MSG wykłady Puślecki, Politologia UAM 2013-2016, Semestr III, Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze - Puślecki, Skrzypczyńska, Inne materiały


MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE - WYKŁAD

prof. zw. dr hab. Z. W. Puślecki

  1. Wykład: Międzynarodowy podział pracy i system gospodarki światowej.

MIĘDZYN. STOS. EKONOMICZNE (MSE) JAKO NAUKA

0x08 graphic
0x08 graphic

TEORIA

POLITYKA

- badanie praw ekonomicznych rządzących procesami zachowań w gospodarce światowej

- określanie metod i środków osiągania celów gospodarczych w drodze współpracy gosp.

Zjawiska objęte MSE jako nauką mogą być rozpatrywane z 2 punktów widzenia:

MSE jako nauka opierają się na takich samych podstawach metodologicznych jak pozostałe dziedziny teorii ekonomii.

0x01 graphic

Gł. przyczyny ukształtowania się i rozwoju MSG jako odrębnej dyscypliny w naukach ekonom. należy się doszukiwać w istnieniu suwerennych niezależnych państw poprzedzielanych granicami polit.

Współczesne MSG to stosunki między krajami o różnych poziomach rozwoju gosp. i różnych perspektywach rozwoju. Konstruktywny rozwój tych stos. staje się obiektywną koniecznością ekonom. Wynika to z wzrostu współzależności gospodarczych między krajami, grupami krajów i kontynentami.

MIĘDZYNARODOWY PODZIAŁ PRACY (MPP)

Jest zjawiskiem hist. i stanowi szczególną formę ewolucji społ. podziału pracy, dokonującego się między podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą w obrębie różnych organizmów państwowych.

Zaistniał on dopiero wtedy, gdy proces społ. podziału pracy w poszczególnych krajach osiągnął poziom, przy którym asortymentowy i ilościowy wzrost produkcji przekroczył chłonność rynków narodowych.

0x01 graphic

Przyczyny powstania MPP

MPP - podejścia:

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE MPP

A) WEWNĘTRZNE

B) ZEWNĘTRZNE

Tradycyjny MPP - XVIII-XIX w. - typy powiązań gospodarczych, jakie się wytworzyły w okresie upowszechniania produkcji maszynowej i prowadzani a do użytku nowoczesnych środków transportu

GOSPODARKA ŚWIATOWA

Jest to system trwałych powiązań ekonom. włączających gospodarki narodowe poszczególnych krajów do procesów produkcji i wymiany o zasięgu globalnym. Zasięg i intensywność tych powiązań ulegają ewolucji wraz z postępem technicznym.

Kształtowanie się GŚ zostało zainicjowane powstaniem na przełomie XV i XVI w. systemu gospodarki europejskiej.

RYNEK ŚWIATOWY

Został ukształtowany w II poł. XIX w., kiedy pojawił się typ powiązań gospodarczych między krajami noszącymi nazwę tradycyjnego MPP.

Po II w. ś. pojawiła się współczesna GŚ - nastąpiły zmiany jakościowe:

REGIONY GŚ wg Międzyn. Funduszu Walutowego

ZMIANY W GŚ

Pytania kontrolne - przykłady

  1. Definicja MPP i czynniki kształtujące MPP

  2. Struktura tradycyjnego MPP i jej skutki

  3. Określenie gospodarka światowej i runku światowego

  1. Wykład: Teoria handlu międzynarodowego i jej ewolucja. Korzyści z wymiany międzynarodowej

Ukształtowanie się teorii wartości międzynarodowych; teoria kosztów komparatywnych

MERKANTYLIZM

ADAM SMITH (szkoła klasyczna)

DAVID RICARDO

JOHN STUART MILL i prawo wzajemnego popytu

Klasyczną teorię korzyści komparatywnych miało stanowić rozważanie 2 zagadnień:

Co należy rozumieć przez korzyści komparatywne?

Państwo

wino - roboczogodziny

sukno - roboczogodziny

wew. stosunek wymiany

Portugalia

80

90

1,125 W = 1 S lub 1 W = 0,89 S

Anglia

120

100

0,833 W = 1 S lub 1 W = 1,2 S

Teorię korzyści komparatywnych można sprowadzić do 2 punktów:

JOHN STUART MILL i teoria wzajemnego popytu

Przesłanki teorii wzajemnego popytu Milla

W ujęciu klasycznym teoria wartości krajowej opiera się na kosztach produkcji towarów. Wartość międzyn. wyznaczać będą nie koszty absolutne, a stosunek między tymi kosztami.

Ewolucja teorii kosztów komparatywnych (egzamin!)

MARSHALL

Ricardo, Mill, a nawet Marshall prowadzili analizę wymiany międzyn. przy założeniu istnienia gospodarki bezpieniężnej.

Na znaczenie czynnika pieniężnego zwrócił uwagę Nogaro, a zwłaszcza Taussig.

W teorii wymiany międzyn. znajduje także zastosowanie koncepcja ogólnej równowagi ekonom.

Przedmiotem analizy staje się mechanizm rynkowy - teoria B. OHLINA

Wymiana towarów rodzi tendencje do wyrównywania się cen czynników wytwarzania w różnych krajach - prawo Heckschnera-Ohlina.

Wymiana jest korzystna, gdyż:

TEORIA OBFITOŚCI ZASOBÓW

TEORIA OGÓLNEJ RÓWNOWAGI EKONOMICZNEJ w zastosowaniu do problemu wymiany międzyn. rozwinęła się współcześnie opierając się na narzędziach wypracowanych w ramach:

Nowoczesna wersja teorii korzyści komparatyw. i wartości międzyn. stanowi pewną syntezę teorii Ohlina, Marshalla oraz Haberlera. Obrony teorii korzyści komparatywnych podjęli się Taussing i Viner, a w ostatnich latach Leontief.

ISTOTA TEORII HANDLU MIĘDZYN.

Podział teorii handlu międzyn. - kryteria przynależności do danej szkoły (egzamin!)

Opracować samodzielnie

Teoria luki technologicznej Posnera

Teoria cyklu życia produktu Vernona

Koncepcja psychozy lęku przed brakiem towarów

Doktryna słusznej ceny

Doktryna merkantylizmu

Adam Smith (1723-90)

Większą część życia spędził w Edynburgu. W wieku 28 lat został profesorem Uniwersytetu w Glasgow. Początkowo zajmował się filozofią (napisał „Teorię uczuć moralnych” (1759) ) za której gałąź uważał także ekonomię. W tę dziedzinę wkroczył zadając sobie pytanie o skutki ludzkiej chciwości i o to , jak partykularny interes może się przyczynić do budowania wspólnego dobra. Jego najbardziej znane dzieło to „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” (1776) to w gruncie rzeczy bardzo obszerny esej na ten temat.

  1. Wykład: Ceny w handlu międzynarodowym (popyt, podaż, terms of trade).

CENA ŚWIATOWA - wyrażona w pieniądzu światowym wartość towarów uczestniczących w wymianie międzynarodowej (­warunek konieczny)

KSZTAŁTOWANIE SIĘ CEN ŚWIATOWYCH

Czynniki określające relacje podaży, popytu i cen na rynków światowym (elastyczność popytu i podaży - Marshall)

0x08 graphic

D = (f) P [popyt to malejąca funkcja ceny]

S = (f) P [podaż to rosnąca funkcja ceny]

Zależność między D, S i P - rozmiary

popytu zmieniają się w kierunku

odwrotnym niż cena, a podaży w tym

samym kierunku, co cena:

0x08 graphic
P = f (-1) D

P = pi (-1) S

[cena jest funkcją popytu przy danej podaży i

funkcją podaży przy danym popycie]

Cena w górę  popyt w górę, podaż stała

Cena w górę  podaż w górę, popyt stały

CZYNNIKI OKREŚLAJĄCE ZMIANY CEN NA RYNKU ŚWIATOWYM - TEORIA CEN

Elastyczność popytu w stosunku do zmiany cen

0x01 graphic

e d - współczynnik elastyczności cenowej popytu

D - popyt

P - cena

e d > 1  elastyczność wysoka

e d <1  elastyczność niska

e d = 1  elastyczność proporcjonalna

Elastyczność podaży w stosunku do zmiany cen

0x01 graphic

e s - współczynnik elastyczności cenowej podaży

S - podaż

P - cena

e S > 1  elastyczność wysoka

e S < 1  elastyczność niska

e S = 1  elastyczność proporcjonalna

Popyt może się zmieniać w zależności od zmian jego ceny, ale także w zależności od zmian ceny dóbr substytucyjnych. W związku z tym obok prostej elastyczności popytu operuje się pojęciem elastyczności substytucyjnej, która określa procent zmiany popytu na towar a w związku z tym z relatywną zmianą ceny towaru b.

0x01 graphic

e ds - współczynnik elastyczności substytucjonalnej

Da - popyt na towar b

Pb - cena substytucyjnego towaru b

Efektywna podaż towarów oferowanych na eksport i efektywny popyt na towary importowe decydują o zmianach poziomu i struktur cen światowych. O rozmiarach podaży towarów eksportowych i w skali światowej decydują czynniki strukturalne. Na zmiany struktury podaży, ale w stosunkowo długim okresie, wpływają tempo i kierunki zmian postępu technicznego. W kształtującej się podaży istotną rolę odgrywają…

Zmiany popytu określane są podobnie przez czynniki o char. strukturalnym: warunki społ.-gosp. kraju podział PKB i strukturę konsumpcji. Dla zmian rozmiarów popytu istotne znaczenie ma także postęp techniczny. O rozmiarach popytu decyduje tez rządowa polit. handlowa.

Czynniki określające rozmiary i zmiany podaży, popytu i cen towarów surowcowo-rolnych na rynku światowym

Popyt na towary rolnicze pochodzi ze strony wysoko rozwiniętych państw przemysłowych. Przy analizie popytu na artykuły rolne należy wyróżnić:

Kraje słabiej rozwinięte to raczej producenci tych artykułów (to im się bardziej opłaca niż import, który korzystny jest dla państw wysoko rozwiniętych).

Popyt na surowce dla przemysłu określany jest przez tempo wzrostu produkcji przemysłowej w krajach przemysłowych i zależy w dużym stopniu od wahań koniunkturalnych. Stosunkowo sztywna podaż surowców na rynku światowym przy elastycznym popycie na surowce i dużych jego wahaniach w krótkich okresach powoduje, że ceny surowców na rynku światowym podlegają częstym i dużym wahaniom. W szczególności szybki jest spadek cen surowców, a ich wzrost powolny. Wzrost cen powoduje wzrost podaży, co z kolei może prowadzić do zachwiania równowagi i powstania nadwyżki podaży. Powodować do może tendencję spadkową cen surowców. Mogą pojawić się surowce syntetyczne, co również spowoduje spadek cen.

Popyt na środki żywnościowe określany jest przez rozmiary dochodu i konsumpcji na jednego mieszkańca i zmienia się wraz ze zmianami dochodu i tempem przyrostu ludności. W krajach wysoko rozwiniętych popyt na środki żywności jest mało elastyczny w stosunku do zmian dochodu, a ponieważ tempo wzrostu ludzi w tych krajach jest dość powolne, rozmiary popytu na żywność rosną w tych krajach stosunkowo wolno.

Czynniki określające zmiany podaży, popytu i cen towarów przemysłowych na rynku światowym

TERMS OF TRADE - warunki wymiany

Często relacje cen towarów uczestniczących w wymianie międzyn. oraz relację cen eksportowo-importowych poszczególnych krajów określa się bliżej jako tzw. nominalne lub cenowe terms of trade (najczęściej obliczane w polityce, bo trudno jest mierzyć inne rodzaje)

Cenowe terms of trade wyrażają stosunek indeksów cen eksportowych do indeksów cen importowych.

0x01 graphic

P ex1 - ceny eksportowe okresu badanego

P ex0 - ceny eksportowe okresu podstawowego

P im1 - ceny importowe okresu badanego

P im0 - ceny importowe okresu podstawowego

T > 1  ceny eksportowe są wyższe od importowych, terms of trade dla danego kraju są korzystne (kraj uzyska dodatni bilans handlowy w handlu międzyn.)

T < 1  ceny importowe są wyższe od eksportowych, ujemny bilans handlowy

Przykład:

Ceny eksportowe i importowe w danym roku, oznaczonym przez 100 (1990), w 1994 indeks dla cen eksportowych w kraju x wzrósł do 339, natomiast dla cen importowych do 385

0x01 graphic

Zmiana stosunku wyrazi się wielkością 0,88. Oznacza to, że ceny dóbr importowanych wzrosły bardziej niż ceny eksportowe. Terms of trade uległy więc pogorszeniu o 12 %.

Obok tego występują tzw. towarowe (realne) terms of trade, które oznaczają, w jakich proporcjach ilościowych poszczególne towary uczestniczące w handlu międzyn wymieniane są wzajemnie na siebie, to jest ile ilościowo trzeba wywieźć surowców, by zakupić określoną ilość towarów przemysłowych - barterowe terms of trade.

Towarowe - relacja cen 1 lub kilku grup towarów do pozostałych grup (np. ceny artykułów spożywczych do przemysłowych)

Czynnikowe terms of trade - Ohlin - zmiany relacji czynników produkcji zawartych w towarach eksportowanych do zmian czynników w towarach importowanych

W krótkich okresach zmiany cen towarów przemysłowych do cen towarów surowcowo-rolnych następują m. in. pod wpływem wahań koniunkturalnych. Pogorszenie się relacji cen towarów surowcowo-rolnych do przemysłowych nazywa się rozwarciem nożyc cen towarów przemysłowych i surowcowo-rolnych, na niekorzyść tych ostatnich.

Długofalowe zmiany w strukturze konsumpcji w krajach wysoko rozwiniętych, a w szczególności przesuwanie się jej na trwałe przemysłowe dobra konsumpcyjne i na usługi, powoduje relatywny w stosunku do wzrostu dochodu spadek popytu na środki żywności. Można mówić o długofalowej tendencji do pogarszania się relacji cen towarów surowcowo-rolnych do towarów przemysłowych.

  1. Wykład - Międzynarodowy przepływy czynników produkcji (przedsiębiorstwa międzynarodowe, międzynarodowy obrót kapitału, transfer technologii, międzynarodowy przepływ siły roboczej).

PRZEDSIĘBIORSTWO MIĘDZYNARODOWE

Elementy w teorii przedsiębiorstw międzynarodowych

Przedsiębiorstwa międzynarodowe przyczyniają się do przemieszczania produkcji pracochłonnej z krajów przemysłowych do krajów zasobnych w pracę lub przepływu kapitału z krajów zasobnych w kapitał do krajów, gdzie czynnik ten jest rzadki.

MIĘDZYNARODOWY OBRÓT KAPITAŁU

Międzynarodowy rynek kapitałowy - rynek, na którym przedstawiciele różnych krajów wymieniają swoje aktywa.

Główni uczestnicy:

Kategorie transakcji na rynku kapitałowym:

MIĘDZYNARODOWY TRANSFER TECHNOLOGII - Udostępnienie własnej technologii na zasadach odpłatności pozwala określić warunki i granice jej rozpowszechniania. Wielkie koncerny często wymieniają między sobą określone technologie. Zmniejsza to koszty ich rozwijania i uruchamiania produkcji opartej na tych technologiach.

Ujęcie szczersze - ogólna wiedza techniczna dotycząca danej dziedziny techniki

Ujęcie węższe - konkretna wiedza techniczna tj. umiejętność jej zastosowania

Kanały transferu technologii:

Innowacje

S. Kuznets - innowacja może być zdefiniowana jako zastosowanie nowej metody dla uzyskania użytecznego celu.

H.G. Burnett - innowacja to wszelka myśl, zachowanie się lub rzecz jakościowo różna od istniejących dotychczas.

E.M. Rogers - innowacja to wszystko, co jest odbierane jako nowe niezależnie od obiektywnej nowości danej idei czy rzeczy.

Innowacje: w znaczeniu rzeczowym lub w znaczeniu czynnościowym

Cechy współczesnych procesów innowacyjnych:

Rewolucja naukowo-techniczna - proces, który charakteryzuje jakościowe zmiany zachodzące w nauce i technice, w ich wzajemnych związkach oraz przekształceniach stosunków ekonomicznych prowadzących do radykalnych przeobrażeń w strukturze i dynamice sił wytwórczych.

Postęp naukowo- techniczny

Wdrażane postępu naukowo- technicznego:

  1. Wykład - Międzynarodowe stosunki finansowe i współczesny międzynarodowy system walutowy.

PIENIĄDZ ŚWIATOWY I MECHANIZM ROZLICZEŃ MIĘDZYNARODOWYCH

Waluty międzynarodowe - wszystkie rodzaje pieniądza powszechnie i w długim okresie używane we wzajemnych rozliczeniach przez kraje trzecie, z których żaden nie jest emitentem.

Funkcje pieniądza

Klasyfikacja walut międzynarodowych

Waluta światowa - pieniądz międzynarodowy o zasięgu światowym

Pieniądz światowy - jest pieniądzem mogącym służyć do regulowania sald bilansów płatniczych

Pieniądz narodowy będący walutą międzynarodową o zasięgu regionalnym nosi nazwę waluty regionalnej

Pieniądz międzynarodowy będący walutą międzyn. o zasięgu regionalnym jest nazywany pieniądzem regionalnym

MIĘDZYNARODOWE SYSTEMY WALUTOWE

SYSTEM WALUTOWY - zespół zasad, procedur, instrumentów i instrukcji niezbędnych do wykonywania płatności międzynarodowych. Istnienie sprawnego systemu rozliczeń międzynarodowych jest ważnym czynnikiem intensyfikującym międzynarodową wymianę dóbr i usług, ułatwia też międzynarodowy przepływ kapitału i zmniejsza związane z nim ryzyko.

Aby system był sprawny, musi…:

SWZ

BW

zapewnić gospodarce światowej dostateczną podaż pieniądza pełniącego wszystkie swoje funkcje w skali międzynarodowej

+

-

ułatwiać przywracanie czasowo zachwianej równowagi bilansu płatniczego (automatycznie lub za pomocą systemu zachęt)

+

dawać poszczególnym krajom swobodę w dziedzinie doboru środków stosowanych do przywracania równowagi zewnętrznej

-

-

być elementem stabilizującym stosunki gospodarcze między państwami (zapewnianie niewielkich oraz płynnych zmian kursów)

+

+

Rodzaje:

System waluty złotej (1880-1914):

Systemy stanowiące modyfikację klasycznego złotego standardu:

Prace nad stworzeniem nowego systemu walutowego - dwie koncepcje:

SYSTEM Z BRETTON WOODS

W dniach 1-22 VII 1944 w BRETTON WOODS (USA) odbyła się konferencja międzynarodowa z udziałem ponad 40 krajów, w tym Polski. Zwyciężyła na niej koncepcja White'a.

Podstawę systemu z Bretton Woods stanowiły dwie zasady:

Kształtowaniem kursów bieżących rządziły następujące zasady:

Dwa rodzaje pieniądza pełniły rolę walut rezerwowych (pieniądza światowego): złoto i dolar USA. Dolar USA pełnił funkcję waluty kluczowej systemu jako jedyna waluta wymienialna na złoto wg parytetu.

Przyczyny rozpadu systemu z Bretton Woods:

Ogólną przyczyną rozpadu systemu z Bretton Woods były tkwiące w nim cechy prowadzące do zachwiania międzynarodowej równowagi płatniczej:

Stałość kursów, oprócz niewątpliwych zalet, wykazywała wiele niedogodności na szczeblu makroekonomicznym.

W konsekwencji utrzymywanie stałego kursu walutowego w dłuższym czasie prowadziło do powstania bądź strukturalnych nadwyżek płatniczych, bądź strukturalnych deficytów płatniczych.

Wymienialność walut połączona z rozwiniętymi międzynarodowymi rynkami walutowymi i pieniężnymi spowodowała zwiększenie międzynarodowej mobilności pieniądza

W konsekwencji stan rezerw walutowych poszczególnych krajów w coraz większym stopniu był uzależniony od spekulacyjnych ruchów kapitałów krótkoterminowych

Bezpośrednim następstwem rozpadu systemu z Bretton Woods było przede wszystkim odejście od kursów stałych i wprowadzenie przez większość krajów ograniczonych kursów płynnych

WSPÓŁCZESNY SYSTEM WALUTOWY

W 1972 powstał w ramach MFW tzw. Komitet Dwudziestu (K-20)

1974 - Tymczasowy Komitet Rady Gubernatorów ds. Międzynarodowego Systemu Walutowego:

7-8 I 1976 w Kingston (Jamajka) zostały przyjęte podstawowe uzgodnienia. Ich formalizacji dokonała Rada Gubernatorów MFW 30 IV 1976 w Kingston (Jamajka) - przez wniesienie drugiej poprawki do umowy o MFW, weszła ona w życie 1 IV 1978 .

W dniu 29 IV 1977 MFW przyjął szczególne zasady udzielania członkom pomocy w wyborze kursu walutowego, które zastąpiły kierunki administrowania kursami płynnymi. Przyjęto w nich, że:

Jednym z następstw przyjęcia przez MFW wymienionych zasad było wykształcenie się i stosowanie przez poszczególne kraje jednego z trzech podstawowych systemów kursowych:

Następstwem porządku walutowego uzgodnionego w Kingston była zmiana roli poszczególnych walut. Praktycznie doprowadzono do wyeliminowania złota jako pieniądza światowego oraz podstawowego składnika rezerw walutowych. W funkcji pieniądza światowego zastąpił je dolar USA.

Specjalne Prawa Ciągnienia (SDR) - są pieniądzem międzynarodowym kreowanym przez MFW w celu udostępnienia go krajom członkowskim mającym deficyt bilansów płatniczych, aby mogły go użyć w charakterze waluty rezerwowej na dokonanie transakcji wyrównawczych.

Cechy SDR korzystne dla krajów odczuwających trudności płatnicze:

Przykładowe pytania kontrolne:

  1. Międzynarodowy system walutowy

  2. Funkcje pieniądza międzynarodowego

  3. Różnice pomiędzy systemem walutowym z Bretton Woods a współczesnym międzynarodowym systemem walutowym

  4. Rodzaje kursów walutowych we współczesnym międzynarodowym systemie walutowym

  5. Pojęcie punktów złota i punktów dewiz

  1. Wykład - Wzrost gospodarczy i ewolucja handlu międzynarodowego Integracja gospodarcza w Europie i na świecie.

UNIA EUROPEJSKA

EKONOMICZNE I POLITYCZNE PRZYCZYNY POWSTANIA ORAZ CELE DZIAŁANIA WE

Ekonomiczne: spodziewane zwiększenie rynków zbytu , lepsze wykorzystanie czynników produkcji wszystkich krajów członkowskich i wzrost wydajności, korzyści skali produkcji, obniżenie kosztów produkcji i wzrost jej efektywności, obniżenie cen produktów dzięki zniesieniu ceł i innych barier handlowych oraz zaostrzeniu konkurencji między producentami, wymogi postępu technicznego.

Pozaekonomiczne: świadomość własnej słabości w zniszczonych wojną krajach Europy Zachodniej i chęć wzmocnienia pozycji ekonomicznej wobec dwóch supermocarstw, tj. USA i Związku Radzieckiego, francuska idea włączenia Niemiec do pokojowej współpracy, tak by wojna między Francją a Niemcami była „nie tylko nie do pomyślenia, ale także stałaby się materialnie niemożliwa”, chęć wzmocnienia potencjału ekonomicznego i obronnego Europy Zachodniej w konfrontacji z ZSRR i innymi krajami obozu socjalistycznego

Efekt domina - gdy państwa w grupie zaczynają się integrować, państwa trzecie dołączają siłą rozpędu (= przyczyna rozszerzania UE)

OD EWG DO UE

Integracja rozpoczęła się w sektorze węgla i stali w ramach Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Później została rozszerzona na inne sektory w ramach dwóch innych wspólnot, tj. EWG i Euratomu.

Traktat paryski ustanawiający EWWiS wszedł w życie w połowie 1952 roku i obowiązywał przez 50 lat - do 3 VII 2002. Celem EWWiS było stworzenie wspólnego rynku produktów przemysłu węglowego i stalowego i w ten sposób zawiązanie współpracy pokojowej między Francją i Niemcami oraz innymi zainteresowanymi krajami. W skład EWWiS weszło 6 państw: Francja, Niemcy, Belgia, Holandia, Luksemburg, Włochy.

1 I 1958 wchodzi w życie Traktat Rzymski powołujący Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG), obejmującą ww. 6 państw oraz traktat powołujący Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom), obejmującą te kraje.

Traktat o Unii Europejskiej (Traktat z Maastricht), obowiązuje od 1 XI 1993.

Co przewidywał Traktat z Maastricht?

  1. REALIZACJA UNII MONETARNEJ; etapy:

  1. ZAPOCZĄTKOWANIE WPZiB; ROZSZERZENIE KOMPETENCJI WSPÓLNOTY

UE OPIERA SIĘ NA 3 FILARACH:

ROZSZERZANIE UE

Unia Europejska rozrasta się wraz z każdym rozszerzeniem.

ORGANY WSPÓLNOT EUROPEJSKICH I ZASADY ICH FUNKCJONOWANIA

UE ma organy (instytucje), które nadzorują realizację traktatów założycielskich, w tym przestrzeganie przez państwa członkowskie przyjętych ustaleń oraz prowadzą wspólną politykę w uzgodnionych dziedzinach.

Rada UE - Do 1993 zwana Radą Ministrów. Składa się z przedstawicieli rządów państw członkowskich w randze ministrów (na posiedzeniach zmienia się jej skład członkowski zależnie od dyskutowanych spraw). Jest głównym organem decyzyjnym i legislacyjnym. Podejmuje decyzje w takich sprawach jak poziom interwencyjnych cen artykułów rolnych, zmiany poziomu cen importowych itp. Uchwala też akty prawne (dyrektywy i rozporządzenia) - na wniosek KE. Decyzje są podejmowane w drodze głosowania przy czym poszczególne kraje mają różną ilość głosów do dyspozycji w proporcji do swego potencjału gospodarczego i ludnościowego. W niektórych sprawach decyzje wymagają głosowania jednomyślnego (np. w sprawie przyjmowania nowych członków zmiany stawek podatkowych), a w innych - większościowego (większość kwestii dotyczących funkcjonowania rynku wewnętrznego).

Komisja Europejska - Składa się z 25 niezależnych urzędników, którzy są delegowani przez państwa członkowskie. Ma uprawnienia kontrolne, inicjatywy legislacyjnej oraz wykonawcze. KE sprawuje nadzór nad realizacją traktatów, administruje też środkami finansowymi (budżetem). Ma wyłączne prawo inicjatywy legislacyjnej (z wyjątkiem polityki zagranicznej, wymiaru sprawiedliwości oraz spraw wewnętrznych), tzn. tylko ona ma prawo zgłaszania propozycji nowych aktów prawnych (akty te są uchwalane przez Radę UE, przy małym udziale, zazwyczaj opiniodawczym PE). Zadaniem KE jest też przygotowywanie propozycji strategicznych działań UE.

Rada Europejska - To spotkania szefów państw i rządów krajów członkowskich WE oraz przewodniczącego KE. Odbywają się one przynajmniej 2 razy do roku, na zakończenie przewodnictwa w Radzie (półrocznego) kolejnego kraju członkowskiego UE. Rada Europejska określa stanowisko państw w kluczowych sprawach dla rozwoju integracji i stosunków z partnerami zewnętrznymi. Podejmuje też niekiedy decyzje w kwestiach spornych.

Parlament Europejski

O 1979 roku jest wybierany w wyborach bezpośrednich. Liczy 785 posłów, którzy zasiadają według przynależności klubowej, a nie kraju pochodzenia. Ma on ograniczone uprawnienia w porównaniu z parlamentami narodowymi. Najczęściej współdecyduje w uchwalaniu aktów prawnych wraz z R UE; niekiedy jedynie opiniuje projekty nowego prawa. Ma jednak prawo odrzucić budżet (którego propozycję przedkłada KE) oraz odwołać KE.

Trybunał Sprawiedliwości

Jeden z organów głównych UE pełniący funkcję sądu międzynarodowego, konstytucyjnego i administracyjnego. Powstał na mocy umowy o wspólnych instytucjach z 25 III 1957. W jego skład wchodzi 27 sędziów mianowanych przez każde państwo członkowskie oraz 5-8 rzeczników generalnych wybieranyc na sześcioletnią kadencję na zasadzie rotacji. Orzeczenia TS mają charakter ostateczny. Siedzibą TS jest Luksemburg. TS:

OD UNII CELNEJ PRZEZ WSPÓLNY RYNEK DO UNII GOSPODARCZEJ I WALUTOWEJ

Historycznie najpierw utworzono unię celną (1 VII 1968), tj. zniesiono bariery handlowe w przepływie towarów w ramach ugrupowania i wprowadzono wspólną taryfę celną wobec towarów importowanych z krajów trzecich (spoza ugrupowania). Logicznym następstwem było ustanowienie wspólnej polityki handlowej, tj. jednolitych dla całego ugrupowania zasad importu oraz instrumentów ochrony rynku przed zagraniczną konkurencją (jednolite cła importowe, przepisy antydumpingowe, procedury celne itp.), a także zawieranie międzynarodowych umów handlowych na szczeblu Wspólnotowym.

2. ważnym krokiem w kierunku stworzenia warunków bliższej współpracy ekonomicznej było utworzenie wspólnego rynku, tj. zniesienie barier dla przepływu kapitału, siły roboczej oraz świadczenia usług i ustan. zharmonizowanej polityki w tych dziedzinach całego ugrupowania (1985-1992). Efektem było utworzenie jednolitego rynku.

W ramach jednolitego rynku:

Kolejnym etapem pogłębiania integracji było wprowadzenie unii walutowej i ekonomicznej (1 I 1999). Jej elementem jest wspólna waluta EURO, która w roku 2002 zastąpiła 12 walut narodowych. Kompetencje w zakresie polityki kursowej i pieniężnej (regulowanie kursu walutowego i stopy procentowej) są w gestii Europejskiego Banku Centralnego.

GŁÓWNE WSPÓLNE POLITYKI UE

Znoszenie barier w różnych dziedzinach współpracy towarzyszyło wprowadzanie wspólnej polityki dla wszystkich krajów ugrupowania. Całkowicie wspólna polityka, tj. prowadzona przez instytucje UE w wyniku zrzeczenia się kompetencji państw członkowskich, jest realizowana w sferze rolnictwa (wspólna polityka rolna - obejmuje ona jednolite dla Unii zasady regulowania i wspierania poziomu cen artykułów rolnych, jednolite zasady ochrony przed importem, wspierania eksportu w postaci subsydiów eksportowych oraz finansowania bezpośredniego wsparcia dochodów rolników), w sferze handlu zagranicznego (negocjowanie umów handlowych z partnerami, redukcje ceł importowych, postępowania antydumpingowe, preferencje dla krajów rozwijających się itp.), w dziedzinie transportu (zniesienie utrudnień w świadczeniu usług transportowych na rynkach krajów partnerów, jednolite wymogi dotyczące np. bezpieczeństwa przewozów pasażerskich i towarowych itd.) i od stycznia 1999 roku w sferze polityki pieniężno - walutowej. W wielu innych dziedzinach prowadzona jest wspólna polityka obok narodowej (np. w sferze ochrony środowiska, badań naukowych, socjalnej, edukacji itd.).

ISTOTA UE I OSIĄGNIĘTY W JEJ RAMACH STOPIEŃ INTEGRACJI

UE jest najbardziej zaawansowaną formą integracji gospodarczej i politycznej na świecie.

SZANSE I KORZYŚCI ORAZ ZAGROŻENIA I KOSZTY, KTÓRE WYNIKAJĄ Z CZŁONKOSTWA POLSKI W UE

UGRUPOWANIA INTEGRACYJNE NA ŚWIECIE

UGRUPOWANIA INTEGRACYJNE NA KONTYNENCIE AMERYKAŃSKIM

CUSFTA - NAFTA

NAFTA - Północnoamerykańskie Porozumienie o Wolnym Handlu

Porozumienie NAFTA zostało podpisane przez prezydentów USA i Meksyku oraz premiera Kanady w XII 1992.

Zgodnie z planem porozumienie weszło w życie 1 I 1994.

Cele NAFTA:

Mercosur - Wspólny Rynek Południa (Mercado Comun del Sur” - Wspólny Rynek Południa, nazywany też często Mercosul z port. „Mercado Comum do Sul)

Powołanie Mercosur: 1991 Traktat z Asuncion, podpisany przez: Brazylię, Argentynę, Paragwaj i Urugwaj

Członkowie:


Cele Mercosur :

FTAA - Strefa Wolnego Handlu Obu Ameryk (Free Trade Area of the Americas)

FTAA porozumienie między państwami Zachodniej Półkuli (z wyjątkiem Kuby) o zniesieniu lub redukcji barier celnych. Sama idea połączenia gospodarek amerykańskich w jedną strefę wolnego handlu pojawiła się podczas Szczytu Ameryk, który odbył się w dniach 9-11 XII 1994 w Miami na Florydzie. Podczas tego spotkania ówczesny prezydent USA Bill Clinton zaprosił szefów 34 państw na konferencję w celu uzgodnienia zasad utworzenia do I 2005 Amerykańskiej Strefy Wolnego Handlu. Ustalono na niej zasady prac komisji, do której wyznaczono odpowiednich ministrów. W VI 1995 rozpoczęła się praktyczna realizacja utworzenia FTAA. Wzorem dla FTAA było wcześniej powstałe porozumienie NAFTA, obejmujące USA, Meksyk i Kanadę.

Strefę Wolnego Handlu Ameryk tworzyć będą 34 państwa: Antigua i Barbuda, Argentyna, Wyspy Bahama, Barbados, Belize, Boliwia, Brazylia, Kanada, Chile, Kolumbia, Panama, Kostaryka, Dominika, Dominikana, Ekwador, Salwador, Grenada, Gwatemala, Gujana, Haiti, Honduras, Jamajka, Meksyk, Nikaragua, Paragwaj, Peru, Saint Kitts i Nevis, Saint Lucia, Saint Vincent i Grenadyny, Surinam, Trynidad i Tobago, USA, Urugwaj, Wenezuela

Kolejne spotkania odbyły się:

ACM - Grupa Andyjska, Andyjski Wspólny Rynek

Cele Grupy Andyjskiej

Państwa mogą bez przeszkód zawierać układy z innymi latynoamerykańskimi krajami i włączać ich w struktury integracyjne, np. Mercosur czy Grupa Trzech. Zastosowanie zerowej taryfy importowej wobec USA ma ułatwić przyszłe połączenie z NAFTA. Pakt współpracuje także w wymiarze ponadregionalnym - w 1993 umowa z Unią Europejską.

MCCA / CACM - Wspólny Rynek Ameryki Środkowej (Mercado Comun Centroamericano, Central American Common Market)

Kraje zawierające porozumienie (1960):


Porozumienie zostało zawarte z mocy Układu Ogólnego Integracji Gospodarek Ameryki Środkowej.

Cele CACM:

Siedziba CACM: w San Salvador.

CARICOM - Wspólnota Karaibska (Caribbean Community)

CARICOM powstała na mocy paktu z 4 VII 1973. podpisanego przez cztery państwa:

Pakt wszedł w życie 1 VIII 1973. Integralną część CARICOM stanowi Karaibskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu.

Obecnie CARICOM liczy 20 członków, w tym 5 z nich nie posiada pełnego statusu członkowskiego:


Cele CARICOM

LAIA / ALADI - Latynoamerykańskie Stowarzyszenie Integracyjne (Latin American Integration Association)

ALADI powstała na mocy traktatu z Montevideo z 12 VIII 1980 a działalność rozpoczęła od 1 I 1982. Zastąpiła Latynoamerykańskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (LAFTA), założone w 1960.

Członkowie:


Cele ALADI

Zasady którymi się kieruje:

ASEAN - Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (Association of South East Asian Nations)

Stowarzyszenie założone 8 VIII 1967 w Bangkoku. Jej siedzibą jest Dżakarta.

Deklaracja z Bangkoku: „Stowarzyszenie reprezentuje zjednoczoną wolę narodów w związanie się przyjaźnią i współpracą przez wspólny wysiłek i poświęcenie zapewnia ludziom i potomności szczęście pokoju, wolności i dobrodziejstwa.”

Kraje członkowskie ASEAN

Cele ASEAN:

27 XI 2004 w stolicy Laosu podpisano układ Chin i ASEAN o powstaniu strefy wolnego handlu do 2020. Strefa ma powstać na obszarze zamieszkałym przez 2 mld mieszkańców, wartość gospodarki ASEAN ocenia się na 1 trylion USD, chińskiej na 1,4 tryliona USD. Pierwszym krokiem będzie zniesienie ceł co stanie się do 2010.

Na pierwszej konferencji ASEAN 24 II 1976 został podpisany Traktat o wzajemnych stosunkach i współpracy (The Treaty of Amity and Cooperation, TAC) w Połud. Azji.

Siłą tej organizacji jest postępujący dynamicznie od przełomu l. 80. i 90. rozwój gospodarczy („azjatyckie tygrysy”), atrakcyjny rynek, liczący ponad 180 mln ludności i tania siła robocza.

Współuczestniczy w konsolidacji działań w całym regionie Pacyfiku, wchodząc w skład APEC.

APEC - Współpraca Gospodarcza Azji i Pacyfiku (Asia-Pacific Economic Cooperation)

Luźny układ integracyjny dotyczący współpracy gospodarczej krajów Azji i obrzeży Pacyfiku, powołany w 1989 w Canberrze podczas nieformalnego spotkania 6 państw członkowskich ASEAN i Australii, Nowej Zelandii, Kanady, USA, Japonii i Korei Południowej.

Kraje-założyciele APEC:


Pozostałe kraje członkowskie

Cele APEC:

Sekretariat APEC: Singapur

Szczyty APEC:


Szczyt w Bogorze (Indonezja) 1994

CEL - stworzenie wolnego i otwartego handlu oraz regionalnych inwestycji do 2010 dla gospodarek rozwiniętych i do 2020. dla gospodarek rozwijających się.

Szczyt w Osace 1995

Przywódcy państw członkowskich przyjęli tzw. „Terminarz działania”.

Wyodrębniono trzy filary działalności:

SPARTECA - Regionalne porozumienia o Handlu i Współpracy Gospodarczej Między Krajami Południowego Pacyfiku (South Pacific Regional Trade and Economic Cooperation Agreement)

Porozumienie zawarte 14 VII 1980 w Tarawie stolicy Kiribati. Jest przykładem integracji między krajami rozwiniętymi o rozwijającymi się zwanymi mikropaństwami. Zaczęło obowiązywać od 1 I 1981 (w Australii od 30 VII 1982).

Członkowie SPARTECA

W skład porozumienia SPARTECA wchodzą dwa wysoko rozwinięte kraje, czyli Australia i Nowa Zelandia, oraz czternaście słabo rozwiniętych mikropaństw południowego Pacyfiku:


Cele SPARTECA:

Przeszkody w stosunkach handlowych

Bariery handlowe: Australia i Nowa Zelandia zastrzegły sobie, aby wartość wyrobów eksportowanych i importowanych w co najmniej 50% pochodziła z 1 lub kilku mikropaństw.

Słabość gospodarki mikropaństw:

EFTA - Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (European Free Trade Association)

Organizacja międzynarodowa, gospodarcza powstała 3 V 1960 na mocy konwencji sztokholmskiej mającej na celu utworzenie strefy wolnego handlu między państwami członkowskimi.

Pierwotnymi członkami EFTA były: Austria, Dania, Norwegia, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja i Wielka Brytania.

Siedziba Sekretariatu EFTA mieści się w szwajcarskiej Genewie.

Cele krajów tworzących EFTA:

W miarę wstępowania do Wspólnot, poszczególni członkowie stowarzyszenia opuszczali jego szeregi (Wielka Brytania i Dania, Portugalia, Austria, Finlandia i Szwecja), wskutek czego traciło no coraz bardziej na realnym znaczeniu w gospodarce europejskiej. Obecnie jego członkami są: Islandia, Liechtenstein, Norwegia i Szwajcaria.

CEFTA - Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu (Central European Free Trade Agreement)

CEFTA powstała na podstawie porozumienia podpisanego 21 XII 1992 w Krakowie. Sygnatariuszami porozumienia były pierwotnie cztery kraje: Czechy, Słowacja, Polska i Węgry.

Kraje należące do CEFTA:


Obecnie:


Cele CEFTA:

  1. Wykład - Wzrost i rozwój gospodarczy krajów rozwijających się.

Dwie strony zależności ekonomicznej krajów rozwijających się:

Warunki wstępne wzrostu i rozwoju gospodarczego:

WZROST =//= ROZWÓJ GOSPODARCZY

wzrost  rozszerzanie się zdolności danego kraju do produkcji towarów i usług niezbędnych dla konsumenta

rozwój  strukturalne oraz inne zmiany towarzyszące wzrostowi gospodarczemu, obejmuje on, ale i wykracza poza doskonalenie umiejętności i techniki, a więc poza czynniki pobudzające wzrost gospodarczy

WARUNKI WSTĘPNE WZROSTU I ROZWOJU GOSPODARCZEGO:

Cechy charakterystyczne krajów rozwijających się:

PRZESZKODY ROZWOU GOSPODARCZEGO

SPOSOBY PRZEZWYCIĘŻANIA NIEDOROZWOJU GOSPODARCZEGO:

Jeżeli pomoc wykorzystywana jest na konsumpcję, a nie na inwestycje, wtedy przyniesie ona niewiele trwałych korzyści ekonomicznych.

Wiele teorii próbuje wyjaśnić co jest przyczyną rozwoju gospodarczego oraz jak on się dokonuje. Poniższe teorie są szczególnie istotne w tym zakresie:

  1. KLASYCZNA

  2. ROSTOWA - zakłada, iż wszystkie gospodarki przechodzą przez pięc stadiów rozwojowych.

Klucz do rozwoju może polegać na prawidłowej kombinacji polityki rządu i inicjatywy prywatnej.

PRZYKŁADOWE PYTANIA KONTROLNE:

1)Dwie strony zacofania gospodarczego krajów rozwijających się.

2)Różnice pomiędzy wzrostem, a rozwojem gospodarczym.

3)Przeszkody rozwoju gospodarczego.

4)Sposoby przezwyciężania zacofania gospodarczego.

5)Trzy drogi pokonywania niedorozwoju gospodarczego.

  1. Wykład - Zagraniczna i międzynarodowa polityka handlowa

POLITYKA HANDLOWA A ZAGRANICZNA POLITYKA EKONOMICZNA

ZAGRANICZNA POLITYKA EKONOMICZNA to świadome oddziaływanie państwa na stosunki gospodarcze z zagranicą. Sprowadzające się do:

POLIYKA HANDLOWA (pojęcie starsze od zagranicznej polityki ekonomicznej) - 2 znaczenia:

CELE ZAGRANICZNEJ POLITYKI EKONOMICZNEJ :

Poszczególne cele zagranicznej polityki ekonomicznej mogą być ze sobą niekiedy zgodne, ale mogą być tez sprzeczne. W przypadku więc, gdy niektóre cele zagranicznej polityki ekonomicznej są ze sobą sprzeczne wybór jednego z nich zmusza do poświęcenia innych celów.

NARZĘDZIA ZAGRANICZNEJ POLITYKI EKONOMICZNEJ:

POLITYKA AUTONOMICZNA A POLITYKA UMOWNA

ZAGRANICZNĄ POLITYKĘ EKONOMICZNĄ DZIELIMY NA:

POLITYKA UMOWNA - jest często reakcją autonomiczną, jej jakby rezultatem. np. dany kraj utrudnia dostęp do swojego rynku to inne kraje mogą być zainteresowane zawarciem odpowiednich umów poprawiających warunki tego dostępu. Z drugiej strony polityka umowna w sposób zasadniczy wpływa na politykę autonomiczną, m.in. bo:

POLITYKA WOLNEGO HANDLU A POLITYKA PROTEKCJONIZMU

Polityka wolnego handlu w swej czystej postaci oznacza, że państwo powstrzymuje się od bezpośredniego oddziaływania na obroty gospodarcze zagranicą. Nie są stosowane żadne cła, ograniczenia ilościowe, dewizowe czy tez subwencje eksportowe. Oddziaływanie na obroty gospodarcze z zagranicą sprowadza się jedynie do prowadzenia polityki umownej. (jej celem jest zapewnienie maksymalnej swobody w dostępie do rynków zagranicznych dla towarów i przedsiębiorstw krajowych). U podstaw polityki wolnego handlu leży więc dążenie do zapewnienia maksymalnej swobody dla działania sił rynkowych. Koncepcja polityki wolnego handlu jest zatem oparta na klasycznej teorii korzyści i kosztów komparatywnych. Polityka daje korzyści przede wszystkim krajom wysoko rozwiniętym gospodarczo, o dużej sile konkurencyjnej, a w swej czystej postaci nie została jednak właściwie nigdy w pełni zastosowana.

Polityka protekcjonizmu odrzuca swobodne, niczym nieskrępowane działanie sił rynkowych. Wychodzi ona z założenia, że potencjał ekonomiczny i konkurencyjność poszczególnych krajów są zróżnicowane i w efekcie swobodne działanie sił rynkowych może być dla krajów mniej rozwiniętych gospodarczo i mniej konkurencyjnych niekorzystne. W szczególności nieograniczona konkurencja z zagranicy może w takich krajach prowadzić do zastoju gospodarczego i ukształtowania się niekorzystnej struktury gospodarczej. Według zwolenników, aby zapewnić możliwość rozwoju niektórych gałęzi i tym samym poprawić istniejącą strukturę gospodarczą kraju oraz aby umożliwić przy tym możliwie wysoki poziom zatrudnienia państwo powinno w odpowiedniej mierze chronić produkcję krajową przed konkurencją zagraniczną (przez wprowadzenie ceł, ograniczeń ilościowych, udzielenie subwencji eksportowych, itd. )

W swej skrajnej postaci polityka protekcjonizmu przyjmuje postać polityki autarkii gospodarczej (autarkii):

ZAGRANICZNA POLITYKA EKONOMICZNA A OGÓLNA POLITYKA EKONOMICZNA

Zagraniczna polityka ekonomiczna jest częścią ogólnej polityki ekonomicznej i jako taka jest ściśle powiązana z pozostałymi dziedzinami tej polityki.

Zagraniczna polityka ekonomiczna poszczególnych krajów stanowi również część ich ogólnej polityki zagranicznej. Jest bowiem często wykorzystywana dla osiągnięcia określonych celów politycznych. Dotyczy to przede wszystkim rozwiniętych krajów kapitalistycznych.

Geneza międzynarodowej polityki ekonomicznej:

Międzynarodowa polityka ekonomiczna oznacza wspólne ustalanie przez kraje pewnych celów do osiągnięcia w międzynarodowych stosunkach gospodarczych oraz uzgadnianie narzędzi służących do osiągania tych celów .

Pojęcie międzynarodowej polityki ekonomicznej weszło w użycie stosunkowo niedawno.

cele

kraje rozwinięte

Podstawowy cel krajów rozwijających się - radykalna poprawa ich miejsca w gospodarce światowej

  • zniesienie przeszkód dla handlu zagranicznego

  • zrównoważenie bilansu płatniczego

  • stabilność systemu walutowego

  • zapewnienie zaopatrzenia w określone surowce zwłaszcza energię

Międzynarodowa polityka ekonomiczna - narzędzia:

  1. wielostronne porozumienia gospodarcze- ustalają zasady postępowania uczestniczących w nich krajów w określonej dziedzinie międzynarodowych stosunków gospodarczych (powołują międzynarodowe organizacje gospodarcze, ustalają zasady postępowania, uruchamiają wspólne fundusze)

  2. posunięcia podejmowane odrębnie przez poszczególne kraje- np. osłabienie inflacji

  3. spotkania między przedstawicielami rządów (wymiana informacji, wzajemne oddziaływanie poglądów)

Różnice między międzynarodową polityką ekonomiczną a zagraniczną polityką ekonomiczną:

Międzynarodowa polityka ekonomiczna

Zagraniczna polityka ekonomiczna

  • Ośrodków decyzyjnych jest wiele

  • ma charakter przede wszystkim polityki długookresowej

  • 1 ośrodek decyzyjny - rząd danego kraju

  • charakter polityki krótkookresowej i długookresowej

Pojęcie międzynarodowej polityki ekonomicznej - pewien proces zbliżania, koordynowania się, w niektórych przypadkach nawet ujednolicania preferowanych przez poszczególne kraje celów do osiągnięcia w sferze międzynarodowych stosunków gospodarczych, jak też uzgadnianie sposobu osiągania tych celów.

Cechy międzynarodowej polityki ekonomicznej-

  1. Wykład - Liberalizm i protekcjonizm w teorii handlu międzyn. Wzrost handlu kontrolowanego.

TRADYCYJNE I NOWE ARGUMENTY NA RZECZ PROTEKCJONIZMU HANDLOWEGO

Współczesny protekcjonizm handlowy określany jest często mianem neoprotekcjonizmu. Od tradycyjnego, gdzie dominowały bariery celne, odróżniają go uciekające spod kontroli GATT/WTO środki pozataryfowe, selektywne ich stosowanie wobec wybranych, tzw. „wrażliwych” gałęzi produkcji i regionalizm czyli wykorzystywanie protekcjonizmu jak w przypadku WE do podziału rynku światowego.

Pojęcie protekcjonizmu handlowego obejmuje ogół działań interwencyjnych na rynku, mających na celu ochronę produkcji krajowej przed konkurencyjnym importem oraz popieranie własnego eksportu przy pomocy środków polityki ekonomicznej. Całkowicie przeciwstawne idei wolnego handlu. W okresach wzrostu gospodarczego - tendencje liberalne, w okresach kryzysu i stagnacji nasila się protekcjonizm handlowy.

Protekcjonizm po raz pierwszy wystąpił w Europie w okresie merkantylizmu. Jego istnienie uzasadnia się ograniczonymi możliwościami wykorzystania w praktyce teorii kosztów komparatywnych D. Ricardo.

Nowoczesna wersja teorii kosztów komparatywnych rozwinięta przez Heckschera i Ohlina opiera rachunek kosztów i korzyści komparatywnych między krajami na cenach rynkowych. Różnice cen i kosztów wyjaśnia ona różnym tzn. mniej lub bardziej obfitym wyposażeniem poszczególnych krajów w czynniki produkcji. Teoria ta zakłada:

Poprawa terms of trade jako uzasadnienie do stosowania współczesnej ochrony handlowej

W pewnych warunkach nałożenie cła na import może przyczynić się do poprawy terms of trade handlu zagranicznego i w efekcie może powodować wzrost dobrobytu danego kraju (gdy protekcjonizm prowadzi do spadku cen produktów, które kraj kupuje od swoich partnerów handlowych).

Szczególna interpretacja tego argumentu - koncepcja tzw. optymalnej taryfy celnej T. Scitovsky - warunki wprowadzenia:

Rozważania Scitovsky'ego kontynuował G.H. Johnson - zjawisko incydencji ceł

Z punktu widzenia rożnych krajów eskalacja stawek celnych może być okresowo korzystna. Wzajemne redukcje tych stawek mogą być także korzystne, lecz niekoniecznie do poziomu wolnego handlu, dla wszystkich uczestników wymiany handlowej.

J.S. Mill - argument porzucenia skutków stosowania taryfy celnej na zagranicę.

J. Robinson - taryfa celna powoduje wzrost zatrudnienia w przemysłach konkurujących z importem oraz w tych, które odnoszą korzyści z wydatków pokrywanych wpływami z ceł.

Ochrona handlowa nowych gałęzi przemysłu (infant industry argument)

F. List - wysunął ideę tzw. ceł wychowawczych, która głosi, że do wykorzystania potencjalnych możliwości krajów mniej rozwiniętych potrzebne są cła ułatwiające pierwsze kroki nowym gałęziom przemysłu, które po osiągnięciu pełnej dojrzałości będą zdolne do konkurowania bez pomocy tych ceł. To protekcjonizm przejściowy stosowany tylko wobec wybranych gałęzi przemysłu.

Ochrona powstającego nowego przemysłu przyczynia się do osiągania jego większej rentowności, pobudza przypływ nowego kapitału, pomnaża zasoby tego kapitału w danych gałęziach produkcji przemysłowej.

J.S. Mill, A. Marshall i E. Taussig - przed każdym krajem stoi wiele kierunków działania mogących przynieść korzyści komparatywne. Należy tylko podjąć działania mające na celu zapoczątkowanie tych korzyści, tak by młode gałęzie przemysłu mogły konkurować z producentami zagranicznymi na warunkach rynkowych.

P.A. Samuelson - ochrona młodych przemysłów dotyczy krajów, gdzie nie nastąpiło jeszcze przejście od gospodarki o charakterze rolniczym do gospodarki o charakterze przemysłowym. (młoda gospodarka = young economy)

Kontrargumenty:

Ochrona bilansu płatności bieżącej

J.E. Mead - formułuje argumenty dopuszczające stosowanie protekcjonizmu, przy założeniu, że pełne zatrudnienie i równowaga bilansów płatności bieżących została zapewniona w oparciu o założenia ekonomii dobrobytu. Wolna wymiana handlowa maksymalizuje dobrobyt w skali światowej, zapewniając optymalne wykorzystanie zasobów, tylko przy danej, istniejącej strukturze gospodarki światowej.

W warunkach trudności płatniczych handel nie kieruje się względnymi różnicami w kosztach wytwarzania, o kierunkach handlu decydują względna łatwość lub trudność uzyskania określonej waluty.

Ochrona płac i zatrudnienia

J.M. Keynes (teoria zatrudnienia) - teza teorii tradycyjnej o największym znaczeniu. Specjalizacja międzynarodowa odzyskuje swoją wartość dopiero po osiągnięciu stanu pełnego zatrudnienia. Argument ten nabiera szczególnego znaczenia we współczesnym świecie

Ograniczenie importu towarów zagrażającej produkcji krajowej ma na celu utrzymanie podaży krajowej tych artykułów i dzięki temu nie zmniejszanie płac a także zatrudnienia w przypadku silnej presji importowej w gałęziach objętych ochroną.

W obecnych warunkach rozwoju, podłożem motywacji protekcjonistycznych jest nie tyle nie dopuszczenie do spadku poziomu płac, ile dążenie do ochrony zatrudnienia.

Kontrargumenty:

Aby skrócić czas protekcji - wprowadzenie do procesów produkcyjnych innowacji technicznych i technologicznych. Trwałe utrzymywanie protekcjonizmu handlowego w dziedzinach mało efektywnych może prowadzić m.in. do:

obniżania efektywności działalności gospodarczej czy do podsycania inflacji.

Nadmierna zależności gospodarki od importu jako nowy argument ochrony handlowej

Początkowo - argument dot. Bezpieczeństwa narodowego - niedopuszczenie do nadmiernego uzależnienia kraju od zagranicznych dostawców towarów o charakterze strategicznym

Aktualnie - im większy udział importu określonego towaru w konsumpcji krajowej, tym większe jest niebezpieczeństwo uzależnienia kraju od zakłóceń (wywołanych nałożeniem embarga lub działaniem kartelu) w jego dostawach.

Istnieją znaczne możliwości nadużywania tego argumentu, wykorzystywane przez zwolenników protekcji handlowej - gałęzie przemysłu, które nie mogą sprostać konkurencji zagranicznej powołują się często na zbyt dużą ich zdaniem zależność od zagranicznych dostaw.

Wysoki lub wzrastający w szybkim tempie udział handlu zagr. w gospodarce, który mierzony jest stosunkiem importu do GNP lub do konsumpcji, zwiększa podatność gospodarki na zakłócenia zewnętrzne i utrudnia utrzymanie jej makroekonomicznej stabilności w dziedzinie zatrudnienia, stopy inflacji, bilansu płatności bieżących itp.

Może istnieć sytuacja odwrotna, w której zakłócenia o charakterze makroekonomicznym powstają w danym kraju, a gospodarka światowa jako całość może być bardziej ustabilizowana - handel zagraniczny może łagodzić problemy wewnętrzne tego kraju.

PODSUMOWANIE ARGUMENTÓW NA RZECZ OCHRONY HANDLOWEJ

Tradycyjne argumenty

Nowe argumenty

  • Poprawa terms of trade

  • Ochrona nowych przemysłów

  • Protekcja bilansu płatności bieżących

  • Ochrona dochodów i zatrudnienia

  • Nadmierna zależność gospodarki wewnętrznej od importu

  • Niekorzystny wpływ nadmiernej otwartości wobec zagranicy na makroekonomiczną stabilność gospodarki

Protekcjonizm rodzi się zawsze na różnicach rozwojowych między uczestnikami rynku światowego, które są nieuniknione w rozwoju gospodarczym

Zarówno tradycyjne jak i nowe argumenty przemawiające za stosowaniem protekcjonizmu handlowego dotyczą właśnie wyrównywania poziomów rozwoju gospodarczego

WZROST HANDLU KONTROLOWANEGO

Handel kontrolowany (manager trade) lub handel niezliberalizowany ( non-liberal trade) - rozumie się wszystkie strumienie handlu poddane środkom kontroli pozataryfowej lub restrykcjom handlowym, włączając w to handel nieprzetworzoną ropą naftową, bronią i cały handel krajów o gospodarce centralnie sterowanej.

0x08 graphic

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x01 graphic

Do 1974 udział handlu kontrolowanego w ogólnym handlu sukcesywnie zmniejszał się w krajach WE. Po 1974 nastąpił wzrost handlu kontrolowanego w ogólnym handlu krajów o gospodarce rynkowej z ok. 40% (1974) do 48% (1980), a w krajach WE odpowiednio z 35,8% do 44,8%. Wzrost skoncentrowany głównie na artykułach przetworzonych.

Cechą charakterystyczną nowego protekcjonizmu handlowego był wzrost liczby gałęzi przemysłowych, które wprowadzały środki pozataryfowej ochrony handlowej na zasadzie porozumień bilateralnych wynegocjowanych poza GATT lub naruszających reguły GATT - należały do nich:

Inne niewidzialne bariery handlowe przeciwko importowi towarów konkurencyjnych to częste zmiany:

Wprowadzenie subsydiów celu ochrony przestarzałej produkcji i utrzymania kosztownej struktury wybranych gałęzi przemysłu.

1984 - aby wzmocnić pozycję na rynku światowym, WE wprowadza nowy instrument polityki handlowej; on pozwala:

Główne przyczyny protekcjonizmu handlowego WE. Czynniki strukturalne i instytucjonalne

Przez badawcze i rozwojowe (B+R) zwiększone wydatki w Stanach Zjednoczonych i w Japonii, nie nadążająca za nimi UE.

Opóźnienie państw WE ponadto w przeprowadzeniu reform systemu podatkowego, nie usuwany w należytym czasie? barier przed nowymi przedsiębiorstwami. Instytucjonalizacja rynku pracy.

Zewnętrzne przyczyny wzrostu tendencji protekcjonistycznych krajów WE

Pozytywne dostosowania strukturalne krajów WE po stagnacji gospodarczej

0x08 graphic
1983 rok

Osłabienie tendencji

0x08 graphic
Protekcjonistycznych

(RFN i Wielka Brytania)

Poprawa koniunktury

Protekcjonizm obejmujący właściwe temu pojęci elementy i środki interwencjonizmu w działalności gospodarczej ułatwia procesy adaptacyjne, lecz stosowany zbyt długo i szeroko staje się poważnym hamulcem rozwoju gospodarczego.

W ramach WE natomiast protekcjonizm jest w ogóle zaprzeczeniem idei integracji, u której podstaw leży wolna wymiana handlowa jako niezwykły stymulator jej rozwoju. Wzrost protekcjonizmu w stosunku do krajów trzecich w trzecich długim okresie osłabia z kolei rolę handlu z krajami nie należącymi do WE w jej ogólnym wzroście gospodarczym.

Generalnie skutki protekcjonizmu było poważne zmniejszenie znaczenia handlu zagranicznego we wzroście ekonomicznym WE i osłabienie jego stymulującej roli w rozwoju procesów integracyjnych.

Rozwiązanie problemów handlu międzynarodowego nie drogą jednostronnych posunięć poszczególnych krajów, ale poprzez podjęcie skoordynowanych działań.

Ekspansję handlową warunkuje otwarty system handlowy bazujący na wzroście gospodarczym.

4 | Strona

l. 70. i 80. - gospodarka światowa w trudnościach rozwojowych o charakterze strukturalnym

Trudności dotyczące tradycyjnych i nowych gałęzi przemysłu

Powrót do protekcjonizmu handlowego



Wyszukiwarka