MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE - WYKŁAD

prof. zw. dr hab. Z. W. Puślecki

1. Wykład: Międzynarodowy podział pracy i system gospodarki światowej.

MIĘDZYN. STOS. EKONOMICZNE (MSE) JAKO NAUKA

TEORIA	POLITYKA
- badanie praw ekonomicznych rządzących procesami zachowań w gospodarce światowej	- określanie metod i środków osiągania celów gospodarczych w drodze współpracy gosp.

Zjawiska objęte MSE jako nauką mogą być rozpatrywane z 2 punktów widzenia:

• z punktu widzenia świata jako całości

• z punktu widzenia kraju lub grupy krajów

MSE jako nauka opierają się na takich samych podstawach metodologicznych jak pozostałe dziedziny teorii ekonomii.

Gł. przyczyny ukształtowania się i rozwoju MSG jako odrębnej dyscypliny w naukach ekonom. należy się doszukiwać w istnieniu suwerennych niezależnych państw poprzedzielanych granicami polit.

Współczesne MSG to stosunki między krajami o różnych poziomach rozwoju gosp. i różnych perspektywach rozwoju. Konstruktywny rozwój tych stos. staje się obiektywną koniecznością ekonom. Wynika to z wzrostu współzależności gospodarczych między krajami, grupami krajów i kontynentami.

MIĘDZYNARODOWY PODZIAŁ PRACY (MPP)

Jest zjawiskiem hist. i stanowi szczególną formę ewolucji społ. podziału pracy, dokonującego się między podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą w obrębie różnych organizmów państwowych.

Zaistniał on dopiero wtedy, gdy proces społ. podziału pracy w poszczególnych krajach osiągnął poziom, przy którym asortymentowy i ilościowy wzrost produkcji przekroczył chłonność rynków narodowych.

Przyczyny powstania MPP

• pojawienie się trwałych nadwyżek pracy

• stworzenie możliwości przemieszczania się wzrastającej ilości towarów na znaczne odległości (infrastruktura organizacyjno-ekonomiczna i techniczna, rozwój techniki i technologii)

• rozwój techniki i technologii - główna siła napędowa MPP

MPP - podejścia:

• podejście statyczne

• podejście dynamiczne

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE MPP

A) WEWNĘTRZNE

• warunki naturalne (położenie geogr., klimat, zasoby naturalne, warunki glebowe, czynniki demograf.)

• osiągnięty poziom rozwoju i struktura gospodarki (zasoby kapitałowe, stan infrastruktury gosp., poziom techniczny, nowoczesność rozwiązań instytucjonalno-systemowych)

• postęp techniczny

• czynniki systemowe, które wpływają na miejsce danego kraju w MPP poprzez określanie celów i kierunków jego rozwoju społ.-gosp. oraz warunków ich osiągania

• zdarzenia i sytuacje nieprzewidywalne (wojna, zaburzenia społ., klęski żywiołowe itp.)

B) ZEWNĘTRZNE

• stanowią efekt rozwoju MPP, wynikający z przekształceń strukturalnych w gospodarce światowej i mają istotne znaczenie dla krajów o małym lub zacofanym potencjale ekonom.

Tradycyjny MPP - XVIII-XIX w. - typy powiązań gospodarczych, jakie się wytworzyły w okresie upowszechniania produkcji maszynowej i prowadzani a do użytku nowoczesnych środków transportu

• charakterystyczne ukształtowanie się podziału świata na nieliczną grupę krajów rozwiniętych gospodarczo (stanowiących centrum przemysłowe) i na pozostałe regiony, stanowiące ich zaplecze surowcowo-żywnościowe oraz rynki zbytu

• przyczyny: rewolucja przemysłowa, wywóz kapitału, migracje ludnościowe, aktywna polityka mocarstw kolonialnych

• 1820-1900 - produkcja przemysłowa świata wzrosła 29-krotnie, handel 31-krotnie

• szybki rozwój środków transportu (żeglugi parowej, transportu kolejowego) - konieczność wywozu towarów na dalekie odległości)

• skutek: wykształcenie się dwubiegunowej struktury tradycyjnego MPP, wzmocnione przez:

• inwestycje zagraniczne krajów uprzemysłowionych w dziedzinach stanowiących źródło zaopatrzeniowe ich własnej produkcji

• inwestycje w rozwój infrastruktury komunikacyjnej (budowa portów, dróg, kolei żelaznych, statków) - ułatwianie dostępu do zagranicznych rynków zbytu

GOSPODARKA ŚWIATOWA

Jest to system trwałych powiązań ekonom. włączających gospodarki narodowe poszczególnych krajów do procesów produkcji i wymiany o zasięgu globalnym. Zasięg i intensywność tych powiązań ulegają ewolucji wraz z postępem technicznym.

Kształtowanie się GŚ zostało zainicjowane powstaniem na przełomie XV i XVI w. systemu gospodarki europejskiej.

RYNEK ŚWIATOWY

Został ukształtowany w II poł. XIX w., kiedy pojawił się typ powiązań gospodarczych między krajami noszącymi nazwę tradycyjnego MPP.

Po II w. ś. pojawiła się współczesna GŚ - nastąpiły zmiany jakościowe:

• przekształcenie struktury handlu międzyn.

• pojawienie się nowych form międzyn. współpracy gosp.

• ewolucja struktury podmiotowej w GŚ

REGIONY GŚ wg Międzyn. Funduszu Walutowego

• kraje wysoko rozwinięte

• kraje rozwijające się (Azja, Afryka, Ameryka Łac.; na pograniczu kwr i krs można wyróżnić kraje szybko się rozwijające - Azja Dalekowschodnia, duże kraje Ameryki Połud.)

• region Europy Śr. i Wsch.

ZMIANY W GŚ

• MFW

• Bank Światowy

• Światowa Organizacja Handlu - następczyni GATT (1947), funkcjonuje od 1995; obecnie grupuje ponad 150 pań.; gł. cel to liberalizacja

• 8 rund w ramach GATT

• 1 runda w ramach WTO (katarska) - do dziś nie została zakończona, trwa od XI 2001, wydawało się, że w VII się zakończy, tymczasem formalnie jeszcze funkcjonuje

Pytania kontrolne - przykłady

1. Definicja MPP i czynniki kształtujące MPP

2. Struktura tradycyjnego MPP i jej skutki

3. Określenie gospodarka światowej i runku światowego

2. Wykład: Teoria handlu międzynarodowego i jej ewolucja. Korzyści z wymiany międzynarodowej

Ukształtowanie się teorii wartości międzynarodowych; teoria kosztów komparatywnych

MERKANTYLIZM

• XVI/XVII - XVIII w.

• źródło bogactwa - zasoby kruszców szlachetnych

• utożsamianie wartość towaru z ceną rynkową i podstawowe znaczenie w kształtowaniu się wartości międzyn. przypisywali czynnikom rynkowym

• to 1. usystematyzowana teoria protekcjonistyczna

ADAM SMITH (szkoła klasyczna)

• podważył merkantylistyczną teorię handlu międzyn.

• podstawą jego koncepcji korzyści płynących z wymiany międzyn. jest nauka o podziale pracy i wynikających z niego korzyściach - jest to punkt wyjścia klasycznej teorii wartości międzyn. opartej na pracy (wartość mierzona nakładem pracy)

• źródłem korzyści z wymiany międzyn. są absolutne różnice w kosztach wytwarzania

• nie sformułował jednak teorii wartości międzyn.

• źródło bogactwa kraju - rozmiary produkcji

DAVID RICARDO

• uczynił istotny krok w kierunku sformułowania teorii wartości międzyn.

• podst. problem teorii wymiany międzyn. sprowadza się do racjonalnego podziału zasobów każdego kraju uczestniczącego w wymianie midzyn. oraz w racjonalnym międzyn. podziale pracy

• pomijał wpływ na stosunki wymiany wzajemnego popytu na towary importowe

• korzyści komparatywne - względne różnice w kosztach wytwarzania; najtańsza produkcja to ta, w której względna przewaga w kosztach wytwarzania jest stosunkowo największa lub różnica na niekorzyść jest stosunkowo najmniejsza (+ niżej)

JOHN STUART MILL i prawo wzajemnego popytu

• uwzględnił wpływ na stosunki wymiany wzajemnego popytu na towary importowe

• stosunek wymienny między 2 krajami kształtuje się w granicach określonych przez korzyści komparatywne zależne od stosunku wzajemnego popytu

• kraj odnosi większe korzyści z wymiany, jeśli jego popyt na towary z kraju partnera jest słabszy od popytu kraju partnera na towary tego kraju

Klasyczną teorię korzyści komparatywnych miało stanowić rozważanie 2 zagadnień:

• wartości międzyn.

• korzyści z wymiany międzyn.

Co należy rozumieć przez korzyści komparatywne?

• Wymiana międzyn. jest możliwa i korzystna dla 2 krajów również wtedy, gdy koszty produkcji wszystkich towarów w 1 z krajów są wyższe niż w drugim

• wystarczy, aby istniała różnica między kosztami względnymi tych towarów w każdym kraju

Państwo	wino - roboczogodziny	sukno - roboczogodziny	wew. stosunek wymiany
Portugalia	80	90	1,125 W = 1 S lub 1 W = 0,89 S
Anglia	120	100	0,833 W = 1 S lub 1 W = 1,2 S

Teorię korzyści komparatywnych można sprowadzić do 2 punktów:

• ustalenie relacji między kosztami poszczególnych produktów wewnątrz każdego kraju

• porównanie tych relacji z innymi krajami

JOHN STUART MILL i teoria wzajemnego popytu

• uzupełnienie teorii Ricarda równaniami wzajemnego popytu, czyli teorią wartości międzyn.

• 2 linie rozumowania w rozwoju nauki o MSE

• zapoczątkowana przez Milla polega na odchodzeniu od warunków produkcji i uwzględnia w znacznie większym stopniu czynniki czysto rynkowe - współczesna koncepcja wartości (ceny) międzyn.

• druga linia mówi, że czynnikami określającymi wartość międzyn. są warunki produkcji

Przesłanki teorii wzajemnego popytu Milla

• doskonała przenośność czynników produkcji wewnątrz każdego kraju oraz niepełna przenośność, względnie jej brak, między krajami

• założenie wymiany naturalnej (towar za towar)

• stanowi próbę stworzenia specjalnej wartości międzyn. niezależnej od teorii wartości krajowej.

W ujęciu klasycznym teoria wartości krajowej opiera się na kosztach produkcji towarów. Wartość międzyn. wyznaczać będą nie koszty absolutne, a stosunek między tymi kosztami.

Ewolucja teorii kosztów komparatywnych (egzamin!)

• szkoła neoklasyczna (Marshall, Harrod, Viener)

• teoria kosztów realnych

• matematyczna szkoła równowagi ogólnej (Pareto, Ohlin, Samuelsson, Leontief) - podkreśla konieczność całkowitego oderwania się od koncepcji kosztów realnych; rachunek kosztów i korzyści komparatywnych w wymianie międzyn. powinien opierać się na pieniężnych, rynkowych cenach czynników produkcji

MARSHALL

• rozszerzył analizę elastyczności wzajemnego popytu

• najkorzystniejszy stosunek wymienny w handlu zagr. uzyskują te kraje, które zgłaszają stosunkowo niewielki popyt na dobra importowane

• koncentrował się wyłącznie na relacjach wzajemnego popytu i pomijał różnice w kosztach wytwarzania

• uwzględniał również czynniki leżące po stronie podaży

• pojęcie terms of trafe, elastyczności popytu i podaży

Ricardo, Mill, a nawet Marshall prowadzili analizę wymiany międzyn. przy założeniu istnienia gospodarki bezpieniężnej.

Na znaczenie czynnika pieniężnego zwrócił uwagę Nogaro, a zwłaszcza Taussig.

W teorii wymiany międzyn. znajduje także zastosowanie koncepcja ogólnej równowagi ekonom.

Przedmiotem analizy staje się mechanizm rynkowy - teoria B. OHLINA

Wymiana towarów rodzi tendencje do wyrównywania się cen czynników wytwarzania w różnych krajach - prawo Heckschnera-Ohlina.

Wymiana jest korzystna, gdyż:

• umożliwia lepsze wykorzystanie czynników produkcji w każdym kraju

• umożliwia produkcję na wielką skalę

TEORIA OBFITOŚCI ZASOBÓW

• każdy kraj powinien eksportować towary, których produkcja wymaga większego zastosowania bardziej obfitego i w związku z tym tańszego czynnika produkcji, importować zaś towary, których produkcja wymaga większego zastosowania mniej obfitego i w związku z tym droższego czynnika produkcji

TEORIA OGÓLNEJ RÓWNOWAGI EKONOMICZNEJ w zastosowaniu do problemu wymiany międzyn. rozwinęła się współcześnie opierając się na narzędziach wypracowanych w ramach:

• teorii produkcji (funkcja produkcji, krzywa substytucji lub transformacji Haberlera)

• teoria popytu (krzywa obojętności, Leontief, Lerner)

Nowoczesna wersja teorii korzyści komparatyw. i wartości międzyn. stanowi pewną syntezę teorii Ohlina, Marshalla oraz Haberlera. Obrony teorii korzyści komparatywnych podjęli się Taussing i Viner, a w ostatnich latach Leontief.

ISTOTA TEORII HANDLU MIĘDZYN.

• zbiór uogólnień dot. rozwoju handlu i związ. z tym korzyści

Podział teorii handlu międzyn. - kryteria przynależności do danej szkoły (egzamin!)

• szkoła klasyczna (Smith, Torrens, Ricardo, Mill)

• szkoła neoklasyczna (Marshall, Edgeworth, Mead, Haberler, Heckschner, Ohlin)

• szkoła współczesna ( teorie neoczynnikowe, neotechnoligczne, popytowe - Keynes, podażowe - Friedman)

Opracować samodzielnie

Teoria luki technologicznej Posnera

Teoria cyklu życia produktu Vernona

Koncepcja psychozy lęku przed brakiem towarów

Doktryna słusznej ceny

Doktryna merkantylizmu

Adam Smith (1723-90)

Większą część życia spędził w Edynburgu. W wieku 28 lat został profesorem Uniwersytetu w Glasgow. Początkowo zajmował się filozofią (napisał „Teorię uczuć moralnych” (1759) ) za której gałąź uważał także ekonomię. W tę dziedzinę wkroczył zadając sobie pytanie o skutki ludzkiej chciwości i o to , jak partykularny interes może się przyczynić do budowania wspólnego dobra. Jego najbardziej znane dzieło to „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” (1776) to w gruncie rzeczy bardzo obszerny esej na ten temat.

• krytyka protekcjonistycznej teorii merkantylizmu, niepodzielnie panującej w doktrynie ekonomicznej XVII i XVIII w.

• postulaty dot. istnienia społeczeństwa, w którego skład wchodzą wszyscy ludzie

• sformułował podstawy prawa rynku - pr. akumulacji, pr. populacji

• nakreślił schemat działania procesu produkcji i konkurencji, podaży, popytu i mechanizmu cen („niewidzialna ręka rynku”)

• szczególnie wiele uwagi poświęcił zagadnieniu organizacji pracy (nawoływał do racjonalizacji i specjalizacji produkcji; słynny przykład fabryki szpilek, której załoga jest w stanie wyprodukować dziennie kilkanaście tysięcy razy tyle egzemplarzy, co jeden robotnik wyrabiający szpilki od początku do końca)

• głosił hasło: „zostawcie rynek w spokoju”

• ZASADA KOSZTÓW ABSOLUTNYCH - podstawą specjalizacji międzyn., a zarazem źródłem korzyści z handlu międzyn. jest występowanie między 2 krajami i/lub większą liczbą krajów bezwzględnych (absolutnych) różńic w kosztach wytwarzania (które Smith mierzy wyłącznie nakładami pracy)

• ZASADA KOSZTÓW WZGLĘDNYCH - w warunkach dysponowania przez kraj A absolutną przewagą nad krajem B w produkcji różnych dóbr (załóżmy 2 z nich), tenże kraj A powinien się specjalizować w produkcji i eksporcie tego towaru, w przypadku którego jego przewaga mierzona kosztami (także cenami) nad krajem B jest stosunkowo największa

3. Wykład: Ceny w handlu międzynarodowym (popyt, podaż, terms of trade).

CENA ŚWIATOWA - wyrażona w pieniądzu światowym wartość towarów uczestniczących w wymianie międzynarodowej (­warunek konieczny)

KSZTAŁTOWANIE SIĘ CEN ŚWIATOWYCH

• masowy charakter wymiany międzynarodowej wykształca w warunkach działania mechanizmu konkurencji na rynku światowym długookresową tendencję do sprowadzania cen światowych towarów uczestniczących w tej wymianie do poziomu ich wartości międzynarodowej, tj. do realnych przeciętnych kosztów wytwarzania w świecie jako całości

• analogicznie rodzi to tendencję do ustalania się jednolitych cen, oczywiście z uwzględnieniem różnic w kosztach transportu, na takie same towary biorące udział w wymianie międzynarodowej, lecz wytwarzane przez różne kraje

Czynniki określające relacje podaży, popytu i cen na rynków światowym (elastyczność popytu i podaży - Marshall)

D = (f) P [popyt to malejąca funkcja ceny]

S = (f) P [podaż to rosnąca funkcja ceny]

Zależność między D, S i P - rozmiary

popytu zmieniają się w kierunku

odwrotnym niż cena, a podaży w tym

samym kierunku, co cena:

• popyt w górę  cena w dół

• popyt w dół  cena w górę

• podaż w górę  cena w górę

• podaż w dół  cena w dół

P = f ^(-1) D

P = pi ^(-1) S

[cena jest funkcją popytu przy danej podaży i

funkcją podaży przy danym popycie]

Cena w górę  popyt w górę, podaż stała

Cena w górę  podaż w górę, popyt stały

CZYNNIKI OKREŚLAJĄCE ZMIANY CEN NA RYNKU ŚWIATOWYM - TEORIA CEN

Elastyczność popytu w stosunku do zmiany cen

e _d - współczynnik elastyczności cenowej popytu

D - popyt

P - cena

e _d > 1  elastyczność wysoka

e _d <1  elastyczność niska

e _d = 1  elastyczność proporcjonalna

Elastyczność podaży w stosunku do zmiany cen

e _s - współczynnik elastyczności cenowej podaży

S - podaż

P - cena

e _S > 1  elastyczność wysoka

e _S < 1  elastyczność niska

e _S = 1  elastyczność proporcjonalna

Popyt może się zmieniać w zależności od zmian jego ceny, ale także w zależności od zmian ceny dóbr substytucyjnych. W związku z tym obok prostej elastyczności popytu operuje się pojęciem elastyczności substytucyjnej, która określa procent zmiany popytu na towar a w związku z tym z relatywną zmianą ceny towaru b.

e _ds - współczynnik elastyczności substytucjonalnej

D_a - popyt na towar b

P_b - cena substytucyjnego towaru b

Efektywna podaż towarów oferowanych na eksport i efektywny popyt na towary importowe decydują o zmianach poziomu i struktur cen światowych. O rozmiarach podaży towarów eksportowych i w skali światowej decydują czynniki strukturalne. Na zmiany struktury podaży, ale w stosunkowo długim okresie, wpływają tempo i kierunki zmian postępu technicznego. W kształtującej się podaży istotną rolę odgrywają…

Zmiany popytu określane są podobnie przez czynniki o char. strukturalnym: warunki społ.-gosp. kraju podział PKB i strukturę konsumpcji. Dla zmian rozmiarów popytu istotne znaczenie ma także postęp techniczny. O rozmiarach popytu decyduje tez rządowa polit. handlowa.

Czynniki określające rozmiary i zmiany podaży, popytu i cen towarów surowcowo-rolnych na rynku światowym

Popyt na towary rolnicze pochodzi ze strony wysoko rozwiniętych państw przemysłowych. Przy analizie popytu na artykuły rolne należy wyróżnić:

• popyt na surowce dla przemysłu

• popyt na środki żywności

Kraje słabiej rozwinięte to raczej producenci tych artykułów (to im się bardziej opłaca niż import, który korzystny jest dla państw wysoko rozwiniętych).

Popyt na surowce dla przemysłu określany jest przez tempo wzrostu produkcji przemysłowej w krajach przemysłowych i zależy w dużym stopniu od wahań koniunkturalnych. Stosunkowo sztywna podaż surowców na rynku światowym przy elastycznym popycie na surowce i dużych jego wahaniach w krótkich okresach powoduje, że ceny surowców na rynku światowym podlegają częstym i dużym wahaniom. W szczególności szybki jest spadek cen surowców, a ich wzrost powolny. Wzrost cen powoduje wzrost podaży, co z kolei może prowadzić do zachwiania równowagi i powstania nadwyżki podaży. Powodować do może tendencję spadkową cen surowców. Mogą pojawić się surowce syntetyczne, co również spowoduje spadek cen.

Popyt na środki żywnościowe określany jest przez rozmiary dochodu i konsumpcji na jednego mieszkańca i zmienia się wraz ze zmianami dochodu i tempem przyrostu ludności. W krajach wysoko rozwiniętych popyt na środki żywności jest mało elastyczny w stosunku do zmian dochodu, a ponieważ tempo wzrostu ludzi w tych krajach jest dość powolne, rozmiary popytu na żywność rosną w tych krajach stosunkowo wolno.

Czynniki określające zmiany podaży, popytu i cen towarów przemysłowych na rynku światowym

• względnie krótki cykl produkcji

• możliwość szybkiego dostosowania do zmian w popycie

• niski udział kosztów stałych w kosztach produkcji ogółem

• możliwość uruchomienia rezerw produkcyjnych

• możliwość składowania towarów i relatywnie niskie koszty tego

• częsty brak bliskich substytutów

• nawyki i przyzwyczajenia konsumentów

• wrażliwość na elastyczne zmiany poziomu cen

• polityka cenowa inwestorów, producentów i zagraniczna polityka ekonomiczna poszczególnych krajów

TERMS OF TRADE - warunki wymiany

• relacje wzajemne cen towarów przemysłowych i surowcowo-rolnych biorących udział w handlu międzyn. określane są powszechne w literaturze angielskiej terminem „terms of trade”

• termin ten stosuje się także na oznaczenie relacji cen eksportowo-importowych poszczególnych krajów

Często relacje cen towarów uczestniczących w wymianie międzyn. oraz relację cen eksportowo-importowych poszczególnych krajów określa się bliżej jako tzw. nominalne lub cenowe terms of trade (najczęściej obliczane w polityce, bo trudno jest mierzyć inne rodzaje)

Cenowe terms of trade wyrażają stosunek indeksów cen eksportowych do indeksów cen importowych.

P _ex1 - ceny eksportowe okresu badanego

P _ex0 - ceny eksportowe okresu podstawowego

P _im1 - ceny importowe okresu badanego

P _im0 - ceny importowe okresu podstawowego

T > 1  ceny eksportowe są wyższe od importowych, terms of trade dla danego kraju są korzystne (kraj uzyska dodatni bilans handlowy w handlu międzyn.)

T < 1  ceny importowe są wyższe od eksportowych, ujemny bilans handlowy

Przykład:

Ceny eksportowe i importowe w danym roku, oznaczonym przez 100 (1990), w 1994 indeks dla cen eksportowych w kraju x wzrósł do 339, natomiast dla cen importowych do 385

Zmiana stosunku wyrazi się wielkością 0,88. Oznacza to, że ceny dóbr importowanych wzrosły bardziej niż ceny eksportowe. Terms of trade uległy więc pogorszeniu o 12 %.

Obok tego występują tzw. towarowe (realne) terms of trade, które oznaczają, w jakich proporcjach ilościowych poszczególne towary uczestniczące w handlu międzyn wymieniane są wzajemnie na siebie, to jest ile ilościowo trzeba wywieźć surowców, by zakupić określoną ilość towarów przemysłowych - barterowe terms of trade.

Towarowe - relacja cen 1 lub kilku grup towarów do pozostałych grup (np. ceny artykułów spożywczych do przemysłowych)

Czynnikowe terms of trade - Ohlin - zmiany relacji czynników produkcji zawartych w towarach eksportowanych do zmian czynników w towarach importowanych

W krótkich okresach zmiany cen towarów przemysłowych do cen towarów surowcowo-rolnych następują m. in. pod wpływem wahań koniunkturalnych. Pogorszenie się relacji cen towarów surowcowo-rolnych do przemysłowych nazywa się rozwarciem nożyc cen towarów przemysłowych i surowcowo-rolnych, na niekorzyść tych ostatnich.

Długofalowe zmiany w strukturze konsumpcji w krajach wysoko rozwiniętych, a w szczególności przesuwanie się jej na trwałe przemysłowe dobra konsumpcyjne i na usługi, powoduje relatywny w stosunku do wzrostu dochodu spadek popytu na środki żywności. Można mówić o długofalowej tendencji do pogarszania się relacji cen towarów surowcowo-rolnych do towarów przemysłowych.

4. Wykład - Międzynarodowy przepływy czynników produkcji (przedsiębiorstwa międzynarodowe, międzynarodowy obrót kapitału, transfer technologii, międzynarodowy przepływ siły roboczej).

PRZEDSIĘBIORSTWO MIĘDZYNARODOWE

Elementy w teorii przedsiębiorstw międzynarodowych

• motyw lokalizacji

• motyw internalizacji + Transfer technologii; Integracja pionowa

Przedsiębiorstwa międzynarodowe przyczyniają się do przemieszczania produkcji pracochłonnej z krajów przemysłowych do krajów zasobnych w pracę lub przepływu kapitału z krajów zasobnych w kapitał do krajów, gdzie czynnik ten jest rzadki.

MIĘDZYNARODOWY OBRÓT KAPITAŁU

Międzynarodowy rynek kapitałowy - rynek, na którym przedstawiciele różnych krajów wymieniają swoje aktywa.

Główni uczestnicy:

• Banki handlowe i banki międzynarodowe

• Wielkie korporacje transnarodowe

• niebankowe instytucje finansowe

• banki centralne

• banki inwestycyjne

• inne agendy rządowe

Kategorie transakcji na rynku kapitałowym:

• wymiana dóbr i usług na dobra i usługi

• wymiana dóbr i usług na aktywa (wymiana międzyokresowa)

• wymiana aktywów na aktywa

MIĘDZYNARODOWY TRANSFER TECHNOLOGII - Udostępnienie własnej technologii na zasadach odpłatności pozwala określić warunki i granice jej rozpowszechniania. Wielkie koncerny często wymieniają między sobą określone technologie. Zmniejsza to koszty ich rozwijania i uruchamiania produkcji opartej na tych technologiach.

Ujęcie szczersze - ogólna wiedza techniczna dotycząca danej dziedziny techniki

Ujęcie węższe - konkretna wiedza techniczna tj. umiejętność jej zastosowania

Kanały transferu technologii:

• Zakup za granicą produktu gotowego - imitacja, przemieszczanie osób;

• Transfer w ramach korporacji transnarodowych - uruchomienie produkcji opartej na własnej technologii w innych krajach;

• Tworzenie spółek o kapitale mieszanym - tj. w połączeniu z kapitałem kraju, któremu udostępnia się technologię;

• Kooperacja przemysłowa- wieloletni kontrakt o wzajemnej współpracy przemysłowej i technicznej;

• Cechy powiązań kooperacyjnych:

• szeroki zakres współpracy

• trwałość związków kooperacyjnych

• wzajemne uzależnienie się partnerów.

• Sprzedaż licencji i patentów - umożliwia uruchomienie i rozwój produkcji określonych wyrobów w kraju dokonującym ich zakupu;

• Leasing - metoda finansowania i użytkowania określonego przedmiotu.

• Przyczyny leasingu

• konieczność unowocześniania procesów produkcyjnych

• wdrażania innowacji

• rozszerzania skali produkcji i zbytu

• rosnąca konkurencja

• konieczność szybkiego przystosowania się do rosnących wymagań rynku.

• Przedmiot leasing

• Transfer technologii: know-how

• pionowy - cały „zasób” kompleksowej informacji

• poziomy - technologia zastosowana przy produkcji określonego wyroby w jednym kraju do produkcji takiego samego wyrobu w innym kraju.

Innowacje

• Wprowadzanie do produkcji wyrobów owych lub doskonalenie dotychczas istniejących;

• Wprowadzanie nowej lub udoskonalonej technologii produkcji;

• Zastosowanie nowego sposobu sprzedaży lub zakupów;

• Otwarcie nowego rynku;

• Zastosowanie nowych surowców lub półfabrykatów;

• Wprowadzenie zmian w organizacji produkcji.

S. Kuznets - innowacja może być zdefiniowana jako zastosowanie nowej metody dla uzyskania użytecznego celu.

H.G. Burnett - innowacja to wszelka myśl, zachowanie się lub rzecz jakościowo różna od istniejących dotychczas.

E.M. Rogers - innowacja to wszystko, co jest odbierane jako nowe niezależnie od obiektywnej nowości danej idei czy rzeczy.

Innowacje: w znaczeniu rzeczowym lub w znaczeniu czynnościowym

Cechy współczesnych procesów innowacyjnych:

• wariantowe wersje tworzenia i realizacji innowacji;

• kompleksowość rozwiązań;

• przyspieszenie tempa procesów innowacyjnych;

• uniwersalizacja zastosowań innowacji;

• nowe formy powiązania nauki i produkcji.

Rewolucja naukowo-techniczna - proces, który charakteryzuje jakościowe zmiany zachodzące w nauce i technice, w ich wzajemnych związkach oraz przekształceniach stosunków ekonomicznych prowadzących do radykalnych przeobrażeń w strukturze i dynamice sił wytwórczych.

Postęp naukowo- techniczny

• rozwój nauki

• wykorzystanie nowej techniki

• procesy doskonalenia środków pracy, przedmiotów pracy, technologii, a także ulepszania i tworzenia nowych wyrobów, które przynoszą korzyści ekonomiczne i społeczne.

Wdrażane postępu naukowo- technicznego:

• innowacje techniczne - przekształcenia wiedzy technicznej w urządzenia materialne

• dyfuzje - dalsze upowszechnianie nowej techniki.

5. Wykład - Międzynarodowe stosunki finansowe i współczesny międzynarodowy system walutowy.

PIENIĄDZ ŚWIATOWY I MECHANIZM ROZLICZEŃ MIĘDZYNARODOWYCH

Waluty międzynarodowe - wszystkie rodzaje pieniądza powszechnie i w długim okresie używane we wzajemnych rozliczeniach przez kraje trzecie, z których żaden nie jest emitentem.

Funkcje pieniądza

• miernik wartości - waluta pełni tę funkcję w rozliczeniach międzynarodowych wówczas gdy są w niej wyrażane ceny wymienialnych towarów

• środek płatniczy - waluta może pełnić tę funkcję w dwojakim sensie:

• uwalniania - po jej przekazaniu - podmiotów gospodarczych od zobowiązań zagranicznych

• dokonywania przez państwa transakcji wyrównawczych bilansu płatniczego

• środek gromadzenia rezerw - pełni tę funkcję wówczas, gdy jej cechy związane z wykonywaniem funkcji środka płatniczego czynią ją na tyle atrakcyjną, że pojawia się wśród podmiotów gospodarczych potrzeba eksploatowania w zamian za wpływy w tej walucie, państwa zaś dążą do posiadania nadwyżki

Klasyfikacja walut międzynarodowych

• zasięg realizowania przez nie ich funkcji

• kto dokonuje emisji danego pieniądza

Waluta światowa - pieniądz międzynarodowy o zasięgu światowym

Pieniądz światowy - jest pieniądzem mogącym służyć do regulowania sald bilansów płatniczych

Pieniądz narodowy będący walutą międzynarodową o zasięgu regionalnym nosi nazwę waluty regionalnej

Pieniądz międzynarodowy będący walutą międzyn. o zasięgu regionalnym jest nazywany pieniądzem regionalnym

MIĘDZYNARODOWE SYSTEMY WALUTOWE

SYSTEM WALUTOWY - zespół zasad, procedur, instrumentów i instrukcji niezbędnych do wykonywania płatności międzynarodowych. Istnienie sprawnego systemu rozliczeń międzynarodowych jest ważnym czynnikiem intensyfikującym międzynarodową wymianę dóbr i usług, ułatwia też międzynarodowy przepływ kapitału i zmniejsza związane z nim ryzyko.

Aby system był sprawny, musi…:	SWZ	BW
zapewnić gospodarce światowej dostateczną podaż pieniądza pełniącego wszystkie swoje funkcje w skali międzynarodowej	+	-
ułatwiać przywracanie czasowo zachwianej równowagi bilansu płatniczego (automatycznie lub za pomocą systemu zachęt)	+
dawać poszczególnym krajom swobodę w dziedzinie doboru środków stosowanych do przywracania równowagi zewnętrznej	-	-
być elementem stabilizującym stosunki gospodarcze między państwami (zapewnianie niewielkich oraz płynnych zmian kursów)	+	+

Rodzaje:

• system waluty złotej,

• dewizowo-złoty,

• wielowalutowy.

System waluty złotej (1880-1914):

• podstawowe cechy systemu waluty złotej analizuje się w dwóch ujęciach:

• w poszczególnych krajach uczestniczących w systemie

• w stosunkach z zagranicą (stabilizacja gospodarki światowej)

• Granice maksymalnego odchylania się w systemie waluty złotej kursów rynkowych walut od ich kursów parytetowych nosiły nazwę punktów złota (przekroczenie tych granic nie było możliwe)

• Podporządkowanie równowagi zewnętrznej równowadze wewnętrznej

Systemy stanowiące modyfikację klasycznego złotego standardu:

• system sztabowo-złoty (od poł. l 20. XX w.)

• Anglia, Belgia, Czechosłowacja, Francja, Włochy

• rolę waluty rezerwowej pełniło złoto

• złoto używane było w bilansie obrotów międzynarodowych, w obrocie krajowym nie

• system dewizowo-złoty

• pozostałe kraje

• rolę walut rezerwowych pełniły waluty sztabowo-złote

• wymienialność walut dewizowo-złotych na złoto miała zatem charakter pośredni. Banki centralne krajów o walutach dewizowo-złotych wyznaczały ich tzw. kursy centralne do walut sztabowo-złotych.

• Stałość kursów polegała na odchylaniu się kursów rynkowych od kursu centralnego w wąskich granicach nazywanych złotymi punktami dewiz

Prace nad stworzeniem nowego systemu walutowego - dwie koncepcje:

• J.M. Keynesa  bankor

• tzw. Planu White'a  złoto wymienialne na złoto, waluty narodowe

SYSTEM Z BRETTON WOODS

W dniach 1-22 VII 1944 w BRETTON WOODS (USA) odbyła się konferencja międzynarodowa z udziałem ponad 40 krajów, w tym Polski. Zwyciężyła na niej koncepcja White'a.

Podstawę systemu z Bretton Woods stanowiły dwie zasady:

• wymienialności walut - była rozumiana:

• jako wymienialność gwarantowana przez bank centralny emitujący daną walutę,

• jako wymienialność rynkowa.

• stabilności walutowej - obejmowała reguły kształtowania kursów bieżących walut w długim i krótkim okresie.

Kształtowaniem kursów bieżących rządziły następujące zasady:

• w oficjalnych transakcjach złotem i walutami wymienialnymi dopuszczalne były odchylenia +/- 1% od kursu parytetowego lub centralnego (jeżeli były większe, to MFW nakładał obowiązek interwencji na banki centralne)

• wykluczone były dyskryminacyjne zarządzenia walutowe i praktyki zróżnicowania kursów walut.

Dwa rodzaje pieniądza pełniły rolę walut rezerwowych (pieniądza światowego): złoto i dolar USA. Dolar USA pełnił funkcję waluty kluczowej systemu jako jedyna waluta wymienialna na złoto wg parytetu.

Przyczyny rozpadu systemu z Bretton Woods:

Ogólną przyczyną rozpadu systemu z Bretton Woods były tkwiące w nim cechy prowadzące do zachwiania międzynarodowej równowagi płatniczej:

• monowalutowość (cecha ta była związana z rolą dolara USA jako waluty kluczowej systemu oraz waluty rezerwowej)

• brak elastyczności w przywracaniu zewnętrznej równowagi płatniczej (był związany z systemem stałego kursu walutowego obowiązującego na mocy porozumienia z Bretton Woods)

• wysoki stopień międzynarodowej mobilności pieniądza i kapitałów krótkoterminowych

Stałość kursów, oprócz niewątpliwych zalet, wykazywała wiele niedogodności na szczeblu makroekonomicznym.

W konsekwencji utrzymywanie stałego kursu walutowego w dłuższym czasie prowadziło do powstania bądź strukturalnych nadwyżek płatniczych, bądź strukturalnych deficytów płatniczych.

Wymienialność walut połączona z rozwiniętymi międzynarodowymi rynkami walutowymi i pieniężnymi spowodowała zwiększenie międzynarodowej mobilności pieniądza

W konsekwencji stan rezerw walutowych poszczególnych krajów w coraz większym stopniu był uzależniony od spekulacyjnych ruchów kapitałów krótkoterminowych

Bezpośrednim następstwem rozpadu systemu z Bretton Woods było przede wszystkim odejście od kursów stałych i wprowadzenie przez większość krajów ograniczonych kursów płynnych

WSPÓŁCZESNY SYSTEM WALUTOWY

W 1972 powstał w ramach MFW tzw. Komitet Dwudziestu (K-20)

1974 - Tymczasowy Komitet Rady Gubernatorów ds. Międzynarodowego Systemu Walutowego:

7-8 I 1976 w Kingston (Jamajka) zostały przyjęte podstawowe uzgodnienia. Ich formalizacji dokonała Rada Gubernatorów MFW 30 IV 1976 w Kingston (Jamajka) - przez wniesienie drugiej poprawki do umowy o MFW, weszła ona w życie 1 IV 1978 .

W dniu 29 IV 1977 MFW przyjął szczególne zasady udzielania członkom pomocy w wyborze kursu walutowego, które zastąpiły kierunki administrowania kursami płynnymi. Przyjęto w nich, że:

• każdy kraj członkowski powinien powstrzymać się od manipulowania kursami walutowymi i systemem walutowym

• każdy kraj członkowski powinien dokonywać interwencji na rynku walutowym w celu zapobieżenia chaosowi

• w swojej praktyce interwencyjnej kraje powinny brać pod uwagę interesy innych krajów członkowskich

Jednym z następstw przyjęcia przez MFW wymienionych zasad było wykształcenie się i stosowanie przez poszczególne kraje jednego z trzech podstawowych systemów kursowych:

• kursu płynnego, tzw. independent floating exchange rate, kształtuje się na rynku walutowym bez interwencji władz monetarnych

• kierowanego kursu płynnego, tzw. managed floating exchange rate, konieczne jest dokonywanie transakcji wyrównawczych bilansu płatniczego, chociaż interwencje nie są częste

• kursu centralnego, tzw. pegged exchange rate, wymaga od władz monetarnych utrzymywania kursów rynkowych waluty krajowej w stosunku do wybranej waluty zagranicznej lub wiązki takich walut na stałym poziomie

Następstwem porządku walutowego uzgodnionego w Kingston była zmiana roli poszczególnych walut. Praktycznie doprowadzono do wyeliminowania złota jako pieniądza światowego oraz podstawowego składnika rezerw walutowych. W funkcji pieniądza światowego zastąpił je dolar USA.

Specjalne Prawa Ciągnienia (SDR) - są pieniądzem międzynarodowym kreowanym przez MFW w celu udostępnienia go krajom członkowskim mającym deficyt bilansów płatniczych, aby mogły go użyć w charakterze waluty rezerwowej na dokonanie transakcji wyrównawczych.

Cechy SDR korzystne dla krajów odczuwających trudności płatnicze:

• bezzwrotność

• nie uwarunkowany przydział

• niskie oprocentowanie

Przykładowe pytania kontrolne:

1. Międzynarodowy system walutowy

2. Funkcje pieniądza międzynarodowego

3. Różnice pomiędzy systemem walutowym z Bretton Woods a współczesnym międzynarodowym systemem walutowym

4. Rodzaje kursów walutowych we współczesnym międzynarodowym systemie walutowym

5. Pojęcie punktów złota i punktów dewiz

6. Wykład - Wzrost gospodarczy i ewolucja handlu międzynarodowego Integracja gospodarcza w Europie i na świecie.

UNIA EUROPEJSKA

EKONOMICZNE I POLITYCZNE PRZYCZYNY POWSTANIA ORAZ CELE DZIAŁANIA WE

Ekonomiczne: spodziewane zwiększenie rynków zbytu , lepsze wykorzystanie czynników produkcji wszystkich krajów członkowskich i wzrost wydajności, korzyści skali produkcji, obniżenie kosztów produkcji i wzrost jej efektywności, obniżenie cen produktów dzięki zniesieniu ceł i innych barier handlowych oraz zaostrzeniu konkurencji między producentami, wymogi postępu technicznego.

Pozaekonomiczne: świadomość własnej słabości w zniszczonych wojną krajach Europy Zachodniej i chęć wzmocnienia pozycji ekonomicznej wobec dwóch supermocarstw, tj. USA i Związku Radzieckiego, francuska idea włączenia Niemiec do pokojowej współpracy, tak by wojna między Francją a Niemcami była „nie tylko nie do pomyślenia, ale także stałaby się materialnie niemożliwa”, chęć wzmocnienia potencjału ekonomicznego i obronnego Europy Zachodniej w konfrontacji z ZSRR i innymi krajami obozu socjalistycznego

Efekt domina - gdy państwa w grupie zaczynają się integrować, państwa trzecie dołączają siłą rozpędu (= przyczyna rozszerzania UE)

OD EWG DO UE

Integracja rozpoczęła się w sektorze węgla i stali w ramach Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Później została rozszerzona na inne sektory w ramach dwóch innych wspólnot, tj. EWG i Euratomu.

Traktat paryski ustanawiający EWWiS wszedł w życie w połowie 1952 roku i obowiązywał przez 50 lat - do 3 VII 2002. Celem EWWiS było stworzenie wspólnego rynku produktów przemysłu węglowego i stalowego i w ten sposób zawiązanie współpracy pokojowej między Francją i Niemcami oraz innymi zainteresowanymi krajami. W skład EWWiS weszło 6 państw: Francja, Niemcy, Belgia, Holandia, Luksemburg, Włochy.

1 I 1958 wchodzi w życie Traktat Rzymski powołujący Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG), obejmującą ww. 6 państw oraz traktat powołujący Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom), obejmującą te kraje.

Traktat o Unii Europejskiej (Traktat z Maastricht), obowiązuje od 1 XI 1993.

Co przewidywał Traktat z Maastricht?

1. REALIZACJA UNII MONETARNEJ; etapy:

• 1990  pełna swoboda przepływu kapitałów

• 1994 unikanie nadmiernych deficytów budżetowych, Uniezależnienie narodowych banków centralnych od władz państwa, Zamrożenie kompozycji tzw. Koszyka walut, Powołanie Europejskiego Instytutu Walutowego

• Rada wspólnoty oceniła większością kwalifikowaną, które z państw członkowskich spełniają 4 kryteria pozwalające im w ten etap wkroczyć (kryteria konwergencji):

• Odpowiednio niski wskaźnik inflacji (nie wyższa niż 1,5 punktu procentowego od średniego poziomu inflacji w 3 państwach UE z najniższą inflacją)

• Małe zadłużenie publiczne (maks. 60% PKB)

• Mały deficyt budżetowy, zdrową stopę kredytu długoterminowego (maks. 3% PKB)

• Zdrowa stopa kredytu długoterminowego (nie wyższa niż 2 punkty procentowe od średniego poziomu w 3 pań. UE z najniższą)

• Niskie zgodnie z przepisami systemu walutowego Wspólnoty (czyli tzw. Węzła Walutowego)wahania kursu waluty krajowej wobec innych walut Wspólnoty

2. ZAPOCZĄTKOWANIE WPZiB; ROZSZERZENIE KOMPETENCJI WSPÓLNOTY

• Uzupełnienie kompetencji w zakresie badań naukowo- technicznych, ochrony środowiska i kształtowania zawodowego

• Przyznawanie nowych kompetencji w zakresie m.in. edukacji, kultury, ochrony zdrowia, ochrony konsumentów, europejskich sieci łączności i komunikacji

• 1 XII 1993 roku powołany został Fundusz Spójności przekazujący pomoc Wspólnoty na programy ochrony środowiska i europejskich sieci transportowych (w krajach Europy gdzie produkt brutto na jednego mieszkańca był niższy niż 90% przeciętnej we Wspólnocie)

• Wprowadzenie w życie postanowień Karty Socjalnej z 1980 (z wyjątkiem Wielkiej Brytanii; minima w zakresie uprawnień i świadczeń socjalnych)

• Wprowadzenie obywatelstwa UE i praw z nim związanych

• Sprecyzowanie mechanizmu wspólnotowego

• Zastąpienie nazwy EWG nazwą Wspólnota Europejska

UE OPIERA SIĘ NA 3 FILARACH:

• I filar - obejmuje zakres działań Wspólnot wraz z nowo utworzoną unią gospodarczą i walutową (bez Danii, Wielkiej Brytanii i Szwecji),

• II filar - wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa

• III filar - współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych

ROZSZERZANIE UE

Unia Europejska rozrasta się wraz z każdym rozszerzeniem.

• 1973: Dania, Irlandia i Wielka Brytania

• 1981: Grecja

• 1986: Hiszpania i Portugalia

• 1995: Austria, Finlandia i Szwecja

• 2004: Cypr, Republika Czeska, Estonia, Łotwa, Litwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia oraz Węgry

• 2007: Bułgaria i Rumunia

ORGANY WSPÓLNOT EUROPEJSKICH I ZASADY ICH FUNKCJONOWANIA

UE ma organy (instytucje), które nadzorują realizację traktatów założycielskich, w tym przestrzeganie przez państwa członkowskie przyjętych ustaleń oraz prowadzą wspólną politykę w uzgodnionych dziedzinach.

Rada UE - Do 1993 zwana Radą Ministrów. Składa się z przedstawicieli rządów państw członkowskich w randze ministrów (na posiedzeniach zmienia się jej skład członkowski zależnie od dyskutowanych spraw). Jest głównym organem decyzyjnym i legislacyjnym. Podejmuje decyzje w takich sprawach jak poziom interwencyjnych cen artykułów rolnych, zmiany poziomu cen importowych itp. Uchwala też akty prawne (dyrektywy i rozporządzenia) - na wniosek KE. Decyzje są podejmowane w drodze głosowania przy czym poszczególne kraje mają różną ilość głosów do dyspozycji w proporcji do swego potencjału gospodarczego i ludnościowego. W niektórych sprawach decyzje wymagają głosowania jednomyślnego (np. w sprawie przyjmowania nowych członków zmiany stawek podatkowych), a w innych - większościowego (większość kwestii dotyczących funkcjonowania rynku wewnętrznego).

Komisja Europejska - Składa się z 25 niezależnych urzędników, którzy są delegowani przez państwa członkowskie. Ma uprawnienia kontrolne, inicjatywy legislacyjnej oraz wykonawcze. KE sprawuje nadzór nad realizacją traktatów, administruje też środkami finansowymi (budżetem). Ma wyłączne prawo inicjatywy legislacyjnej (z wyjątkiem polityki zagranicznej, wymiaru sprawiedliwości oraz spraw wewnętrznych), tzn. tylko ona ma prawo zgłaszania propozycji nowych aktów prawnych (akty te są uchwalane przez Radę UE, przy małym udziale, zazwyczaj opiniodawczym PE). Zadaniem KE jest też przygotowywanie propozycji strategicznych działań UE.

Rada Europejska - To spotkania szefów państw i rządów krajów członkowskich WE oraz przewodniczącego KE. Odbywają się one przynajmniej 2 razy do roku, na zakończenie przewodnictwa w Radzie (półrocznego) kolejnego kraju członkowskiego UE. Rada Europejska określa stanowisko państw w kluczowych sprawach dla rozwoju integracji i stosunków z partnerami zewnętrznymi. Podejmuje też niekiedy decyzje w kwestiach spornych.

Parlament Europejski

O 1979 roku jest wybierany w wyborach bezpośrednich. Liczy 785 posłów, którzy zasiadają według przynależności klubowej, a nie kraju pochodzenia. Ma on ograniczone uprawnienia w porównaniu z parlamentami narodowymi. Najczęściej współdecyduje w uchwalaniu aktów prawnych wraz z R UE; niekiedy jedynie opiniuje projekty nowego prawa. Ma jednak prawo odrzucić budżet (którego propozycję przedkłada KE) oraz odwołać KE.

Trybunał Sprawiedliwości

Jeden z organów głównych UE pełniący funkcję sądu międzynarodowego, konstytucyjnego i administracyjnego. Powstał na mocy umowy o wspólnych instytucjach z 25 III 1957. W jego skład wchodzi 27 sędziów mianowanych przez każde państwo członkowskie oraz 5-8 rzeczników generalnych wybieranyc na sześcioletnią kadencję na zasadzie rotacji. Orzeczenia TS mają charakter ostateczny. Siedzibą TS jest Luksemburg. TS:

• orzeka o legalności aktów prawnych wydawanych przez inne organy UE oraz ich zgodności z Traktami

• dokonuje obowiązującej wykładni aktów prawnych

• na wniosek KE podejmuje decyzje wobec państw nie wypełniających zobowiązań traktatowych

• rozpoznaje spory między państwami członkowskimi lub między tymi państwami, a Komisją Europejską

• dokonuje rewizji wyroków Sądu Pierwszej Instancji

• może też rozstrzygać skargi wniesione przez osoby fizyczne i prawne

OD UNII CELNEJ PRZEZ WSPÓLNY RYNEK DO UNII GOSPODARCZEJ I WALUTOWEJ

Historycznie najpierw utworzono unię celną (1 VII 1968), tj. zniesiono bariery handlowe w przepływie towarów w ramach ugrupowania i wprowadzono wspólną taryfę celną wobec towarów importowanych z krajów trzecich (spoza ugrupowania). Logicznym następstwem było ustanowienie wspólnej polityki handlowej, tj. jednolitych dla całego ugrupowania zasad importu oraz instrumentów ochrony rynku przed zagraniczną konkurencją (jednolite cła importowe, przepisy antydumpingowe, procedury celne itp.), a także zawieranie międzynarodowych umów handlowych na szczeblu Wspólnotowym.

2. ważnym krokiem w kierunku stworzenia warunków bliższej współpracy ekonomicznej było utworzenie wspólnego rynku, tj. zniesienie barier dla przepływu kapitału, siły roboczej oraz świadczenia usług i ustan. zharmonizowanej polityki w tych dziedzinach całego ugrupowania (1985-1992). Efektem było utworzenie jednolitego rynku.

W ramach jednolitego rynku:

• towary są przemieszczane bez żadnej kontroli granicznej,

• producenci usług jednego kraju mogą swobodnie przemieszczać się do innych krajów i tam oferować swoje usługi (np. kierowania budową w danym kraju, usługi hydrauliczne świadczone po drugiej stronie granicy), mogą zakładać na terenie całej Wspólnoty filie swoich instytucji (np. banków), mają też prawo do sprzedaży usług z terytorium swego kraju do innych państw (np. usługi tłumaczeniowe poprzez internet),

• nie ma ograniczeń w wywozie lub przywozie kapitału między krajami członkowskimi WE (łącznie z kapitałem krótkookresowym),

• pracownicy mają prawo poszukiwania pracy na całym obszarze WE, traktowania tam nie gorszego niż miejscowi pracownicy (okres urlopu, wysokość płacy i zasiłku chorobowego) przy zagwarantowaniu wzajemnego uznawania dyplomów wyższych uczelni oraz wielu zawodów

Kolejnym etapem pogłębiania integracji było wprowadzenie unii walutowej i ekonomicznej (1 I 1999). Jej elementem jest wspólna waluta EURO, która w roku 2002 zastąpiła 12 walut narodowych. Kompetencje w zakresie polityki kursowej i pieniężnej (regulowanie kursu walutowego i stopy procentowej) są w gestii Europejskiego Banku Centralnego.

GŁÓWNE WSPÓLNE POLITYKI UE

Znoszenie barier w różnych dziedzinach współpracy towarzyszyło wprowadzanie wspólnej polityki dla wszystkich krajów ugrupowania. Całkowicie wspólna polityka, tj. prowadzona przez instytucje UE w wyniku zrzeczenia się kompetencji państw członkowskich, jest realizowana w sferze rolnictwa (wspólna polityka rolna - obejmuje ona jednolite dla Unii zasady regulowania i wspierania poziomu cen artykułów rolnych, jednolite zasady ochrony przed importem, wspierania eksportu w postaci subsydiów eksportowych oraz finansowania bezpośredniego wsparcia dochodów rolników), w sferze handlu zagranicznego (negocjowanie umów handlowych z partnerami, redukcje ceł importowych, postępowania antydumpingowe, preferencje dla krajów rozwijających się itp.), w dziedzinie transportu (zniesienie utrudnień w świadczeniu usług transportowych na rynkach krajów partnerów, jednolite wymogi dotyczące np. bezpieczeństwa przewozów pasażerskich i towarowych itd.) i od stycznia 1999 roku w sferze polityki pieniężno - walutowej. W wielu innych dziedzinach prowadzona jest wspólna polityka obok narodowej (np. w sferze ochrony środowiska, badań naukowych, socjalnej, edukacji itd.).

ISTOTA UE I OSIĄGNIĘTY W JEJ RAMACH STOPIEŃ INTEGRACJI

UE jest najbardziej zaawansowaną formą integracji gospodarczej i politycznej na świecie.

SZANSE I KORZYŚCI ORAZ ZAGROŻENIA I KOSZTY, KTÓRE WYNIKAJĄ Z CZŁONKOSTWA POLSKI W UE

• szanse:

• procesy dostosowawcze (części handlowa, porozumienia)

• porozumienia ws. współpracy handlowej, ekonomicznej itp.

• SAPARD, ISPA- wsparcie finansowe procesów dostosowawczych (fundusze przedakcesyjne  akcesja fundusze strukturalne)

• uczestniczenie w swobodzie przepływu czynników produkcji

• przesunięcie granic - Polska krajem granicznym UE na wschodzie

• zagrożenia

• współfinansowanie wspólnej polit. rolnej, obowiązkowe wpłaty do budżetu UE

• koszty restrukturyzacji polskiej gospodarki, dostosowania poziomu rolnictwa

UGRUPOWANIA INTEGRACYJNE NA ŚWIECIE

UGRUPOWANIA INTEGRACYJNE NA KONTYNENCIE AMERYKAŃSKIM

• NAFTA - Północnoamerykańskie Porozumienie o Wolnym Handlu

• MERCOSUR - Wspólny Rynek Południa

• LAIA - Stowarzyszenie Integracyjne Ameryki Środkowej

• ACM - Andyjski Wspólny Rynek

• CACM - Wspólny Rynek Ameryki Środkowej

• CARICOM - Wspólnota Karaibska

CUSFTA - NAFTA

• Canada - U.S. Free Trade Agreement

• North American Free Trade Agreement

NAFTA - Północnoamerykańskie Porozumienie o Wolnym Handlu

Porozumienie NAFTA zostało podpisane przez prezydentów USA i Meksyku oraz premiera Kanady w XII 1992.

Zgodnie z planem porozumienie weszło w życie 1 I 1994.

Cele NAFTA:

• eliminacja barier handlowych

• wspieranie warunków uczciwej konkurencji w ramach strefy wolnego handlu

• wzrost możliwości inwestowania w tych trzech państwach

• zapewnienie efektywnej i odpowiedniej protekcji oraz wzmacnianie praw własności intelektualnej

• stworzenie efektywnych procedur umożliwiających wprowadzanie i realizowanie układu dla umożliwienia wspólnej administracji celem rozwiązywania sporów

• utworzenie ram dla dalszej trójstronnej i multilateralnej współpracy w celu powiększania korzyści wynikającej z tego układu

Mercosur - Wspólny Rynek Południa (Mercado Comun del Sur” - Wspólny Rynek Południa, nazywany też często Mercosul z port. „Mercado Comum do Sul)

Powołanie Mercosur: 1991 Traktat z Asuncion, podpisany przez: Brazylię, Argentynę, Paragwaj i Urugwaj

Członkowie:

• Brazylia

• Argentyna

• Paragwaj

• Urugwaj

• Peru (2001)

• Wenezuela (2004)

• Kraje stowarzyszone:

• Chile (1996)

• Boliwia (1997)

Cele Mercosur :

• Wzmocnienie współpracy gospodarczej i zniesienie barier handlowych

• Stopniowe rozwijanie współpracy gospodarczej.

• Strefa wolnego handlu

• Unifikacja zewnętrznej taryfy celnej

• Wspólny rynek (miał wejść w życie z dniem 1 I 2006)

• Ustanowienie wspólnych ceł zewnętrznych i przyjęcie wspólnej zewnętrznej polityki handlowej (ujednolicenie taryf celnych do 2001 dla Paragwaju do 2006)

• Koordynacja polityki makroekonomicznej i sektorowej na wielu płaszczyznach (m.in. rolnictwo, przemysł, polityka fiskalna, telekomunikacja, itp.)

• Szeroka redukcja ceł

FTAA - Strefa Wolnego Handlu Obu Ameryk (Free Trade Area of the Americas)

FTAA porozumienie między państwami Zachodniej Półkuli (z wyjątkiem Kuby) o zniesieniu lub redukcji barier celnych. Sama idea połączenia gospodarek amerykańskich w jedną strefę wolnego handlu pojawiła się podczas Szczytu Ameryk, który odbył się w dniach 9-11 XII 1994 w Miami na Florydzie. Podczas tego spotkania ówczesny prezydent USA Bill Clinton zaprosił szefów 34 państw na konferencję w celu uzgodnienia zasad utworzenia do I 2005 Amerykańskiej Strefy Wolnego Handlu. Ustalono na niej zasady prac komisji, do której wyznaczono odpowiednich ministrów. W VI 1995 rozpoczęła się praktyczna realizacja utworzenia FTAA. Wzorem dla FTAA było wcześniej powstałe porozumienie NAFTA, obejmujące USA, Meksyk i Kanadę.

Strefę Wolnego Handlu Ameryk tworzyć będą 34 państwa: Antigua i Barbuda, Argentyna, Wyspy Bahama, Barbados, Belize, Boliwia, Brazylia, Kanada, Chile, Kolumbia, Panama, Kostaryka, Dominika, Dominikana, Ekwador, Salwador, Grenada, Gwatemala, Gujana, Haiti, Honduras, Jamajka, Meksyk, Nikaragua, Paragwaj, Peru, Saint Kitts i Nevis, Saint Lucia, Saint Vincent i Grenadyny, Surinam, Trynidad i Tobago, USA, Urugwaj, Wenezuela

Kolejne spotkania odbyły się:

• W III 1996 - Kolumbia

• W V 1997 - Brazylia

• W III 1998 - Kostaryka

• W XI 1999 - Toronto

ACM - Grupa Andyjska, Andyjski Wspólny Rynek

Cele Grupy Andyjskiej

• utworzenie wspólnego rynku;

• przyspieszenie procesu rozwoju gospodarki;

• przezwyciężenie trudności gospodarczych;

• kompleksowa współpraca w skali regionu.

Państwa mogą bez przeszkód zawierać układy z innymi latynoamerykańskimi krajami i włączać ich w struktury integracyjne, np. Mercosur czy Grupa Trzech. Zastosowanie zerowej taryfy importowej wobec USA ma ułatwić przyszłe połączenie z NAFTA. Pakt współpracuje także w wymiarze ponadregionalnym - w 1993 umowa z Unią Europejską.

MCCA / CACM - Wspólny Rynek Ameryki Środkowej (Mercado Comun Centroamericano, Central American Common Market)

Kraje zawierające porozumienie (1960):

• Gwatemala

• Honduras

• Kostaryka

• Nikaragua

• Salwador

Porozumienie zostało zawarte z mocy Układu Ogólnego Integracji Gospodarek Ameryki Środkowej.

Cele CACM:

• Wzajemne konsultacje i współpraca we wszystkich dziedzinach;

• Pokojowe rozstrzyganie sporów;

• Dążenie do jedności ekonomiczno- politycznej;

• Wprowadzenie stref wolnego handlu i unii celnej.

Siedziba CACM: w San Salvador.

CARICOM - Wspólnota Karaibska (Caribbean Community)

CARICOM powstała na mocy paktu z 4 VII 1973. podpisanego przez cztery państwa:

• Barbados

• Gujanę

• Jamajkę

• Trynidad i Tobago

Pakt wszedł w życie 1 VIII 1973. Integralną część CARICOM stanowi Karaibskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu.

Obecnie CARICOM liczy 20 członków, w tym 5 z nich nie posiada pełnego statusu członkowskiego:

• Antigua

• Honduras Brytyjski

• Dominika

• Grenada

• Saint Lucia

• Montserrat

• St. Kitts/Nevis

• Saint Vincent

• Bahamy (pozostały poza strefą wolnego handlu CARIFTA)

• Brytyjskie Wyspy Dziewicze

• Turks i Caicos

• Surinam

• Anguilla

• Wyspy Cooka

• Haiti

• Bermudy

Cele CARICOM

• Wspieranie handlu pomiędzy państwami- członkami;

• Wspieranie wzajemnych inwestycji poprzez znoszenie barier handlowych;

• Stworzenie w perspektywie strefy wolnego handlu;

• Stworzenie jednolitego rynku opartego na rozwiązaniach europejskich obejmującego:

• cztery swobody (przepływu dóbr, usług, kapitału i siły roboczej);

• harmonizacja zewnętrznych stawek celnych

• swobodę prowadzenia działalności gospodarczej we wszystkich państwach członkowskich;

• wspólną zagraniczną politykę handlową.

LAIA / ALADI - Latynoamerykańskie Stowarzyszenie Integracyjne (Latin American Integration Association)

ALADI powstała na mocy traktatu z Montevideo z 12 VIII 1980 a działalność rozpoczęła od 1 I 1982. Zastąpiła Latynoamerykańskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (LAFTA), założone w 1960.

Członkowie:

• Argentyna

• Boliwia

• Brazylia

• Chile

• Ekwador

• Kolumbia

• Meksyk

• Paragwaj

• Peru

• Urugwaj

• Wenezuela

• Kuba (dołączyła w 1999)

Cele ALADI

• utworzenie obszaru wolnego handlu;

• wspieranie i koordynacja działalności organizacji subregionalnych (Mercosur, Wspólnota Andyjska i in.);

• zaciśnięcie współpracy gospodarczej między państwami członkowskimi.

Zasady którymi się kieruje:

• pluralizm polityczny i ekonomiczny;

• elastyczność;

• zróżnicowane traktowanie w zależności od stopnia rozwoju gospodarczego państw członkowskich (Boliwia, Ekwador i Paragwaj jako najsłabiej rozwinięte korzystają z systemu preferencji);

• wielość instrumentów polityki handlowej.

ASEAN - Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (Association of South East Asian Nations)

Stowarzyszenie założone 8 VIII 1967 w Bangkoku. Jej siedzibą jest Dżakarta.

Deklaracja z Bangkoku: „Stowarzyszenie reprezentuje zjednoczoną wolę narodów w związanie się przyjaźnią i współpracą przez wspólny wysiłek i poświęcenie zapewnia ludziom i potomności szczęście pokoju, wolności i dobrodziejstwa.”

Kraje członkowskie ASEAN

• Kraje założycielskie:

• Filipiny

• Indonezja

• Malezja

• Singapur

• Tajlandia

• Brunei

• Wietnam

• Laos

• Birma

• Kambodża

Cele ASEAN:

• wspólna praca na rzecz pobudzenia wzrostu gospodarki regionalnej, postępu społeczeństwa i rozwoju kultury zgodnie z zasadą krajów;

• pobudzenie pokoju i stabilizacji regionu z uwzględnieniem zasady sprawiedliwości, poszanowania prawa krajów i karty ONZ;

• pogłębienie współpracy i wzajemnej pomocy w dziedzinach gospodarczych, społecznych, kulturalnych i naukowych;

• udzielanie wzajemnej pomocy w dziedzinie szkoleń oświatowych, zawodowych, technicznych i administracyjnych oraz innych;

• prowadzenie skuteczniejszej współpracy w rolnictwie i przemyśle, zwiększenie obrotów gospodarczo-naukowych, poprawa sytuacji transportowej i podnoszenie poziomu życia ludności;

• pobudzanie badań w kierunku rozwiązania problemów w południowo- wschodniej Azji;

• prowadzenie ścisłej i wzajemnej korzystnej współpracy z międzynarodowymi i regionalnymi organizacjami, które maja podobne cele, poszukiwanie metod i ściślejszej współpracy.

27 XI 2004 w stolicy Laosu podpisano układ Chin i ASEAN o powstaniu strefy wolnego handlu do 2020. Strefa ma powstać na obszarze zamieszkałym przez 2 mld mieszkańców, wartość gospodarki ASEAN ocenia się na 1 trylion USD, chińskiej na 1,4 tryliona USD. Pierwszym krokiem będzie zniesienie ceł co stanie się do 2010.

Na pierwszej konferencji ASEAN 24 II 1976 został podpisany Traktat o wzajemnych stosunkach i współpracy (The Treaty of Amity and Cooperation, TAC) w Połud. Azji.

Siłą tej organizacji jest postępujący dynamicznie od przełomu l. 80. i 90. rozwój gospodarczy („azjatyckie tygrysy”), atrakcyjny rynek, liczący ponad 180 mln ludności i tania siła robocza.

Współuczestniczy w konsolidacji działań w całym regionie Pacyfiku, wchodząc w skład APEC.

APEC - Współpraca Gospodarcza Azji i Pacyfiku (Asia-Pacific Economic Cooperation)

Luźny układ integracyjny dotyczący współpracy gospodarczej krajów Azji i obrzeży Pacyfiku, powołany w 1989 w Canberrze podczas nieformalnego spotkania 6 państw członkowskich ASEAN i Australii, Nowej Zelandii, Kanady, USA, Japonii i Korei Południowej.

Kraje-założyciele APEC:

• Australia

• Brunei

• Kanada

• Indonezja

• Japonia

• Korea Południowa

• Malezja

• Nowa Zelandia

• Filipiny

• Singapur

• Tajlandia

• USA

Pozostałe kraje członkowskie

• 1991 rok:

• Chińska Republika Ludowa

• Hongkong

• Tajwan

• 1993 rok:

• Meksyk

• Papua-Nowa Gwinea

• 1994 rok:

• Chile

• 1998 rok:

• Peru

• Rosja

• Wietnam

Cele APEC:

• Znoszenie barier celnych;

• Współpraca technologiczna ASEAN i Australii, Nowej Zelandii;

• Dążenie do ściślejszej integracji gospodarczej;

• Popieranie wzrostu gospodarczego i sprawiedliwego rozwoju.

Sekretariat APEC: Singapur

Szczyty APEC:

• Canberra- 1989

• Singapore- 1990

• Seoul- 1991

• Bangkok- 1992

• Seattle- 1993

• Bogor (Indonezja)- 1994

• Osaca- 1995

• Manillia- 1996

• Vancouver- 1997

• Kuala Lumpur- 1998

• Auckland- 1999

• Brunei- 2000

• Shanghai- 2001

• Los Cabos- 2002

• Bangkok- 2003

• Santiago de Chile- 2004

• Pusan- 2005

• Hanoi- 2006

• Sydney- 2007

• Lima- 2008

• Singapore- 2009

• Japonia 2010

Szczyt w Bogorze (Indonezja) 1994

CEL - stworzenie wolnego i otwartego handlu oraz regionalnych inwestycji do 2010 dla gospodarek rozwiniętych i do 2020. dla gospodarek rozwijających się.

Szczyt w Osace 1995

Przywódcy państw członkowskich przyjęli tzw. „Terminarz działania”.

Wyodrębniono trzy filary działalności:

• Liberalizacja handlu i inwestycji;

• Ułatwienia dla działalności gospodarczej;

• Współpraca ekonomiczno- techniczna.

SPARTECA - Regionalne porozumienia o Handlu i Współpracy Gospodarczej Między Krajami Południowego Pacyfiku (South Pacific Regional Trade and Economic Cooperation Agreement)

Porozumienie zawarte 14 VII 1980 w Tarawie stolicy Kiribati. Jest przykładem integracji między krajami rozwiniętymi o rozwijającymi się zwanymi mikropaństwami. Zaczęło obowiązywać od 1 I 1981 (w Australii od 30 VII 1982).

Członkowie SPARTECA

W skład porozumienia SPARTECA wchodzą dwa wysoko rozwinięte kraje, czyli Australia i Nowa Zelandia, oraz czternaście słabo rozwiniętych mikropaństw południowego Pacyfiku:

• Fidżi

• Kiribati

• Nauru

• Niue

• Samoa Zachodnie

• Tonga

• Tuvalu

• Vanuatu

• Wyspy Cooka

• Wyspy Salomona

• Palau

• Papua Nowa Gwinea

• Wyspy Marshalla

• Federalne Stany Mikronezji

Cele SPARTECA:

• Osiąganie stopniowo bezcłowego i nie ograniczanego innymi barierami handlowymi dostępu do rynków Australii i Nowej Zelandii dla najszerszego zakresu produktów eksportowanych przez mikropaństwa;

• Przyspieszenie rozwoju mikropaństw głównie przez ekspansję i dywersyfikację ich eksportu do Australii i Nowej Zelandii;

• Ułatwienie ekspansji eksportowej mikropaństw przez promocję inwestycji na ich terytorium;

• Rozszerzenie współpracy gospodarczej, przemysłowej w relacji Australia, Nowa Zelandia- mikropaństwa, jak i między tymi państwami.

Przeszkody w stosunkach handlowych

Bariery handlowe: Australia i Nowa Zelandia zastrzegły sobie, aby wartość wyrobów eksportowanych i importowanych w co najmniej 50% pochodziła z 1 lub kilku mikropaństw.

Słabość gospodarki mikropaństw:

• Zbyt wysokie płace

• Słaba wydajność pracy

• Brak kadry z kwalifikacjami marketingowymi i w zakresie zarządzania

• Tradycje, zwyczaje, bariery kulturowe

• Zbyt duża odległość mikropaństw od większych rynków zbytu

• Wysokie koszty transportu

• Towary są mało konkurencyjne cenowo

• Zbyt wysoki kurs walut w stosunku do dolara australijskiego i nowozelandzkiego

EFTA - Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (European Free Trade Association)

Organizacja międzynarodowa, gospodarcza powstała 3 V 1960 na mocy konwencji sztokholmskiej mającej na celu utworzenie strefy wolnego handlu między państwami członkowskimi.

Pierwotnymi członkami EFTA były: Austria, Dania, Norwegia, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja i Wielka Brytania.

Siedziba Sekretariatu EFTA mieści się w szwajcarskiej Genewie.

Cele krajów tworzących EFTA:

• Utworzenie strefy wolnego handlu (zniesienie ceł wewnętrznych) w obrocie towarami przemysłowymi;

• Doprowadzenie do wzrostu produkcji, możliwie pełnego zatrudnienia;

• Rozwój handlu światowego opartego na zasadach uczciwej konkurencji.

W miarę wstępowania do Wspólnot, poszczególni członkowie stowarzyszenia opuszczali jego szeregi (Wielka Brytania i Dania, Portugalia, Austria, Finlandia i Szwecja), wskutek czego traciło no coraz bardziej na realnym znaczeniu w gospodarce europejskiej. Obecnie jego członkami są: Islandia, Liechtenstein, Norwegia i Szwajcaria.

CEFTA - Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu (Central European Free Trade Agreement)

CEFTA powstała na podstawie porozumienia podpisanego 21 XII 1992 w Krakowie. Sygnatariuszami porozumienia były pierwotnie cztery kraje: Czechy, Słowacja, Polska i Węgry.

Kraje należące do CEFTA:

• Polska

• Czechy

• Słowacja

• Węgry

• Słowenia

• Rumunia

• Bułgaria

Obecnie:

• Chorwacja

• Bośnia i Hercegowina

• F.Y.R. Macedonia

• Mołdawia

• Serbia

• Czarnogóra

• Albania

• Kosowo

Cele CEFTA:

• Popieranie, poprzez rozszerzenie wymiany handlowej, harmonijnego rozwoju stosunków gospodarczych pomiędzy Stronami i sprzyjanie w ten sposób rozwojowi gospodarczemu, poprawie warunków życia i pracy, wzrostowi wydajności i stabilizacji finansowej;

• Zapewnienie uczciwych warunków konkurencji w handlu między Stronami;

• Przyczynianie się, poprzez znoszenie barier w handlu, do harmonijnego rozwoju i rozszerzenia handlu światowego.

7. Wykład - Wzrost i rozwój gospodarczy krajów rozwijających się.

Dwie strony zależności ekonomicznej krajów rozwijających się:

• wewnętrzne:

• jednostronna surowcowa struktura,

• zależność od kapitału obcego, rynku światowego i odpływ wykwalifikowanej kadry, -przechwytywanie dochodów przez kapitał obcy w procesie MPP

• zewnętrzne:

• dezintegracja ekonomiki i wysoki udział w jej strukturze układu drobnotowarowego,

• niski poziom sił wytwórczych,

• zacofane stosunki produkcji

Warunki wstępne wzrostu i rozwoju gospodarczego:

WZROST =//= ROZWÓJ GOSPODARCZY

wzrost  rozszerzanie się zdolności danego kraju do produkcji towarów i usług niezbędnych dla konsumenta

rozwój  strukturalne oraz inne zmiany towarzyszące wzrostowi gospodarczemu, obejmuje on, ale i wykracza poza doskonalenie umiejętności i techniki, a więc poza czynniki pobudzające wzrost gospodarczy

WARUNKI WSTĘPNE WZROSTU I ROZWOJU GOSPODARCZEGO:

• odpowiednia ilość i jakość: pracy, kapitału, zasobów naturalnych

• odpowiednio wysoki poziom technologii

• sprzyjające czynniki socjokulturowe

• korzystne parametry ekonomiczne

• polityka ekonomiczna rządu

• różnice w metodach zarządzania

Cechy charakterystyczne krajów rozwijających się:

• DOCHÓD - Kraje rozwijające się posiadają cechy wspólne. Jedną z nich jest niski poziom PKB na mieszkańca. W oparciu o ich poziom PKB kraje te bywają klasyfikowane jako rozwinięte lub rozwijające się.

• Poszczególne kraje świata są na różnym poziomie rozwoju. Możemy wyróżnic kraje:

• o niskim dochodzie

• średnim dochodzie (średnio niskim i średnio wysokim)

• wysokim

• WZROST GOSPODARCZY A PRZYROST NATURALNY

• USŁUGI SOCJALNE

• kapitał ogólno-społeczny

• kapitał fizyczny

• ROLNICTWO I TECHNOLOGIE - jedna z najbardziej podstawowych cech krajów rozwijających się to wysoki udział rolnictwa w strukturze zatrudnienia.

• Z punktu widzenia technologii w wielu krajów rozwijających się można wyróżnić 2 współistniejące modele produkcji:

• NOWOCZESNY (technicznie zaawansowany, wysoce produktywny)

• TRADYCYJNY (nisko produktywny, technologiczne zacofany)

PRZESZKODY ROZWOU GOSPODARCZEGO

• PRZELUDNIENIE - przyrost ludności oznacza nie tylko przyrost zasobów pracy i produkcji, ale też przyrost ilości osób, które trzeba wyżywić. Im więcej ludzi, tym mniej kapitału i zasobów naturalnych w przeliczeniu na mieszkańca.

• Podwojenie liczby ludności w skali świata czas podwojenia liczy ludności dla krajów rozwiniętych wynosi 120 lat, dla krajów rozwijających się - 38.

• Urbanizacja - Problemy ludnościowe komplikowane są przez urbanizację związaną z przeludnieniem. Zatłoczenie miast.

• Braki żywności - W większości przeludnionych krajów silny popyt na żywnośc pozwalał jedynie na niewielkie oszczędności i utrudniał rozwój przemysłu.

• BRAK INFRASTRUKTURY - Powstanie infrastruktury wpływa pobudzająco na rozwój zarówno ekonomiczny jak i społeczny.

• Szkoły, drogi - Kraje biedne zazwyczaj nie posiadają środków na rozwój i utrzymanie odpowiedniego systemu dróg. Kapitał, którym dysponują jest niewystarczający do pokonania naturalnych przeszkód rozwoju transportu.

• Inne elementy infrastruktury - tamy, mosty, urządzenia oczyszczające ścieki i inne odpady oraz siec łączności stanowią majątek o bardzo istotnym znaczeniu, którego brakuje w krajach niżej rozwiniętych.

• INNE PRZESZKODY

• Niska stopa oszczędności - Oszczędności to istotny warunek wstępny powstawania kapitału, ponieważ umożliwia wykorzystanie środków na budowę zakładów przemysłowych oraz wyposażenia.

• Ograniczona oferta eksportowa - Kraje rozwijające się eksportują głównie produkty rolne, nieprzetworzone paliwa oraz metale. Wiele z nich główną część dochodu czerpie z eksportu jednego produktu.

• Czynniki socjokulturowe - Kultura w rozliczny sposób wpływa na zachowanie się jednostek oraz grup określając sposób i czas wykonywania różnych prac. Kulturowo uwarunkowane postawy oraz uznawane wartości leżą u podstaw problemów ludnościowych, jak i problemów związanych z niedostateczną stopą produktywności pracy.

SPOSOBY PRZEZWYCIĘŻANIA NIEDOROZWOJU GOSPODARCZEGO:

• POMOC ZAGRANICZNA - transfer dochodów z krajów bogatych do biednych w celu pobudzenia ich rozwoju gospodarczego. Po II wś m.in.:

• Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (IBRD)

• Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (IDA)

• Międzynarodowa Korporacja Finansowa (IFC)

Jeżeli pomoc wykorzystywana jest na konsumpcję, a nie na inwestycje, wtedy przyniesie ona niewiele trwałych korzyści ekonomicznych.

• INNE ROZWIĄZANIA

• Eksport podstawowego surowca bez rzeczywistego postępu na drodze uprzemysłowienia

• Industrializacja oraz protekcyjne taryfy i kontyngenty

• Uprzemysłowienie oraz eksport produktów przemysłowych

Wiele teorii próbuje wyjaśnić co jest przyczyną rozwoju gospodarczego oraz jak on się dokonuje. Poniższe teorie są szczególnie istotne w tym zakresie:

1. KLASYCZNA

2. ROSTOWA - zakłada, iż wszystkie gospodarki przechodzą przez pięc stadiów rozwojowych.

Klucz do rozwoju może polegać na prawidłowej kombinacji polityki rządu i inicjatywy prywatnej.

PRZYKŁADOWE PYTANIA KONTROLNE:

1)Dwie strony zacofania gospodarczego krajów rozwijających się.

2)Różnice pomiędzy wzrostem, a rozwojem gospodarczym.

3)Przeszkody rozwoju gospodarczego.

4)Sposoby przezwyciężania zacofania gospodarczego.

5)Trzy drogi pokonywania niedorozwoju gospodarczego.

8. Wykład - Zagraniczna i międzynarodowa polityka handlowa

POLITYKA HANDLOWA A ZAGRANICZNA POLITYKA EKONOMICZNA

ZAGRANICZNA POLITYKA EKONOMICZNA to świadome oddziaływanie państwa na stosunki gospodarcze z zagranicą. Sprowadzające się do:

• wytyczenia określonych celów w tej dziedzinie

• wyboru i zastosowania określonych narzędzi (instrumentów), które przez swój wpływ na obroty gospodarcze z zagranicą mają przyczyniać się do osiągnięcia tych celów.

POLIYKA HANDLOWA (pojęcie starsze od zagranicznej polityki ekonomicznej) - 2 znaczenia:

• polityka państwa w sferze jedynie wymiany towarowej z za granicą

• synonim zagranicznej polityki zagranicznej, czyli polityka państwa obejmująca całośc stosunków gospodarczych z za granicą

CELE ZAGRANICZNEJ POLITYKI EKONOMICZNEJ :

• zmiana stopnia i sposobu włączenia się gospodarki danego kraju do międzynarodowego podziału pracy

• zmiana w poziomie eksportu i importu

• zmiana w strukturze handlu zagranicznego

• poprawa relacji między cenami eksportowymi i importowymi

• zapewnienie zaopatrzenia kraju w energię i surowce

• zwiększenie dochodów netto z tytułu obrotów usługami

• wzmocnienie czy osłabienie przepływu lub odpływu kapitałów obcych bądź rodzimych

• poprawa sytuacji w bilansie płatniczym

Poszczególne cele zagranicznej polityki ekonomicznej mogą być ze sobą niekiedy zgodne, ale mogą być tez sprzeczne. W przypadku więc, gdy niektóre cele zagranicznej polityki ekonomicznej są ze sobą sprzeczne wybór jednego z nich zmusza do poświęcenia innych celów.

NARZĘDZIA ZAGRANICZNEJ POLITYKI EKONOMICZNEJ:

• cła (bariery taryfowe)

• bariery pozataryfowe

• regulowanie przez państwo poziomu kursu waluty krajowej wobec walut zagranicznych

• umowy bilateralne ( zawierane przez dane państwo z określonym jednym tylko krajem; np. - ustalają kontyngenty eksportowe i importowe na pewne towary, ustalają obniżkę cen)

• umowy multilateralne (zawierane przez dane państwo z kilkoma krajami; np. powołanie i funkcjonowanie określonej organizacji międzynarodowej czy organizacji międzynarodowego rynku jakiegoś produktu)

POLITYKA AUTONOMICZNA A POLITYKA UMOWNA

ZAGRANICZNĄ POLITYKĘ EKONOMICZNĄ DZIELIMY NA:

• POLITYKĘ AUTONOMICZNĄ - zmierza do osiągania wytyczonych przez państwo celów za pomocą narzędzi, o których wyborze, formie i skali zastosowania decyduje ono samo, bez uzgadniania z innymi państwami.

• POLITYKĘ UMOWNĄ (KONWENCYJNĄ) - zmierza do osiągania wytyczonych przez państwo celów przez zawieranie z zagranicą wspomnianych wyżej umów gospodarczych.

POLITYKA UMOWNA - jest często reakcją autonomiczną, jej jakby rezultatem. np. dany kraj utrudnia dostęp do swojego rynku to inne kraje mogą być zainteresowane zawarciem odpowiednich umów poprawiających warunki tego dostępu. Z drugiej strony polityka umowna w sposób zasadniczy wpływa na politykę autonomiczną, m.in. bo:

• polityka umowna wyklucza zastosowanie pewnych narzędzi

• polityka umowna powoduje, że jeśli są wprowadzane jakieś autonomiczne posunięcia polityczno - handlowe to powinny one być zgodne z zasadami ustalonymi w umowach międzynarodowych.

POLITYKA WOLNEGO HANDLU A POLITYKA PROTEKCJONIZMU

Polityka wolnego handlu w swej czystej postaci oznacza, że państwo powstrzymuje się od bezpośredniego oddziaływania na obroty gospodarcze zagranicą. Nie są stosowane żadne cła, ograniczenia ilościowe, dewizowe czy tez subwencje eksportowe. Oddziaływanie na obroty gospodarcze z zagranicą sprowadza się jedynie do prowadzenia polityki umownej. (jej celem jest zapewnienie maksymalnej swobody w dostępie do rynków zagranicznych dla towarów i przedsiębiorstw krajowych). U podstaw polityki wolnego handlu leży więc dążenie do zapewnienia maksymalnej swobody dla działania sił rynkowych. Koncepcja polityki wolnego handlu jest zatem oparta na klasycznej teorii korzyści i kosztów komparatywnych. Polityka daje korzyści przede wszystkim krajom wysoko rozwiniętym gospodarczo, o dużej sile konkurencyjnej, a w swej czystej postaci nie została jednak właściwie nigdy w pełni zastosowana.

Polityka protekcjonizmu odrzuca swobodne, niczym nieskrępowane działanie sił rynkowych. Wychodzi ona z założenia, że potencjał ekonomiczny i konkurencyjność poszczególnych krajów są zróżnicowane i w efekcie swobodne działanie sił rynkowych może być dla krajów mniej rozwiniętych gospodarczo i mniej konkurencyjnych niekorzystne. W szczególności nieograniczona konkurencja z zagranicy może w takich krajach prowadzić do zastoju gospodarczego i ukształtowania się niekorzystnej struktury gospodarczej. Według zwolenników, aby zapewnić możliwość rozwoju niektórych gałęzi i tym samym poprawić istniejącą strukturę gospodarczą kraju oraz aby umożliwić przy tym możliwie wysoki poziom zatrudnienia państwo powinno w odpowiedniej mierze chronić produkcję krajową przed konkurencją zagraniczną (przez wprowadzenie ceł, ograniczeń ilościowych, udzielenie subwencji eksportowych, itd. )

W swej skrajnej postaci polityka protekcjonizmu przyjmuje postać polityki autarkii gospodarczej (autarkii):

• Dążenie państwa do importu tylko tych artykułów, które są niezbędne, ale nie mogą być w kraju wytwarzane, a eksport dopuszczalny jest w takich granicach, w jakich konieczny jest do sfinansowania niezbędnego importu.

• W swej czystej postaci każdy import powinien być eliminowany jeśli tylko istnieje możliwość zastąpienia go przez produkcję krajowa.

• Należy uznać tylko taką politykę substytucji importu produkcją własną, która jest sprzeczna z wymaganiami dynamicznej rozumianej - teorii kosztów komparatywnych. Albo - inaczej mówiąc - z zasadą racjonalnego, długookresowego rachunku ekonomicznego.

• W swej czystej postaci występowała niezwykle rzadko, np. były to jedynie tendencje do autarkii (Niemcy hitlerowskie)

ZAGRANICZNA POLITYKA EKONOMICZNA A OGÓLNA POLITYKA EKONOMICZNA

Zagraniczna polityka ekonomiczna jest częścią ogólnej polityki ekonomicznej i jako taka jest ściśle powiązana z pozostałymi dziedzinami tej polityki.

• u podstaw tego związku leży ścisła współzależność między sytuacją (oraz jej zmianami) w stosunkach gospodarczych z zagranicą a sytuacją (oraz jej zmianami) w gospodarce wewnętrznej danego kraju.

• zagraniczna polityka ekonomiczna może być wykorzystana dla osiągnięcia pewnych celów w gospodarce wewnętrznej i odwrotnie (dwa rodzaje polityki są więc wobec siebie w znacznym stopniu alternatywne)

• przy osiąganiu określonych celów polityczno-gospodarczych mogą się wzajemnie uzupełniać i wspomagać. Możliwości tego wspomagania są tym większe im większą rolę w gospodarce danego kraju odgrywają obroty gospodarcze z zagranicą

• w wykorzystaniu zagranicznej polityki gospodarczej dla osiągania celów wewnątrz gospodarczych i wewnętrznej polityki gospodarczej dla osiągania celów w sferze obrotów z zagranicą mogą wystąpić jednak pewne ograniczenia.

Zagraniczna polityka ekonomiczna poszczególnych krajów stanowi również część ich ogólnej polityki zagranicznej. Jest bowiem często wykorzystywana dla osiągnięcia określonych celów politycznych. Dotyczy to przede wszystkim rozwiniętych krajów kapitalistycznych.

• w przypadku krajów rozwijających się - ze względu na ich ograniczony potencjał ekonomiczny i znaczną zależność ekonomiczną od rozwiniętych krajów kapitalistycznych - możliwości wykorzystania zagranicznej polityki ekonomicznej dla osiągania określonych celów politycznych są na ogół mniejsze, nie mniej istnieją.

Geneza międzynarodowej polityki ekonomicznej:

• międzynarodowa polityka ekonomiczna krajów rozwiniętych zaczęła wykształcać się po II wojnie światowej, a krajów rozwijających się - na przełomie lat 50. i 60.

• w l. 60. i70. nastąpiły zaburzenia w międzynarodowym systemie walutowym, co stworzyło konieczność współdziałania w sferze polityki ekonomicznej. Wejście krajów rozwiniętych w stan recesji gospodarczej wpłynęło na dalsze wzmocnienie tendencji do koordynacji ich polityki ekonomicznej.

• potrzeba współdziałania w sferze polityki ekonomicznej wystąpiła zwłaszcza w ramach utworzonych ugrupowań takich jak EWG czy EFTA

Międzynarodowa polityka ekonomiczna oznacza wspólne ustalanie przez kraje pewnych celów do osiągnięcia w międzynarodowych stosunkach gospodarczych oraz uzgadnianie narzędzi służących do osiągania tych celów .

Pojęcie międzynarodowej polityki ekonomicznej weszło w użycie stosunkowo niedawno.

cele
kraje rozwinięte	Podstawowy cel krajów rozwijających się - radykalna poprawa ich miejsca w gospodarce światowej
zniesienie przeszkód dla handlu zagranicznego zrównoważenie bilansu płatniczego stabilność systemu walutowego zapewnienie zaopatrzenia w określone surowce zwłaszcza energię

Międzynarodowa polityka ekonomiczna - narzędzia:

1. wielostronne porozumienia gospodarcze- ustalają zasady postępowania uczestniczących w nich krajów w określonej dziedzinie międzynarodowych stosunków gospodarczych (powołują międzynarodowe organizacje gospodarcze, ustalają zasady postępowania, uruchamiają wspólne fundusze)

2. posunięcia podejmowane odrębnie przez poszczególne kraje- np. osłabienie inflacji

3. spotkania między przedstawicielami rządów (wymiana informacji, wzajemne oddziaływanie poglądów)

Różnice między międzynarodową polityką ekonomiczną a zagraniczną polityką ekonomiczną:

Międzynarodowa polityka ekonomiczna	Zagraniczna polityka ekonomiczna
Ośrodków decyzyjnych jest wiele ma charakter przede wszystkim polityki długookresowej	1 ośrodek decyzyjny - rząd danego kraju charakter polityki krótkookresowej i długookresowej

Pojęcie międzynarodowej polityki ekonomicznej - pewien proces zbliżania, koordynowania się, w niektórych przypadkach nawet ujednolicania preferowanych przez poszczególne kraje celów do osiągnięcia w sferze międzynarodowych stosunków gospodarczych, jak też uzgadnianie sposobu osiągania tych celów.

Cechy międzynarodowej polityki ekonomicznej-

• mniej spoista i mniej kompleksowa niż zagraniczna polityka ekonomiczna

• wiele ośrodków decyzyjnych

• może być dziełem wszystkich krajów czy też dziełem pewnej grupy krajów (należących do ugrupowania gospodarczego)

• można ją podzielić w zależności od adresata

• ma charakter jedynie polityki umownej , a zagraniczna polityka ekonomiczna - polityki umownej i autonomicznej

9. Wykład - Liberalizm i protekcjonizm w teorii handlu międzyn. Wzrost handlu kontrolowanego.

TRADYCYJNE I NOWE ARGUMENTY NA RZECZ PROTEKCJONIZMU HANDLOWEGO

Współczesny protekcjonizm handlowy określany jest często mianem neoprotekcjonizmu. Od tradycyjnego, gdzie dominowały bariery celne, odróżniają go uciekające spod kontroli GATT/WTO środki pozataryfowe, selektywne ich stosowanie wobec wybranych, tzw. „wrażliwych” gałęzi produkcji i regionalizm czyli wykorzystywanie protekcjonizmu jak w przypadku WE do podziału rynku światowego.

Pojęcie protekcjonizmu handlowego obejmuje ogół działań interwencyjnych na rynku, mających na celu ochronę produkcji krajowej przed konkurencyjnym importem oraz popieranie własnego eksportu przy pomocy środków polityki ekonomicznej. Całkowicie przeciwstawne idei wolnego handlu. W okresach wzrostu gospodarczego - tendencje liberalne, w okresach kryzysu i stagnacji nasila się protekcjonizm handlowy.

Protekcjonizm po raz pierwszy wystąpił w Europie w okresie merkantylizmu. Jego istnienie uzasadnia się ograniczonymi możliwościami wykorzystania w praktyce teorii kosztów komparatywnych D. Ricardo.

Nowoczesna wersja teorii kosztów komparatywnych rozwinięta przez Heckschera i Ohlina opiera rachunek kosztów i korzyści komparatywnych między krajami na cenach rynkowych. Różnice cen i kosztów wyjaśnia ona różnym tzn. mniej lub bardziej obfitym wyposażeniem poszczególnych krajów w czynniki produkcji. Teoria ta zakłada:

• stałą ilość i jakość czynników produkcji w poszczególnych krajach

• niezmienność technologii i metod wytwarzania

• przyjmuje identyczną dla każdego kraju funkcję produkcji tych samych towarów

• przenośność czynników produkcji w poszczególnych krajach oraz ograniczoną ich przenośność w skali międzynarodowej

• doskonałą konkurencję

• pełne zatrudnienie

Poprawa terms of trade jako uzasadnienie do stosowania współczesnej ochrony handlowej

W pewnych warunkach nałożenie cła na import może przyczynić się do poprawy terms of trade handlu zagranicznego i w efekcie może powodować wzrost dobrobytu danego kraju (gdy protekcjonizm prowadzi do spadku cen produktów, które kraj kupuje od swoich partnerów handlowych).

Szczególna interpretacja tego argumentu - koncepcja tzw. optymalnej taryfy celnej T. Scitovsky - warunki wprowadzenia:

• popyt zagraniczny na eksport kraju wprowadzającego taryfę jest nieelastyczny i gdy zagranica nie podejmuje kroków odwetowych

• by była ona optymalna (gdy spełnione są warunki określone przez Pareto)

Rozważania Scitovsky'ego kontynuował G.H. Johnson - zjawisko incydencji ceł

Z punktu widzenia rożnych krajów eskalacja stawek celnych może być okresowo korzystna. Wzajemne redukcje tych stawek mogą być także korzystne, lecz niekoniecznie do poziomu wolnego handlu, dla wszystkich uczestników wymiany handlowej.

J.S. Mill - argument porzucenia skutków stosowania taryfy celnej na zagranicę.

J. Robinson - taryfa celna powoduje wzrost zatrudnienia w przemysłach konkurujących z importem oraz w tych, które odnoszą korzyści z wydatków pokrywanych wpływami z ceł.

Ochrona handlowa nowych gałęzi przemysłu (infant industry argument)

F. List - wysunął ideę tzw. ceł wychowawczych, która głosi, że do wykorzystania potencjalnych możliwości krajów mniej rozwiniętych potrzebne są cła ułatwiające pierwsze kroki nowym gałęziom przemysłu, które po osiągnięciu pełnej dojrzałości będą zdolne do konkurowania bez pomocy tych ceł. To protekcjonizm przejściowy stosowany tylko wobec wybranych gałęzi przemysłu.

Ochrona powstającego nowego przemysłu przyczynia się do osiągania jego większej rentowności, pobudza przypływ nowego kapitału, pomnaża zasoby tego kapitału w danych gałęziach produkcji przemysłowej.

J.S. Mill, A. Marshall i E. Taussig - przed każdym krajem stoi wiele kierunków działania mogących przynieść korzyści komparatywne. Należy tylko podjąć działania mające na celu zapoczątkowanie tych korzyści, tak by młode gałęzie przemysłu mogły konkurować z producentami zagranicznymi na warunkach rynkowych.

P.A. Samuelson - ochrona młodych przemysłów dotyczy krajów, gdzie nie nastąpiło jeszcze przejście od gospodarki o charakterze rolniczym do gospodarki o charakterze przemysłowym. (młoda gospodarka = young economy)

Kontrargumenty:

• Wybór gałęzi

• Finansowanie rozwoju chronionych branż

• Moment rozpoczęcia protekcji

Ochrona bilansu płatności bieżącej

J.E. Mead - formułuje argumenty dopuszczające stosowanie protekcjonizmu, przy założeniu, że pełne zatrudnienie i równowaga bilansów płatności bieżących została zapewniona w oparciu o założenia ekonomii dobrobytu. Wolna wymiana handlowa maksymalizuje dobrobyt w skali światowej, zapewniając optymalne wykorzystanie zasobów, tylko przy danej, istniejącej strukturze gospodarki światowej.

W warunkach trudności płatniczych handel nie kieruje się względnymi różnicami w kosztach wytwarzania, o kierunkach handlu decydują względna łatwość lub trudność uzyskania określonej waluty.

Ochrona płac i zatrudnienia

J.M. Keynes (teoria zatrudnienia) - teza teorii tradycyjnej o największym znaczeniu. Specjalizacja międzynarodowa odzyskuje swoją wartość dopiero po osiągnięciu stanu pełnego zatrudnienia. Argument ten nabiera szczególnego znaczenia we współczesnym świecie

Ograniczenie importu towarów zagrażającej produkcji krajowej ma na celu utrzymanie podaży krajowej tych artykułów i dzięki temu nie zmniejszanie płac a także zatrudnienia w przypadku silnej presji importowej w gałęziach objętych ochroną.

W obecnych warunkach rozwoju, podłożem motywacji protekcjonistycznych jest nie tyle nie dopuszczenie do spadku poziomu płac, ile dążenie do ochrony zatrudnienia.

Kontrargumenty:

• Przedłużanie występowania rozpiętości w płacach

• Utrzymywanie się niekorzystnych skutków towarzyszących stałemu podtrzymywaniu nieefektywnych gałęzi tj. obniżanie efektywności związanych z nimi branż

• Osłabienie podaży siły roboczej w gałęziach bardziej dynamicznych

Aby skrócić czas protekcji - wprowadzenie do procesów produkcyjnych innowacji technicznych i technologicznych. Trwałe utrzymywanie protekcjonizmu handlowego w dziedzinach mało efektywnych może prowadzić m.in. do:

obniżania efektywności działalności gospodarczej czy do podsycania inflacji.

Nadmierna zależności gospodarki od importu jako nowy argument ochrony handlowej

Początkowo - argument dot. Bezpieczeństwa narodowego - niedopuszczenie do nadmiernego uzależnienia kraju od zagranicznych dostawców towarów o charakterze strategicznym

Aktualnie - im większy udział importu określonego towaru w konsumpcji krajowej, tym większe jest niebezpieczeństwo uzależnienia kraju od zakłóceń (wywołanych nałożeniem embarga lub działaniem kartelu) w jego dostawach.

Istnieją znaczne możliwości nadużywania tego argumentu, wykorzystywane przez zwolenników protekcji handlowej - gałęzie przemysłu, które nie mogą sprostać konkurencji zagranicznej powołują się często na zbyt dużą ich zdaniem zależność od zagranicznych dostaw.

Wysoki lub wzrastający w szybkim tempie udział handlu zagr. w gospodarce, który mierzony jest stosunkiem importu do GNP lub do konsumpcji, zwiększa podatność gospodarki na zakłócenia zewnętrzne i utrudnia utrzymanie jej makroekonomicznej stabilności w dziedzinie zatrudnienia, stopy inflacji, bilansu płatności bieżących itp.

Może istnieć sytuacja odwrotna, w której zakłócenia o charakterze makroekonomicznym powstają w danym kraju, a gospodarka światowa jako całość może być bardziej ustabilizowana - handel zagraniczny może łagodzić problemy wewnętrzne tego kraju.

PODSUMOWANIE ARGUMENTÓW NA RZECZ OCHRONY HANDLOWEJ

Tradycyjne argumenty	Nowe argumenty
Poprawa terms of trade Ochrona nowych przemysłów Protekcja bilansu płatności bieżących Ochrona dochodów i zatrudnienia	Nadmierna zależność gospodarki wewnętrznej od importu Niekorzystny wpływ nadmiernej otwartości wobec zagranicy na makroekonomiczną stabilność gospodarki

Protekcjonizm rodzi się zawsze na różnicach rozwojowych między uczestnikami rynku światowego, które są nieuniknione w rozwoju gospodarczym

Zarówno tradycyjne jak i nowe argumenty przemawiające za stosowaniem protekcjonizmu handlowego dotyczą właśnie wyrównywania poziomów rozwoju gospodarczego

WZROST HANDLU KONTROLOWANEGO

Handel kontrolowany (manager trade) lub handel niezliberalizowany ( non-liberal trade) - rozumie się wszystkie strumienie handlu poddane środkom kontroli pozataryfowej lub restrykcjom handlowym, włączając w to handel nieprzetworzoną ropą naftową, bronią i cały handel krajów o gospodarce centralnie sterowanej.

Do 1974 udział handlu kontrolowanego w ogólnym handlu sukcesywnie zmniejszał się w krajach WE. Po 1974 nastąpił wzrost handlu kontrolowanego w ogólnym handlu krajów o gospodarce rynkowej z ok. 40% (1974) do 48% (1980), a w krajach WE odpowiednio z 35,8% do 44,8%. Wzrost skoncentrowany głównie na artykułach przetworzonych.

Cechą charakterystyczną nowego protekcjonizmu handlowego był wzrost liczby gałęzi przemysłowych, które wprowadzały środki pozataryfowej ochrony handlowej na zasadzie porozumień bilateralnych wynegocjowanych poza GATT lub naruszających reguły GATT - należały do nich:

• Porozumienia o dobrowolnym ograniczaniu eksportu (Voluntary Export Restraint Arragements - VERA)

• Porozumienia Ogólnotekstylne (Multi-Fibre Arrangements - MFA)

• Porozumienia o Uporządkowanym Marketingu (Ordery Marketing Arrangements - OMA)

Inne niewidzialne bariery handlowe przeciwko importowi towarów konkurencyjnych to częste zmiany:

• Prawa antydumpingowego

• Ustaw antydopingowych

• Reguł dotyczących prawa patentowego itd.

Wprowadzenie subsydiów celu ochrony przestarzałej produkcji i utrzymania kosztownej struktury wybranych gałęzi przemysłu.

1984 - aby wzmocnić pozycję na rynku światowym, WE wprowadza nowy instrument polityki handlowej; on pozwala:

• Podnieść cła

• Wprowadzać nowe lub zaostrzać obowiązujące ograniczenia ilościowe

• Stosować inne środki polityki handlowej w handlu z krajami trzecimi

Główne przyczyny protekcjonizmu handlowego WE. Czynniki strukturalne i instytucjonalne

Przez badawcze i rozwojowe (B+R) zwiększone wydatki w Stanach Zjednoczonych i w Japonii, nie nadążająca za nimi UE.

Opóźnienie państw WE ponadto w przeprowadzeniu reform systemu podatkowego, nie usuwany w należytym czasie? barier przed nowymi przedsiębiorstwami. Instytucjonalizacja rynku pracy.

Zewnętrzne przyczyny wzrostu tendencji protekcjonistycznych krajów WE

• pojawienie się newcomers - ekspansja z Azji Południowo-Wschodniej i Ameryki Łacińskiej obejmująca produkcje z gałęzi, które charakteryzowały się już bardzo trudną sytuacją na rynku wewnętrznym WE

• brak międzynarodowej równowagi płatniczej i skutki funkcjonowania międzynarodowego systemu walutowego, a zwłaszcza skutki stosowania płynnych kursów walutowych

• waluty krajów nadwyżkowych (RFN) podlegały zbyt silnej aprecjacji, a krajów deficytowych (USA), zbyt silnej deprecjacji

• wyeliminowaniu złota z międzynarodowego systemu walutowego i przechodzenie na system SDR

Pozytywne dostosowania strukturalne krajów WE po stagnacji gospodarczej

1983 rok

Osłabienie tendencji

Protekcjonistycznych

(RFN i Wielka Brytania)

Poprawa koniunktury

• 
  zahamowanie inflacji

• 
  zmniejszenie bezrobocia i wzrost zatrudnienia

• spadek deficytów państw i przedsiębiorstw

Protekcjonizm obejmujący właściwe temu pojęci elementy i środki interwencjonizmu w działalności gospodarczej ułatwia procesy adaptacyjne, lecz stosowany zbyt długo i szeroko staje się poważnym hamulcem rozwoju gospodarczego.

W ramach WE natomiast protekcjonizm jest w ogóle zaprzeczeniem idei integracji, u której podstaw leży wolna wymiana handlowa jako niezwykły stymulator jej rozwoju. Wzrost protekcjonizmu w stosunku do krajów trzecich w trzecich długim okresie osłabia z kolei rolę handlu z krajami nie należącymi do WE w jej ogólnym wzroście gospodarczym.

Generalnie skutki protekcjonizmu było poważne zmniejszenie znaczenia handlu zagranicznego we wzroście ekonomicznym WE i osłabienie jego stymulującej roli w rozwoju procesów integracyjnych.

Rozwiązanie problemów handlu międzynarodowego nie drogą jednostronnych posunięć poszczególnych krajów, ale poprzez podjęcie skoordynowanych działań.

Ekspansję handlową warunkuje otwarty system handlowy bazujący na wzroście gospodarczym.

4 | Strona

l. 70. i 80. - gospodarka światowa w trudnościach rozwojowych o charakterze strukturalnym

Trudności dotyczące tradycyjnych i nowych gałęzi przemysłu

Powrót do protekcjonizmu handlowego

---