WYKŁAD I
Socjologia - nauka o społeczeństwie
Wg. Sztompki - „nowa nauka na stary temat”
Socjologia jako dyscyplina NAUKOWA powstała w II połowie XIX w.
Wywodzi się z myśli pozytywistycznej i tradycji francuskiego Oświecenia
Za założyciela można uznać Auguste Comte'a - on jako pierwszy użył nazwy socjologia - 1838
PRZEDNAUKOWE POCZĄTKI DYSCYPLINY
Już w starożytnej Grecji - Arystotelesowska teoria człowieka jako zoon politikon - zwierzęcia politycznego. Stwierdzenie, że człowiek o tyle jest człowiekiem, o ile żyje w społeczeństwie (przedsocjologiczna wiedza o społeczeństwie)
Przed socjologią jako nauką wiedza o społeczeństwie sprowadzała się do jej istnienia w ramach 3 głównych dziedzin:
Wiedzy potocznej (intuicyjnej, nieusystematyzowanej)
Sztuki (literatury, sztuk pięknych)
Filozofii - utopie filozoficzne:
Platon - „Państwo”
Tomasz z Akwinu (wg. mnie tu powinien być raczej Augustyn „De civitate Dei”, ale nie było mnie na tym wykładzie)
Tomasz Morus - „Utopia”
CHARAKTERYSTYKA SOCJOLOGII JAKO DZIEDZINY NAUKOWEJ
Socjologia jest nauką pozytywną:
Wychodzi od faktów
Prezentuje postawę empiryczną
Przedzałożenia wykazują ideologizację
Kumulatywną:
Gromadzi fakty i teorie
Nie odrzuca poprzednich wyników
W jej ramach funkcjonuje wiele teorii/ paradygmatów
Z czasem następuje rozszerzanie teorii, przenoszenie ich na inne (nowe) fakty
Teoria socjologiczna - zespół założeń, pojęć, twierdzeń o rzeczywistości społecznej
Paradygmat - szersza postawa poznawcza zawierająca wiele teorii, ogólny horyzont. Termin wprowadzony przez T. Kuhna. Paradygmat decyduje o tym, jakie pojęcia stawiamy (wikipedia - paradygmat to zbiór pojęć i teorii tworzących podstawy danej nauki)
Nomotetyczną - zorientowaną dedukcyjnie, na poszukiwanie praw i regularności, generalizującą. [w przeciwieństwie do idiograficznej (np. etnografii) - zorientowanej opisowo, indukcyjno - analitycznie.
PARADYGMATY SOCJOLOGICZNE
MAKROSOCJOLOGICZNE (analizy ilościowe):
Paradygmat materialistyczno - krytyczny
Praca jest podstawą
Krytyka społeczeństwa
Paradygmat systemowy
Analiza porządku społecznego, struktury społecznej
Pojęcia: struktura, funkcja, system
MIKROSOCJOLOGICZNE (analizy jakościowe - obserwacja uczestnicząca, wywiad):
Paradygmat zorientowany na działanie społeczne
Preferowany przez współczesnych badaczy
Weber, Simmel, Garfinkel, Borowik
OSOBLIWOŚĆ SOCJOLOGII NA TLE INNYCH NAUK SPOŁECZNYCH
Wyniki badań społecznych stają się częścią rzeczywistości społecznej
Socjolog ciągle musi wybierać między metodami ścisłymi a ogólnymi
Konflikt między standaryzacją a humanizacją metod
Socjolog bardziej niż inni uczeni wykorzystuje swoje doświadczenie życiowe
Nowe dziedziny:
Tanatosocjologia
Socjologia konsumpcji
Socjologia wizualna
PO CO SOCJOLOGIA?
Według Mills'a - „socjologiczna wyobraźnia” jest celem socjologii. Jest to zdolność rozumienia historii i biografii i relacji między nimi
Pozwala zrozumieć, że zjawiska społeczne są efektem działania podmiotów społecznych - jednostek i zbiorowości
Pomaga zwalczać fatalizm i determinizm
Uświadamia ukryte determinanty naszych wyborów - pada mit absolutnej wolności
SOCJOLOGIA JAKO NAUKA AKADEMICKA
Główne ośrodki:
Francja - tam pierwsza katedra socjologii (1892 - Durkheim)
Niemcy - jako dziedzina akademicka - 1919 - Max Weber
USA
W Wielkiej Brytanii dopiero po II Wojnie Światowej
W Polsce - 1920 r. - Florian Znaniecki (inni ważni - Stefan Czarnowski, Zygmunt Bauman, Piotr Sztompka)
WYKŁAD II
AUGUSTE COMTE (1798-1857)
Po Rewolucji Francuskiej
Ówcześni filozofowie rozwijali utopijne koncepcje społeczeństwa. Pojawiło się pragnienie zaprowadzenia ładu, harmonii.
Pojawiło się pytanie o rolę religii
Dzieło Comte'a „Kurs filozofii pozytywnej” - synteza całej wiedzy dostępnej ówczesnym intelektualistom.
Chciał za pomocą mechanizmów nauk przyrodniczych badać społeczeństwo - fizyka społeczna (1838 - wprowadzenie nazwy socjologia)
Socjologia wg. Comte'a:
Powinna zawierać wiedzę pozytywną (dotyczyć zjawisk obserwowalnych)
stosować eksperyment, obserwację
Jej celem jest przewidywanie zdarzeń społecznych
Jest ukoronowaniem ludzkiej myśli
Ma cechy ewolucjonistyczne
Prawo trzech etapów (dot. rozwoju myśli ludzkiej):
Stadium teologiczne - animizm (wiara w duszę), wiedza o świecie odnosi się do nadprzyrodzonych czynników
Stadium metafizyczne - największą rolę pełnią filozofowie; racjonalizm, wiedza o świecie wynika z szeregu abstrakcyjnych pojęć; tworzenie systemów filozoficznych
Stadium pozytywne - formułowanie twierdzeń w oparciu o fakty; empiryzm; nowożytna wiedza przyrodnicza (od Galileusza, Kopernika, Newtona); doświadczenie ważniejsze niż czysto rozumowe spekulacje
Nauki uszeregował hierarchicznie, według kryteriów ogólności, złożoności przedmiotu i doniosłości praktycznej - socjologia zajmowała najwyższe miejsce; poprzedzała ją biologia (stąd metaforyka Comte'a - społeczeństwo jako organizm)
Socjolog, podobnie jak biolog, bada całościowe procesy. Społeczeństwa, podobnie jak organizmu nie da się rozłożyć na mniejsze jednostki
Statyka społeczna - zajmuje się badaniem porządku społecznego, czyli wzajemnymi związkami między różnymi częściami społecznego organizmu. Badana pod względem trzech aspektów: jednostki, rodziny i społeczeństwa. W badaniu jednostki skupia się na cechach człowieka, które wpływają na charakter całego społeczeństwa. Człowiek "szybko się nudzi", emocje przeważają nad intelektem, ma silnie wykształcone uczucia egoizmu, ład moralny uzależniony od osobistych instynktów, a interes powszechny jest rezultatem tego, co mają ze sobą wspólnego interesy poszczególnych jednostek. Trzy formy elementarne samorzutnego zrzeszania się ludzi:
rodzina, która jest podstawową jednostką społeczeństwa, na jej podstawie powstają inne zrzeszenia, jest najtrwalszym elementem społeczeństwa i najbardziej niezawodnym oparciem dla jego rekonstrukcji po okresie rewolucyjnego nieładu. Innym czynnikiem tej formy zrzeszania się ludzi jest podział pracy, który pozwala na rozwój ludzkich uzdolnień i uczuć moralnych.
rząd (władza), który wprowadza pierwiastek przymusu w celu zagwarantowania współpracy.
kościół i wiara- czynniki dające społeczeństwu równowagę i spójność. Wiara jest religią Ludzkości, która nie opiera się na tradycyjnych wyobrażeniach, i której nie należy kojarzyć z żadnymi bytami nadprzyrodzonymi.
Dynamika społeczna - dziedziną opisującą zmiany dokonujące się w społeczeństwie, zjawiska i ich funkcje
Ewolucjonizm:
Społeczeństwo kształtuje się od monarchii do republiki
Religie są zastępowane przez naukę (najlepiej socjologię)
ALEXIS DE TOCQUEVILLE (1815-1859)
Myśliciel polityczny, poniekąd założyciel socjologii historycznej i politycznej
Prace:
„O demokracji w Ameryce” - obserwacje z trzyletniej podróży
„Dawny ustrój i rewolucja” - o francuskiej monarchii
Socjolog nowoczesności, historiozof, ewolucjonista
Dzieje ludzkości są według niego dążeniem do równości, egalitaryzmu
Despotyzm może się pojawić, gdy jednostki uciekają w prywatność, znika sfera prywatna, co jest skutkiem egalitaryzmu
Lekarstwem na to ma być wolność polityczna
Religia w USA ma pozytywny aspekt, jest bowiem wpleciona we wszystkie sfery, „tworzy” społeczeństwo
GŁÓWNE NURTY SOCJOLOGICZNE
Pozytywizm - Comte
Ewolucjonizm:
Comte
H. Spencer (1820-1903):
Społeczeństwo jako organizm
Społeczeństwo militarne vs. Industrialne - jedno ewolucyjnie przechodzi w drugie
E. Tylor:
Poszukiwanie wspólnego metafizycznego podłoża społeczeństw
Ewolucja od animizmu do monoteizmu
Frazer
Psychologizm
Vilfredo Pareto (1848-1923) - koncepcja „krążenia elit”
Psychologizm wyjaśnia konstrukcje społeczeństw wychodząc od rozumienia jednostki
Materializm - Marks
Socjologizm
Durkheim
Francuska szkoła socjologiczna, przełom XIX/XX w.
„bardziej oświeceni, złagodzeni pozytywiści”
Wybitni etnologowie - Durkheim, Levy-Bruhl, Dúmezil - starali się dotrzeć do mało złożonych społeczeństw
Socjologia humanistyczna
Georg Simmel, Max Weber, Ferdinand Tönnies
Przewrót antypozytywistyczny
Funkcjonalizm
Antropologiczny - Bronisław Malinowski
Strukturalny - Talcott Parsons
Teoria systemów - Niklas Luhmann
Pragmatyzm
G. H. Mead
Symboliczny interakcjonizm - Erving Goffman, H. Blumer
OŚRODKI BADAŃ SOCJOLOGICZNYCH
Rosja
Aktywne środowisko socjologiczne
Sensowne ustawienie zasad życia społecznego
Pierwsze badania empiryczne
Po Rewolucji Październikowej wielu badaczy wyemigrowało
Pitirim Sorokin
Anglia
Refleksja gospodarczo - socjalna
Wielka tradycja etnologii (Morgan, Tylor, Frazer)
USA
Rozkwit socjologii w okresie międzywojennym
1935 - pierwszy instytut badań opinii publicznej - Instytut Gallupa
Parsons
Nurt psychostrukturalizmu - Margaret Mead
WYKŁAD 27.III.2007
DURKHEIM (1856 - 1917)
Według tradycji europejskiej był ojcem założycielem socjologii
Powiązany z pozytywizmem, na początku był kontynuatorem myśli Comte'a
Był zlaicyzowanym, można nawet powiedzieć, że antyreligijnym Żydem
Pracował w Katedrze Pedagogiki (od 1913 - Pedagogiki i Socjologii) na Sorbonie
Wraz ze współpracownikami wydawał „Roczniki Socjologiczne”
Współpracownicy: Momss (?), Maurice Halbwachs, Gennep (?), Lucien Lévy-Bruhl
Dzieła:
„O podziale pracy społecznej”
Zasady metody socjologicznej”
1897 - „Samobójstwo”
1912 - „Elementarne formy życia religijnego”
Był bardzo znany, ale po jego śmierci szkoła upadła, a punkt ciężkości przeniósł się do USA (zwłaszcza po II Wojnie Światowej)
1. POZYTYWIZM
Wiedza powstaje jako efekt eksperymentów, obserwacji - empiryzm
Odrzucenie naturalizmu - kierunku w socjologii w drugiej połowie XIX wieku powstały na podłożu ewolucjonizmu. Naturaliści zakładali, że zjawiska społeczne można opisywać analogicznie do zjawisk w świecie przyrody i badać je tymi samymi metodami. Podejście to zakładało możliwość redukcji zjawisk społecznych do poziomu zjawisk przyrodniczych.
Metaforyka organicystyczna. Organicyzm - pogląd filozoficzny zakładający, iż społeczeństwo funkcjonuje i rozwija się jak żywy organizm, a instytucje społeczne są ze sobą powiązane tak, jak części organizmu (od ich wzajemnej współpracy zależy sprawne funkcjonowanie społeczeństwa). Był to jeden z pierwszych nurtów w socjologii, głoszony m.in. przez Herberta Spencera.
Socjologia nie jest nauką przyrodniczą - musi mieć inne metody
Socjologia jako ukoronowanie nauk
Socjologizm - jako szkoła
2. SOCJOLOGIZM
Kładzie ogromny nacisk na społeczeństwo - nie jednostkę
Prawa społeczne to prawa przyrody (naturalizm)
Holizm - spojrzenie na społeczeństwo jako na całość, której nie da się rozłożyć na czynniki pierwsze
Społeczeństwo jest rzeczywistością sui generis - niesprowadzalną do innej
Podkreślanie autonomii socjologii - antypsychologizm, antybiologizm
Socjologia ma być podstawową nauką społeczną, rozwiązać wszystkie problemy społeczne
Przezwyciężenie ewolucjonizmu -w socjologii rozwój ewolucjonizmu wiązał się z takimi osobami jak Herbert Spencer i August Comte, którzy byli także twórcami socjologii jako nauki. Wykazywali oni analogie między organizmem społecznym a organizmem żywym. Założenie ewolucjonizmu u Spencera polegało na tym, że formy proste, np. społeczeństwa ewoluują od form prostych do coraz bardziej złożonych. Organizm społeczny, podobnie jak organizm biologiczny jest pewną całością, którą charakteryzuje ciągły rozwój.
Organicyzm i funkcjonalizm - społeczeństwo jest quasi-organizmem, w którym są instytucje pełniące funkcje latentne (ukryte) i manifestowane (jawne)
Organicyzm mówi o stanie „zdrowia”, gdy wszystkie instytucje dobrze spełniają swe funkcje
Poszukiwanie „funkcjonalnych odpowiedników” instytucji, które zaginęły (np. wytrzebionej religii)
3. WŁASNE TEORIE DURKHEIMA
Chciał wyjaśniać, a nie tylko odkrywać prawa społeczne
Fakty społeczne można wyjaśniać tylko za pomocą innych faktów społecznych
Fakty społeczne należy rozważać jak rzeczy - oddzielone od świadomości podmiotu
Socjolog powinien się pozbywać naturalnych wyobrażeń o rzeczywistości
Należy podchodzić do zdarzeń jak najbardziej obiektywnie
Fakt społeczny - wierzenia skłonności i praktyki grupy, fakty społeczne różnią się od faktów jednostkowych tym, że pojawiają się w przestrzeni międzyludzkiej, są także podzielane przez wszystkich członków grupy
Są zastane przez jednostkę, nie ma ona na nie wpływu
Fakty społeczne narzucają się, wpływają na jednostkę, mają charakter przymusowy
Należy je rozpatrywać jak „rzeczy społeczne”, można je wyjaśnić tylko przez wcześniejsze fakty społeczne
Na początku miał pan stworzenia morfologii społeczeństwa - klasyfikację typów społeczeństw - tym zajmował się do 1900 r.
Potem zajął się faktami świadomości - moralność, prawo, religia, obyczaje
4. SAMOBÓJSTWO
Porównanie ilości samobójstw w różnych typach społeczeństw
Jako pierwszy potraktował samobójstwo jako fakt społeczny
Tłumaczył je np. przynależnością do określonej klasy społecznej (wśród samobójców było więcej mężczyzn, samotnych, bogatych, protestantów)
Można zatem oszacować prawdopodobieństwo samobójstwa, które będzie najmniejsze u kobiety z rodziną, niezbyt bogatej i nie-protestanckiej
Przyczyną pozytywnych rokowań jest wysoki stopień integracji z grupą
Najwięcej samobójstw jest w społeczeństwach rozwiniętych
Dwa aspekty więzi społecznej
Anomia społeczna - rozprzężenie, brak wystarczających więzi społecznych
nadmierny poziom integracji - ma deprymujący wpływ na jednostkę - samobójstwo fatalistyczne
przy optymalnej integracji - samobójstwo o charakterze altruistycznym - poświęcenie się dla grupy (lekko przesadna integracja)
przy słabej integracji - samobójstwo egoistyczne
samobójstwo anomiczne - brak więzi z grupą i dostatecznego zaspokojenia potrzeb jednostki
wszystko to negatywne skutki podziału pracy
5. SOLIDARNOŚĆ SPOŁECZNA
w społeczeństwach tradycyjnych - solidarność mechaniczna
wynika z podobieństw między jednostkami
przekonania i świadomość są zbiorowe
jednostkę można traktować jako identyczną z innymi
współcześnie - solidarność organiczna
pojawia się przy wzroście gęstości zaludnienia
specjalizacja pracy
zróżnicowanie społeczne
komplementaryzm
świadomość społeczna słabnie
pojawia się anomia
nieskończoność pragnień
deregulacja społeczeństw
człowiek współczesny nie jest bardziej szczęśliwy niż Hotentot - podważenie idei postępu
samobójstwo anomiczne jest „okupem za cywilizację”
6. ANTROPOLOGIA
przeciwstawienie społeczeństwa i jednostki, sacrum i profanum
człowiek jest homo duplex - „człowiekiem rozdwojonym” - przed socjalizacją jest zwierzęciem, do wyższych funkcji umysłu dochodzi dzięki socjalizacji
trwałe jest tylko to, co społeczne
życie moralne i rozumne wymaga od człowieka opanowania zwierzęcości, opanowania języka - pozwala na wykroczenie poza indywidualne doświadczenie
między społeczeństwami zwierzęcymi i ludzkimi jest znaczna różnica - zwierzęce sterowane są od wewnątrz - przez instynkt; u ludzi - społeczeństwo
to społeczeństwo określa to, co ludzkie
religia pozwala na przejście od zwierzęcia do człowieka
„człowiek wchodząc w życie religijne staje się innym człowiekiem”
Religia jest podstawową instytucją społeczną, jest też źródłem powstawania innych instytucji
Religia dobitnie pokazuje człowiekowi, że jest istotą społeczną - wydarzenia zbiorowe, święta
Kult bóstwa jest kultem samego społeczeństwa
Można znaleźć funkcjonalne ekwiwalenty religii
Profanum - jednostkowe, codzienne, potoczne
Sacrum - społeczne, niezwykłe
Wszystkie podstawowe kategorie filozoficzne mają źródła religijne
WYKŁAD 3.IV.2007
MAX WEBER
Nasza wizja świata jest w dużym stopniu wizją Webera.
Można go nazwać filozofem nowoczesności, a nawet ponowoczesności.
Robił studia kapitalistycznej gospodarki, przewidywał także jej dalszy rozwój.
3 ludzi nazywa się „prorokami nowoczesności” - to Weber, Nietzsche i Freud.
Webera określano jako „największego Niemca swoich czasów”.
BIOGRAFIA
Urodził się w roku 1864, w dobrej, mieszczańskiej rodzinie.
W 1886 r. obronił doktorat z prawa na uniwersytecie w Getyndze.
W 1894 r. został profesorem prawa w Hamburgu.
Z powodu załamania nerwowego wywołanego tzw. fobią wykładową (bał się studentów) porzucił pracę profesora.
Po rezygnacji z pracy naukowej zaczął myśleć o karierze politycznej, pisał prace „do szuflady” - te jego prace zostały później wydane przez jego żonę Mariannę.
Dopiero I Wojna Światowa dała mu impuls do działania - w czasie wojny opiekował się systemem szpitali polowych.
W 1917 r. na zaproszenie studentów wygłosił wykład pod tytułem „Nauka jako zawód i powołanie”. Na wykładzie tym był obecny Max Scheller i inni (?)
W 1918 r. za namową przyjął katedrę w Wiedniu, po czym przeżył ponowne załamanie nerwowe.
W 1919 r. - katedra socjologii w Monachium
Zmarł w roku 1920.
PRACE
1904 r. - „Etyka protestancka a duch kapitalizmu” - to jedyne, co udało mu się wydać za życia
„Etyka gospodarcza religii światowych”, wydawana 1915-1920, w tomach:
„Taoizm i konfucjanizm” - tom 1
„Hinduizm i buddyzm” - tom 2
„Judaizm” - tom 3 ( w planach miał być judaizm i chrześcijaństwo, ale Weber dowiedział się, że chrześcijaństwo zrobi ktoś inny, więc nie chciał powtarzać)
„Gospodarka i społeczeństwo” - wydane po śmierci - w 1922 r. W tej pracy można znaleźć szkice z bardzo wielu dziedzin - prawa, ekonomii, historii, socjologii wiedzy.
Socjologia wiedzy - metadyscyplina odnosząca się do uwarunkowań społecznych zdobywania nowej wiedzy. Weber w swojej pracy zauważa, że wiedza jest powiązana z osobą uczonego, z jego poglądami i ideologiami; podnosi zatem problem obiektywności wiedzy.
ZAŁOŻENIA TEORETYCZNE, PRACA NAUKOWA
Pierwsze prace Webera dotyczyły nauk o kulturze, socjologia miała być jedną z nich.
Zerwał z podejściem pozytywistycznym w socjologii - reakcja antypozytywistyczna (Georg Simmel)
Jego podejściem metodologicznym była socjologia rozumiejąca (inaczej humanistyczna/ interpretatywna) - podtytułem „Gospodarki i społeczeństwa” miał być „Zarys socjologii rozumiejącej”.
„Socjologia jest nauką, która dzięki interpretacji dąży do rozumienia działań społecznych”
Dąży do rozumienia, nie do wyjaśniania - bo wyjaśnienie musiałoby być pewne, a o tym według Webera w socjologii nie może być mowy.
Socjologia rozumiejąca jest antynaturalistyczna - twierdzi, że rzeczywistość społeczna nie jest tym samym, co przyrodnicza (jest rzeczywistością sui generis)
Nie zgadza się na ignorowanie podmiotowości badacza i badanych
Jest interakcjonistyczna - interakcje to działania jednostek, społeczeństwo jest wynikiem interakcji i to one (interakcje) są przedmiotem badań
Postulat rozumienia - badacz ma rozumieć badaną rzeczywistość
ROZUMIENIE
Weber zdefiniował działanie jako zachowanie społeczne, z którym działający wiąże subiektywny, specyficzny sens
Działanie społeczne zgodnie z intencją działającego oddziaływuje na innych ludzi, odnosi się do niego i jest na nie zorientowane
Nacisk na konflikt i zmianę - podobnie jak Marks, Tönnies, Simmel
Indywidualizm metodologiczny u Webera przeciwstawia się pozytywistycznemu holizmowi
Podmiot jest aktywnym uczestnikiem procesu poznawczego, rzeczywistość jest chaosem, to ludzie nadają jej sens - neokantyzm
Duże znaczenie pojęciowości, kategoryzacji
Typ idealny - procedura idealno - typologiczna, tworzenie pojęć o charakterze typu idealnego, który jest narzędziem badania - typ idealny jest to konstrukt myślowy określający najważniejsze cechy danego zjawiska
Idealny - znaczy tu abstrakcyjny, obrazowy
Procedury idealno - typologiczne są stosowane również nieświadomie
Mają one charakter czasowy - są one aktualne o tyle, o ile wyjaśniają rzeczywistość
Tworzenie nowych pojęć jest nieuchronne
Weber sam stworzył zasób pojęć:
Legitymizacja - uznanie bądź akceptacja władzy przez tych, którzy jej podlegają
Legitymizacja tradycjonalna - zwyczajowa (zawsze tak było, więc tak ma być)
Legitymizacja charyzmatyczna - opiera się na zdolnościach osobistych
Legitymizacja racjonalna (legalna) - opiera się na systemie bezosobowych reguł o charakterze racjonalnym lub legalnym
Biurokracja - typ idealny
organizacja hierarchiczna,
w której każdy człowiek ma ściśle określone funkcje,
decyzje podejmowane są na podstawie abstrakcyjnych reguł,
sprawowanie funkcji zależy od kompetencji
racjonalność - Weber zakłada, że działanie ludzkie jest obliczalne, a tym bardziej obliczalne im bardziej racjonalne. Cechą działań ludzkich jest to, że są zrozumiałe, ponieważ mają subiektywny sens. Hierarchia racjonalności zachowań:
działanie podległe determinacjom psychologicznym - nie nadaje sensu
działanie wynikające ze zrozumiałego układu motywacyjnego - ale z irracjonalną domieszką
działania wynikające ze zrozumiałego układu motywacyjnego - racjonalne
działanie racjonalne, ale nie w pełni świadome
subiektywne działania celowo - racjonalne - mają sens z punktu widzenia działającego
działania obiektywnie racjonalne - zarówno z punktu widzenia podmiotu, jak i badacza
działania są tym bardziej racjonalne, im bardziej odpowiadają uniwersalnym przekonaniom o racjonalności
obiektywność naukowa
należy zlikwidować słowo obiektywność w nauce, zastąpić postulatem wolności od wartościowania, unikania przesądów
uniwersytety powinny kształtować takie myślenie, profesorowie nie powinni narzucać swoich poglądów studentom
Weber nie był piewcą racjonalności - uważał, że racjonalizm zachodni jest wynikiem specyficznej racjonalizacji religii żydowskiej, a potem sekularyzacji
„odczarowanie świata” - „żelazna klatka racjonalności”
Rozwój zdepersonalizowanych stosunków społecznych
„świat będzie zaludniony przez specjalistów bez ducha”
Zawód - powołanie
Protestantyzm doprowadził do rozwoju specjalizacji (funkcjonalnej dyferencjacji) - tam pojawił się pomysł zawodu - powołania
Zawód - powołanie, specjalizacja ma zastąpić oddanie Bogu
Racjonalna metodyka życia codziennego oparta na swoistym ascetyzmie
W protestantyzmie - asceza wewnątrzświatowa - praca w zawodzie jako potwierdzenie możliwości zbawienia
Owoców sukcesu zawodowego nie można „przejeść” - dzięki temu rozwój kapitalizmu (gromadzenie kapitału)
WYKŁAD 17.IV.2007 r.
FERDINAND TONNIES (1855-1936)
Twórca socjologii formalnej
Główne dzieło: „Gemeinschaft und Gesellschaft” (wspólnota i społeczeństwo)- 1887 r.
Wyróżnił dwa typy społeczne - wspólnotę i społeczeństwo/stowarzyszenie - oba mają charakter idealny - nie występują w stanie „czystym”
WSPÓLNOTA |
STOWARZYSZENIE |
|
|
Weber wypracował paralelną wizję zaniku więzi społecznych:
Stwierdził, że nowoczesna autonomia jednostki nie jest wynikiem ateizmu, ale religijności o charakterze sektowym
Sekty protestanckie wprowadziły nowy etos, inny od Kościoła
Kościół jest uniwersalistyczny - każdy, kto się urodził w ramach katolickiej rodziny - jest katolikiem
Sekta - trzeba podjąć świadomą decyzję, poza tym wszyscy pełnią funkcję religijną - sekty sprzyjają indywidualizmowi, jest on jednak pod silną kontrolą
Model stowarzyszenia powstał na podstawie istniejącego modelu sekty protestanckiej
W USA grupy biznesowe łączą się na tej samej zasadzie, co sekty
Etos sekt wyprodukował społeczeństwo indywidualistyczne, gdzie więzy „ducha” są ważniejsze, niż więzy krwi
Indywidualizm i liberalizm nie oznacza sekularyzacji
Stosunek między religijnością a racjonalnością - racjonalne jest to działanie, które wynika z wiary działających w prawdziwość ich wartości
Dziś - racjonalność o charakterze instrumentalnym
PRAGMATYZM - JAMES
Jeśli wierzenia i wartości mają swoich wiernych, to mają legitymizację, są uprawomocnione
Nie ma konfliktu między racjonalnością a religią
GEORG SIMMEL (1857-1918)
Kolejny twórca socjologii formalnej, choć nie stworzył własnego systemu („socjologiczny impresjonizm”)
Główne prace
1900 - „Filozofia pieniądza”
1908 - „Socjologia
Background filozoficzny - Kant, Marks, Nietzsche
Przeciwstawiał rzeczywistość („życie”) - formie
Rzeczywistość jest kalejdoskopowo zmienna, ale zastyga w formy
Interakcje społeczne zastygają w formy działania - np. związek → małżeństwo
Odbywa się ciągła walka życia z formą - to forma pozwala na interakcje społeczne
Simmel zakładał, że rzeczywistość odbieramy przez wrodzone formy, które jednak możemy zmieniać - kontrowersyjne
Kategorie, którymi się posługujemy odzwierciedlają instytucje społeczne - formy
Powinno się badać zatem nie społeczeństwo, ale formy uspołeczniania
Jest „patronem” społecznego interakcjonizmu
Przez jego prace - zwrot ku mikrosocjologii
Społeczeństwo jest tam, gdzie pewna ilość istot ludzkich zaczyna oddziaływać na siebie
Interakcja jest wymianą - wiąże się z wzajemnością
Pieniądz - jest podstawowym medium życia społecznego - jest czystą siłą, czystą relacją, dlatego jest najbardziej znamiennym zjawiskiem nowoczesności
Narodziny wartości ducha wymiany - ile można poświęcić, aby coś osiągnąć
Subiektywne wartości ulegają obiektywizacji na skutek wytworzenia się dystansu - wysiłek, wyrzeczenie, ofiara (dzięki nim sama rzecz staje się bardziej wartościowa
Pieniądz, początkowo substancjalny (mający pokrycie w złocie) uległ metaforyzacji, wirtualizacji, fantomizacji - ulega im też rzeczywistość (postmodernizm)
Pieniądz staje się upostaciowaniem rozwoju, nacisk kładziony jest na funkcję, a nie na substancję
Konflikt jest formą uspołecznienia - jest jednym z najsilniejszych spoiw grup społecznych
Konflikt między formami kulturowymi
Te formy są też formami światopoglądowej organizacji doświadczenia
Jako formy-światy - mają osobne języki
Żadnej nie można uznać za lepszą od innych
Świat poprzez ten konflikt dąży do różnorodności
Rzeczywistość należy ujmować w sposób dynamiczny - mechaniki zmiany i kierunków zmiany
Formy są cały czas „rozrywane” przez życie
Życie nie jest substancją, jest wydarzeniem
Celem człowieka jest „powrót do samego siebie” - wyciągnięcie konsekwencji z własnej indywidualności
Konflikt między kulturą obiektywną i indywidualną
„człowiek jest urodzonym przekraczaczem granic” :D
Silna kultura obiektywna osłabia kulturę indywidualną
Simmel jest jednym z najwybitniejszych socjologów miasta, a także nowoczesności (a nawet ponowoczesności)
GEORGE HERBERT MEAD (1863-1931)
Odwołuje się do pragmatyzmu Jamesa (Wikipedia: Był jednym z twórców pragmatyzmu, przede wszystkim pragmatyzmu społecznego.)
Miał podobne ujęcie życia społecznego jak Simmel
Uznał interakcjonistyczny charakter życia społecznego
Interakcje polegają na odgrywaniu ról - w czasie socjalizacji jednostka uczy się postrzegania siebie z perspektywy innych ludzi, rozwija świadomość siebie - Jaźń (self):
Refleksyjna (me)
Odzwierciedlenie reakcji i oczekiwań innych ludzi - zwłaszcza „znaczących innych”
„maska”
Spontaniczna (I)
Wyraz niepowtarzalnej indywidualności
SYMBOLICZNY INTERAKCJONIZM
Największa - obok funkcjonalizmu - szkoła po II Wojnie Światowej
Sprzeciw wobec socjologii ankietowej, pozytywistycznej
Analiza systemowa przywiązuje większą wagę do systemu, niż do interakcji (Parsons)
Społeczeństwo składa się z jednostek, które starają się sprostać sytuacjom życiowym
Socjolog powinien badać interakcje
Współdziałanie jednostek jest możliwe tylko dzięki rozumieniu symboli
Socjologia to badanie tych symboli i ich znaczenia dla interakcji, a także znaczenie tych interakcji dla kształtowania życia podmiotów
Nacisk na kulturę i podmiotowość
„socjologia życia codziennego” - Alfred Schütz
Erving Goffman - perspektywa dramaturgiczna - człowiek występuje przed innymi - socjologia to analizowanie ról - „Społeczne tworzenie rzeczywistości”
Etnometodologia - (lata 60' i 70'), Garfinkel, Schütz - postpozytywizm
Garfinkel - socjologowie nie mogą nadawać zachowaniom innych znaczeń, niż sami badani
Druga reakcja antypozytywistyczna (pierwszą była socjologia rozumiejąca):
Ośrodki - Anglia, Stany Zjednoczone
Dowartościowanie badań jakościowych i mikrosocjologii
W Polsce:
Włodzimierz Pawluczuk - „Potoczność i transcendencja”
Prof. Borowik - „Charyzma i codzienność”
Kwestionowanie wiary w pozytywistyczne przekonanie, że czynniki ich badań są obiektywne, antykolonializm, zarzut o narzucanie na wynik „pseudoobiektywizmu”, przeciw empirycyzmowi
Post-empirycyzm - przekonanie, że wyniki ankietowe są zdesubiektywizowane, ale nie obiektywne; socjolog przypisuje sobie rolę znawcy rzeczywistości
Nowy paradygmat badań socjologicznych:
Upodmiotowienie relacji badacz - badany
Dopuszczenie negocjacji znaczeń (w badaniu)
Preferowanie wywiadu otwartego lub obserwacji uczestniczącej
Zdroworozsądkowa interpretacja danych
Bezpośredni kontakt badacza z badanym
Uznawanie kompetencji badanych (równej z badaczem)
Unikanie narzucania siatki pojęciowej badacza - badanemu
Zaprzestanie indagacji - „Odrzucenie terminologii tajnych służb”
Badanie jako wymiana kompetencji społecznych - badacz też ponosi konsekwencje psychologiczne badań
Intencjonalna przemiana roli socjologa - staje się on „świadkiem i uczestnikiem zdarzeń społecznych”
Tourraine - interwencja socjologiczne - badania aktywizujące - badania socjologiczne też mają wpływ na społeczeństwo
Problem narzuca metodę i teorię - eklektyzm/pluralizm metodologiczny - brak fetyszyzacji metody naukowej :D
WYKŁAD 24.VI.2007 r.
MATERIALIZM HISTORYCZNY (PARADYGMAT MATERIALISTYCZNO - KRYTYCZNY)
Do dziś jest kultywowany we Francji
Powstanie materializmu historycznego - 1867 r. - „Kapitał”
Pojęcia materializmu historycznego:
Klasy społeczne
Podkreślenie roli kapitalizmu - „baza określa nadbudowę” (u Webera odwrotnie)
Świadomość klasowa
Specyficznie ludzką cechą jest praca, która może być udręką
Teoria konfliktu społecznego - przeciwstawianie sobie interesów różnych klas - antagonizm klasowy
Konieczna jest rewolucja - zniesienie różnic klasowych
Krytyka współczesnych społeczeństw - alienacja - wynika z odebrania robotnikowi owoców jego pracy - zerwanie związków z wytwarzanym produktem - upadlający sposób życia
Ewolucja społeczeństw - formacja pierwotna, azjatycka, feudalizm, kapitalizm, komunizm
Religia jest „opium ludu” - otępia ludzi, pozwala im znieść nieznośną sytuację - później - zła interpretacja teoretyków naukowego ateizmu
Dziś panuje inna teoria stratyfikacji społecznej, uzależniająca klasę od sposobu życia, a nie od świadomości klasowej
„budzenie świadomości klasowej” było jednym z zadań organizacji robotniczych
Analiza na podstawie warunków obiektywnych - materialnych
Historia jest następstwem historycznych formacji gospodarczych
Dziś niektórzy mówią, że Marks nie był żadnym ideologiem komunizmu, ale porządnym socjologiem
Metodologia u Marksa
Holistyczna
Historyczna
Dialektyczna
PARADYGMAT SYSTEMOWY
Jest ważny, ale trudny w zastosowaniu, „bardzo teoretyczny”
Dziś jest modna wersja Luhmanna („Funkcja religii”)
Bronisław Malinowski - funkcjonalizm antropologiczny
Talcott Parsons -
funkcjonalizm strukturalny (teoria systemów)
do lat 70' - najbardziej wpływowy z socjologów amerykańskich
dążył do połączenia perspektywy systemowej i mikro
1937 - „Struktura działania społecznego”
1957 - „System społeczny”
Model woluntarystyczny działań ludzkich - ludzie stawiają sobie cele, ale sposób ich osiągania zależy od sposobu, w jaki ludzie postrzegają swoją sytuację i od ich (celów) wartości
Role - pozycje składają się na systemy społeczne
System społeczny ma tendencje do stanu równowagi - equilibrium
Trwałość jest zapewniona przez kilka funkcji zapewnianych przez społeczeństwo - schemat AGIL
A - adaptacja - w każdym społeczeństwie przez dystrybucję dóbr - instytucje ekonomiczne
G - goal attainment - osiąganie celów - mobilizowanie i koordynowanie działań dla celów zbiorowych - organizacje polityczne
I - integratrion - integracja działań członków społeczeństwa - kultura i prawo
L - latency - latencja (w późniejszej wersji pattern maitenance - podtrzymywanie wzorców) - potrzeba wpajania i egzekwowania wzorów społecznych - organizacje socjalizacji i kontroli społecznej - rodzina i kościół
Rodzina nuklearna (rodzice i dzieci)
służy socjalizacji pierwotnej - dzieci poznają normy kulturowe
stabilizacji osobowości - wparcie emocjonalne zarówno dla dzieci, jak i dorosłych członków rodziny
funkcją małżeństwa jest stabilizacja osobowości obojga małżonków
dziś osobowość człowieka nie ma wsparcia w szerszych kręgach
systemy społeczne ulegają stopniowej ewolucyjnej zmianie w procesach adaptacji do otoczenia - różnicowanie i koordynacja zróżnicowanych elementów
ewolucyjną przewagę daje bardziej złożona i skoordynowana społeczność
typologia społeczeństw oparta na binarnych opozycjach:
uniwersalizm - partykularyzm
osiąganie - przypisanie jako metoda osiągania celów
indywidualizm - kolektywizm
afektywność - neutralność (okazywanie emocji lub nie)
całościowość - segmentaryzm
systemy inne, niż społeczne
biologiczne
osobowości
WYKŁAD 8.V.2007 r.
GLOBALIZACJA
Obok fundamentalizmu najbardziej interesująca socjologów kwestia (po postmodernizmie w latach 90')
Pojęcie pojawiło się na początku lat 60', kiedy zaczął się proces wzajemnego przenikania kultur
1962 r. - McLuhan - socjolog i teoretyk mediów wprowadził pojęcie „globalna wioska”
Globalizacja - ujednolicenie świata, zacieranie granic narodowych, kulturowych, politycznych
Kojarzy się z uniwersalizacją i standaryzacją, ale też z multikulturalizmem
W dziedzinie rynku objawia się istnieniem ponadnarodowych koncernów (np. Coca-Cola, McDonald's) - pojęcie coca-kolonizacji (T.Howes)
„prof. Pawluczuk twierdzi, że to nie dysydenci rozłożyli socjalizm, tylko dżinsy”
Dziś globalizacja kojarzy się z globalizacją pracy (praca w międzynarodowej korporacji); współczesny nomadyzm - ma to duży wpływ na sytuację rodziny - mało kto ma szansę umrzeć tam, gdzie się urodził
Wiedzę zdobywa się za pomocą mediów (mass mediów) - już nie od starców
Globalizacja może być też traktowana jak swoista ideologia; antyglobalizacja również - jest to sprzeciw m.in. wobec ujednolicenia kultury
Benjamin Barber - McŚwiat vs Dżihad (nurt zachowawczy, broniący tradycyjnych wartości - np. Radio Maryja)
George Ritzer - mcdonaldyzacja społeczeństwa - globalne wzorce konsumpcji i proces standaryzacji i racjonalizacji(http://pl.wikipedia.org/wiki/Makdonaldyzacja). Prowadzi do powstawania nie-pracy, nie-ludzi i nie-rzeczy
Kiedyś na obcy wyraz mówiono makaronizm, dziś - hamburgeryzm
Ameryka uprawia imperializm kulturowy
Multikulturalizm - ma dawać możliwości wyboru - każdy może mieć to, co chce (alterglobaliści mówią, że to nieprawda - że każdy będzie mieć to samo)
Po 11 września - McDonald's stał się symbolem wolności i zachodniego stylu życia
Antyokcydentalizm (okcydentalizm in. westernizacja - przeciwieństwo orientalizacji)
Trzy etapy globalizacji
Odkrycia geograficzne
Kolonializm
Po upadku żelaznej kurtyny (muru berlińskiego, albo po skoku przez płot Wałęsy)
Roland Robertson - pierwsza precyzyjna definicja globalizacji:
Globalizacja - proces, w którym świat staje się jednym miejscem, o jednolitych, homogenicznych wartościach socjokulturowych
Rozwija się poczucie wspólnego losu ludzkości, można używać określenia „społeczeństwo światowe”
Globalizacja jest produktem czterech procesów cząstkowych , oddziaływujących od połowy XIX w.
Uspołecznienie - powstanie społeczeństw narodowych - np. uspołecznienie ludzi nie biorących wcześniej udziału w życiu społecznym
Indywidualizacja - konstrukcja jednostki jako osoby
Humanizacja - tematyzacji ulega ludzkość jako całość - ludzie czują się członkami ludzkości, uniwersalistyczne prawa człowieka, nowy stosunek do ludzkości
Internacjonalizacja - ekspansja europejskiego modelu państwa
Globalny uniwersalizm sprawia, że każda społeczność musi się jakoś do niego odnieść
Uniwersalizacja partykularyzmu - przesycanie wartości lokalnych - uniwersalnymi, interpretowanymi w duchu kultury globalnej (makdonaldyzacja, popularność np. sushi i muzyki latynoskiej)
Partykularyzacja uniwersalizmu - to, co uniwersalne jest dostrajane, przewartościowywane w duchu wartości danej kultury
Glokalizacja - dopasowywanie towaru do lokalnych odbiorców
„sushi zjedzone w Warszawie to zglobalizowany mutant :D”
TEORETYCY GLOBALIZACJI
Immanuel Wallerstein
Kładzie nacisk na czynniki ekonomiczne
Żyjemy w świeci globalnej ekonomii, dzielącej świat na umowne obszary:
Centrum (pierwszy świat) - system, pieniądze
Semiperyferia (drugi świat) - gospodarki buforowe, ośrodek mediacji między centrum i peryferiami - m. In. Polska
Peryferia (trzeci świat) - tania siła robocza i surowce - do eksploatacji
Po 1945 r. - świat jest w stanie permanentnego kryzysu
Zygmunt Bauman
Pytania - wszyscy jesteśmy zglobalizowani - jak? Jaki to ma wpływ na ludzi?
Skutki procesu są różne dla różnych ludzi
Globalizacja przyczynia się do tworzenia nowych podziałów i napięć społecznych
Niektórzy stają się w pełni zglobalizowani - tzw. kosmopolityczne elity
Lokalność jest dziś oznaką społecznego upośledzenia
Globalizacja ma zły wpływ na zwykłych, lokalnych ludzi
Wielkie korporacje nie biorą pod uwagę dobra zwykłych ludzi - znika poczucie bezpieczeństwa, nie ma szansy na pracę będącą sensem życia
Akceleracja zmian (przyspieszenie)
Nowe polaryzacje społeczne - wolność i bogactwo jest dla wybranych, bieda ulega izolacji, bo jest lokalna
Kto jest zglobalizowany, ma emanować szczęściem, bogactwem, spełnieniem - celebrities
Bieda jest izolowana w gettach, obozach dla uchodźców itp.
Kiedyś getta (jak Kazimierz) były odizolowane, ale miały swoją kulturę - dziś są to wyłącznie getta biedy
Polaryzacja dochodów - „rozchodzące się ostrza nożyc” - niecałe 400 osób ma tyle, co 45% reszty świata - czegoś takiego nigdy nie było
Kurczenie się czasu i przestrzeni, nowa hierarchia
Turyści - uczestnicy świata globalnej mobilności, czerpią profity z globalizacji
Włóczędzy - związani lokalnością - na przykład mieszkańcy popegeerowskich wsi
Sytuacja jest tym bardziej przykra, że włóczędzy mają wizję tego, bo oglądają telewizję. Włóczędzy wyjeżdżają tylko wtedy, gdy muszą zarabiać
Istnienie włóczęgów jest ważne dla turystów (jako grupa odróżnienia)
Druga polaryzacja - odmienny stosunek do czasu
Pierwsi nie mają dość czasu, by wydawać to, co zarabiają
Drudzy - tylko czas, z którym nie mają co zrobić
„płynna nowoczesność” - kapryśny charakter świata
Świat stracił centrum, ma centrum tylko w sensie kapitałowym, ale nie w sensie jasnego centrum zarządzania
„ideologia wielkiego uproszczenia” - ludzie upraszczają sobie świat (np. w formie fundamentalizmu, teorii spiskowych), by oprzeć się globalizacji
Oddzielenie sfery prywatnej i publicznej
Społeczeństwa szukają nowej tożsamości zbiorowej - zwykle w religii
Robertson - upolitycznienie religii i ureligijnienie polityki (od lat 70')
1979 - rewolucja w Iranie, Reagan w Stanach, Jan Paweł II
Ponowne zatarcie rozdziału sfery religii i polityki
Jihad - dogmatyczny, ulegający agresji partykularyzm - ale nawet on jest zglobalizowany, bo oddziałuje przez środki masowego przekazu McŚwiata - telewizję, radio, Internet
KULTURA
Ulega okcydentalizacji
Wzrost partykularyzmów religijnych, nacjonalistycznych, kulturowych
„przełom kulturalistyczny” - rozwój badań kulturalnych
Kultura kojarzy się z wyższymi przejawami ducha, ale socjologia patrzy na to szerzej, kultura - całość sposobu życia jednostek i społeczeństw
Kulturalny - odnoszący się do kultury wysokiej
Kulturowy - odnoszący się do sposobu życia jednostek
Anthony Giddens - pojęcia kultura i społeczeństwo są silnie powiązane. Społeczeństwo jest zorganizowane ze względu na kulturę - trudno odróżnić jedno od drugiego
Pojęcia związane z kulturą Zachodu - społeczeństwo nowoczesne (przemysłowe), postprzemysłowe (usługi), społeczeństwo wiedzy, społeczeństwo ryzyka (Beck), masowe, dobrobytu, nadmiaru, konsumpcyjne
Definicje kultury:
Giddens - kultura to wyuczone, a nie dziedziczne aspekty społeczeństw, dzięki którym mogą się komunikować i współpracować
Bauman - kultura to to, co możemy zmienić, zastępuje porządek naturalny, jest przeciwieństwem natury, jest sztuczna. Ma aspekty materialne i niematerialne
Kultura materialna |
Kultura niematerialna |
w nauce niemieckiej - cywilizacja |
W nauce niemieckiej - kultura |
Przedmioty, symbole, narzędzia reprezentujące niematerialne treści kulturowe |
Treści kulturowe - idee, wartości, przekonania, normy |
Np. coca-cola |
Np. demokracja, wolność |
Kultura jest dziś ograniczana i zagrożona przez technologię (np. bomba atomowa)
KULTURA |
|
wartości |
normy |
Idee określające, co jest ważne i pożądane, będące swego rodzaju drogowskazami |
Reguły zachowań odzwierciedlające wartości danej kultury |
Np. monogamia |
Np. małżeństwo monogamiczne |
Dziś większość społeczeństw jest mieszankami kulturowymi - składa się z subkultur
Badania kulturowe - badają multikulturalizm i interkulturalizm
Nowe dziedziny badań - komunikacja międzykulturowa
Kontakt kultur - różne scenariusze:
Akulturacja - zmiana niektórych cech przynajmniej jednej z nich (wymaga bezpośredniego i długiego kontaktu)
Etnobójstwo - w przypadku jednej z kultur dominującej - może ona zupełnie zniszczyć słabszą kulturę
Bomba kulturowa - wprowadzenie zwyczaju lub narzędzia, które może zupełnie zmienić kulturę
Kulty cargo - naśladowanie pewnych aspektów danej kultury, ale zupełnie bez zrozumienia (w Polsce - „faza białych skarpetek” - „ludzie przyszłego sukcesu finansowego”)
Integracja - jednostka zinternalizuje normy i wartości danej kultury, staje się przedstawicielem kultury dominującej
Zderzenie kultur - culture clash - (Samuel Huntington) - konflikty nie są teraz nacjonalistyczne, ani ekonomiczne, ale międzycywilizacyjne
Szok kulturowy - u kultury słabszej, poczucie anomii, chaosu, agresywne podkreślanie wartości własnej kultury - ruchy natywistyczne (Radio Maryja, rdzenni Indianie)
Definicje:
Kultura dominująca
określenie o tradycji marksowskiej, jako kultura klasy dominującej - burżuazji
rości sobie prawa do określania norm dla całego społeczeństwa - legitymizacja
kto się nie zgadza - subkultura, kontrkultura
dziś bez aspektu klasowego - kultura dominująca → kapitalizm
Subkultura - kultura właściwa pewnej grupie w ramach zróżnicowanego społeczeństwa
Kontruklura - subkultura, która sprzeciwia się ogółowi społeczeństwa, krytykuje je
Kultura uprawniona - przekazywania przez wychowanie, szkołę, studia, tradycję
Kultura masowa/popularna/popkultura
Odnosi się do specyficznych umiejętności, jest opozycją do kultury uprawnionej
Pojęcie - szkoła frankfurcka - krytyczna - Theodore Adorno - socjologia lewicująca, krytyczna wobec kapitalizmu
Pojęcie „przemysłu kulturalnego”
Kultura konsumpcji
Dominujące w kulturze motywy są odzwierciedleniem kultury klasy panującej
Rozwój kina, radia, telewizji - prowadzą do powstania jednolitej kultury masowej, zabija wszystko co dobre, moralne (opinia szkoły)
Adorno badał Hollywood - teza osobowości autorytarnej - ludzie potrzebują przywódcy - rozwój społeczeństw masowych
Istnienie przemysły kulturalnego, który przekazuje ideologię za pomocą obrazów, piosenek
W Hollywood zobaczył odbicie Leni Riefenstahl (nazistowskiej propagandzistki)
We wszystkich filmach - stereotypy
„Nie mówi się już o proletariacie tylko o masach, bo się same otumaniają od rana do wieczora”
Fetyszyzm towarowy - relacje społeczne ukazują się w pieniądzach - lepiej kupić drogi bilet na koncert, niż za darmo posłuchać dobrej piosenki
Konsumeryzm
pozorna indywidualizacja
ma na celu ukrycie faktycznej standaryzacji
kult celebrities - czczone jako indywidualności, w istocie są takie same i robią to samo
fałszywe potrzeby - sztucznie wzbudzane, ludzie marnują czas na zaspakajanie potrzeb, które są sztucznie skonstruowane
WYKŁAD 22.V.2007 r.
SPOŁECZEŃSTWO KONSUMPCYJNE
Społeczeństwo nowoczesne - przemysłowe, dobrobytu, konsumpcji, nadmiaru, spektaklu
Kenneth Galbraith (lata 60')
Stwierdził istnienie „affluent society” - społeczeństwa nadmiaru
Wcześniej gospodarki funkcjonowały na zasadzie niedoboru, dzisiaj opiera się na nieskończenie dużej możliwości produkcji dóbr
W Stanach dziś więcej osób umiera z przejedzenia niż z głodu
Wraz z pojawieniem się społeczeństwa nadmiaru wcale nie znikają nierówności społeczne - z przejedzenia i chorób spowodowanych otyłością umierają ludzie najbiedniejsi
Szkoła frankfurcka - krytyczno - lewicująca
Produkujemy i pracujemy za dużo - przeładowanie ofertami dóbr
Nawiązanie do Marksa - system motywuje się nie potrzebami, ale perspektywą zysku
Konsumeryzm - rządzą przemysłowcy, my jesteśmy ich ofiarami
Homogenizacja konsumpcji - ujednolicenie dóbr, o które walczymy - nasze potrzeby też ulegają homogenizacji (kontrowersyjne)
Ujednolicenie jest przede wszystkim ujednoliceniem produkcji, ale za nim pojawia się ujednolicenie społeczeństwa konsumpcyjnego
Społeczeństwo konsumpcyjne
Takie, w którym większość potrzeb członów społeczeństwa jest zapewniona, a większość członków społeczeństwa ma zapewnione zaspokojenie potrzeb podstawowych
Trwałe dobra konsumpcyjne są powszechnie dostępne
Konsumpcja jest stymulowana przez rozmaite bodźce
Warunkiem pełnego uczestnictwa w społeczeństwie jest posiadanie odpowiedniej siły nabywczej
Grupa „ułomnych konsumentów” jest poza społeczeństwem - ubóstwo łączy się z wykluczeniem
Konsumpcja
Przeciwieństwo produkcji - Marks
Fakt społeczny i kulturowy - wiąże się ze sposobem produkcji, w różnych społeczeństwach przyjmuje różne formy
W tym samym społeczeństwie różni ludzie mają różną strukturę konsumpcji
Ludzie przy tych samych dochodach - wydają pieniądze na co innego
Fałszywe potrzeby/sztucznie wzbudzane
Herbert Marcuse (szkoła frankfurcka)
Społeczeństwo wytwarza nowe potrzeby, które są instrumentami kontroli społecznej
Ludzie „odnajdują swoją duszę we własnym samochodzie”
Człowiek dąży do tego, by stać się istotą określonego typu
Dziś większość potrzeb jest sztucznie wzbudzana, co nie znaczy, że są to potrzeby fałszywe
Czynniki wpływające na konsumpcję
Produkcja (reklama)
Preferencje zbiorowe - społeczne, polityczne
Poziom konsumpcji grupy społecznej do której należymy lub aspirujemy - niższe klasy kupują, by wejść do wyższych, wyższe - by odróżnić się od niższych
Adorno zwrócił uwagę na to, że volkswagen, który miał być „samochodem dla każdego” miał duży wpływ na wzrost poparcia dla Hitlera
Durkheim - „nowoczesność to nieskończoność pragnień” - gdy tylko coś zdobędziemy, zaczynamy pragnąć czegoś innego
Bauman -
„Płynna nowoczesność” - dziś konsumpcja nie zaspokaja potrzeb, tylko pragnienia
Pragnienia też są stymulowane - reklama
Konsumenta trzeba wyprodukować
Gust jest czynnikiem hamującym, motywującym - zachcianka
„wyzwolenie zachciankowych fantazji”
Potrzeba → pragnienie (pozwala na autoekspresję) → zachcianka
Zakupomania - kupowanie jest ogromnie ważnym działaniem społecznym, jest to codzienny rytuał, trzeba to robić codziennie
Ciało konsumenta jest czymś innym niż ciało producenta
Liczy się fitness - ciało sprawne, młode, chude (czyli piękne)
Fiksacja na młodości - „społeczeństwo przeciwstarzeniowe”
Guy Debord, George Ritzer - „społeczeństwo spektaklu”
Głównym produktem jest spektakl - dramatyczny publiczny pokaz
Dobra konsumpcyjne są związane z wymogami spektaklu
Spektakl jak narkotyk zaburza działanie społeczeństwa
Konsumpcja jest narzuconą masom koniecznością (alienacja konsumpcji)
„towar kontempluje sam siebie w świecie, który stworzył”
System jest bezwzględny, chłodny, racjonalny - spektakl ukrywa główną funkcję
Ritzer
Spektakl ma wypełnić luki po odczarowaniu świata („odczarowanie świata” - termin Webera)
Feerie tworzone przez nowe środki konsumpcji pozwalają na pozorne ponowne zaczarowanie świata
Książka „Ponowne zaczarowanie odczarowanego świata” - w Polsce „Magiczny świat konsumpcji”
Nowe środki konsumpcji - Fast ford, centra handlowe, sieci firm, kasyna, parki tematyczne, zamknięte luksusowe osiedla mieszkaniowe, obiekty edukacyjne, megakościoły
Walmartyzacja amerykańskiej religii - supermarketyzacja (od Wal-mart - amerykańska sieć supermarketów)
Kościoły skleja się supermarketami - może ktoś wpadnie po zakupach
Świątynie konsumpcji - centra handlowe, gdzie ludzie praktykują swoją konsumpcyjną/zakupową religię
Deracjonalizacja - ponowne zaczarowanie - łączy się z symulacją - przekształcaniem prawdziwych zjawisk w imitacje
Dedyferencjacja - odróżnicowanie - łączy się z pojęciem implozji - zbijania się wcześniej rozdzielonych zjawisk - np. supermarket i kościół
Środki konsumpcji dokonują implozji
czasu - zawieszenia linearnego poczucia czasu (np. restauracje „Chłopskie jadło”, „Sphinx”)
przestrzeni - w domu też nieustannie mamy kontakt z namawiającymi nas na kupno czegoś ulotkami, mediami, reklamami
Jean Baudrillard - precesja symulakrów - pierwszeństwo symulacji wobec świata realnego, mają one uprzywilejowany charakter wobec oryginałów
Konsumpcja podlega złożonym motywom, podlega kilku prawom:
Efekt naśladownictwa - chcemy mieć to, co ma ktoś inny (in. efekt mimetyczny). Wybór dóbr pokazuje aspiracje do wyższej grupy
Efekt demonstracji - chęć odróżnienia się od swojej grupy odniesienia. To, co się ma, eksponuje się w sposób wręcz agresywny
Tworzenie i odtwarzanie struktur społecznych - sposób konsumpcji wpływa na nasze usadowienie w strukturze społecznej
WYKŁAD 29.V.2007 r.
MNIEJ RADYKALNE PODEJŚCIA DO PROBLEMU KONSUPCJONIZMU
Mniej radykalne podejścia podają w wątpliwość porównanie konsumpcji do nowej religii
John Fiske - konsumpcja to po prostu akty kupna, a nie supermarkety, „świątynie konsumpcji” - zwraca uwagę na to, że 80% nowych, reklamowanych produktów jest odrzucanych. Konsumpcja to forma kultury popularnej, sposób spędzania wolnego czasu.
Michel de Certeau
Relacja między masową produkcją a masową konsumpcją nie jest wcale taka oczywista
Produkcja - scentralizowana, zobiektywizowana
Konsumpcja - zindywidualizowana, rozproszona produkcja samego siebie - polega na wyborze spośród publicznie dostępnych wytworów
Bricollage - „majsterkowanie” - twórcza konsumpcja (bricoleur - majsterkowicz)
Paul Willis
Istnieje wiele obszarów, w których ludzie są aktywnymi twórcami sensów, choć te obszary nie są przez nich wytworzone
Rynek sam dostarcza ludziom materiałów do własnej krytyki
Ludzie szukają na rynku możliwości twórczego rozwoju
Konsumpcjonizm cały czas jest obiektem badań socjologicznych
CHARAKTERYSTYKA SPOŁECZEŃSTWA, W KTÓRYM ŻYJEMY
Ujęcie historyczne - Max Weber - nowoczesność to formacja społeczna powstała pod koniec XVIII w. w Europie Zachodniej i USA. Rewolucja przemysłowa, industrializacja, urbanizacja, kapitalizm
Ujęcie analityczne - Samuel Eisenstein
Społeczeństwa nowoczesne mają pewne cechy. Dzięki temu jest możliwa koncepcja „wielu nowoczesności” - w różnych społeczeństwach pozaeuropejskich te cechy też występują
Nie można traktować społeczeństwa globalnego jako nowoczesnego Zachodu i przednowoczesnej całej reszty
Są to społeczeństwa przemysłowe (w przeciwieństwie do agrarnych (Giddens) czy tradycyjnych (Aaron):
Przedsiębiorstwo jest oddzielone od rodziny (podział czasu na pracę i wolne)
rozdział na produkcję i konsumpcję (w tradycyjnym społeczeństwie- autokonsumpcja (konsumowanie własnych wytworów)
wpływ nowych technologii - struktura organizacja i podział pracy jest od nich zależny (w tradycyjnym - społeczny)
celem przemysłu jest powiększanie kapitału (w tradycyjnym - kapitał jest źródłem prestiżu, oszczędności lub zbytkiem)
w społeczeństwach przemysłowych - podstawą jest rachunek ekonomiczny, planowanie zysku (w tradycyjnych - inne motywy)
wymaga skupienia dużych grup w jednym miejscu - pociąga za sobą urbanizację
Weber przeciwstawiał społeczeństwa agrarne/tradycyjne - społeczeństwom kapitalistycznym
SPOŁECZEŃSTWA AGRARNE/TRADYCYJNE |
SPOŁECZEŃSTWA KAPITALISTYCZNE |
|
|
CHARAKTER SIŁY ROBOCZEJ |
|
|
|
MOTYWACJE |
|
|
|
KLASY SPOŁECZNE. STRATYFIKACJA SPOŁECZNA
Opiera się na prestiżu - każde społeczeństwo jest zhierarchizowane
Społeczeństwa przednowoczesne - hierarchia prawna/legalna/oficjalna
Ludzie nie mają takich samych praw i obowiązków
Kastowe (np. Indie) - podzielone wg. kryteriów czystości religijnej, kasty zamknięte - endogamia
Stanowe - jest trochę mobilności społecznej, bo stratyfikacja wynika nie z czystości religijnej, ale z pełnionej funkcji (duchowieństwo, szlachta, mieszczaństwo - chłopi poza społeczeństwem) - endogamia
Społeczeństwa nowoczesne - hierarchia faktyczna
Wszystkie grupy społeczne są równe wobec prawa, ale zróżnicowane pod względem materialnym i kulturowym
Klasa opiera się na działalności gospodarczej
Decyduje sposób zarabiania na życie i styl życia
Mobilność jest promowana (mit „od pucybuta do milionera”)
Społeczeństwo ponowoczesne - postindustrializm, postfordyzm
Fordyzm - lata 40' - produkcja dóbr standaryzowanych, przeznaczonych do konsumpcji masowej, produkcja taśmowa
Postfordyzm - lata 70' - po kryzysie nadprodukcji - stagflacji (stagnacja gospodarki i duża inflacja) - pozwolenie człowiekowi na przekonanie, że ma wybór z szerokiego spektrum produktów (customisation). Branding - powstanie marek i sztuczne wytwarzanie różnic między produktami, które w istocie są takie same
Postindustrializm - rozwój sektora usług, głównym produktem jest informacja - społeczeństwo informacyjne, komunikacji)
Następuje zmiana struktury klasowej
W społeczeństwie współczesnym - właściwie sama klasa średnia
Zanik nierówności i antagonizmów klasowych
Pierre Bardien - dziś stratyfikacja społeczna polega na różnicy jakościowej, a nie ilościowej; rośnie znaczenie kapitału kulturowego i społecznego
W ramach klasy średniej można wyróżnić 3 podklasy:
Dominującą
Średnią
Niższą
Klasy te mają dwie frakcje
Duży kapitał kulturowy, wykształcenie; mały kapitał ekonomiczny
Frakcja tradycyjna - duży kapitał ekonomiczny
Między tymi frakcjami toczą się walki ideologiczne
Dziś dominującą klasą ma być klasa profesjonalistów - przynależność opiera się na wiedzy, a nie na kapitale
Daniel Bell
Biurokraci i technokraci - przeciw pracownikom/robotnikom, studentom, konsumentom
Od 1987 - permanentny kryzys kapitalizmu, dezorganizacja; społeczeństwo jest „postkapitalistyczne” - stosunki są kapitalistyczne, ale kapitał jest zdecentralizowany, istnieją międzynarodowe korporacje
Ronald Ingelhart - „przesunięcie w kierunku wartości niematerialistycznych” - 1990
Społeczeństwo postmaterialistyczne - liczą się wartości rodzinne, jakość życia, zdrowie i sprawność fizyczna
W latach 80' - wartości materialne , kariera, podróż - yuppies
W latach 90' - generacja X - rozwój osobisty i wolność - slackers
Społeczeństwo
Chrześcijańskie
Postchrześcijańskie
Postsekularne
Schemat zmiany (Weber)
Racjonalizacja (modernizacja)
Pluralizacja
Sekularyzacja
Sekularyzacja (Berger) - wyzwalanie się poszczególnych sfer życia publicznego spod dominacji religii.
Sekularyzacja prowadzi do politeizmu wartości - pluralizmu światopoglądowego
Od lat 80' - pojawiają się społeczeństwa postsekularne, gdzie religia znów ma władzę nad różnymi sferami życia
renacjonalizacja świata
Bałkanizacja - dzielenie się dużych organizmów państwowych na mniejsze, wzajemnie się zwalczające
POSTMODERNIZM
Termin - od lat 80' - Liotard „Kondycja ponowoczesna”, Derrida, Foucault
Krytyka nowoczesności - modernizmu
Modernizm (Szacki) - formacja społeczne określana przez racjonalistyczny fundamentalizm, uniwersalizm i wiarę w postęp
Liotard - koniec wielkich narracji (systemów legitymizujących całe życie społeczne) - ostatnią był socjalizm
Socjologowie zajmujący się postmodernizmem to nie postmoderniści, ale teoretycy ponowoczesności
Bauman - co to jest społeczeństwo ponowoczesne
Konsumpcjonizm
Stosunek do ciała - przesunięcie nacisku ze zdrowia na sprawność (fitness)
Obieg informacji i dostęp do nich - information society
Mobilność („era nomadów”) - zdolność do poruszania się po świecie
Media - centralna siła społeczna - dostarcza obrazów, które zastępują nam wizję świata
Zmiana charakteru władzy społecznej - nie rozkazuje, lecz uwodzi
„synoptyczny model społeczeństwa” - wielu obserwuje niewielu (Big Rother) - wzory społeczne - celebrities (zarówno Madonna, jak i JPII)
Warunki społeczne skłaniają do szukania przykładów, a nie przywódców
Celebrities - „osoby znane z tego, że są znane - liczba naśladowców zastępuje lub tworzy autorytet
Brak autorytetu może być wartością - bycie „zwykłym człowiekiem”
Zatarcie granicy między tym, co prywatne, a tym, co publiczne
Bauman - „kolonizacja sfery publicznej przez prywatność”
Szacki - kryzys tożsamości, brak jednolitego kanonu kultury
Dziś tematem numer 1 socjologii jest tożsamość
Ponowne odkrycie religii - desekularyzacja - mnogość fundamentalizmów religijnych
Lata 80' - ureligijnienie polityki i upolitycznianie religii: rewolucja w Iranie, odwrócenie się trendów sekularyzacyjnych; pojawienie się terminów fundamentalizmów religijnych
RELIGIE
Po rewolucji w Iranie - akcje terrorystyczne (religijne)
Fundamentalizm - znak czasów
W USA tworzenie się „nowej chrześcijańskiej prawicy” - fundamentalizm protestancki
Ruchy fundamentalistyczne są antymodernistyczne
Zmierzają do zatarcia granicy między sferą sakralną i świecką - panowanie religii nad profanum
W ramach religii - reorganizacja wszystkich wartości
Kwestia „degeneracji współczesnego świata”
Fundamentalizm - ruch ponadwyznaniowy, protestancki, nazwa od „obrony fundamentów wiary”
Od 1925 r. - proces, w którym nauczyciel został oskarżony o nauczanie darwinizmu w szkole - upadek wizji fundamentalistów jako tych, którzy bronią fundamentów religii
Fundamentalistyczne ruchy religijne (Marty, Appleby)
Powstają w odpowiedzi na kryzys, który jest traktowany jako zagrożenie dla tożsamości grupy
Angażują się w aktywną walkę z przedstawicielami innych poglądów (odrzucają zasadę pluralizmu światopoglądowego)
Demonizują „innych”, tworzą ikony wroga, dążą do walki
Ustanawiają sztywne bariery socjokulturowe, by oddzielić się od „obcych”
Podążają za charyzmatycznymi przywódcami płci męskiej, których uznają wiarygodnych interpretatorów tradycji religijnych
Są selektywnie nowoczesne i selektywnie tradycyjne
Wiąże się to z zachowaniem/ochroną tożsamości indywidualnej i grupowej
TOŻSAMOŚĆ