Biomedyczne 03.10.2006

WYCHOWANIE - z biologicznego punktu widzenia jest to manifestowanie swoich zachowań;

• uniwersalizm genowy cechy człowieka;

• genetyczny indywidualizm każdy jest inny;

• Watson: „Patrz, jak natura i środowisko łączą się, żeby zrobić z nas ludzi”

ZACHOWANIA - interakcje gen - środowisko;

• nie ma recepty na wychowanie, bo geny określają jak jest, a nie mówią jak może być (np. determinują mózg, ale jaki on będzie, to już od nich nie zależy);

• niejasność w determinacji genetycznej i wpływ środowiskowy to nic innego jak rachunek prawdopodobieństwa (wszystkie zjawiska biologiczne to zjawiska losowe);

GENETYCZNE PODSTAWY ROZUMIENIA ZJAWISK BIOLOGICZNYCH W PROCESIE WYCHOWANIA

1. Norma adaptacyjna populacji.

2. Norma reakcji osobnika.

3. Adaptacja.

4. Adaptabilność.

5. Faza rozwoju a poziom rozwoju.

n_i - liczba; jest ona ograniczona;

• w prawidłowym genotypie nic się nie może zdarzyć poza zakresem zmienności genetycznej;

• zakres zmienności genetycznej - efekt rekombinacji genów rodzicielskich; można go zmierzyć i powiedzieć ile wynosi w danym pokoleniu (wariancja genetyczna - miara zmienności genetycznej [V_G]);

• miejsce każdego osobnika jest ściśle określone w tym zakresie zmienności genetycznej;

• z punktu widzenia fenotypowego jesteśmy wolni;

H = ½ (A₁+A₂) przeciętne wartości fenotypowe

• natura przygotowuje najwięcej osobników o takim wyposażeniu genetycznym, aby mogły one poradzić sobie w różnych środowiskach;

NORMA ADAPTACYJNA - zakres zmienności ustalony przez naturę; tworzony przez przodków;

ZAKRES ZMIENNOŚCI GENETYCZNEJ - zapisany funkcją n_i = f(V_G) jest pod względem struktury genotypów taki, że istnieje matematycznie ściśle określona częstość (n_i) występowania poszczególnych genotypów pod krzywą tego rozkładu normalnego;

NORMA ADAPTACYJNA - mniej lub bardziej trwały kompleks zmienności genetycznej, dostosowany do środowiska; oznacza to, że ta norma adaptacyjna dotyczy puli genów danego pokolenia, która została wypracowana poprzez mechanizmy ewolucji;

ADAPTACJA - to genowe (genetyczne) przystosowanie puli genów do warunków środowiska zewnętrznego;

Biomedyczne 17.10.2006

• 3,1 mld ACTG - liczba nukleotypów w jednym genomie;

• 1 osobnik ma 2 genomy = 6,2 mld ACTG

• genom (genotyp) posiada normę reakcji osobnika:

• norma reakcji osobnika - jest to genetycznie zdeterminowany zakres możliwych, prawdopodobnych reakcji fenotypowych, uzewnętrzniających (ujawniających) się w postaci różnych fenotypów, w zależności od interakcji tego genotypu z czynnikami środowiska zewnętrznego;

• genotyp oferuje pewne zdarzenia, które mają granice;

• P₁, P₂, P₃, P₄ ... P_n - liczba fenotypów (poziomy fenotypowe);

• norma reakcji (P_n) jest zawsze adekwatna do środowiska (E_n);

• P_n - ilość możliwych reakcji fenotypowych, które mogą się ujawnić w interakcji ze środowiskiem;

ADAPTABILNOŚĆ - to zdolność przystosowawcza organizmu do warunków środowiska zewnętrznego, która odbywa się na drodze fizjologicznej organizmu, dotyczy pojedynczego (konkretnego) osobnika i jest jego własnością, a nie własnością populacji; proces fizjologicznych zachowań organizmu; ujawnia efekty fenotypowe osobnika i pokazuje, jak jest w konkretnych warunkach ekspresja danego genu;

FAZA ROZWOJU A POZIOM ROZWOJU

Osobnik, w trakcie rozwoju ontogenetycznego (osobniczego), musi „przejść” przez kolejne formy rozwoju. Jest na to skazany chcąc zrealizować swoją ontogenezę. Natomiast fazy rozwoju są wspólne dla wszystkich osobników i genetycznie zdeterminowane. Fazy rozwoju realizują się zawsze, niezależnie od siły działania czynników środowiskowych, bowiem wchodzą one w pewien samoregulacyjny charakter ontogenezy. Fazy rozwoju upodabniają osobniki do siebie. Natomiast poziom rozwoju, uzyskany przez osobnika w określonej fazie rozwoju, wynika tylko w części z determinacji genetycznej (czyli z genów). Poziom rozwoju kształtuje się poprzez czynniki kulturowe (środowisko). Poziom rozwoju (P₁-P_n) zapewnia zróżnicowanie fenotypowe między osobnikami, zapewnia indywidualność każdemu osobnikowi i jest własnością i właściwością osobnika, a nie populacji. Poziom rozwoju jest wynikiem indywidualnej normy reakcji osobnika. Natomiast forma rozwoju, w której ten poziom się zrealizował, jest wynikiem powszechności rozwojowej i wynika z (genów) normy adaptacyjnej populacji.

I - faza okresu prenatalnego (10 miesięcy księżycowych)

1 miesiąc księżycowy = 28 dni

II - faza okresu postnatalnego:

• faza okresu progresywnego (A>K)

• faza stabilna (A=K)

• faza inwolucyjna (A<K)

K - katabolizm

A - anabolizm

Biomedyczne 31.10.2006

RODZAJE DETERMINACJI GENETYCZNEJ (przekazu informacji genetycznej):

1. determinacja genetyczna poligeniczna - tzn. taka, gdzie zespół genów (wiele genów) determinuje określoną cechę w taki sposób, że efekt fenotypowy tej cechy nie wynika wprost z samych właściwości danych genów, lecz z ich prawdopodobnych natężeń, których efekt ujawni się jak suma ich kumulacji, adekwatnie do warunków środowiska zewnętrznego. Cecha tak determinowana podlega procesowi rozwoju i wpływom środowiskowym.

2. determinacja genetyczna monogeniczna - tzn. taka, gdzie jeden z alternatywnych alleli danego genu przesądza o wartości fenotypowej danej cechy. Cecha taka nie podlega procesowi rozwoju i nie jest kształtowana (modyfikowana) przez czynniki środowiska zewnętrznego.

Rodzaj determinacji genetycznej może być:

1. model dominujący;

2. model recesywny;

3. model ograniczony płcią;

4. model sprzężony z płcią;

MODEL DOMINUJĄCY - model determinacji poligenicznej dla cechy ilościowej (takiej, która - w sensie fenotypowym - ujawnia zmienność o charakterze ciągłym; da się zmierzyć; częstość występowania określonych fenotypów w danym momencie ontogenezy jest matematycznie ściśle określona);

Ad. 1.

W modelu determinacji poligenicznej uczestniczą geny, które nazywają się genami kumulacyjnymi, a to oznacza, że efekt fenotypowy zależy od sumowania się (działań) efektów natężeń poszczególnych alleli tych genów. Geny te (a właściwie allele tych genów) nazywamy genami wielokrotnymi, a to oznacza, że allel określonego genu występuje w tysiącach możliwych, różniących się między sobą zestawem nukleotydów. To jest regułą, a nie wyjątkiem.

Przykład przekazu informacji genetycznej wg modelu poligenicznego:

np. gen P i Q determinują właściwość x

x - dowolna cecha ilościowa

geny kumulatywne allele

5j P ppppp

5j Q qqqqq

10j

największy wkład najmniejszy wkład

Niezależnie od natężeń poszczególnych alleli, genotyp posiadający dwa geny kumulatywne zapewnia organizmowi wystąpienie tej cechy, a więc - jeżeli dany genotyp ma po 2 allele tych 2 genów dwuallelycznych (?), to dostaje na wstępie 10j.

A H = PpQq = 10j + (2x5j) = 20j (wartość genotypu przeciętnego)

A' (pokolenie)

PpQq - ojciec

Gamety: PQ , Pq , pQ , pq - (ze wzoru Kosińskiej = 2³ = 8)

Takie same gamety i tyle samo genów kumulatywnych będzie miała matka, a więc:

8 + 8 = 16 - ilość możliwych genotypów w tym związku

Wartość genotypowa - to prosta suma kumulacji poszczególnych alleli genów kumulatywnych;

W wypadku tego układu na 16 genotypów możemy uzyskać takie kombinacje:

1/16 - PPQQ = 10j + (4x5j) = 30j - max (A₂)

4/16 - (cztery z 3 dominującymi) PPQq, PPqQ, PpQQ, pPQQ = 10j + (3x5j) = 25j

6/16 - (sześć z 2 dominującymi) PPqq,ppQQ,pPQq,PpqQ,pQqQ,PpQq = 10j + (2x5j) = 20j

4/16 - (cztery z 1 dominującym) Ppqq, pPqq, ppQq, ppqQ = 10j + (1x5j) = 15j

1/16 - ppqq = 10j - min (A₁)

H = ½ (A₁+ A₂)

H = ½ (10j + 30j)

H = 20j

Przedstawiony zakres zmienności genetycznej od genotypu A₁ do A₂ jest zakresem odzwierciedlającym przekaz informacji dla dowolnej zmiennej x (fenotypu). Zakres ten ograniczony jest dwoma genotypami (A₁ i A₂), które są homozygotami ze względu na efekty kumulatywne, a to oznacza, że genotyp A₁ jest homozygotą, która efekt kumulacji ujawnia w minimalnym stopniu, natomiast genotyp A₂ to również homozygota, ale taka, która efekt kumulacji ujawnia w maksymalnym stopniu.

Z powyższego modelu jasno wynika, że najwięcej genotypów posiada heterozygotyczne wyposażenie, co oznacza, że takie genotypy mają najprawdopodobniej najszersze zakresy indywidualnych norm reakcji, co z punktu widzenia fizjologii organizmu oznacza prawdopodobnie największe możliwości zdolności przystosowawczych do warunków środowiska zewnętrznego.

Zakres zmienności genetycznej, poczynając od H w kierunku A₁, zmniejsza swoją heterozygotyczność, aż do homozygoty A₁. I odwrotnie - idąc od H w kierunku homozygoty A₂ również zmniejsza się heterozygotyczność w kierunku homozygoty A₂, która efekt kumulacji ujawnia w maksymalnym stopniu. Dla poszczególnych genotpów określona wartość genotypowa (określony zestaw genów kumulatywnych) determinuje jego własną normę reakcji. Im większa więc heterozygotyczność tych genów, tym większe prawdopodobne zdolności przystosowawcze organizmu.

Biomedyczne 14.11.2006 i 28.11.2006

DWA SKŁADNIKI ŹRÓDŁOWE ZMIENNOŚCI FENOTYPOWEJ

1. składnik genetyczny (V_G)

2. 
   składnik środowiskowy (V_E)

V_P = V_G + V_E

V - wariancja - miara zmienności;

V_P = V_G + V_E

V_P = V_A + V_D + V_I + V_Eog + V_Es

Ad. 1.

Każdy allel danego genu określa pewne natężenie cechy. Jego wpływ na wielkość cechy ilościowej to tzw. efekt allelu (cecha ilościowa - to taka, którą można wyrazić w wartościach mierzalnych. Posiada zmienność o charakterze zmiennej losowej ciągłej i jej częstość występowania w określonym momencie ontogenezy dla określonego pokolenia jest matematycznie ściśle określone). Ponieważ w organizmach diploidalnych allele występują parami, a cecha ilościowa jest determinowana przez wiele alleli, to wielkość cechy, określona kodem genetycznym, tworzy tzw. wartość genotypową. Ta wartość genotypowa:

1. w najprostszym przypadku może być tylko wynikiem sumowania się efektów poszczególnych genów. Taka właściwość wartości genotypowej jest źródłem zmienności nazwanym V_A (wariancja addytywna). Nie ma wówczas V_D (wariancji dominacji) i V_I (wariancji interakcji).

2. może wynikać również z interakcji zachodzących między allelami tych samych locus (genów) i jest wtedy źródłem tzw. wariancji genetycznej V_D (dominacji).

3. wynikać może także z interakcji zachodzących pomiędzy allelami różnych locus. Ich natężenie (interakcji) zmniejsza się lub zwiększa w zależności od epistatycznej roli innych genów (epistaza - wpływ allelu A na wartość fenotypową w towarzystwie allelu B i C działanie epistatyczne lub interakcyjne). To źródło zmienności nazywamy V_I (wariancja epistazy lub wariancja interakcji).

V_A - pojawia się zawsze, niezależnie od środowiska zewnętrznego;

V_D i V_I - ujawniają się szczególnie pod wpływem środowiska zewnętrznego;

Ujawnienie efektów fenotypowych, specyficznych dla danego genotypu, pochodzących ze źródeł zmienności genetycznej wariancji dominacji i wariancji epistazy, ujawnia się tylko wtedy, gdy czynniki środowiska zewnętrznego różnej natury pełnią rolę kształtującą i modyfikującą określoną cechę x.

Warto wiedzieć, że V_A (addytywna) wynika tylko z właściwości poszczególnych alleli. Natomiast V_D (dominacji) i V_I (interakcji) są wynikiem określonego kombinowania się ze sobą poszczególnych alleli, niezależnie od efektów addytywnych, pod wpływem zachodzących zależności środowiska zewnętrznego, co powoduje uruchomienie adekwatnych reakcji organizmu w ramach jego normy reakcji, zapewniając mu tym samym niezwykłą indywidualność osobniczą.

Ad. 2. (składnik środowiskowy)

Środowisko zewnętrzne to wszystkie te elementy środowiska, które są zewnętrzne dla moich genów. Rozróżniamy 2 grupy elementów środowiska zewnętrznego:

1. elementy środowiska biogeograficznego (śr. naturalnego) - materii ożywionej i nieożywionej te czynniki nazywamy modyfikatorami naturalnymi;

2. elementy środowiska społeczno-ekonomicznego - to wszystkie te czynniki, które nazywamy modyfikatorami kulturowymi (nakazy, zakazy, status społęczny, majętność, miejsce pochodzenia i zamieszkania, inni ludzie);

!! Wartość fenotypowa dowolnej cechy zależy od stopnia modyfikacji przez czynniki środowiskowe mojej wartości genotypowej (mojego genotypu). Wygodnie jest wyróżnić dwa zespoły czynników śrdowiskowych:

1. czynniki wspólne dla grupy osobników, np. w rodzinie, działające z podobnym natężeniem w podobnym kierunku przez całą ontogenezę progresywną danego dziecka (cały okres kształtowania) tj. do momentu zakończenia kształtowania dojrzałości biologicznej. Nazywamy je ogólnymi warunkami środowiska i one tworzą tzw. wariancję środowiskową ogólną;

2. szczególnie krótkotrwałe i podlegające częstym zmianom uwarunkowania specyficzne, działające z różną intensywnością i w różnym kierunku w różnych fazach ontogenezy, często na przemiennie i dotyczy pojedynczego osobnika. Te czynniki to specyficzne warunki środowiska zewnętrznego, które są źródłem V_Es

V_G

α - różnica fenotypowa

V_P (wariancja fenotypowa)

przykładowa norma

reakcji x₃

Z tego wynika, że:

efekty fenotypowe w dowolnej fazie ontogenezy dowolnego osobnika są wyłącznie właściwością tego osobnika (i w wyraźnie większej roli środowiska zewnętrznego) bliskość fenotypowa tego osobnika z taką samą wartością fenotypową drugiego osobnika nie zaświadcza o takiej samej wartości ich genotypów. Z tego jasno wynika, że różnice fenotypowe między osobnikami nie są wynikiem wyłącznie różnic genetycznych między nimi, bo przede wszystkim sprawcą zmienności fenotypowej w ramach normy reakcji osobnika jest środowisko.

MODEL DETERMINACJI MONOGENICZNEJ

Dziedziczenie dominujące:

- kiedy allel dominujący ujawnia danącechę, natomiast allel przeciwny - recesywny, jest normalny i tej cechy nie ujawni, który ujawni allel dominujący;

MODEL CECHY OGRANICZONEJ PŁCIĄ

Allele znajdują się w autosomach. Cechy, na które geny mamy wszyscy, ale pokazują się tylko w jednej płci (np. łysienie).

CECHA SPRZĘŻONA Z PŁCIĄ

Prawdopodobieństwo upodobnienia się jest inne. Allel jest w chromosomach płci (kobieta - XX; mężczyzna - XY, a cecha jest tylko w X)

ROLA I FUNKCJA UKŁADU NEOROHORMONALNEGO W STEROWANIU PROCESAMI ROZWOJOWYMI

• podstawą zjawisk fizjologicznych jest podłoże genetyczne;

• układ neurohormonalny steruje, kontroluje i reguluje wszystkie procesy życiowe organizmu;

• sprzężenie zwrotne ujemne - konstrukcja uruchamiająca procesy fizjologiczne;

• układ ten ma za zadanie doprowadzić organizm do normy, gdy są odchylenia;

• Wrażenia odbiera się za pomocą receptorów (ze środowiska zewnętrznego lub wewnętrznego)

1. Informacja dostała się do podwzgórza drogą nerwową, Podwzgórze dostało impuls nerwowy;

2. Podwzgórze posiada jądra, czyli zespoły komórek nerwowych wyspecjalizowanych, które przetwarzają informację z drogi nerwowej na drogę chemiczną w postaci neurosekrecji - czyli mają zdolność produkcji neurohormonów. Neurohormonami w podwzgórzu są:

• tzw. liberyny - czynniki uwalniające;

• tzw. statyny - czynniki hamujące;

podwzgórze „poinformowało” układ hormonalny A o wytworzeniu hormonu;

podwzgórze i przysadka mózgowa tworzą układ zwany układem podwzgórzowo - przysadkowym, który jest nadrzędnym wobec pozostałych poziomów działania tego mechanizmu;

• przysadka mózgowa produkuje 2 grupy hormonów:

• tzw. hormony organotropowe (tropowo-wzrostowe) - HGH (ludzki hormon wzrostu), ACTH, TSH;

• tzw. hormony gonadotropowe - LH, FSH, PRL [?]

np. przysadka mózgowa otrzymała informację w postaci sygnału nerwowego jako czynnik uwalniający (liberynę) dla HGH;

np. brakuje hormonów kory nadnerczy - czynnik uwalniający dla ACTH z przysadki mózgowej do kory nadnerczy; zostaje wydzielany odpowiedni hormon do organizmu;

(mówimy tylko o przednim płacie przysadki mózgowej!)

Tylko HGH działa bezpośrednio na organizm. Pozostałe hormony tropowe wydzielone przez przedni płat przysadki mózgowej muszą zadziałać na określone narządy wydzielania wewnętrznego.

Działanie hormonów na odpowiednie gruczoły:

HGH -

ACTH - kora nadnerczy

TSH -

LH - gonady (na jądra)

FSH - gonady (na jajniki)

PRL - działa w organizmie kobiety

Kontrola wydzielania hormonalnego polega na hierarchicznym podporządkowaniu spprzężeń zwrotnych ujemnych

wydzielanie hormonów stymulujących odpowiednie gruczoły do uwolnienia odpowiednich hormonów jest regulowane na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego, które polega na tym, że: wzrost stężenia hormonów np. płciowych, hormonów tarczycy, hormonów kory nadnerczy we krwi hamuje wydzielanie odpowiednich hormonów wydzielanych przez przysadkę. Natomiast spadek stężenia tych hormonów pobudza przysadkę do wydzielania hormonów przysadkowych.

Naczynia wrotne - żyłami wrotnymi nazywa się naczynia łączące ze sobą dwie sieci naczyń włosowatych, z których jedna ma dopływ tętniczy, a druga dopływ żylny.

Hormony uwalniające podwzgórza dostają się do sieci naczyń włosowatych przedniego płata przysadki, a z nich wydyfundują do części gruczołowej przysadki. Pod ich wpływem komórki te wydzielają odpowiednie hormony, które „wędrują” do serca, a potem dalej krwioobiegiem rozprowadzane są do całego organizmu (wraca).

Biomedyczne 23.01.2007

ROLA I FUNKCJE UKŁADU NERWOWEGO W STEROWANIU PROCESAMI ROZWOJOWYMI

Układ nerwowy pełni 3 podstawowe funkcje - czynności ośrodkowego układu nerwowego u człowieka są ściśle związane z 3 podstawowymi procesami:

1. odbieranie bodźców ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego organizmu;

2. reagowanie na odebrane bodźce;

3. przechowywanie śladów po bodźcach, czyli ich zapamiętywanie;

Wszystko to jest możliwe za pośrednictwem aferentnych włókien nerwowych, przewodzących impulsy nerwowe od receptorów do różnych pięter ośrodkowego układu nerwowego. Następnie, przez coraz to wyższe piętra ośrodk. ukł. nerwowego impulsy te przekazywane są do mózgu, tj. do kory mózgowej. W przeciwnym kierunku - od kory mózgowej do efektorów, impulsy przekazywane są poprzez różne piętra układu nerwowego za pośrednictwem dróg aferentnych do efektorów.

Pomiędzy ośrodkami nerwowymi znajdującymi się na różnych piętrach tego centralnego układu nerwowego impulsy przewodzone są jednocześnie za pośrednictwem połączeń o małej i dużej liczbie neuronów.

Impulsy przekazywane za pośrednictwem małej liczby neuronów nazywane są układami swoistymi, szybko przewodzącymi impulsy. Natomiast te reakcje, które wymagają uczestnictwa większej liczby neuronów, tworzą tzw. układy nieswoiste, wolno przewodzące.

Układy swoiste - wytworzyła je potrzeba szybkiego reagowania na określony bodziec otoczenia, co doprowadziło do wykształcenia się w ośrodkowym układzie nerwowym dróg i ośrodków szybko przekazujących impulsy od receptorów do efektorów za pośrednictwem ściśle określonych ośrodków swoistych dla miejsca i charakteru działającego bodźca;

W obrębie układów nieswoistych, wolno przewodzących impulsy, znajdują się skupiska neuronów o wyspecjalizowanej funkcji. Skupienia tych neuronów tworzą ośrodki kontrolujące czynności poszczególnych narządów i układów, takich jak: układ krążenia, oddechowy, płciowy itd.

Ośrodki kontrolujące zachowanie człowieka, przystosowując jego zachowanie do warunków środowiska albo do bodźców z otoczenia, jak i do bodźców ze środowiska wewnętrznego, znajdują się również w ośrodkach nieswoistych, wolno przewodzących.

ODRUCH - odbieranie bodźców i adekwatne reagowanie na nie nosi nazwę czynności odruchowej i jest najbardziej podstawowym przejawem funkcji ośrodkowego układu nerwowego. Odruch - refleks jest to odpowiedź efektora wywołana przez bodziec działający na receptor i wyzwolona za pośrednictwem centralnego układu nerwowego. Taka reakcja nerwowa realizowana jest poprzez tzw. łuk odruchowy. Każdy łuk odruchowy jest zbudowany następujących elementów:

1. receptor

2. droga aferentna (in. doprowadzająca, czuciowa)

3. ośrodek nerwowy

4. droga eferentna (in. odprowadzająca, ruchowa)

5. efektor

przekrój rdzenia kręgowego

droga aferentna

róg boczny

Synapsa - styk między neuronem a efektorem;

• substancja biała (wytworzona przez aksony) przekazuje informacje do mózgowia;

• drogą wejścia do centralnego układu nerwowego jest korzeń grzbietowy;

W rozwoju rodowym (filogenetycznym) naszego gatunku wykształciły się drogi dla impulsów nerwowych, które łączą określone receptowy z określonymi efektorami. Są to połączenia wrodzone. Dzięki nim bodziec działający na określony receptor wyzwala odpowiedź określonego efektora zawsze dają tę samą reakcję. Taką reakcję nazywamy odruchem bezwarunkowym lub wrodzonym.

W rozwoju ontogenetycznym wytwarzają się nowe połączenia pomiędzy różnymi ośrodkami, dzięki temu pojawiają się nowe odruchy nabyte. Wytworzenie nowego połączenia wymaga pewnych określonych warunków. Muszą zaistnieć różne zmiany w zespołach określonych bodźców. Zmiany zachodzące w tych zespołach bodźców prowadzą do zahamowania lub przekształcenia wcześniej wytworzonych odruchów warunkowych i tworzenie w to miejsce nowych odruchów warunkowych. Odruchy nabyte charakteryzują się dużą zmiennością odpowiedzi na bodźce, w przeciwieństwie do odruchów wrodzonych, gdzie istnieje zawsze taka sama odpowiedź na ten sam bodziec.

Z ośrodków świadomych kory mózgowej i ośrodków podkorowych impulsy przekazywane są do efektorów za pomocą:

1) dróg piramidowych (tj. reakcji świadomych);

2) z ośrodków podkorowych do efektorów tzw. drogami pozapiramidowymi (reakcje podświadome);

Każda nowa czynność wykonywana po raz pierwszy przez organizm to reakcja świadoma, prowadzona drogami piramidowymi. Reakcja przećwiczona i zapamiętana, zwana podświadomą, realizowana jest drogami pozapiramidowymi. Jasno z tego wynika, że każda reakcja podświadoma musiała być najpierw reakcją świadomą. Zarówno reakcja podświadoma, jak i świadoma, są świadomymi dlatego, że ich ośrodki nerwowe znajdują się w mózgowiu. Nie są to odruchy.

Dla odruchów ośrodki znajdują się w rdzeniu kręgowym.

P₁ (fenotyp) E₁ (środowisko)

P₂ E₂

P₃ E₃

P₄ E₄

P_n E_n

czas

0

genotyp

ścieżka życia

Norma reakcji osobnika oferowana przez jeden genotyp

x ₁

0

narodziny

A ₁

A ₂

H

I

II

III

A > K

A = K

A < K

faza stabilna

faza okresu progresywnego

faza inwolucyjna

czas [T_i]

α_i

zakres zmienności genetycznej

A₁

A₂

n_i

n_i = f(V_G)

A₁

A₂

H

n_i

Określone wyposażenie genetyczne

P

Q

p

q

1

2

3

4

5

6

n_i

10

15

20

25

30

A₂

A₁

H

V_G (zmienność gen.)

0

wariancja genetyczna

wariancja środowiskowa

wariancja addytywna

wariancja dominacji

wariancja interakcji

czas [t_i]

0

15 lat

21 lat

moment zerowy (powstaliśmy)

A₁

A₂

H

x₁

x₂

x₃

min

max

x₃

x₂

x₁

x₁

x₂

x₃

α

działanie środowiska

centralny układ nerwowy (podwzgórze)

narząd hormonalny A (przysadka mózgowa)

narząd hormonalny B

komórka, tkanka, układ (pokarmowy, oddechowy), organizm

droga nerwowa

czynniki uwalniające lub hamujące

wszystkie pozostałe narządy wydzielania wewnętrznego oprócz przysadki

I poziom

II poziom

III poziom

efektor

receptor

mięsień

nerw rdzeniowy

Droga eferentna

wejście

wyjście

Synapsa (przetworzenie informacji)

substancja szara

substancja biała

róg tylni

róg przedni

---