Czy istnieje we współczesnej gospodarce rynkowej potrzeba występowania sektora publicznego, z którego działalnością wiążą się finanse publiczne?

Odpowiedź na to pytanie wymaga nawiązania do podstawowego pojęcia jakim jest gospodarowanie.

Gospodarowanie - wiąże się z występowaniem rzadkich zasobów: ziemi, pracy i kapitału. Podaż tych zasobów jest ograniczona, należy więc je wykorzystywać, przekształcać w końcowe dobra i usługi oraz alokować, aby jak najlepiej zaspokoić potrzeby ludzkie.

Gospodarowanie odbywa się w ramach trzech sektorów:

-sektor prywatny

-sektor publiczny

-sektor non-profit

Sektor non-profit

• fundusze

• stowarzyszenia

W jakim zakresie podmioty tego sektor traktować jako podmioty sektora prywatnego a w jakim publicznego?

Sektor prywatny

producenci

• ludność ( gospodarstwa domowe)

• Podmioty tego sektora podejmując decyzje ekonomiczne kierują się prawidłowościami wynikającymi z mechanizmów rynkowych. Nieodłączną cechą tych mechanizmów jest wzajemna zależność między popytem a podażą dóbr i usług oraz kształtowanie się cen pod wpływem popytu i podaży.

• Motywem działania jest osiągnięcie zysku - optymalnego w danych warunkach.

• Podział zasobów uzależniony jest od dochodów.

Sektor publiczny

• Państwo

• Samorząd: terytorialny;zawodowy;gospodarczy

• Inne

Z czego wynika potrzeba występowania sektora publicznego?

Z niedoskonałości rynku

Ujawniają się one w:

- zaspokajaniu potrzeb w zakresie dóbr i usług

- podziale dochodów

- osiąganiu stabilności w zatrudnieniu i cenach, a tym samym w kształtowaniu się cyklów koniunkturalnych

a) Dobra prywatne

• dobro, które będąc konsumowane przez 1 osobę nie może być jednocześnie konsumowanie przez drugą

• konsumpcja dobra prywatnego przez 1 osobę zmniejsza możliwości konsumpcji tego dobra przez 2 osobę

Współcześnie ta grupa dóbr wymaga podziału rynkowego. Podział zależy od dochodów i preferencji ich nabywców.

b) Czyste dobra publiczne

• konsumowanie przez 1 osobę mogą być jednocześnie konsumowanie przez inne osoby

• korzystanie z tego dobra przez 1 osobę nie zmniejsza możliwości korzystania z tego dobra przez inne osoby

• nie możliwe jest wykluczenie kogokolwiek z konsumpcji bez poniesienia prohibicyjnych kosztów takiej operacji

• korzyści uzyskiwane przez konsumenta są nie podzielne, nie można wyodrębnić pojedynczej, indywidualnej należnej części.

Podmioty sektora publicznego decydują jakie dobra publiczne wytarzać, jaki ma być zakres produkcji i w jaki sposób dobra podzielić między poszczególne podmioty.

Zjawiska:

• finansowe (np. zapłata za towary i usługi, otrzymanie wynagrodzenia za pracę, regulowanie należności podatkowych)

• pieniężne (np. mierzone w pieniądzu nakłady i efekty produkcyjne, wielkość spożycia, ceny towarów, stawki, zestawienia płac)

Zjawiska finansowe = zjawiska pieniężne charakteryzujące się przepływem środków pieniężnych

Pojęcie FINANSÓW:

1. ogół zjawisk ekonomicznych związanych z gromadzeniem i podziałem zasobów pieniężnych

2. proces gromadzenia i rozdziałów zasobów pieniężnych towarzyszący wytwarzaniu, podziałowi, wymianie dóbr i usług

Finanse obejmują zawsze zjawiska pieniężne, ale nie można utożsamiać pojęcia zjawisk pieniężnych z pojęciem zjawisk finansowych - pojęcie zjawisk pieniężnych jest szersze; nie wszystkie mają charakter przepływów pieniężnych.

Zjawiska zaliczane do finansowych są powiązane w różny sposób ze zjawiskami pieniężnymi oraz rzeczowymi (realnymi)→np. produkcja

Klasyfikacja zjawisk finansowych:

1. układ przedmiotowy - wiąże się z gromadzeniem i rozchodowaniem zasobów pieniężnych jednostek gospodarczych

2. układ podmiotowy - wiąże się z charakterem podmiotów gromadzących i wydatkujących zasoby pieniężne

układ przedmiotowy

a). Przychody (dochody) i wydatki ekwiwalentne (przepływy ekwiwalentne):

• przepływy pieniężne materialne - związane z wymianą produktów (sprzedażą i kupnem dóbr i usług)

• dochody i wydatki osobowe (świadczymy usługę pracy, w zamian otrzymując wynagrodzenie)

Przepływy ekwiwalentne charakteryzują się tym, że wydatki jednego podmiotu wiążą się ze wzajemnym świadczeniem w postaci dóbr lub pracy ze strony drugiego podmiotu, który uzyskuje z tego tytułu przychody (dochody). W warunkach gospodarki rynkowej przepływy te są w zasadzie kształtowane przez mechanizm rynkowy (czasami interweniuje państwo, JST, związki zawodowe).

b). Płatności transferowe (np. renty, emerytury, zasiłki, stypendia, podatki i opłaty na rzecz budżetu państwa i budżetów samorządowych) to przepływy pieniężne bez wzajemnego świadczenia ze strony podmiotu, który otrzymuje środki pieniężne od innego podmiotu. Mają charakter redystrybucyjny - za ich pomocą koryguje się dochody i wydatki materialne i osobowe. Nie są regulowane przez mechanizm rynkowy, ale przez przepisy prawne.

c). Opłaty za usługi społeczne (np. oświatowe, zdrowotne, kulturalne - zaliczane do dóbr publicznych, nie regulowanych przez mechanizm rynkowy; mogą być bezpłatne lub częściowo płatne - wówczas odpłatność reguluje państwo lub samorząd terytorialny na takim poziomie, aby osoby o niskich dochodach mogły z tych usług korzystać) →czasami zaliczane do płatności transferowych.

d). Przychody i wydatki kredytowe i ubezpieczeniowe:

1. kredytowe (rozpatrywane od strony kredytobiorcy):

• przychody kredytowe - przychody pieniężne, jakie osiągają niebankowe jednostki gospodarujące, zadłużające się w banku

• wydatki kredytowe - wydatki tych jednostek gospodarujących, które zadłużyły się w banku; są związane ze spłatą kredytu

Dla banku (kredytodawcy) kredyt to nie wydatek, ale emisja nowego pieniądza, a spłata kredytu to nie przychód, ale wycofanie pieniądza z obiegu.

2. zjawiska finansowe związane z ubezpieczeniami (gospodarczymi) - ich specyfiką jest to, że wysokość składek oraz warunki wypłaty odszkodowań kształtują w znacznej mierze mechanizmy rynkowe, może jednak wystąpić także interwencja państwa (np. w formie wprowadzenia ubezpieczeń obowiązkowych).

układ podmiotowy

a). Finanse publiczne - przez to pojęcie rozumiemy gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych przez związki publicznoprawne rozumiane wężej lub szerzej (→jako: państwo, samorząd terytorialny, instytucje ubezpieczenia społecznego, fundacje mające charakter publiczny).

W ustawie z 1998 r. o finansach publicznych finanse sektora publicznego przedstawione zostały enumeratywnie - wymienia się instytucje wchodzące w skład sektora publicznego:

I -organy władzy publicznej

-organy administracji rządowej

-organy kontroli państwowej i ochrony prawa

-sądy i trybunały

-JST i ich organy

II -jednostki budżetowe

-zakłady budżetowe

-gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych

III fundusze celowe (parabudżetowe)

IV państwowe szkoły wyższe

V jednostki badawczo-rozwojowe

VI Samodzielne Publiczne Zakłady Opieki Zdrowotnej

VII państwowe i samorządowe instytucje kultury

VIII Zakład Ubezpieczeń Społecznych

IX Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nią fundusze

X Narodowy Fundusz Zdrowia

XI Polska Akademia Nauk

XII państwowe i samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw powołane do wykonywania zadań publicznych

b). Finanse przedsiębiorstw

c). Finanse banków i innych instytucji kredytowych

d). Finanse ubezpieczeń

e). Finanse gospodarstw domowych

Państwo jako związek publicznoprawny:

• pełni rolę regulacyjną - organizuje przepływy pieniężne wszystkich podmiotów organizujących na podstawie norm prawnych

• prowadzi własną działalność gospodarczą - przedsiębiorstwa, instytucje usługowe

• gospodaruje majątkiem wchodzącym w skład Skarbu Państwa.

Charakterystyka segmentów finansów publicznych.

Fundusze wchodzące w skład finansów publicznych:

1. budżet państwa

2. budżety samorządów (terytorialnych, gospodarczych, zawodowych)

3. fundusze celowe (parabudżetowe)

4. fundusze ubezpieczeń społecznych (o ile nie wchodzą one w skład budżetów lub funduszy parabudżetowych)

5. fundusze fundacji o charakterze publicznym

Budżet państwa - zestawienie przewidywanych(!) dochodów i wydatków państwa, podlegających periodycznej autoryzacji przez parlament.

Budżet państwa może oznaczać:

1. plan finansowy państwa

2. akt prawny

3. fundusz.

Budżet państwa jest planem finansowym opracowywanym i wykonywanym przez rząd. Współcześnie obejmuje on dochody i wydatki przewidywane w okresie rocznym.

Budżet państwa jest ustawą budżetową jako akt prawny, którą można rozpatrywać w aspekcie prawnym oraz politycznym. Prawne znaczenie tej ustawy wyraża się w uprawnieniu rządu do pobierania dochodów oraz dokonywania wydatków, pod kontrolą uchwalającego budżet parlamentu, który wpływa na politykę rządu - aspekt polityczny. W trakcie wykonywania jest on również kontrolowany przez parlament, a po zakończeniu roku budżetowego, jeśli parlament zaakceptuje wykonanie budżetu, rząd uzyskuje absolutorium.

Budżet państwa - obejmując dochody i wydatki - jest funduszem:

a) o charakterze redystrybucyjnym

b) scentralizowanym (w dyspozycji organów władzy i administracji państwowej).

Budżety samorządów, najważniejszy jest budżet samorządu terytorialnego. Jest to związek publicznoprawny tworzony z mocy prawa. Rozpatrując go od strony podmiotowej odpowiadamy na pytanie kto wchodzi w skład tego związku, mianowicie społeczność danego terenu, czyli członkowie społeczności z mocy prawa. Społeczność tworząca samorząd terytorialny nie może podejmować wszystkich decyzji bezpośrednio, w tym celu wybiera organy samorządu terytorialnego, które maja ja reprezentować i w jej imieniu podejmować decyzje. Organy są wybierane w ramach demokratycznych wyborów. Społeczność lokalna podejmuje niekiedy decyzje w sposób bezpośredni - w drodze referendum.

Samorząd terytorialny powołany jest w celu:

• ma wykonywać cześć zadań ze sfery użyteczności publicznej, czyli zaspokajać potrzeby i nie kierować się zyskiem np. infrastruktura techniczna, infrastruktura społeczna, oświata, ochrona zdrowia

• niekiedy prowadzi działalność zarobkowa, wtedy decyzje regulowane są mechanizmem rynkowym np. przedsiębiorstwa budowlane, przemysłowe tworzone przez samorząd terytorialny.

Argumenty za prowadzeniem przez samorządy terytorialne działalności zarobkowej: +zmniejszenie bezrobocia (ma znaczenie szczególnie w małych miastach i gminach). + większe dochody samorządów terytorialnych

Argumenty przeciw prowadzeniu przez samorządy terytorialne działalności zarobkowej: ─ konkurencja dla przedsiębiorstw prywatnych ─gdyby były nierentowne lub zbankrutowało, straty ponosiłaby cala społeczność ─faworyzowanie przedsiębiorstw, korupcja (przetarg ma wygrać przedsiębiorstwo powołane przez samorząd).

Zadania samorządu terytorialnego:

własne	zlecone
1) wykonywane w miarę samodzielnie (granicę samodzielności wyznaczają przepisy prawne i środki materialne oddane do dyspozycji samorządu) 2)odpowiedzialność ponosi samorząd terytorialny 3) są finansowane ze środków do dyspozycji samorządu terytorialnego z dochodów własnych 4) nadzór nad zadaniami ma charakter weryfikacyjny	1) faktycznie należą do organów państwowych, ale organy te z rozmaitych względów zlecają je samorządom terytorialnym 2) ograniczona samodzielność samorządu terytorialnego 3) odpowiedzialność należy do organów państwowych 4) zadania finansowane z funduszów państwowych w postaci dotacji calowych (najczęściej) 5) nadzór hierarchiczny lub weryfikacyjny

Samodzielność samorządów jest zabezpieczona od strony prawnej przez nadanie mu osobowości prawnej, dzięki której może zaciągać kredyty, pożyczki, emitować obligacje.

Od strony ekonomicznej samorząd jest właścicielem majątku, którym może dysponować (sprzedać, wynająć lub oddać w wieczysta dzierżawę), czerpać dochody oraz za który ponosi odpowiedzialność (np. koszty utrzymania parków, oświetlenia). Samorząd terytorialny musi być wyposażony w odpowiednie źródła dochodów.

Organy państwowe sprawują nadzór hierarchiczny i weryfikacyjny nad działalnością samorządów.

• Weryfikacyjny - kontrolowanie, czy decyzje są podejmowane zgodnie z prawem. Jeśli tak, nie można ich uchylić

• Hierarchiczny - organy państwowe są zainteresowane nie tylko legalnością działania samorządu terytorialnego, ale także racjonalnością działania (kosztami i efektami wykonywanych zadań), rzetelnością.

Niezależnie od samorządu terytorialnego istnieją związki samorządowe wyodrębniane na podstawie kryterium gospodarczego lub zawodowego, takie jak izby rzemieślnicze, rolnicze, lekarskie. Reprezentują one pewne grupy społeczne, ich interesy. Państwo zleca tym instytucjom zadania o charakterze publicznym. Często państwo ustanawia obowiązek przynależności pewnych grup ludności do takich związków, zapewniając tym związkom jednocześnie odpowiednie dochody, zwłaszcza w formie składek o charakterze przymusowym, które są na ogol odczuwane jako podatki.

Fundusze ubezpieczeń społecznych - to część zabezpieczenia społecznego.

Zabezpieczenie społeczne - to ogół urządzeń publicznych, za pomocą których dąży się do zabezpieczenia członków społeczeństwa przed ujemnymi następstwami niezaspokojenia podstawowych potrzeb.

Przykładowe przyczyny:

• Macierzyństwo

• Wypadek przy pracy i choroba zawodowa

• Starość

• Śmierć żywiciela rodziny

• Brak pracy

• Choroby

• Inwalidztwo

• Wielodzietność, itd.

Formy zabezpieczeń społecznych:

a) ubezpieczenie społeczne

b) zaopatrzenie społeczne

c) pomoc społeczna (opieka społeczna)

1. UBEZPIECZENIE SPOŁECZNE - są dwa skrajne rozwiązania, każde z nich jest częściowo dobre, zatem powinniśmy znaleźć rozwiązanie pośrednie.

I rozwiązanie

Fundusze społeczne znajdują się pod całkowitą kontrolą rządu, który ustalił obligatoryjnie źródła dochodów tych funduszów. Rząd ustala:

• kto ma płacić składki

• w jakiej wysokości

• rodzaje świadczeń, które wiążą się z ubezpieczeniem społecznym (świadczenia i ich zakres nie zależą od wysokości składek)

Gdy składki nie pokrywają świadczeń, to resztę dofinansowuje się z budżetu państwa.

II rozwiązanie

Fundusze ubezpieczeń społecznych są w zasadzie niezależne od rządu. Wobec tego instytucję ubezpieczeń społecznych charakteryzuje samodzielność. W ramach tych instytucji obserwujemy występowanie:

• samorządów

• konsumentów

• pracodawców

Występują składki, ale jest związek przyczynowy między wysokością świadczeń a składkami. Jeśli występują wolne środki to mogą być lokowane na rynku kapitałowym. Występuje kontrola organów państwowych nad ubezpieczeniami społecznymi {aby społeczeństwo nie musiało odczuwać konsekwencji oszustw jakie mogłyby wystąpić}.

Świadczenia w ramach ubezpieczeń:

• renty i emerytury

• zasiłki (chorobowe, rodzinne, pogrzebowe)

• finanse związane z opieką społeczną

• finanse związane z bezrobociem

FORMY ZABEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH

KRYTERIUM	Technika ubezpieczeniowa	Technika zaopatrzeniowa	Technika opiekuńcza
Ustalanie świadczeń	Wykorzystuje mechanizmy i ustala zabezpieczenia do konkretnych rodzajów ryzyk (socjalnych).	Rodzaje świadczeń i ich poziom ustalone są ustawowo.	Organ udzielający świadczenia decyduje o tym, komu i w jakiej wysokości przysługują świadczenia (uznaniowość)
Charakterystyka metody	Charakter przymusowy-istnieją specjalne gwarancje państwa wobec instytucji ubezpieczenia społecznego.	Świadczone powszechnie na minimalnym poziomie, co chroni je przed ubóstwem.	Pełni rolę uzupełniającą metody ubezpieczeniowej i zaopatrzeniowej.
Dla kogo przewidziane są świadczenia	Wspólnota ubezpieczeniowa - ogół osób ubezpieczonych	Odnosi się do ogółu ludności kraju (gmin)	Opieką objęci są wszyscy potrzebujący, decydują o tym urzędy i organy udzielające te świadczenia.
Zastosowana technika gromadzenia finansów	Technika składkowa- występuje składka ubezpieczeniowa; wzajemność składki i świadczenia	Technika podatkowa (bezskładkowa) - wykorzystuje podatki	Metoda nie wymaga składek ani podatków celowych. Fundusze z budżetów lub z dobrowolnych ofiar
Źródła świadczeń	Składki tworzą fundusz ubezpieczeniowy na rzecz tych, którzy składkę opłacili lub tych, za których została zapłacona (z funduszu wypłacane są świadczenia ubezpieczeniowe)	Świadczenia realizowane z budżetu państwowego lub lokalnego	Świadczenia realizowane z budżetów lokalnych, a jedynie uzupełniane z budżetu państwowego
Do kogo odnoszą się świadczenia	Składka i świadczenia powiązane są z wynagrodzeniami za pracę, bo odnoszą się do pracowników pozostających w stosunku pracy.	Do wszystkich potrzebujących.	Do potrzebujących zatwierdzonych przez organ świadczący.
Z czym się wiążą metody	Przysługują niezależnie od sytuacji materialnej ubezpieczonego; wysokość składki ustalana jest na podstawie poziomu wynagrodzenia	Dwie odmiany tej techniki: 1.Kryterium zasługi (służby, ofiary) wzgl. społeczności państwowej, gminnej, odnosi się do sędziów, policjantów, itp. Powiązany z poziomem wynagrodzeń. 2.Charakter powszechny, odnosi się do pozostałych grup ludności. Powiązany z kosztami utrzymania.	Udzielane świadczenia charakteryzuje: -zmienna wysokość -zróżnicowany czas -forma dostosowana do potrzeb (pieniężna, rzeczowa). System elastyczny.
Nadzór i prowadzenie	Instytucje ubezpieczeniowe - niezarobkowe, pod szczególnym nadzorem państwa.	Organizowane i administrowane przez organy i urzędy państwowe i samorządu terytorialnego.	Profesjonalne kadry zatrudnionych, wyjątkowo precyzyjne rozpoznanie potrzeb.
Rodzaj prawa	Prawo podmiotowe o charakterze roszczenia, po uprzednim opłaceniu składki	Prawo podmiotowe o charakterze roszczenia, ograniczone do tych, którzy nie mają innych środków utrzymania.	Nie jest prawem podmiotowym i ni ma charakteru roszczeniowego.

FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH

Funkcja (łac. Funkcjo - czynność)

Czynność - pobieranie środków od jednych podmiotów i przekazywanie innym podmiotom

Cele:

• ukształtowanie funduszów poszczególnych podmiotów gospodarujących

• alokacja zasobów

• kształtowanie cykli koniunkturalnych

Cele związane są z polityką gospodarczą, społeczną i finansową.

Funkcje:

1. Redystrybucyjna

2. Alokacyjna

3. Stabilizacyjna

4. Fiskalna

5. Stymulacyjna (bodźcowa)

6. Kontrolna

1. FUNKCJA REDYSTRYBUCYJNA

Dochody wygospodarowane przez podmioty gospodarcze (producenci i gospodarstwa domowe) przejmowane są w pewnej części na rzecz funduszów publicznych. Te przejęte dochody są rozdysponowane pomiędzy określone podmioty. Są one związane z zaspokajaniem potrzeb uznanych za szczególnie ważne przez podmioty publiczne i organizacje państwowe.

Przychody - całość środków pieniężnych, które wpływają za sprzedane dobra i usługi.

Z przychodu pokrywamy:

• koszty materiałowe (surowce, energia, paliwo)

• wynagrodzenie

• nadwyżka

WYNAGRODZENIE I NADWYŻKA - ulegają podziałowi na pracowników, pracodawców i część do budżetu.

Wynagrodzenia są zmniejszane przez:

• podatki

• opłaty

• składki (np. na ZUS).

Przykładowe podatki:

- dochodowy - odprowadzany do budżetu państwa

- od osób fizycznych - odprowadzany do samorządu terytorialnego

- akcyza - odprowadzany do budżetu państwa

Nadwyżki są zmniejszane o:

• Podatki od osób prawnych

• Podatki od nieruchomości

• Podatki od środków transportowych

• Składki (np. ZUS)

• Obciążenia (na rzecz funduszu pracy, rehabilitacji inwalidów)

Podział nadwyżek do:

• budżetu

• funduszy parabudżetowych

• producentów

Wydatki finansowane z budżetu państwa:

• obsługa długu publicznego

• obrona narodowa

• administracja publiczna, itd.

Efekt mechanizmu (procesu) redystrybucji.

Korygowanie dochodów podmiotów gospodarujących, ukształtowanych w rezultacie procesów rynkowych. Przy pomocy transferów budżetowych zmniejszane są dochody jednych podmiotów i zwiększane innych. Reguluje się możliwości nabywcze poszczególnych podmiotów! Celem tej regulacji jest zapewnienie ludności przynajmniej minimalnych środków niezbędnych do egzystencji.

Pojawiające się dylematy - czy w procesie redystrybucji dać priorytet efektywności produkcji, czy sprawiedliwości (równości społecznej).

1. Efektywność - w rękach podmiotów gospodarczych trzeba zostawić taką ilość środków, by te miały skłonność do inwestowania i zwiększania produkcji - zwiększanie przepływu środków na rzecz budżetu.

2. Równość społeczna - trzeba zabierać tym, którzy wygospodarują wysokie dochody i dawać je tym, którzy mają mniej.

Cechy redystrybucji (od strony finansowej):

• powszechność obciążeń finansowych na rzecz państwa

• przymusowość i bez zwrotność

• brak wzajemnego ekwiwalentu

2. FUNKCJA ALOKACYJNA

Państwo przy pomocy przypływów pieniężnych wpływa na alokację zasobów (czynników produkcji: surowców materialnych i czynnika ludzkiego) dążąc do optymalnego wykorzystania owych zasobów. Alokacja następuje od podmiotów gospodarujących do publicznych i dalej już w ramach podmiotów publicznych.

Przykład

Obciążamy podmioty gospodarcze podatkiem, czyli zmniejszamy ich skłonność do produkcji, konsumpcji i inwestowania. Zatem ludność zrezygnuje np. z zakupu mieszkań. Środki z podatków zostały przekazane do budżetu, zatem państwo może zrealizować dzięki nim inwestycje (np. stawia budynki administracyjne). Następuje przepływ zasobów realnych (prywatne -> publiczne).

* Dlaczego organy państwowe zajmują się alokacją zasobów w warunkach gospodarki rynkowej?

W gospodarce rynkowej optymalny poziom powinien ustalać się sam, ale ponieważ mechanizm rynkowy jest niedoskonały do pomocy wkracza państwo {odwołanie do wykładu 1}. Rynek nie zawsze doprowadza do optymalnego wykorzystania zasobów. W warunkach rynkowych występuje duże zróżnicowanie dochodów i część grup społecznych nie miałaby możliwości korzystania z pewnych dóbr i usług, gdyby nie ingerencja państwa.

Przykład 1.

Kształcenie dzieci bez ingerencji państwa mogłoby zaowocować analfabetyzmem (przeszkoda przed szkodami społecznymi).

Przykład 2.

Producenci świadczący usługi w warunkach rynkowych kierują się zyskiem (chcą osiągnąć jak największą nadwyżkę), czasem za wszelką cenę i ma to swoje skutki w zanieczyszczeniu środowiska (przeszkoda przed szkodami społecznymi).

3. FUNKCJA STABILIZACYJNA

Polega na wykorzystywaniu przepływów budżetowych (dochodów i wydatków) dla oddziaływania na sytuację społeczno-gospodarczą, koniunkturę gospodarcza, inflację, ceny, bezrobocie, itp. Funkcja ta ma wpływ na popyt podmiotów gospodarujących.

Przykład (od strony budżetu)

Faza depresji (obniżony popyt, brak inwestycji, duże bezrobocie, mały kapitał). Mechanizm rynkowy jest niewystarczający, więc wkracza państwo. Zwiększamy wydatki budżetowe na inwestycje i roboty publiczne, przez co zwiększamy deficyt budżetowy, czyli także dług publiczny, ale dzięki czemu gospodarka zostanie ożywiona.

4. FUNKCJA FISKALNA

Wyraża się w gromadzeniu dochodów budżetowych niezbędnych dla pokrycia wydatków związanych z zadaniami państwa. Funkcja najbardziej postrzegana przez producentów i gospodarstwa domowe. Konieczność ciągłego gromadzenia odpowiednich dochodów, bo wydatki stale rosną.

5. FUNKCJA STYMULACYJNA (BODŹCOWA) nie utożsamiać ze stabilizacyjną!

W funkcji stabilizacyjnej rozpatrujemy zjawiska w skali makro, a w stymulacyjnej w skali mikro (np. rozwój drobnych producentów; wprowadzanie ulg, by ludzie chcieli budować domki jednorodzinne; stypendia dla studentów). Jeśli nie chcemy rozwoju jakiejś dziedziny to po prostu nie przekazujemy tam funduszów.

6. FUNKCJA KONTROLNA

Polega na obserwowaniu przebiegu realizacji dochodów i wydatków budżetowych i wykorzystaniu tego jako podstawę do oceny wykonania zadań obejmowanych polityką rządu, z którymi te dochody i wydatki są związane.

Funkcja kontrolna może być rozumiana jako kontrola, ze strony całego społeczeństwa oraz jego przedstawicielstwa parlamentarnego, efektów wykonania ustawy budżetowej (racjonalności finansowania budżetowego).

Integracja celów: ekonomicznych, politycznych i społecznych polityki budżetowej.

1.Gospodarka budżetowa-wszystkie czynności organów władzy i administracji państwowej oraz podległych im instytucji w zakresie planowania, gromadzenia i wykorzystywania środków budżetowych zgodnie z zasadami i funkcjami państwa.

2.System budżetowy określa ramy:

a)prawne (w tym aspekcie rozpatrujemy akty prawne, przepisy ,szczególnie ustawy , z ustawa konstytucyjna na czele ,które regulują gospodarkę budżetową np. podatki i stypendia regulowane są przepisami prawnymi)

b)organizacyjne(w tym aspekcie zwraca się przede wszystkim uwagę na strukturę organów władzy i administracji państwowej, formy organizacyjno-prawne podmiotów gosp. budżetowej, kompetencje wymienionych organów, struktura i konstrukcja funduszów wchodzących w skład gospodarki)

c)planistyczne(system planów regulujących gospodarkę w odniesieniu do budżetu - ustawa budżetowa czy plan finansowy rządu)

dla gospodarki budżetowej.

3.Zasady budżetowe-dotyczą strony organizacyjnej gospodarki budżetowej Reguły, które muszą być przestrzegane. Tu: postulaty reprezentantów nauki finansów i prawa finansowego skierowane do praktyki legislacyjnej czyli do organizacji gospodarki by umożliwi wykonywanie zadań państwa.

Zasady budżetowe nie maja znaczenia ponadczasowego i ponadprzestrzennego = ich treść ulega zamianom wraz ze zmianami funkcji państwa i jego budżetu oraz warunkami społeczno- gospodarczymi.

Zasady:

1.Jedność budżetu

2.Powszechność czyli zupełność budżetu

3.Rocznośc budżetu

4.Równowaga budżetowa

5.Szereg zasad techniczno-budżetowych:

-szczegółowość

-operatywność

-jawność

-przejrzystość itp.

JEDNOŚĆ BUDŻETU

a)zasada jedności formalnej= dochody i wydatki państwa jako związku publiczno-prawnego powinny być objęte tylko jednym budżetem.(nie powinny być rozproszone w kilku budżetach stanowiących podstawę działalności finansowej państwa)

Związane jest to z kompetencjami Parlamentu(przestrzeganie tej zasady chroni uprawnienia budżetowe parlamentu gdyż stwarza podstawę do oceny polityki budżetowej rządu)Łatwo stwierdzić z jakich źródeł pochodzą dochody(poziom) i wydatki (na co).Ułatwia to kontrolę Parlamentu nad Rządem.

b)zasada jedności materialnej= suma dochodów powinna być przeznaczona na pokrycie całości wydatków budżetowych. Tzn. poszczególne dochody powinny być pozbawione cech celowości.

Nie należy wiązać określonych dochodów z określonymi wydatkami .Dochody budżetowe wpływają do kasy, stanowią sumę i dopiero są rozdzielane. Np. gdyby dochody z jakiejś dziedziny przestały wpływać to zmusza do ograniczania określonych wydatków.

Wyjątki: W ustawie budżetowej można określić, że wpływy ze sprzedaży (z tytułu) majątku przekazywane są na finansowanie deficytu budżetowego np. opłata za koncesje na alkohol.

W praktyce są jednak odstępstwa od zasady jedności budżetu:

• Występują 2 budżety:

-bieżący(zwyczajny) Dotyczy dochodów i wydatków, które stale się powtarzają(z roku na rok)

-inwestycyjny(nadzwyczajny lub majątkowy)Związany jest z działalnością inwestycyjną (wydatki) i do tego dostosowuje się zamieniające się dochody.

Taki podział zapobiega konsumowaniu wpływów z gospodarowania majątkiem i ułatwia analizę budżetu(szczególnie przyczyn deficytu )oraz ustalenie źródeł spłat długu publicznego

• Tworzone są fundusze celowe czyli parabudżetowe- ich występowanie wiąże się z rozproszeniem środków finansowych i usztywnia gospodarkę finansową rządu.

POWSZECHNOŚĆ = ZUPEŁNOŚĆ BUDŻETU

Ujęcie historyczne: budżet państwa powinien obejmować w całości dochody i wydatki wszelkich podmiotów państwowych. Oznaczało to powiązanie wszystkich podmiotów państwowych z budżetem państwa metodą brutto.

Całość dochodów powinna być ujęta w budżecie i całościowo pokrywać wydatki. Zasada ta nie przetrwała bo zwiększały się funkcje państwa.

Metody:

a)Metoda brutto: Całość dochodów trafia do budżetu ,a wydatki są w całości pokrywane z budżetu. Nie ma w danej jednostce powiązania dochodów z wydatkami. Nie porównuje się w ramach podmiotów budżetowych dochodów z wydatkami i nie ustala wyniku finansowego.(w Polsce dotyczy jednostek budżetowych)

b)Metoda netto : Podmiot państwowy świadczący usługi otrzymuje z tego tytułu pewne środki(dochody) które służą pokryciu kosztów( wydatków) tej jednostki. Wyprowadza się saldo, porównuje wpływy z wydatkami. Gdy występuje nadwyżka to jest odprowadzana w całości do budżetu ,a gdy niedobór to jest on w całości pokrywany z budżetu. Najrzadziej występuje sytuacja gdy przychody są równe kosztom. W budżecie ujmowany jest tylko wynik finansowy działalności podmiotów.(w Polsce dotyczy zakładów budżetowych, środków specjalnych i gospodarstw pomocniczych)

ROCZNOŚĆ BUDŻETU

Budżet państwa powinien być planowany na okres 1 roku, który jednak nie musi się pokrywać z rokiem kalendarzowym ( W Polsce pokrywa się ,ale na przykład w Wielkiej Brytanii rok budżetowy trwa od 1.04 do 31.03)

Uznano, że okres roczny jest najbardziej realny jeśli chodzi o realizacje budżetu Niedogodnością jest fakt, że okres roczny jest zbyt krótki dla zrównoważenia dochodów i wydatków budżetowych ze względu na przebieg cyklu koniukturalnego i finansowanie z budżetu zadań, których wykonanie wykracza poza okres roczny (w sytuacji gdy prowadzimy inwestycję finansową z budżetu ,a proces trwa ponad rok- występuje wtedy sprzeczność z zasadą.)

Prace nad budżetem muszą zacząć się min 6 miesięcy wcześniej.

Trudności:

1.Nie znamy wykonania budżetu na rok bieżący

2.Musimy prognozować realnie

3.Budżet na dany rok zostanie uchwalony, ale w trakcie już wiadomo, że trzeba go będzie zmienić

To, że budżet uchwala się na rok, nie oznacza, że patrzy się tylko na rok nadchodzący, bo czasem opracowuje się obok budżetu ,prognozy na okres 3 lub 5 letni związane ze strategia finansową , a prognozy i plany ulegają modyfikacji dostosowując się do sytuacji bieżącej. Nie są one bezpośrednio wykonywane, lecz stanowią podstawę do opracowania corocznie ustalanych budżetów.

Odstępstwa od zasady roczności budżetu:

-do roku 2003 w Polsce gdy podejmowano inwestycje to środki na nie przelewane były na inny rachunek az do ukończenia inwestycji

- na uczelni badania naukowe dofinansowywane SA z budżetu państwa(badania statutowe).Ministerstwo przyznaje środki, wydziały dokonują dalszego podziału środków na zadania badawcze. O ile zostały środki nie zostaną wykorzystane to jednostka wnioskuje o przeniesienie ich na rok następny.

-od 1999r w ustawie budżetowej zaplanowane SA wydatki na programy wieloletnie. Mogą one dotyczyć obronności kraju, ochrony środowiska, rozwoju nauki itd.

RÓWNOWAGA BUDŻETU

• Teoria klasyczna

• Teoria systematycznego deficytu

• Teoria budżetu cyklicznego

• Teoria impasu

ZASADY TECHNICZNO-BUDŻETOWE

Zasada szczegółowości dochody i wydatki budżetowe powinny być tak usystematyzowane, aby właściwie wyrażały kierunki polityki rządu, umożliwiając ich ocenę przez parlament. Unikanie zbytniej ogólności, ale także zbytniej szczegółowości.

Zasada przejrzystości i zasada jawności budżet państwa powinien być przedstawiany parlamentowi i całemu społeczeństwo w przejrzystym układzie

Zasada operatywności budżet powinien być opracowany w układzie, który umożliwi ścisłe ustalenie, które podmioty są odpowiedzialne za wykonanie poszczególnych zadań budżetowych i jakie maja na ten cel środki.

Zasada powszechności

4. Podmioty Gospodarki Budżetowej -organy państwowe i inne jednostki, które czynnie lub biernie uczestniczą w przepływach redystrybucyjnych w celu realizacji zadań państwa.

Uczestnictwo czynne oznacza, że dane jednostki maja wpływ na planowane i wykonywane dochody oraz wydatki budżetowe .W skład czynnych podmiotów zalicza się te organy władzy i administracji państwowej ,które organizacja przepływy redystrybucyjne i decydują o wielkości dochodów i wydatków ujmowanych w ustawie budżetowej oraz o wprowadzanych do tej ustawy zmianach.

Podmiotami czynnymi są:

-Prezydent

-Parlament-Sejm i Senat

-Rada Ministrów

-Organy resortowe administracji państwowej:

Organy finansowe: Minister Finansów i podległe mu podmioty

Uczestnictwo bierne oznacza, że wszelkie podmioty działalności gospodarczej są bez względu na ich formę własnościową, obciążone świadczeniami na rzecz budżetu lub korzystające ze świadczeń budżetowych.

Podmiotami biernymi są np. :

-Organy państwowe mające jednocześnie kompetencje czynnych podmiotów gospodarki budżetowej oraz podporządkowane im jednostki organizacyjne pozbawione tych kompetencji

-Przedsiębiorstwa prywatne i spółdzielcze

-Gospodarstwa domowe

5.Kompetencje Ministra Finansów

a) Opracowywanie projektu systemu finansów publicznych w tym :budżetowego, podatkowego, ubezpieczeń majątkowych i osobowych, oraz projektów systemu planowania finansowego jednostek realizujących zadania objęte budżetem(państwa i samorządowymi)

b) Współuczestniczenie w opracowaniu i koordynowaniu realizacji polityki dewizowej, kredytowe i płatniczej obrotach z zagranicą

c) Minister kieruje wszelkimi pracami związanymi z opracowaniem budżetu państwa( uczestniczy we wszystkich 6 fazach planowania budżetu, a projekt ustawy budżetowej przedstawia Radzie Ministrów)

d) Zapewnienie realizacji dochodów i wydatków budżetu państwa, w tym organizowanie poboru podatków ,wprowadzenie zmian do wykonywanego budżetu oraz kontrola jego wykonania.

e) Zarządzanie długiem publicznym

f) realizacja przepisów dotyczących gier losowych zakładów wzajemnych ,ceł, rachunkowości, prawa dewizowego, sprawy banków , zakładów ubezpieczeń, funduszy powierniczych

Ministrowi Finansów podlegają między innymi :

• izby skarbowe (Izba Skarbowa jest organem wyższego szczebla nad Urzędem Skarbowym; Funkcje :

- Sprawują nadzór nad urzędami skarbowymi

- Rozstrzygają spory II instancji

- udzielają dotacji przedmiotowych podmiotom gospodarczym oraz analizują prawidłowość ich wykorzystania

• urzędy skarbowe; Funkcje:

-Ustalanie i pobór podatków

-Rejestracja podatników

-Kontrola podatkowa

-Podział i przekazanie dochodów budżetowych rządowi i samorządowi terytorialnemu -Prowadzenie dochodzeń w sprawach karnych skarbowych

FORMY ORGANIZACYJNO-PRAWNE PODMIOTÓW PUBLICZNYCH

1. JEDNOSTKI BUDŻETOWE:

1. gospodarstwa pomocnicze

2. zakłady budżetowe

3. instytucje kultury

2. AGENCJE RZĄDOWE

JEDNOSTKI BUDŻETOWE ( szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły średnie, urzędy):

Działalność charakteryzuje się:

• brak odpłatności

• brak osobowości prawnej ( ograniczona samodzielność, samodzielność ma organizator ( państwo, jednostki samorządowe ))

• nie odpowiada za swoje zobowiązania ( odpowiada organizator )

• nie są podmiotem prawa własności

• są powiązane z odpowiednim budżetem ( państwowym lub samorządowym ) metodą BRUTTO

• działają wg planów ( plany bieżące i inwestycyjne, wydatki - górny limit, dochody - szacunki )

• prowadzą działalność:

• bieżącą

• inwestycyjną ( opracowują plan inwestycyjny, finansowane z budżetu )

Konsekwencje tych rozwiązań:

• brak związków między dochodami a wydatkami, więc trudno wprowadzić bodźce materialnego zainteresowania związane z efektami działania

• płace ustalane odgórnie

• przydział środków na pokrycie wydatków jest uznaniowy ( zależy od uznania organizatorów ) - są przydzielane podmiotowo ( ogólnie ) na prowadzenie działalności, a nie przedmiotowo ( na wykonanie określonego zadania ) ; dąży się do metody przedmiotowej;

• przydział środków zależy od wykonania planu

• planowanie jest roczne - zasada roczności ( bierze się pod uwagę wykonanie planu z poprzedniego okresu, jeśli plan na rok poprzedni jest niewykonany, to brak lub mniejsze środki na rok następny ( stąd nieracjonalne wydatki na koniec roku ))

• forma niewygodna gdy podmioty działają w otoczeniu rynkowym ( kierownictwo musi dokonywać wyboru gdzie kupić i za ile )

Jak skłonić jednostki budżetowe do postępowania racjonalnego:

• ustawa o zamówieniach publicznych ( przetargi, negocjacje, zapytania o cenę )

• uzależnienie od środków budżetowych

• na przykładzie szkoły - powstają projekty aby uzależniono przydział środków od wielkości szkoły, ilości uczniów, czyli pieniądze „idą” za uczniem

• dąży się do wprowadzenia tzw. bonów edukacyjnych ( rodzice otrzymują bony od rady miejskiej, gdzie określona jest kwota związana z kształceniem ucznia, dokonują wyboru szkoły )

Wady:

• budżety mają skromne możliwości finansowania

• np. dyrekcja szkoły stara się o inne dochody ( szukanie sponsorów, wynajem sal ), lecz gdyby postępować zgodnie z zasadami, powinna oddać je do budżetu

Środki te do 03.2005 traktowane były jako środki specjalne - umiejscowione na specjalnych rachunkach bankowych. Środki te ( sponsoring, spadki ) mogły być przeznaczone na cel ustanowiony przez darczyńcę, środki z odszkodowań - na remonty lub odtworzenie urządzeń.

Środki specjalne zostały zlikwidowane przez ustawę, a ich część została zamieniona na fundusze celowe.

Od tego roku mogą występować w ramach jednostek budżetowych rachunki dochodów własnych.

Można tam gromadzić środki z tytułu:

• opłaty za udostępnienie dokumentacji przetargowej

• spadków, zapisów, darowizn w postaci pieniężnej

• z odszkodowań i wypłat za uszkodzone / utracone mienie

• uzyskanych środków ze świadczenia usług wykraczających poza zapisy statutowe

• opłat egzaminacyjnych, oraz wydawania świadectw i certyfikatów ( szkoła )

• dochodów ze sprzedaży zapasów mobilizacyjnych ( wojsko )

• zapewnienia bezpieczeństwa imprez masowych ( policja )

Decyzja o utworzeniu rachunku dochodów własnych należy do kierownika jednostki budżetowej, po uzyskaniu zgody odpowiedniego ministra.

Wszystkie rodzaje JST mogą mieć także dochody własne, ale o zakresie działalności decyduje organizator.

Rozwiązania wspólne:

• dochody własne nie mogą być przeznaczone na zwiększenie pensji ( wynagrodzeń)

• nie wygasają z końcem roku ( ? )

• może być utworzony fundusz motywacyjny ze środków związanych ze sprzedażą towarów, rzeczy pochodzących z konfiskaty

Ad.1.a) GOSPODARSTWO POMOCNICZE - działalność wyodrębniona finansowo i organizacyjnie z jednostki budżetowej; o utworzeniu lub likwidacji gosp. pomocniczego decyduje kierownik jednostki budżetowej po uzyskaniu zgody organizatora;

Przykład: warsztaty szkolne ( w szkołach zawodowych )

Charakterystyka działalności:

• produkuje dobra lub świadczy usługi i je sprzedaje; sprzedaż może być na rynek po cenach rynkowych lub macierzystej jednostce budżetowej - po kosztach własnych

• działają na podstawie planu

• prowadzony jest rachunek wyników - porównywanie wydatków i dochodów

Gospodarstwa pomocnicze mogą być obciążone podatkiem od osób prawnych, o ile odejmiemy podatek i pozostaje zysk, to dzielimy go na 2 części:

• to co pozostaje w gosp. pomocniczym

• część odprowadzana do właściwego budżetu ( państwowy / samorządowy )

Część pozostająca w gospodarstwie pomocniczym może być przeznaczona na inwestycje.

Przykłady gosp. pomocniczych ( dane wynikające z ustawy 2005 ):

• setki gosp. pomocniczych w ramach ministerstw:

• Ministerstwo Obrony Narodowej ( MON ) - 128 gosp.

• Ministerstwo Sprawiedliwości - 63 gosp.

• działalność poligraficzna ( drukowanie Dziennika Ustaw, Monitorów )

• działalność transportowa

• sprzątanie

• kasyna

• rządowe ośrodki wypoczynkowe

• pralnie i piekarnie wojskowe

• w więziennictwie ( produkcja plastikowych sztućców, szafek, łóżek )

Trzeba przeprowadzić kalkulacje, czy bardziej opłaca się kupować usługi z zewnątrz czy zakładać gosp. pomocnicze.

W ustawie budżetowej na 2005:

• przychody gosp. pomocniczych planowano na poziomie 1,5 mld zł

• wydatki są zbliżone

• dofinansowanie z budżetu to ok. 3,5 mln zł

• wpływy do budżetu z tytułu prowadzonej działalności 9 mln zł

Ad.1.b) ZAKŁADY BUDŻETOWE:

Charakterystyka:

• działalność jest odpłatna ( całościowo lub częściowo )

• rodzaj i zakres działalności określony przez organizatora

Przykłady:

• Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt

• Centrala Wojskowej Misji Pokojowej

• Wojskowe domy wczasowe

• Centralny Ośrodek Sportu

• Domy Pracy Twórczej

• przedszkola ( samorządowe zakłady budżetowe )

Cechy działalności:

• sprzedaje usługi:

• za opłaty ( w warunkach nie rynkowych )

• za ceny ( w warunkach rynkowych )

• wpływy służą pokryciu kosztów działalności ( bieżącej )

• wynik może być planowany na różnym poziomie:

• nadwyżka do budżetu

• niedobór finansowany z budżetu

• mogą otrzymywać dotacje z budżetu na działalność:

• bieżącą ( w wysokości do 50% wydatków zakładów budżetowych )

• inwestycyjną

• mają prawo zaciągać kredyty krótkoterminowe ale muszą uzyskać zgodę na kredyt od organizatora ( państwa, samorządu )

Cechy działalności:

-Zakłady budżetowe mogą otrzymywać dotacje na działalność bieżącą (nie mogą przekroczyć 50% wydatków tych zakładów) i inwestycyjną.

-Mają prawo zaciągania krótkoterminowych kredytów bankowych(za zgodą organizatora).

-Nie mają osobowości prawnej(jak w j.budżetowych),nie są właścicielem majątku(jedynie go użytkują)-właścicielem majątku jest Skarb Państwa lub samorząd terytorialny)

-Prowadzą swoją działalność na podstawie planu(w planie tym uwzględnia się przychody własne, dotacje z budżetu państwa,wydatki na wynagrodzenia i wydatki inwestycyjne);gdy prowadzą działalność inwestycyjną,to sporządza się odrębny plan finansowy

-Gospodarka finansowa jest bardziej elastyczna niż w jednostkach budżetowych- w trakcie roku budżetowego mogą być wprowadzone zmiany w planie finansowym, w przypadku gdy uzyskuje się wyższe przychody od zaplanowanych i na tej podstawie podwyższa wydatki. Zmiany te nie mogą jednak spowodować ani zmniejszenia planowanych wpłat do budżetu,ani zwiększenia dotacji z budżetu. Gdy uzyskują ponadplanowe przychody mogą jedynie podwyższać wielkość lub standard swoich usług.

FORMY ORGANIZACYJNO-PRAWNE PODMIOTÓW PUBLICZNYCH

Formy:

1.Jednostki budżetowe

2.Zakłady budżetowe

3.Działalność prowadzona na specjalnych zasadach

4.Agencje rządowe

DZIAŁALNOŚĆ PROWADZONA NA SPECJALNYCH ZASADACH

a)Instytucje kultury

Są to teatry,opery,operetki,filharmonie,kina,biblioteki,domy kultury itp.

Cechy działalności:

- Mają osobowość prawną(w odróżnieniu do j. i z. budżetowych),są jednak personalnie uzależnione od organizatora,

- Organizator mianuje i odwołuje dyrektora instytucji, zatwierdza statut, który musi się mieścić w ramach ustalonych w ustawie, przydziela dotacje budżetowe

- Działają samodzielnie w ramach posiadanych środków-wpływy z prowadzonej działalności, środki z innych źródeł np. od sponsorów, fundacji, bufety, punkty gastronomiczne, dotacje budżetowe(największa część).Przychody służą do pokrycia kosztów i wyprowadza się wynik. Z zysku można tworzyć pewne fundusze np. dotyczące inwestycji, nagrody dla pracowników

- Sporządza się oddzielne plany: finansów, inwestycji, remontów, usług

b)Samodzielne zakłady opieki zdrowotnej

Cechy działalności:

- Mają osobowość prawną

- Mienie tych zakładów wydzielone jest z mienia państwowego lub samorządowego

- Przychody płyną: z odpłatnych świadczeń zdrowotnych udzielanych na zlecenie, z instytucji ubezpieczeniowych(najwięcej),od osób fizycznych nieobjętych ubezpieczeniem, Z przychodów pokrywa się koszty i wyprowadza się wynik(generalnie zadłużenie)

- Mogą otrzymać dotacje: na zadania zapobiegania pewnym chorobom, na podnoszenie kwalifikacji pracowników, na inwestycje

- Tworzone są fundusze związane z majątkiem

AGENCJE RZĄDOWE

Pojawiły się wraz ze zmianą struktur gospodarczych

Cechy działalności:

-Ich rola sprowadza się w dużej mierze do wspomagania organów rządowych w ich funkcji regulacyjnej-oddziaływania państwa na działalność gospodarczą prowadzoną przez rozmaite podmioty

-Są bardzo zróżnicowane ze względu na zadania, stopień usamodzielnienia, struktury organizacyjne i zasady finansowania

Najbardziej znane agencje:

-Agencja Rynku Rolnego

-Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa

-Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa

-Agencja Mienia Wojskowego

-Agencja Prywatyzacji

Agencje w 2005r.miały zatrudniać w sumie 16430 pracowników(sporo),koszty działalności-ok.18,5 mld zł(poza budżetem)-to stanowi 9% planowanych wydatków budżetowych, dotacje z budżetu państwa-1,5 mld zł.

Agencja Rynku Rolnego:

-Działa od 1990r.

-Ma na celu oddziaływanie na rynek rolny np. zajmuje się interwencyjnym obrotem produktami rolnymi, importem produktów w przypadku zachwiania równowagi, może udzielać poręczeń kredytowych podmiotom gospodarczym, prognozuje koniunkturę na rynku rolnym, przedstawia Radzie Ministrów rozmaite propozycje

-Ma osobowość prawną, nie odpowiada za zobowiązania skarbu państwa i na odwrót

-Środki na prowadzenie tej działalności płyną z budżetu państwa-wpływy z prowadzonej działalności i obrotu papierami wartościowymi

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa:

-Powstała w 1993r.

-Ma osobowość prawną, nie odpowiada za zobowiązania skarbu państwa i na odwrót

-Nadzór nad tą agencją sprawuje minister do spraw rolnictwa, a w zakresie gospodarki finansowej-minister finansów

-Prezes agencji jest powoływany przez Radę Ministrów

-Rada agencji jest jej organem doradczym-w jej skład wchodzą: przedstawiciele różnych ministerstw, związki zawodowe, organizacje rolnicze, przedstawiciele prezesa NBP

-Przychody to środki pochodzące z oprocentowania rezerw obowiązkowych odprowadzanych przez banki do NBP; odsetki od lokat bankowych; środki otrzymane w ramach bezzwrotnej pomocy zagranicznej

-Może zaciągać kredyty długoterminowe lub emitować obligacje(za zgodą Ministerstwa Finansów)

-Dochody agencji są wolne od podatku dochodowego od osób prawnych

-Zajmuje się sprawami gospodarowania środkami pochodzącymi z funduszów UE związanymi z programem SAPARD

Zadania:

-Wspieranie inwestycji w rolnictwie i przetwórstwie spożywczym

-Wspieranie poprawy struktury agrarnej

-Wspieranie przedsięwzięć tworzenia nowych miejsc pracy

-Wspieranie rozwoju infrastruktury technicznej dotyczącej rolnictwa

-Wspieranie zadań w zakresie oświaty, doradztwa

Formy wspierania:

-Dopłaty do oprocentowanych kredytów udzielanych rolnictwu

-Udzielanie gwarancji i poręczeń kredytowych

-Finansowanie różnych zadań np. infrastruktury technicznej

SPONSOROWANIE PRZEZ PRZEDSIĘBIORCÓW

Mecenat-określone podmioty świadczą usługi na rzecz danej działalności, nie mając na uwadze żadnej korzyści

Sponsoring- określone podmioty świadczą usługi na rzecz danej działalności, mając na uwadze pewne korzyści dla siebie lub przedsiębiorstwa

Przedsiębiorcy w krajach o rozwiniętej gospodarce tworzą zrzeszenia wspierania kultury(w USA(1967),GB(1977)) w celu jej sponsorowania. Informują one i uczą przedsiębiorców jak wspierać kulturę, jak ją finansować, pomagają w tworzeniu programów wspierania kultury. Te zrzeszenia działają jako silne lobby, urzadzają spotkania i kongresy; prowadzą rejestr sponsorów i sponsorowanych; współfinansują działalność kulturalną. Pojawił się nowy zawód-doradca biznesu w sprawach kultury i zabiegający o środki dla kultury.

Źródła środków na prowadzenia działalności:

-z prowadzonej działalności

-ze składek płaconych przez członków

Korzyści ze sponsorowania:

-bilety na różne imprezy dla pracowników

-możliwość korzystania z obiektów zabytkowych dla celów reprezentacyjnych przedsiębiorstwa

-reklama np.w katalogach, na afiszach

-ulgi podatkowe

-zyski pośrednie-działanie w miejscowości, gdzie rozwijają się imprezy kulturalne

Rola państwa, które wspiera różne formy mecenatu i sponsoringu:

-może propagować tworzenie fundacji przez przedsiębiorstwa i stwarzać warunki do ich tworzenia

-może obejmować patronatem wybrane przedsięwzięcia kulturalne

-może propagować finansowanie poprzez projekty(projektodawca musi zgromadzić także pewną część środków np. od sponsorów)

-nie wspiera wprost działalności kulturalnej, lecz sponsorów, którzy ją wspierają

- daje ulgi i zwolnienia podatkowe dla sponsorów

Wnioski:

-na sponsorowanie decydują się przedsiębiorstwa bogate w dużych miastach

-potrzeba znalezienia większej ilości sponsorów w Polsce-słaba organizacja, potrzeba reform

DOCHODY I WYDATKI BUDŻETOWE

Klasyfikacja budżetowa-jest to odpowiednio skonstruowany układ dochodów i wydatków budżetowych dostosowanych do potrzeb sporządzania, uchwalania i wykonywania budżetu.

(ustala się na szczeblu centralnym-Min. Fin.; opracowywana z zamiarem trwałości-nie powinna się zmieniać z roku na rok)

Zasady techniczno-budżetowe

1. Szczegółowości (specjalizacji)

2. Jawności i przejrzystości

3. Operatywności

Zasada szczegółowości.

Dochody i wydatki powinny być tak usystematyzowane, aby wyrażały kierunki polityki rządu, umożliwiając ich ocenę ze strony parlamentu (nie mogą być zbyt zagregowane lub zbyt szczegółowe)

Zasada jawności i przejrzystości.

Budżet państwa powinien być przedstawiony parlamentowi i społeczeństwu w przejrzystym układzie (ma to ułatwić ocenę na etapie planowania i wykonywania).

Zasada operatywności.

Budżet ustalany w układzie umożliwiającym stwierdzenie, jakie podmioty są odpowiedzialne za wykonanie budżetu (układ podmiotowy).

Kryteria systematyki dochodów i wydatków budżetowych (dotyczy wszystkich krajów).

1. Podmiotowe

2. Przedmiotowe

3. Rodzajowe

4. Mieszane: podmiotowo-przedmiotowe

Kryterium podmiotowe.

Łączy się z zasadą operatywności. Jest to grupowanie dochodów i wydatków wg podmiotów odpowiedzialnych za wykonanie budżetu.

Kryterium przedmiotowe.

Dochody i wydatki dzieli się wg przedmiotu finansowania, który może być rozmaicie wyrażony

Np. w Polsce wg działów gospodarki: nauka, kultura

Np. w krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej mówi się, że budżet powinien wyrażać program działania, a klasyfikacja powinna umożliwiać ocenę tego programu (program-finansowanie zadania lub zbioru zadań)

Środki są przeznaczane na finansowanie programu zatwierdzonego przez Kongres.

W USA nacisk na kryterium przedmiotowe.

Układ dochodów i wydatków to układ funkcjonalny. Dąży się do połączenia go z układem ekonomicznym-nie tylko rozpoznania zadań, ale także ustalenie kosztów realizacji tych zadań i planowanych efektów danego zadania.

Kryterium rodzajowe.

Dochody i wydatki dzieli się wg rodzaju

Dochody: podatki a w nich od osób fizycznych i prawnych itd.

Wydatki: np. bieżące i inwestycyjne

Wynagrodzenia i materialne

Znaczenie klasyfikacji budżetowej.

• Wiąże się ściśle z funkcją polityczną budżetu, występuje w momencie planowania (uchwala parlament, wykonuje rząd, kontroluje parlament)

• Jest instrumentem oddziaływania na działalność podmiotów gospodarki budżetowej

• Wydatki

Budżet odznacza się tym, że każda podziałka uchwalonego budżetu jest limitem-górną granicą wykonania wydatków (dyscyplina budżetowa)

Można przekroczyć pod warunkiem wprowadzenia zmian do budżetu (ściśle określone kto i w jakim zakresie może wprowadzać takie zmiany).

Przekroczenie lub przenoszenie wydatków w trakcie wykonywania zadania wymaga zgody Kongresu.

(w USA wydatki muszą być wykonane w pełni w ramach limitu;

we Francji ustala się limity, ale szacunkowo-obligatoryjne np. spłata długu).

• Dochody

Opracowane szacunkowo, nie powinny być niższe niż te, zawarte w planie-jeśli będą niższe, nie wiąże się to z konsekwencjami, ponieważ są one związane z rozwojem gospodarki kraju-sfera niezależna od wykonawców budżetu.

• Znaczenie ekonomiczne-oprócz stwierdzenia jakie są zadania, koszty i efekty należy także ustalić wpływ dochodów i wydatków na koniunkturę gospodarczą.

Klasyfikacja budżetowa w Polsce

• W odniesieniu do funduszów budżetowych

• W formach organizacji prawnych

• W Jednostkach Samorządu Terytorialnego i podporządkowanych im jednostkach prawnych

Ujmuje się dochody i wydatki, ale także przychody i rozchody.

Kryteria uwzględniane-wszystkie wcześniejsze.

Podziałki-części działu (mają oznaczenia liczbowe)

1. części

2. działy

3. rozdziały

4. paragrafy

Ad.1. Części wiążą się z układem podmiotowym, w nich częściowo przedmiotowym (kancelaria sejmu, senatu, ministerstwa-podmiotowe)

Ad.2. Działy-raczej kryterium przedmiotowe

Ad.3. Rozdziały-kryterium podmiotowo-przedmiotowe

Ad.4. Paragrafy-kryterium rodzajowe

Planowanie budżetowe

Plan to podstawa działalności rządu, przy jego pomocy parlament może oddziaływać na rząd.

Planowanie zaczynamy od dochodów, bo zapobiega się w ten sposób nadmiernym wydatkom oraz dążeniu do wprowadzania nowych wydatków lub podwyższania istniejących (kwestia deficytu budżetowego).

Podstawy planowania budżetowego

1. Plany realne-pewne prognozy, dotyczące strony realnej

Np. we Francji - podstawą konstrukcji budżetu PLAN NARODOWY (5-letni) uchwalany przez parlament. Plan wiążący dla programów uznawanych za priorytetowe.

Ustala się w nim formy zachęt dla inwestorów prywatnych-ważne dla inwestycji!

Np. w USA - specyficzna metoda planowania PPBS (Planning Programming Budgeting System)-w ramach tych programów określa się zadania, koszty i efekty w ujęciu wieloletnim lub rocznym.

Przy rocznym budżecie wykonawcy wybierają najbardziej optymalny w tych warunkach.

(system ten najlepszy, ale nie powszechny).

2. Plany finansowe.

Np. Wielka Brytania - budżet oparty na tzn. średnioterminowej strategii finansowej-na okres 3 lat (zatwierdzany i corocznie uaktualniany przez parlament)

Np. Niemcy - 5-letni plan finansowy, nie podlega uchwalaniu

Skład: prognoza dochodów i wydatków, kierunki polityki finansowej, rządowe projekty inwestycyjne

Metody planowania dochodów i wydatków

1. Metoda statystyczna - sporządza się projekt budżetu na podstawie danych dotyczących przeszłości (przyszłość jako kontynuacja przeszłości)

Np. we Francji - podstawą prac nad budżetem jest budżet sprzed 2 lat(faktycznie wykonany)

Np. inne kraje - na podstawie danych z roku poprzedniego ustalamy nowy rok budżetowy (też w Polsce) (dane faktyczne i szacunkowe)

Metoda stosowana w warunkach względnej stabilizacji gospodarczej.

2. Przeprowadza się bezpośrednie kalkulacje na podstawie prognoz kształtowania się podstawowych wielkości ekonomicznych (wieloletnie, roczne).

3. Związane z normami budżetowymi.

Norma budżetowa - przeciętny koszt jednostkowy wykonania danego zadania.

Stosowane w usługach, gdzie mniej więcej te same warunki.

Popularna w okresie gospodarki centralnie zarządzanej-normy miały charakter obligatoryjny (prowadziło to do wielu nieprawidłowości). Mają charakter orientacyjny.

Na ogół stosuje się wiele metod, a nie jedną.

POLSKA Aktualizacja przygotowywana przez rząd.

W opracowywaniu budżetu państwa uczestniczą wszystkie podmioty czynne.

Etapy opracowania budżetu.

1. Określenie prognozy warunków ekonomicznych, w których będzie realizowany budżet (opracowuje się pierwszą prognozę dochodów i wydatków budżetowych).

2. Opracowanie założeń do projektów resortowych.

3. Opracowanie założeń do projektu budżetu i ustalenie limitów wydatków dla dysponentów części budżetowych.

4. Opracowanie przez ministerstwa i wojewodów projektów budżetu państwa w przekroju resortowym i wojewódzkim.

5. Przygotowanie w ministerstwie finansów projektów ustawy budżetowej i jej uchwalenie przez Radę Ministrów.

6. Uchwalenie ustawy budżetowej przez parlament.

6 Etapów Opracowania Budżetu:

1. Określenie prognozy warunków ekonomicznych, w których będzie realizowany budżet i opracowanie pierwszej prognozy dochodów i wydatków budżetowych

W pierwszym etapie prac nad budżetem państwa opracowywane są prognozy dotyczące kształtowania się podstawowych wielkości ekonomicznych w planowanym roku budżetowym -dotyczą one przede wszystkim PKB, wzrostu cen, podaży pieniądza, kursu walutowego, stóp procentowych, zagregowanych wskaźników bilansu płatniczego, przeciętnego wynagrodzenia i przeciętnej emerytury, zatrudnienia. ( powinna temu towarzyszyć średniookresowa prognoza na lata następne). Opracowana zostaje także pierwsza prognoza dochodów i wydatków budżetowych.

2. Opracowanie założeń do projektów resortowych

( organy resortowe- ministerstwa, urzędy centralne)

-organy resortowe zastanawiają się jak zmienią się zadania w roku następnym i jakie będą się z tym wiązać wydatki

-minister w nocie budżetowej określa co należy dostarczyć i w jakiej szczegółowości

-propozycje dają też wojewodowie, organy resortowe i wojewodowie opracowują i przekazują do ministerstwa finansów ->opracowanie założeń do projektu budżetu, opracowanie limitów wydatków dla resortów ( informacje ogólne dotyczące polityki gosp. i społ., zmiany systemów dochodów)

3. Opracowanie założeń do projektu budżetu i ustalenie limitów wydatków dla dysponentów części budżetowych

Opracowuje się projekt planu dochodów i wydatków w zagregowanych wielkościach, projekt deficytu budżetowego i źródła jego pokrycia. W ministerstwie finansów ustala się górne limity wydatków w przekroju resortów i województw

4. Opracowanie przez poszczególne ministerstwa i wojewódzkie organy rządowe projektów budżetu państwa w przekroju resortowym i wojewódzkim

Opracowanie projektu planu budżetowego dotyczącego wycinka swej działalności- muszą się mieścić w ogólnym limicie ustalonym przez ministerstwo finansów

5. Przygotowanie w Ministerstwie Finansów oraz uchwalenie przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej

- bierze się pod uwagę projekty opracowane przez ministrów i wojewodów, i opracowuje się projekt ustawy budżetowej

- uchwalenie przez Radę ministrów

- przekazanie do Parlamentu - obowiązują tutaj pewne terminy

• musi być złożona Parlamentowi najpóźniej 3 miesiące przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego

• gdyby termin nie został dotrzymany rząd jest zobowiązany do opracowania prowizorium budżetowego ( budżet skrócony co do zakresu i czasu- zwykle na okres 3 miesięcy nowego roku), są tam globalne dane dochodów i wydatków w przekrojów działów, może być ono stosowane we wszystkich krajach- zapobiega chaosowi w gospodarce budżetowej, spowodowanych opóźnieniami w uchwaleniu ustawy budżetowej

• świadczy ono jednak- poza wyjątkowymi przypadkami- o nieprawidłowości pracy rządu jak i parlamentu

6. Rozpatrzenie i uchwalenie ustawy budżetowej przez Parlament

- projekt ustawy budżetowej wstępnie rozpatrywany przez sejm - pierwsze czytanie projektu ustawy

- przekazanie projektu komisji sejmowej do spraw finansów publicznych -komisja szczegółowo rozpatruje projekt ( komisja nie ma uprawnień do odrzucenia projektu, może jedynie zaproponować przyjęcie tego projektu, albo przedstawić własny projekt lub zaproponować wniesienie poprawek

- komisja przedstawia swoją opinię i ewentualne poprawki sejmowi- drugie czytanie projektu ustawy ( jeżeli w trakcie czytania okażą się konieczne dalsze poprawki to wszystko wraca do komisji, która przedstawia projekt sejmowi i trzecie czytanie projektu ustawy budżetowej)

- uchwalenie budżetu przez Sejm

-uchwalona ustawa trafia do Senatu, który może zaproponować pewne poprawki

- znowu trafia do sejmu- Sejm akceptuje albo odrzuca propozycję senatu

- trafia do Prezydenta, podpisuje ją - jeżeli Sejm nie przedstawi Prezydentowi ustawy budżetowej w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia przez Radę ministrów, Prezydent jest uprawniony z mocy konstytucji RP do skrócenia kadencji Sejmu

- ustawa budżetowa jest publikowana w dzienniku ustaw

Ustawa zawiera:

1. w Polsce:

• dochody budżetu państwa w przekroju ich najważniejszych źródeł oraz części i działów klasyfikacji budżetowej

• wydatki budżetu państwa w przekroju części, działów, rozdziałów klasyfikacji budżetowej

• deficyt budżetu państwa oraz źródła jego pokrycia

• planowane zatrudnienie w administracji rządowej ( ustalone limity)

• przychody i rozchody budżetu państwa

• przychody i rozchody zakładów budżetowych , gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych

• plany finansowe państwowych funduszów celowych

• wykaz programów wieloletnich

• i wiele innych

• w Niemczech; podobny układ ustawy ale dwie części:

1. ogólna

- główne wydatki w zagregowanych wielkościach

- limit gwarancji udzielanych przez państwo

- dopuszczalna granica deficytu budżetowego

2. załącznik

- szczegółowe informacje ( ok. 7000 pozycji)

- prognoza dotycząca dochodów

3. w USA

Nie uchwala się jednej ustawy o nazwie „ustawa budżetowa” . Kongresowi przedstawia się odrębne akty prawne- pierwszy akt dotyczy zagregowanych wydatków i dochodów w skali makroekonomicznej. Kongresowi przedstawia się też 13 ustaw ( Np. oddzielna ustawa dotycząca rozwoju miast i wsi, inna dotycząca rozwoju miast, obok ustaw upoważnienia wieloletnie)

Wykonywanie budżetu państwa:

Polega na gromadzeniu dochodów oraz dokonywaniu wydatków w granicach określonych w planie

• ustawa nie może być zbyt szczegółowa ( zasada szczegółowości )

• opracowuje się układ wykonawczy budżetu państwa:

w pracach biorą udział dysponenci części budżetowych

Dysponenci (części budżetowych ) budżetowi są to podmioty upoważnione do dokonywania wydatków budżetowych i przekazywania tych środków podległym im jednostkom

3 stopnie dysponentów budżetowych w Polsce:

1) 1 stopnia -główni- są to jednostki ujmowane w ramach części tzn. ministrowie i wojewodowie

2) 2 stopnia- jednostki podległe dysponentom głównym- np. izby skarbowe

3) 3 stopnia- jednostki bezpośrednio wykonujące zadania- np. urzędy skarbowe

Izby skarbowe dzielą środki na 2 części- niezbędna do ich funkcjonowania i przekazywaną urzędom skarbowym.

Dysponenci trzeciego stopnia bezpośrednio wydatkują otrzymane środki bez prawa ich dalszego przekazywania.

• następuje uruchomienie środków budżetowych

Dwie metody uruchamiania środków budżetowych:

1) aktualnie obowiązująca- dysponenci środków budżetowych mają otwarte rachunki bankowe i na te rachunki następuje fizyczny przelew środków. Z rachunków tych dokonywane są wydatki, które są uzależnione od wpływu środków. Na rachunki dysponentów głównych przelewane są środki z centralnego rachunku bieżącego budżetu państwa, znajdującego się w dyspozycji Ministra Finansów. Następnie dysponenci główni dokonują przelewu na rachunki dysponentów 2 stopnia, a oni- na rachunki dysponentów 3 stopnia. Częstotliwość tych przelewów ustala Minister Finansów. Środki niewykorzystane są przelewane na końcu roku budżetowego na rachunek państwa. Metoda ta zapewnia Ministrowi Finansów kontrolę przepływu środków budżetowych, ale nie zapobiega zaciąganiu zobowiązań

• 2) Dysponenci środków budżetowych mają otwarte rachunki bankowe, ale nie następuje fizyczny przelew środków pieniężnych. Następuje otwieranie tzw. kredytów budżetowych jest to upoważnienie do dokonywania wydatków do określonego limitu. Otwieranie kredytów następowało przez dysponentów poszczególnych stopni przy czym nie towarzyszyło temu przelewanie środków na rachunki bankowe

• dopuszcza się wprowadzenie zmian do uchwalonego już budżetu:

• Przyczyny:

• zmienność warunków gospodarczych

• zmiany cen, płac , świadczeń społecznych itp.

• niedoskonałość metod planowania

• Uelastycznia to gospodarkę budżetową, ale te zmiany nie mogą być zbyt częste i w szerokim zakresie gdyż obniżałoby to rangę budżetu jako ustawy budżetowej. Dlatego sprawy wprowadzania zmian są ściśle uregulowane w przepisach prawnych ( określają kto, w jakim zakresie i terminach jest upoważniony do wprowadzenia zmian)

Metody wprowadzania zmian do budżetu:

1 metoda) zwiększa się niektóre pozycje wydatków zmniejszając jednocześnie inne pozycje wydatków ; nie zmieniają się ogólne kwoty wydatków i dochodów budżetu, następuje tylko przesunięcie środków

2 metoda) zwiększa się pewne pozycje wydatków nie naruszając innych; możliwe jest to gdy dysponujemy dochodami ponadplanowanymi; ogólne sumy budżetowe się wiec zmieniają. Korzysta się z rezerw budżetowych, które tkwią po stronie wydatków- rezerwy mają charakter ogólny ( gdy istnieje potrzeba) lub celowy -z góry określony cel jak maja być wydatkowane).Rezerwy nie wykorzystane w danym roku zmniejszają występujący deficyt budżetowy lub zwiększają nadwyżkę budżetową. Organy upoważnione do dokonywania zmian:

- rezerwą ogólną dysponuje Rada Ministrów, która może przenieść swe kompetencje w tym zakresie na Prezesa Rady Ministrów

- rezerwami celowymi dysponuje Minister Finansów; ma on prawo przemieszczania wydatków między działami lub częściami ( między działami - dokonywane przez ministrów, wojewodów)

zasada: przeniesienia wydatków nie mogą zwiększyć wydatków w poszczególnych podziałkach o więcej niż 5%

3 metoda) Środki zaplanowane można zablokować, czyli zakazać dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków - zakaz ten może być okresowy lub do końca roku budżetowego. Minister finansów ma prawo do blokowania w zakresie wszystkich podziałek budżetowych, ministrowie i wojewodowie- w zakresie swoich części budżetowych w przypadku stwierdzenia niegospodarności w poszczególnych jednostkach, nadmiaru posiadanych środków w dyspozycji poszczególnych podmiotów . Rada ministrów ma prawo podjąć decyzję o zablokowaniu wydatków budżetowych w przypadku zagrożenia realizacji ustawy budżetowej (?)

- żeby budżet mógł być wykonywany musi być obsługiwany od strony obsługi kasowej. Rozróżnia się dwa rodzaje obsługi kasowej

> obsługę bankową ( u nas- zajmuje się nią NBP) - obejmuje obsługę rachunków budżetu państwa i państwowych funduszy celowych; dysponenci dysponują środkami, wydają decyzje, które bank realizuje (przyjmuje wpłaty, przechowuje środki, dokonuje wypłat)

> obsługę skarbową - organy finansowe dysponują aparatem kas skarbowych, które przyjmują wypłaty, gromadzą środki i dokonują wypłat - niezależnie od aparatu bankowego

• na końcu roku trzeba dokonać zamknięcia budżetu ( zasada roczności budżetu )

Dwa sposoby zamykania budżetu:

> kasowe zamknięcie budżetu - z końcem roku budżetowego środki budżetowe wygasają ( co oznacza ze nie zrealizowane należności powinny stanowić podstawę do powiększenia dochodów budżetu w roku następnym, a zobowiązania powinny znaleźć pokrycie w środkach budżetu planowanego na następny rok)

>memoriałowe zamknięcie budżetu- należności, zobowiązania uwzględniane są w kolejnym budżecie ( „czekanie” z zamknięciem do ich uregulowania), metoda bardzo skomplikowana, trzeba jednocześnie wykonywać kilka budżetów

Skarb Państwa

Pojecie SP jest wieloznaczne zarówno w świetle nauki jak i w praktyce poszczególnych krajów. Rozwiązania systemowe z ty związane są rozmaite w różnych krajach.

Pojecie to może być rozpatrywane w 3 ujęciach:

• podmiotowym - w szeroki znaczeniu oznacza państwo, które z jednej strony dysponuje władza(może nakazywać i zakazywać), a z drugiej jest związkiem publicznoprawnym, właścicielem mienia

- w węższym ujęciu oznacza państwo, które jest podmiotem gospodarującym swe mienie, wyposażonym w osobowość prawną na równi z innymi podmiotami działalności gospodarczej mającym tę osobowość. Gospodarowanie majątkiem nie musi być nastawione na zysk. Efektywność tej działalność może się wyrażać jako zyski ale także w formie korzyści uzyskiwanych w skali społecznej. Inaczej pojecie SK ulega personifikacji państw w jego stosunkach gospodarczych z kontrahentami krajowymi i zagranicznymi;

• przedmiotowym - oznacza mienie państwa jako majątek państwa wraz z jego prawami majątkowymi i zobowiązaniami ciążącymi na tym majątku. Ujecie historycznie najwcześniejsze. SP oznacza mienie państwowe, minie państwowe jest pojęciem szerszym niż majątek(czyli środki pieniężne, ruchomości, nieruchomości, grunty, drogi, kopalnie);

• instytucjonalnym - SK oznacza odrębne urzędy państwowe, które zajmują się sprawami związanymi z mieniem państwowym.

aaaadhgfjshafjasdhfjhfj

Skarbowi państwa przypisuje się następujące funkcje:

• właściciela -wyraża się ona tym, że odpowiednie organy państwowe wchodzące w skład struktury organizacyjnej SP gospodarują majątkiem państwa. Gospodarowanie to może polegać na eksploatacji majątku ,wydzierżawianiu i wynajmowaniu majątku itp. SP może powiększać swój majątek drogą kupna lub innego procesu inwestycyjnego ,może zmniejszać -sprzedaż. SP ponosi także cala odpowiedzialność za cale mienie państwowe ;

• kasjera- SP zajmuje się przede wszystkim obsługa kasowa budżetu państwa. Często nie ogranicza się on przy tym do gromadzenia dochodów i wykonywania wydatków. Ponadto SP zajmuje się:

- prowadzi rachunki związane z gospodarka pozabudżetowa, z działalnością podmiotów nie mających osobowości prawnej;

- może prowadzić rachunki swoich kontrahentów ,którzy korzystają z dotacji i pożyczek budżetowych lub maja obowiązek lokowania swoich nie wykorzystywanych zasobów w SP

Obsługa skarbowa nie tylko jednostek publicznych umożliwia zgromadzenie środków depozytowych, które są wykorzystywane później do zapewnienia płynności finansowej państwa, udzielania pożyczek, kredytów oraz kontrolowanie gospodarki finansowej podmiotów obsługiwanych przez SP.

• bankiera- aaaaaaaaaaaaoznacza organ emitujący środki pieniężne ( wynika to z różnych powiązań SP z bankami centralnymi ). Powiązania te znajdują wyraz w:

• bezpośrednim uczestnictwie państwa w działalności państwowych banów emisyjnych lub banków w formie spółek akcyjnych z udziałem państwa;

• kontroli banków w przypadku nadrzędności SP nad bankami.

SP może także emitować monety, pieniądz papierowy oraz papiery wartościowe.

Inne czynności to :

• bezpośrednie udzielanie przez SP pożyczek i kredytów różnym przedsiębiorstwom;

• występowanie w roli gwaranta kredytów bankowych.

SP jest także:

• akcjonariuszem występujący w wielu spółkach;

• może zawierać umowy i traktaty zagraniczne ,które mają na ogół konsekwencje finansowe.

SP pełniąc funkcję kasjera i bankiera:

• wpływa stabilizująco na procesy gospodarcze;

• uczestniczy w realizacji zadań polityki gospodarczej i finansowej państwa.

W świetle przedstawionych informacji można stwierdzić, że nie należy utożsamiać SP z budżetem państwa. Instytucja ta zajmująca się mieniem państwa wyraźnie wykracza poza gospodarkę budżetową związaną z gromadzeniem dochodów i wydatków budżetowych państwa. Istnieją jednak pewne powiązania między SP a BP:

• operacje SP oraz ich cele są wprawdzie realizowane w powiązaniu lub nawet poprzez gospodarkę budżetową, ale także w znacznej mierze poza nią ;

• operacje, sprawy rozwiązywane przez jednostki budż. są związane z SP (za ich zadłużenie odpowiada SP - państwo jako związek publicznoprawny);

• wszelkie umowy krajowe czy zagranicz nie są podpisywane przez jedn.budż. tylko są podejmowane w im. SP;

• umowy kredytowe nie są zawierane z budż. tylko z SP czyli z państwem.

Skarb Państwa w Polsce

Od wielu lat SP jest przedmiotem dyskusji i prac legislacyjnych zmierzających do całościowej prawnej regulacji tej instytucji. SP od momentu likwidacji jego organów tzn. Ministerstwa Skarbu (działalność finansowa), Zarządu Majątku Państwowego oraz Prokuratorii Generalnej ( obrona prawna interesów majątkowych)-stała się instytucją abstrakcyjną. Instytucja ta została pozbawiona odrębnej administracji i wyodrębnienia majątku.

Podmiotowe ujęcie SP zostało uregulowane przepisami kodeksu cywilnego. Zgodnie z nim SP jest to państwo występujące w roli podmiotu cywilno prawnego. Jest to osoba prawna, która uzyskała osobowość prawną na podstawie kodeksu. Rolę taką pełni SP w stosunku do mienia państwowego nie należącego do innych państwowych osób prawnych. SP sam odpowiada za swoje zobowiązania, nie ponoszą odpowiedzialności za jego zobowiązania inne państwowe osoby prawne i na odwrót. Uregulowanie instytucji okazało się bardzo ważne ze względu na:

• duży zasięg majątku państwowego, który wymaga w znacznej mierze prywatyzacji. Powstała konieczność stworzenia sprawnego systemu rozliczeń z państwem z tytułu przekształceń własnościowych;

• nie cały majątek mógł ulec prywatyzacji gdyż państwo wykonując swoje funkcje np. działalność oświatowa musi posiadać majątek państwowy, który wymaga dobrego zarządzania;

• rozwój stosunków z innymi przedsiębiorcami w kraju i za granicą, szczególnie w zawieraniu umów, zaciąganiem pożyczek publicznych ubieganie się o kredyty w bankach krajowych i zagranicznych.

W 1996 pojawiła się regulacja dotycząca Ministra Skarbu Państwa, która była związana z instytucjonalnym aspektem SP i celem jej jest między innymi oddzielenie regulacyjnej działalności państwa od gospodarowania majątkiem. Zgodnie z nią Minister SP:

• zajmuje się gospodarowaniem mieniem SP i reprezentuje ten SP w wymienionych sprawach;

• jest upoważniony do inicjowania polityki Państwa w zakresie omawianego mienia, w tym prywatyzacji;

• posiada funkcję koordynatora działań w zakresie gospodarowania mieniem;

• zajmuje się ewidencją majątku SP;

• w imieniu SP składa oświadczenia ludzi o utworzenie spółki prawa handlowego lub przystąpienia do spółki.

Na mocy ustawy utworzono Agencję Prywatyzacji działającą pod nadzorem Ministra SP. Jej zadaniem jest prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych. Przychodami AP są prowizje oraz środki budżetowe.

Z przedstawionych informacji wynika, że czynności SP w Polsce są stosunkowo wąskie i skupiają się na gospodarowaniu majątkiem i transformowaniu procesów prywatyzacyjnych. SP w Polsce nie spełnia czynności kasjera gdyż tym zajmuje się NBP jak również nie należą do niego czynności bankiera tym zajmuje się bank centralny i Minister Finansów.

Finansowanie działalności samorządów

Źródła finansowania działalności samorządu terytorialnego:

1. dochody budżetów samorządowych,

2. pożyczki i kredyty bankowe,

3. fundusze parabudżetowe (fundusze celowe),

4. fundacje (każda fundacja ma osobowość prawną; istnieje Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej),

5. dochody z tytułu prowadzenia działalności wspólnej z podmiotami państwowymi i innymi jednst. samorz., z podmiotami prawnymi (Partnerstwo publiczno-prywatne)

6. fundusze międzynarodowe (w tym UE).

Każda jednst. samorządu teryt. Ma swój budżet. Istnieje tyle budżetów ile jest gmin, powiatów, województw.

Każdy jest niezależny od BP i niezależny organizacyjnie od innego budżetu samorząd. Natomiast są powiązania finansowe.

Podział dochodów budżetowych samorząd. teryt.:

• Dochody własne:

• w skład dochodów własnych zalicza się udziały w dochodach budżetu państwa;

• źródła dochodów znajdują się na terenie działania samorząd. teryt.;

• dochody oddane są do dyspozycji ST bezterminowo i w całości; szacunki dotyczące dochodów kształtowane są hierarchicznie wg potrzeb;

• należy oprzeć budżet na dochodach własnych;

• jednst. samorząd. teryt. może wpływać na kształtowanie dochodów z tych źródeł;

Grupy dochodów własnych w gminie:

• podatki i opłaty lokalne (można obniżać stawki, wprowadzać ulgi i zwolnienia - wpływa się na wielkość dochodów wpływających do budżetu, organy samorządowe zachęcają w ten sposób do inwestowania na danym terenie; oddziaływanie pośrednie poprzez wydatki na infrastrukturę, jednostki teryt. mogą wpływać na ilość źródeł);

• dochody z gospodarowania majątkiem;

• inne.

• Dochody uzupełniające:

• Udziały w dochodach budżetu państwa;

• Subwencja ogólna;

• Dotacje celowe.

Udziały w dochodach budżetu państwa a dochody własne

Podobieństwa:

1. źródła dochodów znajdują się na terenie działania ST.

2. wysokość wpływów do budżetu zależy od zagospodarowania terenu.

3. organy gminy mogą wpływać na ilość i wydajność źródeł.

Różnice:

1. wpływ organów gminnych na kształtowania udziałów może być tylko pośredni. Organy te nie mają prawa do kształtowania konstrukcji podziałów, w których ustala się oddziały.

2. konstrukcja podatków, w których ustala się udziały w Polsce, ulega w zasadzie corocznym zmianom w przeciwieństwie do konstrukcji podatków lokalnych.

3. podatki, w których ustala się udziały wpływają do budżetu gmin tylko w części ustalonej prawnie.

DOCHODY UZUPEŁNIAJĄCE

1. Dlaczego występują?

Współczesne samorządy wypełniają szeroki zakres zadań. Dochody własne są na zbyt niskim poziomie, by samorządy mogły je same wykonywać, tzn. bez dochodów uzupełniających.

2. Wspólnie z organami państwowymi podejmuje się zadania i org. państwowe w części pokrywają koszty.

3. Jest też wiele zadań zleconych wykonywanych przez JST. Zadania zlecone finansowane są w całości przez budżet państwa.

4. Organy państwowe dbają o to, by zaspokoić potrzeby przynajmniej na minimalnym poziomie w sposób jednolity (następuje współfinansowanie np. oświaty)

5. Miasta wykonują cały szereg zadań, które zaspakajają zarówno potrzeby mieszkańców, jak i osób z zewnątrz.

6. Dąży się do tego, aby standard usług kształtował się na stosunkowo wysokim poziomie, więc dochody własne są niewystarczające- potrzebny jest dochód uzupełniający.

7. Nierównomierny rozwój terenów w danym państwie. Organy państwowe starają się wyrównać ten nierównomierny rozwój w kraju. (Ludność ucieka z terenów nierozwiniętych - z powodu np. wysokiego bezrobocia)

8. Samorząd terytorialny ma szeroki zakres zadań- więc państwo chce ingerować w działalność ST;

Sposoby ingerencji:

• Przy pomocy systemu finansowego

• Udziały*

• Subwencje ogólne* (*DOCHODY UZUPEŁNIAJĄCE)

• Dotacje celowe*

Subwencje i dotacje mogą mieć charakter ogólny - przyznawane przez odpowiednie organy, które nie określają celu. JST mogą wykorzystywać je na cele, które sobie same ustalą lub celowy- wówczas org. państwowe określają cel przy ustalaniu dotacji (np. dotacje na inwestycje, które może ST sam wybrać, czy też np. na budowę dróg/ szkoły- czyli już określone).

JAK WYODRĘBNIAMY Z BUDŻETU?- METODY:


a) (stosowana do 2003r.) w przepisach prawnych określa się jaki procent planowanych dochodów budżetu państwa ma przypaść JST (ustalane na kilka lat. SZTYWNA sytuacja. Metoda bardzo dobra dla JST, bo dokładnie wiadomo, jaka cząstka przypadnie JST -sposób nieodczuwalny/ niewidoczny dla społeczeństwa).

b) Co roku w ustawie budżetowej określa się, jaka część planowanych dochodów budżetu państwa przypada JST. (Metoda niedogodna dla JST- obecnie stosowana- UELASTYCZNIONA).

JAKĄ METODĄ DZIELI SIĘ SUBWENCJE I DOTACJE POMIĘDZY PODMIOTY?

a) metoda zobiektywizowana; w przepisach prawnych określa się tzw. mierniki zapotrzebowania finansowego:

• mierniki demograficzne, tzn. podział środków uzależniony od

• przeliczeniowej liczby mieszkańców (przeliczeniowa >faktycznej, w przeliczeniowej mamy dodatkowo np. +studenci w Poznaniu, turyści na targach)

• wg wieku

• liczby mieszkańców na 1m²

• miernik, w którym przelicza się podstawowe dochody podatkowe na 1 mieszkańca (per capita)

• stopa bezrobocia

W zależności od kształtowania się mierników przydziela się środki finansowe.

b) metoda uznaniowa; wg uznania podmiotu, który środki przydziela ( Stara metoda. Występuje częściowo również obecnie. Rodzi pewne niebezpieczeństwo, bo jeżeli ktoś w JST przedstawi dobrze sytuacje, użyje dobrych argumentów, to otrzyma wyższą dotacje).

SAMORZĄD TERYTORIALNY w POLSCE

Reaktywowanie ST nastąpiło w 1990 r. i wtedy to utworzono SAMORZĄD GMINNY.

W 1990 przeprowadzono reformę podziału terytorialnego kraju i administracji PUBLICZNEJ (UWAGA: nie państwowej!)

Podział terytorialny kraju: poprzednio były gminy, a dodatkowo utworzono powiaty. Województwa pozostały, zmieniono jedynie ich ilość do 16).

Do podziału terytorialnego kraju dostosowano administrację publiczną. Utworzono następujące segmenty władz publ.:

• segment lokalny (ST występujący na szczeblu gminy i ST występujący na szczeblu powiatu)

• segment regionalny (utworzenie ST na szczeblu województwa)

• segment rządowy (obejmuje wszelkie władze centralne oraz wojewodów)

Podzielono zadania:

s. lokalny ma się zajmować zaspokojeniem potrzeb ludności danego terenu

s. wojewódzki: zajmuje się rozwojem gospodarczym i społecznym

zasada: nie ma nadrzędności pomiędzy poszczególnymi szczeblami!

Nie można było podczas reformy ograniczyć zasad gmin. Kosztem ograniczenia zadań państwowych powstanie s. powiatowego i wojewódzkiego.

SAMORZĄD GMINNY W POLSCE

Patrz cechy ST

• Organy wybierane w gminie: występuje RADA GMINY, ORGAN WYKONAWCZY, który jest 1-os., czyli prezydent, burmistrz i wójt

• Wykonuje zadania własne i zlecone

• Występuje problem samodzielności. Szczególnie dotyczy to zadań własnych (patrz: wykład na początku semestru)

• Występuje majątek- ST jest właścicielem majątku

• Dysponuje źródłami finansowania zadań

• Jest nadzór państwowy nad samorządem; obowiązuje nadzór weryfikacyjny

Dwie grupy DZIAŁALNOŚCI ST:

1. grupa związana z funkcjami władczymi:

• różne czynności administracyjne

• wydawanie przepisów prawnych/ miejscowych

• wydawanie orzeczeń

• wydawanie zezwoleń np. na prowadzenie działalności gospodarczej

• działalność gospodarcza ST obejmuje zarówno zadania ze sfery użyteczności publicznej (gdzie decyzje podejmowane są w celu zaspokojenia potrzeb; do gminy należą wszystkie ??? publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone dla innych podmiotów) oraz zadania ze sfery zarobkowej (regulowanie mechanizmu rynkowego)

ZADANIA SAMORZĄDU GMINNEGO:

• Sprawy z zakresu infrastruktury technicznej: (sprawy o charakterze lokalnym, zasięg ich nie powinien za gminę wykraczać):

a) gminne drogi, ulice, mosty, place

b) wodociągi i zaopatrzenie w wodę, kanalizacja, usuwanie i oczyszczanie ścieków, utrzymywanie czystości, sprawy wysypisk

c) zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną

d) lokalny transport zbiorowy

e) komunalne budownictwo mieszkaniowe, itp.

• Sprawy w zakresie infrastruktury społecznej:

a) oświata, w tym przedszkola, szkoły podstawowe i inne placówki oświatowo- wychowawcze

b) kultura (biblioteki, domy kultury, itp.)

c) kultura fizyczna, w tym urządzenia rekreacyjne i sportowe

d) pomoc społeczna

• Sprawy w zakresie ładu przestrzennego, gospodarki terenami i ochrony środowiska

• Sprawy z zakresu porządku publicznego i ochrony przeciwpożarowej

Samorząd gminny w Polsce może prowadzić działalność zarobkową.

Od 1997r. obowiązuje ustawa o działalności komunalnej, która dopuszcza działalność zarobkową gminy. Podaje się warunki (ograniczenia), w jakich może być podejmowana przez gminę.

OGRANICZENIA dotyczące podejmowania tzw. działalności zarobkowej przez gminę w Polsce:

1. Można przystępować do spółek lub tworzyć spółki prawa handlowego

- gdy istnieją niezaspokojone potrzeby lokalne

-gdy występuje bezrobocie w znacznym stopniu wpływające na poziom życia społeczności

-gdy występuje niepieniężny majątek, a jego zbycie spowodowałoby poważne straty majątkowe

2. Te kryteria nie są brane pod uwagę, gdy chodzi o udziały w spółkach prowadzących działalność bankową, ubezpieczeniowa, doradczą, edukacyjną, wychowawczą na rzecz ST

Dopuszcza się więc prowadzenie takiej działalności i pozostawia dużą swobodę organom samorządu. Korzyści powinny być większe aniżeli ???

ZADANIA JEDNOSTEK SAMORZĄDU POWIATOWEGO (dot. działalności gosp.)

Samorząd powiatowy zajmuje się zadaniami tylko ze sfery użyteczności publicznej, nie może prowadzić zarobkowej.

Zajmuje się zadaniami wykraczającymi poza zasięg gminy

Podział za względu na zakres infrastruktury technicznej, społecznej i innej.

• Ze sfery infrastruktury technicznej:

Transportem i drogami, gospodarką wodną, ochroną środowiska

• Z zakresu infrastruktury społecznej: gmina, tylko zasięg samorządu powiatowego jest szerszy: edukacja, ochrona zdrowia, opieka społeczna (w szczególności wspieranie osób niepełnosprawnych), kultura fizyczna. Istotne są też inne sprawy, np. zagospodarowanie przestrzenią, gospodarka nieruchomościami.

• Organy powiatowe zajmują się katastrem (spis nieruchomości, który byłby wykorzystany do ustalenia podatku od nieruchomości. Jako podstawę bierze się dalej powierzchnię w m², a w UE wartość majątku a nie powierzchnię)

• Rolnictwem, leśnictwem, rybactwem śródlądowym, ochroną przeciwpożarową

• Organ do spraw bezrobocia- w ich dyspozycji jest np. Fundusz Pracy

• Ochrona konsumenta

ORGAN WOJEWÓDZKI

Występuje SEJMIK i ZARZĄD WOJEWÓDZTWA. Na czele stoi marszałek województwa.

Opracowanie strategii województwa, na podstawie której mają prowadzić politykę gospodarczą i społeczną, np. kreować rynkiem pracy, rozbudowywać infrastrukturę techniczną i społeczną o zasięgu wojewódzkim, pozyskiwać i łączyć środki publiczne z prywatnymi, wspierać rozwój kultury i współpracy z nauką.

Strategia rozwoju ma być realizowana przez tzw. programy wojewódzkie

Może prowadzić działalność zarobkową w dziedzinach: działalność dotyczy czynności promocyjnych, edukacyjnych i wychowawczych służących rozwojowi województwa. Samorząd woj. określa priorytety współpracy województwa z zagranicą.


Źródła Dochodów JST

GMINY

Konstytucja RP stanowi ,że źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego są określone w ustawie oraz nakazuje, aby każda zmiana zakresu zadań i kompetencji samorządu terytorialnego przebiegała równolegle ze zmianami w podziale dochodów publicznych.

Z ekonomicznego punktu widzenia dochody własne gmin dzielą się na :

- podatki i opłaty lokalne

- dochody z gospodarowania majątkiem

-  udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa

-spadki, darowizny, odsetki od lokat itd.

Do podatków i opłat lokalnych zalicza się wszystkie podatki i opłaty lokalne, które zostały uregulowane ustawą z(dnia 12 stycznia )1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych i wszystkie te, które wpływają do budżetu ST całości (tylko w gminach).

Grupy podatków lokalnych w Polsce to:

1. Podatki dochodowe: zryczałtowany podatek w formie karty podatkowej

2. Podatki majątkowe: podatek od nieruchomości, od środków transportowych, od spadków i darowizn

3. Podatki przychodowe: podatek rolny, leśny

4. Inne podatki: np. podatek od czynności cywilnoprawnych, od posiadania psów

Podatek od nieruchomości jest najważniejszym i najbardziej wydajnym podatkiem lokalnym.

Niektórzy zaliczają podatek rolny i podatek leśny do podatków majątkowych.

Podatnicy prowadzący działalność opodatkowaną w formie karty podatkowej są zwolnieni od obowiązku prowadzenia ksiąg, składania zeznań podatkowych, deklaracji o wysokości uzyskanego dochodu oraz wpłacania zaliczek na podatek dochodowy. Podatnikami tego podatku mogą być osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą - usługową, wytwórczo- usługową, jeżeli złożą wniosek do urzędu skarbowego o zastosowanie opodatkowania w tej formie.

Podatek od spadków i darowizn to typowy podatek majątkowy, obciążający przyrost majątku osiągniętego w sposób nieodpłatny.

Dochody związane z gospodarowaniem majątkiem (dotyczy wszystkich JST):

1. Sprzedaż nieruchomości

2. Użytkowanie wieczyste

3. Przekształcenie prawa użytkowania wieczystego w prawo własności

4. Trwały zarząd

5. Najem i dzierżawa(najczęściej dotyczy lokali mieszkaniowych, użytkowych)

Udziały w dochodach budżetu państwa:

1. Podatek dochodowy od osób fizycznych

Wysokość udziału uzależniona jest od wpływów tego podatku z danego terenu i od % ,który jest ustalany w przepisach prawnych . Do 2003r. - 27,6%,w 2004r. wzrósł do 39,34%.

2. Podatek dochodowy od osób prawnych

Wysokość wpływów z tytułu udziału zależy od wysokości wpływów tego podatku na danym terenie. Do 2004r - 5% ,od 2004r wynosi 6,71%.

Do dochodów uzupełniających gmin zalicza się:

1. Subwencję ogólną

2. Dotacje celowe

Zgodnie z postanowieniami zawartymi w ustawie o dochodach JST każda gmina otrzymuje z budżetu państwa subwencję ogólną, składającą się z trzech części:

1. Cz. wyrównawczej

2. Cz. równoważącej

3. Cz. oświatowej

Ad.1. Część wyrównawczą subwencji ogólnej dla gmin stanowi suma kwoty podstawowej oraz kwoty uzupełniającej.

Kwotę podstawową otrzymuje gmina, w której wskaźnik dochodów podatkowych na jednego mieszkańca w gminie (zwany wskaźnikiem G) jest mniejszy niż 92% wskaźnika dochodów podatkowych wszystkich gmin(Gg).

W skład podstawowych dochodów podatkowych wchodzą przede wszystkim podatki lokalne z wyjątkiem podatku od posiadania psów i podatku od spadków i darowizn , a także wpływy z opłaty skarbowej i eksploatacyjnej.

Obliczając G bierze się pod uwagę kwoty należne ( nie uwzględnia się np. ulg).

Kwotę uzupełniającą otrzymuje gmina, w której gęstość zaludnienia jest niższa od średniej gęstości zaludnienia w kraju (122os/km^2).

Jeżeli w gminie, o której mowa powyżej, wskaźnik G jest wyższy od 150% wskaźnika Gg, gmina ta nie otrzymuje kwoty uzupełniającej. Wyliczona kwota uzupełniająca zwiększa część równoważącą subwencji ogólnej dla gmin.

Ad.2. Część równoważącą subwencji ogólnej dla gmin ustala się w wysokości stanowiącej sumę łącznej kwoty wpłat gmin oraz łącznej kwoty uzupełniającej części wyrównawczej subwencji ogólnej.

Szczegółowe zasady określa Min. Finansów, bierze pod uwagę sytuację finansową gmin w związku z przejęciem zadań, w szczególności z zakresu pomocy społecznej i dodatków mieszkaniowych.

Ad.3. Od kwoty przeznaczonej na część oświatową subwencji ogólnej wszystkich JST odlicza się 0,6% na rezerwę części oświatowej subwencji ogólnej.

Rezerwą dysponuje Min. Finansów.

Część oświatową subwencji ogólnej, po odliczeniu rezerwy dzieli się pomiędzy poszczególne JST, biorąc pod uwagę zakres realizowanych przez nie zadań oświatowych. Min. do spraw oświaty określa sposób podziału części oświatowej pomiędzy JST z uwzględnieniem w szczególności typów i rodzajów szkół i placówek prowadzonych przez te jednostki, liczby uczniów w szkołach i placówkach oraz wykształcenia nauczycieli.

Gminy, w których G > 150% Gg, dokonują wpłat do budżetu państwa, z przeznaczeniem na część równoważącą subwencji ogólnej dla gmin.

POWIATY

Dochody powiatów :

1.Dochody własne: ((nie ma podatków (i opłat-z wykładu, w ustawie z 2003 o doch. JST są) lokalnych)): dochody z majątku, udziały w dochodach budżetu państwa, spadki i darowizny i inne.

2. Dochody uzupełniające: subwencja ogólna i dotacje celowe.

Wysokość udziału we wpływach z podatku dochodowego od os. fizycznych wynosi 10,25%.Wcześniej było 1%.

Wysokość udziału we wpływach z podatku dochodowego od os. prawnych wynosi 1,4%.

Konstrukcja subwencji ogólnej dla powiatu:

1.Część wyrównawcza

2. Część równoważąca

3. Część oświatowa ( tak jak w gminach).

Ad.1. Część wyrównawczą subwencji ogólnej dla powiatów stanowi suma kwoty podstawowej i kwoty uzupełniającej.

Kwotę podstawową otrzymuje powiat, w którym wskaźnik dochodów podatkowych na jednego mieszkańca w powiecie (wskaźnik P) jest mniejszy niż wskaźnik dochodów podatkowych dla wszystkich powiatów - Pp.

Dochody podatkowe (powyżej opisane) to dochody z tytułu :

- udziału we wpływach z podatku dochodowego od os. fizycznych

- udziału we wpływach z podatku dochodowego od os. prawnych

Kwotę uzupełniającą otrzymuje powiat, w którym wskaźnik bezrobocia w powiecie, obliczony jako iloraz stopy bezrobocia w powiecie i st. bezrobocia w kraju (wskaźnik B) jest wyższy od 1,10.

Powiaty , w których wskaźnik P jest większy niż 110%Pp, dokonują wpłat do budżetu państwa, z przeznaczeniem na część równoważącą subwencji ogólnej dla powiatów.

Ad.2. Część równoważącą subwencji ogólnej dla powiatów ustala się w wysokości łącznej kwoty wpłat powiatów.

Część tą dzieli się między powiaty w celu uzupełnienia dochodów w związku ze zmianą finansowania zadań. Min. Fin. określa sposób podziału tej części dla powiatów w rozporządzeniu, uwzględniając sytuację finansową powiatów związaną z przejęciem zadań, w szczególności z zakresu pomocy społecznej i zróżnicowaniem sieci dróg powiatowych.

FINANSE SAMORZĄDÓW TERYTORIALNYCH:

Samorząd wojewódzki:

I. Dochody budżetu samorządowego województwa składają się z:

1.dochodów własnych- dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe województw i wpłaty innych wojewódzkich jednostek organizacyjnych, dochody z gospodarowania majątkiem, spadki, zapisy i darowizny, odsetki od środków finansowych zgromadzonych na rachunkach bankowych, odsetki i dywidendy od wniesionego kapitału, udziały w podatkach (podatek dochodowy od osób fizycznych i prawnych)

udział podatku dochodowego od osób fizycznych:

2003r.-1.5%

2004r.-1.6%

udział podatku dochodowego od osób prawnych:

2003r.-0.5%

2004r.-15.9%

2.dochodów uzupełniających

Subwencja ogólna:

część wyrównawcza

część regionalna

część oświatowa

Część wyrównawcza składa się z:

1.kwoty podstawowej- otrzymują ja województwa, w których w<ww (w-dochody podatkowe województwa w przeliczeniu na jednego mieszkańca tego województwa, ww-dochody podatkowe wszystkich województw na jednego mieszkańca wszystkich województw)

2.kwoty uzupełniającej-korzystają z tego tylko te województwa, których liczba ludności nie przekracza 3mln. (w Polsce wszystkie prócz małopolskiego, mazowieckiego, śląskiego i wielkopolskiego)

Część regionalna:

Województwa bogatsze (w>110%ww) są zobowiązane do wpłat na rzecz części regionalnej na rachunek prowadzony przez Ministra Finansów.

W ramach tej kwoty z wpłat następuje podział środków (bierze się tu pod uwagę różne wskaźniki):

20%cz.regionalnej jest dzielone pomiędzy województwa, w których stopa bezrobocia jest większa od 110% średniej stopy bezrobocia w kraju

40%cz.regionalnej dzieli się pomiędzy województwa, w których powierzchnia dróg w przeliczeniu na jednego mieszkańca jest większa od powierzchni dróg wszystkich województw na jednego mieszkańca w kraju

10%cz.regionalnej dzielona jest pomiędzy województwa, w których PKBper capita jest mniejsze od 75% PKBper capita w kraju

30%cz.regionalnej dzielona jest pomiędzy województwa w celu uzupełnienia dochodów w związku ze zmiana finansowania zadań

Część oświatowa:

Tak jak w gminach i powiatach

III. Dotacje celowe:

-przeznaczane są na zadania zlecone

-usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego, usuwanie skutków powodzi i osuwisk ziemnych oraz innych klęsk żywiołowych

-realizacja zadań wynikających z umów międzynarodowych

-realizacja zadań straży i inspekcji

-mogą być udzielane z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane przez ten samorząd

-realizacja zadań własnych:

• Zadania objęte tzw. kontraktem wojewódzkim

• Zadania z zakresu inwestycji szkół i placówek oświatowych, ale we własnym zakresie trzeba zgromadzić 50% wysokości kosztorysowej tej inwestycji a wówczas reszta zostanie dofinansowana

• Wspieranie edukacji na terenach wiejskich w tym stypendia i pomoc materialna dla młodzieży wiejskiej

• Zadania objęte mecenatem państwa w dziedzinie kultury szczególnie na programy realizowane przez instytucje filmowe i kulturalne przejęte przez JST 01.01.1999r.

• Inwestycje drogowe rozpoczęte 01.01.1999r.

IV. Pożyczki i kredyty dla JTS:

Udzielane na:

1.pokrycie występującego wciągu roku niedobory budżetowego

2.finansowanie wydatków nieznajdujących pokrycia w planowanych dochodach gminy (powiatu, województwa)

3.spłata zaciągniętych wcześniej zobowiązań

ad1.

Samorząd musi dokonywać wydatków ale na jego rachunek nie wpływają środki finansowe. Wówczas samorząd bierze pożyczkę lub kredyt by zachować płynność budżetową. Są to kredyty lub pożyczki krótkoterminowe i musza być spłacone do końca roku. Decyzje o zaciągnięciu tych zobowiązań podejmuje organ wykonawczy po wcześniejszej uchwale rady samorządu terytorialnego

ad.2

Wynika to z konieczności inwestowania i braku na to pieniędzy, a skoro brakuje na to środków finansowych to zaciągane są pożyczki lub kredyty średnio lub długookresowe.

Pożyczkodawcy i kredytodawcy:

-banki komercyjne

-banki spółdzielcze-samorządy gminne najczęściej współpracują z tymi bankami (w bankach tych pracują często mieszkańcy gminy i można dzięki temu otrzymać korzystniejszy kredyt)

-banki ochrony środowiska

-fundusze parabudżetowe- pożyczki dotyczą głównie ochrony środowiska i gospodarki wodnej (fundusz rehabilitacji inwalidów, fundusz pracy)

-państwo-w wyjątkowych sytuacjach w ramach tzw. Postępowania naprawczego oraz na zadania wynikające z umów międzynarodowych

Zjawiska związane z zaciąganiem kredytów (średnio i długoterminowych):

-nie ma ograniczeń co do doboru banku (ale logiczne jest, że dobieramy bank tak by warunki kredytu były najdogodniejsze)

-bank uzależnia udzielenie kredytu od zdolności kredytowej JST (zdolność do spłaty tego kredytu z odsetkami oraz wszystkich innych zobowiązań teraz i w przyszłości)

-Rada Ministrów może udzielać poręczeń, gdy kredyt jest związany z inwestycjami (ma to jednak charakter uznaniowy, wedle preferencji)-jednak w przypadku gdy RM udzieli poręczenia a JST nie spłaci zobowiązania to Minister Finansów może zdecydować o przejęciu części należnej gminie subwencji ogólnej

V. Obligacje komunalne:

Mogą być emitowane przez JST. Jeśli samorząd ma zamiar je emitować to musi to zgłosić do Regionalnej Izby Obrachunkowej, która to z kolei wyrazi na ten temat swa opinie i ogłosi ja publicznie (mimo nieprzychylnej opinii RIO samorząd może emitować obligacje).Środki z obligacji komunalnych mogą być przeznaczone na określony cel (cele ogłaszane są w pakiecie emisyjnym). Zaleta tych obligacji jest niewielkie ryzyko, gdyż są one zabezpieczone (prawo zastawu lub hipoteki, gwarancja NBP lub SP lub poręczenie innej JST).

W Polsce mamy:

1.obligacje finansowe

2.obligacje mieszkaniowe

ad.1.emitent korzysta przez pewien czas z cudzego kapitału i zwraca go wraz z odsetkami

ad2.emitent pozyskuje kapitał w zamian za zobowiązanie przeniesienia w przyszłości własności lub innych praw do lokalu mieszkaniowego po określonym czasie

cena może być niższa w odniesieniu do inwestorów którzy zdecydują się na kupno tych obligacji

cele obligacji mieszkaniowych: prywatyzacje lokalne i komunalne (samorząd może wybudować mieszkania a później je sprzedać lub wynająć)

VI. Ograniczenia zadłużania się JST:

-spłata kredytów i odsetek czyli obsługa długu nie może przekroczyć w danym roku 15% planowanych dochodów samorządu terytorialnego

-jeżeli łączna kwota państwowego długu publicznego będzie większa od 55% PKB to obsługa długu nie może przekroczyć 12% planowanych dochodów samorządu terytorialnego

-łączna kwota długu JST na koniec roku budżetowego nie może przekroczyć 60% dochodów tej jednostki w roku budżetowym

30

---