Plik11.10.2006

Antropologia modyfikuje przedmiot swoich badań. W części metodologicznej zachowuje stare i sprawdzone metody (np. metoda etnograficzna). Malinowski - guru antropologii nowożytnej. Zwrócił uwagę na intensywność badania (fotografia w badaniach). Trwałe jest studiowanie środowisk lokalnych. Badania głównie jakościowe. Pojęcie antropologii wymyka się klasyfikacjom; można je różnorodnie traktować.

Antropologia to słowo używane w różnych kontekstach. Antropos /gr./ - człowiek; logos - wiedza. Jest bardzo wiele kategorii tego, co nazywamy człowiekiem, co jest ludzkie. Tworzenie ogólnej wiedzy o człowieku wymaga 3 traktowań: jako istota biologiczna, społeczna i symboliczna.

Antropologia jako nauka ogólna bada początki, rozwój i istotę gatunkową człowieka.

Problematyka wykładów: antropologia jako nauka; różne rozumienie pojęcia kultury; podstawowe pojęcia antropologii (swoi i obcy, etnocentryzm, fundamentalizm); konstruowanie granic światów społecznych; różne stopnie obcości; formy oznaczania przestrzeni; wybrane aspekty organizacji społecznych; etniczność; uniwesrum symboliczne (magia, religia, rytuały i inicjacja, język); człowiek i jego rodowód; adaptacja człowieka do środowiska; sposoby adaptacji.

Antropologia jako nauka.

Historia powstania: II poł. XIX w.; L.H. Morgan - ojciec antropologii amerykańskiej; E.B. Taylor - zinstytucjonalizował antropologię w Anglii. Celem miało być naturalne badanie ludzkości. Historia opowiadana językiem kultury. Nie jest to jednak historia narracyjna. Ma ona charakter modelowy. Pokazanie epok etnicznych, stadiów rozwoju, ewolucji kultury od form prostych (prapoczątków) do złożonych (uosobieniem była cywilizacja judeochrześcijańska). Sytuowała się jako część zoologii (orientacja w stronę nauk przyrodniczych).

Taylor stworzył antropologię jako dyscyplinę akademicką. „Prymitywne/pierwotne kultury” - pierwszy podręcznik antropologii. Wyróżnił 3 stadia: dzikość, barbarzyństwo, cywilizacja. Był twórcą pierwszego wykłady antropologii. Pierwszy profesor antropologii, pierwsza katedra. Nadał antropologii status dyscypliny naukowej.

T. Waitz uważany jest przez niektórych za twórcę. W zasadzie niewiele wniósł do antropologii. „Antropologia ludów” - wiedza z drugiej ręki; nie jest rezultatem badania empirycznego.

Taylor wymyślił nazwę i sposób badania oraz zinstytucjonalizował antropologię. Nie ma u niego ciekawości poznania innych kultur, poza cywilizacją europejską.

Morgan - uczony prywatny; prawnik. Interesował go świat Irokezów. Naznaczył teren antropologii, jako nauki badającej kulturę u źródeł; dogłębne badania terenowe. „Liga Irokezów” - pierwsza publikacja Morgana. Studium teoretyczne „Starożytne społeczeństwo” - ewolucja kategorią bardziej socjologiczną, niż biologiczną (idea podchwycona od Fergusona).

Motywy powstania antropologii:

• chęć zastanowienia się nad rozwojem kultury, stworzenia ogólnego schematu ewolucji kultury (choć tworzono także schematy szczegółowe); kategoria ewolucji ma charakter społeczny, a nie biologiczny

• dylemat: jeżeli chce się traktować kulturę poważnie jako element nauki, to trzeba zdobyć materiały empiryczne na temat kultur pozaeuropejskich

• to, co się dzieje z kulturami lokalnymi - zaczynają się rozpadać; misja etnograficzna dla zachowania tych kultur w pismach (LasCassach „Prawdziwy raport o zagładzie Indian”)

• 1940: Europa odkrywa Innego - próba pokazania procesu akulturacji, jego efektów; rezultat zderzeń różnych cywilizacji

• Kuper „Między charyzmą i rutyną” - motyw utylitarny: antropologia może być traktowana jako wiedza praktyczna (np. wiedza o tym, jak przetrwać w innym kręgu kulturowym)

4 subdyscypliny antropologii:

1. antropologia fizyczna - ewolucyjna koncepcja człowieka (antropogeneza); zróżnicowanie rasowe w obrębie gatunku (zróżnicowanie populacyjne); prymatologia - badania nad społecznymi zachowaniami zwierząt (naczelnych: orangutany, szympanse, goryle) w środowisku naturalnym [J. Goodall, D. Fossey, B. Gaudillas]

2. archeologia - bada artefakty, czyli materialne pozostałości; zorientowana historycznie

3. antropologia społeczno-kulturowa - zorientowana socjo- i psychologicznie; ujmuje kultury jako modele, wzory; bada w sposób holistyczny

4. antropologia lingwistyczna - język jako klucz do poznania umysłowości; idea współczynnika humanistycznego; w mniejszym stopniu terminologia europejska (bo niekoniecznie oddaje ona „świadomość” tubylców); antropolog jako tłumacz kontekstów międzykulturowych

antropologia społeczna = antropologia społeczno-kulturowa

18.10.2006

Antropologia jako nauka:

• empiryczna - wiedza o kulturach

• społeczna (humanistyczna) - człowiek jako twórca kultury

• akademicka (podstawowa) - wzbogacanie wiedzy (klasyczna, np. pokrewieństwo, organizacje, religia, magia, mit, strategie adaptacyjne)

• stosowana (education antropology) - wykorzystywana do celów doraźnych, w teorii organizacji: efektywność, skuteczność działania (Hofstede), kultury organizacyjne (Benedict)

• indukcyjna - poprzez studia terenowe i studia przypadku dochodzi się do pewnego uogólnienia

• monograficzna, idiograficzna - opis rozumiejący (motywy, sens działania, praktyczność instytucji); wyjątek stanowią monografie u ewolucjonistów, dyfuzjonistów i strukturalizmu Levi-Strauss'a

Antropologia jako nauka społeczno-kulturowa: Malinowski „Argonauci...”, Radcliffe-Brown „Wyspiarze...” - monografie

GB - antropologia społeczna	USA - antropologia kulturowa
badanie struktury społecznej, instytucji, organizacji socjologiczny opis społeczeństw innych, niż europejskie socjologia Durkheim'a i Mauss jako źródło metodologiczne cel: dostarczenie wiedzy	F. Boas zorientowana psychologicznie relacja jednostka-kultura w zakresie enkulturacji (nabywania kompetencji) postawy, wartości, normy (kultura jako mentalność) charakter społeczny, narodowy dojrzewanie jako kategoria kultury pojęcie osobowości podstawowej płeć kulturowa (gender)
Cechy wspólne:
holizm - całościowe badanie kultury badania stacjonarne - elementy tu i teraz zależności między częściami (a nie tylko wyliczanie) - konfiguracje, relacje, związki relatywizm - względność systemów wiedzy, normatywnych, struktur kognitywnych (nie wartościowanie kultur odejście od porównań) monografia jako rezultat prac antropologów

Etnografia: (etno - lud)

• badanie kultur ludowych na poziomie np. kultur narodowych

• badanie kultur etnicznych (regiony)

Relacje etnologia - antropologia - etnografia:

• doświadczenie Innego na poziomie kultury ludowej: w etnografii - inny z mojego świata; w antropologii - inny nie z mojego świata

• Levi-Strauss: nauki uzupełniające się, przenikające się etapy badania, badania emergentne

• 
  wspólny przedmiot: badają kulturę

• różny stopień ogólności

Piramida nauk Levi-Strauss'a:

3. etnografia - nauka podstawowa, opisowa: opis terenu, naturalnej społeczności; opis wielopoziomowy; szerokie rozumienie kultury (rzeczy, zachowania, symbole)

• etnografia socjologiczna - sposób powstania prac (np. „Azyl” Goffmann'a, „Piętno”, A. Strauss - social works oparte na wspólnocie komunikowania, charakter symboliczny, a nie przestrzenny; szkoły chicagowskie - etnografie przestrzeni miejskich)

• my eksplorujemy czyjś świat, a nie tworzymy hipotezy

• nie posługujemy się liczbami kwantytatywnymi, ale narracją, typologią

• mamy jeden, naturalny obiekt badań

• język opisu: monografie z,

• posługiwanie się metodami o charakterze jakościowym, a nie ilościowym

2. etnologia - nauka porównawcza, charakter komparatystyczny dla stworzenia klasyfikacji, wskazania podobieństw i różnic

• można wykorzystać wiedzę zastaną (np. Mauss w „Szkicu...”)

• porównanie kultur z różnych kręgów

1. antropologia - najbardziej ogólna, nomotetyczna

• generalizacja, wyniki badań w formie twierdzeń dla budowania teorii kultury (np. Malinowski w pewnych zakresach działaności)

Antropologia jako nauka wieloparadygmatyczna: kolejne kierunki, szkoły, które różniły się w sposobach i obiektach badań. 3 okresy rozwoju:

1. historyczny (np. Malinowski)

2. modernistyczny - definicja antropologa jako badacza terenowego, związanego ze światem tubylca

3. ponowoczesna (postmodernistyczna)

II poł. XIX w.:

1. ewolucjonizm klasyczny, schematyczność [Morgan, Taylor, Bastien, Bachofen, Frazer, Spencer, fizjokraci - Saint-Simon]]

• pojęcie ewolucji monolinearnej - wszystkie kultury rozwijały się w ten sam sposób (3 stadia rozwoju: dzikość, barbarzyństwo, cywilizacja; 3 stadia świadomości: magia, religia, nauka)

• schematy klasyfikacyjne quasi-diachroniczne jak ewoluuje kultura - ewolucja rodziny, małżeństw, wierzeń; próby zamykania różnic kulturowych w modele, dla których brak dowodów w wiedzy empirycznej (wiedza z drugiej ręki)

• inny jako antyteza

2. szkoła kulturowo-historyczna [dyfuzjoniści, W. Schmidt, F. Ratzel, F. Greabuer]

• zróżnicowanie kulturowe, pojęcie areału, kręgu kulturowego, basic map

• dyfuzja (rozmieszczenie) jako podstawa wyodrębniania kultur

• również na podstawie rzeczy materialnych (np. kultura Polinezji, Melanezji)

• często poprzez namysł nad artefaktami

• źródłem rozwoju kulturowego nie jest naturalna zdolność człowieka do odkryć, wynalazków

• ewolucja zależy od położenia geograficznego i sąsiedztwa - zapożyczenie jako źródło rozwoju

25.10.2006

3. antropologia funkcjonalna - funkcjonalizm [Malinowski, Brown, Benedict, R. Firth, E. Evans-Pritchard]

• zorientowana empirycznie - opis kultury w sposób stacjonarny (całość tu i teraz)

• holizm - całościowy opis kultury, zależności między elementami; bada to, co na styku

• w jaki sposób osiągają równowagę wewnętrzną - współzależność czynników kultury

• poznawanie poprzez badania stacjonarne

• opis w monografiach (rezultat prac)

4. szkoła psychokulturowa (USA) [F. Boas, Benedict, M. Mead, E. Sapir, L. Kroeben, R. Linton]

• nacisk na relacje między kulturą a osobowością - proces nabywania wzorów kultury, socjalizacja, osobowość społeczna, osobowość podstawowa, charaktery narodowe, szczególne cechy narodów, dojrzewanie, płeć, seksualność, uwarunkowania kulturowe

• perspektywa holistyczna - każda kultura jako całość

• założenie o relatywizmie - każda kultura jest swoista, kultury nie powinny być ze sobą porównywane, bo grozi to wartościowaniem

• instytucje, struktury, wzory kulturowe

• opis całości jako konfiguracji, uporządkowanych struktur

5. strukturalizm (Francja) - przewrót w antropologii [Levi-Strauss, R. Barthes, V. Turner, M. Douglass, E. Leach]

• kultura nie jako przedmiot do obserwowania, ale coś, co ma swój logiczny porządek

• nie uznają badań terenowych

• nie traktują struktury jako układu pozycji, ale zbiór idei, które stanowią podstawę działania; trzeba traktować kulturę tak, jak język - zbiór zasad (sposób organizacji przestrzeni, rytuały, zawieranie małżeństw etc.)

• antropologia jako nauka nomotetyczna - ma tworzyć porządek reguł; nie istnieje fabuła, ale logiczna struktura, która za nią stoi

• kultura jako pole semantyczne - określone znaki i znaczenia; nasz umysł charakteryzuje się pewną stałością - rozpoznawanie struktur na kodach binarnych (Levi-Strauss), wyróżnianie kategorii porządkujących, które mają konkretne przełożenie w kulturze; znajdowanie opozycji (góra-dół, kultura-natura etc.)

• odkrywanie struktur, których członkowie społeczeństwa są na ogół nieświadomi (głęboko ukryte struktury)

neoewolucjonizm - lata 40.

• maniera marksistowska - podkreślanie wagi czynników materialnych, które stanowią podstawę bytową

• teoria ewolucji jako teoria średniego zasięgu - nie jest monolinearna, jest multilinearna, jest wiele dróg ewolucji w odniesieniu do różnych kręgów kulturowych; historyczne uzasadnienie ewolucji, które ukazuje wspólne jądro kultury; wieloliniowa ścieżka rozwoju - 3 nurty:

1. teoria energetyczna kultury [L. White, J. Stuart, M. Harris] - kultura zdeterminowana jest przez źródła energii; teoria ta powstała pod wpływem krytyki psychologizmu. Harris postulował materializm kulturowy - wskazuje na technologię, którą mamy do dyspozycji, na środowisko. Kultura jako zmienna zależna, wyjaśniana; jako powszechna strategia adaptacyjna. Czynniki demograficzne mają wpływ.

2. antropologia kognitywna (etnonauka) [E. Sturterrant] - stara się poznać lokalne systemy wyobrażeń. Każda kultura tworzy swój system aksjonomiczny, który powinno się rozpatrywać na gruncie danej kultury. Poznanie kondycji umysłowej tubylca. Opis w kategoriach, jakimi posługuje się uczestnik danego środowiska. Podstawą dotarcia jest język, komunikacja. Ustalanie kategorii prawdy. Odkrywanie inności ma być odkrywaniem zasad logicznych, kategorii kluczowych (co o danej kulturze trzeba wiedzieć?). Na zasadzie studium przypadku. Pajęczyna znaczeń. Tubylec, a nie antropolog w centrum zainteresowania. Odkrywanie tego, co niewidoczne. To, co jednostka powinna wiedzieć - to jest kultura.

3. ?

1. antropologia posmodernistyczna - symboliczna, interpretatywna [J. Clifford, C. Geertz]

• zainteresowanie strukturami wyobrażonymi

• wydobywanie sensów i znaczeń zdarzeń

• nie prowadzi systematycznych studiów - bada studia przypadków, lokalne światy i znaczenia

• nie ma metateorii - jest tylko interpretowanie na zasadzie opisu gęstego (Geertz)

• sens działania można wydobywać na wiele sposobów, wiele odwołań, złożony system interpretowania - nie ma jednej zasady porządkującej świat

• intuicja i zdolność interpretacji badacza; dostrzegalność szczegółów

• antropologia staje się gatunkiem - bada się wpływ badacza na obraz kultury; opowieść antropologiczna i jej specyficzne teksty

• badanie literatury antropologicznej (np. „Dziennik...” Malinowskiego)

Pytanie: c tak naprawdę opisują antropolodzy? Na ile obraz jest odbiciem rzeczywistym, a na ile jest on wytworzony przez antropologa? Kultura współczesna tu i teraz. Centrum staje się dziś peryferyczne (napływ kultur, utrata spójności granic europejskich-kulturowych). Kulturowe konsekwencje globalizacji. Weryfikacja tego, co antropologia dotychczas napisała o kulturach.

08.11.2006

Malinowski „Szlachetny dzikus” - film

1 IX 1914 - początek samodzielnej wyprawy Malinowskiego do Nowej Gwinei (ponad dwa lata badań)

Zamieszkał wśród tubylców i prowadził dziennik. Zafascynowany „Złotą gałęzią” Frazera. Wychowany przez matkę - strona emocjonalna. Podróże - kontakt z innymi kulturami. Przyjaźnił się z Witkiewiczem. Malinowski szedł droga naukową - antropologia.

Wyspy Triobriandzkie (Omarakana - miejsce osadzenia Malinowskiego) - społeczność niezmieniona od stuleci. Obserwował szczegóły społecznego życia tubylców („dzicy z neolitu”), którzy po czasie przestali traktować go jako intruza. Ogłosił światu tamtejsze tabu - wątpliwość budzi to, czy powinien był ujawniać tajemnice.

Rozległe jaskinie ze skał koralowych - wiążą się z nimi mity dotyczące pochodzenia Triobriandów.

Dawanie dla samej przyjemności dawania. Od każdego, kto ma czegoś więcej można oczekiwać, by się podzielił. Skąpstwo jest pogardzane. Obowiązek pracy dla krewniaczek krajowca. Podział żywności na ceremoniach żałobnych.

Dar inicjuje wymianę. Po otrzymaniu daru musi nastąpić rewanż - należy coś oddać. Kula - najdoskonalsza forma wymiany. Złożone ceremonialnie dary muszą być po jakimś czasie odwzajemnione innym darem o tej samej wartości. Przypomina trofea, przechodnie puchary.

Posiadanie mocy magicznej jest źródłem dumy.

Dziedziczenie związane jest z linią matki.

Nowe życie rozpoczyna się ze śmiercią. Wyprawy duchów na Wyspę. Dziecko wraca na wyspę i wchodzi w organizm kobiety. Całość zamyka się między duchami i kobietami. Brak jest poczucia fizycznego ojcostwa. Triobriandczycy żyją w wolności seksualnej.

Metoda funkcjonalna stworzona przez Malinowskiego.

Magia - sposób efektywnego działania. Stanowi element nadzoru nad prawidłowym funkcjonowaniem prac.

Triobriandczycy są wytrawnymi żeglarzami. Szczególne przywiązanie do czółna, jako czegoś osobistego.

Kobiety w wolnych chwilach produkują... pieniądze :)

Słyną z oryginalnych motywów rzeźbiarskich. Z suszonych i bielonych liści produkuje się ubrania. Zdobią się wieńcami z kwiatów. Naszyjniki z muszli i nasion dzikich bananów. Zdobią ciała, szczególnie okolice oczu. Końce uszu są przekłute i ozdobione pierścieniami (już u dzieci). Są czyści i schludni. Po kąpieli wcierają w siebie olejki kokosowe.

Przeciąganie liny - jedna z najbardziej ulubionych gier. Bliski kontakt stanowi początek gry miłosnej. Krykiet triobriandzki - najpopularniejszy sport.

Triobriandy - wyspa miłości. Malinowski jako pierwszy zajął się badaniem ich życia seksualnego.

Malinowski krytykował misje religijne. Twierdził, że to ingerencja w ich rzeczywistość.

Koniec 1918 - Malinowski wyjeżdża z Triobriandów. Oddaje się pisaniu książek, pamiętników.

Mówil o sobie „dziki Polak”. Nigdy nie przestał się czuć Polakiem, choć działał w innych warunkach (dawały mu większe możliwości tworzenia i pracy naukowej). Pisał w języku angielskim. „Dziennik...” jako jedyny napisany był po polsku. Nie miał on jednak być przeznaczony do publikacji.

22.11.2006

Antropologiczne koncepcje kultury [A.L. Kroeber, C. Kluckholm „Krytyczny przegląd definicji kultury”]

 model ewolucyjny, holistyczny i idealistyczny

1. definicja opisowo-wyliczająca, enumeryczna (E. Taylor 1871) - kultura to: wiedza, wierzenia, sztuka, moralność, umiejętności, zwyczaje, obyczaje, prawo, przyswajane (wyuczane) przez człowieka; to zbiór elementów

• Malinowski (kiedy traktuje kulturę jako system) - 8 aspektów funkcjonalnych: gospodarka, wychowanie, ustrój polityczny, ład i prawo, magia i religia, wiedza, zabawa, struktura społeczna.

• U. Kull - wszystko, co określona grupa ludzi wytworzyła (czas, miejsce) w konfrontacji ze środowiskiem; kultura utożsamiona z cywilizacją (język, religia, etyka, państwo, prawo, rzemiosło, sztuka, technika)

• definicja historyczna - kumulacja; opis w kategoriach tradycji, rezultat transformacji wzorów, przekazywane pokoleniom; to dorobek trwały

• L. Kroeber - idee i związane z nimi wartości

• S. Czarnowski - kategoria obiektywizacji; wytwory wyselekcjonowane; społeczna legitymizacja (dziedzictwo)

• definicja normatywna - wzorzec; nacisk na funkcje legitymizującą; kultura w kategoriach zbioru reguł, norm, standardów, zgodnie z którymi należy się zachowywać

• C. Geertz - system mechanizmów kontrolujących, sterujących ludzkim zachowaniem (plany, recepty, reguły); 2 dystynkcje: model of i for (czegoś i dla czegoś) - dostarcza wiedzy objaśniającej sens świata (np. religia), ale i równocześnie wskazówki, jak powinno się zachowywać (kanony moralne, np. dekalog)

• kultura to świat dyrektyw

• definicja psychologiczna - kultury się uczymy indywidualnie, ale na poziomie społecznym

• R. Linton - układ wyuczonych zachowań i ich rezultatów, których elementy są przekazywane; kultura jako proces uczenia się (enkulturacja); wzór kulturowy, osobowość podstawowa

• definicja strukturalna, systemowa - postulat relatywistyczny; zależność między elementami; akcent na całość; kultura jako wewnętrznie uporządkowany zbiór elementów

• B. Malinowski - zbiór instytucji, z których każda jest funkcjonalnym elementem całości; dzięki realizacji jakiegoś celu sprzyja funkcjonowaniu; kultura jako wielopoziomowa konstrukcja

• definicja genetyczna - cecha gatunkowa; uzus słowa „kultura” w sensie atrybutywnym; kultura jako domena człowieka; poprzez nią się przystosowuje do środowiska; charakter utylitarny kultury; to świadoma i celowa działalność

• definicja ideacyjna - pierwiastek duchowy (pierwotna idea)

• J. Hauzingi - zabawa jako podstawa (homo ludens)

• niewartościujący sposób ujęcia kultury

M. Hersovits - cechy kultury:

• związana jest z człowiekiem - cecha gatunkowa

• zjawisko społeczne - dotyczy zbiorowości ludzkiej

• konfiguracja, regularność, powtarzalność - układ wzorów

• zbiór zjawisk wyuczonych

• charakter czasowo-przestrzenny, dynamiczne ujęcie

• system, logika, organizacja wewnętrzna

• wieloaspektowa - artefakty, zachowania, idee

• całość zmienna i dynamiczna

• mechanizm adaptacyjny

 9 teorematów - ogólnych twierdzeń na temat kultury; definicja opisowa

Uzus (użycie) „kultury”:

1
atrybutywne odwołanie do stałości kultury; cecha gatunkowa; nabywana przez człowieka uniwersum kulturowe liczba pojedyncza cecha niezbywalna	dystrybutywne związana z badaniami empirycznymi każda kultura to swoista organizacja rzeczy, zachowań i idei liczba mnoga (konkretne kultury) różnorodność systemów
2
szerokie dziedziny: np. Kroeber - podsystemy (kultura rzeczywistości - cywilizacja; socjalna - społeczeństwo; symboliczna) np. M. Harris - infrastruktura (technologie, wytwory, dobra); struktura (organizacja społeczna); superstruktura (świat postaw i idei) np. Malinowski - substrat materialny, organizacja społeczna, język artefakty, zachowania, idee	wąskie E. Cassier (animals symbolicum) - język, religia i nauka jako pole kultury uniwersum symboliczne rzutujące na świat postrzegania i działania

W. Goodenough - 2 perspektywy, sposoby badania kultury:

etic	emic
kultura jako świat zachowań badana od zewnątrz - obserwacja kategorie obiektywne opisu (instytucja, rytuał) materialny i utylitarny wymiar kultury; element przystosowania człowieka (wszystko jest po coś) preferencje kwantyfikatywne; czynniki demograficzne	kultura jako zjawisko mentalne badana od wewnątrz - odkrywanie kategorii, typów; badanie świadomości pojęcia danej kultury, wsp. Humanistyczny charakter symboliczny; proces semiozy, wytwarzania znaków i symboli, rytuałów formuła gęstego opisu; interpretacja znaczeń; opis rozumiejący

 antropologia kognitywna; przełom w myśleniu o kulturze. Traktowany w kategoriach symbolicznych świat kultury. Zbiór tekstów, które czekają na interpretację. Odróżnienie sfery instytucji od znaków.

Specyfika badań antropologicznych kultury:

1. perspektywa dystansu kulturowego - odmienna od świata badacza (kategoria Innego)

 socjologia: samopoznanie, badanie kultury bliskiej

2. sposób rozumienia kultury - szerokie rozumienie; rzeczy, zachowania, idee w konfiguracji

 socjologia: kultura jako proces semiozy (wąskie rozumienie)

3. charakter jakościowy, badania terenowe małych, lokalnych światów społecznych; częstsze pytania badawcze; daja opis rozumiejący jako rezultat

 socjologia: charakter ilościowy, statystyka

4. badacz jako outsider

 socjologia: badacz jako insider

29.11.2006

Ewolucyjny model kultury:

1. ewolucjonizm schematyczny - Taylor, Morgan

2. neoewolucjonizm - energetyczna teoria kultury; materializm kulturowy Harrisa; Stuart; badanie strategii adaptacyjnych (swoista forma gry między środowiskiem a kulturą); zorientowanie ekologiczne.

• teza o jedności natury ludzkiej - bez względu na różnice historyczne, środowiskowe etc.; ludzie mają podstawowe predyspozycje (intelektualna zdolność do odkryć i wynalazków + życie stadne, społeczne)

• wspólny schemat opisu ewolucji kultury

• monolinearność (podobne odkrycia), jednoliniowość

• kultura jako trwała strategia przystosowawcza - człowiek zawsze jest na jakimś poziomie kultury

• wartość utylitarna, użytkowa kultury

• pytanie o zmiany kulturowe - jak się dokonują? jak je badać?; zmiana ma charakter ewolucyjny, powoduje przekształcanie

• poznawana dzięki przeżytkom kulturowym (elementy, które trwają, choć nie pełnią już swoich funkcji)

• funkcja antropologii: rekonstrukcja rozwoju kultury od jego najwcześniejszych stadiów

• zmiana jest uniwersalna - to zasada rozwoju

• zmiana ma charakter ewolucyjny - ciągła, stopniowa, powolna zmiana; długie sekwencje czasowe

• kierunkowość zmiany - ruch ku czemuś (od form prostych do złożonych, od homo- do heterogeniczności)

• prawa zmiany są uniwersalne - wszystkie kultury przechodzą przez te same szczeble (źródła zmiany mają charakter immanentny - tkwią w człowieku)

• wpływ otoczenia na kulturę jest jedynie pośredni - pewne kultury rozwijają się szybciej, inne wolniej, ale kierunek jest zawsze ten sam

• podstawowe pytanie o mechanizm zmiany

• 3 fazy etniczne (stadia, epoki): /idee i rzeczy jako przeżytki kulturowe/

1. dzikość - od pojawienia się człowieka; umiejętność posługiwania się ogniem; łuk i strzały; prosta organizacja; proste typy wierzeń; zbieranie i polowanie (brak zapasów)

 ludy paleolityczne

2. barbarzyństwo - udomowienie zwierząt; uprawa roli; garncarstwo; kultura rolna (agri culture) jako forma przystosowania

3. cywilizacja - alfabet, pismo; klasy społeczne; państwa jako organizacje ponadplemienne

• zmiana łączona z rozwojem

 ogólne, uniwersalne schematy, modele ewolucji + schematy szczegółowe w kulturze, jako agregacie

• np. schemat ewolucji wiedzy Frazera - 3 stadia: magia, religia i nauka (późniejsze badania podważyły ten schemat - Malinowski na Triobriandach)

• np. Taylor o życiu duchowym - minimum religijne: od czego to się zaczyna? Taylor twierdził, że to pojawienie się wyobrażenia o Innym, a nie materialny pierwiastek (sny, halucynacje - pierwiastek duchowy w naszej świadomości); 6 stadiów:

1. animizm - wiara w istotę duchową jako najprostsza forma wierzeń

2. manizm - wiara w mana (siły sprawcze, które mają wpływ na nasze życie); wszędzie tam, gdzie kult przodków, łączność świata żywych ze światem przodków

3. adoracja - obiekty zewnętrzne, którym oddaje się cześć; fetyszyzm (np. święte drzewo /dąb/ w plemionach germańskich); wszystkie religie totemiczne

4. politeizm (wielobóstwo) - bóstwa spersonalizowane; 2 odmiany: politeizm dualny (oś hierarchii to kategoria moralna dobra i zła) i politeizm hierarchiczny (porządek bóstw, np. mitologie neolityczne: grecka, hinduistyczna)

5. monolatria - ogniwo pośrednie między politeizmem i monoteizmem; preferencje w zakresie oddawania czci jednemu z bóstw (np. współczesny hinduizm)

6. monoteizm - najbardziej rozwinięta kosmologia (judaizm, chrześcijaństwo, islam)

• np. schematy życia rodzinnego: endogamiczne i egzogamiczne małżeństwa

Krytykowanie za historyzm - nie da się tych schematów potwierdzić w badaniach. Trudno jest wyznaczyć granice, bo te elementy się wzajemnie przenikają. Kultury nie analizuje się tu jako całości. Brak zainteresowania zróżnicowaniem kulturowym, jego źródłami, przyczynami. Badają kulturę jako jedną (!) całość, a nie jako odrębne kultury. Brak systematycznych badań terenowych, danych.

Zmiana modelu:

• przyjmuje się inne podejście do rozumienia ewolucji, próbuje się jej nadać wymiar historyczny; powinno się uwzględniać różnice lokalne, środowiskowe

• Stuart: ewolucja multilinearna, wieloliniowa; kultury o odrębnym procesie ewolucji w starym (Chiny) i nowym świecie (Inkowie)

• dla każdego obszaru istnieje kultura bazowa, jądro kulturowe

• determinizm - bardziej wymierny pierwiastek zamiast zdolności do dokonywania odkryć (przystosowanie materialne - technologie, zasób energii na jednego mieszkańca); materializm historyczny

• kultura jest systemem przede wszystkim utylitarnymi - jądro: instytucje bazowe, które zapewniają ciągłość (także presja na środowisko); trwa tak długo, jak długo rozwiązuje podstawowe problemy życiowe

• relacje kultura-środowisko, środowisko posibilistyczne - środowisko to jedna ze zmiennych (a nie jedyna, główna)

• jak można wyjaśnić zróżnicowanie kulturowe? - to nie jest fakt, trzeba to wytłumaczyć

06.12.2006

Etnocentryzm [Stanisław Bystroń, Ludwik Stomma] - kategoria ideologii narodowych; nie powinien być traktowany jako kategoria przestrzenna

• świat etnicznych procesów - skąd biorą się obcy? (są „ludzie” i „nie ludzie”)

• Todorov: inność - jaki Inny ma sens? kategoria intrasubiektywna

• mogą się pojawić fakty, które zmieniają naszą jaźń

• Inność w kategorii intersubiektywnej - Inny z mojego świata

• Inny staje się obcym, gdy różnicom kulturowym zostaną postawione pewne wartości

• koncepcje obcych mogą mieć charakter dychotomiczny

• obcy - świadomość silnego poczucia granic; nie łączy mnie żadna forma więzi społecznej; kontakt ma wymiar rytualny (bo jest niewskazany); nie łączy mnie żaden układ normatywny

Kiedy mamy do czynienia z kulturą ksenofobiczną?

• silna afirmacja rodzimych wartości

• zachowania niezgodne z normami są piętnowane

• duże znaczenie ma odwołanie się do wydarzeń patriotycznych (ksenofobia narodowa)

• sytuacje życiowe

• ksenofobia dychotomiczna - opis w kategoriach czarno-białych

Obcego ujmować można na skali dystansu:

1. comercium - wchodzenie w relacje czysto handlowe

2. communium - obcy jest potencjalnym partnerem (np. na męża)

3. comensatas - obcy są towarzyszami stołu

Georg Simmel: marginal man - człowiek pogranicza

Obcego można oswajać przez:

• rytuały (np. chrzest, adopcja)

• zasiedzenie (jesteś „prawie” tutejszy)

• honorowe oswajanie (honorowy obywatel

Obcy są potrzebni, aby dopełniać naszą swojskość.

Dyskurs o obcych ma coś z mitu - uosabianie cech przeciwnych; przypadek generalizacji; wizerunek obcych (konstrukcja, która poddaje się modyfikacji).

3 reguły dopełniające:

1. reguła deprecjacji - obcy najpierw jest innym; pojawia się zagrożenie dla naszego światopoglądu - redukcja do stanu gorszego

2. reguła generalizacji - sąd wartościujący zostaje rozciągnięty na całą społeczność

3. idealizacja historyczna - legitymacja, przyzwolenie na takie, a nie inne traktowanie; patrzymy subiektywnie na relacje

3 typy zamknięcia kulturowego:

1. zamknięcie przestrzenne - lokalność, tutejszość

2. zamknięcie na poziomie struktury społecznej

3. zamknięcie ideologiczne - niechęć do wprowadzania zmian

13.12.2006

Etnocentryzm - pojęcie wprowadzone przez Sumnera; stanowi podstawową zasadę klasyfikacji świata na swoich i obcych; istnieją grupy, które stanowią negatywny układ odniesienia; występuje na poziomie każdej kultury (szczególny przykład - holokaust)

Adorno: poczucie wyższości, afiliacja tego, co rodzime; wrogo-pogardliwy stosunek do odmiennego

Sumner: konsekwencja silnego utożsamiania się z grupa własną; objawia się przez:

• sposób wyobrażania przestrzeni - idealizowany; my w centrum, oni na peryferiach

• nadawanie centralnego sensu wartościom rodzimym - standardy biorą się ze wspólnego mianownika naszych kultur; miernik wartości uniwersalnych (deprecjacja tego, co uosabiają oni; negatywny układ odniesienia; nie chcemy być do nich podobni)

Wskaźniki etnocentryzmu (cechy):

• poczucie wyższości własnej kultury; misja cywilizacyjna

• rygoryzm moralny - za te same czyny surowiej karzemy innych, niż nas; domagamy się poszanowania naszego, odbierając to prawo innym

• odczuwanie dumy z krucjaty, walki, zabijania innych etnicznie

• kult siły łączony ze swoją kulturą (np. „white power”)

3 kierunki etnocentryzmu w kulturze:

1. ksenofobia - boimy się, nie chcemy obcych, bo mogą zdezorganizować nasz porządek społeczny

2. rygoryzm moralny - naruszenie naszej normy jest natychmiast piętnowane (przejawia się np. w nietolerancji)

 radykalizm postaw politycznych - ruchy ultranarodowe

3. fundamentalizm (utożsamiany z islamem) - opór wobec sekularyzacji, ateizacji życia społecznego (jedna z najstarszych definicji)

 fundamentalizm polityczny - strategia walki w dążeniach politycznych (terroryzm polityczny)

Obcość w ponowoczesności (Bauman, Levi-Strauss, Faucault) - obcość jest anomalią, narusza ustalony porządek, ciągłość wyznaczonych granic; obcy wyrzucani są poza granice. Obcość narusza ustalony „święty ład” - państwo w roli „ogrodnika”: 2 strategie „gastryczne” (Levi-Strauss):

1. obcych się zjada - usuwa się obcość przez odpowiednie zabiegi: na drodze przemocy symbolicznej (narzucenie religii, języka); kulturkampf każdej kultury; mechanizm asymilacji - zacieranie różnic kulturowych

2. odruch wymiotny - pewnej obcości nie da się usunąć; usuwanie obcych poza nasz świat (deportacje, ludobójstwo)

Obcy, to ci, którzy są nie na swoim miejscu.

Podziały komplementarne - przedstawienie obcych na skali: [Simmel „Obcy” - opis kulturowego miejsca Żyda]

• obcy znani - jest kontakt, spotkania

• obcy nieznani - wiedza iluzoryczna lub jej brak

2 kryteria:

1. ruchliwość obiektów, częstotliwość kontaktów my-oni

2. wyznają inny system wartości - mniejszość statystyczna i kulturowa

3 stopnie obcości (typy obcych):

1. wędrowcy - kontakt przygodny, mały wpływ na system kulturowy; często mówi się im więcej, niż sąsiadom („figura barmana” - przydatni do wyrażania własnych emocji); więź rachityczna, słaba

2. przybysze - przez jakiś czas zostaje w naszym mieście, na czas misji; regularność stosunków, kontaktów

3. mieszkańcy - najbardziej widoczne; pozostaje w naszym świecie, ale zachowuje dozę obcości (swój, a jednocześnie obcy); funkcjonuje między dwoma światami kulturowymi (marginal man, hybryda); silne poczucie tożsamości i więzi z własną kulturą; inni mieszkańcy mu na to nie pozwalają (quasi-swój, quasi-obcy); na co dzień jest taki sam, od święta inny

Bauman: obcy coraz częściej staje się naturalnym elementem naszego świata

„Nowi obcy” - obcość to nie jest kwestia cech kulturowych przypisywanych innym, to my mamy problem z określeniem siebie, my jesteśmy w nieodpowiednim miejscu

• wyraźnie peryferyzuje się centrum; płynne granice; dużo przybyszów z różnych powodów i w różnych celach; obcy są pożądaną kategorią (także ich kultura); pogranicza zaczynają tworzyć centrum

• rozpad kanonów narodowych, ekspansja kultury popularnej

 Powracamy w zasadzie do punktu wyjścia. Odkrywanie obcości w sobie jako hybrydyzacja wartości kulturowych. Tworzenie się nowych diaspor. Poczucie swojskości daje nam ta kultura, w której zostaliśmy wychowani. Myślenie w kategoriach zwyczajowych, myślenie swojskością. Nasze reakcje nie są przystosowane do innych kodów kulturowych. Dotychczasowy system wiedzy podręcznej nie wystarcza. Inni nas po naszych reakcjach definiują. Obcość jest rodzajem syntagmy - zaczynają nas inaczej traktować. Dochodzi do utraty swojskości. Problem ze zdefiniowaniem swojskości.

20.12.2006

Holistyczny model kultury w badaniach antropologicznych. Charakterystyczny dla dwóch szkół:

1. brytyjska szkoła funkcjonalna (Malinowski, Radcliffe-Brown)

2. amerykańska szkoła psychokulturowa (Boas, Benedict, Mead)

Kultura jest systemem, wewnętrznie zorganizowanym układem elementów, pewną całością. Charakterystyczne jest osadzenie badań w konkretnym środowisku tubylców, badanie świata społecznego u jego źródła. Holizm próbuje orientować antropologię na społeczeństwa, które stanowią zespół małych, nielicznych społeczności. W nich przeprowadza się długotrwałe badania terenowe.

Założenia:

1. Kultura jest całością - nie należy badać elementów wyrwanych z kontekstu (na przykład norm w oderwaniu od całości); wszystko można wyjaśnić tylko w odniesieniu do całości.

2. Kultura jest zintegrowanym systemem, układem zależności - antropolog zadaje pytanie o typ związków między częściami (co je łączy? jak się integrują?)

3. Zależności pomiędzy elementami mają charakter funkcjonalny - pytamy o znaczenie, funkcje, cel jakiegoś elementu, powiązanie ze sferą potrzeb.

4. Kultura jest aparatem integracyjnym i adaptacyjnym - umożliwia adaptację oraz integrację człowieka z otaczającym go środowiskiem i społeczeństwem.

Zorientowanie empiryczne: silny nacisk na badania terenowe rozłożone w czasie; muszą mieć podbudowę teoretyczną oraz metodologiczne przygotowanie; ważna jest znajomość języka tubylczego społeczności, w której prowadzone są badania. Bada się głównie 3 obszary:

1. organizacja i struktura świata społecznego

2. reakcje i zachowania związane z życiem codziennym

3. system wyobrażeń, stany świadomości, język

Badania mają mieć charakter funkcjonalny. W kulturze wyodrębnia się elementy, które są ze sobą powiązane.

8 funkcjonalnych aspektów kultury według Malinowskiego: gospodarka, wychowanie, ustrój polityczny, ład i prawo, magia i religia, zabawa, wiedza, sztuka.

Istotną rolę w badaniach nad całością odgrywają instytucje. Zbiór charakterystycznych cech (Malinowski):

• zasada naczelna - idea, która stanowi podstawę działania

• personel - każda instytucja jest grupą celową, jednostki zrzeszają się dla jakiegoś celu

• zbiór norm i reguł postępowania - przebieg podejmowanych działań ma uporządkowany charakter

• substrat materialny - infrastruktura materialna jest niezbędna dla pełnienia przez instytucje swoich funkcji

• wzór działania - porządek działań społecznych, działania typowe i charakterystyczne

• funkcja - faktyczny rezultat jakiegoś działania, rozpatrywany w trzech aspektach:

1. rola i znaczenie zaspokajania potrzeb instytucji, rozwiązywania problemów

2. związek między instytucją a systemem społecznym; powiązanie instytucji z resztą systemu

3. jak przyczynia się do równowagi systemu

Aspekty instytucji ważne dla jej funkcjonowania: personalny, normatywny, funkcjonalny.

Kultury jawią się zwolennikom ujęcia holistycznego jako jednostki stacjonarne. Istotne jest to, co można w badanej kulturze zaobserwować dziś; nie interesuje nas przeszłość. Antropolog opowiada o dokonanych przez siebie obserwacjach. Rezultatem są monografie terenowe. Aby stworzyć teorię, każda kultura musi być badana osobno.

4 monografie Malinowskiego:

1. „Argonauci zachodniego Pacyfiku” (1922) - problematyka wymiany

2. „Zwyczaj i zbrodnia w społeczności dzikich” (1926) - opis systemu praw, norm, sankcji w społeczeństwie tradycyjnym (zasada wzajemności, czyli świadczenia; dary wynikające ze struktury społecznej); sankcje społeczne związane z naruszeniem podstawowych norm życia społecznego (najbardziej surową sankcją jest ostracyzm); sankcje magiczne i religijne

3. „Życie seksualne dzikich w północno-zachodniej Malezji” (1929) - myślą przewodnią jest tu małżeństwo oraz życie rodzinne, miłość, sfera seksualna. Dwa typy ojcostwa: społeczne (pater) i biologiczne (genito). Wuj ważniejszy niż ojciec biologiczny

4. „Ogrody koralowe i ich magia” (1935) - problemem wiodącym jest praca, instytucja gospodarcza. Praca dla kultur lokalnych nie ma znaczenia jedynie ekonomicznego; praca dla prestiżu, pozwala osiągnąć wysoki poziom społecznej hierarchii. Jest zorganizowana, posiada swoją wewnętrzną logikę. Ukazuje znacznie magii. Magia jest czynnością codzienną, związaną z wieloma aspektami życia społecznego. Stanowi nadbudowę działań praktycznych, związana jest z profanum (sacrum zarezerwowane jest dla religii, magia więc nie była przed religią, istnieje równocześnie)

Funkcjonalizm brytyjski:

• badanie kultury opiera się na tym, że kultura jest całością

• jako całość kultura jest systemem zintegrowanym

• podstawową kategorią opisu jest instytucja

• istotnym elementem są długofalowe badania terenowe

Amerykańska szkoła psychokulturowa - atomem i nosicielem kultury jest jednostka. Jest ona taka jaką tworzy ją kultura. Poszukiwanie związku między kulturą a jednostką. Pytania: jak kultura ujawnia się w jednostce? jak działa na sposób jej myślenia, działania?

Stadia rozwoju:

1. Konfiguracjonizm (Benedict)

2. Enkulturacja - studia nad socjalizacją, dojrzewaniem społecznym (Mead)

3. Studia nad osobowością podstawową i modalną - osobowość jako konstrukt kulturowy

4. Zainteresowania charakterem narodowym - prace na zamówienie w okresie wojny („Chryzantema i miecz” jako opis cech narodowych Japończyków); badania pośrednie; nie można było prowadzić badań terenowych na przykład z powodu wojny (odwoływano się więc do wywiadów, rozmów, analizy sztuki, literatury, sposobu wychowania); dominacja źródeł wtórnych

03.01.2007

Rytuały - film

Ciało jest niezwykle istotne podczas rytuałów, jest poddawane zabiegom przekształcania.

Wierzy się, że chłopiec może usłyszeć i poznać świat dopiero po przekłuciu uszu.

Mumgan (?) - hinduski bóg wojny; zsyła łaski na tych, którzy oddają mu cześć. Najwyższym wyrazem oddawanej czci jest podwieszanie - świadczy o wierze; ofiarowanie ciała swojemu bóstwu. Nie ból, a duchowe oddanie podczas podwieszenia. Kiedy człowiek zdobędzie się na podwieszenie, jego osobowość staje się silniejsza.

Kobiety - przekłuwają dolne wargi tylko dla ozdoby. Mężczyźni - blizny na ich ciałach to pamiątki po okazanym męstwie.

Po 40-dniowej pielgrzymce można oddać się rytuałowi przekłuwania. Do ceremonii przygotowuje medytacja. Po północy wyznawcy bóstwa chodzą po rozżarzonych węglach. Obrzędowy taniec ma zachęcić do oddania skruchy.

Ratip - mistyczny rytuał oczyszczania dokonywany w meczecie. Oczyszczony umysł osiąga stan łaski - początek rytuału. Oczyszczanie narzędzi. Rytualne śpiewy, gra na bębnach. Ceremonia dobiega końca, jeśli krew pokaże się trzy razy. Narzędzi się nie dezynfekuje.

Całkowite oddanie ciała bóstwu. Ten, którego oddanie jest szczere, nie zazna bólu ani nie uroni krwi.

Podwieszanie - przekłuwa się ciało, czyli skorupę, która nas otacza i dociera się do ducha. Uczucie niemożności, oddania się.

Taniec słońca - rytuał ostatnio wskrzeszony przez niektóre plemiona. Do pala przywiązuje się rzemień i się do niego podpina, tańczy wokół pala. Uległość i narażanie na ból upewnia o oddaniu bóstwu. Chodzi o związek z własną duchowością, duchowe przebudzenie. Był zakazany przez władze. Pozostaje okryty tajemnicą przez Indian - zakaz filmowania jest ściśle przestrzegany.

Podwieszanie nie daje tego, co chcesz, ale to, czego ci potrzeba. To nie jest urzeczywistnienie, zaspokojenie chęci.

Mursi często popadają w konflikt z innymi plemionami. By je odstraszyć, ćwiczą walki na kije - tonga. Podtrzymują swoje tradycje mimo licznych przemieszczeń.

Czas donga (?) - przekłuwanie uszu 7-letnim chłopcom.

Tradycja przekłuwania wargi jest najbardziej popularna. Niektórzy twierdzą, że miało to zapobiec handlu niewolnikami. W rozciągnięte wargi wkłada się gliniane płytki.

Napływa coraz więcej turystów - istnieje duża obawa, że ta tradycja zaniknie.

Ohipa - podwieszenie za pomocą 2 haków. Indianie mogą tak wisieć przez dobę lub dwie. Ćwiczenie przed podwieszeniem wyczerpuje psychicznie i fizycznie. Podwieszenie wzmacnia psychicznie. Później wystarczy sobie tylko nakazać.

Wtedy rytuał służył utrzymaniu ładu. W późnej nowoczesności nie jest już czymś w rodzaju faktu społecznego. Tam wykonuje się go jako element sakralny.

W późnej nowoczesności sacrum przenoszone na peryferia. To świat bardzo zindywidualizowany, a rytuał jest pewną uniformizacją, czymś w rodzaju kodu ograniczonego. Nie rozbudowuje się narracji - tak się robi, bo to jest element bycia w świecie.

Tam chodzi o integrację i afirmację pewnych wartości. Ustalenie pewnej hierarchii. Językiem społeczeństw tradycyjnych jest właśnie rytuał, w którym kluczową rolę odgrywa ciało (mniej ważne są słowa).

Rytuał jest uniwersalną, stałą formą społeczną. Pewne elementy są stałe, mimo modyfikacji.

10.01.2007

Rytuał - ciało jest bardzo ważnym medium dla praktyk rytualnych. Ritus (gr.) - ceremonia nabożna, kult, działanie o charakterze odświętnym i religijnym; coś, co jest boskie. (łac.) obyczaj - Turner pisze o stereotypowej sekwencji działań, powtarzalne, w przeświadczeniu wagi szczegółów, detali; stereotypowa sekwencja, niezmienność.

• zwrotnica czasu - podobnie, jak mit: do sacre; bliskoznaczne profanum

• coś, co odświętne, forma mobilizacji społecznej do robienia czegoś, co przenosi do sacrum

• czas ma formę okręgu (przywoływaniu rzeczy pierwszej), a nie prostej

Cechy dystynktywne:

1. zawsze związane z działaniem świętym i odświętnym

2. coś w rodzaju faktu społecznego - nie jest obojętny dla życia społecznego; związany z pewnym nakazem obarczonym sankcjami społecznymi i religijnymi, przymus społeczny; rodzaj internalizacji, gwarant utrwalenia struktury spolecznej

3. powtarzalność - poczucie regularności, niezmienności

4. czynności dramatyczne - porządek czasu, miejsca, czynności, osób; performance - spektakl, przedstawienie

5. czynności ekspresywne - bardzo ważne komunikaty społeczne, które symbolizują przemianę (trwałą lub czasową); symbolika związana z opozycjami (śmierć-narodziny, czyste-nieczyste, sacrum-profanum)

 przekraczanie progu, które oznacza wchodzenie w inny stan, by odrodzić się w nowej roli; obcować z nadprzyrodzonymi mocami (trzeba uważać, by nie doszło do świętokradztwa - kulty negatywne: ablucje, które mają służyć utrwalaniu dychotomii)

A. van Gennep - twórca teorii dotyczącej rytuałów przejścia (rite de passage); mogą być różne przejścia kulturowe:

• fizyczne, np. przekraczanie granicy państwowej, akt migracji, przekraczanie progu domu, dotykanie mezuzy przy wejściu; przestrzeń jest jednorodna

• społeczne - szczególnym przykładem jest inicjacja, czyli włączenie, wchłonięcie jednostki w strukturę społeczną




3 etapy (fazy) przejścia:

1. faza włączenia - zerwanie dotychczasowych więzi; symbolizuje śmierć - umiera się dla społeczności, już nie będzie się tym, kim się było (np. odłączenie dziecka od matki, zmiana szat, fryzury, ogolenie głowy); profanum

2. faza marginalizacji - przeciętny człowiek nie ma tu wstępu; miejsce niebezpieczne; wolno tu więcej, niż innym, odstępstwa od normalnych zachowań w tej wyjątkowej sytuacji (np. narzeczeństwo przed małżeństwem); sacrum

• związane z dojrzałością społeczną - ma przygotować do podjęcia pewnej społecznej roli; treningi, testy etc.

• trudno określić czas trwania tej fazy, jest to zależne od rytuału i kultury

1. faza inkorporacji, włączenia - jednostka wraca do społeczności, gotowa do pełnienia nowej roli; musi być poddana procedurom unormalniania, oczyszczania; narodziny społeczne jednostki w nowym statusie;

 przejście symboliczne

[przeciwieństwo inicjacji: ekskomunika, banicja]

3 typy rytuałów przejść:

1. związane ze zmiana klasy wieku - podejmowanie nowych ról społecznych (np. z dziecka do mężczyzny)

2. inicjacje mistyczne - związane ze społeczną akceptacją człowieka w ważnej społecznie roli (np. szamana); prowadzone na bardzo szeroką skalę

3. wstępowanie do grup ekskluzywnych (Simmel: tajność) - specjalny rytuał wprowadzający do danej grupy zamkniętej; charakter religijny i świecki (np. zakony kontemplatywne)

Ciało nie jest przestrzenią neutralną, obojętną. Często zabiegi, praktyki cielesne mają miejsce przy zmianach: makijaż, tatuaż, skaryfikacja, piercing, body modification.

Życie społeczne nie jest jednorodne. Składa się z serii przejść o charakterze trwałym lub czasowym. Rytuał zawsze związany jest ze sferą sacrum; przekraczanie granicy tajemnicy, świętość. 2 konsekwencje:

• zmiana statusu społecznego, integracja z grupą w nowej roli

• afirmacja określonych wartości, norm; przywoływane, uznawane za pożądane; usprawiedliwiane pewne działania - kult wartości

Później rozwinięto teorię dotyczącą fazy marginalizacji. Nie każdy rytuał musi mieć 3 fazy - to jest pewien typ idealny. Np. dziecko, które zmarło przed chrztem; wyznawcy innej wiary w danym społeczeństwie; emigrant, który nie zaakceptował miejsca przesiedlenia lub emigranci przymusowi

V. Turner - przeciwieństwo struktury. Życie społeczne ma formę dualną: struktura i wspólnota. Pomiędzy nimi występuje związek dialektyczny, dopełniają się. Opozycje podziału: sacrum-profanum; równość-hierarchia; anonimowość-nomenklatura; interesowność-bezinteresowność; swoboda-podleganie prawom; status-brak statusu. Życie społeczne jest nieustanna grą między nimi. Funkcje:

• konserwowanie struktury (communitas - pewna forma solidarności); rozładowanie napięć, frustracji w strukturze społecznej, funkcja oczyszczająca (np. średniowieczny karnawał - zamiana ról społecznych)

• pole eksperymentu - miejsce odkrywania rzeczy nowych, poszukiwacze nowych trendów (np. społeczeństwo amerykańskie i hippisi w latach 60.; sztuki psychodeliczne; happeningi; living theatre)

• zmiana porządku społecznego (symboliczna i faktyczna) - trwa tak długo, jak spektakl później się rozpada (np. pomarańczowa rewolucja w Kijowie, gdzie działanie spontaniczne przerodziło się w formalne, po czym przerodziło się w ideologiczne). Może się przekształcić w communitas normatywne i wejść na stałe do życia społecznego, zmieniając je (stadia zmiany communitas w nowy typ struktury)

2 typy rytuałów:

1. trwałe zmiany stanu społecznego - przygotowanie do nowej roli, podniesienie statusu aktora (inicjacja)

2. czasowe zmiany statusu społecznego - cykliczne, w rytmie czasowym; zawieszenie porządku struktury (np. karnawał, Juwenalia)

Rytuał jest obecny także w kulturze współczesnej, popularnej i nadal spełnia swoje funkcje. Potrzeba rytualizacji społecznego świata istnieje również dziś.

17.10.2007

Perspektywa holistyczna w wydaniu amerykańskim: szkoła psychokulturowa - traktowana eklektycznie

1. konfiguracjonizm - kultury badane w kategoriach wzorów kulturowych

2. studia nad enkulturacją - przekaz, transmisja treści kulturowych, dojrzewanie społeczne

• M. Mead: Manus i Nowa Gwinea; „Kultura i tożsamość” - synteza doświadczeń badawczych

• wrastanie aktora społecznego w strukturę, przyswajanie systemu aksjonormatywnego

• studia nad osobowością - relacje między kulturą jako strukturą symboliczną a osobowością społeczną aktorów; osobowość podstawowa i modalna (Linton)

• psychika zbiorowa - badanie charakterów zbiorowych, narodowych („Chryzantema i miecz”); stosowana do badania społeczeństw nowoczesnych, przemysłowych; wynika z zapotrzebowania społecznego

Odniesienia terminologiczne - wzór kulturowy jest różnie interpretowany:

• 
  R. Benedict „Wzory kultury”, Boas - każda kultura badana w kategoriach odrębnej całości (Malinowski skupiał się na instytucjach, Radcliffe-Brown na strukturze); rozumienie psychologiczne - całość, konfiguracja, specyficzny, zintegrowany zbiór elementów; pytanie o źródło tej integracji. Kultura budowana jest na jednej zasadzie - podstawowy wzór kultury; całość zorganizowana według jednej, naczelnej zasady, rdzenia. Benedict prowadziła studia nad trzema kulturami (Zuni, Kwakiultowie Dobuańczycy) - inne orientacje, specyficzne idee, które je integrują i zarazem odróżniają od innych kultur; nie ma dwóch identycznych kultur, każda jest swoista

• Zuni - rytualizm, konwencja oparta na gloryfikacji umiaru, unikania ekstaz, podniet

• Kwakiutlowie - współzawodnictwo, rywalizacja, otwarta struktura społeczna, nieustanna rywalizacja statusów, które trzeba potwierdzać potlaczem; szczególnie ceni się prestiż

• Dobu - silne znaczenie (czarnej) magii, poczucie zagrożenia, nieufność, poczucie obcości

 wzór - system, naczelna idea; typ idealny

• w obrębie każdej kultury istnieje typowy sposób reakcji na daną sytuację społeczną; wynika z tego, że podstawowymi instytucjami są instytucje enkulturatwne, socjalizacyjne. Skonfigurowana jest też osobowość społeczna jednostki - kształtowana przez ten sam typ instytucji. Świadomość norm, reguł, według których należy postępować. Struktura osobowości jest odzwierciedleniem cech przyjętych w społeczeństwie.

 przyjmuje się ogólnospołeczny wzór kultury, a przecież istnieje indywidualny charakter jednostki; zróżnicowanie strukturalne również w społeczeństwach tradycyjnych; inne oczekiwania wobec jednostek

 determinizm psychokulturowy w tej teorii

• A.L. Kreober - kategoria historyczności wzoru kulturowego, to rezultat długiego trwania kultury; trzeba go utożsamiać z tradycją przekazywaną z pokolenia na pokolenie. Nie jest on jednak niezmienny - zmiany dokonują się pod wpływem pewnych wydarzeń (historyczna modyfikacja).

 można to porównać do stylu w sztuce - istnieją charakterystyczne style, które jednak maja odmienne cechy

 wzór - model, konstrukcja badawcza, która może podlegać przekształceniom; trwa tak długo, jak tradycja

• Herskovitz - wzór jako podstawowa, najmniejsza jednostka badawcza. Istnieje szereg wzorów w danej kulturze (reguły postępowania, charakterystyczne normy zachowania). Pomiędzy nimi mogą nawet występować sprzeczności - kontrtematy.

• R. Linton - nie istnieje ogólnospołeczny wzór kulturowy. Kultura sama w sobie nie jest jednolita, to zawsze układ zróżnicowany; element analizy struktury społecznej i zajmowane w niej przez jednostkę miejsce.

3 kategorie wzorów kultury (uzusy):

1. rzeczywisty - behaviour; konkretne zachowanie typowe w danej strukturze społecznej; konfiguracja zachowań

2. idealny - aspekt powinnościowy, świadomość norm, reguł , zgodność opinii; struktura normatywna; wzór (to, co się robi) a wzorzec (to, co się powinno robić); im bardziej rozwinięta struktura, tym bardziej dobre to rozróżnienie; zgodność między nimi może występować, ale jest to rzadkością (niewspółmierność tych kategorii)

 współcznynnik humanistyczny, uogólnienie w konstrukcie, typie, modelu

3. konstrukt wzoru kulturowego - typ idealny, powoływany przez badacza na podstawie badań (indukcja); model specyfiki; zawiera najbardziej charakterystyczne cechy, które były przedmiotem badania. Próba wydobycia cech charakterystycznych społeczeństw. Brak odniesienia do historii.

Ossowski - analiza przestrzeni aksjologicznej z użyciem wartości uznawanych i odczuwanych; niewspółmierność skal wartości

Enkulturacja - emisja treści kulturowych; M. Mead - spojrzenie modelowe; różne sposoby transmisji; dynamiczne badanie zjawisk kulturowych. Tożsamość, jej kreowanie i źródło. Pokolenie i pokoleniowość w sensie socjologicznym (kategoria szczególnych doświadczeń), znak czasu i miejsca. 3 sposoby enkulturacji:

1. postfiguratywna [młodsi od starszych] - szereg cech rekonstruujących:

• trójgeneracyjność - wielkie modele rodziny

• ustny przekaz tradycji - parytet władzy przekazywania dzięki dostępowi starszej generacji, młodsi wiedzą tyle, ile powiedzą im starsi; przekaz oralny

 np. kultura romska, regionalizmy

Czynniki sprzyjające: izolacja, inhabitacja:

• charakter przestrzenny - przywiązanie do miejsca (można mieć swoje getta)

• charakter strukturalny

• charakter ideologiczny, świadomościowy

Ma to znaczenie dla tożsamości - jest się tym, co niesie ze sobą los, przeznaczenie. Role pełnione bezalternatywnie. Tożsamość nie podlega negocjacji (także sankcje boskie); porządek święty (ryty, mity rekonstruujące świat). Nie ma pokoleniowości w rozumieniu socjologicznym. Wszelka odmienność jest piętnowana, bardzo wąski margines swobody; odmienność jest dewiacją. Los a nie konstrukcja społeczna.

2. kofiguratywna [równolatkowie od siebie]- szereg zmian w kulturze (M. Mead). Zmiana doprowadza do rozpadu struktury społecznej. Częste kontakty między kulturami - akulturacja, przepływ wzorów kulturowych; nowe sposoby przystosowania się do nowych sytuacji (także dla rodziców). Uczenie kultury równoległe - rówieśnicy uczą się od rówieśników. Zwiększenie marginesu społecznego. Reżim jest nie do utrzymania, młodsi zaczynają poszukiwać. To iskrzy na poziomie generacyjnym. Trwałe heterogenizowanie kultury - co najmniej dwubiegunowy układ. Duże różnice między pokoleniami (moralne i normatywne). Rozpad modelu rodziny wielkiej, która ma moc kontrolującą, porządkującą. Słaba siła autorytetów starszych (bo działa na odległość).

Ma nas przystosować do zmian. Zwrócona na teraźniejszość. Szukanie sposobu przystosowania się do zmian. Ideologia, świecka forma racjonalizująca w miejsce mitu i religii.

3. prefiguratywna [starsi od młodszych] - zmiany cykliczne jako naturalny składnik rzeczywistości. Najbardziej oswojeni są ci, którzy w danym momencie są edukowani. Zmiana postrzegana nie w formie traumatycznej (jak w kofiguratywnej), tylko to strategia naturalna. Zmiana to szansa na zdobycie statusu, pozycji społecznej. Innowacje technologiczne dynamizują rzeczywistość społeczną (White, McLuhan)

• luki technologiczne powodują, że dzieci staja się przewodnikami przez nie (edukacja przy organizacji zakupów dokonywanych przez rodziców - często decydują właśnie dzieci)

Od kofiguratywnej pojawił się mechanizm reprodukowania dystansu międzypokoleniowego. Etniczność to proces, a nie stan.

Antropologia kultury - wykłady [dr Dziewierski]

1

2

3

1 - antropologia

2 - etnologia

3 - etnografia

2

---