l.IDEAŁ DEMOKRACJI PUSTYNNEJ HEBRAJCZYKÓW

Demokracja pustynna oparta była na zasadach równości, wolności i solidarności członków plemion. Hebrajczycy byli narodem w przeciwieństwie do innych funkcjonujących wówczas plemion. Początkowo Jahwe był utożsamiany z wiatrem, burzą i piorunami - później stał się swoistym opiekunem Izraela. Przed przymierzem na górze Synaj w plemionach żydowskich wszyscy byli równi, gdyż Bóg przyznał wszystkim takie same przywileje. Wybierali spośród siebie przywódcę /szofeta/, którym mogły być także kobiety oraz sędziego. Idea wolności mówiła, że władzą jest sam Bóg. Żydzi z sobą nie walczyli i to nie tylko ze względu na łączącą ich wiarę ale i pokrewieństwo - pochodzili od 12 braci - synów Józefa. Występowała równość na płaszczyźnie prawnej natomiast brak jest równości na płaszczyźnie materialnej.

2. POZYCJA KRÓLA W DOKTRYNIE STAROHEBRAJSKIEJ

Król był tu zaledwie patriarchalnym naczelnikiem plemienia. O królu Dawidzie legenda głosiła, że zanim zawarł przymierze ze starszyzną ł został przez nią kreowany na monarchę „pasał trzody swojego ojca". Przeciwko wzmocnieniu monarchii występowali potężni kapłani. Długo Żydzi opierali się przeciwko monarchii. W końcu jednak jak głoszą księgi biblijne Bóg zawarł z Dawidem nowe przymierze, które było realizacją wcześniejszego, ustanowionego na górze Synaj. W rezultacie pozycja monarchy znacznie wzrosła; król dysponował szczególnym wsparciem Boga, był jego adopcyjnym synem, miał prawo do zasiadania na tronie po bożej prawicy, spełniał funkcję kapłana Żydowski król nie był Bogiem, nie był przedmiotem kultu, nie miał tez własnej mocy rozkazywania siłom natury. Sprawował władzę świecką i sakralną.

3. MESJANIZM ŻYDOWSKI

W okresie niewoli babilońskiej pojawiła się idea mesjanizmu. Trzy płaszczyzny mesjanizmu: personali styczny - król z rodu Dawida władca świecki, religijny - Żydzi są narodem wybranym przez Boga,

- martyrologiczny - naród żydowski jest narodem wybranym po, to aby cierpieć i aby przez to cierpienie inne narody dowiedziały się, że to właśnie Żydzi są narodem wybranym.

4. ZNACZENIE PROROKÓW W HISTORII NARODU ŻYDOWSKIEGO

Prorocy.przyczynili się do ostatecznego zwycięstwa kultu Jahwe. Prorocy występowali w imieniu Jahwe; byli nauczycielami i pisarzami. Głosili oni wyższość Jahwe nad Baalem i obcymi bogami. W wyniku ich działalności powstała właściwie nowa religia. Jej ośrodkiem stało się tylko jedno najwyższe i uniwersalne bóstwo, które nie żąda ofiar lecz sprawiedliwego życia, gdyż samo jest sprawiedliwe. Głosili, że jest on Bogiem, który za winy karze, ale jest jednocześnie miłosierny wobec ludzi.

5. STOSUNEK BÓG - NARÓD WYBRANY W DOKTRYNO: STAROHEBRAJSKIEJ

Od samego początku Izraelici wierzyli, że Bóg wybrał ich do wypełnienia szczególnego posłannictwa: by szerzyli wiedzę o nim i o jego moralnej naturze.

6. PODZIAŁ SPOŁECZNY SPARTY

Ustrój timokratyczny - początki wiąże się z podbojem Dorów. Dorowie stali się grupą panującą.

STRUKTURA SPOŁECZNA

SPARTIACI -nieliczna grupa pełnoprawnych obywateli Sparty /Spartiaci to około 5-6 tyś. ludzi, podczas gdy wszystkich obywateli było ok. 120 tys./,potomkowie najeźdźców doryckich; tylko oni mieli prawa polityczne - ich źródłem utrzymania była ziemia. Ziemia była własnością Spartiaty nie pracował on jednak sam na niej; uprawą ziemi zajmowali się Heloci. Helota nie był własnością Spartiaty lecz państwa. Ziemię Spartiata otrzymywał od państwa nie mógł jej sprzedać, darować ani oddać w spadku w formie testamentu - na łożu śmierci dzielił ją między swoje potomstwo; tak w linii męskiej jak i żeńskiej. Potomstwo w linii męskiej musiało odebrać AGOGE / spartańskie-wychowanie/- chłopców w wieku 7-18 lat oddawano do wspólnego wychowania, od 18-20 roku życia odbywali oni służbę wojskową, od tego momentu mogli brać udział w

życiu politycznym; od 30 r.ż. mogli kandydować na urzędy. Do 60 r.ż. przechodzili szkolenia wojskowe i byli zobowiązani do obrony swego terytorium. Spartiata mógł stracić prawa polityczne gdy jako dziecko nie odebrał Agoge, gdy nie uczestniczył w FIDITIACH /wspólne uczty za które musieli zapłacić/ lub gdy stracił cześć /np. kłamstwo, skrytobójstwo/.

- PERJOJKOWIE - ludzie wolni ,zamieszkujący wybrzeża i góry, posiadający samorząd lokalny i pełnię praw cywilnych. Mogą uprawiać ziemię/głównie jako dzierżawcy/, zajmują się handlem i rzemiosłem. Nie biorą udziału w życiu politycznym, są jednak zobowiązani do służby wojskowej.

- HELOCI -grupa ludzi niewolnych stanowiących własność państwa; przypisanych do ziemi przekazanej Spartiatom /Spartiata nie mógł jednak dowolnie nim dysponować np. sprzedać go lub zabić/. Helota mógł odzyskać wolność za szczególne zasługi wojenne. STRUKTURA POLITYCZNA -

APELLA / Zgromadzenie Ludowe/, GERUZJA /Zgromadzenie Gerontów/,

- KRÓLOWIE /jest ich dwóch/,

- EFOR /jest ich pięciu/,

- PAIDONOM /był odpowiedzialny za system wychowania/.

7. PODZIAŁ SPOŁECZNY ATEN.

STRUKTURA SPOŁECZNA -OBYWATELE :

- LUDZIE WOLNI:

Pełnoprawni obywatele Aten, Metojkowie, Wyzwoleńcy NIE OBYWATELE :

- LUDZIE NIEWOLNI: Niewolnicy państwowi, Niewolnicy prywatni.

PEŁNOPRAWNI OBYWATELE ATEN - pełnoprawnym obywatelem trzeba się było urodzić z

pełnoprawnego związku małżeńskiego oczywiście z pełnoprawnych rodziców. W 18 r.ż.

zarówno kobiety jak i mężczyźni byli wpisywani do Księgi Demu - z tym, że kobiety nie

posiadały praw politycznych. Pełnię praw politycznych i cywilnych mężczyźni nabywali w

wieku lat 20, a od 30 r.ż. mogli piastować urzędy. Mogli dowolnie rozporządzać swoim

majątkiem w formie testamentu. Pełnoprawne obywatelstwo można było utracić poprzez utratę

Atmii /czci/ i wykreślenie z Księgi Demu;

METOJKOWIE - ludzie, którzy napływali do Aten z"innych polis /cudzoziemcy/, mieli tylko

prawa cywilne. Zajmowali się rzemiosłem i handlem, byli zobowiązani do płacenia podatku na

rzecz państwa „metojkionu". Metojkowie musieli mieć patronów, gdyż sami nie mogli np.

występować w sądzie jako strona, mieli obowiązek płacić swojemu patronowi i odpowiadali za

jego długi. Swoim majątkiem mogli rozporządzać dowolnie np. zapisać go w testamencie ale

tylko w ramach swojej grupy.

WYZWOLEŃCY - wyzwoleńcem mógł zostać niewolnik prywatny, wyzwolony przez pana

najczęściej w akcie testamentu; niewolników państwowych mogło wyzwolić zgromadzenie.

Mieli status podobny do Metojków -również musieli mieć patronów i opłacać podatek na rzecz

państwa.

NIEWOLNICY - zajmowali się tym co hańbiło Ateńczyka np. byli katami, strażnikami

więziennymi i miejskimi, pracowali w kopalniach.

niewolnik państwowy - mógł posiadać na własność pewne rzeczy ruchome np. mały

kapitał, osła czy ubranie.

niewolnik prywatny - nie miał nic na własność - prywatnego niewolnika nie wolno

było zabić, można jednak było skazać go na karę chłosty podczas której mógł umrzeć.

8 . NAJWAŻNIEJSZE ISTYTUCJE POLITYCZNE ATEN :

- EKKLEZJA -Zgromadzenie Ludowe,

- BULE -Rada 500,

- AREOPAG - Zgromadzenie Archontów,

- ARCHONT -Urzędnik,

- STRATEG - Urzędnik.

9. ZNACZENIE ZGROMADZENIA LUDOWEGO W ATENACH

Na Zgromadzeniu Ludowym każdemu przysługuje prawo zabierania głosu, za treść wystąpienia nie można nikogo ukarać ani nawet ganić. W Zgromadzeniu Ludowym mogli uczestniczyć tylko Ci którzy zostali wpisani do Księgi Demu; spośród nich losowani byli urzędnicy i członkowie bule. Zgromadzenie miało symbolizować pełnię praw obywatelskich oraz wolność.

10. PROSZĘ SCHARAKERYZOWAĆ SYNOJKIZM

Jest to proces powstawania polis w drodze połączenia kilku sąsiadujących ze sobą gmin. Proces powstawania polis rozpoczynał się od budowy twierdzy /cytadeli/ na terenie której zawsze znajdowała się woda gwarantująca egzystencję. Wokół twierdzy powstawały gospodarstwa z wielopokoleniowymi rodzinami wraz z czeladzią. Były one samowystarczalne. Z biegiem czasu gospodarstwa te łączyły się, otaczały murem i powstawała polis.

11. GŁÓWNE WARTOŚCI NA KTÓRYCH OPIERAŁA SIĘ DEMOKRACJA ATEŃSKA -

Podstawowym pojęciem demokracji ateńskiej była wolność; oznaczała ona, że każdy może mówić to co chce i robić to co chce o ile nie zabrania mu tego prawo. Synonimem była też równość praw; oznaczało to równość głosu i udziału we władzy, równość traktowania obywateli w urzędzie podatkowym, sądzie na agorze. Zasada równości to równa szansa, równy start do bogactwa. Inna zasada to praworządność; pojmowana jako dobrowolne ale konieczne podporządkowanie prawu; obywatele są twórcami prawa, zmieniają je kiedy przestaje im służyć.

12. SPARTA - DLACZEGO NIEDEMOKRATYCZAN POLIS ?

Faktyczną władzę w Sparcie sprawowali Eforowie. Pierwotnie byli to urzędnicy kontrolujący królów; stopniowo uzyskiwali coraz szersze kompetencje, przewodniczyli geruzji ł apelli, kierowali polityką zagraniczną państwa, towarzyszyli królowi na wojnie; przejęli więc ogólne kierownictwo państwa, gdy podporządkowali sobie organy ustawodawcze wykształcił się ustrój oligarchiczny o bardzo wąskiej grupie rządzących.

13.ISEGORIA, ISONOMIA, HOMONOIA - CHARAKTERYSTYKA POJĘĆ /uzupełnić/

- ISONOMIA - równość praw oznacza to równość głosu i udziału we władzy, to także równość traktowania obywateli w urzędzie podatkowym, przed sądem, na agorze.

- ISEGORIA-

- HOMONOIA-

14. CECHY CHARAKTERYSTYCZNE DEMOKRACJI ATEŃSKIE J

Podstawowym pojęciem demokracji ateńskiej była wolność. Wolność pozwalająca człowiekowi robić co chce i mówić co chce, jeżeli prawo nie każe inaczej. Za istotę wolności uważano wolność słowa. Na zgromadzeniu ludowym każdemu przysługuje prawo zabierania głosu. Za treść wystąpienia nie można nikogo karać ani nawet ganić. Oczywiście dobrodziejstwa wolności szczelnie zamykały się przed niewolnikami. Innym składnikiem ateńskiej doktryny demokracji była zasada praworządności. Obywatele są twórcami prawa, zmieniają je, kiedy przestaje im służyć, ale dopóki obowiązuje musi być przestrzegane jest „ panem demokracji".

15. CHARAKTERSTYKA BRAMINIZMU

Bramini rozbudowali kult, uzasadniając tym potrzebę istnienia swojego stanu oraz wprowadzili jako dogmat wiarę w reinkarnację, uzależnioną od czynów dokonanych w życiu poprzednim. Reinkarnacja uzasadniała istnienie kast, dawała odpowiedź na pytanie, co dzieje się z

człowiekiem po śmierci oraz wyjaśniała istnienie cierpienia w życiu ł nierówności społecznej. Najważniejszy jest bóg BRAHMAN - jest, to Bóg niematerialny, duch przepajający wszystkie dziedziny życia / nie wolno go personifikować/. Obrzędy braministyczne, jak rzadko które, obracały się wokół ofiary. Powstanie świata z wielkiej ofiary bogów uczyniło ten rytuał nieodzownym dla sprawnego funkcjonowania wedyjskiego świata. Był on nie tylko ośrodkiem uśmierzania gniewu bogów, ale również zanoszenia próśb o względy i wreszcie zapewnienia właściwego biegu spraw. Co więcej ofiara musiała być dokonana z absolutną precyzją, określającą nadrzędną rolę bramina, zapewniając mu miejsce na najwyższym szczeblu kastowej hierarchii. W pewnym momencie uważano, że jeśli ofiara jest dokonana w sposób idealny, bogowie muszą automatycznie zadośćuczynić kierowanym doń prośbom, gdy tak się nie działo uważano, że proces składania ofiar musiał być nieprawidłowy.

16. KSIĘGI POLITYCZNE STAROŻYTNYCH INDII

Cztery Wedy : Termin „weda" odnosi się do ortodoksyjnego, objawionego świętego tekstu religii Indii. Dzieli się na cztery Wedy :

Rygwedę, Jadżurwedę, Samawedę i Atharawedę ; zwane są również sanhitami / samhitami -„zbiorami"/,ponieważ pozostają kompendiami różnych hymnów, modlitw i wiedzy duchowej. Każda Weda zawiera uzupełnienie z nowszych pism, znanych jako rahmany, aranjaki i upaniszady. Zachodni badacze uważają, że Wedy powstawały i były przekazywane ustnie między latami 1500 s. 600 przed Chr., a zapisano je po 1000 r. przed Chr. Jednak większość uczonych przyznaje, że źródła wierzeń wyrażonych w Wedach, a także pochodzenie riszich, którzy je skomponowali, okryte są tajemnicą, podobnie jak dokładne daty pierwszych dokonań w tej dziedzinie. Niektórzy indyjscy historycy datują powstanie pierwszych hymnów aż na rok 4000 przed Chr. lub nawet jeszcze wcześniej. Za każdą z obszernych Wed odpowiedzialne były różne bramińskie rodziny, które zbierały je i przekazywały jedne drugim. Z istnienia wielu wewnętrznych odnośników do rozdziałów, których nie ma w Wedach i upaniszadach, naukowcy wywnioskowali, że wiele pierwotnych pism zaginęło.

17. PAŃSTWO I WŁADZA WEDŁUG KSIĄG POLITYCZNYCH STAROŻYTNYCH INDII

Znana również jako „warna", kasta tradycyjnie dzieli Indusów na cztery większe klasy społeczne / między którymi istnieją setki podkast/:

bramini - kapłani-filozofowie i uczeni,

kszatrijowie - wojownicy wyższej rangi, politycy, urzędnicy państwowi, - wajsjowie - kupcy-rolnicy, wolni chłopi, rzemieślnicy,

śudra /siudrowie/ - robotnicy, służba, pracownicy niewykwalifikowani. Sanskryckie słowo oznaczające kastę, warna, znaczy również tyle co barwa. Ponieważ system ten wymyślili wyżsi wzrostem, o jaśniejszej karnacji i włosach / choć prawdopodobnie nie blondyni/ i, jak się zdaje, niebieskoocy aryjscy najeźdźcy, a narzucili go ciemnoskórym tubylcom, zamieszkującym północne Indie, więc system kastowy od samego początku miał niewątpliwe rasowe podłoże. Zaczynając od początku : kasta braminów obejmuje kapłanów-filozofów, świętych mężów i uczonych, których obowiązkiem jest uczenie i studiowanie Wed, doglądanie składania ofiar oraz dawania i zbieranie jałmużny. Początkowo tylko wojownicy wyższej rangi, kszatrijowie, dojrzeli, by przyjmować do swego grona polityków i urzędników państwowych i wszystkich pracowników administracyjnych, dzięki którym funkcjonuje państwo. Niżej są wajsjowie, kupcy-rolnicy, wolni chłopi i rzemieślnicy wykwalifikowani, którzy stanowią większość warstwy drobnej burżuazji. Najniższa kasta, śudra /siudrowie/ składała się ze służby i różnego rodzaju robotników niewykwalifikowanych.

Poniżej siudrów, a tym samym poza systemem kast, znajdują się bezkastowcy lub tak zwani nietykalni - wyższe kasty nie powinny się z nimi stykać, uważani są bowiem za „nieczystych"- którzy stanowią20 procent całej populacji i pełniąnajpodrzędniejsze funkcje. Bezkastowcami stają się ludzie wskutek pogwałcenia prawa kastowego, złamania zasad zawierania małżeństw lub zatrudniania się wbrew prawom określonym przez daną kastę.

Wprowadzenie systemu kastowego uzasadniano na różne sposoby, łącznie z koniecznością zapobieżenia rozprzestrzenianiu się chorób wśród różnych grup społeczeństwa o

zróżnicowanym stopniu odporności; chodziło o najeźdźczych Ariów, którzy zaludniali trzy wyższe kasty, i tubylczych Indusów, zepchniętych do kasty najniższej. O tym, jak wysoko we wczesnym etapie rozwoju indyjskiej kultury ceniona była religia, świadczy fakt, że klasa kapłanów i filozofów umieszczona została ponad wojownikami, królami i nowobogackimi.

18. CZTERY PRAWDY BUDDYZMU

1. O istnieniu cierpienia - Budda twierdził, że każde ludzkie życie pomiędzy jednym a drugim wcieleniem jest cierpieniem.

2. O powstaniu cierpienia - cierpienie powstaje na skutek pożądliwości i chciwości człowieka tzn. człowiek chciałby być ciągle młody, piękny i bogaty.

3. Zniszczenie cierpienia - cierpienie można zlikwidować - zależy to od człowieka, musi on wyzbyć się pożądliwości, zapomnieć o sobie, wznieść się ponad własne ja.

4. Droga wiodąca do zniszczenia cierpienia - ośmioraka ścieżka /droga/ do zniszczenia cierpienia; człowiek powinien przyjąć właściwe myślenie, działanie, osąd -jest to sposób myślenia i postępowania człowieka.

19. BUDDYZM PIERWOTNY - RELIGIA CZY NIE

Buddyzm pierwotny nie jest religią. Jest to bowiem religia bez Boga i bez obrzędowości. Był to raczej system etyczny. Akcentował swój wewnętrzny charakter, przeciwstawiał się licznym ceremoniom sprawowanym pompatycznie w braminizmie. Akceptuje jednak ofiary z kwiatów i pokłony składane posągom Buddy. Buddyzm pierwotny nie zna w ogóle modlitwy lecz tylko kazania i ćwiczenia duchowe. Uznaje jako relikwię ząb Buddy.

20. PROSZĘ SCHARAKTERYZOWAĆ GŁÓWNE IDEE SOFISTÓW

Sofiści programowo odrzucali rozważania nad istnieniem i istotą Bogów. Państwo nie jest tworem sił pozaziemskich, powstało ono z woli ludzi a jego zadania są doczesne. Sofiści burzyli święte tradycje greckie, kładli kamień węgielny pod greckie oświecenie. Zlaicyzowali podstawowe pojęcia polityczne. Odarli z uzasadnień religijnych prawo, sądy a także ideę sprawiedliwości.

21. IDEALIZM PLATONA

Platon uważał, że istnieją dwa światy: świat idei i świat odbijający te idee. Świat idei jest doskonały - jest identyczny z bóstwem bądź stanowi jego twór, jest absolutny, jego prawa są niezmienne i trwałe; jest także oparty na zasadach hierarchii - świat odbijający idee jest niedoskonałym odbiciem tego pierwszego.

22. KRYTYKA DEMOKRACJI WG. PLATONA ,

Wg. Platona demokracja to ustrój najbardziej chwiejny: cechują go : brak dyscypliny społecznej i respektu dla władzy, anarchia, brak kompetencji rządzących i demoralizacja wśród ludu. Zręczny demagog nie ma trudności w zapanowaniu nad motłochem Demokracja prowadzi nieuchronnie do tyranii.

23. TEORIA KRĄŻENIA USTROJÓW PLATONA

Platon był twórcą pierwszej w historii myśli politycznej; oryginalnej filozofii dziejów. Cechą tej filozofii była postępująca degeneracja ustrojów. TIMOKRACJA - stosunkowo najlepszy ustrój -rządy odważnych - wadę stanowiła mała stabilność. Ambitni wojownicy z czasem stawali się amatorami luksusu i wygody; żądza chciwości wytrącała im ster władzy i ustrój zmieniał się na OIGARCHIĘ -czyli rządy bogaczy. Symbolem oligarchii było sknerstwo rządzących; bogaci chcieli być jeszcze bogatszymi i popadali w konflikt z ludem. W ten oto sposób rodziła się DEMOKRACJA -ustrój najbardziej chwiejny, który cechował: brak dyscypliny społecznej i respektu dla władzy, anarchia i brak kompetencji. To z kolei nieuchronnie prowadzi do TYRANII - ustroju zdecydowanie najgorszego; racją stanu jest tu interes osobisty despoty -karierowicza. Ponieważ na dłuższą metę jest on niemożliwy do zaakceptowania muszą powrócić rządy odważnych czyli timokracja.

24. SPRAWIEDLIWOŚĆ WEDŁUG PLATONA

Uwaga Platona skupiała się na wierzchołku drabiny społecznej tj. na wojownikach i filozofach. Nie interesował się losem najniższej klasy a zupełnie pomijał niewolników, których uważał za produkt natury. Filozofowie rządzą kierując się rozumem i nie są skrępowani sztywnym systemem norm prawnych. Społeczeństwo składa się z klas ale żadna z grup nie osiągnie doskonałości z osobna, żadna bowiem nie funkcjonuje bez związku z pozostałymi i dopiero razem tworzą harmonijną całość.

25. PLATOŃSKA POLIS IDEALNA

Polis idealna to taka, którą rządzi idea uniwersalnego dobra i sprawiedliwości. W państwie wszystko musi mieć charakter powszechny - nie ma tu miejsca na indywidualność, lecz jedynie najbardziej ogólne zasady, wzorce. Państwo jest jednym organizmem, wszyscy obywatele muszą mieć ten sam cel; jest to warunek ładu. Państwo musi być rządzone przez filozofów; do państwa należą ci którzy samu potrzebni, przydatni: władcy-filozofowie, wojsko i rzemieślnicy. Idealna polis jest stanowa, każdy ma ściśle określone miejsce. Cnotą władców jest mądrość, wojska-męstwo a rzemieślników-panowanie nad sobą. Państwo musi być ascetyczne, konieczne jest wyrzeczenie się wszelkich dóbr doczesnych. Ma panować komunizm - nie jest to rozumiane jako wspólne posiadanie ale jako wyrzeczenie się prawa do posiadania oczywiście na rzecz państwa.

26. GENEZA PAŃSTWA WG. PLATONA

Państwo stworzył człowiek. Państwo powstaje wówczas, gdy nikt z nas nie zdoła dbać w dostateczny sposób o zaspokojenie swych potrzeb lecz zdany jest na pomoc wielu. Państwo tworzy się w wyniku naszej wzajemnej potrzeby. Naczelną zasadą realnych tworów państwowych wcale nie jest rozum ale odwaga /timokracja/, anarchia /demokracja/, chciwość /oligarchia/ albo wreszcie strach i zbrodnia /tyrania/.

27. HIERARCHICZNOŚĆ W KONCEPCJACH PLATONA

Idealna polis jest rygorystycznie zhierarchizowana. Społeczeństwo bowiem i państwo zbudowane są tam na podobieństwo duszy człowieka. Podobnie jak dusza składa się z nierównych; odlanych z różnych kruszców części, z których jedna charakteryzuje się inteligencją, druga odwagą, trzecia zaś zaspokaja potrzeby całego organizmu, tak w społeczeństwie istnieją trzy wyraźnie wyodrębnione od siebie grupy społeczne. Na szczycie uplasowali się ci, którzy wyróżniają się inteligencją, mądrością - oni rządzą; poniżej stoją wojownicy, „strażnicy" - oni bronią całego społeczeństwa przed wrogiem; na dole zaś żyją ci, którzy powołani są do zaspokajania potrzeb materialnych ogółu. Żadna z tych grup nie osiąga doskonałości z osobna, żadna bowiem nie funkcjonuje bez związku z pozostałymi i dopiero wszystkie razem tworzą harmonijną, bo składającą się* z nierównych części całość. Jest to koncepcja antyidywidualistyczna. Państwo staje tu ponad jednostką; jednostka to część składowa całości.

28. KOMUNIZM W PLATOŃSKIEJ POIS IDEALNEJ

Komunizm elitarny

Hierarchia społeczna została przez Platona oparta na hierarchii wiedzy.

Mędrcy dochodzą do pełnej prawdy przez zdobycie kluczy otwierających przed nimi tajemnice świata idei; wojownicy poznają tylko część prawdy, prostacy zaś zaledwie jej strzępy- Ale hierarchia platońska nie przemyka się ponad różnicami majątkowymi dzielącymi ludzi. Filozof jest człowiekiem mądrym, mądrość to jego cnota, cnota jednak ma wsparcie w dobrym urodzeniu, to zaś idzie w parze z posiadaniem. Platon dostrzegał też fakt, że podział bogactw nie pokrywa się z ambicjami wielkich właścicieli agrarnych, dlatego oglądał się za możliwościami pomnożenia ich siły. Znajdował je w idei solidaryzmu elity, w programie swoistego komunizmu w łonie "stróżów doskonałych". Grupy rządzące żyją we wspólnocie rodzinnej i majątkowej. Nie znają rodziny; związki kobiet i mężczyzn wyznacza losowanie, wychowanie dzieci jest wspólne i odbywa się na koszt państwa (rodzice bowiem nie powinni znać swojego potomstwa). Elita nie

zna własności prywatnej. Platon był zdania, że wyzwolenie od pokus osobistych, rodzinnych i majątkowych pozwala na dystans wobec polityki, a tym samym na właściwe, szczęśliwe rządzenie.

29. GENEZA PAŃSTWA W DOKTRYNIE ARYSTOTELESA

Punktem wyjścia arystotelesowskiej nauki o państwie jest stwierdzenie, że "państwo należy do twórców natury, człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie, zaś taki który z natury a nie przez przypadek żyje poza-państwem jest albo nędznikiem albo nadludzką istotą". Państwo jest syntezą mniejszych wspólnot rodzinnych i miejskich, jest ono jednak od tamtych doskonalsze bo odznacza się samowystarczalnością. W sensie logicznym państwo jest pierwsze, człowiek bez państwa nie może istnieć.

30. PRAWO NATURY ARYSTOTELESA

Prawo natury znajduje zastosowanie w społecznych instytucjach koniecznych „ z natury", górujących nad ludzkimi ustaleniami. Natura występuje tu jako stróż powszechnego ładu, twórca harmonijnego świata. Niewola wynika z prawa natury. Prawo natury jest u Arystotelesa zsynchronizowane z zasadą nierówności dominującą w świecie, a także z zasadą równości, która zawiera idee propozycji, nakazując każdemu oddawać to, co mu się należy według miejsca w hierarchii świata i społeczeństwa.

31. FUNKCJE I ZADANIA PAŃSTWA WG. ARYSTOTELESA

Polis służy człowiekowi, państwo ma pomagać człowiekowi, zaspokajać jego potrzeby. Arystoteles powiedział, że człowiek jest istotą polityczną i uważał, że bez otaczającego nas społeczeństwa nie bylibyśmy prawdziwymi ludźmi. Twierdził, że pokój i porządek zapewnia hierarchiczna struktura społeczeństwa. Dzielił ludzi na „znakomitych" i „lud" - kryterium wyodrębnienia znakomitych to bogactwo, szlachectwo, cnota i wykształcenie. Pomiędzy tymi dwiema grupami pojawia się „stan średni". Najbardziej predestynowane osoby to ludzie, którzy posiadają cnoty obywatelskie, są wykształceni i ze swej natury są wolni. Powinni oni rządzić nie dla siebie, lecz mieć na uwadze dobro polis. Podstawą funkcjonowania państwa są cnoty.

32. ARYSTOTELESOWSKA KLASYFIKACJA USTROJÓW

Kształt ustroju zależy od:

siły i efektu walk społecznych,

stanu gospodarki, - charakteru narodu,

podziału geograficznego,

wielkości terytorium. W zależności od tego kto rządzi mówimy o ustrój ach-złych lub dobrych:

dobre to: monarchia, arystokracja i politea *"

złe to: tyrania, oligarchia, demokracja

Kryterium oceny to czy rządy są sprawowane w interesie ogółu ?

Oligarchia to rządy bogaczy nawet gdy stanowią większość, a demokracja to rządy biednych, nawet gdy stanowią mniejszość. Kariera tych ustrojów jest w pełni zrozumiała, bo podstawowym kryterium zróżnicowania społecznego jest majątek. Trzecią drogą jest forma pośrednia, gdyby stan średni był grupą najsilniejszą, a co najmniej przeważającą liczebnie najlepszym ustrojem byłaby politea. Arystoteles bardzo chwali ten ustrój widząc w nim harmonijne połączenie ideałów wolności i hierarchii. Politea to pośrednia droga w polityce czyli złoty środek -jego zdaniem to szansa dla kompromisów społecznych i stabilizacji polis.

33. CHREMASTYKA- NAUKA O GOSPOD. WG. ARYSTOTELESA

Opisuje zły sposób gospodarowania, nastawiony na zysk. Polityka i ekonomia powinny być prowadzone z etyką.

34. ARYSTOTELESOWSKA KONCEPCJA SZCZĘŚCIA A POLIS

Wg. Arystotelesa formą człowieka jest to, że ma on zarówno „duszę roślinną", „duszę zwierzęcą" i „duszę myślącą". Człowiek będzie szczęśliwy, gdy wykorzysta wszystkie swoje zdolności i możliwości. Arystoteles uważał, że istnieją trzy formy szczęścia :

I - życie wśród namiętności i przyjemności,

II - życie wolnego i odpowiedzialnego obywatela,

III- życie badacza o filozofa.

Aby człowiek był naprawdę szczęśliwy spełnione muszą być te trzy warunki jednocześnie.

Człowiek jest stworzony do życia w polis i tylko będąc obywatelem polis może być w pełni

szczęśliwy.

35. PAŃSTWO W DOKTRYNIE CICERONA

Państwo to wytwór naturalnych skłonności ludzi do życia w zbiorowości. Lud tworzący państwo to wspólnota złączona więzami prawa i interesów. Państwo opiera się na sprawiedliwości, która polega na przestrzeganiu prawa natury jako prawa rozumu. Jeśli rządzący stanowi prawa złe bo niezgodne z prawem natury, to nie są one właściwie prawem, a państwo nie jest państwem. Sprawiedliwości nie można odseparować od polityki. Oparte na sprawiedliwości organizacje państwowe mają na celu głównie to, aby każdy mógł zachować swoją własność. Cicero był przeciwnikiem demokracji, którą traktował jako rządy motłochu. Opowiadał się za ustrojem mieszanym, który miał zespalać monarchię, arystokrację i demokrację w harmonijną całość. Zakładał, że w państwie o ustroju mieszanym musi być równowaga wewnętrzna, potrzebna jako zgoda stanów /concordia ordinum/. Oczekiwał, że taki sojusz będzie powściągał zamieszki wewnętrzne, ambicje wodzów i swawolę wojska.

37. ZNACZENIE HISTORII DLA POLIBIUSZA

Wierzył on w poznawcze wartości historii, w ewolucji dziejowej szukał on prawidłowości i celu, uznawał wpływ losu, ale nie uważał, iż gra on główną rolę w wydarzeniach publicznych czy prywatnych. Szukając prawidłowości dziejowych nawiązywał do idei cyklicznego rozwoju państw i ustrojów, nawiązywał on do myśli platońskiej, ale zastąpił on jednak schemat platoński własnym bardziej empirycznym i prostszym. Ewolucja ustrojów zmierza do degradacji i aby temu zapobiec należy stworzyć stabilny system mieszany.

38. CONCORDIA ORDINUM CYCERONA

Concordia Ordinum czyli zgoda klas - to najważniejszy w doktrynie Cycerona postulat społeczno - ustrojowy. Hasło zgody stanów, przedstawionej jako pojednanie wszystkich cnotliwych, najlepszych obywateli, było wezwaniem do solidarności arystokracji i ekwitów. Oczekiwał, że sojusz taki będzie skutecznie powściągał zamieszki wewnętrzne. Zgoda klas miała być gwarancją własności i zapleczem reform ustrojowych.

39. PAŃSTWO WG. STOIKÓW

Stoicy podjęli trud przewartościowania podstawowych kategorii filozoficznych i politycznych. Stoicki świat jest rozumnym ładem i harmonią. Z wielkim dystansem spoglądali stoicy na państwo. Zasadą była współpraca z władzą. Najstarsi przedstawiciele szkoły z oddaniem służyli monarchii hellenistycznej; stoicy chętnie przenikali do grup rządzących, pełnili funkcje doradców, byli wychowawcami elit społecznych. Unikali oni wszelkich systematyk i klasyfikacji ustrojów państwowych, żadnego nie uważali za idealny. Stoicy byli apologetami rzymskiej republiki.

40. WOLNOŚĆ W FILOZOFII CYNIKÓW

Wedle stoików jedyną rzeczą potrzebną człowiekowi do życia jest cnota. Cnotą zaś jest życie zgodnie z naturą. Potrzeby naturalne cynicy rozumieli w sposób dosłowny: jako potrzeby biologiczne, które wymagają zaspokojenia. Głosili oni pogardę dla więzów społecznych, państwowych czy rodzinnych. Wg. cyników człowiek wolny to człowiek nie mający : własności, pieniędzy, rodziny. Byli oni przeciwni państwu, które uważali za zło jako twór nienaturalny i ograniczający wolność jednostki. Wyrazem wolności była również całkowita swoboda obyczajowa z akceptacją ludożerstwa i kazirodztwa włącznie.

41. IDEAŁY EPIKUREJCZYKÓW

Twórcą kierunku jest Epikur - obiecywał on ludziom wolność wewnętrzną, przez oswobodzenie ich od strachu przed bogami, śmiercią i cierpieniem. Strach przed bogami jest absurdalny, ponieważ bogowie nie mogą czynić ludziom dobra ani też zła, są oni tylko majestatycznym symbolem wiecznego szczęścia. Człowiek winien żyć według własnego uznania, nie troszcząc się o bogów ani o swe losy w przyszłym życiu. Człowiek szczęście osiąga jedynie w spokoju wewnętrznym. Synonimem cnoty jest używanie wszelkich doczesnych rozkoszy. Mędrzec epikurejski dba o swoją własność, nie jest jednak chciwy bo to zakłóca spokój również aktywność polityczna nie jest wskazana bo wzbudza silne namiętności. Nie odwraca się jednak od państwa - toleruje je i uznaje jego wartości: państwo jest pożyteczne, bo zapewnia minimum moralności, gwarantuje zewnętrzny spokój, chroni jednostkę przed zawiścią innych. Odpychały epikurejczyków również zobowiązania religijne.

42. IDEA MONARCHICZNA PO ROZPADZIE IMPERIUM ALEKSANDRA MACEDOŃSKIEGO

Powstanie imperiów hellenistycznych po rozpadzie państwa Aleksandra Macedońskiego pociągnęło za sobą wielkie wymieszanie narodowości i kultur. Nastąpiło zderzenie różnych układów gospodarczych i społecznych oraz systemów wierzeń. W tej skomplikowanej sytuacji władcy stawali się jedynym symbolem jedności politycznej państwa. Zrozumiał to już Aleksander, który starał się na dwór wprowadzić orientalne elementy, szczególnie zaś kult boskości władzy. Rozwój tej ideologii nastąpił dopiero po jego śmierci. Król to bóg objawiony, którego misją jest uporządkowanie spraw doczesnych. Król jest zbawcą i dobrodziejem swego ludu. Działanie boskiego monarchy stanowi synonim sprawiedliwości. W nim się skupia doskonałość uniwersalnego rozumu. Celem zasady boskości monarchy było zespolenie wokół tronu zdezintegrowanego społeczeństwa, poddanie go procesom hellenizacyjnym. Król był ostoją kataklizmów epoki, symbolem jedności, ojcem ludu.

43. STOICKIE PRAWO NATURY I NATURALNE

Prawo naturalne - Stoicy uważali, że wszyscy ludzie są częścią tego samego rozumu świata, czyli logosu. Byli zdania, że każdy człowiek jest światem w miniaturze - to prowadziło do poglądu, że istnieje powszechne prawo, tak zwane prawo naturalne. Prawo naturalne dotyczy wszystkich ludzi także niewolników. Kodeksy prawne różnych państw stoicy traktowali jako niedoskonałe naśladownictwo praw tkwiących w samej naturze. Prawo natury - opiera się na wiecznym rozumie człowieka i kosmosu, nie zmienia się w zależności od miejsca i czasu. Choroba i śmierć są zgodne z niezłomnymi prawami natury, człowiek musi nauczyć się godzić ze swym losem. Nic nie jest dziełem przypadku, wszystko co się dzieje jest koniecznością. Szczęśliwe chwile trzeba w życiu przyjmować z największym spokojem.

44. CECHY MAGISTRATUR W RZYMIE OKRESU REPUBLIKI

wybieralność - urzędnicy byli wybierani przez odpowiedni szczebel zgromadzenia,

ograniczenie w czasie - żaden z urzędników nie mógł starać się o reelekcję. Kadencja

konsulów trwała I rok, pretora i cenzora 5 lat,

kolegialność i odpowiedzialność - każdy urzędnik musiał składać sprawozdania ze swej

kadencji na wiecu, na którym gromadzili się wolni obywatele,

nieodpłatność - urzędnicy nie otrzymywali zapłaty.

45. PROSZĘ SCHARAKTERYZOWAĆ COMITIA W RZYMIE REPUBLIKAŃSKIM

COMITIA - Zgromadzenie Ludowe.

COMITIA CURIATA - najstarsze ze zgromadzeń ludowych w Rzymie; w republice miało już tylko cięć dawnej władzy. Ograniczała się ona do nadawania imperium /władza wojskowa i religijna/ urzędnikom, wybranym przez komicja centurialne.

COMITIA CENTURIATA - były zorganizowane wg. podziału na klasy majątkowe i zapewniały przewagę grupie najbogatszych obywateli. Decydowały one o wojnie i pokoju, i co najważniejsze wybierały wyższych urzędników: pretorów, konsulów i cenzorów a w razie potrzeby i dyktatora.

COMITIA TRIBUTA - opierały się na organizacji pierwotnie regionalnej, tzn. tribus w miarę podbojów powiększała się liczba tribus. Poszczególne rody, miasta i okręgi wiejskie należały do określonej tribus. Głosowanie na komicjach tribusowych odbywało się również w sposób pośredni, dużą role odgrywały tu warstwy uboższe, w szczególności chłopstwo. W III w. Zgromadzenia tribusowe wyrosły na główny organ ustawodawczy w państwie, wszelkie reformy ustroju mogły być uchwalane tylko przez te korni ej a.

46. SENAT W RZYMIE OKRESU REPUBLIKI

Wobec częstych zmian urzędników organem o najwyższym autorytecie, zapewniającym ciągłość władzy w Rzymie, był Senat. Składał się z byłych i aktualnych urzędników, których listę ustalali cenzorzy. Listę sporządzano wg. rangi senatorów; na pierwszym miejscu był zawsze princeps senatus. Zabierał on zawsze głos jako pierwszy - wybierany był na 5 lat. Senat zwoływać mógł konsul, dyktator, pretor, później również trybun ludowy. Debata miała szczególny charakter; konsul wygłaszał referat i pytał o zdanie ale tylko wyższych rangą, niższych rzędem o zdanie nie pytano, brali oni tylko udział w jawnym głosowaniu. Senat zajmował się sprawami kultu religijnego, finansami; sprawami bezpieczeństwa państwa, prowadził politykę zagraniczną; przyjmował obce poselstwa, rozdzielał dowództwa i zadania urzędnikom, przyznawał także prowincje namiestnikom. Senat był ostoją władzy, czynnikiem konserwatywnym niechętnym jakimkolwiek zmianom.

47. POZYCJA PRINCEPSA W SYSTEMIE POLITYCZNYM RZYMU

Oktawian August po triumfalnym wjeździe do Rzymu symbolicznie przekazał władzę Senatowi - ten oddał mu ją z powrotem nadając tytuł „Augustus" -czyli wspaniały, zyskał on tez tytuł ojca ojczyzny czyli pierwszego obywatela. Kilka lat później został wybrany na konsula i otrzymał imperium prokonsularne; ma zarząd nad prowincjami, sprawuje dowództwo wojskowe, może zwoływać Senat, przewodniczyć obradom; jest najważniejszym Magistratusem. W ten sposób została złamana zasada konsulatu -jego kadencja przedłużyła się na wiele lat. Gdy nadano Augustowi tytuł Cenzora została złamana kolejna zasada - nie łączenia stanowisk. Gdy uzyskał tytuł Trybuna Ludowego stał się nietykalny, mógł zawetować każdą ustawę Senatu i Zgromadzenia Ludowego. Dostał też tytuł najwyższego kapłana - może więc uczestniczyć w auspicjach /odczytywanie znaków niebieskich/, ma wpływ na wybór urzędników. Senat stopniowo stracił na znaczeniu. To Princeps wypowiada wojnę, wybiera urzędników, przewodniczy Senatowi; ma również władzę sądowniczą. Z czasem mógł stanowić własne akty prawne i był organem odwoławczym w postępowaniu sądowym.

V

48. PROSZĘ SCHARAKTERYZOWAĆ KOLONAT

KOLON AT - nowa forma gospodarowania - powstała zasada dzielenia wielkich majątków ziemskich i wydzierżawianie ich/czasami też wyzwoleńcom/. Dzierżawca wnosił opłatę wg. umowy - umowy zawierano na 5, później 10 lat, wreszcie na czas nieokreślony. Taki dzierżawca nazywał się Kolonem. Właściciel nie mógł sprzedać ziemi bez Kolona a Kolon nie mógł ziemi opuścić bez zgody pana. W konsekwencji kolonat stał się dziedziczny, kolon nie może dowolnie dysponować swoim majątkiem, gdyż jest on zabezpieczeniem czynszu. Kolonat wykształcił się tylko w zachodniej części Rzymu, w części wschodniej pozostała drobna własność prywatna.

49. CO ŚWIADCZYŁO O REPUBLIKAŃSKIM CHARAKTERZE WŁADZY W RZYMIE ZA CZASÓW OKTAWIANA AUGUSTA

Czasami pryncypat Augusta nazywa się „komedią republiki", ponieważ Oktawian zachowując pozory starego ustroju w rzeczywistości sprawował całkowita władzę. Po triumfalnym wjeździe do Rzymu oznajmił, że zrzeka się władzy i pragnie przywrócić ustrój republikański. Po naleganiach Senatu zgodził się „podzielić" władzę z Senatem. W praktyce Senat sprawował władzę nad wewnętrznymi prowincjami; w nich nie stacjonowało wojsko. W rękach cesarza

znalazł się zarząd nowo zdobytych prowincji, gdzie trzon jego władzy stanowiła zreformowana armia. Zarówno Princeps jak i Senat mieli prawo bicia monet z tym, że Princeps bił monetę srebrną i złota, a senat - tylko miedzianą. Warunkiem ustroju republikańskiego było też wybieranie Trybunów Ludowych - za czasów Oktawia i ten warunek został dotrzymany z tym tylko, że tytuł dożywotniego Trybuna otrzymał Oktawian.

50. DOKTRYNA WCZESNOCHRZEŚCIJAŃSKA DO 313 R.

U swej kolebki chrześcijaństwo było przede wszystkim doktryną moralnego przeobrażenia świata - świata upadłego wskutek grzechu pierworodnego. Ponieważ pierwsi chrześcijanie byli przekonani o rychłym nadejściu końca świata uważali, że nie warto reformować marnego świata i tak skazanego na zagładę. Zakładała ona separację sfery duchowej i świeckiej; Królestwo Boże jest bowiem z innego świata, jego urzeczywistnieniem będzie koniec rzeczy doczesnych. Ponieważ jednak koniec świata daje na siebie czekać - to władza świecka jest sługą bożym; chrześcijanin powinien być posłusznym władzy świeckiej, powinien ją czcić; oczywiście w pewnych granicach gdyż to Bóg jest prawdziwym cesarzem i najwyższym władcą. Ponieważ jednak rzesze chrześcijan stale rosły trzeba było zmienić akcenty i uwzględnić zmieniającą się rzeczywistość polityczną; nie mogło ono nadal pozostawać obojętne wobec spraw tego świata. WII i H! w. upolitycznienie doktryny wczesnochrześcijańskiej rozwijało się w pełni; dokonywało się w toku ostrych sporów ideowych. Coraz częściej chrześcijanie zabiegali o przychylność „dobrych" princepsów; wzywali ich do karania fałszywych wiernych, przytaczali argumenty mające chronić chrystianizm przed zarzutami spisku czy rozpusty. Chrześcijanie są szczególnie dobrymi obywatelami, wychowują ludzi w duchu pobożnej moralności.

51. POZYCJA CESARZA W BIZANCJUM

Bizancjum było państwem niejednolitym. Integrację zapewniała absolutna władza cesarza. Cesarz był źródłem prawa, najwyższym sędzią, najwyższym wykonawcą stanowionego przez siebie prawa oraz naczelnym dowódcą. Cesarz był władcą chrześcijańskim; zastępcą Boga na ziemi do spraw doczesnych; jest jego naśladowcą i ziemskim obrazem. Wedle wyobrażeń Błzantyjczyków był wszechobecny; jego obrazy wisiały w urzędach i kościołach, jego wizerunki figurowały na znakach wojska, na monetach i na nakryciach głowy. Władza cesarska obejmowała cały świat. Cesarz Bizancjum stał na czele wielkiej rodziny monarchów i książąt; również ceremoniał dworski miał cechy ogólnoświatowe i podkreślał podporządkowanie ludów i władców Europy osobie cesarza. Absolutnego władcy Bizancjum nie uważano jednak za despotę czy tyrana. Cesarz miał działać dla dobra poddanych, miał im zapewnić sprawiedliwość, podległe mu organy miały działać „ zgodnie z wola Bożą i trwogą wobec Boga".

52. STOSUNEK PAŃSTWO - KOŚCIÓŁ W BIZANCJUM

Cesarz jest władcą chrześcijańskim. Jest jeden Bóg na niebie i jeden cesarz na ziemi, zastępcą Boga do spraw doczesnych. Jest on naśladowcą Boga I. j ego ziemskim obrazem. W sztuce bizantyjskiej Chrystus często występował z insygniami cesarskimi, a Matka Boska ubrana była w diadem i szaty cesarzowej. W niedziele palmowe cesarz odbywał procesje na wzór wjazdu Chrystusa do Jerozolimy, a w Wielkie Czwartki umywał nogi starcom. Jako współrządzący z Bogiem cesarz zasiadał na tronie, który mógł pomieścić dwie osoby. Lud witał go okrzykiem „święty", a poddani mogli się zbliżyć tylko z zakrytymi dłońmi. Cesarz był głową kościoła, a wspólnotę chrześcijan utożsamiano ze wspólnotą państwową. Wprawdzie najwyższą władzę w kościele sprawowało formalnie kolegium pięciu patriarchów, ale faktyczna wyższość cesarza była niewątpliwa; to cesarz zwoływał konsylium, on na nim przewodniczył, on tez nadawał jego uchwałom wiążącą moc i wymuszał dla tych uchwał posłuszeństwo. Cesarskiej zwierzchności nad kościołem sprzyjała doktryna bożego namiestnictwa cesarza, a także to, że kościół wschodni był mniej aktywny politycznie i mniej ambitny niż kościół wschodni.

53. KONCEPCJA KOŚCIOŁA WEDŁUG IRENEUSZA Z LYONU

Uważa, że władza biskupa oparta jest na sukcesji -jest obrońcą trądy ej i; źródłem wiary jest tylko tradycja apostolska i ewangelie. Następcą apostołów jest każdy biskup, który ma na to

zgodę trzech innych biskupów. U niego pojawia się wizja kościoła jako organizacji; nie ma tu jeszcze dominacji biskupa Rzymu.

54. ORYGENES - KONTYNUATOR TRADYCJI PAWŁA Z TARSU

Paweł z Tarsu po raz pierwszy wysnuł tezę, że państwo ma boże zadanie do spełnienia, że z woli stwórcy tępi ono złoczyńców i zapewnia porządek, że nabiera cech „sługi bożego ku dobremu". Jego doktryna prezentowała wzór doskonałego chrześcijanina: człowieka spokojnego, przyjaznego ludziom, lojalnego wobec pogan i ich władzy; chrześcijanin winien koncentrować się na sprawach wewnętrznych i czekać na ponowne przyjście Chrystusa. Orygenes był z pochodzenia grekiem, urodził się w Egipcie, był retorem - zbudował całościową wizję doktryny chrześcijańskiej; zajmował się państwem, prawem, społeczeństwem. Jego myśli wywodzą się z platonizmu i stoicyzmu. Punktem wyjścia jest Biblia, którą uważa za metaforę, przenośnię a nie zapis dosłowny. Biblia jest nędznym odbiciem idei boskiej i nie można do końca traktować jej jako prawdy objawionej. Chrześcijaństwo ujęte jest jako epizod w dziejach ludzkości; życie to tylko przejściowe czekanie na ponowne przyjście Chrystusa.

56. TERTULIANA WIZJA CHRZEŚCIJAŃSTWA NA PRZEŁOMIE H i ffl w.

Tertulian syn setnika, wychowany w tradycji rzymskiej z wykształcenia prawnik. Miedzy r. 200-207 pisze swoje pierwsze traktaty w których bardzo mocno występuje przeciwko pogaństwu, gnostycyzmowi /wiedza tajemna/ oraz jest próbą dochodzenia do wiary poprzez wiedzę. Odrzuca kulturę rzymską np. teatr, igrzyska; uważa, że żaden chrześcijanin nie powinien brać udziału w działaniach wojennych cesarstwa rzymskiego. Uważa się go za twórcę łaciny wykorzystywanej później w liturgii.

57. PIERWSZE HEREZJE CHRZEŚCIJAŃSKIE

- MONTANIZM - Montanus utrzymywał, że jest bezpośrednio inspirowany przez Ducha Sw. Wśród jego zwolenników było wiele kobiet, którym wolno było nauczać, uzdrawiać i wypędzać demony.

ARIANIZM - określenie pochodzi od Ariusza aleksandryjskiego kapłana, który odrzucił niewzruszoną koncepcję Trójcy Świętej, że Bóg Ojciec i Syn Boży są sobie „współistotni". Wg. Ariusza Syn stał nieco niżej w hierarchii niż Ojciec, będąc wynikiem działania tego ostatniego.

58. AUGUSTIAŃSKA RECEPCJA PLATONA

Augustyn nie dostrzegał żadnych ostrych przeciwieństw między chrześcijaństwem a filozofią Platona. Uważał, że zbieżność filozofii platońskiej z nauką chrześcijańską narzuca się sama do tego stopnia, że zastanawiał się czy przypadkiem Platon nie znał części Starego Testamentu. Jest to oczywiście bardzo wątpliwe. To raczej Św. Augustyn „schrystianizował" Platona. Wskazywał, że dla ludzkiego rozumu istniej ą granice poznania w kwestiach religijnych. Chrześcijaństwo to boskie misterium, do którego zbliżyć się możemy tylko przez żarliwą władzę. Augustyn obstaje przy twierdzeniu, że Bóg stworzył świat z niczego, a to myśl biblijna. Grecy skłonni byli uważać, że świat istnieje od zawsze. Augustyn twierdził, że zanim Bóg stworzył świat, idee istniały w jego umyśle. Przypisał więc platońskie idee Bogu i w ten sposób uratował platońskie wieczne idee. Również w swoich poglądach na dobro i zło Augustyn nawiązuje do neoplatonizmu. Uważał jak Plotyn, że zło to „brak dobra". Samo w sobie nie posiada żadnej samodzielnej egzystencji, jest czymś czego nie ma.

59. IDEALIZM ŚW. AUGUSTYNA

Augustyn uważał, że chrześcijaństwo to boskie misterium do którego zbliżyć się możemy jednie przez żarliwą władzę. Całemu złu winne jest ludzkie nieposłuszeństwo a boskie stworzenie może być tylko dobre. Człowiek posiada jednak duszę, która może poznać Boga, chociaż ma materialne ciało, które należy do świata fizycznego. Według Augustyna po upadku pierwszych rodziców cała ludzkość skazana jest na zagładę, mimo to Bóg postanowił, że niektórzy mogą zostać zbawieni od wiekuistego zatracenia. Człowiek jednak nie ma żadnego prawa krytykować Boga jesteśmy bowiem tylko gliną w rękach Boga i to on

decyduje o naszym losie. To kto zostanie zbawiony, a kto skazany na potępienie jest z góry ustalone.

60. ROLA I ZADANIA PAŃSTWA WG. ŚW. AUGUSTYNA

Ponieważ w wyniku działalności państwa człowiek nie może się przemienić ze złego w dobrego - to może nastąpić tylko z łaski Bożej ;jedyną funkcją państwa, przesądzającą racje jego istnienia jest represja wobec przeważającej większości grzesznych. W rezultacie państwo stwarza warunki zewnętrznego pokoju i bezpieczeństwa. To z kolei nie wymaga specjalnie dobrych władców. Dlatego też chrześcijanie mają obowiązek tolerować władzę nawet, gdy suwerenność jest identyczna z bezkarnością. Mają prawo do spokojnego, biernego oporu ale tylko gdy normy prawa ludzkiego, państwowego naruszaj ą prawo boże. Państwo więc pełni role kata - bicza bożego.

61. DWA PAŃSTWA ŚW. AUGUSTYNA

Augustyn uważał, że całe dzieje opisują walkę pomiędzy Państwem Bożym a państwem ziemskim. Owe „dwa" państwa nie są państwami w sensie politycznym, wyraźnie od siebie oddzielonymi. Walczą one o władzę w każdym człowieku. Obecność Państwa Bożego wyraźna jest w Kościele, a państwa ziemskiego w politycznych tworach państwowych, na przykład w cesarstwie rzymskim, którego upadek nastąpił właśnie w czasach Augustyna. Państwem bożym jest niewidzialny kościół z Chrystusem jako jego głową. Prawdziwą ojczyzną obywateli tego państwa jest niebo, na ziemi są oni tylko pielgrzymami; tworzą mniejszość, wybraną przez samego Boga aktem jego łaski. Obywatelami państwa ziemskiego /civitas terrena / są wszyscy źli, grzeszni, którzy nie zaznali łaski. Twierdził on, że w każdym państwie współżyją z sobą obywatele civitas Dei /wszyscy ci, którzy są obdarzeni łaską bożą, zarówno ci którzy żyli, żyją i żyć będą/ i civitas terrena/ to żyjący tylko tu i teraz/ tyle, że po stronie tych ostatnich jest wyraźna przewaga.

62. KATEGORIA DOBRA I ZŁA W DOKTRYNIE ŚW. AUGUSTYNA A MANICHEIZM.

Augustyn przez pewien czas był „manichejczykiem". Manicheizm to jedna z sekt religijnych, typowa dla późnego antyku. Głosili na wpół religijną, na wpół filozoficzną naukę o zbawieniu. Przyjmowali, że świat podzielony jest na dobro i zło, światło i ciemność, ducha i materię. Augustyn był pochłonięty „problemem zła", czyli pytaniem, skąd bierze się zło. Jego zdaniem dobro może istnieć samo w sobie, natomiast zło samo w sobie istnieć nie może. Punktem wyjścia u Augustyna jest twierdzenie, że ogromna większość ludzi jest zła; ludzie są chciwi i tym samym żądni zaszczytów i władzy; uciskają się wzajemnie i połykają jak ryby, większy zjada mniejszego. Człowiek poprzez dobre uczynki nie może zmienić się w dobrego -taka przemiana może się dokonać tylko za sprawą łaski bożej. Według Augustyna wszystko podporządkowane jest Bogu a ludzie są tylko gliną w jego rękach.

63. POCHODZENIE WŁADZY W TEORII ŚW. AUGUSTYNA

Władza tak jak i wszystko inne u Augustyna pochodzi od Boga. Bóg daje władzę dobrym i złym. Uważa, że dla człowieka na ziemi nie ma znaczenia jaki jest władca, gdyż tak czy inaczej władzy należy się podporządkować a buntować się przeciwko niej można tylko, gdy narusza ona prawa boże.

64. TYRAN WG. ŚW. AUGUSTYNA

Tyran wg. Augustyna to władca, którego dostarcza Bóg, gdy chce ludzkość doświadczyć; bowiem właśnie poprzez ludzi złych Bóg realizuje swoje plany. Natomiast obowiązkiem chrześcijanina jest tolerować władzę nawet gdy graniczy ona z bezkarnością ale nie narusza prawa bożego.

65. AUGUSTIAŃSKA KONCEPCJA PRAW

Dobrze urządzone państwo ziemskie jako twór prawno naturalny jest strukturą polityczną równoważącą prawo do rządzenia z obowiązkiem posłuszeństwa władzy będącej

posłannictwem boskim. Państwo ma zabezpieczać porządek i spokój społeczny, powinno uzgadniać swoje doczesne prawa z prawem naturalnym i wiecznym. Prawa nie odpowiadające takim warunkom mogą skłaniać obywateli do oporu wobec władzy.

^^ŚREDNIOWIECZNA IDEA KONCYLIARYZMU

Przedstawiciele koncyliaryzmu krytykowali prymat papieski a władzę najwyższą w kościele oddawali w ręce kolegium biskupów, soboru. Koncyliaryzm był odpowiedzią na doktrynę pełnej władzy papieża w kościele. Odzierali oni władzę papieską z aureoli nieomylności, twierdząc, że nieomylny jest tylko kościół powszechny. Byli zgodni co do tego, że papież może być sądzony w kościele, jeżeli popadnie w herezję. W skrajnych przypadkach pojawiła się myśl, że źródłem władzy papieża i biskupów jest elekcja wiernych, a zatem władza nie jest nieograniczona zatem warunkiem jej sprawowania jest postępowanie dla dobra całego kościoła, wspólnoty wiernych chrześcijan. Koncyliaryzm był odbiciem trudności, jakie występowały w okresie tzw. wielkiej schizmy. Tkwiła w nim pochwała dla kolegialności podejmowania decyzji.

^LEGALIŚCI I KANONIŚCI - DWA GOSY W SPRAWIE STOSUNKU -TANSTWO - KOŚCIÓŁ /nie będzie tego na egzaminie /.

KOCIOŁA GRZEGORZA VII

Grzegorz VII zapoczątkował proces desakralizacji władzy świeckiej. Głosił, że państwo to twór ze swej istoty zły. Władza państwowa zrodziła się z podszeptu szatana, z pychy i żądzy władzy. Państwo jest tworem grzesznym, niedoskonałym i tylko państwo pobłogosławione przez kościół może być organizacją pożyteczną. Na czele tego kościoła stoi papież, namiestnik Boga na ziemi, jedyny władca uniwersalny, głowa wszystkich panujących. On jeden jest prawdziwym cesarzem, on i tylko on ma prawo do noszenia insygniów władzy najwyższej. Papież jest najwyższym, odpowiedzialnym bezpośrednio przed Bogiem sędzią i może usuwać z tronu władców, a ludność poddaną złym panom zwalniać z obowiązku posłuszeństwa. Grzegorz VII zrywał z władców świeckich aureolę świętości.

74. PIĘĆ FILARÓW ISLAMU

Każdego wierzącego obowiązuje pięć filarów islamu:

l . Wyznanie wiary (szahada) - brzmi : „ Nie masz Boga nad Allacha, a Mahomet

prorokiem jego". Wypowiedzenie tych całym przekonaniem czyni człowieka wyznawcą

Islamu.

2. Modlitwa (sałat) - to modlitwa którą należy odmawiać 5x dziennie z głową zwróconą ku Mekce.

3. Jałmużna (żaka) jest to dobrowolne opodatkowanie się na rzecz ubogich

4. Post ( saum) - obchodzi się go w miesiącu raniadan. Nie wolno wówczas spożywać jakichkolwiek pokarmów od wschodu do zachodu słońca.

5. Pielgrzymka (hadżdż) obowiązek odbycia raz w życiu pielgrzymki do Mekki.

75. ŹRÓDŁA PRAWA W ISLAMIE

Do źródeł prawa zaliczamy: l . Koran

2. Sunna-tradycja o ile pochodzi od proroka)

3. Analogia

4. Zgodność opinii -

76. IMMAM-KALIF - CHARAKTERYSTYKA

IMMAM- jest tym który wypełni ziemię sprawiedliwością i prawością"

• Jest namiestnikiem boga na ziemi, uznawany za mesjasza,

• Ośrodkiem świata szyickiego

• Jest człowiekiem doskonałym

• Ma prawo interpretowania prawa i wiary

- Jest łącznikiem między Bogiem a ludźmi

- Jest nie śmiertelny, nieomylny KALIF-

• Jest sługą immama

• Wybierany przez lud

• Jest omylny

• Nie ma prawa interpretowania praw i Koranu Różnice między Kalifem a Immamem są następujące:

1. Kalif jest sługą, Immam jego interpretatorem i panem i Panem

2. Kalif powinien być wybieralny przez lud, Immam desygnowany przez poprzednika, desygnacja jest aktem Boga.

3. Kalif może być złożony z tronu jeśli popełni akty godne nagany, Immam zaś nie.

4. Kalif jest zdolny popełnić czyny naganne, Immam bezgrzeszny i nienaganny.

77. SZYICI I SUNNICI - DWA ODŁAMY ISLAMU

SZYICI - to inaczej partia Allego, ponieważ wywodzą się oni od partii (szia), która po śmierci Mahometa opowiedziała się po stronie jego kuzyna i szwagra Allego. Punktem wyjścia tego odłamu islamu był prawno - polityczny spór o prawa do kalifatu. Szyici dzielą się na dwie grupy : „szyitów właściwych" zwanych „dwunastowców" - uznających dwunastu immamów. Drugi odłam to „Islamici"- uznają siedmiu immamów jest to mniejszość szyicka. Wyznawcy szyizmu twierdzą, że ich ostatni immamowie działają w ukryciu za pośrednictwem swoich chwilowych namiestników, a kiedyś pojawią się na ziemi aby wymierzyć sprawiedliwość.

SUNNICI- odłam ortodoksyjny islamu, uważają że wszelkie objawienie zawarte zostało w świętej księdze islamu - Koranie

78. ISLAM JAKO RELIGIA INTEGRUJĄCA

Jest to religia życia publicznego a nie wewnętrznego. Integracja zachodzi w czasie pielgrzymki, która umożliwia muzułmanom doświadczenie ogólnoświatowej solidarności wyznawców islamu. Modlitwy odbywają się wspólnie przed Bogiem.

81. WOJNA SPRAWIEDIWA I NIESPRAWIEDLIWA W KONCEPCJACH STANISŁAWA ZE SKARBEWEERZA

Mówiąc o wojnie Stanisław ze Skarbimierza uważa, że jest ona wolą narodów, a nie wolą boską. Wojna opiera się na koncepcji, że stanem naturalnym jest stan pokoju, a wojna jest ostatecznością. Wyróżnia dwa rodzaje wojen:

- sprawiedliwą,

niesprawiedliwą. Aby wojna mogła być uznana za sprawiedliwą muszą być spełnione pewne warunki:

- nie może to być wojna prowadzona przez osoby duchowne,] nie może to być wojna prowadzona przez osoby prywatne,

- warunkiem wojny sprawiedliwej są pobudki - nie mogą być niskie np. chęć zemsty, czy nienawiść,

muszą to być wojny obronne albo o odzyskanie swojej własności bądź też o utrzymanie pokoju,

- wojna sprawiedliwa musi mieć zgodę papiestwa na jej prowadzenie,

- nie może być prowadzona w dni świąteczne,

można w niej korzystać z pomocy innowierców. Wojna sprawiedliwa to odwrotność wojny niesprawiedliwej.

82. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WOJNĘ WG. STANISŁAWA ZE SKARBIMIERZA

W zależności od tego czy wojna jest ewidentnie niesprawiedliwa, czy też są wątpliwości różny jest zakres odpowiedzialności.

Jeśli wojna jest ewidentnie niesprawiedliwa to odpowiedzialność spada na wszystkich tj. zarówno monarchę jak i rycerzy; muszą oni wtedy zapłacić odszkodowanie i oddać

wszystkie łupy wojenne, jeśli istnieje wątpliwość co do sprawiedliwości wojny odpowiedzialność ponosi tylko monarcha. O tym czy wojna jest sprawiedliwa, czy też nie powinien rozstrzygnąć papież.

85. REFORMA KOŚCIOŁA WG. FRYCZA MODRZEWSKIEGO

Był on lojalny wobec Kościoła ale uważał że :

- Kościół nie powinien się mieszać w sprawy świeckie,

- Był zwolennikiem syndykalizacji Kościoła,

Papież powinien być wybierany przez sobór ale tylko na rok,

W soborach winny brać udział również osoby świeckie oraz prawosławni,

Kościół powinien być Kościołem narodowym tj. liturgia i Biblia winna być w języku

narodowym,

Kościoły narodowe miałyby prawo mianowania biskupów,

Komunia przyjmowana byłaby pod dwiema postaciami,

- Kościół winien być podporządkowany państwu,

Władza świecka i kościelna winny się uzupełniać a nie zwalczać.

86. REFORMA PRAW WG. FRYCZA MODRZEWSKIEGO

Wg. Modrzewskiego istni ej ą trzy prawa:

prawo naturalne - które znajduje swoją wykładnię w prawach moralnych,

prawo boskie,

prawo zwyczajowe i ustanowione /prawo pozytywne i ustanowione/. Prawo nie jest koniecznym warunkiem dla istnienia państwa- ma walor profilaktyczny i zabezpieczać przed łotrzykami /wpływ Lutra/. Źródłem prawa ludzkiego jest zawsze rozum, ideałem byłoby gdyby prawo opierało się na prawie boskim i na prawie naturalnym. Większą wagę przywiązuje jednak do moralności. Napisał traktat „O naprawie Rzeczypospolitej". Uważał, że prawo powinno być tworzone przez ludzi kompetentnych a nie przez szlachtę; winni je więc tworzyć filozofowie, znawcy prawa. Postulował o opieranie się na prawie rzymskim i unifikacje prawa tzn. jedno państwo, jeden władca, jedno prawo. Był też gorącym zwolennikiem wprowadzenia obowiązku nauki i to od jak najmłodszych lat. W sądownictwie wylansował postępową opinię:

powinien istnieć sąd koronny składający się ze wszystkich stanów / po równo/,

sądzić powinien ten stan z którego pochodzi sądzony pozostałe stany winny być tylko

ciałem doradczym.

87. KONCEPCJA STANÓW FRYCZA MODRZEWSKIEGO

Wyróżnił cztery stany:

- szlachecki /nie utożsamiany z rycerstwem/,
mieszczański, *

- duchowny,

- chłopski.

Uważał, że obowiązkiem króla jest stanie na straży równości tych stanów. Nie wyklucza

również możliwości dojścia wszystkich stanów /ludzi/ do stanu duchownego.

Wg. Modrzewskiego podstawowa jednostka to rodzina, wyżej jest stan a najwyżej państwo.

Uważał, że rodziny nie mogą istnieć bez państwa; to rodzina ma największy wpływ na

wychowanie ludzi, jeśli rodzina będzie moralna to będziemy mieli dobrych obywateli.

Proponował wprowadzenie urzędu cenzora, który miałby stać na straży moralności.

Szlachectwo winne być oparte na dziedziczeniu; szlachcic winien być mądry, cnotliwy i

szlachetny. Wszystkie stany są dla państwa konieczne.

92. CZYNNIKI STABIIZUJĄCE PAŃSTWO WG. N. MACHIAYELLEGO

położenie geograficzne, armia narodowa,

- prawo kierujące się zasadą „złotego środka" względna równość ekonomiczna,

- cnoty obywatelskie,

religia narodowa.

Wg. Machiavellego cechą historii państw jest ich cykliczny rozwój. Polega on na tym, że poszczególne państwa osiągają „dno upadku" i potem nie mogąc spaść niżej, „wznoszą się ponownie ku szczytom". Jest on zwolennikiem republiki do której jednak można jednak dojść tylko poprzez dyktaturę. Tylko jeden człowiek, który będzie rządził „twardą ręką" może doprowadzić upadłe państwo do ponownego rozkwitu. Był on też idealistą, gdyż uważał, że dyktator /Książe/ , gdy już uporządkuje państwo sam dobrowolnie odda władzę i powstanie republika.

93. YIRTU, FORTUNA, KONIECZNOŚĆ W HISTORIOFOFH MACHIAYELLEGO

FORTUNA - to los, cos od jednostki niezależnego; to zespół wydarzeń, których nie można przewidzieć i reglamentować przede wszystkim dlatego, że człowiek nie jest w stanie zrozumieć związku przyczynowego, do którego te wydarzenia doprowadziły. Jednak „fortuna nie rządzi światem tak dalece, aby wolna wola nie miała udziału we wszystkim, co się dzieje". Fortuna przesądza zatem tylko część ludzkich czynności. Fortuna największy wpływ ma na ludzi słabych, mało ambitnych i biernym.

YIRTU - przedsiębiorczość człowieka, jego zdolność rozumowania i przewidywania, energia i aktywność. Yirtu sprzyja ludziom śmiałym, wybitnym i aktywnym.

^

94. KATEGORIA LUDU WG. MIACHAYELLEGO

Machiavelli przez „lud" rozumiał wielkie i średnie mieszczaństwo, mieściła się tu arystokracja oraz ludzie żyjący z wytwórczości.. Gardził „cuchnącym plebsem", podobnie jak nienawidził pasożytniczej szlachty. Tak więc władza ludu nie oznaczała u niego sympatii dla dosłownie pojętego ludo władztwa. Rząd „ludu" to przewaga polityczna klas najzamożniej szych.

95. ZNACZENIE HISTORII W DOKTRYNIE MACHIAYELLEGO

Wszechświat wg. Machiavełlego jest odwieczną harmonią, dobro i zło równoważą się; świat był zawsze taki sam z tym, że dobro i zło wędruje od kraju do kraju. Dwa najwyższe walory ludzi skupiały się zawsze w „wielkich" narodach. Państwa cyklicznie upadają by potem ponownie wznieść się ku szczytom sławy dlatego nigdy nie należy wątpić w możliwość odrodzenia potęgi narodowej. Władza kierująca poczynaniami ludzi musi znać prawa życia społecznego, musi znać naturę i mechanizm działania człowieka; tego wszystkiego można dowiedzieć się z historii, która wg. niego stale się powtarza.

96. PROSZĘ SCHARAKTERYZOWAĆ KATEGORIĘ RACJONALNEGO PRAWA NATURY

RACJONALNE PRAWO NATURY - Bóg nie jest źródłem prawa naturalnego; jest nim rozum; człowiek poprzez rozum odkrywa prawa natury. Nakazy i zakazy prawa natury wynikają stąd, że pewne działania są dobre lub złe same przez się, a nie dlatego, że za takie ogłosił je Bóg w swoim objawieniu.

97. UMOWA SPOŁECZNA HOBBESA

Była to umowa każdego z każdym. Ludzie umówili się co do przekazania prawa rządzenia nad sobą pewnej jednostce lub ciału zbiorowemu pod warunkiem, że wszyscy postąpią tak samo. Tak powstało państwo, wielkie ciało na kształt biblijnego potwora Lewiatana, wchłaniając w siebie poszczególne jednostki. Państwo to tyle, co jedna osoba, która może użyć siły ich wszystkich ł środków, jak to będzie uważała za korzystne dla ich pokoju i wspólnej obrony. Wraz z powstaniem państwa ustała naturalna wolność ludzi, ludzie rozpoczęli życie społeczne.

98. ZASADY PRAWNO - NATURALNE GROCJUSZA

ZASADY PRAWA NATURY :

dotrzymywanie umów,

- nienaruszanie własności / oddanie tego co mamy cudzego/,

kara za popełnione przestępstwa,

wynagrodzenie szkód.

Wg. Grocjusza każda zawarta umowa obowiązuje także następne pokolenia w innym wypadku nie byłaby przestrzegana. Własność jest nieodzownie związana z człowiekiem; przychodzi on na świat z własnością. Prawa podmiotowe dzieła się na:

te, które dają władzę w stosunku do siebie / wolności/,

te, które są władzą w stosunku do innych ludzi,

te, które sprowadzają się do władztwa nad rzeczami.

99. ABSOUTYZACJA WŁADZY WG. HOBBESA

Głównym apologetą absolutyzmu był Hobbes, autor dzieła „Lewiatan". Wg. niego ludzie zawarli umowę społeczną /każdy z każdym / na podstawie której, prawo rządzenia sobą przekazali pewnej jednostce lub ciału zbiorowemu i tak powstało państwo, które jest absolutnym władcą jednostek. Suweren nie był stroną w umowie, otrzymał pełnię władzy, jak gdyby w darze od lud/i. Suweren rozciąga swoją absolutną władzę również na Kościół i jego urzędników. Partie polityczne nte maja racji bytu. Absolutne państwo miało realizować ład i bezpieczeństwo, miało być stróżem wolności i gwarantem gospodarczego obrotu. Tylko absolutny władca może skutecznie rządzić ludźmi, którzy są z natury egoistami i mają skłonności do podporządkowywania sobie interesu ogólnego własnym potrzebom.

100. STAN NATURY W DOKTRYNIE HOBBESA

Wg. Hobbesa człowiek to istota rządzona przez namiętności, która z natury jest egoistą. Ludzie nie chcą się pogodzić z równością, każdy chce mieć więcej dóbr, więcej władzy i szacunku. Hobbes uważał, że ludzie w stanie natury ciągle dążyli do wojny; mieli jednak instynkt samozachowawczy, który nakazywał im dążenie do pokoju i rezygnowanie z własnej swobody na rzecz praw innych ludzi, dotrzymywanie umów, tłumienie odruchu zemsty. Nie ma tu miejsca na pracowitość, nie ma wiedzy, ani sztuki -jest tylko bezustanny strach i niebezpieczeństwo gwałtownej śmierci.

101. WOLNOŚĆ W TEORH HOBBESA

W stanie natury człowiek miał prawo do wszystkiego: do każdej rzeczy a nawet do ciała drugiego człowieka. Innymi słowy człowiek był tak bezwzględnie wolny, że jeśli tylko siły mu na to pozwoliły, mógł zabić drugiego i zabrać mu wszystko. Wolno robić mu to wszystko w imię samozachowania. Wg. niego obiektywne prawo natury, odnajdywane przez rozum, nie może się rozwinąć w pełni i wywierać wpływu w stanie naturalnym.

102. UMOWA SPOŁECZNA PUFENDORFA

Umowa społeczna wg. Pufendorfa to :

zrzeszenie się jednostek w społeczeństwo,

na jego mocy społeczeństwo otrzymuje swój ustrój konstytucyjny,

zrzeszone społeczeństwo poddaje się władzy suwerena ustanowionej w akcie drugim.

Władza w państwie oparta jest na prawie, gdy suweren prawo łamie społeczeństwo może mu

wypowiedzieć posłuszeństwo.

103. PRZYCZYNY REFORMACJI

Teologiczne i polityczne doktryny reformacji wyrosły na gruncie niezadowolenia z utrzymującej się a w niektórych krajach wzrastającej potęgi Kościoła i z zapotrzebowaniem na religię opartą na indywidualnych rozmyślaniach i moralnym życiu, a nie na oficjalnej, sformalizowanej a nawet skostniałej liturgii. Reformacja wyrażała protest przeciw materialnej ł politycznej potędze Kościoła. W XV w. Kościół uległ rozkładowi wewnętrznemu. Kler cechowała obojętność religijna, mała dbałość o sprawy Kościoła, niski poziom moralny, a w przypadku niższego duchowieństwa - także intelektualny. Kościół skupił w swym ręku wielkie obszary ziemi i stale powiększał swe dochody kosztem

wszystkich warstw społecznych. Cieszył się też wielkimi przywilejami /jak choćby własne sądownictwo/. Niejednokrotnie np. w Niemczech, biskupi posiadali w swych diecezjach władzę polityczną; miejscowe duchowieństwo zwłaszcza wyższe usiłowało odgrywać poważną rolę polityczną, osiągając wysokie godności państwowe. Pieniądze czerpali od wiernych z całego świata, głównie w postaci wszelkiego rodzaju opłat jak „świętopietrze". Duże dochody osiągali dzięki sprzedaży odpustów, czyli odpuszczaniu grzechów za odpowiednią opłatę. Raził również nepotyzm papieski.

104.PROBLEM PREDYSTYNACJI U LUTRA I KALWINA

KALWIN - teoria predestynacji /podwójnej/ - Bóg tworzy Adama i Ewę i wie, że oni zgrzeszą/u Lutra są oni wolni/ - są oni zdeterminowani wolą bożą. Kalwin uważa, że można wskazać, który człowiek posiada łaskę bożą. Wskazują na to cechy:

- cnotliwość, mądrość,

- bogactwo.

Tylko taki człowiek może być wybrany przez Boga.

LUTER -nawiązywał do myśli augustiańskiej - człowiek jest z gruntu zły - łaska zależy

wyłącznie od Boga; Kościół nie ma tu nic do powiedzenia. Do Boga można się zbliżyć tylko

poprzez wiarę a wiara pochodzi również od Boga. Nie można wskazać kto jest dobry a kto

zły. Głosił on ideę powszechnego kapłaństwa.

105. PAŃSTWO U LUTRA I KALWINA

KALWIN - państwo to instrument boży; rządzący są kierowani przez absolutnego Boga, są otoczeni bożym majestatem. Boskie jest państwo; absolutna jest władza jego sterników, którzy wykonują tylko boski rozkaz. Władza w państwie nie jest więc osobistym prawem monarchy i rządzącej ekipy; nie pochodzi ona też od ludu; należy bezpośrednio do samego stwórcy - króla najwyższego. Wystąpienie przeciw niemu to świętokractwo. Rewolta jest zatem niemożliwa, nie można stawiać oporu władzy, nie stawiając równocześnie oporu Bogu. Był niechętny monarchicznej strukturze państwa; najlepsza jego zdaniem jest oligarchiczna republika, czyli rządy „najlepszych i wybitnych".

LUTER-uważał, że potrzebne jest państwo surowe, absolutne. Państwo nie może nic zrobić dla zbawienia człowieka ale może zapobiegać jego dalszemu upadkowi oczywiści poprzez karanie; nie ma bowiem wpływu na ich sumienie, wyznanie ale włada ich ciałami. Władca więc powinien mieć pełnię praw do nieskrępowanego działania. Zdeprawowana natura człowieka nie znosi żadnych mrzonek o demokracji. Lud jest opętany przez szatana, władca więc winien lud uciskać - aby wzbudzić zbawienny strach. Nawet przeciwko nawet najbardziej tyrańskiemu władcy nie przysługuje prawo buntu; obowiązek posłuszeństwa jest totalny.

106. REPUBLIKA OIGARCHICZNA U KALWINA

Kalwin niechętny był monarchistycznej strukturze państwa. Modelem dobrych rządów powinna być oligarchiczna republika „najlepszych" i „wybitnych". Wg. Kalwina można wskazać, który człowiek posiada łaskę Bożą. Wskazują na to trzy cechy :

cnotliwość,

mądrość,

- bogactwo.

Tylko człowiek cnotliwy, mądry i bogaty może być wybrany przez Boga. Na czele jego republiki oligarchicznej może stać człowiek, który posiada zlepek tych trzech cech. Lud powinien kierować się prawami i być posłuszny władzy. Kalwin uważał, że Kościół to siła samoistna, zdolna do wykonywania zadań duszpasterskich, religijnych i sprawowania władzy ściśle politycznej, świeckiej. Kalwiński kościół jest widzialny; jest on organicznie związany z aparatem politycznym. Kalwin podporządkował władzę świecką kościołowi.

107. IDEA POWSZECHNEGO KAPŁAŃSTWA

Człowiek może zbliżyć się do Boga tylko poprzez wiarę. Na skutek grzechu pierworodnego człowiek stał się niewolnikiem diabła i ani chrzest, ani dobre uczynki nie mogą go uczynić dobrym. Człowiek musi zdać się na Boga i uświadomić sobie własną nicość. Wierny nie potrzebuje do tego ani księdza, ani papieża, ani innych pośredników. Głos Boga tkwi w Piśmie Świętym, w Biblii, która umożliwia ludziom poznanie autentycznych prawd wiary. Luter jako pierwszy dokonał przekładu Biblii na język niemiecki, nie uważał jednak, że każdy człowiek ma możność na własny subiektywny sposób dokonywać interpretacji Pisma. To prawo zastrzegał dla siebie.

108. GŁÓWNE INSTYTUCJE GMINY GENEWSKIEJ

Najważniejsze organy : konsystorz,

- pastor,

- doktor,

- diakon.

Najważniejsze ciało to rada starszych wybieranych przez całą gminę - to oni wybierają konsystorz. Na straży stoi cenzor, który ma strzec moralności, ma prawo oceniać czy człowiek postępuje moralnie dot. to wszystkich dziedzin życia- miał on prawo wymierzać karę a od jego decyzji nie było odwołania.

PASTOR - to organizator życia religijnego gminy, pochodzi z wyboru; czyni posługi: śluby, pochówek itd.

DOKTOR - to człowiek odpowiedzialny za edukację i wykształcenie; organizuje szkoły. DIAKON - odpowiada za opiekę społeczną tj. ochronki, szpitale, przytułki. Gmina genewska absolutnie nie toleruje żebractwa; człowiek zdrowy na ciele i umyśle nie ma prawa wyciągać ręki do bogatego - tylko chory może liczyć na opiekę państwa.

109. WOLNOŚĆ W DOKTRYNIE LUTRA

Przed wojnami chłopskimi mówi Luter o wolności chrześcijańskiej „od myśli nie płaci się cła" jednak po wojnach chłopskich jego stanowisko zmieniło się - uważał, że człowiek w każdej dziedzinie jest podporządkowany państwu. O wszystkim decyduje książę; nie ma tu już mowy o wolności słowa, przemieszczania się.

110. UMOWA SPOŁECZNA J. LOCKA

Umowa społeczna składa się z dwóch aktów. Najpierw umawiają się ze sobą jednostki, powołując społeczeństwo, a dopiero potem umowa społeczeństwa z władzą tworzą rząd, czyli państwo. W rezultacie rozwiązanie drugiego aktu, czyli zerwania umowy z władzą, nie niweczy samego społeczeństwa, które jest starsze aniżeli państwo, podobnie jak starsza od państwa i społeczeństwa jest jednostka. Wg. Locka umowa społeczna nie oznacza zrzeczenia się przez ludzi praw naturalnych, przeciwnie jej celem jest ich Umocnienie. Zadaniem państwa jest gwarantowanie praw naturalnych siłą przymusu, na władzy mniejszej. Uważał on, że musi być zachowany nieograniczony i niepodzielny charakter władzy.

111. GŁÓWNE ZASADY USTROJOWE WG. J. LOCKA

Lock uznawany jest za liberała. Jego idealny model państwa to umiarkowana monarchia w której istnieje wyraźny podział władzy na:

ustawodawczą /prawodawstwo/,

wykonawcza /wykonywanie ustaw/,

- federacyjna /polityka zagraniczna/.

Najważniejsze by nie łączyć w jednym organie władzy ustawodawczej i wykonawczej, bowiem nie może tak być, że ten który wykonuje prawo może je również stanowić. W państwie winien być dwuizbowy parlament:

Izba Parów /reprezentująca burżuazję oraz kapitalistyczne ziemiaństwo/,

Izba Gmin /reprezentująca arystokrację oraz feudalną szlachtę/.

112. WŁASNOŚĆ W DOKTRYNIE LOCKA

Wg. Locka stan przedpaństwowy to stan wolności, równości i względnej pomyślności ludzi. Każdy posiada pełną wolność kierowania swym postępowaniem i dysponowania swym mieniem oraz osobami, jak sobie tego życzą, w granicach prawa natury nie pytając o pozwolenie, ani nie zależąc od woli żadnego innego człowieka. Rozum informował ludzi, że wszyscy są równi, niezależni, nikt więc nie powinien sprawiać drugiemu szkody na życiu, zdrowiu, wolności i mieniu. Wg. Locka ludzie zawiązując państwo nie tracą sowich wolności aleje umacniają -gdyż państwu oddają tylko jedno ze swych praw - prawo represjonowania gwałcicieli prawa. Należał do gorliwych obrońców własności prywatnej. U Locka własność to podstawowe prawo naturalne; jest ona święta i nietykalna w sposób absolutny. Własność jest symbolem pracowitości, źródłem bogactw, kryterium oceny jednostki.

113. PRAWA PODMIOTOWE WG. LOCKA

Podmiotowe prawa naturalne Bóg daje ludziom z chwilą urodzenia. Prawo podmiotowe jest własnością moralną, dzięki której zgodnie z prawem rozkazujemy osobom lub posiadaczom rzeczy, względnie dzięki której coc nam się należy. Rozumny człowiek jest źródłem i zarazem podmiotem prawa naturalnego. Prawo natury jest faktyczną podstawą wszelkiego porządku prawnego. Prawem naturalnym jest to, co za takie prawo uważają wszystkie osoby. Prawa podmiotowe mogą być władne w stosunku do siebie /wolność/, mogą być władzą w stosunku do innych np. władza ojcowska, mogą być władzą nad rzeczami - własność pełna i niepełna / zastaw, wierzytelność/. Wg. Locka naturalne prawa polegały na własności ludzkiej osoby i życia, wolności i majątku. Człowiek nie ma prawa wyzbyć się praw naturalnych, ani nikt nie może mu ich odebrać przemocą.

114. PODZIAŁ WŁADZ WG. LOCKA

Wzorem dobrego rządu dla Locka była umiarkowana monarchia, w której władza byłaby podzielona. Najrozsądniej, by trzema dziedzinami aktywności państwa /prawodawstwo, wykonywanie ustaw i obrona państwa od zewnątrz/ mogły odpowiadać trzy władze: władza ustawodawcza, wykonawcza /rządzenie i sądownictwo/ oraz federacyjna, obejmująca politykę zagraniczną. Najważniejsze, by nie łączyć w jednym organie władzy ustawodawczej z wykonawcza. Nie może być tak, aby ten, co wykonuje prawo, mógł je także stanowić: wtedy nie byłoby żadnych gwarancji i hamulców chroniących przed absolutyzmem. Władzą najwyższą jest władza ustawodawcza, ale tylko w znaczeniu, że inne władze od niej pochodzą i są jej podległe. Wg. niego miał też istnieć dwuizbowy parlament / Izba Parów oraz Izba Gmin/, który reprezentowałby interes burżuazji i kapitalistycznego ziemiaństwa oraz arystokracji i feudalnej szlachty. Wybory do parlamentu wyobrażał sobie jako akt oparty na cenzusie majątkowym. Uważał, że zasada demokracji bezpośredniej czy powszechność udziału w rządzeniu nie mają nic wspólnego z prawem naturalnym.

115. DUCH PRAW MONTESKIUSZA

U źródeł doktryny Monteskiusza tkwił głęboki relatywizm. Wyrażał się on w przekonaniu, że życie społeczne powinien przenikać „duch praw". Wg. niego duch praw polega na różnych stosunkach jakie prawa mogą mieć z różnymi rzeczami. Duch praw jest różny u różnych narodów - zależy od położenia geograficznego , kraju, klimatu, warunków życia ludności, jej obyczajów, charakteru i poziomu gospodarki, wreszcie od religii i tradycji. Życie narodów jest bardzo zróżnicowane stąd zasady prawa muszą być zróżnicowane bowiem prawa dobre dla jednego narodu, są bezwartościowe i złe dla innego. Wyklucza to ustroje idealne które odpowiadałyby rozumnemu prawu natury. Wg. Monteskiusza istnieje takie prawo - nakazuje ono żądać pokoju, rozwijać pociąg płciowy itp. Prawem naturalnym jest konieczność życia w społeczeństwie ale rozumność tych praw to właśnie ich relatywność. Dlatego racjonalizm wymaga ujmowania ich w zgodzie z ich duchem, czyli w związku z ogółem warunków, w jakich żył i nadal żyje naród.

116. PODZIAŁ WŁADZ MONTESKIUSZA

W każdym państwie istnieją trzy pola aktywności, którym odpowiadaj ą trzy władze: prawodawcza, wykonawcza i sądowa. Władza prawodawcza powinna być powierzona

parlamentowi jako przedstawicielstwu społeczeństwa. Parlament miał wyręczać lud w stanowieniu prawa. Władza wykonawcza miała należeć do monarchy, który wykonywałby prawa przy pomocy mianowanych przez siebie ministrów. Władzę sądowniczą miały sprawować wybierane na krótkie kadencje niezawisłe trybunały. Parlament powinien być dwuizbowy: Izba niższa „ludowa", którą mieli wybierać wszyscy / w wyborach cenzusowych/, Izba wyższa miałaby być dziedziczna i reprezentować „ludzi" wyróżniających się rodem, bogactwem i zaszczytami. Monteskiuszowska teoria podziału władzy w państwie miała zastąpić znienawidzony absolutyzm królewski.

117. RELATYWIZM PRAWNY A WŁADZA W TEORII MONTESKIUSZA

Wartość ludzkich praw jest zawsze względna; nie zawsze prawodawcy o tym pamiętają; ogarnięci namiętnością i żądzą, jaka jest udziałem władzy stanowią takie prawa, które lekceważą charakter narodu i konkretne warunki jego egzystencji. Istotą państwa powinna być polityczna wolność obywateli. Polega ona na tym, by „móc czynić to , czego się powinno chcieć" a nie „robić co się chce". Wolność jest możliwa tylko w państwie praworządnym i rolą państwa jest obrona obywatela. Stanowiący prawo winni zawsze pamiętać o zasadzie „złotego środka"; nie trzeba systemu prawnego, który by objął totalnie wszystkie sfery aktywności ludzkiej można osiągnąć więcej przez dobre obyczaje. Nadmiar formalizmu nie jest wskazany; nie należy ustanawiać zbyt licznych praw, bo to obniża autorytet normy; należy unikać praw równych, bo to byłoby niezgodne z-zasadami prawidłowej polityki państwa. W państwie winien istnieć system hamulców, który powstrzyma dysponującego władzą przed jej nadużywaniem. Każda władza demoralizuje, dlatego samo sedno rzeczy nie leży w takim czy innych usposobieniu czy dobrej woli samego władcy, ale w stworzeniu instytucjonalnych ram, które nadużywanie władzy wykluczają automatycznie.

118. MONTESKIUSZOWSKA KLASYFIKACJA USTROJÓW

Monteskiusz dokonał systematyki i oceny znanych mu ustrojów politycznych. Kryterium systematyki były „natura rządu" / czyli to, co określa istotę państwa/ oraz jego „zasada"/czyli to, co określa jego działanie/. Istniej ą trzy rodzaje ustroju politycznego :

republikański, - monarchiczny,

despotyczny.

Demokracja to struktura nierealna. Zasadą demokracji są cnota i skromność. Cechy te są tak rzadkie, że po prostu nie mogą stać się podstawą władzy suwerennego ludu. Ponadto demokracja zakłada równość praw. Nie ma takiej równości, z samej bowiem natury tego ustroju wynika potrzeba ustanowienia cenzusu majątkowego. Dopuszczenie do urzędów biedaków byłoby lekkomyślne i nieroztropne. Lepsza jest republika arystokratyczna, której zasadą jest umiarkowanie. Jest ona doskonała zwłaszcza wtedy, kiedy opiera się na szerokiej podstawie społecznej tzn. kiedy część ludu nie posiadająca władzy jest tak niewielka, że rządzący nie mają żadnego interesu w tym, by ją uciskać. Wadą jest, że można j ą urzeczywistniać tylko w państwach małych, takich jakimi były republiki starożytne. Bardziej zatem Monteskiusza interesowały: monarchia i despotia. Naturą despocji są arbitralne rządy jednostki, zaś jej cechą to, że prawem jest wola suwerena, a zasadą działania państwa -strach.

Najlepszym zatem ustrojem jest monarchia, która stanowi najpewniejsza gwarancję przeciwko despotyzmowi. Jest ona synonimem umiarkowania, a w konsekwencji - wolności i praworządności. W monarchii jedna władza w sposób naturalny powściąga drugą, w najpełniejszym zakresie umożliwia respektowanie praw stanowych szlachty, duchowieństwa i miast. Zaporą dla despotyzmu jest parlament. Monarchia dzięki swej zasadzie honoru najlepiej strzeże interesów narodowych.

119. ZNACZENIE WOLNOŚCI DLA LIBERAŁÓW /uzupełnić/

123. WOLNOŚĆ WG. B. CONSTANTA

Wolność to wyzwolenie od przymusu i bezprawia, to także prawo do swobodnego wyrażania opinii, wybierania sobie zawodu i wykonywania go, wolność do dysponowania majątkiem,

prawo do nietykalności osobistej, prawo do publikowania swoich poglądów, do zrzeszania się itp. Wolność to zatem ściśle sprecyzowane prawa podmiotowe indywidualne, przysługujące jednostce z tej racji, że jest obywatelem w państwie i jest przez państwo chroniony. Nowożytna wolność to zwycięstwo jednostki nad władzą państwową oraz nad masami, które chciałyby sprawować zwierzchność nad mniejszością. Wolność jest uprawnieniem indywidualnym podlega jedynie ustawom, nie istnieje zatem coś takiego jak wola większości.

124. PODZIAŁ WŁADZ WG. CONSTANTA

Beniamin Constant wyróżnił sześć typów władzy: władza reprezentacyjna stała, władza reprezentacyjna opinii, władza królewska / wzorowana na ustroju angielskim/,

- władza wykonawcza, władza sądownicza, władza municypalna. Władzę reprezentacyjną stałą sprawowałyby dwie izby parlamentu:

- niższa wybierana z posłów w wyborów cenzusowych,

- wyższa składająca się z arystokratów mianowanych dożywotnio. Władza królewska miała być:

zwierzchnością neutralną i pośredniczącą,

miała zachowywać znakomite pierwszeństwo między władzami,

- miała być reprezentantem jedności moralnej społeczeństwa,

miała być władzą dziedziczną i zwolnioną z odpowiedzialności przed parlamentem. Władza wykonawcza miała należeć do ministrów, odpowiedzialnych za swoją politykę. Władza municypalna miała się zajmować polityką w pojedynczych regionach i miała być niezależna od władzy wykonawczej.

Kierownictwo sprawami całego narodu należy do wszystkich tzn. do reprezentacji całego narodu. Z kolei o tym, co dotyczy jego części, może decydować tylko ta część; również to, co dotyczy jednostki powinno być pozostawione jednostce.

125. UTYLITARYZM BENTHAMA

Wg. Benthama utylitaryzm oznaczał przyjęcie aksjomatu, że człowiek aprobuje to, co jest dla niego pożyteczne; pożyteczne zaś jest to, co mu sprawia przyjemność. Głosił on zasadę równości wszystkich ludzi oraz podobieństwo ich natury, hedonizmu etycznego wg. którego moralne jest postępowanie, zwiększające w skali ogólnej sumę przyjemności, a zmniejszające sumę cierpień. Czyny i stosunki ludzkie powinny być oceniane ze względu na realny pożytek, jaki przynoszą jednostce i społeczeństwu. Twierdził, że nie ma dobra społecznego, które byłoby niezależne od dobra poszczególnych jednostek. W myśl zasady najwyższej szczęśliwości /etyka utylitarystyczna/ postępowanie ludzi jest moralne wtedy, gdy prowadzi w danych okolicznościach do największego szczęścia jak największej liczby ludzi. Bentham uważał indywidualne cele ludzi, jako możliwe do pogodzenie ze sobą. Działanie zgodnie z własnym interesem przyczynia się do zwiększenia dobra ogółu. Prawo jest racjonalne wtedy, gdy jest użyteczne; użyteczne zaś jest wówczas, gdy potrafi obywatelowi zapewnić bezpieczeństwo, obfitość posiadania oraz równość. W jego teorii utylitaryzmu bogactwo kapitalistycznego przedsiębiorstwa to droga do powszechnego dobrobytu.

128. UMOWA SPOŁECZNA J.J. ROUSSEAU

Na początku był stan natury czyli stan szczęścia, w którym człowiek żył sam i nie odczuwał potrzeby życia społecznego. Człowieka zmusiła do współżycia z innymi opatrzność oraz przypadki typu kataklizm, gdy ciężko samemu jest przeżyć. Zatem postawą życia społecznego była konieczność, która wymusiła porozumienie pomiędzy jednostkami. Początkowo była rodzina, którą łączyły więzy: poczucie własności, posiadania. Z czasem pojawiają się nowe, większe potrzeby. Rozpoczyna się proces powstawania własności poprzez gromadzenie, zwiększanie stanu posiadania. I tu pojawia się potrzeba ochrony przed konfliktami na tle posiadania. Zaczyna się rodzić życie społeczne. Ludzie pragnąc ochronić siebie i swoją własność

umawiają się z innymi. Zaczynają kształtować się normy prawa. Z inicjatywy bogaczy pojawia się umowa społeczna, którzy nie mogą samodzielnie bronić swoich dóbr i jednocześnie zaspokajać potrzeb. Celem umowy jest swoboda, możliwość działania, zabezpieczenie wolności, którą do tej pory miała jednostka. Dla posiadaczy wolnością jest zabezpieczenie stanu posiadania, zaś dla tych, którzy nie maja nic - wolnością jest możliwość swobodnego gromadzenia. W wyniku umowy społecznej powstaje społeczeństwo, które gwarantuje wolność, suwerenność ludu.. Umowa społeczna jako proces historyczny obejmuje okres od stanu natury do społeczeństwa. W sensie historycznym umowa społeczna usankcjonowała nierówność tworząc podział na biednych i bogaczy.

129. SUWERENNOŚĆ LUDU W DOKTRYNIE ROUSSEAU

Suwerenność ludu jest niepodzielna. Odrzuca on monteskiuszowski podział władz w państwie i występuje przeciwko przedstawicielom szkoły prawa natury, głoszącym tezę o częściach składowych suwerenności. Wszystkie rodzaje władzy są wyrazem jednolitego i niepodzielnego zwierzchnictwa suwerennego ludu. Suwerenności nie można oddać ani królowi, ani posłom w parlamencie. Wybrać reprezentanta i powiedzieć, że jego wola jest moją wolą, znaczy ustanowić nad sobą pana. Istotną treścią suwerenności ludu jest jego wyłączność prawodawcza. Ustawy wyrażają wolę powszechną, stąd też tracą ważność, jeśli nie ustanowił ich „lud we własnej osobie". Inną istotna cechą suwerenności jest kontrolowanie rządu, powoływanego do wykonywania tych praw, które ustanowił suwerenny lud. Rząd może mieć różną formę: monarchiczną, arystokratyczną lub demokratyczną. Każda z nich ma swoje zalety i wady.

130. WOLA POWSZECHNA ROUSSEAU

Wola powszechna nie może się odnosić do obiektu szczegółowego - każda ustawa powinna traktować obywateli zawsze jako członków całości; to jest gwarancją realizowania woli powszechnej. „Kiedy cały naród decyduje o całym narodzie, rozpatruje on tylko samego siebie". Zwierzchnictwo ludu to wykonywanie woli powszechnej i nieodzowny warunek jej faktycznej realizacji. Wola powszechna zależy od zachowania wolności. Wolność jest niezbywalna, przeto niepodobna zrzec się także środków gwarantujących jej rzeczywiste utrzymanie. Wola powszechna, pojęcie abstrakcyjne, symbolizowała w doktrynie Rousseau interes powszechny, ogólny kierunek działania suwerennego ludu. Bez niej nie może istnieć żadne społeczeństwo. Lud jednak może się mylić w pojmowaniu swego interesu, zwłaszcza wtedy, kiedy społeczeństwo jest oszukiwane i nirzdrowe, nie zawsze dobrze wykształcone. Dlatego zgadza* się, że wolę powsrechną niekoniecznie musi wyrażać jednomyślność; wystarrza wola większości.

133. STAN NATURY WG. ROUSSEAU

Stan natury był stanem pokoju i harmonii. Pierwotny człowiek żył w izolacji i bez trudu zaspokajał swe skromne wymagania, nie czuł potrzeby życia społecznego. Obce mu były bardziej rozwinięte namiętności; nie było tam pychy, która pchałaby ludzi do konfliktu. Tak więc człowiek żyjąc jako osobna istota był wolny. Każdy człowiek jest równy jedyne zróżnicowanie spowodowała natura np. jedni są więksi, silniejsi itp.

136. POZYTYWIZM H.SPENCERA

Wg. Spencera społeczeństwo jest jak żywy organizm. Jak organizmy przyrody podlega tez prawom ewolucji. Spencer był liberałem - twierdził, że istnieje wolność osobista jednostki „prawo równej wolności". Polega ono na tym, że każdy człowiek ma prawo czynić wszystko co chce, pod warunkiem, że nie naruszy takiego samego prawa innego człowieka. Wyliczył on czego państwo nie powinno robić:

nie powinno interweniować w ekonomikę, gdyż narusza to wolność jednostki,

nie powinno zakładać kościoła państwowego, gdyż równałoby się to ograniczeniu praw

obywateli do wyboru wiary,

- nie powinno pomagać ubogim, gdyż narusza to prawo doboru naturalnego,

- nie powinno kierować oświatą, posiadać kolonii, zajmować się emisją pieniądza.

Apoteoza wolnej konkurencji i wrogość wobec państwa autorytarnego, wreszcie nie ukrywana niechęć do polityki imperialnej zdobyły Spencerowi wielu zwolenników wśród mieszczaństwa średniego oraz wśród ludności krajów zależnych.

150. ZASADY SPOŁECZNEJ NAUKI KOŚCIOŁA

Od czasu powstania społecznej nauki Kościoła katolickiego nigdy nie zawierała ona bezkrytycznej aprobaty dla systemu liberalnego w gospodarce. Kościół bardzo wyraźnie opowiedział się za postulatem sprawiedliwości społecznej, uznając za godne pożądania ł poparcia dążenie do zmniejszenia nierówności społecznej. Kościół głosił potrzebę solidaryzmu społecznego i niejednokrotnie domagał się od rządzących, a także od organizacji społecznych, aby przez swoje działania, przez odpowiednie stanowienie prawa, tworzenie instytucji ubezpieczeniowych, przeprowadzenie reform gospodarczych stwarzali takie ramy, by każdy człowiek mógł prowadzić godne życie. Zasada subsydiarności czyli zasada pomocniczej roli państwa w rozwiązywaniu problemów społecznych po raz pierwszy została wyraźnie zawarta w encyklice Piusa XI z 1931 r. Zasada ta została przypomniana przez Jana XXIII w encyklice z 1961 r. Niezmienną zasadą, na której opiera się nauka kościoła katolickiego o państwie i prawie jest twierdzenie, że władza pochodzi od Boga rozumiane w tym sensie, że Bóg stworzył człowieka jako istotę społeczną a samo istnienie społeczności wymaga istnienia władzy publicznej. Jednakże zarazem Kościół podkreśla z coraz większą stanowczością, że pochodzenie władzy od Boga nie wyklucza bynajmniej udziału ludzi w określaniu ustroju państwa, określaniu zasad i zakresu sprawowania władzy oraz wyboru ludzi, którzy mają władzę sprawować. Kościół wyraźnie opowiada się za modelem demokratycznym, gwarantującym równość praw obywatelskich. Zasady sprawiedliwości, zwłaszcza zasadę poszanowania wolności i godności osoby ludzkiej oraz powszechnego przeznaczenia dóbr ziemskich Kościół rozszerzył także na stosunki międzynarodowe i międzypaństwowe. Jednocześnie ostrzega, że postęp i rozwój niekoniecznie musi oznaczać upodobanie się i zanik różnorodności kultur i tradycji narodowych, a także przestrzega przed niebezpieczeństwem konsumpcjonizmu i niepohamowanej eksploatacji środowiska naturalnego w pogoni za większą ilością dóbr. Jan Paweł II w encyklice Centesimus Annus uznał za moralny obowiązek narodów rozwiniętych udzielenie pomocy krajom postkomunistycznym i krajom Trzeciego Świata. Pomocy tej nie należy pojmować w znaczeniu wyłącznie gospodarczym, ale w sensie ludzkim. Jej celem nie jest tylko zrównanie poziomu życia wszystkich narodów z poziomem, który dziś osiągnęły kraje najbogatsze, ale tworzenie solidarną pracą życia bardziej godnego.

157. PAŃSTWO I SPOŁECZEŃSTWO W FILOZOFII HEGLA

Państwo jest najwyższym wcieleniem ducha jednakże podlega ono dialektycznym zmianom zmierzającym do absolutu. Stan przedpaństwowy to stan dzikości, barbarzyństwa i zagrożenia wolności wszystkich ludzi. Wolność może się realizować jedynie w państwie, które narzuca jednostkom pewne ograniczenia. Elementem wolności są zarówno etyka jak i prawo. Popędy i namiętności naruszają wolność, która może rozwinąć się dopiero w państwie. Wojna jest najwyższą ekspresją suwerenności państwa i jest słuszna jeśli odpowiada jego interesom. Od despotyzmu przez państwo oligarchiczne, demokratyczne i arystokratyczne aż do monarchii. Monarchia stanowi w pełni etyczną całość w której człowiek może korzystać z wolności w zakreślonych granicach i w określony sposób. Etyczność państwa polega na połączeniu woli subiektywnej /jednostki/ z wolą ogólną. Państwo pojawia się jakby nad społeczeństwem jako absolutna potrzeba rozumu. Państwo zakłada nierówność wynikającą z hierarchii: II monarcha, 21 dowództwo wojskowe, 3/ sądownictwo, 4/ administracja. Najlepszą formą państwa jest monarchia konstytucyjna. Państwo miałoby być ucieleśnieniem interesów zbiorowych wyższych od egoistycznych interesów jednostek. Społeczeństwo rozwijało się w wyniku działania czynników naturalnych natomiast państwo to wytwór idei. Państwo to najwyższe stadium rozwoju społeczeństwa. Jednostka jest podporządkowana ogółowi.

158. WOLNOŚĆ WG. KANTA

Według Kanta człowiek składa się z dwóch istot: fizycznej - oznacza to. że należy do świata przyrody i podlega konieczności oraz moralnej -jest istotą wolną, obdarzoną rozumem.

Kategoria wolnej woli - uzewnętrznia się wtedy, gdy człowiek poddaje się obowiązkowi, nie posiada wolnej woli, gdy poddaje się skłonnościom przyrodzonym.

Imperatyw kategoryczny — postępuj tak jakbyś chciał aby ta zasada wedle, której postępujesz stała się prawem powszechnym.

Wolna wola, wolność, prawo - są bezpośrednio powiązane; przymus jest gwarancją wolności. Jeżeli w państwie występuje przymus, to wcale nie jest to sprzeczne z kategorią wolności -wręcz przeciwnie. Jeżeli przymus zastosowany jest w stosunku do jednostki, to służy zagwarantowaniu wolności ogółu. Kant był świadomy, że człowiek jest rozumny i uczuciowy zatem prawo powinno brać pod uwagę te dwie wartości. Prawo powinno dać wolność wyboru. Wg. Kanta człowiek wolny kieruje się przesłankami racjonalnymi i rozumem; człowiek niewolny kieruje się uczuciami. Możliwość wyboru, to wolność negatywna, natomiast prawdziwa wolność, to wolność moralna, która jest zdolnością wybierania tego, co rozum uznaje za dobre. Elementy wolności:

- dobrowolne podporządkowanie się zasadzie prawnej, indywidualny wybór, ogólnoludzki charakter. Kant utożsamia wolność z moralnością.

1. zagadnienie wolności przenosi się do sfery moralności czyli odwraca dotychczasową sytuację, kiedy wolność była warunkiem moralności - teraz jest odwrotnie - aby człowiek był wolny musi być moralny.

2. rozpatrując pojęcie wolności przedstawia pewne cechy moralności:

- jednostka kieruje się przekonaniem i ten fakt pozwala odróżnić moralność /wewnętrzny wybór/ od legalności/nakazy, zakazy/, cechą moralności jest powszechność obowiązywania.

159. PAŃSTWO WG. KANTA

Państwo powstaje w wyniku umowy społecznej traktowanej jako hipoteza, aby uniknąć samowoli jednostek /podobnie jak u Rousseau/. U Kanta umowa społeczna należy do metafizyki, zjawia się a priori /niezależnie od doświadczenia/ - inaczej państwo nie mogłoby powstać. Umowa społeczna dotycząca państwa powinna być zawarta albowiem stan bezprawia jest nie do przyjęcia; zostałyby obalone granice wolności zewnętrznej każdego obywatela. Tam gdzie nie ma państwa, nie ma sprawiedliwości i wolności Politykę państwa powinna cechować ostrożność, unikanie gwałtownych zmian. Był przeciwnikiem rewolucyjnych przewrotów. Kant uważał, że nie ma państwa idealnego -jest tylko wizja idealna, człowiek dąży do tej wizji na zasadzie reform i ewolucji.

160. PAŃSTWO A JEDNOSTKA W FILOZOFII HEGLA

Państwo stoi wyżej od naturalnej organizacji społecznej. Państwo narzuca jednostce określone ograniczenia aby mogła ona działać w wolności. Wszelką wartość jaką człowiek posiada lub rzeczywistość duchową zawdzięcza właśnie państwu. Idealność państwa w czasie wojny - życie i mienie obywateli jest wtedy najbardziej poddane potrzebie zachowania wspólnej substancji -państwowości. Jednostka ogranicza wole subiektywna/namiętności/, na rzecz zbiorowości. Państwo jest ponad społeczeństwem; jako absolutna potrzeba rozumu jest czymś więcej niż sumą indywidualnych wyrazów woli jednostek. Państwo nie stoi na stanowisku równości obywateli, zakłada hierarchię. Na szczycie stoi monarcha, później jest dowództwo wojskowe i administracja.

Najlepszą formą państwa jest monarchia konstytucyjna. Państwo miałoby być ucieleśnieniem interesów zbiorowych wyższych od egoistycznych interesów jednostek. Społeczeństwo rozwijało się w wyniku działania czynników naturalnych natomiast państwo to wytwór idei. Państwo to najwyższe stadium rozwoju społeczeństwa. Jednostka jest podporządkowana ogółowi.

161. SPOŁECZNOŚĆ CYWILNA HEGLA

Zjednoczenie członków rodziny w formalną całość. Zewnętrzne prawa obejmują wszystkich. W rodzinie na poziomie podstawowym następuje godzenie interesów indywidualnych z tym co wspólne. Hegel akceptuje koncepcję stanów /zamkniętych grup/ w których są realizowane potrzeby jednostek, dążenia oraz realizacja zawodowa. Wyróżnia następujące stany: stan wieśniaczy /substancjonalny/,

- stan przemysłowy,

- stan ogólny /urzędnicy państwowi przechowują wartości istotne dla państwa/ Stany nie zapewniają spójności społecznej - role tą spełnia policja.

Korporacja — średniowieczne cechy pracodawcy i pracobiorcy pracują dla wspólnego dobra -idea korporatywizmu jest sztuczna, jest wynikiem przekształcania się rodzin i grup społecznych.

- rodzina /teza/,

społeczność cywilna /antyteza/,

- państwo /synteza/.

162. SPOŁECZNOŚĆ OBYWATELSKA KANTA

Kant był prekursorem państwa prawa. Przyjął koncepcję umowy społecznej jako założenia naukowego. Ludzie gromadzą się ze względu na takie wartości jak wolność i równość oraz gwarancja prawa. Kant odmawia ludziom prawa do buntu. Państwo jest państwem celów, jego prawo musi być zgodne z moralnością. Człowiek powinien zrzec się swojej wolności na rzecz państwa, wtedy jest prawdziwie wolny kiedy spełnia obowiązki wobec państwa. Prawa wyborczego nie posiadają rzemieślnicy, służba i dzierżawcy. Obywatel jest podmiotem działań politycznych państwa i partycypuje w ocenie władzy. Państwo nie realizuje zasady powszechnej szczęśliwości. Monarcha jest oświeconym władca i wydaje tylko dobre prawa, despotyzm jest nie na miejscu.

DOKTRYNA ROSSEAU.

Druga połowa XVIII wieku, protoplasta myśli socjalistycznej.

1. STAN NATURY

- stan szczęścia bezpowrotnie utraconego przez ludzi,

- stan przedrefleksyjny i przedmoralny,

- w stanie natury nie ma pychy

- stan spokoju i harmonii

- stan absolutnej szczęśliwości

2. CZŁOWIEK NATURY.

- człowiek jest dobry z natury,

- człowiek natury nie jest spaczony przez cywilizację,

- czł. nat. żył tysiące lat w izolacji , zaszyty w głębi lasów, znajdując schronienie w jaskiniach lub w cieniach drzew

- człowiek natury nie miał potrzeby życia społecznego,

- potrzeby zaspokajał z naturalnych bogactw ziem,

rozum i namiętności nie były rozwinięte

- wobec braku stosunków innymi ludźmi człowiek naturalny nie mógł być ani zły ani dobry,

- pragnienie zachowania własnego życia, litość (odraza do cierpień)

- namiętności są tworem życia społecznego,

- człowiek pierwotny nie znał małżeństwa i nie rozpoznawał własnych dzieci

2a. wyjście ze stanu naturalnego

- człowiek zaczął skupiać się w gromady rezygnując ze swego szczęścia

- znaczenie miały klęski elementarne (pożary, wylewy rzek, trzęsienie ziemi), to one zmuszały jednostkę do łączenia się z innymi dla naprawiania szkód i zapobiegania nim,

- powstała rodzina, która rozszerzyła ludzkie namiętności,

rodzina zrodził uczucia miłości, próżności, zawiści,

- nastąpił rozwój cywilizacji (człowiek nauczył się krzesać ogień, rozwinął myślistwo, rybołówstwo i coraz lepiej zapewniał sobie środki do egzystencji)

- człowiek stawał się amatorem wygody,

- żelazo i zboże,

- własność prywatna - pierwsza epoka nierówności, podział na bogatych i biednych,

- związek między rozwojem gospodarczym i społecznym,

- powstanie

---