Projekt edukacyjny zrealizowany w ramach przedmiotu
„Zagadnienia przestępczości”
w roku akademickim 2012/2013
w Wyższej Szkole Społeczno - Ekonomicznej w Gdańsku
nt.
„Czy zmiany w prawie karnym za przestępstwa narkotykowe w latach 2007-2012 miały wpływ na ilość tych przestępstw”
Uczestnicy projektu:
Łukasz Gąsiorowski
Anita Schweda
Monika Parzych
Nadzór merytoryczny:
Pani dr Beata Ciupińska
SPIS TREŚCI
Podziękowania
Wstęp
Rozdział 1. Przestępczość narkotykowa w ustawodawstwie.
Rozdział 2. Poziom przestępczości narkotykowej w Polsce w latach 2007 - 2012.
Rozdział 3. Analiza i wnioski.
Podsumowanie
Rekomendacje
Bibliografia
Podziękowania
Pragniemy serdecznie podziękować Szanownej Pani Doktor Beacie Ciupińskiej za pomoc w realizacji projektu. Jesteśmy bardzo zobowiązani za serdeczność i wszelkie, bezcenne uwagi, który okazały się bardzo pomocne, podczas realizacji kolejnych etapów naszej pracy.
Wstęp
Narkotyki są to różnego rodzaju środki odurzające pochodzenia roślinnego. Narkotyki były przyjmowane przez ludzi od zamierzchłych czasów, jednak nigdy wcześniej nie zaobserwowano tak masowego nałogu jak w dzisiejszych czasach. Istotą narkomanii jest fizyczne i psychiczne uzależnienie od róznego rodzaju środków zmieniających świadomość. Od lat `90-tych zjawisko to narasta. Coraz to bardziej zanika opinia, że narkomania dotyczy wyłącznie rodzin rozbitych, biednych czy też tzw. „marginesu”. Wbrew pozorom narkotyki zażywają też rodziny lekarzy, adwokatów czy też znanych polityków lub artystów. Z problemem uzależnienia borykają się nie tylko osoby bezpośrednio nim dotknięte, ale także bliscy, partnerzy i przyjaciele osoby uzależnionej, którzy przeżywają stan przygnębienia, lęku, rozczarowań i bezradności.
Narkotyki są towarem nielegalnym niemal we wszystkich krajach oraz podleagją ścisłej kontroli. Trudność w dostępie do narkotyków powoduje, że stają się one coraz droższe, dodatkowo stają się one elementem nieodzownym niektórego rodzaju rozrywek coraz popularniejszych na świecie (parady i inne wydarzenia muzyczne) co powoduje, że coraz większa ilość osób uzależnia się od wszelkiego rodzaju substancji psychoaktywnych a co za tym idzie rośnie popyt na nie. Wszystko to powoduje, że tzw. biznes narkotykowy rośnie w siłę i jest najbardziej opłacalnym nielegalnym biznesem świata.
W związku z coraz to większą skalą zjawiska narkomanii przestępczość narkotykowa zajmuje istotne miejsce w programie polityki europejskiej. Zgodnie z obecną strategią antynarkotykową UE jest to kluczowy obszar działań na rzecz bezpieczeństwa społecznego. Na bieżąco nowelizowane są ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.
Temat bez przerwy przewija się przez arenę polityczną już od dłuższego czasu, nic więc dziwnego, że angażuje się w niego również społeczeństwo. Wybór takiego a nie innego tematu wiązał się przede wszystkim właśnie z tym, że narkomania i kary jakie są za to wymierzane, są tematem bardzo absorbującym, ciekawym i głębokim. Wykonując kolejne etapy projektu grupa miała możliwość dowiedzieć się wielu interesujących zagadnień w owym temacie.
Celem pracy było zbadanie wpływu kar za przestępstwa narkotykowe na ilość tych przestępstw. Grupa projektowa postawiła sobie pytanie czy można się spodziewać odstraszającego działania wysokich kar za przestępstwa narkotykowe. Oparto się bowiem na założeniu o wychowawczej funkcji kary i postawiono hipotezę, że ryzyko poniesienia surowej kary powinno powodować zmniejszenie ilości popełnianych przestępstw. Analizując wyniki poszukiwań badawczych, które przeprowadzane były w oparciu o treść Ustaw Prawa Karnego z lat 2007 - 2012, oraz ogólnodostępnych statystyk mówiących o poziomie przestępczości narkotykowej w Polsce w ww. latach, grupa mogła wyciągnąć i przedstawić w swojej pracy odpowiednie wnioski.
Rozdział 1. Przestępczość narkotykowa w ustawodawstwie.
Biznes narkotykowy interesuje niestety coraz więcej osób. Do niedawna ze światem narkotykowym miały do czynienia tylko grupy przestępcze, natomiast teraz „handlować” towarem, czy też zażywać narkotyki może każdy. Nic więc dziwnego, że władze mają na celu jak największe zniwelowanie tego typu przestępstw.
Problematyka przestępczości związanej z narkotykami zajmuje istotne miejsce w programie polityki europejskiej. Zgodnie z obecną strategią antynarkotykową UE jest to kluczowy obszar działań na rzecz bezpieczeństwa społecznego. Na bieżąco nowelizowane są ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Czy rzeczywiście tego typu działania zaostrzają kary, odstraszając tym samym potencjalnych przestępców? Aby odpowiedzieć na to pytanie postanowiliśmy na podstawie ogólnodostępnych ustaw i statystyk, zbadać, jak zmiany w prawie karnym wpływają na przestępczość narkotykową. Badaniami objęte były ustawy z lat 2007 - 2012.
Ustawy sprzed 2007 roku (z dnia 29 lipca 2005 roku) nie penalizowały samego zażywania narkotyków. Intencją ustawodawcy było poddanie karalności posiadania środka narkotycznego w chwili stwierdzenia tego czynu. Takie posiadanie jednak powinno nosić cechy pewnej trwałości od momentu wejścia przez sprawcę w posiadanie środka odurzającego do momentu ujawnienia tego faktu przez organy ścigania. Nie jest przecież możliwe użycie środka odurzającego bez wcześniejszego wejścia w jego "posiadanie". Poza obszarem penalizacji pozostawał nadal proces zażywania środka odurzającego lub substancji psychotropowej, który zawsze wiąże się z jakąś formą "posiadania", "dysponowania", "dzierżenia", czy po prostu "trzymania" takiego środka. W dalszych latach wszystko było skutecznie modyfikowane.
Poniżej przedstawione są główne, podstawowe zmiany w prawie karnym za przestępstwa narkotykowe w latach 2007-2012 które to były poddane badaniom na potrzeby projektu:
W roku 2007 ustawa przyniosła dość duże zmiany w dotychczasowych działaniach podejmowanych na rzeczy niwelowania przestępstw narkotykowych, które skupiały się głównie na zawieszeniu postępowania, niż na samych karach. Rozszerzono podstawy stosowania instytucji zawieszenia postępowania celem poddania się przez sprawcę właściwemu oddziaływaniu. Wcześniej instytucja ta mogła być stosowana tylko wobec sprawców uzależnionych, którzy powinni poddać się leczeniu. Wielu użytkowników narkotyków, którzy dopuszczają się przestępstw, nie są jednak osobami uzależnionymi, co czyni stosowanie wobec nich przepisów o zawieszeniu postępowania bezprzedmiotowym i pozostawia jedynie ich represjonowanie. Nowa ustawa dała możliwość zawieszenia kary także wobec osób używających substancje psychoaktywne szkodliwe, jeśli poddają się udziałowi w programie profilaktyczno - leczniczym. Możliwość stosowania tej instytucji dostał także sąd, a nie tylko prokurator w postępowaniu przygotowawczym.
W latach 2009-2011 ustawy określały, że prokurator i sąd będą mieć możliwość odstąpienia od ścigania za posiadanie środków odurzających i psychotropowych, posiadanych w „niewielkich ilościach” na własny użytek. W treści nie jest zdefiniowane określenie niewielkiej ilości. Jednocześnie poszerzono możliwości określone w ustawie z 2007 roku zostaną przyznane szersze, by zamiast kary więzienia, skierować oskarżonego o posiadanie, na leczenie odwykowe.
W ostatniej ustawie, która analizowana była w projekcie, czyli z 2012 roku zostały zwiększone kary za prowadzenie handlu narkotykami z 10 do 12 lat więzienia i za posiadanie znacznej ilości narkotyków z 8 do 10 lat. Ustawy jednak nie miały oznaczać legalizacji narkotyków.
Na dzień dzisiejszy kary za podstawowe przestępstwa narkotykowe przedstawiają się w następujący sposób:
Wytwarzanie, przetwarzanie oraz przerabianie narkotyków.
Art. 53. Kto, wbrew przepisom ustawy, wytwarza, przetwarza albo przerabia środki odurzające lub substancje psychotropowe albo przetwarza słomę makową podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Jeżeli przedmiotem czynu, o którym mowa w ust. 1, jest znaczna ilość środków odurzających, substancji psychotropowych albo słomy makowej lub ten czyn został popełniony w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, sprawca podlega grzywnie i karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 3 lata.
Przemyt narkotyków
Art. 55. 1. Kto, wbrew przepisom ustawy, dokonuje przywozu, wywozu, przewozu, wewnątrzwspólnotowego nabycia lub wewnątrzwspólnotowej dostawy środków odurzających, substancji psychotropowych lub słomy makowej, podlega grzywnie i karze pozbawienia wolności do lat 5.
2. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
3. Jeżeli przedmiotem czynu, o którym mowa w ust. 1, jest znaczna ilość środków odurzających, substancji psychotropowych lub słomy makowej albo czyn ten został popełniony w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, sprawca podlega grzywnie i karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.
Wprowadzanie środków odurzających do obrotu.
Art. 56. 1. Kto, wbrew przepisom art. 33-35 i 37, wprowadza do obrotu środki odurzające, substancje psychotropowe lub słomę makową albo uczestniczy w takim obrocie, podlega grzywnie i karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
2. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
3. Jeżeli przedmiotem czynu, o którym mowa w ust. 1, jest znaczna ilość środków odurzających, substancji psychotropowych lub słomy makowej, sprawca podlega grzywnie i karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
Udzielanie, umożliwianie, ułatwianie, nakłanianie do spożycia narkotyków.
Art. 58. 1. Kto, wbrew przepisom ustawy, udziela innej osobie środka odurzającego lub substancji psychotropowej, ułatwia albo umożliwia ich użycie albo nakłania do użycia takiego środka lub substancji, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
2. Jeżeli sprawca czynu, o którym mowa w ust. 1, udziela środka odurzającego lub substancji psychotropowej małoletniemu lub nakłania go do użycia takiego środka lub substancji albo udziela ich w znacznych ilościach innej osobie, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
Reasumując nowelizacja ustaw o narkotykach z roku na rok wprowadzały coraz ostrzejsze kary za przestępstwa narkotykowe. Mimo złagodzenia kar dla osób uzależnionych (leczenie zamiast więzienia), prawo stawało się na przestrzeni lat coraz twardsze wobec różnego rodzaju przestępstw narkotykowych. Niemniej jednak taki obraz utwierdza społeczeństwo w przekonaniu, że zakazy i sankcje prawa karnego powinny być lekarstwem na wszelkie problemy społeczne.
Coś takiego może prowadzić do prób „zaklinania” rzeczywistości poprzez tworzenie coraz bardziej rozbudowanych i bardziej restrykcyjnych norm prawnych. Zapomina się jednak przy tym, że normy prawne należy nie tylko tworzyć, ale także wkładać stosowny wysiłek w ich prawidłowe funkcjonowanie.
Rozdział 2. Poziom przestępczości narkotykowej w Polsce w latach 2007 - 2012.
W kolejnych etapach projektu podstawą badań były statystyki, które grupa czerpała z różnych ogólnodostępnych baz. Najbardziej wiarygodna bazą, z której warto pozyskiwać informacje na temat poziomu przestępczości jest strona Komendy Głównej Policji pod adresem www.statystyka.policja.pl, na której zamieszczane są statystyki policyjne. Dane czerpaliśmy również z danych Komendy Głównej Policji zawartych w Raporcie Krajowym opracowanym przez CINN (Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii). Znaleźć w nim można najnowsze dane epidemiologiczne dotyczące problemu narkotyków i narkomanii, a także opis działań podejmowanych w odpowiedzi na zjawisko w Polsce. Ponadto każdego roku w raporcie zamieszczane są dane dotyczące wybranych zagadnień pogłębiających wiedzę o problemie narkotyków i narkomanii w ściśle sprecyzowanych obszarach.
Warto zaznaczyć w tym momencie fakt, że przy analizie danych dotyczących przestępczości narkotykowej należy wziąć pod uwagę, ze liczby znajdujące się w oficjalnych statystykach, nie pokazują pełnego obrazu nielegalnego rynku narkotyków. Wiele przestępstw jest nieujawnionych i pozostaje tzw. ciemną liczbą.
W pierwszej kolejności przeprowadziliśmy analizy dotyczące ilości zarejestrowanych przestępstw narkotykowych. Warto nadmienić, że w liczbie tej mieszczą się następujące przestępstwa: 1) nielegalna uprawa, nielegalny wyrób, przechowywanie przyrządów, nielegalny przywóz, wywóz lub tranzyt, nielegalne wprowadzanie do obrotu, nielegalne udzielanie lub nakłanianie do zażywania, produkcja, przemyt, obrót prekursorami, posiadanie środków odurzających, nielegalny zbiór mleczka makowego, opium, słomy makowej, żywicy lub ziela konopi, niepowiadomienie o popełnieniu przestępstwa, promocja i reklama.
W Krajowym Raporcie CINN znaleźliśmy dane mówiące o tym, że w roku 2007 przestępstw narkotykowych było ogółem 63 007 (spadek o 10% w stosunku do roku 2006), w roku 2008 - 57 382 (spadek o 9% w stosunku do roku 2007). W tych latach wyhamował wzrost przestępstw narkotykowych, których ilość systematycznie rosła od 2000 roku. W roku 2009 liczba przestępstw narkotykowych ponownie wzrosła niemal do poziomu z 2006 roku to znaczy do liczby 68 288. Od roku 2010 ilość przestępstw narkotykowych systematycznie rośnie rok do roku. W roku 2012 ogólna ilość przestępstw wzrosła (niestety brakuje dokładnych danych również na stronie KG Policji), mamy natomiast dane mówiące że w obszarze przestępstw narkotykowych liczba wszczętych postępowań wyniosła 23 025 i była to liczba większa niż w roku 2011. Podsumowanie w postaci wykresu prezentujemy poniżej w tab.1.
Tab.1. Liczba przestępstw narkotykowych w latach 1999 - 2011.
Źródło: Dane Komendy Głównej Policji zawarte w opracowaniu CINN.
Ponieważ w dalszych etapach naszych badań zadaliśmy sobie dodatkowe pytania na temat możliwych przyczyn wzrostów/spadków liczby przestępstw narkotykowych postanowiliśmy poszerzyć nasze analizy również o dane dotyczące liczby wszczętych przez policję postępowań w sprawach dotyczących przestępstw narkotykowych, liczby podejrzanych, skuteczności wykrywania przestępstw narkotykowych, jak również zadaliśmy sobie pytanie o liczbę osób skazanych za przestępstwa narkotykowe w latach 2007 - 2012.
Wyniki naszych poszukiwań zaprezentowane zostały poniżej.
Tab.2. Liczba wszczętych postępowań policyjnych, liczba osób podejrzanych o przestępstwa narkotykowe oraz wykrywalność przestępstw w latach 2007 - 2012.
Rok |
Liczba wszczętych postępowań |
Liczba podejrzanych |
Wykrywalność przestępstw w % |
2012 |
23 025 |
Brak danych |
Brak danych |
2011 |
22 940 |
29 146 |
97,7 |
2010 |
20 832 |
26 865 |
97,7 |
2009 |
20 260 |
26 204 |
97,1 |
2008 |
19 340 |
25 971 |
96,6 |
2007 |
19 056 |
27 976 |
96,5 |
Źródło: http://statystyka.policja.pl
Tab.3. Skazani prawomocnie na karę pozbawienia wolności ogółem i z Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii z 1997 i 2005 oraz Ustawy o zapobieganiu narkomanii z 1985 w latach 1990 - 2012 w podziale na karę w zawieszeniu i bez zawieszenia.
lata |
Skazani prawomocnie przez sądy w tym z Ustawy |
Skazani na karę pozbawienia wolności |
||||
|
Skazani ogółem |
Skazani z ustawy |
odsetek skazanych z Ustawy |
ogółem |
Bez zawieszenia |
z zawieszeniem |
2012 |
b.d. |
b.d. |
b.d. |
b.d. |
b.d. |
b.d. |
2011 |
b.d. |
b.d. |
b.d. |
b.d. |
b.d. |
b.d. |
2010 |
43 891 |
20601 |
4,74 |
14 837 |
2278 |
12559 |
2009 |
41 527 |
20 024 |
4,82 |
14 739 |
2188 |
12 551 |
2008 |
42 1051 |
20631 |
4.89 |
15 165 |
2390 |
12775 |
2007 |
42 6377 |
20801 |
4.87 |
15 475 |
2118 |
13357 |
Źródło: 2012 NATIONAL REPORT (2011 data) TO THE EMCDDA by the Reitox Polish Reitox Focal Point, www.cinn.pl
Na bazie danych zamieszczonych powyżej w tabelach 2 oraz 3 (niestety nie udało się dotrzeć do danych za rok 2011-2012) jasno wyłania się tendencja wzrostowa jeżeli chodzi o skuteczność działań policji zarówno w zakresie liczby częstych postępowań jak i w zakresie skutecznego wykrywania przestępstw narkotykowych. Z każdym rokiem skuteczność jest coraz lepsza. Także w aspekcie ilości osób skazanych za przestępstwa narkotykowe uwidocznia się tendencja wzrostowa - z każdym rokiem skazywanych jest coraz więcej przestępców narkotykowych.
Podsumowując warto dodać, że statystyki przestępczości nie są w stanie nam pokazać faktycznej skali zjawiska, gdyż do statystyk trafiają przypadki stwierdzonego (zarejestrowanego) przestępstwa. Wiele przestępstw pozostaje nieujawnionych. Jak wielka jest faktyczna skala tego zjawiska? Ilu faktycznie dokonuje się przestępstw narkotykowych w Polsce - nie jesteśmy w stanie stwierdzić. Ale założyć należy, że skala jest zdecydowanie większa niż to co ujawniają statystyki.
Rozdział 3. Analiza i wnioski.
Pytanie jakie postawiliśmy sobie przy projekcie brzmiało: Czy zmiany w prawie karnym za przestępstwa narkotykowe miało wpływ na ilość tych przestępstw. Oczywiście mówienie o bezpośrednim wpływie zmian w prawie na ilość przestępstw jest bardzo daleko idące, bowiem przestępczość narkotykowa jest zjawiskiem tak dalece złożonym, że jest wręcz niemożliwe aby jedna zmienna wpływała na nie. Oczywiście nasze pytanie jest raczej pytaniem o istnienie jakiejkolwiek zależności pomiędzy tymi zjawiskami. Dodatkowo należy powiedzieć, że zależało nam jedynie na dostrzeżeniu zależności, którą udałoby się zaobserwować w statystykach policyjnych. Kierunek tej zależności zakładaliśmy hipotetycznie jako odwrotnie proporcjonalny, tzn. spodziewaliśmy się, że im bardziej restrykcyjne prawo karne w zakresie przestępczości narkotykowej tym mniejsze występowanie tych przestępstw. Teoretycznie można by się spodziewać że surowe kary za przestępstw powinny działać odstraszająco na potencjalnych przestępców.
Przeprowadzona przez grupę projektową analiza danych dotyczących wprowadzanych regulacji prawnych oraz statystyk przestępczości doprowadziła nas do wniosku, że nie istnieje zależność pomiędzy zaostrzaniem regulacji prawnych dotyczących przestępczości narkotykowej a zmniejszeniem się ilości popełnianych przestępstw narkotykowych. Wręcz przeciwnie zaobserwować można, że w latach 2007 - 2012, gdzie doszło do zaostrzenia prawa dotyczącego przestępstw narkotykowych doszło do wzrostu ilości popełnianych przestępstw.
Grupa zadała sobie zatem dodatkowe pytanie o skuteczność działań policji oraz sądów w tym obszarze. Postawiliśmy sobie bowiem dodatkowe pytanie, czy skuteczność ścigania przestępców może mieć wpływ na ilość popełnianych przestępstw? Dlatego przeprowadziliśmy także analizę statystyk dotyczących ilości wszczętych postępowań policyjnych, ilości osób, którym postawiono zarzuty oraz ilości osób skazanych za przestępstwa narkotykowe (zamieszczone powyżej), z których jasno wynika, że skuteczność pracy policji jest wysoka i rok do roku ilość wszczętych postępowań rośnie. Wzrastała również ilość osób, którym postawiono zarzuty za przestępstwa dotyczące przestępczości narkotykowej, jak również wzrastała w tych latach ilość osób skazanych na karę więzienia za przestępstwa narkotykowe. Świadczy to o zwiększonym zaangażowaniu policji w walkę z nielegalnym rynkiem, lepsze wykrywalności, ale również może być oznaką intensyfikacji działań świata przestępczego. Oznacza to w naszym odczuciu, że sama skuteczność pracy policji oraz skuteczność wymiaru sprawiedliwości nie działa odstraszająco na potencjalnych przestępców narkotykowych.
Podsumowanie
Podkreślić należy, że bardzo trudno jednoznacznie oceniać dane dostępne na temat przestępczości narkotykowej. Jest to zjawisko bardzo złożone i podlegające dynamicznym przemianom (np. koncentracja grup przestępczych na wytwarzaniu innego rodzaju narkotyków w zależności od działań policji). Można natomiast stwierdzić, że bez względu na zmiany legislacyjne i działania policji czy wymiaru sprawiedliwości, jest to nadal bardzo prężnie rozwijająca się gałąź przestępcza. Pomimo tego, że polskie prawo narkotykowe jest jednym z najbardziej restrykcyjnych w Europie, to przestępczość narkotykowa u nas nie maleje.
Warto zatem zwrócić uwagę na fakt, że zaostrzanie przepisów nie wpływa na zmniejszenie przestępczości, więc należy zwrócić się ku działaniom które nie będą karać lecz zapobiegać braniu narkotyków, czyli ogólnie pojętej edukacji oraz narzędziom z kategorii ochrony zdrowia, które to odnosiły w przeszłości skutek w przeciwdziałaniu narkomanii. Wydaje się, że zmniejszanie popytu na narkotyki jest najskuteczniejszym środkiem do zmniejszenia podaży a co za tym idzie - celu istnienia światka przestępczości narkotykowej.
Rekomendacje
Uzyskane informacje na podstawie badań w projekcie rekomendujemy:
Nauczycielom
Kuratorom
Psychologom
Socjologom
Opiekunom dzieci i młodzieży
Wychowawcom
Pracownikom świetlic sojcoterapeutycznych
Pracownikom socjalnym
Studentom resocjalizacji i socjologii
Wszystkim zainteresowanym problemami narkomanii i przestępczości narkotykowej
Bibliografia
Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii, Dz.U. 2005 Nr 179 poz.
1485.
Ustawa z dnia 7 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, Dz.U.
z 2007 r. Nr 7, poz. 48.
Ustawa z dnia 20 marca 2009 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, Dz. U. z
2009 r. Nr 63, poz. 520.
Ustawa z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, Dz. U. z
2010 r. Nr 143, poz. 962.
Ustawa z dnia 1 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz
niektórych innych ustaw, Dz. U. z 2011 r. Nr 117, poz. 678.
Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 stycznia 2012 r. w
sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii Dz. U. z 2012 r. poz. 124.
Malczewski Artur, Kidawa Michał, Struzik Marta, Strzelecka Anna, Solich Katarzyna, 2012
National Report (2011 data) to the EMCDDA by the Reitox Polish Reitox Focal Point,
[dostęp: 01.06.2013], dostępny w Internecie:
Stola, Jan, Europa i Narkotyki. Raport 2013. [dostęp 01.06.2013], dostępny w Internecie:
Dz.U. 2005 Nr 179 poz. 1485
Dz. U. z 2007 r. Nr 7, poz. 48
Dz. U. z 2009 r. Nr 63, poz. 520; Dz. U. z 2010 r. Nr 143, poz. 962; Dz. U. z 2011 r. Nr 117, poz. 678
Dz. U. z 2012 r. poz. 124
“2012 National Report (2011 data) to the EMCDDA by the Reitox Polish Reitox Focal Point”
Wyszukiwarka