materiału

2. Część podstawowa

• podanie nowych treści

• zrozumienie

• opracowanie i zebranie

3. Część końcowa

• powtórzenie i utrwalenie

• omówienie zadania domowego

• wykorzystanie i wzbogacenie poznanych zagadnień

1. Lekcja utrwalająca:

• część wstępna

• powtórzenie wiadomości wg określonego planu

• uzupełnienie luk przez nauczyciela, analiza i ocena wiadomości uczniów

• zadanie pracy domowej

b) Lekcja sprawdzająca:

• dotyczy kontroli opanowania przez uczniów wiadomości oraz umiejętności i nawyków

• sposób kontroli: odpytywanie ustne, pisemne, praktyczne, testy itp.

Tok lekcji problemowej

1. Część przygotowawcza:

• wstępna organizacja i przystąpienie do lekcji

• sprawdzanie pracy domowej

• powtórzenie materiału i nawiązanie do nowego

2. Część podstawowa

• zetknięcie uczniów z trudnością, jej odczucie i uświadomienie

• określenie trudności i sformułowanie problemów, pytań

• ustalenie pomysłu rozwiązania

• wykonanie zadań, realizacja pomysłów, weryfikacja hipotez

3. Część końcowa

• usystematyzowanie, powtórzenie i utrwalenie materiału

• omówienie zadania domowego

• zastosowanie, wykorzystanie i wzbogacenie poznanych zagadnień

Tok lekcji ćwiczeniowej

1. Część przygotowawcza:

• czynności porządkowo - organizacyjne

• sprawdzenie zadania domowego

• nawiązanie do przerobionego materiału

2. Część podstawowa:

• podanie tematu i uświadomienie uczniom celu i zadania lekcji

• omówienie zasad i reguł będących podstawą umiejętności

• wzorcowy pokaz danej z objaśnieniem

• próbne wykonanie czynności przez uczniów pod kontrola nauczyciela

• systematyczne ćwiczenia wdrażające

• ocena opanowania ćwiczeń

3. Część końcowa:

• podsumowanie wyników badań

• zadanie pracy domowej

Tok lekcji eksponującej

1. Część wstępna:

• przygotowanie klasy do pracy na lekcji

• poznanie i zrozumienie wiadomości o eksponowanym dziele, utworze

II. Część właściwa:

• eksponowanie dzieła, utworu z wykorzystaniem środków technicznych

• analiza i pogłębienie zrozumienia dzieła

• różne formy wyrażania indywidualnych przeżyć dzieła

III. Część końcowa:

• podsumowanie lekcji

Formy organizacyjne pracy uczniów

Plan wykładu:

1. Praca jednostkowa, grupowa, zbiorowa

2. Nauka domowa uczniów

3. Dydaktyczne zajęcia pozalekcyjne

4. Wycieczki szkolne

1. Praca jednostkowa

• uczniowie niezależnie od siebie realizują określone zadania dydaktyczne, korzystając z pomocy nauczyciela

• umożliwia indywidualizację uczenia się

• cel: zmuszenie wszystkich uczniów do samodzielnego wysiłku intelektualnego w procesie rozwiązywania problemu

Praca zbiorowa

• tzw. Praca równym frontem, obejmuje swoim zasięgiem równocześnie wszystkich uczniów w klasie

• konsekwencją pracy zbiorowej powinna być praca jednostkowa i na odwrót

• konieczność indywidualnego podejścia do ucznia w warunkach pracy zbiorowej

Praca grupowa

• ogromne walory dydaktyczne i wychowawcze

• funkcje pracy grupowej: motywacyjna, aktywizująca, kontrola społeczna

• formy pracy grupowej: charakter jednolity, zróżnicowany

• podstawowa metoda pracy grupowej : dyskusja

• podsumowanie pracy grupowej: ocena indywidualna

Nauka domowa - pojecie

• wg K. Lech: to zamierzona kontynuacja, uzupełnienie, pogłębienie pracy w szkole, posługiwanie się wiedzą zdobytą na lekcji w nowych sytuacjach

• wg W. Okoń: to uzupełnienie i ciąg dalszy pracy lekcyjnej, umożliwia pogłębianie i utrwalanie wiedzy a przede wszystkim wdrożenie go do samodzielności w myśleniu i posługiwania się wiedzą

Funkcje pracy domowej

• samodzielne opanowanie określonych wiadomości

• utrwalenie lub rozszerzenie materiału z lekcji

• zebranie pomocy naukowych

• kształcenie umiejętności i nawyków

• rozwijanie samodzielności myślenia i działania

• rozwijanie i budzenie nowych zainteresowań

• rozwijanie inicjatywy, pomysłowości, zdolności twórczych

• rozwijanie i wdrażanie do samokształcenia

Uwarunkowania nauki domowej:

• gdy łączy się ściśle z praca lekcyjną

• gdy jest właściwie zadana

• gdy stosuje się odpowiednie rodzaje zadań

• gdy nie przeciąża się nadmierną liczba zadań

• gdy nie przekracza się możliwości ucznia

• gdy jest samodzielnie wykonana

• gdy systematycznie się ja kontroluje i ocenia

Rodzaje zadań domowych

• kryterium: cel nauki domowej:

• opanowywanie nowego materiału

• utrwalenie materiału przyswojonego

• kształtowanie umiejętności i nawyków

• rozwijanie samodzielności i twórczości uczniów

• kryterium: ze wzgl. na zachodzące relacje między lekcją a nauką domową:

• prace polekcyjne

• prace uzupełniające

• prace przedlekcyjne

Sposoby zadawania pracy domowej:

Formy:

• wyprowadzenie tematu pracy domowej + instrukcja

• wdrażanie uczniów do pracy domowej poprzez ćwiczenia próbne pod okiem nauczyciela

Sposoby różnicowania zadań domowych:

• przydzielenie zróżnicowanych zadań domowych

• wykonywanie zadań dodatkowych dla chętnych

• przydzielenie zadań do wyboru

• uwzględnianie zadań proponowanych przez uczniów

Czynności dydaktyczne zadawania prac domowych:

• stworzenie sytuacji motywacyjnej

• określenie i wyjaśnienie tematu, rodzaju pracy, treści zadania

• podanie celu wykonania zadania

• udzielenie instrukcji

• wykazanie środków potrzebnych do wykonania zadania domowego

• udzielenie odpowiedzi na pytania ukazanie sposobu samokontroli pracy własnej

Sprawdzanie i ocena pracy domowej:

• systematyczność

• wartość kontroli: wykrycie i usunięcie braków w wiadomościach

• sposoby:

• powtórzenie materiału ustne z poprzedniej lekcji

• kontrola prac pisemnych: wszystkich lub wyrywkowa

• zbieranie zeszytów uczniów

• ocenianie to nie ocena ndst. za brak pracy domowej

Obciążenie nauką domową:

Przyczyny:

• tkwiące w złej pracy szkoły:

• nadmiar zadań domowych

• błędy w zadawaniu pracy domowej

• brak koordynacji w zadawaniu

• brak indywidualizacji zadań

• wady tygodniowego rozkładu lekcji

• metodyczne wady lekcji

niesystematyczna kontrola

• tkwiące w uczniach:

• słabe uzdolnienia

• braki w wiadomościach

• niezrozumienie lekcji

• nieznajomość podstawowych zasad pracy umysłowej

• nadmiar zajęć pozaszkolnych

• tkwiące w środowisku rodzinnym:

• brak kontroli nauki ucznia

• brak współpracy rodziców ze szkołą

• niesprzyjająca nauce atmosfera rodzinna

Dydaktyczne zajęcia pozalekcyjne

Cele:

• rozwijanie zainteresowań w różnych dziedzinach nauki, techniki, sztuki, sportu

• wyrabianie umiejętności i nawyków

• stosowanie wiedzy w praktyce

• rozwijanie talentów i uzdolnień

• rozwijanie aktywności i samodzielności

• rozwijanie chęci i umiejętności życia w szkole

Rodzaje zajęć pozalekcyjnych:

• praca masowa - imprezy i rozrywki zbiorowe

• koła zainteresowań

• koła przedmiotowe

Wycieczki szkolne

• szczególna forma kształcenia, polegająca na bezpośrednim kontakcie z daną rzeczywistością

• posiada walory poznawcze i wychowawcze

• może być organizowana przed w trakcie lub po opracowaniu danego materiału

• musi posiadać cel i plan

• podstawowe metody: obserwacja, wywiad

---