1. BYT U HERAKLITA I PARMENIDESA

1. Byt u Parmenidesa

trzeba z konieczności powiedzieć i myśleć, że tylko to, co jest, istnieje. Bo byt jest a niebytu nie ma

wnioski z tego twierdzenia:

• skoro Rozum nie może pojąć niebytu, tego, czego nie ma, dlatego też coś nie może być stworzone, bo to by znaczyło, że powstało z niczego - efekt: byt nie ma początku;

• nie może też mieć końca - jest więc wieczny, pełny, zamknięty, jednorodny;

• jest ciągły, bo każda przerwa byłaby niebytem,

• jest nieruchomy i w ogóle niezmienny;

• jest niepodzielny, bo części bytu nie będąc już bytem musiałyby być już niebytem;

• jest stały i jeden - jest przeciwieństwem stawania się i mnogości;

• ów Byt nie jest Bogiem choć jest doskonały;

• Parmenides miał na myśli byt materialny-przedstawia go w formie kulistej

• wyniki rozumowania, a nie zjawiska, dają właściwy obraz świata;

• zwrócenie uwagi na proste, jednolite, ciągłe podłoże rzeczywistości;

• odróżnienie bytu od zjawisk;

2. Byt u Heraklita

• nie ma bytu - jest tylko stawanie się; nic nie jest, wszystko się staje; wszystko płynie (panta rei)

• można powiedzieć, że jesteśmy i nie jesteśmy, ponieważ aby być czymś w jednym momencie, musimy nie być więcej tym, czym byliśmy w poprzednim momencie;

• przeciwstawnie do Parmenidesa: wielość jest realna i konflikt jest realny, realne jest napięcie i ruch, i realna jest nasza wiedza o nich;

• nie poszukujemy nieruchomej, obcej życiu, niezrozumiałej jedności, nie uważamy ruchu i zmiany za łudzącą zasłonę;

• zmienność i różnorodność;

• zanegowanie istnienia w przyrodzie rzeczy trwałych i bezwzględnych;

• nie ma rzeczy o stałych własnościach;

2. CZŁOWIEK W FILOZOFII ODRODZENIA (MANETTI, PICO DELLA MIRANDOLA)

Humanizm - podkreślenie wartości ludzkiej osobowości, indywidualizmu, zwrócenie się do wzorców starożytnych, człowiek dominantą

Pico Della Mirandola:

- neoplatonizm renesansowy

- nieesencjalistyczna koncepcja człowieka: człowiek czystym aktem

- wolność wynika z duchowego określenia człowieka

- dzięki określeniu przez ducha, człowiek może w sposób wolny tworzyć własną istotę

- człowiek jest twórcą samego siebie

- człowiek jako centrum wszechświata, kreuje swój świat, kieruje swoim losem

- człowiek pojęty w sposób nieracjonalistyczny

Grannozzo Manetti:

- podkreślenie postulatu godności i wolności

- wolność wymusza imperatyw doskonalenia siebie i świata

- zmienne koleje losu należy znosić z godnością

- Proteusz: symbol człowieczeństwa, autonomii ludzkiej

- człowiek, który potrafi godnie żyć

3. Człowiek w myśli S. Kierkegaarda.

Podkreślenie prymatu jednostki (człowieka) nad ogółem (tłumem)

Chciał filozofii wnikającej w samo konkretne istnienie człowieka, jego właściwości etyczne i religijne.

Człowiek jest syntezą skończoności i nieskończoności, czasowości i wieczności, konieczności i wolności człowiek zawsze patrzy na życie pod kątem wieczności

Modele osobowości ludzkich:

- życie estetyczne - życie pełne poszukiwania i pożądania

*postawa bezpośrednia i refleksyjna - dążenie

*bezpośrednia - życie artystów, poszukiwanie spełnienia w materiale zmysłowym

*refleksyjna - życie poety i filozofa, poszukiwanie spełnienia w myśli i słowie

- życie etyczne

*przeciwieństwo życia estetycznego

*brak dążenia, poszukiwania i niepokoju

- wiara

*życie religijne: kruchość i niepewność ma się stać podstawą życia

*chaos nie ma wzbudzać niepokoju, tylko stać się źródłem siły

4.Człowiek w naukach przyrodniczych - ewolucjonizm.

Pogląd w filozofii wg którego struktura rzeczywistości i jej stan teraźniejszy mogą być wyjaśnione tylko jako rezultat rozwoju (ewolucji), któremu podlegają przedmioty i zjawiska.

Ewolucjonizm jest poglądem mówiącym, iż rzeczywistość (jej struktura oraz stan obecny) można wyjaśnić jako rezultat rozwoju, któremu podlegają przedmioty i zjawiska. Ewolucjonizm więc stawia człowieka czy społeczeństwo w jednym rzędzie z organizmami przyrodniczymi, zakładając że podlegają takim samym prawom, z których najważniejszym jest właśnie prawo ewolucji, stopniowego przekształcania się w coraz doskonalsze formy. W myśl ewolucjonizmu człowiek podlega więc wiecznemu postępowi, wciąż się rozwija, przystosowując jednocześnie do otoczenia a katalizatorem owego rozwoju jest ludzki rozum oraz wszelkie jego wytwory (kultury). Człowiek jest więc nierozerwalną częścią przyrody, a jego życie polega na ciągłym uczeniu się - ewolucją jest wobec tego proces zdobywania wiedzy, który z kolei umożliwia rozwój nie tylko samego człowieka, ale i cywilizacji.

5. Determinizm i indeterminizm.

Determinizm - pogląd, zgodnie z którym zajście każdego zdarzenia jest wyznaczone jednoznacznie przez zdarzenia poprzedzające je w czasie

• ontologiczny

• etyczny

• historyczny

• teologiczny

• epistemologiczny

• metodologiczny

• filozoficzny

Indeterminizm - pogląd negujący przyczynową zależność zjawisk bądź nie wszystkie zdarzenia są zdeterminowane- koncepcja filozoficzna zakładająca istnienie we wszechświecie wolności umożliwiającej podejmowanie świadomych aktów woli, przeciwieństwo determinizmu.

Epikur odnosił indeterminizm do odchyleń atomów jako czynników wolności w swojej mechanistycznej koncepcji świata.

Dziedziny sporu determinizmu z indeterminizmem:

- wolność woli

- odpowiedzialność moralna człowieka

- celowość natury

- przyczynowość w przyrodzie

- istnienie obiektywnych prawidłowości (praw)

6. Egzystencjalizm o wolności.

- wolność cechą przynależną człowieka człowiek samotny, człowiek musi decydować o sobie, tworzy swój świat i wszelkie wartości (człowiek sam siebie tworzy)

- człowiek ponosi odpowiedzialność za swoje czyny, gdyż nie ma żadnego autorytetu, na który mógłby zrzucić ową odpowiedzialność za swe działania

- nie ma Boga nie ma apriorycznych wartości nie ma na czym oprzeć istnienia

- człowiek jest skazany na to, by być wolnym (jest w tej wolności osamotniony)

- każdy człowiek jest absolutnie wolny (jest twórcą wszelkich wartości i sensu ludzkiego istnienia)

7. Egzystencjalizm wobec religii: Sartre.

Egzystencjalizm zakłada, że człowiek jako jedyny z istniejących bytów, sam tworzy się tym czym jest, dokonując wyborów, będących obrazem jego wolności. Sartre, jako ateista uważał, iż byt człowieka nie ma z góry ustalonego sensu. Odrzucał więc istnienie Boga - co idealnie pasowało do głównego założenia egzystencjalizmu, że to człowiek (a nie Bóg) kształtuje swoje życie. Sartre wyróżnił dwa rodzaje bytu - byt w sobie (rzecz, byt zdeterminowany) i byt dla siebie (świadomość, nigdy do końca zdeterminowana). Sartre zakładał, że coś może być albo rzeczą, albo świadomością, więc idea Boga jako łączącego w sobie oba byty jest z ontologicznego punktu całkowicie sprzeczna. Bóg nie może także istnieć, bowiem jest on określany jako byt nieskończony - a wg Sartre'a pojęcie nieskończonego bytu w sobie jest wewnętrznie sprzeczne. Ponadto, Sartre uważał, że Bóg jako byt wszechmocny ograniczałaby wolność człowieka. Powołanie Boga „do życia” przez ludzi, Sartre uzasadnia ucieczką człowieka od odpowiedzialności za wykreowanie świata. Człowiek wolał więc wymyślić boską istotę, na której barkach oparł odpowiedzialność za kreację wartości oraz ich sankcjonowanie. Ludzie zapominają więc, że to właśnie decydowanie o dobru i złu, tworzenie wartości jest dowodem wolności człowieka.

8. Epikureizm i problem wartości.

Epikureiści za podstawowe zagadnienie filozofii uważali szczęście, które upatrywali w przyjemności. Jako system etyczny, był więc epikureizm z gruntu oparty na hedonizmie - zakładał, że życie szczęśliwe to życie, w którym suma przyjemności przeważa sumę cierpienia. Tym samym epikureizm nie propagował postawy czerpania z życia tyle przyjemnych doznań, ile się da. Uważano, że zanim skorzysta się z jakiejś przyjemności, należy rozważyć, czy spowodowane tym aktem cierpienie nie przeważy sumy przyjemności. Wobec tego epikureiści podzielili przyjemności na:

1) radość z samego życia (najcenniejsza przyjemność);

2) przyjemności bierne (czyli niewymagające specjalnego wysiłku);

3) przyjemności czynne (wymagające wysiłku w ich osiągnięciu i często obarczone nieprzyjemnymi konsekwencjami.)

Oczywistym jest więc akt korzystania w jak największym stopniu z przyjemności biernych i ostrożność w korzystaniu z przyjemności czynnych. By więc dostąpić szczęścia, należy unikać cierpienia, ograniczać swoje potrzeby, cieszyć się codziennością i nie bać się śmierci. Do tego jednak potrzebne są cnota i rozum.

- założenie: szczęście jest największym dobrem

- wyjaśnianie: szczęście polega na doznawaniu przyjemności, nieszczęście na doznawaniu nieszczęść

- brak cierpień jest przyjemnością

- połączenie hedonizmu z kultem życia

- dobre jest krótkotrwałe i jednorazowe trzeba je docenić carpe diem

- etyka epikurejska: uznanie tylko dóbr doczesnych, człowiek odpowiedzialny za swoje szczęście i nieszczęście

9. Etyka I. Kanta.

- człowiek wolną istotą rozumową możliwość wyboru imperatywu

Wg Kanta ostatecznym celem istnienia człowieka jest właśnie realizacja prawideł etycznych. Wg niego jest to podstawowy cel egzystencji, wobec tego etyka zyskuje wg Kanta swego rodzaju niezależność, bo miejsce Boga-prawodawcy zajmuje człowiek. Kant umieścił wszelkie prawa moralnie wewnątrz każdej jednostki, a nie poza nią. Innymi słowy, wszelkie nakazy moralne nie mogą zostać człowiekowi narzucone z zewnątrz. Z kolei wyznacznikiem tego co dobre lub złe jest dobra wola każdej jednostki - cel sam w sobie (a nie środek). Prawdziwie etyczna działanie to wg Kanta takie, które jest bezinteresowne, ale również legalne (zgodne z obowiązującym prawem). Tym samym człowiek wg Kanta powinien stłumić swoje odczucia i skłonności i czynić to, co powinien. Nie jest etyczną postawa, w której człowiek czyni coś, ponieważ boi się kary, albo gdyż ma taką ochotę - moralne jest odczuwanie poczucia obowiązku i czynienie swojej powinności.

Kant jest twórcą imperatywu kategorycznego, który zakłada, by czynić tylko to, co chcielibyśmy, aby stało się jednocześnie prawem powszechnym (przy założeniu że człowiek jest wolny). Z tego imperatywu wynikają wg Kanta wszelkie normy moralne.

10. Filozofia bytu Platona.

Istnieje tylko jeden rodzaj bytu - idee.

Rzeczy są odzwierciedleniem idei, idee są wzorami rzeczy (ale nie są ich przyczynami).

Świat rzeczy został stworzony przez Boga na wzór świata idei. Rzeczy są zależne od idei. Natura idei nie została określona. Idee nie są ani bytami fizycznymi, ani psychicznymi.

Platon nie opowiadał się za teorią bytu jako niezmiennego i jednego, wyróżnił bowiem dwa światy: świat idei i świat materialny. Ten pierwszy jest światem rzeczywistym, wartym poznania, wiecznym i trwałym. Ideę Platon uznawał za byt doskonały i wieczny. Świat materialny jest jedynie odbiciem świata idei - odbiciem niedoskonałym, pełnym przekłamań i zniekształceń. Świat ten jest niekompletny i zmienny. Idee są więc wieczny bytem, a rzeczy - niebytem. Rzeczy są jednak zależne od idei, ale nie da się dokładnie określić natury idei. Oba światy są także odseparowane od siebie. Zmienność świata materialnego Platon uznawał za oddalenie się od świata idealnego, a więc świata idei.

11. Filozofia egzystencjalna Kierkegaarda

- zagadnienie życia moralne i religijne

- był programowo myślicielem subiektywnym - chcę znaleźć prawdę, która jest prawdą dla mnie

- chciał filozofii odnoszącej się do konkretnego człowieka, jego wartości moralnych i religijnych

- początkiem egzystencjalizmu: wybór własnej drogi i oddanie się swojemu sposobowi życia

- egzystencja to nie bycie, lecz życie pełne namiętności

- pojęcie prawdy subiektywnej - nie jest to, co jest prawdziwe dla mnie, ale to, co jest obiektywnie nieznane

- jednym z głównym problemów było pytanie o sens ludzkiej egzystencji

- człowiek musi sam dokonywać wyborów, wybierać etyczną drogę życia

- o co chodzi w ludzkim życiu?

- jak uczynić swą egzystencję sensowną?

- jaki jest cel ludzkiej egzystencji?

12. Filozofia grecka a chrześcijaństwo.

Poglądy chrześcijan były wyznaczone przez wiarę (to ich odróżniało od Greków), ale potrzebowały wyjaśnienia i sformułowania pojęciowego. Pojęcia czerpano głównie z filozofii greckiej, gdyż tam były najdoskonalsze. W okresie rozpoczynającym chrześcijaństwo pojęcia filozoficzne Greków były tak bardzo przepojone myślą religijną, że łatwo mogły być przystosowane do każdej wiary.

Filozofia grecka posługiwała się ideami:

• Platońskimi (idealistyczny pogląd na świat i przekonanie o wyższości świata duchowego nad materialnym)

• Arystotelesowskimi (koncepcja Boga jako pierwszej przyczyny i celu świata)

• Stoickimi (pomysł, że świat materialny jest przesycony duchem)

• Cynickimi (obojętność dla rzeczy doczesnych)

• Neoplatońskimi

Fundament chrześcijaństwa został jednak utworzony w nauce Chrystusa, zanim te obce wpływy zaczęły działać.

• Bóg na ziemi i w sercach;

• Miłość i łaska jako podstawa życia;

• Osobowe pojmowanie Boga i stosunku do Boga;

BÓG

- U Greków: niepoznawalność Boga, Bóg - byt absolutny, świat ukształtowany jest z materii odwiecznej, nie ma początku i końca, monistyczna koncepcja świata, zło wywodzi się z materii;

- u chrześcijan: Bóg jest poznawalny jedynie na drodze doświadczenia, Bóg - sędzia, dualistyczna koncepcja stworzenia świata, stworzony z niczego - ma początek i koniec, bronili doskonałości świata wskazując na negatywność zła

CZŁOWIEK

Przeważało wspólne pojęcie człowieka dla całej epoki. Istota - dusza, los-upadek, cel - połączenie z bóstwem. Panowała rozbieżność w szczegółach.

SKŁADNIKI CZŁOWIEKA

Dychotomiczna a trychotomiczna koncepcja

• rola ciała : u Greków: nie ma naturalnego związku duszy z ciałem, ciało jest więzieniem duszy; wśród chrześcijan utrzymywała się długo, lecz ostatecznie zastała odrzucona;

DUSZA

• wspólne: niematerialność i nieśmiertelność duszy;

• Grecy: preegzystencja, boskość duszy;

• Chrześcijaństwo: dusza - obraz Boga, ale zasadniczo o innej naturze;

CZAS

• u Greków czas był kołem

• chrześcijańska koncepcja - linearna

MIŁOŚĆ

• Grecy słowo miłość tłumaczyli jako EROS

• w chrześcijaństwie było to AGAPE (caritas) - miłość niebiańska przeciwstawiana miłości ziemskiej,

13. Filozofia polska XIX wieku (Hoene -Wroński, Cieszkowski).

FILOZOFIA MESJANISTYCZNA W POLSCE

- mesjanizm - wiara, że pojawi się Mesjasz, który zbawi świat lub powiedzie lud do kraju wiecznego szczęścia

- oparcie o metodę heglowską, wiara, że rolę kierowniczą w dziejach świata będzie pełnił naród polski i kościół katolicki

- w Polsce pojawia się w okresie baroku

- romantyzm: odwołanie się do wizji umęczonego Chrystusa (słowiańszczyzna), mającego zbawić narody Europy i połączyć grzeszników

- Mickiewicz - powołanie narodu polskiego duchowe podniesienie ludzkości, podkreślenie czynnika moralnego; naród, który osiągnął najwyższy poziom moralny mesjaszem wyzwalającym ludzkość

- August hr. Cieszkowski: naród polski narzędziem bożym, Polska przez samą swoją naturę i swoje dzieje przeznaczona na mesjasza narodów

- Józef Hoene-Wroński:

*pokrewny Heglowi - skrajny racjonalista, prawdy metafizyczne miały być udowodnione rozumowo i miały stać się powszechne

*filozofia absolutna mesjaszem, zapowiedź odkrycia praw fundamentalnych dla państw

*nie można określić istoty absolutu, lecz można go określić w stosunku do innych przedmiotów, jest on ponad wiedzą i bytem

*prawo stworzenia: powszechne prawo pozwalające wyprowadzić z absolutu wiele bytów

*dzielił filozofię na dwa działy: teoria (poznaje rzeczywistość daną) i technika (kieruje rzeczywistość daną, aby spełniła swój cel)

*dotychczasowe dzieje dzielił na 4 okresy: cele materialne (Wschód), moralne (Grecja, Rzym), religijne (średniowiecze), umysłowe (dzieje nowożytne)

- August hrabia Cieszkowski

*w woli i czynie dopatrywał się istoty bytu, a w czynnikach irracjonalnych widział źródło wiedzy

*jego pogląd na świat był bardziej skoncentrowany na rzeczach boskich (np. objawieniu), rozróżniał trzy epoki rozwoju ludzkości, najwyższą z nich epoka rozwoju ducha boskiego,

*naród polski narzędziem bożym

*stał na pograniczu między filozofami a wieszczami

Może się wydawać, że filozofia XIX wieku w Polsce była wprawdzie kompletna, ale nie była za to samodzielna.

Najważniejszymi rysami filozofii mesjanistycznej, wspólnymi dla większości jego znanych przedstawicieli były:

• przekonanie o istnieniu Boga osobowego

• wiara w wieczne istnienie duszy

• podkreślanie przewagi sił duchowych nad fizycznymi

• nacisk na wybitne metafizyczne znaczenie kategorii narodu

• twierdzenie, że człowiek może realizować się w pełni tylko w obrębie narodu jako obcowaniu duchów

• historyzm przejawiający się w twierdzeniu, że narody stanowią o rozwoju ludzkości

14. Filozofia pracy (Marks).

- praca to świadoma i celowa działalność człowieka skierowana na przekształcenie rzeczywistości i przystosowanie jej do potrzeb ludzkich, na tworzenie coraz nowszych wartości duchowych

- społeczeństwo istnieje dlatego, że ludzie potrafią pracować

- należy dbać o jak najlepsze stosunki pracy

- ludzie muszą przede wszystkim jeść i pić, mieć mieszkanie i odzież, zanim będą mogli zajmować się polityką, nauką, sztuką i religią

- sposób produkcji życia materialnego warunkuje proces społeczny, polityczny i duchowy

- byt społeczny stanowi o świadomości ludzi

- sposób zdobywania środków do życia (sposób produkcji dóbr materialnych) jest czynnikiem decydującym o całym rozwoju i ustroju społecznym

Praca wg:

- Lutra szczęśliwością twórczą

- Monteskiusza źródłem porządku społecznego

- Diderota źródłem przyjemności

- Rousseau źródłem obowiązku

Filozofia Marksa to nie to samo, co poglądy i działalność polityków nazywających się marksistami. Marks wiele zawdzięczał Heglowi - przejął od niego dialektyczny sposób rozumowania oraz przekonanie o zasadniczej roli pracy w procesie doskonalenia się człowieka i świata. Odrzucił byty abstrakcyjne (absolut, duch).

Uznał, że właściwym wyróżnieniem człowieka jest proces intereakcji z materialną naturą, czyli po prostu praca.

15. Filozofia St. Brzozowskiego.

- poetom najszerzej objawia się prawda

- twórca filozofii pracy

- uznał klasę robotniczą za nosiciela prometejskiego heroizmu

- naród podstawą bytu dla jednostki; naród organem prawdy żywej

- przeciwstawiał się materializmowi, pozytywizmowi i utylitaryzmowi

- starał się przezwyciężyć dualizm myśli i bytu (odwoływał się do kategorii czynu)

- człowiek podporządkowuje sobie przyrodę, a nie jest jej wytworem

- od marksizmu przeszedł do katolickiej nauki społecznej

Brzozowski silnie inspirował się Kantem i Marksem. Uważał klasę robotniczą za nosiciela prometejskiego heroizmu, bowiem w pracy upatrywał procesu kreacji świata. Zdecydowanie sprzeciwiał się materializmowi, utylitaryzmowi i pozytywizmowi, popierał za to ideę narodową (naród uznawał za podstawę bytu dla jednostki). Uważał, iż to poetom najszerzej objawia się prawda, a człowiek nie jest wytworem przyrody - raczej on ją sobie podporządkowuje. Na pierwszy plan wysuwał czynniki twórcze, uczuciowe, bowiem uważał że duch jest absolutem, ponieważ jest swobodny, a więc i niezależny.

16. Filozofia życia (stoicyzm, epikureizm, sceptycyzm).

- stoicyzm:

- świat ma budowę jednolitą, jest materialny, a zarazem ożywiony i na miarę boska doskonały

-cnota jest warunkiem dostatecznym szczęścia, mieli ja za dobro najważniejsze

-ludzie dzielą się na dobrych i złych

-czyn jest dobry gdy posiada dobrą intencję

-człowiek powinien dążyć do harmonii z życiem, żyć z boku świata i nie angażować się

-afekty(namiętności) są silniejsze od rozumu- są 4 afekty: zawiść, pożądliwość, smutek i obawa

- epikureizm

- założenie: szczęście jest największym dobrem

- wyjaśnianie: szczęście polega na doznawaniu przyjemności, nieszczęście na doznawaniu nieszczęść

- brak cierpień jest przyjemnością - wystarcza do szczęścia

- połączenie hedonizmu z kultem życia

- dobre jest krótkotrwałe i jednorazowe trzeba je docenić carpe diem

- człowiek odpowiedzialny za swoje szczęście i nieszczęście

-poszukiwanie przyjemności naturalnych i koniecznych, odrzucenie nienaturalnych i niekoniecznych

- sceptycyzm

- te same rzeczy są różnie postrzegane przez różnych ludzi

-powściągliwość daje człowiekowi spokój i szczęście

-dobro i zło tak samo jak Bóg, przyroda są niepoznawalne gdyż każdy ma o nich inne mniemanie

17. Filozoficzna Szkoła Lwowsko-Warszawska.

Jest to szkoła filozoficzna, formująca się jeszcze przed I wojną światową we Lwowie wokół Kazimierza Twardowskiego, a ukształtowana w okresie międzywojennym. Grupowała logików i filozofów. Szkołę tę cechowały programowy antyirracjonalizm, niechęć do filozoficznych spekulacji, dążenie do precyzji w myśleniu, a w mowie - posługiwania się językiem jasnym i ścisłym. Ponadto, odznaczała się tendencją do korzystania z osiągnięć logiki matematycznej i metod analizy semantycznej w badaniach filozoficznych. Szkoła ta jest inicjatorką współczesnej filozofii analitycznej. Cechował ją analityczno-deskryptywny sposób ujęcia zagadnienia, a nie eksperymentalno-retrospektywny. Miała również znaczne osiągnięcia w badaniach logicznych i semantycznych, wywierając wielki wpływ na rozwój logiki matematycznej.

Szkoła lwowsko-warszawska miała znaczne osiągnięcia w badaniach logicznych i semantycznych, wywarła istotny wpływ na rozwój logiki matematycznej i badań nad podstawami matematyki oraz — pośrednio — na powstanie polskiej szkoły logiki matematycznej. Działalność szkoły lwowsko-warszawskiej przerwała II wojna światowa.

18. Filozoficzne poszukiwania sensu dziejów

Filozofia państwa i dziejów Hegla:

państwo:

Wg Hegla państwo to najwyższy szczebel rozwoju społecznego. Hegel uważał, że państwo jest wyższą rozwoju niż społeczeństwo. Państwo posiada najwyższy autorytet ponieważ jest wytworem czynników ideowych. Wywody Hegla o państwie mają charakter aprioryczny.

dzieje:

Dzieje traktowane jako proces realizacji absolutu, który dąży do uświadomienia sobie swej wolności. Hegel wyróżniał 3 stadia tej realizacji: rozwój jednostki (duch subiektywny), rozwój społeczeństwa (duch obiektywny), rozwój kultury (duch absolutny). Idea realizacji absolutu wyrażona została także w wielkim obrazie historiozoficznym stworzonym przez Hegla, który dzielił je na 4 okresy: okres wschodni w historii, okres grecki i rzymski, okres germański. Duch absolutny objawia się w dziejach każdego państwa, bo naturą ducha jest rozwój. Dzieje są jednolitym i koniecznym rozwojem idei, a także stopniowym kształtowaniem się „ducha świata” w czynach i losach państw i narodów. Wg Hegla narody są narzędziem i objawem tego ducha. Przyczyną tego była wiara Hegla w to, że w każdej epoce pojawia się naród, który ma do spełnienia jakąś misję. Rozwój dziejowy u Hegla nie jest harmonijny lecz skokowy z powodu ujawniania się wewnętrznych sprzeczności w zjawiskach, które wyczerpały swoje możliwości ewolucyjne i podlegają alienacji i negacji.

19. Główni przedstawiciele filozofii spotkania (dialogu) w XX wieku
(Buber, Levinas).

„Wiem, że jestem bo wiem, że drugi jest” - ks. Józef Tischner

- odrzucenie filozofii tradycyjnej jako subiektywnej, zamykającej się w Ja, Dialog = zrozumienie

- Martin Buber

*Zasada Ja - To - oznacza posiadanie przedmiotu

*Zasada Ja - Ty - oznacza relację między mną a światem przyrody i światem ludzi, tylko tu realizuje się duchowe zaangażowanie i rzeczywista relacja osobowa

*Kierowanie spojrzenia ku wiecznemu Ty ostatecznym celem, który nadaje sens egzystencji jest Ty Boga

- Emanuel Levinas

*problem : określenie etycznego odniesienia twarzą w twarz do Innego

*prawda może być osiągnięta tylko na drodze rozmowy

*obiektywność ma swoje źródła w dialogu

*relacja z Bogiem nie ma charakteru dialogu, Bóg znajduje się w przeszłości

*twarz jest źródłem prawdy i moralności, wyraża etyczną prawdę i etyczny nakaz

20. Hermeneutyka filozoficzna H.-G. Gadamera.

- paradygmat filologiczno-humanistyczny, a nie jak u Heideggera ontologiczny

- ważna rola projektu, projektowania - wstępne rozumienie tekstu, konieczny warunek wstępowania w hermeneutyczny krąg, wyklucza subiektywizm i radykalny obiektywizm

- nie dowolność, ale twardy grunt rozumienia prawidłowość rozumienia

- zasada antycypacji doskonałości: określa warunki doskonałego rozumienia, doskonałe jest to, co przedstawia jedność sensu;

- ważna rola rozumienia - odsłania racjonalny porządek ludzkiego świata poprzez analizę rzeczywistości językowej, zawartych w niej sensów i kontekstów oraz komunikacji językowej; próbuje tym sposobem dotrzeć do elementarnego sposobu bycia człowieka w świecie

- zaprzeczał istnieniu jedynej, prawdziwej i obiektywnej interpretacji historii i myśli ludzkiej

- poznanie ma strukturę linearną, rola tradycji jest niezaprzeczalna, jest ona niezbędnym elementem poznania

- trwałym elementem poznania: język, kultura, przesądy
- dowodził, że prawda to nie tylko coś zarezerwowanego dla nauki, ale też dla sztuki.

21. Hermeneutyka: Habermas, Ricoeur, Vattimo.

Gianni Vattino - postmodernista, wyklucza jeden sposób patrzenia na świat (modernizm) - pluralizm; jest wiele religii, które prowadzą do Boga;

Paul Riceour - pacyfista, przeciwnik totalitaryzmu, główny wątek jego prac to przekonanie, że wszystkie interpretacje uczestniczą w dwufalowej (pozytywnej i negatywnej) hermeneutyce; refleksja filozoficzna dotycząca wszelkich form ekspresji np. mitów,symboli,dzieł sztuki.

Habermas Jurgen - niemiecki filozof, socjolog i teoretyk nauki. Stworzył własną krytykę ideologii - zwrócił uwagę na ideologiczną funkcję nauki i techniki.
Głosił ideę tzw. praxis - działania kierującego mądrością. wyróżnił 3 rodzaje interesów poznawczych: techniczny, praktyczny i krytyczny, oraz odpowiadające im 3 typy nauki: empiryczno - analityczne, historyczno-hermeneutyczne i krytyczne.

22. Hobbes, Scheler i Kant o religii
Tomasz Hobbes znany jest przede wszystkim jako autor Lewiatana. Niewiele natomiast mówi się o jego poglądach na religię i rolę Kościoła w życiu społeczeństw. Niewątpliwie Hobbes miał to szczęście, że żył w kraju, gdzie mógł sobie pozwolić na otwartą krytykę Kościoła katolickiego.

Scholastyka była dla niego tylko fałszywą wiedzą i mądrością. Dlatego chciał ją zastąpić nowoczesną racjonalną nauką, filozofią i polityką. Teologia, będąca przecież główną podporą scholastyki, według Hobbesa nie miała żadnej racji bytu, a to z tego względu, że Boga nie sposób pojąć racjonalnie, ani też wyrazić. Stąd i nie można mówić o racjonalnej teologii. Dlatego też najlepszym rozwiązaniem -zdaniem Hobbesa- byłoby całkowite usunięcie kleru i zastąpienie religii racjonalnym poglądem na świat. Hobbes był zdania, że należy uznać religię typu protestanckiego- zracjonalizowaną, a więc i pozbawioną elementów, w które obfituje rzymski katolicyzm. Należałoby też wobec niemożliwości całkowitej likwidacji duchowieństwa, wyeliminować dostojników kościelnych, książąt kościoła, resztę kleru natomiast traktować jak państwowych urzędników, pełniących zlecone im obowiązki służbowe.

Scheller

Max Scheler- filozof niemiecki, przedstawiciel fenomenologii.
Max Scheler poznał około 1908 roku Edmunda Husserla i pod jego wpływem został fenomenologiem, ale zbudował zupełnie inną wersję tej filozofii. Najwięcej dokonał w filozofii praktycznej, zwłaszcza etyce.
Scheler rozumiał wartości obiektywnie, jako właściwości rzeczywistego świata. Mogą one być poznawane wprost intuicyjnie i emocjonalnie. Sceler wyróżniał cztery rodzaje wartości:

• hedonistyczne

• witalne

• duchowe (poznawcze i moralne)

• religijne.

Wartości te stanowią hierarchię, z wartościami religijnymi jako wyższymi w stosunku do pozostałych. Wartości religijne - boskość i świętość - są również ujmowane bezpośrednio, intuicyjnie, ale odnoszą się do obiektywnej rzeczywistości, którą Scheller ujmował zgodnie z wiarą katolicką.

Religia Kanta- Zmysły są jedynym sposobem, przez który rozum przekonać się może o istnieniu i własnościach rzeczy; czego tedy zmysły nie dojdą, tego rozum twierdzić z pewnością nie może. Rozum w religii nie może mieć ani udziału, ani zasługi; wszystkie zatem rzeczy, które do rozumu tylko należą, i w zgłębianiu których na próżno się on wysila, żadnej nie mają wartości. Wszelka religia polega tylko na przyzwoitych i uczciwych obyczajach, tę zaś uczciwość nabywa się przez cnoty towarzyskie, którymi kojarzą się i utrzymują związki społeczeństwa.

- wg Kanta Chrystus nie jest niczym więcej jak tylko pięknym pomysłem, zebraniem towarzyskich cnót, wystawionym w myśli na kształt osoby miłej Bogu.

23. Hylemorfizm Arystotelesa a metafizyka Platona.

Hylemorfizm Arystotelesa zakłada, że przynajmniej niektóre byty są stworzone z materii i formy. Dla Arystotelesa ani materia, ani forma nie były substancjami, natomiast były składnikami substancji. Materia bowiem nie istnieje samodzielnie, podobnie jak nie istnieją idee, są one abstrakcjami - istnieją tylko zespoły materii i formy. Są one więc niepodważalnymi składnikami bytu. Platon z kolei uważał, że prawdziwym bytem jest świat idei, a wszystko to z czym mamy do czynienia, jest jedynie marnym odbiciem tego świata.

- tylko rzeczy (substancje) istnieją na sposób samodzielny

*są one złożeniem dwóch składników: materii i formy

*materia jest podłożem zjawisk i wszelkiej przemiany, jest tym, z czego substancje są utworzone; materia trwa

- hylemorfizm: przeciwstawienie się twierdzeniu przyznającemu samoistny byt tylko materii bądź idei

- materia i forma nierozerwalnymi składnikami bytu

24. Idea poznania bezzałożeniowego (Kartezjusz, Husserl).

- Kartezjusz

*Używa rozumu do dotarcia do prawdy filozoficznej

*Chciał stworzyć system prawdziwych twierdzeń, które nie byłyby z góry przyjęte, o ile nie byłyby oczywiste i niewątpliwe (stąd poznanie bezzałożeniowe)

*Poszukuje metody, która pozwoli poprzez stopniowe gromadzenie wiedzy doprowadzić do prawdziwego poznania wszystkiego co może poznać człowiek

*Ważna rola intuicji i dedukcji, dzięki nim unikamy pomyłek

*Trzy rodzaje idei : wrodzone, nabyte i skonstruowane

- Husserl

*Filozof nigdy niczego nie powinien przyjmować za rzecz oczywistą i pewną

*Czysta fenomenologia - procedura oparta na badaniu treści własnej świadomości

*Metoda Husserla - wykluczenie wszystkich założeń (stąd poznanie bezzałożeniowe) odkrycie zasadniczej istoty aktów umysłowych odkrycie prawd będących źródłem wszelkiej wiedzy

*Redukcja fenomenologiczna - czyli zawieszenie nastawienia naturalnego, a później opisanie struktur tego co pozostało w świadomości

25. Immaterializm Berkeleya.

George Berkeley zafascynowany początkowo empiryzmem Johna Locke'a zauważył pewną lukę. Lock mówił, że w umysłach ludzi powstają „idee proste”. Berkeley zauważył, że skoro tak to znane nam są tylko dwie rzeczy: bodźce i podstałe na ich podstawie idee. Stwierdził zatem, że do przedmiotów bezpośredniego dostępu nie mamy więc skąd wiemy, że one w ogóle istnieją?

Główne założenia:

Berkeley odrzucił teorię bytu obiektywnego twierdząc, że nie można dowieść jego istnienia w sposób obiektywny i stworzył koncepcje bytu obserwowanego, czyli coś dla nas istnieje tylko wtedy gdy to widzimy, gdy odbieramy od tego jakieś bodźce. A jeśli nie to nie mamy pewności, że dana rzecz faktycznie istnieje. Zatem być oznacza być postrzeganym (esse = percipi , esse est percipi).

Definicja Berkeleya jest przejawem skrajnego empiryzmu. Uznał, że istnienie samego siebie jest tylko postrzeganiem samego siebie, nie zaś pewnością obiektywnego istnienia. Okazuje się zatem, że wszystko jest wytworem naszego znudzonego umysłu znajdującego się w rzeczywistości w absolutnej próżni.

Berkeley w swojej tezie przedstawia istnienie Boga jako kogoś kto widzi wszystko naraz i stale podtrzymuje skonstruowany świat materialny, a tym każdy jego element z osobna.

W świecie Berkeleya istnieje więc sam Bóg i umysł. Świat materialny został pozbawiony substancjonalności. Teoria głosząca, iż materia nie istnieje to immaterializm. Berkeley próbuje pokazać, że świat empiryczny nie istnieje, a idee w naszym umyśle istnieją dzięki Bogu. Istnienie dla Berkeleya jest posiadaniem wrażenia zmysłowego (idealizm subiektywny).

Immaterializm jest teorią głoszącą, iż materia nie istnieje. Berkeley próbuje wykazać, że świat empiryczny nie istnieje, natomiast idee istnieją w naszym umyśle dzięki Bogu, w związku z czym wszystkie przedmioty przez nas postrzegane są tylko zbiorem idei.

- Immaterializm - teoria głosząca, iż materia nie istnieje

- Odrzucenie materii - nie jest potrzebna do mówienia o istnieniu świata

- Berkeley o naukach fizycznych : są pożytecznymi teoriami, ale nie są opisem stanu faktycznego

26. Intelektualizm etyczny Sokratesa.

Poglądy etyczne Sokratesa dadzą się sformułować w trzech głównych tezach:

1. Cnota jest dobrem bezwzględnym.
Sokrates wskazał na zalety, które są jedne dla całego rodu ludzkiego: sprawiedliwość, odwaga czy panowanie nad sobą są zaletami zawsze i wszędzie - nazwał te zalety cnotą - zalety moralne. Prawa dotyczące cnoty są niepisane; wywodzą się z samej natury rzeczy, a nie z ustanowienia ludzkiego. Dla dóbr moralnych człowiek powinien poświęcić dobra niższe i pozorne. Sokrates był pierwszym przedstawicielem moralizmu wynoszącego dobra moralne ponad wszelkie inne.

2. Cnota wiąże się z pożytkiem i szczęściem.
Tylko to, co dobre jest naprawdę pożyteczne. Sokrates twierdził, iż czyn jest niezawodnie dobry, gdy wypływa zeń pożytek. Tak samo jest ze szczęściem - szczęście związane jest z  cnotą, bo z cnoty wynika. Szczęśliwy jest ten, kto posiada największe dobra, a największym dobrem jest cnota.

3. Cnota jest wiedzą.
Wszelkie zło pochodzi z nieświadomości. Nikt umyślnie i ze świadomością zła nie czyni. Wiedza jest warunkiem dostatecznym cnoty . Na wszelkie zarzuty odpowiadał, że jeśli wiedza nie wystarcza do cnoty, to musi być powierzchowna i niezupełna. Wiedza potrzebna do cnoty to wiedza o sprawiedliwości, odwadze - etyczna, oparta na praktycznym rozsądku. Stanowisko takie nazywa się intelektualizmem etycznym.

Na podstawie intelektualizmu Sokrates uznał, że:
- cnoty można się uczyć - wielkie dobro jakim jest cnota, nie jest wrodzone, można je nabyć; przeto od nas samych zależy, czy je posiadamy;
- cnota jest jedna - ostatecznie wszystkie cnoty są wiedzą, więc są w istocie swej jednym i tym samym.

27. Istota i istnienie w filozofii.

W przedmiotach dostępnych naszemu poznaniu mamy zawsze do czynienia z jakąś treścią i jej istnieniem. Zachodzi więc wzajemna relacja pomiędzy istotą a istnieniem, w której istota pełni funkcję czynnika potencjalnego, zaś istnienie czynnika aktualizującego. Co więcej, istnienie jako czynnik aktualizujący, będąc zarazem czymś nietożsamym z istotą, jest czynnikiem transcendentnym w stosunku do istoty. To znaczy, że sprawia on nie tylko to, że byt jest, i że jest właśnie taki, lecz także, że nie znajduje on ostatecznego wyjaśnienia swego bytowania w sobie samym, lecz poza tym konkretnym bytem.

Możemy spotykać istnienie tylko wraz z istnieniem konkretnych rzeczy. Nie występuje samo istnienie (jako takie), tak jak nie występują same istoty (jako takie). Istnienie jest różne dla różnych rzeczy. Ponadto, spotykamy istnienie tylko realne. Cokolwiek jest, istnieje jako określona treść zdeterminowana właściwym jej istnieniem.

28. Kant i krytyka metafizyki.

Krytyka metafizyki

1.Idea rozumu

Ograniczył i wzmożył zarazem rolę doświadczenia.

• nie wszelkie poznanie wywodzi się z doświadczenia,

• wszelkie poznanie ogranicza się do doświadczenia.

Uważał, że nauka oparta na doświadczeniu nie zaspakaja rozumu. Podjął się budowy metafizyki, chcąc wyjść poza zjawiska i poznać „rzeczy same w sobie. Rzeczy w sobie (tzw. noumeny, czyli przedmioty myślne) ogłosił za niepoznawalne.

Rozsądek musi uzupełniać się wraz z rozumem, gdyż to co poznajemy jest tylko ograniczonym fragmentem rzeczywistości.

Kant czyste pojęcia rozumu nazywał „ideami". Wyróżnił 3 idee, jakie wytwarza rozum: duszy, wszechświata i Boga.

2. Krytyka metafizyki tradycyjnej

•Metafizyka, która wnika w naturę Boga, duszy i wszechświata podejmuje się zadania, którego umysł wykonać nie może.

•Według Kanta idee to nie byt realny, lecz jedynie pojęcie rozumu.

•Zarzucał, że metafizyka stosuje kategorie rozsądku (jak substancja lub przyczynowość) poza granicami doświadczenia do rzeczy samych w sobie.

Krytyka metafizyki do trzech naczelnych idei:

1. duszy

Kant skrytykował wniosek, iż istnieje dusza, czyli substancja myśląca, i że, jako substancja, jest prosta i niezniszczalna.

2. wszechświata

Próby określenia natury wszechświata natrafiają na największe trudności.

3. Boga

Skrytykował wszystkie główne dowody (dowód ontologiczny, kosmologiczny) istnienia Boga, aby wykazać ich niedostateczność. Idea Boga wybiega poza możliwe doświadczenie.

- wszelkie poznanie nie pochodzi z doświadczenia, ale się do niego ogranicza

*doświadczenie zawiera czynniki niedoświadczalne - jeśli nie zostaną zaktywizowane przez doświadczenie nie mają wartości poznawczej

- trzy podstawowe idee wytworzone przez rozum :

*idea duszy - obejmuje całość doświadczenia wewnętrznego

*idea wszechświata - obejmuje całość doświadczenia zewnętrznego

*idea Boga - obejmuje podstawy wszelkiego doświadczenia

- wartość metafizyki zależy od idei Kant je krytykuje, gdyż nie są osiągalne dla rozumu, są celem nierealnym, nie mogą być składnikiem doświadczenia

29. Krytyka chrześcijaństwa w filozofii Nietzschego.

• Chrześcijańska moralność wypływa z nienawiści do siebie samego i dlatego owa kultura jest napiętnowana pogardą dla ludzi;

• Jest to kultura o nihilistycznym charakterze (nihilizm jest negacją człowieka i życia, dla których wyrazem jest moralność chrześcijańska)

• Choć wypowiada ostre słowa o chrześcijaństwie nie formułuje właściwie żadnego zarzutu;

• Analizuje manifesty rzekomej miłości bliźniego. Jego zdaniem wykonywanie czynności takich jak dobroczynność, dawanie, pomoc, chwalenie i pocieszanie, człowiek osiąga radość sprawianiem przyjemności. Doznaje się szczęścia dzięki „drobnej przewadze” .

• Moralność chrześcijańską uznaje za słaby przejaw manifestacji woli mocy

• na bazie słowa „ofiara”, można zbudować obraz chrześcijanina cierpiętniczego, a Boga przedstawić jako wymagającego wyrzeczeń wroga radości. Nietzscheańska krytyka chrześcijaństwa stawia teologom wysokie wymagania.

• Odrzucenie Boga i nieśmiertelności łączy się u Nietzschego z subtelną analizą emocji, które stanowią inspirację takich religii, jak chrześcijaństwo. Pojęcie Boga jest, według Nietzschego, niezwykle szkodliwe, ponieważ służy, zwłaszcza moralistom chrześcijańskim, do deprecjonowania ziemskiego szczęścia i innych świeckich wartości. "Pojęcie Boga", pisał on, "zostało wymyślone jako przeciwieństwo pojęcia życia”.

• szkodliwość chrześcijańskich nauk moralnych, zwłaszcza tych, które dotyczą życia seksualnego.

30. Krytyka intelektu a intuicja w filozofii Bergsona.

- Wystąpienie przeciwko nauce i potocznemu poznaniu

- Deformacje intelektu :

*unieruchomienie

*rozkładanie

*upraszczanie

*kwantyfikowanie

*relatywizowanie

*mechanizowanie

- Intuicja jako przeciwieństwo intelektu; ujmuje rzeczywistość w sposób bezpośredni, całościowy i uwzględniający sprzeczności

- Intuicja rodzajem uświadomionego instynktu, który jest zjawiskiem biologicznym

- Intelekt przekształca rzeczywistość, intuicja przedstawia nam ją w oryginale

- Intelekt fałszuje rzeczywistość, ponieważ przez swoją istotę zatraca to, co najważniejsze w świecie, czyli ruch

- Intuicjonizm zakłada, że rzeczywistość jest wiecznym trwaniem

- Intuicja nie odróżnia podmiotu od przedmiotu

- Poznanie intuicyjne jest doskonalsze od intelektu

Bergson wyróżnił 6 zasadniczych deformacji:

-intelekt uruchamia to co jest zmienne,

-intelekt rozkłada rzeczy na części,

-intelekt upraszcza i ujednostajnia rzeczy,

-intelekt klasyfikuje rzeczy ujmując je ilościowo,

-intelekt mechanizuje rzeczy,

-intelekt relatywizuje rzeczy.

31. Krytyka pojęcia przyczynowości w filozofii D. Humea.
David Hume wyróżnił dwa rodzaje wiedzy: o stosunkach pomiędzy ideami i o faktach. Wiedza pierwszego typu to wiedza czysto rozumowa, jej konieczność i oczywistość nie stanowiła dla Humea problemu. Jest ona bowiem niezależna od doświadczenia. Natomiast wiedza o faktach stanowiła kwestię problematyczną. Trudności pojawiają się jeśli twierdzimy coś o faktach, których nie stwierdziliśmy w doświadczeniu. Wykraczanie doświadczenia poza fakty występuje wtedy, gdy na podstawie stwierdzonego faktu wnioskujemy o innym niestwierdzonym. Musi więc zachodzić między tymi faktami niezawodny związek. Ale Humea nurtowało pytanie czy w rzeczywistości zachodzą takie związki konieczne i czy są nimi związki przyczynowe. Rozważył, więc dwie możliwości poznania konieczności związku przyczynowego: a priori i empirycznie. Stwierdził, że a priori, czyli przez samą analizę nie jest możliwe poznanie związku przyczynowego. Hume stwierdził także, że związek przyczynowy nie jest związkiem koniecznym, gdyż konieczność poznać można jedynie a priori. Ale Hume dowodzi także, że konieczności związków przyczynowych nie poznaje się empirycznie. Doświadczenie informuje o następstwie faktów, ale nie poucza, iż jeden fakt wynika z drugiego.

- Bada czy związek przyczynowo-skutkowy jest konieczny i na jakiej podstawie tak uważamy

- Związek przyczynowy badamy a priori bądź empirycznie

*krytyka poznawania związku przyczynowego a priori, z przedmiotu nie możemy wywnioskować ani przyczyn ani skutku

*krytyka poznawania związku przyczynowego empirycznie, dzięki czystemu doświadczeniu poznajemy stałe następstwa faktów, ale nie poznajemy wynikania jednego faktu z drugiego

- Wniosek Hume'a : wnioskowanie z przyczyn o skutku nie jest rzeczą rozumowania, ale przyzwyczajenia

32. Kultura i filozofia postmodernistyczna.

Postmodernizm - prąd myślowy odwołujący się do końca historii; zjawisko kulturowe krytyczne wobec autorytetów, idei racjonalności i rozumności dziejów.
Postmodernistyczni teoretycy piszą o końcu człowieka, poddają pod wątpliwość wszelkie systemy wartości. U podstaw postmodernizmu stoi psychoanaliza i dekonstrukcja. Estetyka postmodernistyczna łączy się z hiperrealizmem, pozbawieniem rzeczy ich rodzimego kontekstu i wystawienia na próbę w innych kontekstach. Postmoderniści pragną wolności od wszelkich praw narzuconych z góry - moralność musi być własnym wyborem.
Postmoderniści chętnie łamią wszelkie wartości:
- pluralizm - heterogeniczność
- dekonstrukcjonizm
- wariabilizm
- indeterminizm

*pluralizm, czyli heterogeniczność - różnorodność zjawisk kulturowych

*dekonstrukcjonizm - próba odnalezienia nowego porządku i sensu rzeczywistości, odrzucenie utartych schematów i racjonalnego poznawania rzeczywistości

- Cechy postmodernizmu :

*pluralizm

*wariabilizm

*indeterminizm

- Postmodernizm próbą uwolnienia się od zasad i norm rządzących poznaniem i działaniem

33. Marksizm w Polsce.

Marksizm- w wąskim tego słowa znaczeniu światopogląd wywodzący się z pism 'Karola Marksa. Myśl Marksa rozwijała się pod wpływem dwóch sprzecznych tendencji- determinizmu(nie ma miejsc na przypadkowość bądź działanie wolnej woli) i aktywizmu (zmiany nad trwałością i stałością). Z jednej strony wierzył on, że historią i rozwojem społeczeństw rządzą prawa deterministyczne, a studiowanie historii pozwoli poznać je i przewidywać przyszłe zmiany. Z drugiej zaś strony uważał, że mimo wszystko można te historie zmieniać.

W Polsce Marksizm jest obecnie filozofią mało popularną , chociaż nadal powstają na jego temat prace. Myśl Marksa, stanowiąca podstawę socjalizmu i komunizmu była bardzo popularna w latach PRL-u z oczywistych względów.

34. Mądrość i głupota jako kategorie kulturowe.

Święty Augustyn poruszył problem niedostatku w dialogu „O życiu szczęśliwym'.
Filozof potwierdza powszechne mniemanie, iż osoba odczuwająca niedobór czegoś jest nieszczęśliwa. Mówi tu o braku dóbr materialnych, majątku, który zapewnia szczęście, spokój duszy, możliwość realizacji wszelkich zamierzeń. Podkreśla równocześnie, że mędrzec również, mimo „doskonałej duszy” nie odczuwającej niedosytu, człowiek dla którego powinny liczyć się tylko wartości duchowe, ma także potrzeby materialne.

W ten oto sposób święty Augustyn doprowadza do stwierdzenia, iż nieszczęściem jest głupota, poddanie się ”cierpieniu” bez próby uniknięcia go jest głupie i w konsekwencji prowadzi do nieszczęścia. Tak więc, jeśli nie widzimy możliwości realizacji naszych zamierzeń, powinniśmy zmienić je na realne i możliwe, to nic nie stanie się wbrew naszym pragnieniom, a więc nie uczyni nas nieszczęśliwymi. To nadal będą nasze potrzeby czy pragnienia, z tym że mniej wyidealizowane, łatwiejsze do spełnienia.
Przywołując przykład Oratasa, człowieka bogatego, cieszącego się szacunkiem i zdrowiem. Oratas nie mógł być do końca szczęśliwy, gdyż na drodze do jego szczęścia stała duża przeszkoda. Był to lęk i strach przed utratą majątku, przed popadnięciem w biedę. Zdawał on sobie sprawę z ulotności tego, co posiadał, wiedział, że wszystko może w każdej chwili stracić. To bystrość umysłu i rozsądek były jego nieszczęściem, sprawiały, że nie mógł być pewny swego losu . Okazuje się, że nie każdy nieszczęśnik cierpi na brak czegoś . Oratasowi brakowało mądrości, gdyż bał się utraty swych dóbr. Tak więc niedostatek to nie tylko brak majątku czy powodzenia, ale także brak mądrości, czyli głupota. Jest to największy i najsmutniejszy niedostatek . Istnieje tylko głupota i mądrość, nie ma stanu pośredniego, tak samo jak życie i śmierć, szczęście i nieszczęście. Jeśli Oratas nie myślałby o zagrożeniu utraty posiadanych dóbr, to okazałby jeszcze większą głupotę, jak mówi święty Augustyn- „drętwotę umysłu” , brak bystrości irozsądku.
W ten oto sposób święty Augustyn dowodzi swym słuchaczom, iż głupota jest nieszczęściem i nieszczęście jest głupotą. Jako że przeciwieństwem niedostatku określa on pełnię, tak więc przeciwieństwem głupoty jest mądrość. Z tego też powodu człowiek posiadający mądrość nie odczuje braku, ponieważ będzie umiał racjonalnie wykorzystać to, co jest dla niego dostępne, jak też zrezygnować z tego, czego nie może posiadać. Wykaże się rozsądkiem, a głupota będzie tylko jego wrogiem. Dla świętego Augustyna wiedza jest „pokarmem duszy”, a można tu także skojarzyć wiedzę jako mądrość, która zapewniając dostatek, zapewnia również „potrawy dla duszy” .
jakkolwiek nie ocenialibyśmy głupoty, każdy ma do niej prawo, każdy może popełniać błędy wynikające z braku przemyślenia czy rozsądku, ponieważ każdy ma prawo się na nich uczyć i doświadczać coraz większej mądrości, a przecież wiadomo, że najłatwiej uczyć się na własnych błędach.

35. Metafizyka -  jej główne problemy.

Nazwa wywodzi się od skatalogowanego pisma Arystotelesa. Wyróżnił on tzw. `pierwszą filozofię' stanowiącą podstawę całej filozofii. Zadaniem owej pierwszej filozofii było dociekanie pierwszych zasad wszystkiego, cokolwiek istnieje. Za drugą naukę, a więc za

drugą filozofię, uważał Arystoteles przyrodoznawstwo, któremu poświęcił sporo ksiąg pod wspólnym tytułem: fizyka.

Podział problematyki metafizycznej

Bogactwo tematów, które zalicza się do metafizyki jest różnorodne. Spotykane ogólne charakterystyki metafizyki są albo bardzo ogólnikowe, albo też zbyt ciasne i nie wyczerpują całokształtu tematów. Takimi niewiele mówiącymi ogólnikami są na przykład próby określenia metafizyki jako dyscypliny dążącej do sformułowania poglądu na świat albo charakterystyka metafizyki jako najogólniejszej nauki o bycie. Zbyt ciasne jest określenie metafizyki jako syntezy wiedzy o przyrodzie lub jako nauki dążącej do wykrycia rzeczywistości prawdziwej, ukrytej poza złudną szatą zjawisk ujawniających się zmysłom, czyli jako nauki o tzw. rzeczach samych w sobie.

Kazimierz Ajdukiewicz dzieli problematykę metafizyczną na cztery grupy:

•ontologia,

•grupa zagadnień wyrastających z dociekań nad poznaniem,

•grupa zagadnień wyrastających z rozważań nad przyrodą,

•grupa zagadnień wyrastających z religii i rozważań etycznych.

- od Arystotelesa

- Coś co znajduje się ponad fizyką

*pyta o byt jako o byt, określa go jako Boga albo substancję, filozofia to metafizyka, pytanie metafizyczne dotyczy istoty bytu; pyta co jest tym co warunkuje istnienie przedmiotów

*instynktowne poszukiwanie stabilności

*dążenie do poznania, chęć zobaczenia prawdy o rzeczywistości i świata trwałości

zarzuty:

*metafizyka nie przynosi pożytku, wyrosła w strachu przed przemijalnością

*nie rozwija się ze swojej natury

*w wyniku tego stara skupić się na założeniach myślenia naukowego lub myślenia w ogóle

*zmierzch metafizyki (Heidegger)

3 stanowiska metafizyczne:

A) stanowisko monistyczne - byt to to co istnieje to co istnieje jest jedno,

*monizm duchowy lub materialny

B) stanowisko dualistyczne - rozdzielenia istnienia na dwie części : materialną i duchową [twórca teorii: Kartezjusz]

*to co materialne jest gorsze

C) stanowisko pluralistyczne

*istnienie wielu bytów (Demokryt, atomy i próżnia zasadą świata)

*Leibniz - istnieje wielu monad o naturze duchowej, pochodzących od Boga, które mogą się ze sobą komunikować

36. Myśl filozoficzna St. Brzozowskiego.

- twórca filozofii pracy

- uznał klasę robotniczą za nosiciela prometejskiego heroizmu

- naród podstawą bytu dla jednostki; naród organem prawdy żywej

- przeciwstawiał się materializmowi, pozytywizmowi i utylitaryzmowi

- starał się przezwyciężyć dualizm myśli i bytu

- człowiek podporządkowuje sobie przyrodę, a nie jest jej wytworem

- od marksizmu przeszedł do katolickiej nauki społecznej

Był umysłem chłonnym, lecz chłonącym wszystko na własny sposób: przedstawiając cudze idee, dopierał je i rozumiał po swojemu. Na ogół wybierał idee trudne, zawiłe, abstrakcyjne i pisał o nich w esejach, krytykach literackich czy wręcz powieściach. Był filozoficznym wyrazicielem ówczesnego ruchu literackiego, symbolizmu, Młodej Polski.
Ogólna jego tendencja była wyraźna zwłaszcza w ujęciu negatywnym: była oporem przeciw pozytywizmowi, materializmowi, racjonalizmowi, utylitaryzmowi. Jaźń była mu bliższa niż świat, duch niż materia, działanie niż poznanie, swoboda niż konieczność. Nie ma nic pewniejszego nad jaźń.
Twierdził, że naród jest organem prawdy żywej.
Stworzył oryginalną koncepcję filozoficzną opartą na pracy, według niego to dzięki pracy przekraczamy granicę niepoznawalności świata, zmieniając go.
Związany z ruchem socjalistycznym, zwalczał tradycje szlacheckie w ideologii i literaturze.
Bliski teoriom marksizmu w duchu nietschrańskiego woluntaryzmu. Filozofię pracy traktował jako siłę kulturotwórczą.

Brzozowski silnie inspirował się Kantem i Marksem. Uważał klasę robotniczą za nosiciela prometejskiego heroizmu, bowiem w pracy upatrywał procesu kreacji świata. Zdecydowanie sprzeciwiał się materializmowi, utylitaryzmowi i pozytywizmowi, popierał za to ideę narodową (naród uznawał za podstawę bytu dla jednostki). Uważał, iż to poetom najszerzej objawia się prawda, a człowiek nie jest wytworem przyrody - raczej on ją sobie podporządkowuje. Na pierwszy plan wysuwał czynniki twórcze, uczuciowe, bowiem uważał że duch jest absolutem, ponieważ jest swobodny, a więc i niezależny.

37. Neopozytywizm a metafizyka.

- - NEOPOZYTYWIZM ODRZUCA METAFIZYKĘ, GDYŻ DAJE ONA JEDYNIE ILUZJĘ POZNANIA, NIE BĘDĄC RZECZYWISTYM POZNANIEM

- - neopozytywizm (logiczny empiryzm, logiczny pozytywizm) - kierunek propagujący wiedzę opartą na doświadczeniu, zwalczający metafizykę; wiedza miała być sprowadzona do pojęć fizyki i analizy języka

*założyciel : Moritz Schlick

*wszystko czego nie może potwierdzić doświadczenie pozbawione jest sensu

*filozofia jest szczególnie szkodliwym przejawem metafizyki

Wg neopozytywistów te zdania nie mają sensu empirycznego gdyż nie są weryfikowalne

• zdania metafizyki posiadają jedynie funkcję wyrażania, są pozbawione funkcji przedstawiania

• zdania metafizyki nie są ani prawdziwe ani fałszywe, ponieważ nic nie twierdzą, leżą poza poznaniem

• zdania metafizyczne zachowują pozory posiadania treści teoretycznej

- zgodnie z kryterium demarkacji wiedzy neopozytywistów nauka i metafizyka wykluczają się

- Wady metafizyki :

*pozbawiona treści poznawczej

*niezgodna z regułami składni logicznej uznana za błąd logiczny

*błędy metafizyki błędami językowymi

*metafizyka miała zostać zlikwidowana przez logikę

38. Ontologiczny dowód na istnienie Boga a „drogi” św. Tomasza.

• Dowód ontologiczny (św. Anzelma) - istnieje Byt, ponad który niczego więcej pomyśleć nie można, jeżeli istnieje w intelekcie, to także musi istnieć w rzeczywistości, i tam też jest Bytem najdoskonalszym;

• dowód ontologiczny, którego osią było twierdzenie, że realne istnienie jest nieodłącznym składnikiem idei Boga jako bytu najdoskonalszego, gdyż bytowanie jedynie w umyśle umniejsza doskonałość.

• istnienie Boga można wydedukować z istnienia samego pojęcia "Bóg". Choć pomysł ten na pozór wydaje się sprzeczny logicznie, konstrukcja myślowa św. Anzelma jest niezwykle pieczołowicie przemyślana. Oto uproszczony proces myślowy, który doprowadził filozofa do dowiedzenia istnienia Boga:

• Istnienie w języku pojęcia "Bóg". Cechą owego pojęcia "Bóg" jest absolutna doskonałość. Jeśli zaś owo słowo oznacza byt doskonały, nie może mu niczego brakować.

Św. Tomasz z Akwinu, wyróżnił pięć następujących argumentów ("dróg") za istnieniem Absolutu:

• z ruchu, musi istnieć ktos kto pierwszy wprawił świat w ruch- Bóg;

• z przyczynowości sprawczej, wszystko ma skutki i przyczyny, a co było pierwsza przyczyną- Bóg

• z istnienia rzeczy niekoniecznych, jeśli na świecie istnieja rzeczy niekonieczne, musi istnieć również byt konieczny- Bóg

• ze stopnia doskonałości, jeśli istnieja rzeczy o różnej doskonałości musi istniec byt najdoskonalszy- Bóg

• z celowości w świecie, dążenie do połączenia z Bogiem

Autorem tak postrzeganego dowodu był św. Anzelm z Canterbury, uważany za twórcę scholastyki. Wg niego, kiedy posiadamy wyobrażenie boga jako istoty najdoskonalszej, to istnieje ono w naszej myśli. Istota najdoskonalsza nie może być wszak pozbawiona własności istnienia rzeczywistego - nie byłby wtedy bowiem istotą najdoskonalszą. Wobec tego takie pojmowanie istoty najdoskonalszej jest sprzeczne - wobec tego nie może ona żyć tylko w myśli, musi istnieć w świecie rzeczywistym.

39. Panteizm i Spinoza.

Nawiązywał do dowodu ontologicznego. Uważał, że Bóg sam w sobie jest przyczyną sprawczą, nie ma żadnej zewnętrznej przyczyny sprawczej. Bóg więc w panteizmie Spinozy pozbawiony został mocy sprawczej, bo zjednoczony z naturą, sam był substancją, wieczną - nie mógł stworzyć sam siebie. Natura (a więc i Bóg) jest wg Spinozy jednorodna, podobnie człowiek - nie jest połączeniem oddzielnych pojęć duszy i ciała, lecz spójnym bytem, rozpatrywanym w dwóch aspektach. Tak samo Bóg rozpatrywany jest w aspekcie ciała i idei. Światem natomiast rządzą stałe prawa, wszystko jest zdeterminowane.

Poruszając kwestię Boga, niderlandzki filozof przeprowadzał dowód ontologiczny - wnioskował, że skoro w umyśle istnieje pojęcie rzeczy najdoskonalszej, to musi ona istnieć realnie. Bóg to substancja, czyli przyczyna samej siebie, niemająca żadnej zewnętrznej przyczyny sprawczej.

- Panteizm (pan - wszystko; theos - Bóg) - pogląd utożsamiający Boga ze światem, odrzuca osobowy byt Boga

- Cechy wspólne panteizmu :

*monistyczny obraz świata

*konieczny związek pomiędzy Bogiem a światem

- Baruch Spinoza

*Chciał przezwyciężyć dualizm Boga i świata

- człowiek częścią świata; jako byt poznający nie przeciwstawia się naturze, lecz w niej uczestniczy, poznając siebie poznaje świat Bóg przestaje być pośrednikiem między człowiekiem a światem

*Substancja - rzeczą doskonałą : to co nieskończone, nieograniczone, nie może być skończone tylko Bóg może być substancją, pojęcia Boga i substancji są tożsame

*Nic nie może istnieć poza Bogiem i odwrotnie Bóg i przyroda to dwie nazwy tej samej rzeczy (panteizm)

*Substancja przyczyną samej siebie, pierwszą przyczyną

- Bóg u Spinozy pozbawiony został osobowości i władzy nad światemzostał złączony z naturą i światem.

40. Pesymizm Schopenhauera.

Wg niego zjawiska poznawane zmysłowo są złudne, a świat nas otaczający jest nierzeczywisty, istnieje tylko jako wyobrażenie. Człowiek jest wolą, a jego życiem kierują niegdyś niezaspokojone popędy. Każda wola wynika powiem z cierpienia, człowiek ma największe potrzeby, dlatego też cierpi najbardziej. Od owego cierpienia wyzwolić człowieka może tylko stan nirwany - zdławienie w sobie popędów, zaniechanie działań, wyrzeczenie się woli, oddanie w tan całkowitego spokoju wewnętrznego. Pomaga w tym również kontemplacja dzieł sztuki.

• twórca tzw. „filozofii pesymizmu”

• bytem pierwotnym: WOLA - jest ślepa, nierozumna, ale dynamiczna;

• Schopenhauer tworzy metafizykę, będącą odbiciem alienacji i osamotnienia

• Samo życie już jest źródłem zła i cierpienia; ludzki egoizm jedynie je pogłębia

• Na dnie człowieka i wszystkich rzeczy jest POPĘD

- Popęd człowiek działa bez celu i nie zna ukojenia, nic nie jest w stanie go zaspokoić

- Permanentne poczucie braku, niezaspokojenia i niezadowolenia

- Dążenie do szczęścia, bądź utrzymania życie jest nieosiągalne ciągły lęk, strach przed śmiercią

• Poszukiwanie pocieszenia uleganie złudzeniom życie jest mękąale można mu ulżyć:

- Źródła ulgi w cierpieniu :

*moralne : wyzbycie się pragnień i pożądań, potrzeb

*natury estetycznej : kontemplacja dzieł sztuki

41. Podział sądów przez Kanta i jego znaczenie.

Kant zaczął od poszerzenia arystotelowskiej teorii logiki o nowy podział sądów na:

• sądy analityczne, czyli takie, które w orzeczeniu wypowiadają jedynie to, co jest zawarte w podmiocie - mają charakter definicji i służą objaśnieniu posiadanej już wiedzy;

• sądy syntetyczne, czyli takie, których orzeczenie wykracza poza podmiot - które rozszerzają naszą wiedzę;

oraz:

• sądy a priori, czyli takie, które są niezależne od doświadczenia - mają swe źródło w umyśle;

• sądy a posteriori, czyli takie, które można wywieść z doświadczenia.

Sądy syntetyczne a posteriori oraz sądy analityczne a priori nie budzą wątpliwości. Pierwsze wywodzą się z doświadczenia, drugie zaś opierają się na umowach ułatwiających porozumiewanie się. Poprzez taki podział sądów Kant sprowadził przeciwieństwa między racjonalizmem a empiryzmem do kategorii sądzenia, a tym samym likwidował owo przeciwieństwo. Taki podział sądów gwarantuje pewność i powszechność wiedzy

42. Postawa apollińska i dionizyjska w filozofii Nietzschego.

Postawa apollińska:

• nazwa symboliczna: od Apolla (Apollina), greckiego boga sztuki, piękna.

• cechy:

• ceni to co jasne, przejrzyste, opanowane,

• harmonia i równowaga,

• związana jest z czynnikami formalnymi,

• dążenie do doskonałości zawartej we wzorcach kulturowych, wyidealizowanie i upiększanie obrazu rzeczywistości,

• wyraz ładu, dokładnie określonego kształtu,

• swego rodzaju fikcja i iluzja świata,

Postawa dionizyjska:

• nazwa symboliczna: od Dionizosa, greckiego boga zabaw, wina i rozpusty, pędu życiowego

• cechy:

• docenianie pełni i płodności życia, witalność,

• związana z wewnętrznym konfliktem,

• pęd życiowy niszczący granice, harmonię, obalający prawa, chaos,

• życie pozbawionym norm i ograniczeń,

• unicestwianie indywidualności w ekstazie, w żywiole,

• dynamika ważniejsza od doskonałości.

Nietzsche był zwolennikiem postawy dionizyjskiej. Wg niego w niej było źródło wszystkiego tego, co wielkie, potężne i twórcze. Stawiał nawet tezę, iż grecka kultura uważana za apollińską tak naprawdę wywodziła się z postawy dionizyjskiej.

Obie te postawy są z jednej strony opozycyjne wobec siebie, jednak połączenie ich nastąpiło w tragedii attyckiej, uważanej przez Nietzschego, z swoisty archetyp genialnego dzieła sztuki.

Nietzsche przeciwstawił sobie obie te postawy, opowiadając się zdecydowanie za postawą dionizyjską. Była wg niego źródłem wszystkiego co twórcze, potężne i wielkie. Zakładała ona propagowanie witalności, płodności i pełni życia, życie pozbawione norm i ograniczeń, unicestwienie indywidualności w ekstazie, namiętności. Była pędem życiowym niszczącym granice, wprowadzającym chaos, dynamika był tu ważniejsza od doskonałości. Przeciwnie do postawy apollińskiej, zakładającej opanowanie, harmonię, równowagę, ład i dążenie do doskonałości. Dionizyjskość była motywem przewodnim w twórczości Nietzschego do samego końca, uważał ją za przepełniającą życiem wolę dążenia ku mocy i potędze.

Dionizos był dla niego symbolem życia jako dobra najwyższego, a Bóg na krzyżu - symbolem ofiary.

43. Poszukiwanie podstaw humanistyki na przełomie XIX i XX wieku
(Windelband, Rickert, Dilthey).

- Dilthey

*nauki humanistyczne są prawdziwymi naukami i są odmiennymi od przyrodniczych

*odrębność nauk humanistycznych leży w przedmiocie : humanistyka - rzeczywistość historyczno-społeczna, przyrodoznawstwo - przyroda

*przyroda nieprzenikniona, nie może być zrozumiana tak jak humanistyka

*fakty przyrodnicze dane z zewnątrz, humanistyczne - od wewnątrz

*irracjonalizm - filozofia poglądem na świat zależnym od osobowości wyznającego

- Windelband

- Różnica między przyrodoznawstwem a humanistyką leży nie w ich przedmiocie lecz w metodzie

*przyrodoznawstwo - ustalanie praw

*humanistyka - ujmowanie zjawisk jednostkowych - ustalanie, opis i interpretacja faktów a nie formułowanie prawd

- Rickert

*połączył teorię Windelbanda i Dilthey'a

*w przyrodoznawstwie przedmiot nauk traktowany przyrodniczo

*w humanistyce historycznie

*drugi podział na : nauki o naturze i kulturze; natura powstaje sama, zaś kultura jest wytworzona przez człowieka

*krzyżowanie się nauk formalnych z materialnymi

44. Potępienie cywilizacji przez J. J. Rousseau.

Rousseau uważał, że nauki, sztuki i cywilizacja pozbawione są wartości. Podstawą tego założenia było przekonanie, że dobra moralne są jedyne i niezastąpione. Z kolei nauki i sztuki powstały ze zła i rodzą zło, prowadzą do degradacji moralnej przez tłumienie naturalnych instynktów, które czyniły człowieka dobrym. Człowiek był wg Rousseau pierwotnie istotą dobrą, a owa dobroć brała się właśnie z irracjonalności. Cywilizacja zaś wcale nie uczyniła człowieka lepszym czy szczęśliwszym, wręcz przeciwnie - wykształciła bowiem przebiegłość, planowanie i wyrachowanie. Sama wiedza nie jest również zła, ale to cywilizacja nauczyła nas rozwijać ją jako przywarę. Cywilizacja narzuciła na człowieka siatkę konwenansów i ogłady. Rozwój cywilizacji powoduje również w człowieku wieczne poczucie niedosytu. Z kolei nauka daje ludziom dobrobyt, ten przeradza się w zbytek, potem w rozprężenie, które powoduje upadek.

Rousseau uważał, że nauki, sztuki i cywilizacja pozbawione są wartości. Podstawą tego wniosku było przekonanie, że dobra moralne są jedyne i niezastąpione. Co więcej, nauki i sztuki nie tylko są pozbawione wartości, ale mają wręcz wartość ujemną, gdyż stają na przeszkodzie moralności. Powstały ze zła, utrzymywane są przez zło i rodzą zło. Widząc antagonizm moralności i cywilizacji Rousseau stanął po stronie moralności.
Rousseau uważał, że rozwój umysłu prowadzi do degradacji moralnej przez stłumienie naturalnych instynktów, które czyniły człowieka dobrym. Człowiek cywilizowany jest nieszczęśliwy, ciągle chce czegoś więcej, na kogoś nastaje lub kogoś się boi.

• Nauka, sztuka, a przede wszystkim cywilizacja pozbawione wartości

• Do takiego wniosku przyczyniło się przekonanie, że dobra moralne są jedyne i niezastąpione

• Cywilizacja jest nie tylko pozbawiona wartości, ale ma wartość ujemną, gdyż stoi na przeszkodzie moralności

• Cywilizacja jest złem, które można przezwyciężyć przez powrót do natury

• Nauka, sztuka i cywilizacja powstały ze zła, są przez nie utrzymywane

• Cywilizacja jest niedorzecznością, nie czyni ludzi nawet lepszymi, a co dopiero szczęśliwszymi

45. Pozytywizm i neopozytywizm.

- Cel pozytywizmu : odkrycie podstawowych zasad nauki

- Neopozytywizm -

*stanowisko neopozytywizmu jest ametafizyczne

*empiryzm - jedynym źródłem prawdziwej wiedzy doświadczenie

*pozytywizm wskazuje tylko fakty zachodzące w świecie są składnikiem wiedzy, odrzucenie metafizyki, nie odrzucał całkowicie metafizyki (tak jak neopozytywizm), ale uważał jej tezy za fałszywe, nieuzasadnione i niepewne

*fizykalizm - redukcja wiedzy naukowej do pojęć języka fizyki, fakty czasowo-przestrzenne są ściśle wymierzalne, język fizyki jest najobszerniejszy

POZYTYWIZM AUGUSTA COMTE'A

- Cel - trzymanie się faktów, unikanie metafizyki

- Filozofia pozytywna zajmuje się wyłącznie przedmiotami rzeczywistymi, czyli rzeczami dostępnymi rozumowi

• unikanie twierdzeń absolutnych - zastępowanie ich względnymi

• nauki przyrodnicze stworzyły wzór doskonałego postępowania naukowego

Dwa znaczenia filozofii pozytywnej :

*szersze - jako filozofia minimalistyczna

*węższe - ograniczające się do faktów fizycznych

- 3 fazy rozwoju cywilizacji :

*teologiczna - gdy w wyjaśnieniach zjawisk ludzie odwoływali się do sił nadprzyrodzonych czy istoty boskiej

*metafizyczna - współczesna: gdy ludzie wyjaśniają zjawiska poprzez abstrakcyjne pojęcia

*naukowa (pozytywna) - wolna od mitologii i metafizyki,

46. Pragmatyzm W. Jamesa.

- To co użyteczne jest prawdziwe skrajny subiektywizm i relatywizm

- Kryterium prawdziwości, użyteczność, pozytywne wykorzystanie w praktyce utylitaryzm

- Błąd pragmatyzmu - coś musi być prawdziwe żeby mogło być użyteczne a nie najpierw użyteczne a potem prawdziwe

- Zwolennik radykalnego empiryzmu, ale jednocześnie nie odrzucał metafizyki, która była pluralistyczna, tychistyczna

- Pragmatyzm reakcją na idealizm racjonalistyczny i metafizyczny

- Prawdy są względne, są środkiem do celów życiowych a nie celem

- Poznanie nie jest odtwarzaniem rzeczy tylko oczekiwaniem i tworzeniem hipotez

Pragmatyzm to metoda naukowa oceniająca twierdzenia metafizyczne wg praktycznych konsekwencji. Zdaniem Jamesa także poglądy religijne i wiara powinny być oceniane w taki sposób. Pragmatyzm jest więc metodą oceniania dyskusji metafizycznych, toczonych odwiecznie, a których zwykłe metody wcale nie zbliżały do rozstrzygnięcia. James zakładał, że jeśli z różnych tez wynikają te same konsekwencje praktycznie, to nie ma między nimi różnicy. W ten sposób wprowadza się do filozofii obiektywne kryterium, nawraca do rzeczywistości, faktów i czynów.

47. Problem substancji w filozofii Kartezjusza i Leibniza.
Kartezjusz uznawał dualizm duszy i ciała. Twierdził, że istnieją w świecie dwie substancje: myśląca i rozciągła, dusza i ciało. Ciała są rozciągłe, pozbawione świadomości, dusze zaś są świadome, ale pozbawione rozciągłości. Stanowią one oddzielne światy. Substancje te łączą się jedynie w człowieku.
Założenia Kartezjusza nie pozwalały przyjąć, że dusza i ciało oddziałują na siebie-jednocześnie filozof nie mógł temu zaprzeczyć. Stwierdził więc, że ciało nie może spowodować aby coś się zmieniło lub powstało w duszy, a dusza nie może spowodować aby coś powstało lub zmieniło się w ciele.
Leibniz, chcąc rozprawić się z dualizmem Kartezjusza, wprowadził prawo ciągłości( w naturze nie ma nagłych przeskoków, są tylko ciągłe przejścia). Przyjmował istnienie nieograniczonej liczby substancji, dzięki czemu można obserwować mnogość rzeczy.
# Substancje są proste i nierozciągłe, zupełnie niepodzielne. Wynika z tego, że nie są materialne, są podobne do dusz.
# Ciała są zaś zjawiskami substancji.
#Substancje Leibniz nazywał monadami.
#Każda monada jest myśląca i dynamiczna, działa niezależnie od sił zewnętrznych.
#Monady są zamkniętym kosmosem, nie wpływają na siebie
#Działają celowo, mają zdolność postrzegania i pożądania
#Tworzą hierarchię, monadą doskonałą jest Bóg.
#Tworzą harmonijny zespół(istnieje zgodność między duszą i ciałem), ustanowiony przez Boga.

- Leibniz

*nieograniczona ilość substancji jednego rodzaju, ale nie ma dwóch rzeczy identycznych

*substancji jest wiele, substancje są jakościowo odrębne, substancje są obdarzone siłami - mają zdolność przetwarzania się, są rozciągłe i niematerialne; są niepodzielne

*zjawiskiem substancji są ciała - ciała nie są substancjami; ciała to postacie w jakiej monady zjawiają się monadom.

*działają celowo - substancje są czynnikami przemian w monadach; mają zdolność nie tylko postrzegania ale i pożądania

*stanowią hierarchę - bo są mniej / bardziej doskonałe

*tworzą harmonijny zespół, choć każda monada jest odrębnym światem, jednak wszystkie odpowiadają sobie i zgadzają się między sobą

*ta harmonia jest ustanowiona przez BOGA

- Kartezjusz

*umysł i materia mogą istnieć oddzielnie. Są substancjami ale nie w sensie absolutnym, bo w swoim istnieniu zależą od Boga

*istnieją dwie stworzone substancje: umysł (duchowa) + materia [ciało] (cielesna)

*będąc substancjami mają swoje istoty: MYŚLENIE (istota umysłu), ROZCIĄGŁOŚĆ (idea materii)

*radykalny dualizm duszy i ciała - brak pokrewieństwa pomiędzy czynnościami organicznymi a psychicznymi, ciało nie może zmienić duszy, a dusza nie może zmienić ciała, ale ciało może wpłynąć na duszę, a dusza na ciało;

*jedyna wspólna rzecz to to, że obie zostały stworzone przez BOGA

48. Problem zła i cierpień w filozofii.

CIERPIENIE

• Konfucjusz uważał, że zwierzęta nie cierpią

• Każdy odczuwa cierpienie

• PANTEIZM- być = cierpieć, Bóg cierpi razem z nami

• Cierpienie to przypadłość bytu

• Anaksymander: rzeczy cierpią, muszą odpokutować za przeszłość

• Chrześcijańskie lekarstwo na cierpienie- myślenie i dbanie o innych, egoizmem jest myślenie o własnym cierpieniu

• Jeśli na świecie jest tyle cierpienia to znaczy że Bóg jest słaby, że nie jest dobrym Bogiem

• W judaizmie: człowiek już w tym życiu musi zapłacić za czynienie zła - Odp.: nieprawdą jest jednak że cierpią ludzie tylko źli

• Max Scheler: zajmował się filozofią cierpienia, człowiek cierpi nie dlatego żeby odpokutować, ale by dostrzec wyższe wartości, musi być ofiara by je dostrzec, cierpienie to swoista cena za dostrzeżenie tego, czego się wcześniej nie widziało; cierpienie może nam pomóc, nie jest ono karą lecz nagrodą

• W kulturze Zachodu cierpienie przychodzi z zewnątrz, natomiast w kulturze Dalekiego Wschodu przychodzi ono do człowieka z jego wnętrza i tylko tam może je pokonać

• Cierpienie jest tajemnicą: jeśli nasze cierpienie jest zbyt przerażające to znaczy, że zbyt mocno się na nim skupiamy, jesteśmy egoistami

• Epikur: rozróżnia cierpienia małe od wielkich- cierpienia wielkie trwają krótko, a małe długo;

ZŁO

• W średniowieczu człowiek był bezsilny wobec zła. Dopiero epoka nowożytna, a w szczególności czas poprzedzający Oświecenie, później też wiek XIX i XX stały się epokami, w których szczególnie widoczny był dystans wobec zła.

Zło społeczne u Marksa: pochodzi z kapitalizmu, zbawcą: proletariat

• W ujęciu Fryderyka Nietzschego przewartościowaniu uległy wartości uznawane dotąd przez chrześcijaństwo za złe

• Filozofowie hellenistyczni wywodzili je na ogół z materii

• Chrześcijanie przeważnie wywodzili je z wolności. Bronili oni doskonałości świata, wskazując na negatywność zła.

Św. Augustyn: chrześcijańska teodycea- obrona doskonałości stworzenia. Tezy:

1. Zło nie należy do przyrody lecz jest dziełem wolnych stworzeń (zła wola);

2. Zło nie jest realne, jest tylko brakiem dobra, nie niższe cele są złe, lecz złe jest odwrócenie się od celów wyższych, zła jest bądź pycha bądź pożądliwość;

3. Zło nie psuje harmonii świata przeciwnie jest do niej potrzebne, Bóg wolał stworzyć większe dobro ze złem, niż mniejsze bez zła

• Zło pochodzi od człowieka, dobro do Boga

• Kant: dobre są uczynki wykonywane z obowiązku, nie zaś ze skłonności

• Św. Tomasz z Akwinu: wszystko co istnieje jest dobre, zło natomiast nie istnieje samo w sobie, samodzielnie, w oderwaniu od dobra. Zło nie ma pozytywnej natury. Jest brakiem jakiegoś dobra należnego danemu bytowi.

Bóg jest przyczyną najdoskonalszą nie może więc być przyczyną zła.

49. Psychoanaliza i znaczenie dla kultury i filozofii.

- Psychoanaliza - metoda leczenia zaburzeń psychicznych (pionierem Freud), podstawą interpretacja tego co pacjent mówi wypowiadając wszystko co przyjdzie mu do głowy w związku z tematami podsuniętymi mu przez terapeutę; wyciągnięcie na światło dzienne idei rządzących podświadomością; była prądem, którego działanie wyszło daleko poza sfery naukowe

• świadomość nie jest niezbędną cechą życia psychicznego

• życie psychiczne przepływa dwoma korytami: świadomym i nieświadomym;

• nieświadome procesy psychiczne odgrywają doniosłą rolę w życiu psychicznym, choć są wyparte ze świadomości na ogół już w dzieciństwie i na tle przeżyć seksualnych;

• wyparte zostają te procesy, które są niezgodne z naturą jednostki, które zakłóciłyby jej harmonię i których świadomość musiałaby być przykra;

• zespoły wyobrażeń o ujemnym zabarwieniu uczuciowym, spychane do nieświadomości, ale dalej nurtujące psychikę to kompleksy; człowiek pozbędzie się kompleksu, gdy go wyładuje. Dzieje się to głównie w snach, marzeniach na jawie, błędach i usterkach;

• świadoma część psychiki → nasze „ja”, nasza „jaźń”;

• „ja” i „ono” (łac. ego i id) dwa składniki każdej osobowości;

• „ono” jest anarchiczne, dynamiczne, jest dziedziną nieuświadomionych popędów; „jaźń” jest świadoma i rozumna, ale stanowi tylko cienka powierzchnię;

• Superego stanowi wewnętrzną reprezentację wartości moralnych i ideałów uznawanych przez daną społeczność, które przekazywane są dziecku przez rodziców w procesie socjalizacji.

Znaczenie dla kultury:

• żyjąc w społeczeństwie jednostka nie może realizować wszystkich swoich popędów i pragnień. Aby ten stan załagodzić społeczeństwo wytwarza kompensaty. Taką kompensatą jest kultura. Żyjemy kompensatami, ponieważ nie możemy żyć naturą. Sztuka, religia, moralność, kultura mają swe ostateczne źródło w popędach potrzebujących wyładowania;

• wysublimowane wyobrażenia i pożądania działają jako nakazy moralne, religijne, estetyczne. Są odczuwane jako coś ponad jaźnią. Freud nazwał tę trzecią warstwę osobowości człowieka „nadjaźnią” (super-ego). Ona też jest w znacznej mierze nieświadoma. Nadjaźń cenzuruje popędy, jest źródłem wszystkich kategorycznych imperatywów;

• psychoanaliza ogranicza tradycyjną wśród empirystów tezę psychologicznego hedonizmu;

Psychoanaliza E. Fromma:

-założenie tego nurtu głosi, iż człowiek przychodzi na świat jednie z ogólnymi predyspozycjami, które rozwijają się u niego poprzez wychowanie. Głosił tezę humanistycznej psychoanalizy.

Treści rozszerzone, ale konieczne do odpowiedzenia na pytania Szu

• Fromm zakładał, iż zbudowanie doskonałego społeczeństwa musi być poprzedzone zrozumieniem psychiki ludzkiej i analizą jej potrzeb. Tylko dzięki temu można odpowiednio wychować ludzi, którzy już ukształtowani mają zbudować owe zdrowe społeczeństwo.

• Zdaniem Fromma, każde społeczeństwo uważa się za zdrowe. Ludzie, aby podtrzymywać w sobie to przekonanie, starają się nie zauważać obok siebie ludzi chorych psychicznie. A już zauważeni zostają spychani do kategorii „przypadków ściśle jednostkowych”. Już na samym początku Fromm poddaje w wątpliwość kondycję psychiczną nie tyle poszczególnych jednostek, co całych społeczeństw, można by pokusić się nawet o stwierdzenie, całej ludzkości nie tylko żyjącej w wieku dwudziestym. Za przykład bierze podstawowe aspekty z życia każdego cywilizowanego społeczeństwa, części składowe tworzące ten twór. Analizując postawy ludzi ówcześnie żyjących względem nastrojów związanych z polityką zagraniczną jak i lokalną, autor określa ich zachowania jako „wybuchy destrukcyjności i paranoidalnych podejrzeń”. Ten, kto dziś jest przyjacielem, sojusznikiem i prawym mężem stanu, jutro może okazać się największym wrogiem, krzywdzicielem i oszustem.

W pewnym sensie, Fromm zarzuca ludziom głupotę wynikająca jednak nie z samej chęci czynienia zła lecz z nie dostrzegania pewnych zależności jak i nieumiejętności patrzenia perspektywicznego. Określa ludzi jako zmiennych, upatrując w tym przyczynę błędów przezeń popełnionych.

• Stopniowo, człowiek zaczyna się rozwijać. Poznaje swoje zdolności, nabywa poczucia tożsamości, zaczyna postrzegać swoje życie jako całość, radzi sobie z trudnościami losu.

• Człowiek musi wybrać, czy pragnie się rozwijać, czy trwać w swej zwierzęcej naturze. Jednak kwestia cofania się lub postępu jest na stałe wpisana w ludzkie życie. Próba powrotu może przysporzyć cierpienia, które oprócz degradacji psychicznej może doprowadzić także do śmierci jednostki. Podobnie jest z kwestia postępu. Tutaj górę biorą takie emocje jak strach przed nieznanym i bezsilność. Mimo tylu komplikacji, człowiek nie może zrezygnować z tego rozłamu, a ta swoista dwubiegunowość, oprócz destrukcyjnych konsekwencji, pełni konkretne zadanie. Określa ona mianowicie ludzkie pragnienia i potrzeby wyższego rzędu. Pomaga także w rozwiązywaniu problemów , mobilizując ludzi do działania.

• Człowiek, poprzez rozdarcie pomiędzy naturą ludzka a zwierzęca, jest stale rozchwiany, gdyż rozłam ten towarzyszy mu przez całe życie, determinując jego wybory, postępowanie nawet w najprostszych kwestiach. Stale odczuwa nacisk z każdej ze swych natur i nie wie, które potrzeby zaspokoić najpierw.

50. Pytania Kanta określające pole filozofii.

Kant zadał cztery podstawowe pytania, na których oparł swoją filozofię: Co mogę wiedzieć? Co powinienem czynić? Czego mogę się spodziewać? Czym jest człowiek? Kant przyznał, że na pierwsze pytanie odpowiada metafizyka, na drugie etyka, na trzecie religia, a na czwarte antropologia. Uznał jednak, że trzy pierwsze pytania sprowadzają się do tego czwartego, antropologicznego. Pytając bowiem o człowieka, pytamy o tę istotę, która poznaje, działa i ma nadzieję. Pole filozofii wg Kanta obejmuje człowieka, jego myśli, postawy i cel.

1. Co mogę wiedzieć? - pytanie o możliwości, granicę naszych możliwości poznawczych

2. Co powinienem czynić? - pytanie o naszą ludzką powinność, o świat wartości

3. Czego mogę oczekiwać / na co mogę liczyć? -pyt. Dot. spraw najważniejszych-ostatecznych (eschatologia)

4. Kim jest człowiek? - najważniejszy problem filozoficzny, pytanie wystarczające w filozofii.

Odpowiedź na to pytanie wypełnia odpowiedź na pierwsze trzy pytania.

Kant nie uznaje metafizyki za fakt, tak jak uznaje matematykę i czyste przyrodoznawstwo

Cała filozofia to właściwie metafizyka.

Metafizyka zawiera w sobie pytania, które są pierwszymi formułowanymi przez człowieka (Co to jest świat? Co to znaczy być?)

Metafizyka - to, co następuje po fizyce

51. Racjonalizm, empiryzm, irracjonalizm.
Racjonalizm

- Przeciwieństwo empiryzmu, pogląd filozoficzny przyznający naczelne miejsce podczas poznania rozumowi a nie zmysłom, rozum źródłem poznania niezależnym od doświadczeń zmysłowych, preferujący poznanie a priori a nie a posteriori

*Racjonalistami w tym znaczeniu byli : Platon, Spinoza, Kartezjusz czy Leibniz

*Przedstawicielami tak rozumianego racjonalizmu byli : francuscy filozofowie okresu Oświecenia

Empiryzm

- przeciwieństwo racjonalizmu, kierunek głoszący, że poznanie jest zawsze oparte na doświadczeniu i jedynie lub głównie w nim może znajdować uzasadnienie

• Arystoteles - doświadczenie empiryczne jest koniecznym warunkiem wiedzy naukowej

• Kant - cała nasza wiedza pochodzi z doświadczenia, ale nie jest w nim ugruntowanautrzymywał, że sądy matematyczne mają charakter syntetyczny i a priori jednocześnie

Irracjonalizm

- Przeciwieństwo racjonalizmu; dopuszcza inne źródła poznania niż rozum; doktryny idealistyczne akcentujące rolę czynników pozazmysłowych i pozarozumowych, intuicję i instynkt

- źródła: stany mistyczne, kontemplacje, intuicyjne wczuwanie się, iluminacja

- Negacja wartości obiektywnego poznania naukowego

- św. Augustyn : udział czynników nadprzyrodzonych w poznaniu, przewaga sił duszy nad rozumem

- Bergson : intuicja jako uświadomiony instynkt odkrywa prawdy o bycie

Wg racjonalizmu, naczelnie znaczenie w procesie poznania ma rozum, a nie zmysły. Preferuje poznanie a priori. Irracjonalizm skłania się ku innym źródłom poznania, niż rozum - akcentuję rolę czynników pozazmysłowych i pozarozumowych, intuicję i instynkt. Neguje obiektywne poznawanie naukowe, preferuje mistycyzm i iluminację.

52. Rozum i serce w filozofii Pascala.

Pascal uważał, że nie da się sensu świata czy istnienia człowieka wytłumaczyć, opierając się na doświadczeniu czy rozumie. Proponował więc rozróżnienie pojmowania, które odnosi się do serca (a więc intuicji) i rozumowania, które odnosi się do rozumu. Głosił on, ze istnieją prawdy, które uzasadnia serce, a nie uzasadnia ich umysł oraz że umysł, kierujący się sercem jest rozumem subtelnym. Rozum i pojmowanie są skazane na samoograniczenie się, bo nie możemy się obejść bez ścisłych definicji odkrywanych przez rozum, ani bez zasad odkrywanych przez serce. Zaś najważniejszą decyzją serca jest przyjęcie wiary. Pascal aformułował również teorię, w myśl której człowiekowi bardziej opłaca się wierzyć w Boga, bo w przypadku jego faktycznego istnienia ma do wygrania nieskończoność, a w przypadku nieistnienia - i tak ma do dyspozycji marną skończoność.

• BEZRADNOŚĆ ROZUMU:

• Geometria - wzór wiedzy, nie rozwiązuje zagadnień etycznych i religijnych, nie pozwala nam poznać Nieskończoności

• „nie ma nic tak zgodnego z rozumem jak wyparcie się rozumu”

• zwątpienie doprowadziło go do rozpaczy

*Sceptycyzm nie rozumiemy faktów, wiedza próżnością i szaleństwem,

• PORZĄDEK SERCA

• Wyjście ze zwątpienia w sercu i wierze,

• serce zdolność poznania rzeczy nadprzyrodzonych, serce ma swoje racje, których rozum nie zna

• Pascal wierzył w uczuciową naturę poznania i mistyczną intuicję

• Zakład Pascala - zyskowniejsze jest życie z założeniem że Bóg istnieje - możemy stracić tylko życie ziemskie, a zyskać życie wieczne i szczęście

*Założenie : Bóg nagradza wiernych i karze niewiernych

53. Sceptycyzm metodyczny Kartezjusza.

Kartezjusz poszukiwał nowej zasady poznawania rzeczywistości, która miała być prosta i jasna. Takie warunki spełniała wyłącznie metoda analityczna (znana z arytmetyki), wobec tego zaczął ją stosować np. w geometrii, uważając wszak, ze i inne nauki się na niej oprą. Metoda Kartezjusz miała być racjonalna, analityczna, matematyczna, ujmująca w jednym systemie całokształt wiedzy o wszechświecie. Główną ideą sceptycyzmu metodycznego miało być znalezienie twierdzenia bezwzględnie pewnego, które byłoby niezawodnym punktem odniesień do dalszych rozważań. Miało być to twierdzenie, które oprze się wszelkim wątpliwościom, jakim zostanie poddanie. Wątpienie jest bowiem wg Kartezjusza ostoją pewności. Myśl istnieje, nawet jeśli demon wprowadza człowieka w błąd.

Sceptycyzm metodyczny:

Główną ideą było znalezienie twierdzenia bezwzględnie pewnego, które byłoby dla metafizyki niezawodną przesłanką punktem wyjściowym do dalszych rozumowań. Miało być to twierdzenie, które oprze się wszystkim wątpliwościom. Zwątpienie w słuszność stawianej tezy z góry było punktem wyjścia głoszonym w celu uzyskania pewności co do prawdziwości tezy. Kartezjusz stosował tę metodą do twierdzeń o istnieniu. Argumenty były stosowane względem trzech zagadnień: 1. złudzenia zmysłów 2.brak wyraźnej granicy między jawą a snem 3. możliwość, że jesteśmy wprowadzani w błąd przez jakąś większą istotę. Jedyne twierdzenia, które się obroniły to: cogito ergo sum.

54. System filozoficzny Hegla.

-Nie zgadzał się z poglądem mówiącym, że rzeczy istnieją niezależnie od myśl. Dualizm myśli i rzeczy jest błędny, ponieważ tylko myśl jest pierwotna

- W myśli należy szukać pierwotnej natury bytu. Składnikiem bytu i myśli jest to samo - pojęcie.

- 1 aspekt systemu filozoficznego: Hegel kładł nacisk na wszystko co ogólne a nie jednostkowe. W ogólności widział istotę pojęć i bytu.

- 2 aspekt: Nacisk na całość bytu: tylko w całości jest absolutem. Tylko gdy bierze się go w całości stosuje się do niego twierdzenie, że jest racjonalny. Prawdą może być jedynie twierdzenie o całości bytu.

- 3 aspekt: Byt musi być zmienny gdyż inaczej nie mógłby wyłonić z siebie tej mnogości postaci jaka go cechuje. W naturze bytu leży to, że rozwija się nieustannie i rozwijając wyłania coraz to nowe postacie. Z przekonaniem o logicznej naturze bytu połączył ideę jego ewolucyjnej natury.

Cechy heglizmu: Heglizm jest idealizmem a) obiektywnym(byt jest idealny, ale nie jest subiektywny) b) logicznym (natura bytu jest całkowicie logiczna, nie ma w niej czynników irracjonalnych) c) ewolucyjnym (w naturze bytu leży, iż rozwija się i wyłania z siebie coraz wyższe postacie bytu. Każda postać bytu jest niezbędnym ogniwem rozwoju.

Nie zgadzał się z poglądem, że rzeczy istnieją niezależnie od myśli. Tylko myśl (duch) jest pierwotna, więc dualizm myśli i rzeczy jest z gruntu fałszywy. W myśli zatem należy szukać pierwotnej natury bytu. Hegel kładł nacisk na wszystko co ogólne, a nie jednostkowe. W ogólności widział istotę bytu. Tylko całościowy byt jest absolutem i prawdą. Poza tym, byt musi być zmienny, inaczej nie mógłby wyłonić z siebie mnogości znaczeń, jaka go cechuje. Z samej natury bytu wynika jego nieustanny, wieczny rozwój (idealizm ewolucyjny). Byt jest idealny, ale nie subiektywny (idealizm obiektywny), a natura bytu jest całkowicie logiczna, nie ma w niej żadnej irracjonalności (idealizm logiczny).

1. Idealizm ewolucyjny.

• za przezwyciężone uważał przekonanie potoczne, że rzeczy istnieją niezależnie od myśli

• należy w myśli szukać pierwotnej natury bytu i należy przyjąć, że byt jest natury logicznej;

• składnikiem bytu jest pojęcie i ogólność;

• wszystko co jednostkowe jest wtórnym przejawem bytu;

• Hegel kładł nacisk na całość bytu: tylko w całości jest on absolutem;

• tak samo ujmował prawdę: może nią być jedynie twierdzenie o całości bytu;

• byt musi być zmienny, gdyż inaczej nie mógłby z siebie wyłonić mnogości;

• w naturze bytu, że się rozwija i wyłania coraz to nowe postaci;

• coś co wynika logicznie jest konieczne, a więc cała rzeczywistość we wszystkich objawach i stanach jest konieczna;

• co jest konieczne jest zgodne z rozumem, a więc cała rzeczywistość jest też rozumna;

• idealizm Hegla skrajnie racjonalistyczny;

• każda postać bytu jest niezbędnym ogniwem rozwoju;

2. zakres filozofii Hegla.

• przyroda i duch - dwie postaci w jakie przyobleka się byt;

• pierwotną postacią bytu jest pojęcie - punkt wyjścia rozwoju;

• jego antytezą jest przyroda, i ona jest ideą;

• syntezą idei i przyrody jest duch;

• tym trzem postaciom bytu odpowiadają trzy działy filozofii: logika, filozofia przyrody i filozofia ducha;

• prawo, państwo, moralność są głównymi postaciami ducha obiektywnego, duch zaś absolutny przejawia się w sztuce, religii i filozofii;

3. filozofia sztuki.

• w duchu absolutnym dokonuję się synteza zjawiska z ideą, treści z formą. Synteza ta odbywa się głównie w sztuce;

• ta synteza łączyła twórczość artystyczną występującą w różnych czasach i miejscach w jedną wielką konstrukcję;

4. filozofia religii.

• wyższą od sztuki postacią absolutnego ducha jest religia

• religię pojmował nie jako uczucie, ale jako wyobrażenia;

• rozróżniał religie według ich poziomu i łączył w szereg dziejowy;

5. filozofia

• poznaje przez pojęcia, więc w doskonalszy sposób to, co sztuka ogląda, a religia wyobraża;

• jest najwyższą postacią ducha;

• w niej duch dochodzi do zrozumienia samego siebie;

• żadna poszczególna filozofia nie zawiera całej prawdy, ale tylko całokształt historycznego jej rozwoju;

• zadanie filozofii jest dopiero w historii filozofii;

• zadanie w historii filozofii w zrozumieniu ideowej konieczności rozwoju filozofii;

• rozwój ten miał naturę logiczną;

• wyobrażał sobie, że jego filozofia wchłonęła wszystkie momenty dotychczasowej filozofii i stanowi kres rozwoju;

• nauczył łączyć dzieje filozofii z dziejami kultury;

Najważniejszą dziedziną filozofii heglowskiej była filozofia kultury. Każda postać kultury jest tu pojęta jako przemijający etap rozwoju, ale etap konieczny, logicznie wynikający z poprzedniego.

55. Sytuacje graniczne i ich rola w filozofii.

Karl Jaspers

• Sytuacje graniczne - to momenty, w których człowiek przeżywa niepewność i nietrwałość własnego istnienia w świecie;

• Powinniśmy umieć wykorzystywać te sytuacje - wykorzystać je do filozofowania

• Np. śmierć, lęk, poczucie winy, MIŁOŚĆ

• MIŁOŚĆ - podstawa filozofowania, patrz na świat z miłości, najpierw naucz się kochać, później patrz na świat

XX wiek - sytuacje graniczne (dezintegracja osobowości - Karl Jaspers - odnaleźć się na nowo)

Martin Heidegger: co jest ważnego, co decyduje o byciu człowieka? SEIN ZUM TODE (byt ku śmierci) / M. Montaigne: „kto ludzi nauczyłby umierać, ten nauczyłby ich żyć”

Lęk (coś innego niż strach) - człowiek lęka się czegoś nieokreślonego, lęk nie ma przedmiotu, nie potrafimy go pokonać; jest wstrząsem dla bytu w rzeczywistości, to przeczuwanie, że wszystko co mamy - utracimy; to zagrożenie nicością

Kazimierz Dąbrowski, Dezintegracja pozytywna

- obudzić człowieka

- sprawić, by zaczął myśleć

- sprawić, by wyzwolił się ze schematów codzienności

Sytuacje graniczne: śmierć, lęk, miłość, cierpienie dezintegracja osobowości

56. Teilhard de Chardin i ewolucjonizm.

Uważał, że cały wszechświat ewoluuje w swych wszystkich aspektach, przechodząc przez różne stadia. Ewolucja ta dokonała się w Chrystusie kosmicznym, który stanowi dla niej początek (alfa) i koniec (omega). Owymi etapami rozwoju są: stadium nieożywione, witalizacja (pojawienie się życia), świadomość prosta, świadomość refleksyjna (hominizacja), świadomość kolektywna, zmierzając do noosfery, czyli sfery umysłu (kolektywnego). Ostatni jest tzw. punkt omega. Ewolucja wg Teilcharda jest jednokierunkowa, a uprzywilejowanymi liniami rozwoju są takie, gdzie najprędzej wzrasta poziom świadomości.

- Ewolucja radykalna zmiana świata

*Pojawienie się życia

*Pojawienie się człowieka Pojawienie się świadomości społeczny i moralny charakter ewolucji, ewolucja wolna i z wyboru

- Człowiek odpowiedzialny za przebieg ewolucji, powinien współdziałać z Bogiem

- Ewolucja kierowana przez Boga, Bóg czuwa nad wszystkim, jest początkiem i końcem wszystkiego

- W kwestii poznania człowiek stanowi centrum wszechświata

- Ewolucja wzrost świadomości

- Maksimum złożoności materii w mózgu człowieka

Taka koncepcja usuwała z poglądu na świat wszelkie dualizmy; Chardin dowodził, że teoria ewolucji nie niszczy idei stworzenia, ale stwarza teorię ewolucji kierowanej przez Boga.

57. Teoria poznania I. Kanta.

- czas i przestrzeń są formami naszego poznania czyli sposobem, w jaki umysł każdego bez wyjątku człowieka grupuje i układa docierające do niego bodźce, nie są zaś - jak dotąd sądzono - cechami samego świata materialnego. Myśl ta została później rozciągnięta przez pozytywistów logicznych także na logikę, którą również uznano za kolejną, kluczową formę poznania, wspólną wszystkim umysłom.

• Przestrzeń i czas wyobrażeniami a priori (nie są realne, nie można ich empirycznie zbadać, nie można ich usunąć z myśli, są konieczne)

• Rozum wytwarza pojęcia ogólne a zmysły dostarczają wyobrażeń jednostkowych. Wszystkich wrażeń doznajemy w przestrzeni i czasie

- dwa rodzaje sądów :

*doświadczalne

*postrzegawcze

- pojęcia służą zespalaniu wyobrażeń w przedmioty

- ważna rola kategorii stosunku, zwłaszcza substancji i przyczynowości

- krytycyzm Kanta :

*przeciwstawienie doświadczenia i apriorycznej myśli jest błędne myśl zasadniczym składnikiem doświadczenia

*przewrót kopernikański w filozofii - to przedmioty muszą się stosować do poznania, a nie poznanie do przedmiotów jak dotąd sądzonouzasadnienie istnienia sądów a priori

58. Teoria poznania św. Augustyna.

Celem człowieka jest osiągnięcie szczęścia, które zapewnić może tylko Bóg, wobec tego niezbędne jest poznanie Boga, ale również własnej duszy. Nie tylko dążenie do poznania, ale poznanie samo w sobie. Do prawdy, człowiek może dojść tylko na drodze bezpośredniego kontaktu ze światem idei, co niemożliwe jest na drodze nawet najwnikliwszych studiów rzeczywistości materialnej. Do uzyskania kontaktu duszy z Bogiem niezbędny jest akt samego Boga, zwany iluminacją.

1. poznanie duszy

• punkt wyjścia: celem człowieka jest szczęście, a filozofia ma je znaleźć; szczęście dać może jedynie Bóg;

• do szczęścia potrzebne jest poznanie, jego posiadanie, a nie samo dążenie; potrzebne jest tyko poznanie Boga i własnej duszy;

• zmysły choć ulegają złudzeniom, nie podlegają im zawsze, a poza tym myśl nie we wszystkim jest zależna od zmysłów;

• Augustyn szukał takiego sposobu poznania, który nie podlega błędom i przez to stanowi niezawodny punkt wyjścia dla wiedzy;

• twierdzenia niezawodne oprócz zjawisk obejmują również przeżycia wewnętrzne; własna myśl jest faktem ze wszystkim najpewniejszym; wszystko jest wątpliwe prócz tego tylko, że jestem i myślę;

• zerwanie z obiektywizmem, myśl szukająca prawdy została odwrócona i skierowana ku wewnętrznemu życiu poznającego ; życie psychiczne staje się wzorem dla pojmowania natury rzeczy;

2. poznanie idei i oświecenie przez Boga.

• umysł poza własnymi przeżyciami najlepiej poznaje prawdy wieczne;

• umysł nie jest twórcą prawd, lecz tylko ich odbiorcą;

• umysł może wiedzę przejmować wprost, bez pośrednictwa ciał i zmysłów

• podobnie jak Platon uznawał istnienie świata idealnego, ale dla niego był to świat złączony z Bogiem

• wieczne istnienie jest właściwe tylko Bogu, więc prawdy wieczne istnieją w Bogu;

• poznanie umysłowe ma charakter intuicyjny, umysł dochodzi prawdy wprost bez rozumowania;

• pojęcie intuicji podstawowym pojęciem poznania;

• intuicja nie wymaga ekstazy, łaska oświecenia przypada dobrym; przygotowanie do oświecenia - oczyszczenie serca;

• poznanie przechodzi wiele stopni zanim dojdzie do celu;

• istnienie Boga jako źródła prawdy; dusza musi być nieśmiertelna, bo uświadamiając sobie prawdy wieczne ma udział w wieczności;

59. Teoria religii L. Feuerbacha.

• Nie istnieje nic nadprzyrodzonego, dlatego też i religia mogła być jedynie rzeczą ludzką

*Istnieje tylko przyroda, wszystko co istnieje podlega tym samym prawom, przyroda jedynym bytem

*Bóg stworzony na obraz i podobieństwo człowieka, a nie odwrotnie

*Bóg wyobrażeniem pragnień człowieka, tych pragnień , których człowiek nie jest w stanie zrealizować

*Bóg istotą człowieka, którą umieścił on na zewnątrz siebie (byt transcendentny)

*Religia ma wielkie znaczenie w młodzieńczym okresie ludzkości, potem zostaje zastąpiona przez wykształcenie i kulturę

*Sprowadzenie teologii do antropologii , a tym samym podniesienie antropologii do teologii

Zwalczał on idee nieśmiertelności i nadprzyrodzoności. Religia była wg niego tworem ludzkim i to człowiek stworzył Boga na swoje podobieństwo, a nie odwrotnie. Religia jednak zaspokaja odwieczne potrzeby człowieka, jest wobec tego wieczna. Człowiek tworząc Boga na swoje podobieństwo, dowiaduje się dzięki temu prawdy o sobie. Bóg bowiem jest wyrazem pragnień człowieka, które nie mogą zostać przezeń zrealizowane. Człowiek wymyślając Boga, pozbawił się jednak człowieczeństwa, bo wszystkie dobre cechy przypisał Bogu.

60. Teoria złudzeń F. Bacona i jej znaczenie dla filozofii poznania.

Teoria złudzeń F. Bacona to destrukcyjna część stworzonej przez niego metodologii. Celem teorii złudzeń jest ujawnienie i naprawa źródła błędów.
a) złudzenia plemienne - wspólne dla całego rodzaju ludzkiego, wynikają z właściwej człowiekowi natury; podlega im rozum i zmysły (przykłady: doszukiwanie się regularności we wszechświecie, gubienie się w abstrakcjach)
b) złudzenia jaskini - aluzja do Platona, złudzenia indywidualne uwarunkowane wychowaniem, otoczeniem i lekturą
c) złudzenia rynkowe - przyczyną mowa, używanie wyrazów, którym nic w rzeczywistości nie odpowiada, wieloznaczność i niedokładność mowy;
d) złudzenia teatru - hipostazy pojęć i błędy właściwe specjalnie tradycji filozoficznej;
Bacon był zwolennikiem empiryzmu, odrzucał aprioryzm. Celem Bacona było wyparcie apriorycznej spekulacji.

• postawił sobie za cel poszukiwanie prawdy

• wyszedł z założenia, że dotychczasowa wiedza jest wiedzą pozorną, obarczoną wieloma błędami i w rzeczywistości nie pozwala nam dotrzeć umysłem do świata i odbić jego obrazu w umyśle

• są 2 drogi do wiedzy prawdziwej:

1. wskazuje, co sprowadza nasze myśli na manowce i czego należy unikać jako czynnika zaciemniającego poznanie

2. polega na odkryciu metod prowadzących ku prawdzie

Każdy sąd o świecie powinien być na nim oparty. Aby miało sens musi być organizowane według jakiegoś porządku, musi mieć wypracowaną metodologię, być planowe i systematyczne. Nauka musi interpretować otrzymane fakty, tropiąc rządzące nimi prawa. Dlatego poznanie naukowe łączy w sobie elementy empiryczne i racjonalne. Wychodzi od pojedynczych faktów i wznosi się do coraz szerszych uogólnień. Było to zupełnie nowe podejście, dlatego Bacona uważa się za TWÓRCĘ EMPIRYZMU.

61. Teorie czasu i przestrzeni.

Atomiści uważali, że przestrzeń jest pusta, bowiem wszystko jest wypełnione atomami. Odmienne stanowisko miał Arystoteles. Kant twierdził, że to człowiek dodaje do rzeczywistości przestrzeń, ale przestrzeń jest niezależna od doświadczenia. Starożytni uważali, że czas i przestrzeń są niezależne od siebie. Wg Einsteina przestrzeń jest ograniczona i skończona, natomiast wg Newtona jest ona ciągła, wszędzie taka sama, nieskończona, bezcielesna i jednorodna.

Przestrzeń:

Atomiści - uważali że przestrzeń jest pusta bo wszystko wypełnione jest atomami

Arystoteles - odmienne stanowisko niż atomiści - przestrzeń nie może być pusta

Newton - przestrzeń jest wiecznie taka sama, ciągła i nieruchoma, bezcielesna, nie poddaje się żadnym oddziaływaniom i nie oddziałuje na żadne ciała, jest przy tym nieskończona i jednorodna.

Einstein - przestrzeń jest skończona i nieograniczona

Kant - człowiek dodaje do rzeczywistości przestrzeń i tylko on widzi świat w przestrzeni; przestrzeń jest niezależna od doświadczenia

Starożytni - czas i przestrzeń niezależne od siebie.

Czas:

Iluzjonistyczna koncepcja czasu - czas jest złudzeniem człowieka, nie istnieje jako absolut

Grecka koncepcja czasu:

- czas jest kołem bez początku i końca, wszystko było i będzie jeszcze raz

Linearna koncepcja czasu:

- koniec czasu to koniec tego świata

W czasie i przestrzeni istnieje wszystko to co jest w świecie

Kant : czas i przestrzeń czystą formą naoczności, zapewniają wszelkiemu doświadczeniu jedność

Kreacjonistyczna (chrześcijańska) koncepcja czasu

- św. Augustyn - linearna koncepcja czasu - był początek, musi być koniec

*czas jest stworzony, posiada początek i koniec, przed stworzeniem świata nie było czasu

*kultura zaczęła inaczej myśleć o czasie

Żydowska (judaistyczna) koncepcja czasu

*świat miał początek

*Bóg jest poza czasem

Jeśli chrześcijaństwo chce być poważną religią, musi stosować linearną koncepcję czasu.

Oświecenie wprowadza pojęcie postępu dzięki św. Augustynowi. Św. Augustyn wskazuje na konieczność końca. Wieczność jest poza czasem będzie taki czas, gdy nie będzie czasu

Ja jestem Alfą i Omegą. I będzie nowe niebo i nowa ziemia nie powtórzenie, lecz coś zupełnie nowego

Subiektywistyczna koncepcja czasu

Czas formą zmysłowości, to co widzimy jest w czasie, widzimy świat przez okulary czasu

Patrzymy na świat w czasie, ale czasu nie ma.

Nie możemy zdjąć okularów czasu.

62. Tradycja platońsko-augustyńska w rozumieniu duszy i ciała.

PLATON:

• dusza jest czynnikiem życia (bez niej ciało jest martwe); jest źródłem ruchu jest przeciwieństwem materii, bo materia jest z natury bezwładna

• funkcją duszy jest POZNANIE. Nie wszystko poznajemy zmysłami, np. BYT poznajemy duszą

• 2 pojęcia duszy

1. w pojęciu biologicznym i psychologicznym (obejmowała czynności zmysłowe)

2. w pojęciu religijnym (była samym rozumem)

Zależność dusza-ciało:

1. dusza jest niematerialna i nieśmiertelna

2. jest oddzielona od ciała, niezależna. Dusza i ciało są zespolone, ale istnieją niezależnie

3. ciało jest złożone, dusza nie i człowiek stanowi jedność dzięki duszy

4. dusza jest doskonalsza niż ciało; jest źródłem prawdy i dobra, bo poznaje idee i upodabnia się do nich

5. dusza jest szczęśliwa bez ciała, po śmierci

6. jest związana z ciałem, gdyż: istniała pierwotnie bez ciała, zaciążył na niej grzech, dla odkupienia została złączona z ciałem

św. AUGUSTYN:

• dusza jest substancją, samoistną

• nie jest ani własnością ani rodzajem ciała; nie ma w sobie nic materialnego

• funkcje duszy różnią się od funkcji ciała, (bo one mogą tylko zwracać się ku sobie, np. nie można myśleć o sobie), a dusza nie znajduje się w jednym miejscu

• dusza jest doskonalsza od ciała, bo jest bliżej Boga!!!

• Jest niezniszczalna i nieśmiertelna

• Duszę znamy lepiej niż ciało, bo wiedza o duszy jest pewna

• Ciało uważa za przeszkodę w poznaniu

Zależności pomiędzy duszą, a ciałem:

- dusza jest niematerialna i nieśmiertelna

- dusza jest oddzielona od ciała, niezależna; dusza i ciało są zespolone, ale istnieją niezależnie

- ciało jest złożone, a dusza nie i to właśnie dzięki niej człowiek stanowi jedność

- dusza jest lepsza niż ciało; jest źródłem prawdy i dobra, bo poznaje idee i upodabnia się do nich

- dusza jest szczęśliwa bez ciała, po śmierci

- dusza jest związana z ciałem gdyż

63. Transcendentalizm i zagadnienie możliwości poznawczych.

Transcendentalizm jest nurtem w filozofii, podkreślającym autonomiczność każdego człowieka w dochodzeniu do prawd moralnych, społecznych i duchowych. Głosi idee równości, niezależności i samodzielności. Skupia się na doświadczeniu jednostki, głosząc, że człowiek jest pewien tego, czego sam w życiu doświadczył. Sprzeciwia się wobec tego uniwersalizmowi pojęć i wartości. Kładzie nacisk na świadomość własnych czynów, jak i wyciąganie z nich wniosków i nauk. Łączy racjonalizm i empiryzm. Transcendentalizm oznacza także przekraczanie rzeczywistości. Jest on przeświadczeniem o istnieniu rzeczy, które przekraczają zmysłowe doświadczenie. Karl Jaspers uważał, że filozofować to znaczy przekraczać to, kim się jest. Z kolei być transcendentalnym to znaczy umieć spojrzeć na świat z boku, nie jako jego uczestnik. Także metafizyka może być transcendentalna - ona właśnie szuka odpowiedzi poza tym światem.

*Neopozytywistów nie interesują problemy transcendentalne, gdyż według nich są one poza naszym poznaniem ; nawołują do oczyszczenia filozofii z tych problemów

• transcendentny - zewnętrzny, bądź całkowicie zewnętrzny, przeciwieństwo to immanentny

• medytacja transcendentalna - uspokojenie umysłu ludzkiego, odrzucenie tego co zbędne

64. Trzy główne teorie rzeczywistości (monizm, dualizm, pluralizm).

- Rzeczywistość - wszystko to co istnieje, co jest odróżniane, przeciwieństwo rzeczy pozornych, możliwych i nierealnych

Monizm - istnieje tylko jedna substancja, jeden jednorodny byt lub jeżeli tych bytów jest więcej to są one tego samego rodzaju materializm (materia) & idealizm (duch, duchowość); świat materią i NICZYM WIĘCEJ bądź duchem i NICZYM WIĘCEJ

*jedna natura bytu : materialna, duchowa lub neutralna

*przypisanie cech boskich jedynemu rzeczywistemu bytowi panteizm

Dualizm - 2 substancje: duch i materia

Kartezjusz: istnieje umysł, którego istotą jest myślenie oraz materia której istotą jest rozciągłość

Pluralizm - istnieje wiele substancji,

65. Wyjaśnić pojęcia: transcendentny, transcendentalny, transcendencja.

transcendentny - zewnętrzny lub całkowicie zewnętrzny; określenie „czegoś” lub „kogoś” kto znajduje się niejako ponad rzeczywistością, np. Bóg, Absolut

transcendentalny - w filozofii Kanta - związany z kategoriami a priori, nie uzyskanymi z doświadczenia, jest to PODMIOT, który jest aktywny w procesie poznania; stał się kimś kto tworzy świat; Oznacza, że w umyśle (podmiocie) istnieją wyobrażenia, które przekraczają jego granice i stosują się do przedmiotów, czyli że część naszej wiedzy odnosi się do obiektywnie istniejącego poza nami świata.

Transcendencja - istnienie na zewnątrz: istnienie przedmiotu poznania poza umysłem poznającym lub poza rzeczywistością;

66. Fenomenologia i jej miejsce w kulturze współczesnej.

FENOMENOLOGIA EDMUNDA HUSSERLA

- fenomenologia - ostatni system filozoficzny zbudowany od podstaw

- zachowanie zaufania do wiedzy rozumowej

- przeszkody w dotarciu do wiedzy obiektywnej: naturalizm (bo traktuje człowieka jako byt dający się empirycznie zbadać), historyzm (bo sprowadza byt ludzki do kontekstu kulturowego), filozofia światopoglądowa (bo nie jest w stanie wyznaczyć wartości obiektywnie ważnych)

- wszystko wypełnione jest treściami subiektywnymi: Husserl głosi hasło powrotu do rzeczy samej

- dążenie do pierwotnej intuicji, ideał wiedzy bezzałożeniowej, odrzucenie wiedzy apriorycznej dojście do samoobecności, naoczności przedmiotu

- metody fenomenologiczne Husserla:

*redukcja eidetyczna (eidos - istota) - ujęcie istoty rzeczy przez abstrahowanie od wrażeń zmysłowych i rzeczy, do których one przylegają

*redukcja transcendentalna - oczyszczenie świadomości podmiotu z wszelkiej dotychczasowej wiedzy

67. Spór o postmodernizm.
Postmodernizm (inaczej ponowoczesność) to prąd odwołujący się do poczucia końca historii.
Filozofia, która poszukuje absolutnej prawy już nie istnieje. Są tylko filozofowie. Nie ma już "prawdy", a jedynie dyskursy - ludzie, którzy mówią, myślą, piszą. Postmodernizm jest przeważnie negatywny. Jest uczuciem końca, ale niekoniecznie oznacza coś nowego. Odrzuca stare zaufanie do filozofii. Postmoderniści nie twierdzą prawie nic, a nawet z tego się szybko wycofują. Postmoderniści skłaniają się ku twierdzeniu, że nie istnieje wszechogarniający "totalny" punkt widzenia, "oko boże", czysta obiektywność. Nawet to twierdzenie nie zawiera prawdy obiektywnej. Istnieje natomiast nieskończenie wiele różnych interpretacji. Racja między nimi nie może być rozstrzygnięta chyba, że za pomocą siły. W końcu postmoderniści obwieszczają fragmentaryzację świata: kultur, znaczenia, polityki, etyki, sprawiedliwości, jaźni - nawet zanim jaźni. Nie będzie więcej "Myślę, więc jestem" - jaźń to fikcja, która ma nas podtrzymywać w błędnym przekonaniu, że istnieje coś stabilnego. Postmodernizm nie spiera się, nie dowodzi, nie żyje dogmatyczną pewnością - nie ma wszak prawdy! Postmodernizm nie dąży do prawdy, on z rzadka dochodzi do czegokolwiek, szybko się potem z owych wniosków wycofując. Wg postmodernizmu filozofia poszukująca prawdy już nie istnieje, zostali tylko filozofowie. Nie istnieje również pojęcie prawdy jako obiektywnego punktu widzenia, istnieje natomiast szereg różnych interpretacji. Racja między nimi rozstrzygnięta może być tylko siłą. Wg postmodernistów jaźń to fikcja, która utrzymuje ludzi w błędnym przekonaniu że istnieje cokolwiek stabilnego. Z racji tego, że prawdy więc nie ma, postmodernizm nie ma obowiązku spierania się, dowodzenia czegokolwiek. Utrzymuje za to sceptycyzm wobec klasycznego pojęcia prawdy.

68. Zagadnienie prawdy.- Cel dociekań naukowych - wykrycie prawdy, czyli dotarcie do badanej rzeczywistości, w której znajdujemy faktyczną naturę rzeczywistości, jej właściwości i zachodzące w niej prawidłowości

- Religia : prawda taka sama (absolutny charakter prawdy), dziś : prawda inna bez wszystkiego

- Prawda w kontekście złudzenia

*Platon - świat złudzeniem, prawda poza światem, prawda wyzwoleniem od złudzeń, można odróżnić złudzenie od prawdy za pomocą rozumu

*św. Augustyn - drogą wyzwolenia od złudzeń nie jest rozum, ale światło boże, od Boga zależy czy światło prawdy dotrze do człowieka (dociera z zewnątrz)

- klasyczna koncepcja prawdy (Arystoteles) : prawda polega na zgodności myśli z rzeczywistością,

*wypowiedź jest prawdziwa jeśli oddaje stan faktyczny

*subiektywizowanie wiedzy prowadzi do niezgodności z rzeczywistością

*potwierdzeniem prawdziwości wiedzy jest rzeczywistość, która istnieje niezależnie od człowieka (życzenia, przekonania i wierzenia nie mogą mieć wpływu na prawdziwość wiedzy

• intelekt stwierdza istnienie czegoś co jest lub nieistnienie tego, czego nie ma

• poznanie jest prawdziwe gdy treść poznania jest zgodna ze stanem rzeczy, do którego poznanie się odnosi

• każdy byt jest prawdziwy w tym znaczeniu, że: jest tożsamy z sobą, wewnętrznie niesprzeczny, poznawalny, zrozumiały

- Nieklasyczne koncepcje prawdy

*Koncepcja zgody powszechnej

*Koncepcja koherencji i spójności

*Koncepcja zachowawcza

*Koncepcja niesprzeczności

*koncepcja pragmatyczna

*koncepcja ewidentystyczna

Kartezjusz - (powiązanie z teorią sądu), prawda i błąd są sprawą uznania lub odrzucenia, wola jest tym, co trafia lub błądzi, znajduje prawdę lub wpada w fałsz.

Hegel - prawda i fałsz są ze sobą zespolone, nie są stanowczymi przeciwieństwami.

Pragmatyczna teoria prawdy- teoria ta powstała w XX wieku, związana z kierunkiem zwanym pragmatyzmem. Głosiła ona, że prawdy, w szczególności prawdy naukowe, nie są kopiami rzeczywistości. Prawdziwość nie może być rozumiana jako zgodność z rzeczywistością ani w ogóle jako stosunek myśli do rzeczywistości, bo niepodobna porównywać myśli rzeczywistością; prawdziwość może wiec być rozumiana jedynie jako właściwość samej myśli.

69. Zagadnienie źródeł poznania.

Epistemologia - dział filozofii zajmujący się procesem poznania. Według Ajdukiewicza (Zagadnienia i kierunki filozofii) zagadnienie źródeł poznania można rozpatrywać w dwóch ujęciach: psychologicznym i epistemologicznym. Ujęcie psychologiczne - podział na wyznawców poglądów:

a) racjonalizmu genetycznego (natywizmu) - zakładali oni istnienie pojęć wrodzonych. Wyznawcy: Platon, Kartezjusz, Leibniz.

b)empiryzmu genetycznego - zakładali oni, że wszystkie pojęcia i myśli, jakie posiadamy, umysł tworzy na podstawie doświadczenia (zmysłów), koncepcja umysłu jako tabula rasa. Przedstawiciele: Locke, Hume.

a) empiryzm i aprioryzm - spór o rolę doświadczenia w naszym poznaniu. Empiryzm przyznaje doświadczeniu dominującą rolę w poznaniu. Aprioryzm z kolei podkreśla rolę poznania apriorycznego, czyli niezależnego od doświadczenia

b)racjonalizm i irracjonalizm - racjonalizm głosi kult poznania intelektualnego, opierającego się na naukach matematycznych i przyrodniczych, oraz prawdach, które racjonaliści chcieli uznać za powszechnie uznane i sprawdzalne. Racjonalizm należy kojarzyć z oświeceniem. Krytykuje się go za schematyczność i abstrakcyjność. Irracjonalizm kojarzy się z mistycyzmem, odwoływaniem się do poznania wywodzącego się ze źródeł nadprzyrodzonych. Irracjonalizm to subiektywna pewność, wiara w prawdy wyniesione z kontaktu w siłami nadprzyrodzonymi

Teoria poznania ( epistemologia) - - nauka, której przedmiotem jest poznanie ludzkie jako sposób uzyskiwania zrozumienia rzeczywistości. Klasycznymi zagadnieniami teorii poznania są kwestie: istoty i struktury poznania przedmiotu i granic poznania, źródeł poznania, historycznych, społecznych, psychicznych i innych uwarunkowań działalności poznawczej człowieka oraz metod uzasadniania wiedzy i kryterium prawdziwości poznania oraz teorii prawdy.

W trakcie wielowiekowego rozwoju, do XIX w. większość kierunków filozoficznych koncentrowała się na problematyce ontologicznej i uprawiała teorię poznania jako dyscyplinę drugoplanową i wtórną wobec ontologii. W szerszym zakresie teoria poznania była rozwijana przez kierunki o nastawieniu agnostycznym i sceptycznym, głoszące tezę o niepoznawalności świata i w związku z tym koncentrujące się na zagadnieniach przeżyć poznawczych człowieka oraz wartości i wiarygodności ludzkich wrażeń i sądów. Szczególną rangę zyskała teoria poznania od czasów krytyki problematyki ontologicznej dokonanej przez I. Kanta. W XIX i XX w. nabrał znaczenia problem względnego priorytetu ontologii bądź teorii poznania, który stał się przedmiotem filozoficznych sporów i kontrowersji. Współcześnie zarówno kwestia priorytetu ontologii bądź teorii poznania w całokształcie rozważań filozoficznych, jak również ogół podstawowych problemów podejmowanych przez tradycyjną teorię poznania straciły na aktualności. Punkt ciężkości rozważań teoriopoznawczych przesuwa się coraz bardziej na problematykę poznania naukowego, a więc sposobów postępowania przy podejmowaniu czynności badawczych (np. stawiania i sprawdzania hipotez, konstruowania teorii nauk., wyjaśniania faktów i prawidłowości nauk.). Tak ukierunkowana teoria poznania odnosi się głównie do praktyki badawczej nauk szczegółowych i pozostaje w ścisłych związkach z metodologią nauk.

Źródło naszego poznania (wiedzy pewnej)

• w starożytności- człowiek przychodzi na świat z wiedzą wrodzoną, dziecko uczy się mówić bo ma w sobie prajęzyk, jednak w ciągu życia używając języka zanika on;

• natywizm- natus - urodzony, przychodzimy na świat z wrodzonymi zdolnościami do uczenia się, przychodzimy z pewną wiedzą;

• Kartezjusz- jeśli Bóg jest nieskończony, a umysł ludzki skończony, to w jaki sposób może on pojąć byt nieskończony, odpowiedź - mamy wiedzę o Bogu wrodzoną;

• Levinas- nieskończoność jest w nas, przychodzimy z wiedzą wrodzoną, bycie religijnym to cecha antropologiczna, my rozumiemy nieskończoność;

• Platon- anamneza-przypominanie, nasze dusze przebywają w świecie prawd absolutnych, lecz po zesłaniu na ziemię i połączeniu z ciałem, straciły one swą wiedzę; życie to proces przypominania;

• Matematyka nie pochodzi z tego świata, pochodzi z naszego umysłu, bo skąd niby wiedzieć że 2+2=4;

• racjonalizm (skrajny racjonalizm to natywizm) wiedza nasza pochodzi od rozumu, świat materialny relatywizuje wiedzę, przeszkadza, tylko rozum daje prawdę absolutną;

• Św. Augustyn- teoria iluminacji (oświecenia) nikt nie może poznać świat bez oświecenia, oświecenie musi przyjść z zewnątrz, rozum musi być oświecony, by człowiek mógł sięgać do swojej pamięci „poznać Boga i duszę, nic więcej”, nie można się zajmować tylko tym światem ponieważ prawdy absolutne są u Boga;

• Empiryzm- wiedza z doświadczenia, podkreślenie znaczenia tego świata, jeśli chcesz poznać świat musisz go badać, nowożytność na chwilę zawiesza Boga;

• Bacon- „człowiekowi nie skrzydeł trzeba lecz ołowiu”, by człowiek mocno tkwił na ziemi, świat ujawni swoje tajemnice jeśli będziemy go badać, droga naszego poznania zaczyna się od dołu, doświadczenia, musisz pytać świat → metodą jest aktywność;

• Locke- człowiek przychodzi na świat bez żadnej wiedzy, pusty, jest tabula rasa, dopiero doświadczenie zapisuje wiedzę na tej tablicy, im więcej pytań, eksperymentów tym większa wiedza, jesteśmy panami rzeczywistości;

• Sensualizm (skrajny empiryzm) człowiek do poznania świata potrzebuje zmysłów, rozum czasami fałszuje rzeczywistość, zmysły są więc koniecznym warunkiem;

• Condillac- dzięki doświadczeniom rodzi się myśl, wszystko zaczyna się od zmysłów

• Św. Bernard- człowiek może oczekiwać na pewną wiedzę, ma to być oczekiwanie mistyczne, jeśli chcesz poznać rzeczywistość, musisz zabiegać o wiedzę pewną, A TA MUSI BYĆ OBJAWIONA, jeśli chcesz poznać świat musisz być dobrym człowiekiem, wiedza nie jest związana z moralnością, ale w irracjonalizmie mistycznym tak- nie można oddzielić poznania od moralności, musisz zasłużyć na łaskę wiedzy, jeśli chcesz poznać świat musisz się modlić;

• Bergson:

• podmiot to część rzeczywistości ale ten naturalny pogląd jest niszczony przez naukę;

• nauka sprawia, że człowiek badający rzeczywistość umieszcza się poza nią, staje się obserwatorem, bytem stojącym obok;

• nauka przygląda się każdej „klatce filmowej” ale nie widzi zmiany i ruchu, nauka to ciągłe zatrzymywanie świata;

• jest to związane z naszym umysłem, który ma właśnie taką naturę→ zatrzymuje świat i się mu przygląda;

• to co my obserwujemy to nie jest świat;

• inaczej patrzeć na rzeczywistość można tylko dzięki intuicji jest sposób poznania, w którym człowiek nie wykracza z rzeczywistości, człowiek porusza się ze światem; to jest pozostałość po zwierzęcym instynkcie- irracjonalne poznanie.

• Wiedza rozumna może być przekazywana, a wiedza intuicyjna NIE!!!

3 drogi poznania

1. Racjonalizm

2. Empiryzm

3. irracjonalizm

- Husserl - człowiek nie może być czystym podmiotem poznania, bo jest uwarunkowany wychowaniem i językiem

*współczesna epistemologia - język będzie zawsze uwikłany w proces poznania

70. Zdziwienie, wątpienie a filozofia.

-postawy filozoficzne

• Zdziwienie - „dziwienie się jest początkiem filozofowania” (Platon) ; immanentną cechą filozofów, początkiem poznania, zachętą do poznania

• Ludzie nie dziwią się, gdyż są wciągnięci w swe własne życie

• Dziwienie się do patrzenia na świat z perspektywy szerszej niż własna

• - Zdziwienie = filozofowanie; kto potrafi się zdziwić, jest zdolny do filozofowania; zdziwienie (nietożsamego ze sceptycyzmem) początkiem filozofowania.

- Heidegger : filozofia opiera się na stawianiu pytań

Wątpienie

- rozpoczynanie od pytania „czy tak jest naprawdę?”

- św. Tomasz z Akwinu - przed wyprowadzeniem dowodów na istnienie Boga wątpi o jego istnieniu

• Kartezjusz - sceptycyzm metodyczny - wątpienie punktem wyjścia do rozważań;

• - św. Augustyn - dubito, ergo sum (wątpię, więc jestem) - nie można poddawać w wątpliwość istnienia świadomości wątpiącego

- Nauczyć się dziwić może ożywić filozofię; dostrzec to, czego dotychczas nie widzieliśmy

- Filozofia zaczyna się od dziwienia, ten kto się dziwi ten filozofuje (Platon).

1

---