Style funkcjonalne polszczyzny i ich cechy.

STYL - sposób ukształtowania wypowiedzi, inwentarz cech językowych (wyrazów, konstrukcji składniowych, środków słowotwórczych, fleksyjnych, fonetycznych), które pełnią pewną funkcje i są wyposażone w określona wartość. Może być charakterystyczny dla konkretnego tekstu, zbioru tekstów jednego autora lub pewnego rodzaju tekstów.

Czynniki wpływające na wybór danego stylu:

1. temat wypowiedzi

2. adresat wypowiedzi

3. zamierzony cel komunikacyjny

4. sytuacja mówienia

5. indywidualne skłonności autora

6. mody, tendencje językowe

Style funkcjonalne polszczyzny:

1) STYL INFORMACYJNO-PUBLICYSTYCZNY:

• Styl zajmujący się omawianie, aktualnych problemów życia publicznego

• Jest wewnętrznie zróżnicowany, a w niektórych odmianach zbliżony do odmiany naukowej, urzędowej, czasem artystycznej. Jednak dość wyraźnie przeciwstawiają się w jej obrębie dwie pododmiany stylowe styl informacyjny i styl komentarza

• Styl informacyjny realizuje się najczęściej w gatunkach prasowych o niedużej objętości wiadomość prasowa, notatka, wywiad, sprawozdanie, zapowiedź, news (krótki tekst informacyjny, dotyczący zdarzeń sensacyjnych) oraz flesz (inaczej sygnał, najkrótszy tekst informacyjny). CELEM wypowiedzi informacyjnych jest powiadomienie o faktach i wydarzeniach. CECHY ścisłość, wierność, szczegółowość, zwięzłość, mała ekspresywność, utarte szablony połączeń, oszczędność w manifestowaniu indywidualnych cech stylu. Nadawca prezentuje się w nich bezstronnie i bezosobowo

• Styl komentarza, czyli publicystyczny realizuje się w dłuższych gatunkach tj. artykuł, felieton, dyskusja, esej, reportaż, komentarz prasowy. W tych gatunkach ważniejsza od informacji jest interpretacja, ocena czy krytyka. Akceptuje się w tym stylu bardziej niż w s. informacyjnym cechy stylu potocznego i artystycznego. Nie razie w nim obecność wyrazów o zabarwieniu uczuciowym, świeżych metafor, neologizmów, które mają uatrakcyjnić tekst. W wielu gatunkach (np. felieton) nie ma żadnych stałych reguł kompozycyjnych.

• Największym zagrożeniem dla dziennikarzy jest niedostrzeganie różnic pomiędzy tymi stylami. Często mieszają oni elementy opisowe i oceniające, co utrudnia czytelnikowi oddzielenie faktów od komentarza lub manipulują informacjami (eksponują jedne fakty i przemilczają inne)

2) STYL NAUKOWY:

• Stosowany w tekstach, które prezentują wyniki działań poznawczych człowieka.

• Jest niejednorodny co jest związane z zróżnicowaniem przedmiotowym i metodologicznym nauk, z właściwościami formy podawczej, z cechami poszczególnych gatunków naukowych.

• Ze względu na cel komunikacyjny wyróżniamy dwie pododmiany:
  a) teoretycznonaukową, którą posługują się specjaliści między sobą
  b) popularnonaukową, którą posługują się specjaliści z laikami

• Styl naukowy (teoretycznonaukowy) charakteryzuje się obfitością słownictwa intelektualnego, czyli terminów (wyrazy oznaczające pojęcia fachowe). Dominują tutaj zdania wielokrotnie złożone, zwłaszcza podrzędnie. Dużo jest spójników i innych wyrazów wskazujących na relacje (również, w zależności, a więc, choćby). Występują zdania bezosobowe, brak elementów nacechowanych ekspresywnie, sformułowań wyrażających niepewność autora (Wydaje się, że…, Można przypuszczać…). Często występują rysunki techniczne czy fotografie, które s dopełnieniem

• W stylu popularnonaukowym ujawniają się cechy drugorzędne tekstów ściśle naukowych, a jako centralne występują te, które są właściwe tekstom artystycznym czy publicystycznym. Można tu zrezygnować z terminów na rzecz wyrażeń opisowych, metafor, które stanowią środek interpretacji podawanej informacji

• Style naukowe realizuje się w gatunkach pisanych i wtórnie - mówionych.

• Podstawowym gatunkiem pisanym jest artykuł (wywód podporządkowany jest w nim wyraźnie sformułowanej tezie). Drugim ważnym gatunkiem jest rozprawa (obszerna wypowiedź pisemna poświęcona jakiemuś zagadnieniu), której odmiana jest monografia ( wypowiedź poświęcona tylko jednemu wybranemu dziełu). Rozprawa powinna charakteryzować się określoną kompozycją:

1. spis treści

2. wstęp - wyjaśnienie celu badań

3. materiał badawczy - opis źródeł, metod oraz sposobów przeprowadzania badań

4. analiza materiału - za pomocą schematów, tabel, wykresów

5. zakończenie - streszczenie zasadniczych rozdziałów, wnioski

6. bibliografia

• W naukach humanistycznych często spotyka się esej, który swobodnie rozwija interpretacje jakiegoś zagadnienia, eksponuje przy tym punkt widzenia autora. Ma on kompozycje swobodną, dąży do przełamywania reguł, formy otwartej i hybrydycznej (łączenie kilku styli). Często wykorzystuje takie środki jak: obrazy poetyckie, aforyzmy, sformułowania paradoksalne.

• Jeśli chodzi o gatunki mówione to w pierwotnej formie są one zawsze pisane, a dopiero wtórnie mówione. Najbardziej rozpowszechnione są: referat, wykład ( posługiwanie się tylko i wyłącznie słowem) i prezentacja ( środkami są rzutniki, odtwarzacze, projektory). Aby wygłaszać tekst należy pamiętać o kilku zasadach:

1. czytelnie sformułowany temat

2. jasny dla słuchaczy plan wypowiedzi, bez ciągłych przerywników

3. trzeba uświadomić sobie, do kogo przeznaczony jest wykład

4. zapowiedzi i cząstkowe podsumowanie przed przejściem do kolejnych partii

5. powolne i wyraźne mówienie

6. korzystanie ze środków audiowizualnych , gdzie obrazy powinny być uzupełnieniem wypowiedzi i nigdy nie mogą pozostać bez komentarza

7. trzymać się wyznaczonego czasu wystąpienia

STYL POTOCZNY:

• To podstawowa odmiana funkcjonalna języka, znana przez wszystkich i najczęściej stosowana do porozumiewania się w codziennych sytuacjach życiowych. Stylem potocznym posługujemy się przede wszystkim w wypowiedziach ustnych lub pisanych (listy prywatne, pamiętniki, poradniki e-maile)

• Funkcjonuje w dwóch rejestrach:
  a) emocjonalnie neutralny - dotyczący różnych kręgów tematycznych
  b) wyrazy ekspresywne - żartobliwe, rubaszne, pospolite, wulgarne

• Dotyczy on nie tylko słownictwa, ale także odmiany wyrazów, ich budowy, wymowy oraz budowy zdań. Coraz częściej styl potoczny można zauważyć w literaturze, mediach, polityce czy języku religijnym

STYL RELIGIJNY:

• To odmiana stosowana w wypowiedziach, których celem jest zanurzenie człowieka w rzeczywistości duchowej, kontaktowanie go z światem nadprzyrodzonym. Niektóre jego elementy mają charakter uniwersalny, a inne specyficzne (związane z konkretnym wyznaniem). W polszczyźnie mówi się przede wszystkim o chrześcijańskim języku religijnym

• Styl religijny realizuje się w różnych gatunkach: ewangelia, apokalipsa, przypowieści, pieśni religijne, modlitwy, teksty liturgiczne, kazania, nauki rekolekcyjne, encykliki, bulle, listy pasterskie, proroctwa, egzorcyzmy, akty sakramentalne.

• Styl biblijny jest pododmianą stylu religijnego, jest zespołem cech językowych powtarzających się przede wszystkim w różnych przekładach Biblii i pozostaje w ścisłym związku ze stylem oryginału Pisma Świętego. Najważniejszymi wykładnikami językowymi stylu biblijnego są:
  a) słownictwo i frazeologia - obecność nazw własnych związanych z realiami biblijnymi, symboli, alegorii, metafor, utartych połączeń wyrazowych (syn marnotrawny, krzew winny, amen, alleluja)
  b) składnia - przewaga parataksy (zdań współrzędnie złożonych) nad hipotaksą (zdania podrzędnie złożone), polisyndeton (rozpoczynanie zdań od spójników i zaimków względnych np. tedy, albowiem, zaprawdę), częste używanie zaimka dzierżawczego stosowanego z szykiem przestawnym po rzeczowniku, przestawny szyk przydawki przymiotnikowej, wprowadzanie wypowiedzi osób dwoma czasownikami
  c) figury stylistyczne - parabole

• Język religijny w tekstach pozabiblijnych charakteryzuje się cechami:

1. szablonowość - stała struktura i stały schemat kompozycyjny

2. hierarchiczność - obecność słownictwa podniosłego, przestarzałych form gramatycznych i archaizmów leksykalnych

3. symboliczność i metaforyczność

4. swoiste słownictwo - np. dusza, grzech, szatan

5. specjalne znaczenia i asocjacje związane z wyrazami, inne niż w komunikacji świeckiej - np. żniwa, królestwo, skała, chleb, owoc

• W dzisiejszych czasach zanika wyraźna granica pomiędzy językiem sacrum a profanum. Język podniosły, wyszukany jest dziś często zastępowany językiem łatwym, potocznym, czasem wręcz pospolitym, prymitywnym, a nawet wulgarnym

STYL URZĘDOWY:

• To odmiana języka stosowana w wypowiedziach związanych z formalnymi kontaktami społecznymi, służących regulowaniu zachowań społecznych. Nadawcą są instytucje, odbiorcami - obywatele. funkcjonuje w dwóch pododmianach:
  a) kancelaryjnej - typowej dla pism urzędowych (listy biurowe, listy handlowe, umowy, protokoły, monity, podania, reklamacje, skargi, życiorysy, CV)
  b) prawnej - realizującej się w aktach normatywnych ( konstytucje, ustawy, dyrektywy, rozporządzenia, regulaminy, instrukcje, wytyczne)

• Podstawowe cechy:
  - standardowość - szablonowość konstrukcji tekstów, schematyczny dobór wyrazów z dziedziny prawa, stosowanie gotowych formularzy
  - precyzyjność - eliminowanie wieloznaczności, wprowadzanie jednoznacznych terminów specjalistycznych
  - dyrektywność - liczne nakazy, zakazy i pozwolenia, realizowane przez np. tryb rozkazujący i czasownik „musieć”
  - bezosobowy charakter wypowiedzi - używanie czasownikowych form nieosobowych typu uprasza się, zawiadamia się…; czynności nadawcy są tu wyrażone w 3. osobie liczby pojedynczej
  - pieczątki - decydują one o urzędowej mocy tekstu, pojawiają się w nagłówku i przy podpisie

• Redagowanie pism urzędowych wymaga podporządkowania się pewnym rygorom kompozycyjnym i stylistycznym, zastosowania odpowiednich zwrotów i wyrażeń.
  Np. podanie składa się z 3 części:

1. pierwsza - jednozdaniowa formuła określająca przedmiot składanej prośby

2. druga - uzasadnienie prośby, argumentacja, najbardziej rozbudowana

3. trzecia - formuła zawierająca prośbę o przychylność

• Umowa - gatunek wypowiedzi pisemnej, regulującej stosunki między indywidualnymi obywatelami lub obywatelem a instytucja. Zawiera następujące elementy:

1. tytuł dokumentu

2. data i miejsce zawarcia umowy

3. opis stron podpisujących umowę i ich identyfikacja

4. przedmiot umowy

5. omówienie warunków obowiązujących obie strony

6. informacja o aktach prawnych , mających zastosowanie w kwestiach nieregulowanych umową

7. informacja i liczbie podpisanych egzemplarzy umowy

8. podpis stron

• Po 1989 do pism urzędowych zaliczamy także:

1. Curriculum Vitae - rodzaj życiorysu, w której nacisk położona na zwięzłość informacji i jej przejrzyste rozmieszczenie na stronie, co ma ułatwić adresatowi szybsze odnalezienie informacji o autorze

2. List motywacyjny - list urzędowy, w którym osoba poszukująca pracy informuje o swoich osiągnięciach, zainteresowaniach, ambicjach i oczekiwaniach wobec pracodawcy. Jego celem jest zaprezentowanie autora w jak najlepszym świetle

3. Protokół - dokument zawierający relacje z przebiegu zebrania, obrad, itp. oraz wnioski i uchwały obowiązujące jego uczestników. Cechy zwięzłość, precyzja sformułowań, brak ozdób retorycznych, szablonowe słownictwo, stały schemat kompozycyjny

• W ostatnich latach dochodzi do umiędzynarodowienia wzorców gatunkowych, odchodzenia od bezosobowości i dbałości o estetykę pism kancelaryjnych
  

STYLIZACJA- kształtowanie wypowiedzi według pewnego wzorca stylistycznego. Celem tego zabiegu jest oddanie klimatu epoki, środowiska społecznego, może mieć charakter prześmiewczy, służyć celom satyryczny. Może obejmować wszystkie piętra języka od fonetyki po składnię lub tylko charakterystyczne słownictwo.

Rodzaje stylizacji:

• KOLOKWIALIZACJA - imitowanie stylu potocznego, szczególnie przez nasycenie elementami ekspresywnymi tej odmiany języka

• SCJENTYZACJA - wprowadzenie do tekstu elementów stylu naukowego, terminologii naukowej

• KANCELARYZACJA - wprowadzenie elementów stylu urzędowego

• ARCHAIZACJA - wprowadzenie elementów przestarzałych, dawnych, używanych rzadko. Może być przywoływana w różny sposób:

1. przez hipotetyczne odtworzenie, często dość dowolne

2. przez wprowadzenie wybranych cech językowych znanych z zachowanych tekstów

3. wykorzystanie gwar, czyli zastąpienie danego wzorca podobnym, choć odrębnym kodem językowym

4. zniekształcenie wzorca stylistycznego danej epoki

• DIALEKTYZACJA - wprowadzenie gwarowych środków językowych, ma na celu podkreślenie wiejskiego pochodzenia bohatera lub nadać opisywanym zdarzeniom odpowiedni kolory lokalny

• AGROTYZACJA - naśladowanie gwar miejskich i środowiskowych, realistycznie oddaje wydarzenia akcji, czyni je bardziej prawdopodobnymi

• PROFESJONALIZACJA - naśladowanie gwar zawodowych

• STYLIZACJA LITERACKA - świadome nawiązywanie do innego tekstu, stylu innego autora, konwencji pisarskiej związanej z jakimś prądem literackim. Wyróżniamy tutaj:

1. parodia - tekst naśladujący cudzy styl w celu ośmieszenia go

2. trawestacja - ośmieszająca przeróbka tekstu poważnego na komiczny, zachowując temat oraz kompozycje pierwowzoru

3. pastisz - imitacja jakiegoś stylu tekstu, pisarza lub prądu literackiego, pozbawiona intencji satyrycznej czy przesmiewczej

Siedem kanonów stylu komunikatywnego.

JASNOŚĆ STYLU

A) - polega na zachowaniu porządku w budowie tekstu

- jednostki kompozycyjne tekstu powinny łączyć się ze sobą w oparciu o kryteria logiczne, takie jak: nadrzędność, podrzędność, współrzędność, krzyżowanie się, wynikanie, włączanie, kontrast

- wyróżniamy także kategorie logiczne, które tworzą skonwencjonalizowane opozycje w rodzaju: przyczyna-skutek, problem-rozwiązanie, teza-dowód, przesłanki-wniosek, część-całość

- jasność stylu opiera się na naturalnej zgodności toku rozumowania z tokiem wypowiedzi

- nie rozwijamy jednocześnie dwóch wątków - przedstawiamy je w kolejności jeden po drugim, łącząc w spójną całość znaczeniową

- nie pomijamy pośrednich ogniw rozumowania

B) AKAPIT- podstawowa jednostka kompozycji tekstu

- każdy wątek(myśl) rozpoczynamy w nowym akapicie

- akapit pomaga czytelnikowi we właściwym zrozumieniu i odczytaniu tekstu

- wcięcie rozpoczynające nowy akapit to zapowiedź zmiany scenerii, czasu, konfiguracji uczestników opisywanej sytuacji lub też zmiany kierunku argumentacji tekstu.

AKAPIT ANALITYCZNY

- najlepszy w odbiorze, rozpoczyna się zdaniem przewodnim (tematycznym), zwierającym pewne zasadnicze stwierdzenie. Stwierdzenie to nadaje porządkujący sens treściom rozwijanym w kolejnych zdaniach.

-(w tekście prasowym) pierwsze zdania wszystkich akapitów analitycznych powinny układać się w logiczny ciąg, odpowiadający szkieletowi treści wypowiedzi.

AKAPIT SYNTETYCZNY

- zawiera zdanie główne ulokowane na końcu

- pełni 2 ważne funkcje

1. Semantyczną -Pozwalającą autorowi; spuentować dany wątek

2. Kompozycyjną- dającą sygnał zakończenia, danej jednostki tekstu

- akapit syntetyczny sprzyja budowaniu efektu zaskoczenia (utrzymuje w napięciu czytelnika)

AKAPIT TRANZYTYWNY

- pozwala zamknąć daną jednostkę kompozycyjną uogólnieniem i przejść do nowej partii, związanej jednak silnie z partią poprzednią np. w zakresie porządku chronologicznego lub przyczynowo- skutkowego

C) Budowa tekstu

- Kolejne zdania muszą się łączyć w sensowną całość w akapicie

- kolejne akapity muszą stanowić spójną całość w tekście

- warunkiem spójności tekstu jest jedność tematyczna sekwencji wypowiedzeń, Polega ona na tym, że każde kolejne zdanie(akapit) musi zawierać jakąś minimalną choćby cząstkę informacji, która została podana w poprzednim akapicie (siłą integrującą ciągi zdań jest zatem ciągłość w przepływnie informacji)

TEMAT i REMAT

Każde zdanie podzielone jest na elementy informacyjne:

-punkt wyjścia - temat

- rozwinięcie - remat

Tematem zdania - to czego dana wypowiedź dotyczy (osoba, rzecz, stan rzeczy, wydarzenie, cecha)

Człon rozwijający - zawiera nowe elementy informacyjne, odnoszące się do tematu

- budowanie ponad zdaniowej struktury komunikatu polega na zespalaniu kolejnych zdań za

pomocą progresji tematycznej (przekształcania się różnych elementów zdań poprzedzających w tematy zdań następujących)

- wyróżniamy 3 podstawowe typy progresji tematycznej:

a) prosta progresja linearna, polegająca na przekształcaniu rematu (lub jego części) każdego

poprzedniego zdania w temat zdania po nim następującego [Piotr (T1)spotkał w ubiegłym tyg Marię (R1). Ta (Maria; T2<-R1)powiedziała mu o klasowym spotkaniu (R2). Do spotkania(T3<-R2)miało dojść z okazji …….]

b) progresja ze stałym tematem, polegająca na powtarzalności tematu pierwszego zdania w

zdaniach kolejnych [Piotr(T1)wszedł do pokoju. (Piotr; T2<-T1)usiadł na fotelu. (Piotr; T3<-T2 )Zapalił fajkę. ……..]

c)progresja z tematami pochodnymi derywowanymi od hipertematu, polegająca na powtarzaniu w kolejnych zdaniach cząstki tematu nadrzędnego [Ptaki z tego gatunki (HT) mają na głowie twardy pancerz, wypełniony gąbczastą substancją. Ich upierzenie (ptaków; T1<-HT)jest czarne. Głowy i szyje (ptaków;T2<-HT) są nagie.. ……..]

D) W zdaniu pojedynczym część tematyczna znajduje się zwykle na początku, część rematyczna - na końcu. Na spójność tekstu ma wpływ szyk wyrazów w kolejno po sobie następujących zdaniach. Człon nawiązujący musi się znaleźć w incipicie drugiego zdania.

E) Jednym z podstawowych sposobów uzyskiwania spójności tekstu jest stosowanie powtórzeń leksykalnych dokładnych (tych samych wyrazów i wyrażeń) i niedokładnych(synonimów, omówień, quasi-synonimów, wyrażeń opisowych, wyrazów lub wyrażeń o węższym bądź szerszym zakresie znaczeniowym)

F) Do środków spójnościowych zalicza się ZAIMKI ANAFORYCZNE

-odnoszą się do osób, rzeczy, sytuacji, o których była już mowa, oraz podmiot domyślny wraz z odpowiednim zakończeniem formy osobowej czasownika, np. [mężczyzna wszedł o pokoju(Mężczyzna)Wyglądał na zmęczonego. Był on też najwyraźniej czymś podenerwowany. Usiadł i zapalił papierosa.]

G) Spójność tekstu wielozdaniowego zapewniają ponadto OPERATORY MIĘDZYZDANIOWE

- spójniki (Ale, Toteż)

-wyrażenia spójnikowe (Tak więc, Niemniej jednak)

-przysłówki i inne rozwinięte grupy wyrazów (Następnie, Potem, Podczas gdy, W tym samym czasie, tymczasem)

-modulanty i wyrażenia przyimkowe (Przeciwnie, Rzecz jasna, Co prawda, Za to, W gruncie rzeczy jednak, W rzeczywistości bowiem, Z drugiej strony natomiast)

<Operatory umieszczamy w incipitach kolejnych zdań tekstu, jako sygnały bezpośredniego

nawiązania stosunku do wypowiedzi wcześniejszych>

H) Pospolitym uchybieniem przeciw jasności stylu są zakłócenia w szyku wyrazów w zdaniu.

- wyrazy, które łączą się ze sobą w związki wewnątrz zdania, powinny się znajdować jak najbliżej siebie. Rozdzielając zbytnio składniki łączące się wzajemnie, utrudniamy zrozumienie wypowiedzi.

- orzeczenie nie powinno być oddzielone od swojego dopełnienia

- rozwinięty imiesłów przymiotnikowy nie powinien stać między rzeczownikiem a jego przydawką przymiotną, lecz po rzeczowniku

I) - Warunkiem jasności wypowiedzi jest takie dobór wyrazów i ich związków, aby wyrażały one myśl jak najczęściej, a jednocześnie w sposób jak najbardziej zrozumiały.

- należy dobierać synonimy, by były odpowiednie w danym kontekście

J) Stopień trudności słownictwa powinien odpowiadać możliwościom percepcyjnym czytelnika w tekstach kierowanych do masowego odbiorcy, należy:

a) używać wyrazów rodzimych lub dobrze przyswojonych, a unikać obcych

b) unikać fachowego słownictwa terminologicznego

c)unikać słownictwa archaicznego bądź wychodzącego z użycia

d) używać wyrazów i wyrażeń ogólnopolskich, a unikać regionalizmów

PROSTOTA STYLU

1. - Wypowiedź sformułowana prosto nie skupia uwagi czytelniana swoim kształcie językowym, lecz wyłącznie przekazuje określoną treść

- Styl prosty powinien cechować się swoistą „przeźroczystością” środków językowych

B) - Nagminnym uchybieniem przeciw prostocie stylu jest zawiłość składniowa zdań

- powinno się używać krótkich zdań (od 8 do 12 wyrazów)

- z jednym orzeczeniem można w zasadzie łączyć najwyżej 3, 4 określenia.

- należy unikać zdań złożonych podrzędnie

C) Prostocie tekstu nie sprzyja stosowanie wyszukanych figur stylistycznych. (nic nie wnoszą do wypowiedzi, jedynie służą podniesieniu jej walorów estetycznych)

-unikamy przenośni, metafor, peryfraz

D) Z prostotą tekstu szczególnie ostro kontrastuje pretensjonalność stylu, która wynika z chęci kokietowania czytelnika tanimi środkami językowo - stylistycznymi

- pretensjonalność stylu przejawia się w używaniu oklepanych peryfraz, stosowania słownictwa niby-naukowego, niby-wytwornego

E) W stylu prostym zaleca się tworzyć konstrukcje pozbawione formalnych wyznaczników negacji

- konstrukcje z morfemem „nie” są z reguły dłużej przetwarzane przez umysł niż te, które są negacji pozbawione

- konstrukcje negatywne, zakłócają równowagę komunikacyjną pomiędzy nadawcą a odbiorcą, są lepiej zauważalne, skupiają bowiem uwagę na sobie

F) Figura stylistyczna, polegająca na użyciu wyrazów o przeciwstawnym znaczeniu, ale z przeczeniem (niedobry zamiast zły) nosi nazwę LIOTY.

Pozwala złagodzić lub zminimalizować wydźwięk słowa, które powinno się znaleźć w tekście, lecz którego nadawca nie chce lub nie może z jakiś powodów użyć

Zwięzłość stylu

-zwięzłość stylu polega na unikaniu w tekście elementów językowych, które są zbędne i nie

pełnią żadnych funkcji stylistycznych

− zwiększa się dzięki stosowaniu konstrukcji eliptycznych i syntetycznych umiejętność zwięzłego i jasnego pisania jest oznaką rzeczowości i stanowi dużą zaletę autora

− Szekspir nazwał ją : duszą błyskotliwości”

− Elipsa- to pominięcie w zdaniu lub sekwencji zdań jakiegoś składnika, który przy odbiorze daje się zrekonstruować na podstawie kontekstu stwarza konstrukcję niekompletną z punktu widzenia składniowego, ale zamkniętą znaczeniowo np. Matka chora - zamiast matka jest chora ; Piotr pali, a Marek nie - zamiast Piotr pali, a Marek nie pali z elipsą na szeroką skalę mamy do czynienia w dialogach np. Co jej kupiłeś? - Książkę (zamiast kupiłem jej ksiązkę ) Szczególnym typem elipsy jest zeugma to figura stylistyczna polega na podporządkowaniu kilku równorzędnych gramatycznie elementów wypowiedzenia jednemu składnikowi zdania, zazwyczaj orzeczeniu - pozwala to nie powtarzać kilkakrotnie składnika wiążącego np. Przecie krytycy wyzwalają własne kompleksy, pisma własne interesy, publiczność własne gusta - zamiast : przecie krytycy wyzwalają własne kompleksy, pisma wyzwalają własne interesy, publiczność wyzwala własne gusta miejsce opuszczonego składnika wiążącego zaznacza się też myślnikiem ( np. Sejm rozpocznie pracę już dziś, senat zaś - dopiero jutro)

W stylu zwięzłym elipsie powinny podlegać w szczególności:

a) określenia puste znaczeniowo lepiej napisać : w maju - niż w miesiąc, dziś - niż w dniu dzisiejszym

b) wyrazy nie wnoszące nowych informacji w powtórzeniach synonimicznych i tautologiach lepiej napisać : dała mu siłę - niż dała mu siłę, moc i potęgę pochodzenie zjawiska - niż geneza i pochodzenie zjawiska

W stylu zwięzłym należy wystrzegać się wszelkich konstrukcji analitycznych - głównie:

a) orzeczenia peryfrazowe należy zmieniać na proste, gdy są z nimi równoważne -lepiej napisać: starać się - niż czynić starania, strzelić - niż oddać strzał, zwyciężyć - niż odnieść zwycięstwo

b) wielowyrazowe struktury analityczne z wyrażeniami przyimkowymi, które nic albo prawie nic nie znaczą, należy zamienić na konstrukcje prostsze : -lepiej napisać: czarny flamaster - niż flamaster w kolorze czarnym, krótkotrwałe kłopoty - niż kłopoty o charakterze krótkotrwałym

c) wyrażenia złożone z rzeczownika i określającego go przymiotnika należy zastępować

wyrazami pojedynczymi ( uniwerbizmami ), o ile oczywiście pozwala na to potoczne

nacechowanie uniwerbizmów: -lepiej napisać: poprawczak - niż dom poprawczy, Zerówka - niż klasa zerowa, Motorówka - niż łódź motorowa

d) peryfrazy, które stosuje się w tekście zazwyczaj, by nie powtarzać po raz kolejny nazwy lub osoby czy nazwy geograficznej, należy zastępować pojedynczymi synonimami lyb prostymi zaimkami, - lepiej napisać: Mikołaj Kopernik urodził się w 1473 roku. W latach 1491-1495, późniejszy astronom studiował w Akademi Karakowskiej - niż: Mikołaj Kopernik urodził się w 1473 roku. W latach 1491-1495 późniejszy twórca heliocentrycznej budowy świata studiował w Akademii Krakowskiej

Bezwzględnie należy unikać wydłużających wypowiedź błędnych wyrażeń lub zwrotów

pleonastycznych, w których część podrzędna gramatycznie zawiera elementy treściowe występujące w wyrazie nadrzędnym: -lepiej napisać: akwen - niż akwen wodny, cofnąć się - niż cofnąć się do tyłu, kontynuować - kontynuować dalej

Dynamiczność stylu

− zasadza się na zmienność zdarzeń oraz uwydatnianiu ruchu i działania

− żywy tekst pobudza wyobraźnię i zainteresowanie czytelnika

− stopień dynamiczność tekstu zależy głównie od:

- formy podawczej tekstu

- nasycenia go formami osobowymi czasownika

- rodzaju użytych czasowników

- długości zdań

1. Najbardziej dynamicznymi formami podawczymi są opowiadanie i przytoczenie wypowiedzi w mowie niezależnej.

Opowiadanie- służy przedstawieniu pewnego następstwa zdarzeń rozwijających się w czasie, ukazuje zmienność stanów rzeczy, najważniejszym składnikiem opowiadania są zdania z orzeczeniem w formie osobowej wyrażającym czynność ujmowaniu zdarzeń w ich rzeczywisty porządku chronologicznym sprzyjają zdania współrzędne łączone spójnikowo lub bespujnikowo ( np. mężczyzna wypadł z okna i się zabił - to co innego niż mężczyzna się zabił i wypadł z okna )

Mowa niezależna

dynamikę tekstu wzmaga ponadto całkowite wyodrębnienie z na razie wypowiedzi przez podanie ich w mowie niezależnej przytoczenia mają taką formę, jaką miałyby rzeczywiste wypowiedzi łącznikiem między przytoczeniami a narracją są najczęściej wyrazy typu : powiedział, rzekł, mówił, zapytał pozwalają one zidentyfikować osoby mówiące lub dodać jakieś uwagi na temat okoliczności wypowiedz

2. Dynamice tekstu nie sprzyjają takie formy podawcze, jak opis oraz przytoczenie wypowiedzi w mowie zależnej

Opis- główną rolę odgrywają formy językowe odpowiadające nieruchomości zjawisk :

- rzeczowniki; przymiotniki; imiesłowy przymiotnikowe w funkcji przydawek; przyimki ( np. na pod, w, z ); wyrażenia przyimkowe ( np. na lewo, na prawo ); przysłówki nazywające miejsce ( np. blisko, daleko, nisko, wysoko );czasowniki nazywające stan ( np. kwitnąć, spać )

3.Wypowiedzi w mowie zależnej są całkowicie wtopione w narację relacja myśli bądź rozmowy wprowadzana jest jako zdanie podrzędne spójnikiem że

− stopień dynamiczności tekstu zależy od rodzaju używanych w nim czasowników

− opowiadanie o zdarzeniach najbardziej dynamizują czasowniki dokonane, oznaczające

czynność, działanie i ruch

− posuwają one szybko naprzód akcję, uwypuklają jej poszczególne fazy bądź zmiany oraz

ukazują momenty przełomowe

− wszelkie opowiadanie o zdarzeniach zakłada istnienie wobec nich określonego dystansu

czasowego

− wyrównaniu czasu opowiadania i czasu zdarzeń służą formy czasu teraźniejszego wyrażające funkcje czasu przeszłego ( preasens historicum ) np. Rzecki ubiera się w okamgnieniu i z piorunującą szybkością wypija herbatę.

5. tekst jest bardziej dynamiczny, i rzadziej występują czasowniki w stronie biernej w tekstach dla masowego odbiorcy należy pisać, że ktoś coś zrobił, a nie, że coś jest lub zostało zrobione lepiej napisać: wczoraj padł kolejny rokad na warszawskiej giełdzie - niż: wczoraj został pobity kolejny rekord na warszawskiej giełdzie

Strona bierna

to obiekt, na który skierowana jest czynność, tematem wypowiedzi zmniejsza zrozumiałość wypowiedzi i spowalnia jej dynamikę lepiej napisać: narada jest o ósmej - niż narada została zaplanowana na ósmą można jej użyć w tekście dla masowego odbiorcy tylko w dwóch sytuacjach:

a) podmiot i dopełnienie mają tę samą postać w mianowniku i bierniku, a użycie strony biernej pozwala uniknąc niejednoznaczności zdania (lepiej napisać: Hieny są zjadane przez lwy - niż Lwy zjadają hieny

b) tematem wypowiedzi ma być obiekt czynności, nie jej sprawca, a dzięki użyciu strony biernej tekst jest spójny ( lepiej napisać : Obuwie jest chętnie kupowane przez młodzież - niż młodzież chętnie kupuje obuwie

Dynamiczność stylu zmniejsza się, gdy

czynności są wyrażane za pomocą rzeczowników odczasownikowych ( np. powrót, zakup ) lepiej napisać: jak wrócisz, zadzwoń do nas - niż po powrocie zadzwoń do nas gdy stosuje się bezosobowe formy czasownika, zakończone na -no, -to (np. zrobiono, powiedziano) - całkowicie eliminuje to informację o wykonawcy czynności

KONKRETNOŚĆ STYLU (obrazowość):

• przeciwieństwo abstrakcyjności osiąga się ją wtedy, kiedy za pomocą środków językowych kreujemy taki obraz rzeczywistości, który da się doświadczyć którymś ze zmysłów jest wynikiem częstego występowania w tekście wyrazów oznaczających nazwy osób, zwierząt, roślin oraz przedmiotów rzeczowniki abstrakcyjne oznaczające jakość, właściwość i stany zmniejszają konkretność tekstu obrazowości sprzyja unikanie rzeczowników abstrakcyjnych utworzonych od przymiotników (np. rozrzutność) oraz rzeczownikowych nazw czynności utworzonych od czasowników (np. wyjazd) obrazowość tekstu intensyfikują wyrazy o mniejszym zakresie znaczenia od innych wyrazów, tzw. hiponimy największy stopień szczegółowości zapewniają nazwy jednostkowe(własne) oraz nazwy gatunkowe utworzone od nazw marek lub nazwisk twórców (tzw. eponimy) zwiększa się poprzez opisywanie wprost obrazowości sprzyjają porównania i przenośnie (metafory): porównania umożliwiają bardziej konkretne wyrażenie pojęć abstrakcyjnych; metafory nadają zjawiskom abstrakcyjnym cechy zwierzęce lub ludzkie na obrazowość wpływa korzystnie stosowanie wielkości (miar i wag), które odbiorca może odnieść do własnych doświadczeń

KONSTRUKCYJNOŚĆ STYLU

• konstrukcyjność tekstu zakłada, że będzie on zbudowany w sposób precyzyjny, spójny i wyrazisty

• konstrukcyjności tekstu służy przestawienie i powtórzenie (mają walor komunikatywny) stosuje się inwersję zdaniową (operowanie miejscem w zdaniu)

•- szyk obiektywny - część początkowa zdania stanowi punkt wyjścia, a część końcowa -rozwinięcie, postępuje on od znanego do nieznanego

•- szyk subiektywny - część rozwijająca (nieznana odbiorcy) pojawia się na początku, końcową część zdania stanowi rzeczywisty punkty wyjścia

• powtórzenie - to dwu- bądź wielokrotne wystąpienie określonego elementu językowego w obrębie wypowiedzi albo jej fragmentu

Środkiem stylistycznym opartym na powtórzeniu jest paralelizm składniowy - polega ona na co najmniej dwukrotnym użyciu tej samej struktury zdania

Odmiany paralelizmu:

a). anafora - powtórzenie tego samego lub podobnego wyrazu, wyrażenia lub frazy na początku kolejnych segmentów tekstu

b). epifora - powtórzenie tego samego lub podobnego wyrazu, wyrażenia lub frazy na końcu kolejnych segmentów wypowiedzi

Figury stylistyczne uwydatniające konstrukcyjność tekstu:

a). aliteracja - powtórzenie jednakowych głosek lub zespołów głosek w sąsiadujących ze sobą wyrazach w celu uwydatnienia więzi znaczeniowych między upodobnionymi brzmieniowo i w ten sposób wyodrębnionymi słowami

b). anadiploza - rozpoczynanie zdania lub członu zdania wyrazem, który znajduje się na końcu poprzedniego zdania lub członu jako sposób rozwijania dalszego ciągu wypowiedzi

c). anastrofa - powtórzenie w sąsiednich zdaniach tych samych wyrazów

d). diafora - powtórzenie w sąsiednich zdaniach lub członach zdania tego samego wyrazu w odmiennym znaczeniu (np. Człowieku, bądź człowiekiem.)

e). dialyton - rozdzielenie zwykłego toku wypowiedzi przez powtarzanie tego samego wyrazu lub grupy wyrazów

f). homoioptoton - użycie w tym samym zdaniu lub w sekwencji zdań słów, które

mają jednakowo brzmiące końcówki, co tworzy pewien rodzaj rymu gramatycznego wzmacniającego wyrazistość wypowiedzi

g). klimaks - powtórzenie w każdym kolejnym członie pewnego istotnego treściowo wyrazu występującego w członie poprzednim, w szczególności ostatniego wyrazu poprzedniego członu, co daje jednolity i podporządkowany ostatecznej konkluzji wywód o narastającej sile argumentacji

h). parechesis - użycie w bliskim wyrazów różniących się jedną głoską lub kolejnością sylab

i). paronomazja - powtórzenie w bliskim sąsiedztwie podobnie brzmiących wyrazów w celu wydobycia zatartych związków, a także ustanowienia nowych

j). poliptoton - powtarzanie tego samego wyrazu, zazwyczaj rzeczownika, ze zmianą jego formy, zwykle przypadka (np. Człowiek człowiekowi wilkiem.)

k). prosapodosis - powtórzenie tego samego wyrazu, wyrażenia lub frazy (lub w zmienionej formie) na początku i na końcu zdania lub sekwencji zdań (np. Oko za oko, ząb za ząb.)

• konstrukcyjność może być oparta również na opuszczeniu: figura stylistyczna zwana zeugmą pozwala opuścić w zdaniu kilka orzeczeń i podporządkować równorzędne człony jednemu tylko orzeczeniu

ESTETYKA WYPOWIEDZI

Każdy tekst powinien spełnić warunki, które pozwalają ocenić jego autora. Walory estetyczne są sprawą dyskusyjną (różne gusta).

Cechy stylu, które mają wpływ na pozytywny estetyczny odbiór tekstu:

-obrazowość

-oryginalność

-bogactwo skojarzeń

-harmonia i stosowność użytych środków stylistycznych

-obfitość i różnorodność stosowanych słow oraz konstrukcji składniowych

-klarowna budowa poszczególnych zdań

-kompozycja całego tekstu

*dodatkowe przejawy estetyczne to zdrobnienia, wyrazy pieszczotliwe, niosące miłe skojarzenia.

Za przejawy estetycznego niedostatku uchodzą:

-ubóstwo oraz nieporadność słownictwa i składni

- posługiwanie się wyrazami modnymi, utartymi zbitkami słow

-schematycznie ujmowane myśli

- wulgaryzmy

1. WULGARYZMY- wyrazy wyrażęnia i zwroty, które w sposób ordynarny nazywają intymne, a przez to objęte tabu obyczajowym czynnośći fizjologiczne (trawienie, wydalanie, seks) oraz związane z nimi części ciała.

*Autor musi się liczyć z tym, że jeśli użyje wulgaryzmów u znacznej cześci użytkowników wywoła to negatywne odczucia estetyczne. Współczesnie często posługuje się wulgaryzmami w życiu publicznym (często też kobiety i dzieci- co kiedyś było nie do pomyślenia), jednak estetyka wypowiedzi nie akceptuje tego.

Wulgaryzmy:

W tekstach lokalnych:

- oddają koloryt lokalny,

- uwiarygodniają język bohaterów lub narracji

- stanowią świadomą prowokację artystyczną

- zwiększają komercyjną atrakcyjność

W tekstach medialnych:

- sygnał autentyczności mówiącego

- pozwala na luz, neutralizuje sytuacyjną oficjalność

- tworzy pozór prywatności

Z drugiej strony wulgaryzacja języka przyczynia się do zacierania różnic miedzy kulturą wysoką a niską, na korzyść tej drugiej.

Zjawisko dewulgaryzacji- łagodniejsze wyrazy obsceniczne powoli tracą swój wulgarny charakter (np. olewanie kogoś) a zyskują walor ludyczny a nawet stają się wyrazem pozytywnego wartościowania (np. świetny, doskonały-> zajebisty)

Dlaczego nie powinno się używać wulgaryzmów:

1. są przejawem agresywnego stosunku do rozmówcy lub do otaczającego świata ( z reguły jest to próba prowokacji, wywołania awantury)

2. dają upust silnym emocjom, nad którymi mówiący nie umie zapanować

3. przejaw braku kultury i ubóstwa słownikowego (jako przecinek lub wypełniacz pauz w wypowiedzi)

4. tani chwyt, służący szokowaniu wskutek naruszenia tabu obyczajowego

B. PIĘKNY STYL- pochodna poprawnego, czyli logicznego, myślenia. Jednym z warunków napisania lub wygłoszenia tekstu udanego jest myślowa precyzja wywodu, postrzeganie zasad logiki.

Błędy:

- zdania nielogicznie odwrócone hierarchią wartości (np. Każde dziecko, a nawet dorosły by zrozumiał)

- wypowiedzenia z partykułami o sprzecznym znaczeniu (np. Zdaje się, ze na pewno papież odwiedzi Polskę w czerwcu)

- kiedy używa się spójnika przeciwstawnego, gdy treści nie są przeciwstawne (Patrzył na nas smutno, ale tęsknie)

- bez uzasadnienia zastosowanie spójnika wobec par wyrazów, z których pierwszy zawiera w swym zakresie znaczeniowy drugi wyraz ( Pytanie o życie człowieka stawiają sobie ludzie i etycy)

- naruszenie zasady logicznego następstwa (Budynek został zamknięty, a każdy, kto próbował wejść na teren, będzie ukarany)

- rozwlekłość tekstu/ mowa-trawa/ wata słowna używanie nadmiernej liczby słów niepotrzebnych, nic nie znaczących, zaś w płaszczyźnie gramatycznej nadużywanie konstrukcji biernych, wyrażenia o charakterze opisowym zamiast określeń jednowyrazowych (często tuszuje brak kompetencji lub myślowy prymitywizm).

Zwyczaje: styl naukowy i urzędowy- rygor, przekazy artystyczne i publicystyczne i naukowe (humanistyka) można więcej rozwlekać.

- niecelowe powtórzenia tej samej treści w różnych wyrazach jednego zdania:

PLEONAZM- związek wyrazowy, w którym człon gramatycznie podrzędny częściowo powtarza treść gramatycznie nadrzędnego (np. były ekspiłkarz, eksport za granicę, interesująca ciekawostka, a także zwroty: wracać z powrotem, cofnąć się wstecz, a urzędowa struktura: miesiąc październik, godzina czasu). Czasami stosowane celowo służące emfazie, czyli podkreśleniu pewnych treści (np. kompletne fiasko, ciężko harować, zupełnie pusty) lub gdy bez powtórzenia zdanie byłoby niejasne (np. brać osobisty udział- dziś można brać udział także wirtualnie).
TAUTOLOGIA- połączenie wyrazów znaczeniowo tożsamych lub taka konstrukcja zdaniowa, w której człony gramatycznie niepowiązane ze sobą bezpośrednio, często oddalone, powielają tą samą treść (np. jednocześnie, w tym samym czasie; twórczy i kreatywny [człowiek]). Czasami stosowana celowo jako środek wzmacniający ekspresję lub element rytmizujący tekst (np. tylko i wyłącznie, krótko i węzłowato).

Nieudolność myślenia może objawiać się zbytnią skrótowością wypowiedzi (np. Na centralnym placu stanął postument Jana Pawła drugiego- był jednym z największych Polaków).

2. ESTETYKA WYPOWIEDZI USTNEJ- dbałość o dźwiękową formę przekazu

1. zachowuje właściwe tempo

2. mówi starannie i wyraźnie, bez gubienia głosek

3. z poprawnym akcentowaniem, zwłaszcza wyrazów, które wymagają innego miejsca akcentu niż na przedostatniej sylabie

4. z urozmaiconą linią melodyczną, ułatwiającą słuchaczow zrozumienie tekstu,

5. uwydatnienie treści ważnych

Obniżenie walorów estetycznych wypowiedzi:

1. obecność gwarowych cech fonetycznych, np. mieszanie grup spółgłoskowych kie, gie i ke, ge oraz wymowa li jako ly;

2. snobistyczna wymowa słów zapożyczonych [kompjuter]

3. akcentowanie na 3 sylabie od końca wyrazów z regularnym akcentem paroksytonicznym (np. NA-uka zamiast na-U-ka; KA-pitan zamiast ka-PI-tan)

3. ESTETYKA TEKSTU PISANEGO- nie tylko w jaki sposób językowo zostało ujęte ale też jaki kształt graficzno-formalny przyjęło.

-odręczne pismo powinno być czytelne, a druk w komputeropisie wyraźny.

-tekst drukowany najlepiej jednostronnie

- wyróżnienia graficzne towarzyszące wyliczeniu elementów

- zróżnicowana czcionka

- jak cytaty to kursywa (łatwiej znaleźć)

- NIE stosować na jednej stronie zbyt wielu rozmiarów i typów czcionek

- schematy, tabele i rysunki zawierające dane liczbowe lepiej przemawiają do wyobraźni czytelnika, KONIECZNIE Z PODPISAMI, dobrze jeśli są numerowane (można w dalszej części pracy do nich odesłać). Nie wystarczy jednak się na nie powołać, trzeba omówić.

- jednolite wcięcia akapitowe, znaki interpunkcyjne z lewej strony bezpośrednio dołączone do tekstu; natomiast z prawej- oddzielone spacją. Reguła ta nie dotyczy nawiasów (łączą się z tekstem w środku) i dywizów, łaczy się obustronnie z tekstem bez spacji.

Etyka Komunikacji Językowej

1. Rady, których zaakceptowanie pomoże we właściwym pod względem etycznym używaniu języka w naszym komunikowaniu się z innymi ludźmi.

Najważniejsza grupa to rady o charakterze postulatów pozytywnych:

1. Mówić tak by rozmówca czuł się akceptowany i bezpieczny wyrażać się „ w rzeczy mocno, a w sposobie łagodnie”

2. Traktować rozmówce podmiotowo, nieinstrumentalnie.

3. Dawać rozmówcy możliwość przedstawienia jego racji

4. Mówić to, co się uważa za prawdę, chyba że przemilczenie lub nawet kłamstwo są podyktowane naszym przekonaniem, że czynimy to dla dobra rozmówcy

5. Mówić tak, by ułatwić rozmówcy rozumienie, a więc poprawnie i z dbałością o językową formę wypowiedzi

6. Słuchać rozmówcy życzliwie, tzn. z dobrą wolą, nie tendencyjnie, starając się zrozumieć jego pkt widzenia

7. Słuchać rozmówcy uważnie nie wybiórczo

2. Postulaty negatywne czyli zakazy:

1. Nie znieważać rozmówcy . Nie traktować go pogardliwie i bez szacunku

2. Nie stosować słów wulgarnych, które zazwyczaj niosą negatywny ładunek emocjonalny, sa wyrazem negatywnego stosunku do rzeczywistości i do słuchacza

3. Nie manipulować rozmówca za pomocą otwartego kłamstwa, półprawd, szantażu, pochlebstw

4. Nie narzucać poglądów, a zwłaszcza nie zmuszać do odbioru komunikatu wbrew woli odbiorcy

5. Nie zrywać kontaktu językowego ( w tym sensie nieetyczne jest ostentacyjne wyjście studenta w trakcie wykładu) i nie podejmować go z uprzedzeniami.

Podstawowa dla etyki komunikacji językowej jest kwestia prawdziwości wypowiedzi. Szczerość, prawdomówność, często bywa jednym z podstawowych warunków fortunności niektórych wypowiedzi. Nierespektowanie zasady prawdomówności sprawia, że dana czynność, wykonywana za pomocą mówienia wprawdzie zostaje spełniona, ale z nadużyciem. Jednak od samej prawdomówności istotniejsza jest postawa mówiącego: czy jest w tym, co mówi delikatny czy brutalny, czy kieruje nim egoizm, czy jest zdolny do empatii itp. Pogwałcenie zasady prawdomówności może być motywowane grzecznością, np. chwalenie prezentu, który nam się nie podoba. Dylemat wyboru pomiędzy grzecznością za cenę fałszu i wiernością własnym przekonaniom za cenę nieuprzejmości pomagają rozwiązać w praktyce takie wyrażenia językowe jak: do pewnego stopnia, nie do końca, niezupełnie.

Właściwe użycie języka w wypowiedzi to użycie zgodne z normą poprawnościową i stylistyczną danej odmiany języka, ale także obowiązek nadawcy bycia szczerym i prawo odbiorcy do poczucia bezpieczeństwa w trakcie kontaktu językowego.

Pogardę, lekceważenie, brak szacunku do rozmówcy można wyrazić:

• środkami systemowymi, przede wszystkim za pośrednictwem określonych wyrazów

(słowa są w sposób systemowy wyrazem lekceważącego stosunku do rozmówcy, jeśli ich zastosowanie, niezależnie od kontekstu, wskazują na takie właśnie nastawienie nadawcy do odbiorcy. Systemowo więc pogardę lub lekceważenie przynoszą w każdym kontekście np. wyrazy: dureń, imbecyl, konował, kretynka, patafian, półgłówek, pismak, żabojad. Są sytuacje, w których mogą być oznaką życzliwości czy miłości, np. Mój Ty łobuzie!)

• kontekstowo

( słowa wyrażają pogardę lub lekceważenie w sposób kontekstowy, jeśli ten rodzaj stosunku nadawcy do odbiorcy ujawnia się wyłącznie w określonym kontekście językowym lub pozajęzykowym. Kontekst językowy tworzą elementy języka ( słowa, związki frazeologiczne, formy gramatyczne, itd.), które towarzyszą danemu wyrazowi., np. „zwyczajny” to neutralny przymiotnik, w zdaniu „to zwyczajny bubek” zyskuje nacechowanie lekceważące. Na kontekst pozajęzykowy składa się cała sytuacja pozajęzykowa (czas i miejsce powstania tekstu, osoba nadawcy z jego poglądami, itp.), w której wyraz został użyty.)

Pewne dziedziny ludzkiego porozumiewania się są szczególnie narażone na naruszenie zasad etyki mówienia. Należą do nich przekazy o podstawowej funkcji informacyjnej i nakłaniającej. Zwykle mówi się w tym kontekście o etycznej odpowiedzialności w komunikowaniu publicznym - odpowiedzialności środowisk politycznych i dziennikarskich. Ze względu na stopień jawności intencji oraz bezpośredni lub pośredni charakter oddziaływania rozróżnia się zwykle wśród działań językowych, które mają wpływać na odbiorcę, działania perswazyjne i manipulacyjne.

Perswazja - ma charakter jawny (nadawca nie ukrywa swoich prawdziwych motywów, próbuje wpłynąć na zmianę czyichś przekonań czy postaw w sposób otwarty, bezpośredni). Środki perswazji:

• apele

• wyrażenia wskazujące przymus, konieczność, powinność

• pragnienia, żądania, rozkazy i zakazy, wyrażone bezpośrednio

Manipulacja - podmiot mówiący stara się ukryć swoje intencje, zamaskować własne cele komunikacyjne, oddziałuje na odbiorcę często wbrew jego woli, tak aby ów nie zdawał sobie z tego sprawy. Manipulacja może wyrażać się różnymi sposobami:

• kłamstwo

• przemilczenie czegoś, o czym powinno się powiedzieć

• posługiwanie się eufemizmami, np. gdy o czyimś kiepskim intelekcie powiemy „Okien nie trzeba zamykać, nie poleci”

• hiperbolizację, np. nazwanie „wielkim sukcesem” niewielkiego w gruncie rzeczy osiągnięcia

• wyzyskanie tej części znaczenia wyrazu lub zdania, która nie podlega dyskusji, jest tylko sugerowana

• używanie zdań o małej wartości komunikacyjnej na przykład ze względu na ich ogólność

Perswazję można też traktować jako pojęcie nadrzędne, a manipulację jako rodzaj perswazji.

Nowe technologie i techniczne środki przekazu informacji, na przykład Internet, stwarzają dziś komunikacyjne problemy etyczne nowego typu, np. spłycenie informacji, która jest ceną zapłaconą za przyspieszenie ich obiegu. Ważna staje się także kwestia komercjalizacji informacji , stąd nierzadki w mediach ton sensacji, który przysłania prawdziwe ludzkie tragedie.

Formy wypowiedzi.

1. Opis - nadawca koncentruje się na składnikach i właściwościach przedmiotów, osób, przestrzeni itp.

1. opis poetycki - służy wytworzeniu odpowiedniej atmosfery, jest ekwiwalentem nastroju podmiotu mówiącego.

2. W opisie przedmiotów - autor powinien uwzględnić ich kształt, wielkość, kolor, materiał, powierzchnię, przeznaczenie.

3. Opis miejsca - autor winien koncentrować się na właściwym mu układzie przestrzennym oraz specyfice nastroju, który wywołuje; przybliżać odbiorcy poszczególne jego fragmenty według określonego porządku.

4. Opis sytuacji - należy uwzględnić jej miejsce, czas, uczestniczące w niej osoby ich zachowania.

1. Opis osób ( charakterystyka postaci) - dotyczy sylwetki, ubioru, sposobu poruszania się, mówienia, zachowania, gestykulacji, obejmuje wygląd twarzy. Przedmiotem opisu człowieka jest również jego osobowość: cechy charakteru, wady, zalety, słabości itp. Może też polegać na pokazaniu typowych zachowań lub wypowiedzi.

Ogół zabiegów mających na celu prezentację wyglądu i zachowania człowieka to tzw. charakterystyka zewnętrzna. Zespół form wypowiedzi prezentujących psychikę, światopogląd, postawę moralną określa się jako charakterystyka bezpośrednia, czyli wprost, oraz charakterystyki pośredniej , czyli poprzez przytoczenie wypowiedzi.

2. Definiowanie - definicja powinna mieć budowę dwuczłonową: definiowany obiekt powinien być włączony do klasy nadrzędnej, a następnie oddzielony od innych elementów tej klasy przez wskazanie jego cechy odróżniającej. Np. gdy definiujemy słowo wieloryb słowami największy ssak morski,zaliczamy to zwierzę do ssaków i wyróżniamy z niej za pomocą określeń największy i morski.

Błędy definiowania:

1. błędne koło bezpośrednie - objaśnianie jakiegoś pojęcia za pomocą niego samego.

2. Błąd ignotum per ignotum - objaśnianie czegoś nieznanego za pomocą innego nieznanego pojęcia.

Błąd ignotum per ignotum jest zawsze zrelatywizowany do zasobu pojęć i terminów znanych odbiorcy tekstu. Warunkiem poprawności wszelkiego definiowania jest zatem dostosowywanie kształtu definicji do wiedzy adresata. Warto zadbać też o adekwatność formułowanych definicji - by nie były za wąskie ani za szerokie.

2. Porównywanie - pokazywanie podobieństw i różnic między dwoma zjawiskami , obiektami itp. Specjalnymi odmianami porównania są: kontrastowanie ( koncentruje się na różnicach) i analogia (skupia się na podobieństwach).

Dla logicznej poprawności tekstu ważne jest, by autor wyraźnie wskazał odbiorcy podstawę porównania.

Dla przejrzystości wskazane jest konsekwentne przestrzeganie jednej z dwóch technik porównywania.

Porównywanie blokowe (całościowe) polega na paralelnym, z zachowaniem identycznego porządku, przedstawianiu każdego z obiektów osobno.

Porównywanie przemienne polega na równoległym opisywaniu porównywanych obiektów i charakteryzowaniu ich pod względem różnych cech.

2. Opowiadanie - forma wypowiedzi służąca przedstawieniu odbiorcy jakichś zdarzeń, które są ze sobą połączone związkiem przyczynowo-skutkowym. Można przyjąć dla prezentowania zdarzeń porządek chronologiczny lub nie. Ważnym elementem opowiadania jest istnienie narratora, a więc skonstruowanej na użytek tekstu fikcyjnej osoby, która opowiada, przyjmując różne techniki prezentowania zdarzeń.: od narracji pierwszoosobowej (spotkałem, widziałem) po narrację trzecioosobową ( np. zrozumiał) ; od narracji prezentującej ograniczony zasób wiedzy o zdarzeniach do narracji wszechwiedzącej.

Częstym językowym wyróżnikiem opowiadania jest stosowana w nim forma czasu przeszłego. Wyjątek stanowi tzw. opowiadanie unaoczniające, które maksymalnie uplastycznia opowiadane zdarzenia i w którym wykorzystuje się czas teraźniejszy np. I wtedy rzucam się na kolana i błagam go, żeby mi wybaczył. Zabieg taki nadaje wypowiedzi narracyjnej silniejszy walor ekspresywny niż w analogicznych fragmentach narracyjnych z zastosowanym czasem przeszłym.

3. Najczęstszą metodą przywoływania materiału źródłowego jest cytowanie - dokładne przytaczanie cudzych słów.

W tekstach pisanych podczas cytowania należy przestrzegać kilka zasad:

a) początek i koniec przytaczanego fragmentu trzeba zaznaczyć cudzysłowem.

b) w przytoczeniu wolno opuścić jakiś fragment, ale pod warunkiem , że ostatecznie nie wpłynie to na sens wypowiedzi oraz że zostanie to zaznaczone wielokropkiem w nawiasie kwadratowym.

c) wyróżnienia w cytacie , nie pochodzące od autora oryginału, powinny być oznaczone zamieszczoną w nawiasie stosowną notatką.

d) cytaty mają pomóc w udowodnieniu postawionej tezy, ale nie powinny przesłonić toku myśli autora. Powinny więc być w miarę krótkie.

e) cytaty muszą być dokładne , tzn. zgodne z oryginałem.

f) w cytowaniu poezji powyżej trzech wersów obowiązuje zastosowanie od lewego marginesu wcięcia i wierne zachowanie spacji, wielkich liter oraz wszelkich wyróżnień graficznych oraz znaków interpunkcyjnych. Przytaczając tylko dwie- trzy linijki tekstu poetyckiego , możemy zapisać je w ciągu, a końce wersów oznaczyć ukośnikiem.

g) w cytowaniu poezji obowiązek użycia cudzysłowu ograniczony jest do sytuacji, gdy cytat został wprowadzony w tekst ciągły z zastosowaniem ukośników. W innym wypadku cudzysłów nie jest konieczny.

h) w tekstach naukowych po cytacie trzeba podać odniesienie do źródła - może to być informacja w nawiasie bezpośrednio po tekście cytowanym albo odnośnik do przypisu na dole strony lub na końcu rozdziału lub ksiązki.

4. Streszczenie czyli relacjonowanie. W streszczeniu należy pominąć przykłady, autorskie dygresje, fragmenty powtarzające myśli jakiegoś innego odcinka streszczanego tekstu. Pomocne w przygotowywaniu streszczenia są wszelkie graficzne wyróżnienia w tekście źródłowym np. wytłuszczona czcionka. Ważne są przytaczane w nim liczby, nośnikami ważnych treści są rzeczowniki i czasowniki, zaś ocen - przymiotniki i przysłówki.

Inny typ streszczenia zbliżony jest raczej do komentarza. Podstawą selekcji informacji jest w nim ocena ważności poszczególnych fragmentów streszczanego tekstu. Używa się wtedy mowy zależnej i nie jest się zobowiązanym do przestrzegania układu przyjętego w tekście źródłowym.

5. W tekstach mówionych podstawowymi formami wypowiedzi, które mówiący mają do dyspozycji są: dialog i monolog.

6. Dialog - zespół powiązanych ze sobą wypowiedzi kilku osób na określony temat. Charakterystyczna jest przemienność ról nadawcy i odbiorcy - ta sama osoba występuje raz jako mówiący, raz jako słuchacz.

W literackichtekstach epickich i dramatycznych dialogi spełniają 3 podstawowe funkcje:

a) są elementem charakterystyki pośredniej osób

b) posuwają naprzód fabułę , czyli przebieg wydarzeń

c) powiadamiają o okolicznościach nie ukazanych na scenie lub nie zrelacjonowanych przez narratora.

7. Monolog - to samodzielna pod względem znaczeniowym i formalnym , ciągła wypowiedź jednego nadawcy , na przykład podczas prelekcji, wykładu, prezentacji. Może ona relacjonować wewnętrzne przeżycia podmiotu mówiącego bez obecności adresata. W utworze lirycznym nazywa się taką formę wypowiedzi monologiem lirycznym, w utworze narracyjnym - monologiem wewnętrznym.

W komunikacji nieartystycznej forma monologowa dotyczy kwestii związanych lub niezwiązanych z nadawcą , ale najczęściej jest kierowana do milczącego słuchacza np. w kazaniu, w mowie pogrzebowej.

Kompozycja tekstu

Jednym z ważniejszych warunków zrozumiałości każdego komunikatu językowego jest jego klarowna budowa. Dobrze jeśli w tekście znajdą się komentarze autorskie, dotyczące budowy wypowiedzi, tj. uwydatniające związek między jej kolejnymi częściami lub zapowiadające jej kolejną część. Taką funkcję mogą pełnić np. wyrażenia: zacznę od…, potem przejdę do…, a następnie powiem o…, powtórzmy…, można to ująć inaczej… itd. Inny rodzaj autokomentarza stanowią kompozycyjnie wyodrębnione części tekstu, np. tytuł, motto, wstęp, posłowie, spis treści, dołączone do tekstu przypisy, zestawy bibliograficzne.

Granice tekstu, to jego początek i koniec. Zaznaczenie tych granic jest obowiązkiem każdego twórcy tekstu nieartystycznego (użytkowego). Gdy ich w tekście zabraknie, zatraca on wyrazistą, całościową strukturę i staje się znaczeniowo rozchwiany.

Do uniwersalnych sygnałów należy na przykład występowanie na początku i na końcu tekstu wyrażeń, których podstawową funkcją jest nawiązanie kontaktu z odbiorcą. Np. autorzy listu rozpoczynają „Kochana Ciociu” i kończą „całuję mocno”.

Tekst można podzielić na części przede wszystkim na akapity, a w dłuższych tekstach na paragrafy, rozdziały i podrozdziały, aby ułatwić czytelnikowi rozpoznanie kolejnych elementów konstrukcyjnych tekstu.

Akapit to tradycyjnie fragment tekstu pisanego, mieszczący się między kolejnymi wcięciami wierszy. Dziś np. w korespondencji urzędowej, stosuje się zamiast akapitów wciętych tzw. akapity blokowe, wyodrębnione przez zwiększenie odległości między nimi, a nie przez wcięcie pierwszego wiersza. Dzieląc tekst na akapity należy pamiętać, że treściowo powinny się one ze sobą łączyć. Podział na akapity jest wskazany już w tekstach przekraczających pół strony A4.

Akapit można skonstruować na 3 sposoby:

• Pierwsze zdanie akapitu może wyrażać ogólną myśl, a następne - być jej szczegółowym rozwinięciem;

• Akapit, zwłaszcza w tekstach naukowych, może być zbudowany z przeszłanek kończących się wnioskiem;

• We fragmentach opisowych często stosowane są akapity zawierające zdania związane ze wspólnym tematem, podające kolejno nowe informacje o przedmiocie opisu.

Każdemu gatunkowi można przypisać pewien wzór (plan), według którego tekst danego gatunku powinien być budowany.

Każdy tekst pisany, którego celem jest zaprezentowanie stanowiska lub poglądów autora, omówienie jakiegoś zagadnienia z jego punktu widzenia (np. praca dyplomowa) budowany jest zwykle wg. Następującego ogólnego planu:

• Wstęp,

• Teza,

• Argumentacja, przemawiająca za tezą, wsparta przykładami,

• Podsumowanie - wnioski.

W tego typu tekstach w pierwszej kolejności zwraca uwagę ich tytuł, który jeśli nie jest narzucony powinno się formułować wtedy, gdy jest już gotowa wersja ostateczna tekstu. Atrakcyjność tytułu może wpłynąć na zainteresowanie się tekstem przez czytelnika.

Ważne jest dokładne sprecyzowanie tematu, gdyż zbyt obszerne jego ujęcie prowadzi do powierzchowności.

Po zgromadzeniu pomysłów, możemy uporządkować notatki i połączyć je ze soba logicznie. W trakcie pisania mogą nasunąć się nowe pomysły, którymi będziemy uzupełniać to, co zostało zebrane podczas gromadzenia materiału.

Wstęp każdego tekstu decyduje o pierwszym wrażeniu czytelnika - nastawia go przychylnie lub niechętnie. Wstęp nie może być zbyt długi, ale też nie może być zbyt ogólnikowy. Za długi wstęp najczęściej wiąże się z odejściem od tematu, a zbyt ogólny może być odczytany jako lekceważenie czytelnika.

Rozwinięcie tematu to wypełnienie wcześniej naszkicowanego konspektu konkretami: przede wszystkim argumentacją i przykładami. Przy doborze argumentów, powinno pamiętać się o dostosowaniu ich m.in. do wykształcenia, wiedzy doświadczenia życiowego czy też płci czy wieku.

Wyróżniami 3 typy argumentów:

• Argumenty logiczne opierają się na zaproponowanych odbiorc, uniwersalnych operacjach myślowych. Do tych operacji należą np.

- Metoda dedukcji - rodzaj rozumowania polegający na przechodzeniu od sądów ogólnych do szczegółowych, które z nich logicznie wynikają;

- Metoda indukcji - rodzaj wnioskowania, w których przesłanek szczegółowych wyprowadza się wnioski ogólne.

• Argumenty emocjonalne odwołują się do pozytywnych lub negatywnych uczuć odbiorcy: do jego wiary, współczucia, wstydu czy strachu itp. Konieczne jest stosowanie ich z umiarem.

• Argumenty rzeczowe opierają się na obiektywnych faktach, danych statystycznych, wynikach ankiet itp.

Zwykle uważa się, że pierwszeństwo mają argumenty najmocniejsze, jednak warto zachować ich też kilka na koniec.

Zakończenie pracy jest nie mniej ważne niż jej wstęp. W jakiś sposób musi ono łączyć się z początkiem tekstu. Jest to ważnym elementem nadawania wewnętrznej spójności pracy.

LEKSYKALNE ŚRODKI STYLISTYCZNE.

ODMIANA MÓWIONA JĘZYKA

PISANIE- pozwala na staranniejszy dobór środków językowych, autor może wielokrotnie powracać do partii już napisanych, uzupełnić je, wprowadzać poprawki, procesy nadawania i odbioru komunikatu są od siebie oddalone w czasie i przestrzeni.

MÓWIENIE- długość wypowiedzi ustnej jest ograniczona przez zdolność umysłu ludzkiego, powiązane jest z kontekstem:

• Sytuacją

• Realiami otoczenia

• Możliwością obserwowania reakcji rozmówcy

Teksty mają charakter ulotny, spontaniczny.

CECHY ODMIANY MÓWIONEJ JĘZYKA

• powtórzenia

• anakoluty- zdania gramatycznie wyklejone

• wypowiedzenia niedokończone- np. Odejdź, bo jeśli nie…

• autopoprawki- wyrażenia: to jest, to znaczy

• tzw. potok składniowy- wyrazy, których autor wypowiedzi nie porządkuje ani składniowo, ani logicznie, lecz łączy je jakąś swoją nadrzędną intencją

• elipsy- np. dzisiaj my, jutro wy

• zaimki wskazujące- np. ten, ta, to

• Wyrazy, które mają zapełnić luki powstałe w przekładzie myśli na słowa:

1. czasowniki- słuchaj, wiesz, że tak powiem

2. rzeczowniki w wołaczu- panie, człowieku, stary, kochana

3. dźwięki nieartykułowane- aaa, eee

Składniowe środki stylistyczne

SKŁADNIOWE ŚRODKI STYLISTYCZNE

1.

Podstawową jednostką każdego tekstu jest zdanie. Powinno się więc

konstruować każde zdanie nie tylko poprawnie, ale również w taki

sposób, aby możliwie jak najlepiej oddawało intencje autora. Bogactwo

oryginalności stylu widać w :

Rodzaju i budowie zdań

Sposobach ich łączenia

Ekspresywnym wykorzystaniu długości zdań

Zagęszczeniu i powtarzalności pewnych konstrukcji

Różnorodności zastosowanych środków konstrukcyjnych

•

•

•

•

•

2.

Na charakter ekspresji wpływa przede wszystkim długość zdań.

• Zdania długie , wielokrotnie złożone zwalniają tempo

wypowiedzi oraz bardzo często zaciemniają przekazywaną teść,

utrudniając tym samym jej zrozumienie.

• Zdania krótkie obdarzone są większym ładunkiem

ekspresywnym, dynamizują wypowiedź.

Przekształcanie zdania długiego w krótkie jest zabiegiem

stylistycznym, który nadaje tekstowi przejrzystość.

3.

Bardzo ważny jest również sposób łączenia zdań ( współrzędny lub

podrzędny, za pomocą spójników lub bezspójnikowo).

• Zdania połączone współrzędnie za pomocą tzw.

- Spójników łącznych ( lub, i, albo, oraz) - sprawdzają się w

tekstach, gdzie treścią nie jest dochodzenie zależności między

opisywanymi faktami czy zdarzeniami;

- spójników przeciwstawnych ( a, natomiast, zaś, ale, lecz) - dobrze

oddają kontrastowanie;

- spójników wynikowych ( dlatego, więc, zatem) - dobrze nadają

się do wyrażania wniosków.

• Zdania podrzędnie złożone - łączone spójnikami że, bo, ponieważ,

aby, by, żeby lub zaimkami względnymi kto, co kiedy, gdzie, jak,

jaki, który - charakteryzują się znacznym stopniem intelektualizacji

np. teksty naukowe.

Dbałość o bogactwo stylistyczne każe unikać powtórzeń wyrazów oraz

4.

powtórzeń konstrukcji składniowych.

Wyróżniamy:

• Celowe powtórzenia wyrazów takie jak :

- anafora ( powtórzony element znajduje się na początku kolejno

po sobie następujących jednostek składniowych)

- epifora ( powtórzony element znajduje się na końcu

sąsiadujących jednostek składniowych)

• Przypadkowe powtórzenia wyrazów są wynikiem małej sprawności

językowej oraz są związane z ubogim słownictwem autora, w

związku z czym należy się ich wyzbywać .

O kształcie stylu decyduje również szyk wyrazów, czyli ich kolejność w

zdaniu.

a) Właściwy szyk ułatwia zrozumienie wypowiedzi - wskazuje

najistotniejszą informację

b) w tekstach uzytkowych wskazane jest zachowanie szyku

naturalnego (bliskie sąsiedztwo wyrazów gramatycznie ze sobą

powiązanych). W tekstach artystycznych zas, może być szyk

przestawny (inwersja).

c) Szczególnie zasluguje na uwage połaczenie rzeczownika z jego

określeniem przymiotnikowym, które regulowane jest poprzez

określone zasady :

- Jeżeli przymiotnik nazywa cechę przygodną przedmiotu (osoby),

umieszcza się go przed rzeczownikiem np., wysoki dom.

- jeżeli przymiotnik nazywa cechę gatunkującą, często tworząc

wraz z rzeczownikiem wyrażenie o charakterze terminu,

wtedy zajmuje pozycję po okreslanym rzeczowniku np. szkoła

podstawowa.

5.

d) w tekście występują wyrazy (partykuły), które bezpośredno nie

wiążą się z treścią poszczególnych zdan np. dopiero, jeszcze, już, tylko -

sygnalizuja one stosunek nadawcy do treści wypowiedzi np. jego zdziwienie,

albo tez stosunek treści zdania do rzeczywistości. PARTYKUŁY należy

umieszczać tuż przed wyrazem nazywającym przedmiot reflekcji autora.

e) Spójniki, przyimki, zaimki względne :

- spójniki ( przecież, więc, wszak, zatem) - z reguły umieszcza się miedzy

zdaniami składniowymi w zdaniu współrzędnie złożonym i po pierwszym

wyrazie zdania samodzielnego, nawiązującego do poprzedniego kontekstu.

- spójniki (zaś, bowiem) - zarówno w zdaniu składniowym jak i

samodzielnym umieszcza się po ich pierwszym wyrazie lub jeszcze dalej.

- zaimek ( który) - umieszcza się w zdaniu podrzędnym na pierwszym

miejscu poprzedzając go co najwyżej przyimkiem.

f) Kolejnośc słów w zdaniu miewa związek ze znaczeniem wypowiedzi -

zły szyk wyrazów może powodować przekaz błędnych informacji.

6. Walory stylistyczne posiada również zabieg taki jak parenteza -

wprowadzenie do zdania składnikow ubocznych, niewiażących się ze zdaniem

formalnymi związkami składniowymi , podanych w nim jako dopowiedzenie

- jest to wprowadzanie treści drugorzędnych, często przyjmują kształt zdan

pytających lub wykrzyknikowych.

7. Wykrzyknienia - wyraz emocjonalnego zaangażowania nadawcy.

8. Antyteza - ujęcie w jedną całośc składniową tresci przeciwstawnych

np. taki mały, a taki wielki.

9. Elipsa - pominięcie w zdaniu jego członu składniowego, jego brak

często sygnalizowany jest myślnikiem.

10. Zdanie pytajne - może służyc różnym celom stylistycznym -

wyrażaniu emocji, oddziaływaniu na uczucia, może tez zapraszać do swojego

rodzaju dyskusji z autorem.

Częstym typem są pytania retoryczne - wypowiedzi mające forme pytania w

rzeczywistości jednak niewyrażające intencji pytajnej - mogą pełnić funkcję

wniosków lub argumentów silnie zabarwionych emocjonalnie.

11. Nacechowanie stylistyczne ( barwa stylistyczna głownie spójników np.

potoczne, książkowe, przestarzałe)

- spójniki przestarzałe - atoli, azaliż, li, przesto

- spójniki erudycyjne - acz, aczkolwiek, albowiem, bowiem, aniżeli, iż,

jeżeli, lecz, nadto, natomiast, względnie.

- spójnik „bo” może być stosowany tylko w tekstach potocznych

- największy zakres użycia mają spójniki - a, ale, aż, choć, dlatego, że, i,

jeśli.

12. Anakoluty i potok składniowy

•

Anakolut - konstrukcja składniowa wykolejona, zbudowana bez

przestrzegania zasad .

Potok składniowy - rozbudowanie wypowiedzenie, nie

uporządkowane ani logicznie ani składniowo, w którym

nadrzednym czynnikiem oganizujacym jest jakaś ogólna intencja

mówiącego.

W prozie stosowany jest celowo jako środek stylizacyjny, imitujący

żywą mowę.

•

SŁOWNICTWO O OGRANICZONYM ZASIĘGU

1. Wyrazy neutralne - to takie, których można używać w każdym typie tekstów, zarówno w

kontaktach oficjalnych, publicznych, jak i prywatnych, np. pies, chodzić, zielony

2. Wyrazy stylistycznie nacechowane - ich zakres użycia z różnych powodów jest

ograniczony. Należą do nich:

a) kolokwializmy (potocyzmy) - używane w bezpośrednich kontaktach osób pełniących

równorzędne role społeczne, np. kumpel - kolega, dostać po ryju - zostać uderzonym

w twarz. Stosowanie kolokwializmów poza sytuacjami nieoficjalnymi razi i może

wykazywać brak szacunku.

b) kancelaryzmy - wyrazy i wyrażenia charakterystyczne dla języka przepisów,

instrukcji, poleceń urzędowych, regulaminów i innych tekstów o charakterze

kancelaryjnym lub prawnym, np. usługobiorca, uiszczać

c) profesjonalizmy - ograniczone do komunikacji nieoficjalnej wewnątrz grup

zawodowych; odnoszą się do realiów wykonywania zawodu lub innego zajęcia, np.

aktorskie „haftować” - improwizować, lekarskie „wirusówka” - choroba wirusowa

scjentyzmy (terminy) - wyrazy i wyrażenia o ścisłym znaczeniu naukowym lub

technicznym, np. organellom, immersja, izomorfizm; występują w tekstach

naukowych, podręcznikach.

regionalizmy - wyrazy i wyrażenia, których występowanie jest ograniczone do

wypowiedzi mieszkańców pewnego regionu, także wykształconych mieszkańców

miast będących centrami tych regionów, (np. Warszawy, Krakowa, Poznania);

często są związane z lokalną tradycją. Przykłady: małopolskie „strużyny” - obierki,

wielkopolska „petronelka” - biedronka.

dialektyzmy (gwaryzmy) - wyrazy i wyrażenia, których użycie ograniczone jest do

tekstów użytkowników jakiejś gwary, a więc odmiany polszczyzny, obsługującej

komunikację językową na wsi. Często nazywają one elementy rzeczywistości

wiejskiej, dla których brakuje nazw w ogólnej odmianie języka. Bywa, że zostają

wchłonięte przez polszczyznę ogólną, np. turnia, kierpce, żętyca, oscypek.

biblizny - wyrazy, wyrażenia i zwroty, których źródłem jest Biblia, ich zastosowanie w

tekście czyni go bardziej erudycyjnym, nadaje charakter książkowy, podniosły. Np.

faryzeusz, hiobowe wieści, złoty cielec

poetyzmy - wyrazy i wyrażenia spotykane tylko w stylu artystycznym, np. grom, ronić,

goreć, konać

archaizmy - wyrazy dawne, które wyszły z użycia w ogóle, np. „siła” - wiele, „zaćma”

- ciemność, „przytomny” - obecny. Mogą podnosić rangę stylistyczną tekstu, czyniąc

go bardziej uroczystym, podniosłym, ale czasem bywa także postrzegane jako wyraz

rażącej maniery stylistycznej.

wyrazy przestarzałe - to wyrazy, które należały niegdyś do słownictwa czynnego

najstarszego żyjącego dziś pokolenia, np. kajet, aeroplan

historyzmy - słowa, które wyszły z użycia z powodów pozajęzykowych, wskutek

zmiany warunków życia, np. giermek, jasyr, pałasz

Język reklamy

Reklama- o czasownika reclamo- `sprzeciwiać się, obrzmiewać echem'

Jest gatunkiem kultury masowej, którego celem jest wytworzenie w odbiorcy przekonania o tożsamości świata przedstawionego w przekazie ze światem rzeczywistym. Jej dominująca funkcję stanowi perswazja- tej funkcji podporządkowane są funkcja poznawcza i estetyczna.

• Reklama narodziła się w II poł. XIX w. i I poł. XX w. Wraz z rozwojem środków masowego przekazu

• Reklama

1. w starożytności: kupiec nawoływał do kupna towarów lub szyldy

2. nowożytna- narodziła się z rysunków jakie umieszczali sprzedawcy przed sklepami, następnie powstawały broszury i gazetki

3. teraz- reklama w telewizji, radiu, prasie, na bilbordach

• w Polsce do reklamy wykorzystuje się często przekłady lub parafrazy tekstów obcych, przejmuje się zwyczaje reklamowe innych języków- głównie angielskiego

1. Nośniki reklamy

-Reklama wykorzystuje nośniki masowej informacji: prasę, radio, telewizję, Internet.

-Swoistym medium jest przestrzeń ulicy (bilbordy, plakaty, reklamy na bokach pojazdów) oraz urząd pocztowy (broszury, ulotki, próbki towarów). Nośnikami reklamy są również przedmioty codziennego użytku z nadrukami logo firmy.

- Reklama posługuje się dwoma kodami: językowym i wizualnym

Kod językowy:

a)środki językowe: twierdzenia, presupozycje i sądy amplifikowane, implikatury konwersacyjne

b) środki parajęzykowe:

1) foniczne- intonacja, siła i barwa głosu

2) graficzne- segmentacja tekstu, krój i wielkość liter, nagłówki

Kod wizualny:

1. środki figuralne: obrazy, ikony, symbole

2. środki niefiguralne: kolor, kompozycja

2. Struktura wypowiedzi reklamowej (elokwencja i dewiza)

Elokwencja- ta część wypowiedzi, która może przybierać kształt opowiedzianej historii bądź impresji. Realizowana za pomocą: słowa lub nieruchomego obrazu (w reklamie), słowa mówionego, śpiewanego i niewerbalnych form dźwiękowych (w reklamie audialnej), słowa mówionego, pisanego, dźwięku i ruchomego obrazu (w reklamie audiowizualnej). Elokwencja dominuje w reklamie audialnej i wizualnej.

Dewiza- to krótka, zwykle jednozdaniowa forma wypowiedzi, przybierająca kształt hasła, którym może być nazwa produktu, quasi- sentencja lub slogan.

Slogan- to krótkie, dobitne hasło, mające utrwalić się w pamięci m.in. dzięki zwięzłości, odwoływaniu się do znanych związków frazeologicznych, przysłów, cytatów, obrazowych metafor itp./// np. Zawsze Coca-cola!

Wypowiedź reklamowa może łączyć dewizę i elokwencję lub tylko posłużyć się jednym z nich

Slogany posiadają różną strukturę gramatyczno- składniową. Struktury gramatyczne:

1. Slogany będące wypowiedziami bezczasownikowymi, np. Zawsze do czysta- Bryza

2. Zdania pojedyncze: Czyż nie jest wielka?

3. Wypowiedzenia złożone: Dokładne w szczególe, doskonałe w całości.

4. Dwa lub więcej wypowiedzeń, np. Są kobiety, które pachną wiatrem… Ten wiatr nazywa się Masumi.

Slogan zyskuje na wartości po zastosowaniu środków:

1. cytatów i aluzji do tekstów kultury- piosenek, wierszy, tekstów literackich i piosenek: Nie ma jak u Malmy

2. nawiązania do porzekadeł, wyliczanek, przysłów: Fortuna owocem się toczy…

3. innowacje stałych związków frazeologicznych

4. słowa i zdania, użyte w formie niepoprawnej, fonetycznie zniekształconej bądź z naruszeniem zwyczajów pisownianych: Tylko mi Ciebie BROK

5. utrudnienie lektury, zmuszenie odbiorcy do wysiłku w interpretacji tekstu przez zastosowanie na przykład wyrazów tworzących połączenia trudne i wieloznaczne: Gwiżdż na pryszcz

6. wkomponowanie nazwy produktu w slogan

7. połączenie słów niepasujących do siebie

8. paralelizmy składniowe: Dobry smak

9. kontrasty, opozycje: mały- duży

10. rytm i rym

11. kalambury

12. celowe tautologie: Rzeczywiście jak w rzeczywistości

13. powtórzenie słów i motywów dźwiękowych

---