USTRÓJ POLIT. - struktura organizacyjna, kompetencje i wzajemne zależności organów państwa.
U Arystoteles- jest to ujecie w pewien porządek władz w ogóle, a przede wszystkim naczelnej z nich tj. rządu
System polityczny - (ustr. poli.) ujęcie instytucjonalne ogół instytucji służących podejmowaniu decyzji Polit. Uję. racjonalne - ogół zależności jakie powstają w walce o władzę. Uj. funkcjonalne - struktura integrująca wspólnotę polityczną.
Reżim polityczny - zbiór formalnych i nieformalnych zasad i mechanizmów regulujących funkcjonowanie centrum władzy politycznej i sposób jego powiązania ze społeczeństwem.
KLASYF. REZIMÓW POLI.
Ustroje demokratyczne: Parl-gabin - władza rządu pochodzi od parlamentu,- odpowiedzialność rządu przed parlamentem, ,- układ sił w parlamencie ma decydujący wpływ na kształt rządu,,- głowa państwa ma znaczenie reprezentacyjne,- brak ścisłej separacji władz pomiędzy wł. Ustaw. a wykona. Prezydencki (USA), - organizacyjna i funkcjonalna separacja władz (w odrębnych wyborach wyłaniany jest parlament i w odrę. Wyb. wyłaniany jest prezydent),- zakaz łączenia funkcji deputowanego i członka rządu,- prezydent powołuje ministrów, którzy ponoszą przed nim odpowiedzialność polityczną,- monopolistyczna egzekutywa (prezydent jest jednocześnie szefem rządu),- prezydent nie jest politycznie odpowiedzialny, przed parlamentem może być zastosowana odpowiedzialność prawna. Semiprezydencki (półprezydencki). - dualizm egzekutywy(prezydent i rząd),- bezpośredni wybór prezydenta, - prezydent powołuje premiera i na jego wniosek ministrów Komitetowo parlamentarny (Szwajcaria),- dominacja parlamentu( org. Ustawodawczego),
Ustroje niedemokratyczne S. totalitarny, - system jednopartyjny, - aparat partyjny i aparat państwowy jest trudno oddzielić,- państwo integruje we wszystkie przejawy życia społ., - pań. Wymaga manifestowania lojalności i poparcia, autorytarny, -władza nie wymaga poparcia i nie toleruje sprzeciwu, - wł. Może dopuścić do pozornej opozycji, - bardziej dba o pozory demokracji, - nie ingeruje w życie prywatne jedn.
PAŃSTWO
Polis - gr. wspólnota niewielkiego państwa -miasta, wspólnota wolnych obywateli, Civitas - Rzym.- gmina pełnoprawnych obywateli państwo obywateli rzymskich. Res publica - wspólnota wszystkich obywateli, Terra - Sred. dominacja czynnika teryt.
Stato (wł.) - określony stan rzeczy, Państwo (pl) - pan, panowanie. Państwo - w def. Jelonka: złoż z 3 elem: terytorium ludność, władza
Cechy państwa: Pańs. jako org. Polit. (władza jako element państwa a jednocześnie podstawowa kategoria politologiczna)- jako org. przymusowa (zalegalizowany przymus immanentną cechą władzy państwowej; rodzaje przymusu pań.: fiz., ekon., psycholo.)- jako org. Terytorialna Posiadanie terytorium jako cecha państwa;
Trójelementowość terytorium: obszar lądowy, morze terytorialne, przestrzeń powietrzna; Teryt. jako składnik świadomości narodowej; Pojęcie integralności teryt.j
- jako org. Suwerenna Pojęcie suwerenności
SUWERENNOŚC - niezależność wł. Państwowej od czynników zew i wew, to także prawo państwa do regulowania spraw wewnątrzpaństwowych.
STAROŻYTNE POGLĄDY NA GENEZĘ PAŃSTWA- pań. Wg. Arystotelesa - pań jako podmiot powstały na drodze naturalnego rozwoju, syntezy mniejszych wspólnot rodzinnych w osady, które łączyły się tworząc wspólnotę miasta- państwa. Podział zadań w pań. wg Aryst.. Czynniki władcze: czynnik obradujący, rządzący, sądzący. Klasy. ustrojów pań. wg A: - Ustroje dobre: monarchia, arystokracja, politeja,- U. złe:tyrania oligarchia demokracja
DOKTRYNY ŚREDNOIWIECZNE- D. teologiczna: Poglądy na państwo św. Augustyna (civitas dei i civitas terrena), Poglądy św. Tomasza z Akwinu - D. patriarchalna: Państwo jako podmiot powstały w procesie łączenia rodów w plemiona, plemion w większe całości aż do utworzenia państwa, przy zachowaniu zasady patriarchalnej władzy opiekuńczej, Status monarchy jako patriarchy swego narodu, Monarchia absolutna jako ustrój wzorcowy- D. patrymonialna:Własność ziemi (patrimonium) jako źródło władzy, Państwo ujmowane jako dziedziczna własność dynastii panującej - D. nowożytne: Cechy nowożytnych doktryn opisujących powstanie państwa: D.umowy społecznej, D. podboju
Powstanie państwa w doktrynie prawa międzynarodowego (Antonowicz): zjednoczenie dwóch lub więcej państw, rozpad państwa na dwa lub więcej państw, secesja części terytorium państwa, uzyskanie przez terytorium zależne niepodległości.
HISTORYCZNY ROZWÓJ PAŃSTWA
Państwo antyczne i ich cechy ustrojowe: Despotie wschodnie: wszelkie monarchie teokratyczne (Mezopotamia, Egipt, Indie), gospod. O charakt. Eksploatacyjnym, nieograniczona wł. Monarchy, stagnacja gospod. Państwa starożytnej Grecji polis arystokratyczna, polis oligarchiczna, tyrania, polis demokratyczna: Rzym: królestwo, republika, cesarstwo (pryncypat i dominat) Państwo średniowieczne - system feudalny, Monarchia patrymonialna, Monarchia stanowa, Feudalne republiki miejskie: Państwo nowożytne: Rewolucja angielska w XVII w. i narodziny idei państwa liberalnego, Ewolucja w kierunku rządów absolutnych. Monarchia renesansowa jako synteza elementów państwa stanowego i władzy absolutnej, Absolutyzm i jego legitymizacja, Absolutyzm oświecony W kierunku współczesnego państwa Państwo wczesnokapitalistyczne, faszystowskie, liberalno-demokratyczne, socjalistyczne, trzeciego świata.
WSPÓŁCZESNE PAŃSTWO Formy pańs.: - ze wzgl. na kryterium reżimu politycznego: demokratyczne (parl.-gab., parl.-komit., prezyd., semiprezy.) niedemokratyczne (autorytarne, totalitarne); - ze wzg. na kryterium formy rządu: monarchia (konstytucyjna, absolutna), republika; - na kryterium podziału teryt. i relacji pomiędzy centralnymi a lokalnymi organami państwowymi): państwo złożone, unitarne: - na zakres władzy: konstytucyjna, absolutna. Funkcje państ.: - Z uwagi na dziedziny działalności: Dbałość o porządek i bezpieczeństwo wewnątrz państwa, Utrzymywanie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, Wpływanie na procesy ekonomiczne poprzez określoną politykę gospodarczą (funkcja gospodarczo-organizatorska), Działania w celu zapewnienia obywatelom minimum egzystencji (funkcja socjalna) - Z uwagi na cele działania: zapewnienie przystosowania się państwa do zmiennych uwarunkowań cywilizacyjnych (funkcja adaptacyjna), wpływ na zachodzące procesy społeczne (funkcja regulacyjna), inicjowanie nowych procesów społecznych (funkcja innowacyjna); Organy państ.( osoba lub osoby, które wg. Obowiązującego prawa podejmują działalność uznawaną za działalność państwową) Kryt. liczby osób tworzących organ: jednoosobowe, kolegialne; - kryt. zakresu kompetencji: o komp. Ogólnych (sejm, senat) i szczegółowych (min. Spr.wew.);- zak. Przestrzennego: centralne, terenowe;- spos. Powoływania: wybory, monarchia, dziedziczenie;- rodz. Działalności: prawodawcze, sądowe, administracyjne, kontrolne. Głowa państ.: Kolegialna gł. Pań., Monarcha, Prezydent i jego pozycja w państwie. Konstytucyjne sposoby wyboru prezydenta. Parlament: Dwuizbowość parlamentu jako cecha ustrojowa większości państw demokratycznych; struktura: org. kierownicze, komisj, federacje; funkcje; Ustrojodawcza, ustawodawcza, kreacyjna, kontrolna;
DEMOKRACJA: Demokracja antyczna a współczesna. Podobieństwa: - władza ludu: wspólne zasady: wolności (swoboda wyrażania opinii przez obywateli), równości (zakładająca równą wagę wszystkich opinii), większości (przyjmowanie stanowiska, które popiera większość obywateli); Różnice - podmiot władzy - w dem. ateńskiej wolni obywatele, współcześnie obywatele posiadający prawa publiczne; - sposób podejm. Decyzji; bezpośredni w dem. Ant. (podejmowanie decyzji przez wszystkich obywateli), zdecydowana dominacja pośredniego charakteru dem.współ. Inspiracje współczesnej demokracji: ewangelia (ideał równości wszystkich ludzi), polska demokracja szlachecka, parlamentaryzm brytyjski, myśl renesansu, myśl oświecenia, pierwsze konstytucje pisane i inne akty o charakterze ustrojowym: Habeas Corpus Act (Anglia, 1679), Bill of Rights (Anglia, 1889), konst.stanu Wirginia (1776), konst. Stanów Zjednoczonych (1887), konst. Francji (1791), konsty. Polski (1791); EWOLUCJA DEMOKRACJI: 1.Główne nurty społ-polit wobec demokracji w XIX w.: - lewica wobec demokracji - nurty akceptujące zasady demokracji liberalnej (socjaldemokracja i jej wizja ustroju demokratycznego) i nurty poddający ją krytyce (anarchizm, marksizm) - chadecja wobec demokracji - odwołanie do nauki społecznej Kościoła; 2.Ewolucja praw kobiet w demokracji. Emancypacja kobiet - odchodzenie od tradycyjnego modelu opartego na zmonopolizowaniu praw obywatelskich przez mężczyzn (pojmowanych jako głowa rodziny); 3.Rozwój demokracji w okresie międzywojennym: - technicyzacja polityki, - pojawianie się zawodowych polityków - nowej „klasy politycznej”, „elity władzy”, - kształtowanie się grup nacisku: ugruntowanie podziału na większość rządzącą i opozycję, kryzys demokracji w latach trzydziestych; WSPÓŁCZESNA DEMOKRACJA: Zasady ustrojowe demokratycznego państwa prawnego 1. Suwerenności ludu - Pojęcie suwerenności i jego ewolucja (zasada suwerenności monarchy, suwerenność monarchy i parlamentu), - Suwerenność narodu to najwyższa władza narodu, objawiająca się podejmowaniem decyzji, - Sposoby realizacji władzy zwierzchniej narodu: A) Demokracja bezpośrednia i jej formy (akt wyborczy, referendum, inicjatywa ludowa, weto ludowe, etc.) - Akt wyborczy to bezpośredni udział w elekcji. Wybory i systemy wyborcze: Prawo wyborcze w sensie przedmiotowym (zespół norm regulujących tryb wyłaniania organów przedstawicielskich) i podmiotowym (prawo obywatela do uczestnictwa w wyborze przedstawicieli); Główne zasady prawa wyborczego: *Powszechność jako prawo do wybierania i bycia wybieranym do ciał przedstawicielskich przysługujące wszystkim obywatelom państwa po osiągnięciu określonego prawnie wieku. Ograniczenia powszechności prawa wyborczego w aspekcie historycznym (cenzusy płciowy, rasowy, majątkowy, wykształcenia) *Równość pr. Wyb. oznaczająca jednakową liczbę głosów (jeden) przysługujących każdemu wyborcy. Ograniczenia równości prawa wyborczego w przekroju historycznym (system pluralny, system kurialny). Współczesne ograniczenia równości prawa wyborczego w wyniku specyficznego układu sił w okręgach wyborczych. Bezpośredniość oznaczająca osobiste głosowanie obywatela na określonych kandydatów, Tajność oznaczająca możliwość głosowania w warunkach zapewniających nieujawnienie treści głosu wyborcy; +++Sposoby podziału mandatów wyborczych: Większościowy system wyborczy Proporcjonalny sys. Wyb., System d'Hondta jako najpopularniejszy sposób przeliczania głosów; - Inicjatywa ludowa jako możliwość wdrożenia postępowania ustawodawczego przez określoną prawnie liczbę obywateli; - Weto ludowe jako możliwość wystąpienia przeciw danej ustawie przez określoną prawnie liczbę obywateli - Referendum (głosowanie ludowe): Typy referendów wg.: Okresu przeprowadzenia referendum (przedparlamentarne, poparlamentarne, pozaparlamentarne), Znaczenia ref. (konsultatywne, rozstrzygające), Przedmiotu ref. (konstytucyjne, ustawodawcze) B)Demokracja pośrednia jako forma sprawowania władzy za pośrednictwem przedstawicieli wyłonionych w wyborach, jak również udział we władzy przy pomocy zinstytucjonalizowanych form reprezentacji, jak np. partie polityczne czy grupy nacisku; 2. Z. podziału i równowagi władz: - Zas.jednolitości władzy versus zas. Podzi. władz, - Zas.podziału władz jako typowa zasada państwa demokratycznego. Istota zasady podziału władz - wyodrębnienie władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Rola środków masowego przekazu i opozycji, jak i zorganizowanych grup interesu. - Koncepcja trójpodziału władz rozumiana jako: wyodrębnienie trzech ról państwa, tzn. ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, realizacja każdej z powyższych funkcji przez inny organ państwa i wzajemna kontrola władz 3. Z.konstytucjonalizmu: -Różnorodność pojmowania pojęcia konstytucji. Hist.pojmowanie konst.i (np. jako prawa fundamentalne państwa, ustawy sejmowe w Polsce szlacheckiej, faktyczny ustrój państwa, etc.), - Konst. rozumiana jako całokształt pr. konstytucyjnego obejmującego zarówno normy pisane wynikające z różnych aktów prawnych i nie posiadające szczególnej mocy prawnej, jak również normy niepisane, jak np. zwyczaje, konwenanse czy precedensy sądowe; - Konst. - akt prawny określający zasady organizacji państwa oraz relacje pomiędzy jego obywatelami, a władzą, uchwalony przez parlament lub specjalnie wybraną konstytuantę; Cechy konst.: Szczególna moc prawna (najwyższe miejsce wśród źródeł prawa, wykluczenie sprzeczności innych źródeł prawa z konst,, inne akty prawne realizują jej postanowienia), - Szcz. treść (k.reguluje kwestie podstawowe dla państwa i społeczeństwa - przede wszystkim podmiot władzy państwowej, formy jego działalności, fundamentalne reguły ustroju społ.-gosp., pozycja prawna jed. w społ., tryb zmiany konst.), - szcz. Forma i tryb uchwalenia Funkcje konst.: prawna -podstawa prawa w danym państwie - integracyjna rezultat zgody społ. kompromisu. - organizatorska - swoisty statut organizacyjny państwa, - programowa wskazuje kierunek w rozwoju państwa, - wychowawcza posiada określony system wartości i przekonań.
Rodzaje konst.- kryt. Formy: pisana, niepisana - treści:
pełna - reguluje całokształt spraw, niepełna - mała, dotyczy tylko najważniejszych organów państwowych
- kryt procedury powst.: oktrojowana (nadana, narzucona przez monarchę, uchwalona - kryt podział wg sposobu zmiany k:elastyczne, sztywne - kryt obowiązywania: stałe, czasowe.
4. Z. praworządności: - Rządy prawa. Pr. w znaczeniu przedmiotowym (uporządkowany formalnie i treściowo zbiór norm postę. zabezpieczonych przymusem państwowym) i podmiotowym (uprawnienie jedn.wynikające z pr. przedmiotowego); - Państwo prawne (państwo konstytucyjne, państwo praworządne, w którym relacje między organami oraz między organami a obywatelami określają normy prawne). Rola konstytucji, ustaw. Prawa człowieka jako granica działań państwa; - Państwo prerogatywne (w którym władza wyklucza możliwość nakładania na siebie ograniczających je reguł prawnych) jako przeciwieństwo państwa prawnego; Główne gwarancje rządów prawa: - ustrojowe (podział władz, legalna opozycja, niezbywalność wolności obywatelskich, niezawisłość sądów) - legislacyjne (hierarchia aktów prawnych, nadrzędność konstytucji, rozgraniczenie kompetencji prawotwórczych), - proceduralne (wieloinstancyjność rozstrzygania spraw, zas. odpowiedzialności indywidualnej, domniemanie niewinności oskarżonego, pr. oskarżonego w procesie karnym - zwłaszcza do obrony, badanie zgodności decyzji administracyjnych z prawem), - Prawny status jednostki w państwie; Obywatelstwo jako przynależność prawna jedn. do państwa, Sposoby nabywania obywatelstwa (urodzenie - ius soli bądź ius sanguinis, naturalizacja, małżeństwo, opcja), Pierwszeństwo obywatela przed państwem jako reguła państwa demokratycznego; Cechy państwa prawa (zabezpieczenie wolności, prawa zasadnicze, ograniczenie wolności tylko zgodnie z regułami prawa, równość wobec prawa, zniesienie podziałów stanowych, pewność prawa, postępowanie zgodnie z przepisami, nadrzędność ustaw, sądowa ochrona prawna, ochrona przed samowolnym uwięzieniem, zakaz wprowadzania ustaw działających wstecz, podział władz)
5.Z. pluralizmu;. Plur. jako różnorodność - cecha państwa demokratycznego, - Plur.polity. jako założenie istnienia rozmaitych sił politycznych, rywalizujących w ramach określonych reguł w danym państwie
PARTIE POLITYCZNE JAKO ELEMENT USTR. POLIT. PAŃ. Typy pp: - wg kryt. procesu rozwoju partii: kadrowe, masowe, wyborcze, kartelu; - stos.do panującego ustroju: konstytucyjne, rewolucyjne; - profilu ideowo-programowego: lewicowe, prawicowe; Rodziny partii politycznych: - lewicowe ( komunistyczne, socjaldemokratyczne, ekologiczne), - chadeckie (chrześc - demokr. - pierwszeństwo interesu jednostek) - liberalne (wolność jednostki, ochrona własności prywatnej, możliwość bogacenia się, prymat jednostki nad zbiorowością) - konserwatywne, (zachowanie trwałości istniejącego stanu stosunków politycznych, społecznych, niechęć do zmian, prymat społeczeństwa nad jednostką, poszanowanie tradycji)
- ultraprawicowe (kładą nacisk na bezpieczeństwo
naród jako najwyższa wartość); Systemy partyjne -wg liczby partii: jednopartyjny, dwupartyjny, wielopartyjny.
GENEZA USTROJU POLIT. W RP PL tradycje konstyt.: - Kons 3 Maja 1791 r.- K.Księstwa Warszawskiego z 1807 r.- K.Królestwa Pols z 1815 r.- K.Wolnego Miasta Krakowa z lat 1815, 1818 i 1833- Mała konstytucja z 1919 r. - K. marcowa z 1921 r. - K. kwietniowa z 1935 r. - Mała konstytucja z 1947 r. - K. z 1952 r. Transformacja ustrojowa: od PRL do III RP: - Rezultaty okrągłego stołu - Rewizje konstytucji w latach 1989-1990 i zmiany ustrojowe - Uchwalenie małej Kon. 92 r. - Prace legislacyjne nad projektem nowej k. - Przyjęcie K. Rzeczypospolitej Polskiej w 97 r.
ZASADY USTROJU POLIR. RP Suwerenności narodu - wł. Zwierzchnia należy do narodu, Republikańskiej formy państwa - prezydent głową państwa, brak org. obejmujących drogą dziedziczenia, Demokratycznego pań. Prawnego, Podziału i równowagi władz -ust., wykona. Sądown. Reprezentacji polity. (demokracji przedstawicielskiej) - naród jest reprezentowany przez swoich przedstawicieli, Dwuizbowości parlamentu (Sejm i Senat), Pluralizmu politycznego: Wielość i różnorodność sił politycznych, woność tworzenia pp, dobrowolność zrzeszania się, Zagwarantowania wolności i praw człowieka i obywatela: Decentralizacji władzy publicznej i zasada samorządu terytorialnego ( adm rządowa i sam. Teryt.) , Systemu parla. - gabinet. - określenie wzajemnych relacji głównych organów państwowych, Odrębności władzy sądowniczej i niezawisłości sądów, Społ. gospodarki rynkowej (wolność działalności gospodarczej, własność prywatna, solidarność partnerów gospodarczych, dialog i współpraca)
Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela - Prawa człowieka (przysługują jednostką w danym państwie) prawa obywatela ( pr. Przysługujące obywatelowi danego państwa) - Międzynarodowa ochrona praw jednostki ( powsz. Dekl. Pr.czł., Europ. Konwencja Pr. Czł i podst. Wolności) - Koncepcje określające relacje pomiędzy jednostką a państwem (koncepcja uniwersalistyczna, koncepcja indywidualistyczna) Systematyka wolności i praw jednostki na gruncie Kon. - Wolności i pr. osobiste - Wolności i pr. Polit. - Wolności i pr. Ekonom., socjalne i kulturalne - Środki ochrony wolności i praw jednostki - Obowiązki jednostki.
Zasady prawa wyborczego. Organy kreowane w drodze wyborów. Parlament: Sejm, Senat, Prezydent RP,Organy samorządu terytorialnego: Rady gmin, Rady powiatów, Sejmiki wojewódzkie, wójtowie gmin, burmistrzowie i prezydenci miast. Konstytucyjne zasady prawa wyborczego w Polsce. Wybory do Sejmu: powszechne,równe, bezpośrednie, tajne, proporcjonalne, do Senatu: powszechne, bezpośrednie, tajne, Wybory Prezydenta RP: powszechne, równe, bezpośrednie, tajne,Wybory org. stanowiących sam. Teryt.: powszechne, bezpośrednie, równe, tajne, proporcjonalne (w gminach powyżej 20 tys. mieszkańców) lub większościowe (w gminach poniżej 20 tys. mieszkańców), Wybory wójtów, burmistrzów i prezydentów miast: powszechne, bezpośrednie, równe, tajne, większościowe. - Zas. Powszechności: czynne pr. Wyborcze ukończone 18 lat najpóź. w dn. głosowania, posiadanie obywatelstwa polskiego, dysponowanie pełnią praw politycznych. Bierne- możliwość bycia wybieranym: 21 lat wybory do sejmu, 30 do senatu, 35 na prezydenta, 18 lat wybory do JSM., - Z. równości ( każdy dsponuje taką samą liczbą głosów) - Z.bezpośredniości, - tajności, - rozdziału mandatów. Z. proporcjonalności (wyborów proporcjonalnych):do Sejmu, do organów stanowiących samorządu terytorialnego w gminach powyżej 20 tys. mieszkańców.Z.większościowa (wyborów większościowych): do Senatu (większość względna), prezydenckie (większość bezwzględna),do organów stanowiących samorządu terytorialnego w gminach powyżej 20 tys. mieszkańców (większość względna),wybory wójtów, burmistrzów i prezydentów miast (większość bezwzględna). Większość bezwzględna jest to większość głosujących stanowiących ponad 50 % głosów.
ŻRÓDŁA PRAWA Podział: Źr. Powsz. obowiązującego pr. (Akty o ogólnym zasięgu, Akty pr. Miejscowego) i Akty pr. o charak. Wew.
Konst. Zas. bezpośredniego stosowania Kons., Tryb zmiany, inicjatywa zmiany K. należy do 1/5 liczby posłów (92), Senatu i Prezydenta - ustawa zmieniająca Ko. musi być jednobrzmiąco przyjęta przez Sejm i Senat (czyli Sejm nie może odrzucić poprawek Senatu, tak jak przy ustawach zwykłych), -w Sejmie wymagana jest większość 2/3 (kworum 50 %), w Senacie większość bezwzględna (kworum 50 %), -możliwość zażądania referendum przez 1/5 posłów, Senat i Prezydenta, gdy zmiany dotyczą rozdziałów I, II, i XII.
Rat. umowy międzyn. - Zas. pierwszeństwa raty fik. umów międzynaro. przed ustawami - Obowiązek ich zgodności z K. - Tryb ratyfikacji umów międzyn. (prez. Za zgodą parlamentu 2\3 w sejmie 2\3 w senacie przy kworum 50%) Akty prawa wspólnotowego - Rozporządzenia(ogólny zasięg, bezpośr. Stosowanie), - Dyrektywy ( adresat państwo, wiążą w zakresie celu), - Decyzje, - Zalecenia i opinie, - Zas. pierwszeństwa aktów pr. Wspóln. w przypadku kolizji z ustawami Ustawy: - jako akt normatywny ustanawiający normy o charakterze generalnym i abstrakcyjnym, uchwalany przez parlament w szczególnym trybie - Delegacja ustawodawcza - Tryb uchwalania ustaw: Inicjatywa ustawodawcza przysługuje: co najmniej 15 posłom, Senatowi, Prezydentowi, RM, grupie 100 tys. obywateli posiadających prawa wyborcze, -Sejm rozpatruje projekt w trzech czytaniach, -Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów (kworum 50 %), chyba że Konstytucja przewiduje inną większość, -Następnie Sejm może przyjąć ustawę, zaproponować poprawki lub odrzucić ustawę (w ciągu 30 dni), -Sejm może podtrzymać swoje stanowisko wbrew Senatowi większością bezwzględną (kworum 50 %),Ustawę podpisuje Prezydent w ciągu 21 dni, jednak może ja zawetować (wówczas Sejm może przełamać weto większością 3/5, lub skierować do Trybunału Konstytucyjnego (jego orzeczenie jest ostateczne).
Rozporządzenie z mocą ustawy jako nietypowy akt prawny: prezydent na wniosek RM Rozporządzenia: Rozporządzenie jako akt wykonawczy stanowiący źródło powszechnie obowiązującego prawa, Organy uprawnione do wydawania rozporządzeń: prezydent, RM, prezes RM, KRRiT; Uchwały Rady Ministrów; Zarządzenia premiera i ministrów; Akty prawa miejscowego
PARLAMENT 4letnia kadencja, permanentny tryb działania, możliwość skrócenia kadencji: samorozwiązanie- większością 2\3ustaw. Liczby posłów lub skrócenie przez prezydenta: gdy nie uchwali ustawy budżetowej lub, gdy nie uda się sformować rządu.
Status posła i senatora: - Mandat wolny, - Przywilej nietykalności, ochrona przed zatrzymaniem lub aresztowaniem, - Immunitet formalny i immunitet materialny, - Kluby (15)i koła (3) parlamentarne jako podstawowa forma zrzeszania się parlamentarzystów, - Zakaz prowadzenia przez parlamentarzystów działalności gospodarczej z wykorzystaniem mienia państwowego lub komunalnego, - Obowiązek składania oświadczeń majątkowych; Organy: 1. Marszałek: -Reprezentuje Sejm na zewnątrz, -Zwołuje posiedzenia,- Przewodniczy obradom,-Zwołuje Konwent Seniorów,-Czuwa nad tokiem i terminami prac,- Nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym,-Kieruje pracami Prezydium Sejmu; 2.Prezydium: - tworzą Marszałek i wicemarszałkowie, -Zadania: Uchwalanie planu prac Sejmu po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów, -Dokonywanie wykładni regulaminu Sejmu, -Organizowanie współpracy pomiędzy komisjami sejmowymi i koordynowanie ich działalności, Opiniowanie spraw wniesionych przez Marszałka sejmu; 3. Konwent seniorów: - składa się z Marszałka, wicemarszałków oraz przewodniczących (lub wiceprzewodniczących)klubów i kół parlamentarnych, -Posiedzenia KS zwołuje Marszałek Sejmu, -Główne zadania:-opiniowanie projektów planu prac Sejmu,-opiniowanie projektów porządku dziennego prac Sejmu, -wnioski co do trybu dyskusji wyboru organów Sejmu.4. Komisje stałe, nadzwyczajne i śledcze: rozpatrują sprawy stanowiące przedmiot prac Sejmu,-Skład komisji powołuje Sejm, -Komisja wybiera ze swego grona przewodniczącego i wiceprzewodniczących, Funkcje Parlamentu: ustawodawcza - inicjatywa ustawodawcza, prace w komisjach, czytania, - udział Senatu i Prezydenta w procesie ustawodawczym, - ustawa budżetowa - szczególny tryb uchwalania; kontrolna: Udział Sejmu w tworzeniu rządu, - Wotum zaufania - Rozpatrywanie sprawozdań i informacji rządu- Kontrola w sferze odpowiedzialności konstytucyjnej: Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej, Możliwość postawienia członków rządu przed Trybunałem Stanu, Możliwość postawienia Prezydenta przed Trybunałem Stanu, - Kontrola w sferze odpowiedzialności parlamentarnej (wotum nieufności wobec rządu - tryb uchwalania, Wotum nieufności wobec ministra) - Zgoda na ratyfikację umów międzynarodowych, - Kontrola w okresie stanów nadzwyczajnych - Działalność sejmowych komisji śledczych - Stawianie pytań i interpelacji poselskich członkom rządu; kreacyjna - obsada określonych stanowisk Wybór sędziów Trybunału Stanu (poza przewodniczącym, którym jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego),sędziów Trybunału Konstytucyjnego, Prezesa NBP, części członków KRRiT, KRS i RPP, RPO, RPD, GIODO i Prezesa NIK
Zgromadzenie Narodowe Skład: sejm i senat, Kompetencje: -Przyjęcie przysięgi nowego Prezydenta- Wysłuchanie orędzia Prezydenta- Uznanie trwałej niezdolności Prezydenta do pełnienia urzędu ze względu na stan zdrowia (większością 2/3 ustawowej liczby członków Zgromadzenia - Postawienie Prezydenta przed Trybunałem Stanu na wniosek co najmniej 140 członków ZN (większością 2/3 ustawowej liczby członków ZN
PREZYDENT organ władzy wykonawczej. jest najwyższym przedstawicielem RP gwarantem ciągłości władzy państwowej, czuwa nad przestrzeganiem konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa, niepodzielności i nienaruszalności jego terytorium.; Tryb wyboru Wybory zarządza Marszałek sejmu między 100, a 75 dniem przed upływem końca kadencji aktualnego prezydenta. Wymogi: -posiadanie obywatelstwa polskiego, wiek min. 35 lat, korzystanie z pełni praw wyborczych do sejmu i senatu, zebranie 100.000 podpisów (poparcie 100.000 obywateli). Kandydatów rejestruje państwowa komisja wyborcza, ogłasza ich listę. Warunkiem jest ponad połowa bezwzględnej większości głosów. II tura zawsze 14 dni po I turze. Po stwierdzeniu ważności wyborów przez Sąd Najwyższy droga dla prezydenta jest otwarta. Kadencja trwa 5 lat. Rozpoczyna się w dniu złożenia przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym. Zastępcą prez. jest marszałek sejmu, a później marszałek senatu. Kompetencje jako głowy państwa w stosunkach międzynarodowych: -Ratyfikowanie i wypowiadanie umów Miedzyna. (najważniejsze wymagają zgody Parlamentu). -Mianowanie i odwoływanie przedstawicieli RP w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych. -Przyjmowanie listów uwierzytelniających i odwołujących akredytowanych przy Prezydencie przedstawicieli dyplomatycznych innych państwa. -Prezydent RP w zakresie polityki zagranicznej współdziała z Prezesem RM i właściwym ministrem; jako głowy państwa:
-Najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych(za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej). -Mianowanie szefa sztabu Generalnego i dowódców rodzajów sił zbrojnych. -Rada Bezpieczeństwa Narodowego - organ doradczy. -Wprowadzanie stanów nadzwyczajnych: -stan wojenny (w razie napaści lub zewnętrznego zagrożenia państwa lub traktatowego obowiązku wspólnej obrony przeciwko agresji), -stan wyjątkowy (w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego. -Prawo łaski (nie dotyczy osób skazanych przez Trybunał Stanu). -Prawo nadawanie obywatelstwa polskiego. -Prawo mianowania sędziów, nadawania tytułów naukowych. Wobec parlamentu -Zarządzanie wyborów parlamentarnych, -Zwoływanie pierwszego posiedzenia sejmu i Senatu, -Prawo skrócenia kadencji sejmu i Senatu w dwóch przewidzianych Konstytucyjnie sytuacjach: -Prawo inicjatywy ustawodawczej.-Podpisywanie ustaw (21 dni w trybie zwykłym i 7 dni odnośnie ustawy budżetowych i ustaw pilnych).-Możliwość wetowania ustaw. -Możliwość kierowania ustaw do trybunału Konstytucyjnego. -Przedstawienie sejmowi kandydata na prezesa NBP. Wobec RM: -Prawo desygnowania premiera. -Powoływanie RM na wniosek Premiera (RM musi następnie uzyskać wotum zaufania w sejmie).-Przyjmowanie dymisji RM. -Dokonywanie zmian w składzie RM na wniosek Premiera. -Zwoływanie Rady Gabinetowej (Rada Ministrów obradująca pod przewodnictwem Prezydenta). Wobec wł. Sądowniczej: -Powoływanie sędziów na wniosek KRS -Pierwszego Prezesa SN i Prezesów SN(spośród kandydatów Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Sądu Najwyższego). -Prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego (spośród kandydatów Zgromadzenia Ogólnego sędziów trybunału Konstytucyjnego). -Prezesa i wiceprezesów NSA(spośród kandydatów zgromadzenia Ogólnego Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego).-Powołanie swego przedstawiciela w skład KRS. Inne ważniejsze kompetencje: -Możliwość ogłaszania referendum ogólnokrajowego za zgodą Senatu, -Powoływanie części członków KRRiT oraz RPP -Prawo nadawania statutu Kancelarii prezydenta. -Prawo powoływania szefa Kancelarii Prezydenta. Akty prawne Prezydenta. -Rozporządzenia (akty wykonawcze, -Zarządzenia (akty prawa wewnętrznego).-Postanowienia wydawane w zakresie realizacji pozostałych swoich kompetencji -Rozporządzenia z mocą ustawy (w czasie stanu wojennego, jeśli sejm nie może się zebrać,
RADA MINISTRÓW - drugi obok Prezydenta organ wł. Wykonawczej, - Koalicyjny charakter rządu w praktyce ustrojowej RP (przeciwieństwem mogą być rządy jednopartyjne lub tzw. rządy fachowców), niekiedy rządy mniejszościowe, - rm prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej - Zasada kolegialności w podejmowaniu decyzji; Skład RM; - Prezes RM(premier), który określa skład liczebny RM, - Możliwość powoływania wiceprezesów rady Ministrów (wicepremierów) - Ministrowie resortowi oraz ministrowie bez teki (ministrowie zadaniowi) - Przewodniczący ustawowo określonych komitetów; Tryb powoływania RM: - Prezydent desygnuje premiera - Premier proponuje skład rządu - Prezydent powołuje rząd w ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia nowo wybranego Sejmu lub dymisji poprzedniego rządu - Premier w ciągu 14 dni zgłasza program rządu i zwraca się do Sejmu o wotum zaufania (wymagana bezwzględna większość w obecności ponad połowy posłów). Udzielenie wotum zaufania kończy proces formowania rządu - Jeśli rząd nie uzyska wotum zaufania, wówczas kandydata na premiera przedstawiają posłowie, następnie Sejm wybiera premiera i członków rządu (wymagana bezwzględna większość w obecności ponad połowy posłów) - Jeśli w powyższym trybie nie udało się sformować rządu, wówczas w ciągu 14 dni Prezydent powołuje ponownie premiera a na jego wniosek pozostałych członków rządu. Sejm w ciągu kolejnych 14 dni powinien udzielić wotum zaufania zwykłą większością głosów - Jeśli w powyższym trybie nie uda się sformować rządu, wówczas Prezydent skraca kadencję Parlamentu; Środki odpowiedzialności politycznej rządu: - Wotum zaufania (w procesie formowania rządu) - w każdym innym momencie na wniosek premiera (zwykłą większością w Sejmie); Wotum nieufności - wobec rządu: wniosek składa minimum 46 posłów, wniosek musi wskazywać następcę dotychczasowego premiera, wymaga poparcia większości ustawowej liczby posłów; - wobec ministrów: wniosek składa co najmniej 69 posłów, wymaga poparcia większości ustawowej liczby posłów; Odpowiedzialność konstytucyjna RM: - Odp. Konst. przed Trybunałem Stanu obejmuje czyny członków rządu naruszające Kon.lub ustawy, oraz czyny przestępcze, - Indywidualny charakter odpowiedzialności konstytucyjnej - Wniosek składa minimum 115 posłów lub Prezydent - Postawienie przed ts wymaga zgody 3/5 ustawowej liczby posłów - Trybunał Stanu wobec członka rządu może orzec: utratę czynnego i biernego prawa wyborczego na okres 2-10 lat, zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych w organach państwowych i organizacjach społecznych na okres 2-10 lat, utratę orderów i odznaczeń państwowych, kary przewidziane w ustawach (za czyny posiadające znamiona przestępstwa); Kompetencje i zadania RM: - prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną państwa - Wykonywanie ustaw - głównym instrumentem rozporządzenia - Prawo inicjatywy ustawodawczej (z wyjątkiem projektów zmiany Konstytucji) - Wyłączne prawo inicjowania ustawy budżetowej, o prowizorium budżetowym, o zmianie budżetu, o zaciąganiu długu publicznego - Wyłączne prawo inicjowania ustaw pilnych - Składanie Sejmowi sprawozdań - Koordynacja działań organów administracji państwowej i kontrola nad nimi - Prawo Rady Ministrów do uchylania aktów prawnych poszczególnych ministrów - Zapewnienie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa - Nadzór nad samorządem terytorialnym; Prezes RM - kompetencje i zadania: - Wyłączne prawo premiera do występowania do Prezydenta z wnioskami o zmiany w składzie rządu - Koordynowanie prac rządu - Prawo ustalania szczegółowego zakresu zadań ministrów w drodze rozporządzenia - Decydowanie o liczbie członków rządu - Przewodniczenie obradom rządu - Powoływanie (na wniosek ministra) sekretarzy i podsekretarzy stanu - Prawo zgłaszania Radzie Ministrów wniosków w sprawie uchylenia rozporządzeń i zarządzeń ministrów - Prezes Rady Ministrów (premier) składa dymisję: na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu, gdy rząd nie uzyska wotum zaufania, gdy Sejm wyrazi rządowi wotum nieufności, gdy rezygnuje z pełnienia swej funkcji;
Ministrowie: Minister jest jednoosobowy org. państwa, wydają rozporządzenia (akty wykonawcze) oraz zarządzenia (akty prawa wewnętrznego), Odpowiedzialność polityczna ministrów przed Sejmem (instytucja wotum nieufności)
ADMINISTRACJA RZĄDOWA Wojewoda - przedstawiciel rządu w województwie, powoływany przez premiera, Wicewojewodowie - powoływani i odwoływani przez premiera na wniosek wojewody, Organy administracji zespolonej oraz niezespolonej
SAMORZĄD TERYTORIALNY: - Społeczności lokalne podmiotem samorządu terytorialnego - wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych - Sprawy stanowiące zakres działania samorządu należą do dziedziny władzy wykonawczej, samorząd działa na podstawie ustaw - Organem nadzorującym działalność samorządu jest premier oraz wojewodowie Szczeble samorządu terytorialnego: Gmina, Powiat, Województwo (szczebel rządowo-samorządowy); Kompetencje sam. Teryt.: - Realizacja zadań publicznych niezastrzeżonych na rzecz administracji rządowej - Sprawy publiczne o lokalnym znaczeniu, niezastrzeżone dla innych organów - Zad. własne, związane z zaspokajaniem potrzeb społeczności lokalnej (obligatoryjne lub fakultatywne) - Zad. zlecone, przekazane ustawą lub wynikające z porozumień między org. sam. Teryt. a organami administracji rządowej; Organy sam. gminnego: Rada gminy - organ stanowiący, kolegialny, pochodzący z wyborów, 4 letnia kadencja, na czele przewodniczący - Wójt, burmistrz lub prezydent miasta - organ wykonawczy, jednoosobowy, pochodzący z wyborów, wybierany większością bezwzględną (zatem w razie potrzeby organizowana jest druga tura), jego organem pomocniczym jest urząd gminy (miasta); Organy sam. powiatowego - Rada powiatu - organ stanowiący, kolegialny, pochodząc z wyborów, kadencja 4-letnia - Zarząd powiatu - wybierany przez radę powiatu, na czele stoi starosta, ponadto w skład zarządu powiatu wchodzą wicestarosta i członkowie, organem pomocniczym jest starostwo powiatowe; Organy sam. wojewódzkiego - Sejmik województwa - organ stanowiący, kadencja 4-letnia, na czele przewodniczący - Zarząd województwa - organ wykonawczy wybierany przez sejmik, na czele marszałek województwa, organem pomocniczym jest urząd marszałkowski
SĄDY I TRYBUNAŁY Wł. sądowniczą w Polsce pełnią sądy i trybunały - Wymiar sprawiedliwości pełnią sądy - Sędziów powołuje Prezydent na wniosek KRS; Sądy - podział: powszechne, administracyjne, wojskowe. Sąd Najwyższy - kompetencje: - Nadzór nad sądami powszechnymi i wojskowymi w zakresie orzekania - Zapewnianie prawidłowości i jednolitości wykładni prawa i praktyki sądowej - Rozpoznawanie kasacji od wyroków wydawanych przez sądy niższej instancji - Wyjaśnianie przepisów i zagadnień prawnych budzących wątpliwości; skład: Pierwszy Prezes SN, Prezesi SN,Sędziowie SN
Sądy powszechne: rejonowe: - Tworzone są dla jednej lub kilku gmin jako sądy pierwszej instancji - Domniemanie właściwości sądu rejonowego - Sądy grodzkie jako jednostki organizacyjne w ramach sądów rejonowych; okręgowe: Są sądami odwoławczymi od wyroków sądów rejonowych, w pierwszej instancji rozpatrują trudniejsze sprawy; apelacyjne: - Obejmują obszar kilku sądów okręgowych - Są sądami odwoławczymi od orzeczeń sądów okręgowych; Kluczowe zasady organizacji i działania sądów: - Zasada niezawisłości- instancyjności - udziału obywateli w działaniach sądów - jednolitości sądów - Prawo do sądu - jawności - prawa do obrony - domniemania niewinności - nie działania prawa wstecz
Krajowa Rada Sądownictwa: Główna funkcja - rozpatrywanie kandydatur na stanowiska sędziów i przedstawianie ich Prezydentowi w celu powołania; Skład: 4 posłów wskazanych przez Sejm, 2 senatorów wskazanych przez Senat, Minister Sprawiedliwości, Pierwszy Prezes SN, Prezes NSA, Osoba powołana przez Prezydenta, 15 członków wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, administracyjnych i wojskowych
Trybunał Konstytucyjny: Cechy szczególne: TK jest organem władzy sądowniczej, lecz nie wymiaru sprawiedliwości (są nimi sądy) - Szczególny tryb powoływania sędziów TK - Kadencyjność sędziów TK - Brak zasady instancyjności postępowania; Zasady wyboru sędziów TK: TK składa się z 15 sędziów wybieranych przez Sejm bezwzględną większością na 9-letnią kadencję, bez możliwości ponownego wyboru. Prawo wskazywania kandydatów mają grupy co najmniej 50 posłów oraz Prezydium Sejmu - Prezesa i Wiceprezesa TK powołuje Prezydent z grona sędziów TK spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK; Zadania: - Orzekanie o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją - o zgodności ustaw z ratyfikowanymi za zgodą Sejmu umowami międzynarodowymi - o zgodności innych aktów prawnych z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami - o zgodności z Kons. celów i działań partii politycznych - Orzekanie w sprawach skargi konstytucyjnej Orzeczenia w Trybunale Konstytucyjnym zapadają większością głosów i są ostateczne; Na wniosek Prezydenta TK może badać zgodność uchwalonych ustaw z Konst. przed ich podpisaniem
Trybunał Stanu: - Członkowie TS wybierani są przez Sejm, spoza grona posłów i senatorów, na czas kadencji Parlamentu; Skład: - Przewodniczący (jest nim z urzędu Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego) - 2 zastępców - 16 członków; Za naruszenie Konst. lub ustaw, odpowiedzialność konstytucyjną przed TS ponoszą: Prezydent RP, Prezes RM, Członkowie rządu, Prezes NBP, Prezes NIK, Członkowie KRRIT, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych, Posłowie i senatorowie
NIK: Prezesa NIK powołuje Sejm większością bezwzględną za zgodą Senatu na kadencję 6-letnią, z możliwością jednej reelekcji - Kandydata na Prezesa NIK może wskazać grupa 35 posłów lub Marszałek Sejmu; Zadania: - Kontrola działalności administracji rządowej, NBP państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych - Kontrola działalności organów sam. Teryt., komunalnych osób prawnych i innych podmiotów w zakresie, w jakim korzystają ze środków państwowych lub komunalnych
Rzecznik Praw Obywatelskich: powoływany jest przez Sejm większością bezwzględną za zgodą Senatu na kadencję 5-letnią - Kandydata na Rzecznika Praw Obywatelskich może wskazać grupa co najmniej 35 posłów lub Marszałek Sejmu - stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji: stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji; Członkowie powoływani są przez: Sejm, Senat, Prezydenta
1