23.02.2006

dyżur: Katedra Prawa Karnego, piątek, 10.00-11.00

egzamin pisemny - test

LITERATURA

• stare:

• J. Waszczyński, Ustrój organów ochrony prawnej, Łódź 1971

• S. Władyka, Ustrój organów ochrony prawnej, Warszawa 1975

• prof. Z. Resich, Nauka o organach ochrony prawnej, Warszawa 1973

• nowe:

• S. Sagan, Organy i korporacje ochrony prawa, Warszawa 2001

• B. Szmulik, M. Żmigrocki, Ustrój organów ochrony prawnej, Lublin 2005

Pojęcie ochrony prawnej:

Często mówi się o ochronie prawnej konkretnego przedmiotu (rodziny, mienia społecznego, itd.).

Pojęcie ogólne: stała i zorganizowana działalność podejmowana dla ochrony porządku prawnego oraz indywidualnych praw podmiotowych jednostki.

Elementy definicji:

• ochrona porządku prawnego - ochrona prawa w znaczeniu przedmiotowym,

• indywidualne prawa jednostek - ochrona w znaczeniu podmiotowym.

Te dwa aspekty ochrony prawnej są ze sobą ściśle powiązane. Istnieją organy, które nastawione są na ochronę prawnego porządku (np.: prokuratura) i takie, które nastawione są na ochronę indywidualnych praw podmiotowych jednostek (np.: adwokatura). Adwokat chroni bezpośrednio prawa podmiotowe jednostek, a pośrednio porządek prawny. Natomiast prokurator chroni prawa przedmiotowe bezpośrednio, a prawa podmiotowe pośrednio.

Zasada zakazu uciekania się do samopomocy oraz zasada obligatoryjnego udzielania pomocy prawnej przez odpowiednie organy:

Zasady te są ze sobą ściśle powiązane.

Przez długi czas samopomoc, czyli ochrona swoich praw przy pomocy własnych działań była stosowana w szerokim zakresie (np.: instytucja zajazdów). Jednak samopomoc została w XIX w. wyrugowana z porządku prawnego. Pozostały tylko nieliczne wyjątki, których nie wolno jednak interpretować rozszerzająco. Pozostałe instytucje samopomocy:

• obrona konieczna (ma charakter wyjątkowy)

• stan wyższej konieczności

Zakres tych instytucji jest bardzo wąski, ograniczony odpowiednimi przepisami.

Jeszcze w XIX w. zasada obligatoryjnego udzielania pomocy nie była oczywista. Zasada obligatoryjnego udzielania ochrony prawnej polega na tym, że sąd musi rozstrzygnąć sprawę nawet jeśli jest ona bardzo trudna do rozstrzygnięcia. Ochrona prawna udzielana jest obecnie nawet wtedy, gdy nikt o to nie prosi.

Zasada legalizmu:

Organy ścigania (np.: policja, prokuratura) muszą wszcząć postępowanie karne, gdy przestępstwo jest ścigane z urzędu w sytuacji, gdy dotrze do nich wiadomość o popełnieniu przestępstwa. W niektórych krajach tak rozumiana zasada legalizmu nie funkcjonuje.

Zasada oportunizmu:

Prokuratura nie musi wszcząć postępowania, gdy nie ma interesu publicznego w ściganiu danego czynu. Zasada oportunizmu istnieje tylko w niektórych krajach.

Cele ochrony prawnej:

1. cel represyjny - wyciagnięcie konsekwencji prawnych w związku z naruszeniem prawa,

2. cel prewencyjny - zapobieganie naruszeniom prawa

Cele te ściśle się ze sobą wiążą, ale są organy nastawiające się głównie na cel represyjny, np.: sądy, oraz takie, które nastawiają się na prewencję, np.: kancelarie notarialne czy organy orzekające, takie jak izby morskie - orzeczenie co do faktu, a nie co do konsekwencji.

Ochrona prawna może być udzielana w sytuacji:

• konfliktowej - gdy pomiędzy poszczególnymi podmiotami istnieje spór,

• niekonfliktowej - gdy sytuacja nie jest jasna z punktu widzenia praw i obowiązków.

Orzekanie jest najważniejszą sferą działania organów ochrony prawnej i najważniejszą formą rozwiązywania konfliktów prawnych.

Ochrona prawna sensu stricto:

Orzekanie polega na podejmowaniu wiążących decyzji polegających na załagodzeniu sytuacji konfliktowej za pomocą środków określonych przez prawo.

Orzekanie przebiega w kilku etapach:

1. ustalenie stanu faktycznego (ustalenie kto, w jaki sposób, w jakich okolicznościach, itd. się zachował)

2. subsumpcja - dokonanie oceny prawnej ustalonego stanu faktycznego

3. ustalenie konsekwencji prawnych wobec sprawcy naruszającego prawo. Tymi konsekwencjami są zazwyczaj:

• środki przymusu państwowego - środki prawne, za którymi stoi siła fizyczna, przymus,

• środki wychowawcze (oddziaływania społecznego) - są to środki, których przymusowo nie można wyegzekwować, ich wykonanie jest dobrowolne. Gdy ktoś je wykona przyznaje swoją winę.

2.03.2006

Ochrona prawna sensu largo:

Oprócz orzekania - czyli ochrony prawnej sensu stricto - zawiera również działalność pojednawczą, opiniodawczą, zapobiegawczą (prewencyjną) i kontrolną przestrzegania prawa.

Działalność pojednawcza (pojednawstwo):

Polega na podejmowaniu starań zmierzających do ugodowego załatwienia sporu, polegające na porozumieniu stron. Są niektóre procedury sądowe, które muszą być poprzedzone próbą pojednawczą - działanie pojednawcze poprzedza zatem orzekanie. Są również przypadki, gdy do orzekania dojść nie może i działalność pojednawcza jest samodzielnym sposobem załatwiania sporu, np.: prawo międzynarodowe.

Występują 2 formy pojednawstwa:

1. forma pośrednictwa (mediacji) - działanie podmiotu trzeciego (osoby, która nie jest stroną sporu) polegające na stworzeniu warunków do bezpośrednich rozmów stron. Ewentualnie jest to pomoc w poszukiwaniu form ugody. Mediator nie musi być specjalnie przygotowany do takiego działania,

2. forma koncyliacji (rozjemstwa) - działalność z reguły specjalnie do tego powołanego organu, polegająca na opracowaniu i przedstawieniu stronom sporu sposobu co do osiągnięcia rozstrzygnięcia. Rozjemca musi mieć przygotowanie prawnicze, powinien być ekspertem. Propozycja rozstrzygnięcia może być odrzucona, strony nie mają obowiązku jej przyjęcia. Podczas gdy przy orzekaniu nie można nie przyjąć orzeczenia, przy rozjemstwie propozycja może być nieprzyjęta i spór może nadal istnieć.

Polubowne załatwienie sprawy nie ma nic wspólnego z mediacja i koncyliacją. Jest to forma orzekania, czyli ochrona prawna sensu stricto. Takie orzekanie ma moc równą orzekaniu sądu powszechnego. W Polsce istnieje możliwość rozstrzygnięcia sprawy przed organem polubownym. Na przykład w sporach o sprawy majątkowe (wyjątkiem są sprawy alimentacyjne) strony sporu powołują do rozpatrzenia konkretnej sprawy majątkowej sąd polubowny. Podstawą jest zapis na sąd polubowny (element umowy), który powinien zawierać charakterystykę sporu. Sąd polubowny działa szybciej i taniej niż sąd powszechny. Ponadto działa w sposób bardziej dyskrecjonalny. Istnieją też stałe sądy polubowne - można zwrócić się do konkretnego składu arbitrów. Stałe sądy polubowne same archiwizują dokumenty, a dokumenty sądów polubownych powoływanych ad hoc archiwizują sądy powszechne.

Działalność opiniodawcza:

Z ochroną prawną wiąże się również wydawanie opinii prawnych. Niekoniecznie trzeba rozstrzygać spór w formie orzekania żeby chronić prawa przedmiotowe lub podmiotowe - poprzez opinię również oddziałuje się na sposób zachowania się w obrocie prawnym. Niektóre organy na co dzień zajmują się działalnością opiniodawczą. Ludzie powinni z niej korzystać bo dzięki temu wiedzą jakie są ich prawa - działalność opiniodawcza stosowana często zmienia funkcjonowanie społeczeństwa.

Pomocnictwo prawne - jednorazowa opinia prawna.

Obsługa prawna - udzielanie w sposób ciągły pomocy prawnej.

Obsługa legislacyjna - to też obsług prawna, ale podmiotów tworzących prawo (np.: Sejm, organy samorząd terytorialny). Dba ona o niesprzeczność materialną, formalna i hierarchiczną tworzonych aktów prawnych.

Działalność zapobiegawcza:

1. prewencja indywidualna - zapobieganie powtórnemu naruszeniu prawa przez podmiot, który już to prawo naruszył. Dotyczy prawa karnego, gospodarczego, administracyjnego, cywilnego, finansowego,

2. prewencja generalna - zapobieganie naruszeniu prawa przez wszystkie podmioty prawa. Na prewencję generalną są nastawione np.: izby morskie.

Działalność kontrolna przestrzegania prawa:

Jest to działalność, która wiąże się z przestrzeganiem prawa:

1. kontrola sensu stricto - działalność zmierzająca do ujawnienia określonych naruszeń prawa u podmiotu kontrolowanego. Potrzebne są środki prawne tzw. środki ujawnienia, np.: prawo żądania przedstawienia akt sprawy. Kontrola ta kończy się ujawnieniem nieprawidłowości,

2. kontrola sensu largo - zmierza do wykrycia określonych środków naruszenia prawa i wystąpienia z odpowiednimi wnioskami pokontrolnymi. Organ kontrolujący musi zająć stanowisko w danej sprawie,

3. nadzór - organ kontrolujący ma prawo wydawania wiążących decyzji organowi kontrolowanemu. Uprawnienia kontrolne powodują przejmowanie części odpowiedzialności przez organ kontrolujący.

WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI

Jest to pojęcie komplementarne do ochrony prawnej. Jest to pojęcie węższe niż ochrona prawna - jest to kwalifikowana (czyli wyższego rodzaju, lepsza) ochrona prawna.

Występują następujące sposoby wyodrębnienia pojęcia wymiaru sprawiedliwości:

1. definicja podmiotowa - należy wyodrębnić wymiar sprawiedliwości z ochrony prawnej poprzez wyodrębnienie podmiotu upoważnionego do ochrony prawnej,

2. definicja przedmiotowa - kryterium rodzaju rozstrzyganych spraw (wszystko zależy od tego w jakiej sprawie się orzeka),

3. definicja mieszana - jest ich dużo, najważniejsza jest definicja modalna, która odwołuje się do sposobu rozstrzygania spraw.

Ad. 1

Jest to definicja najstarsza chronologicznie. Według niej wymiar sprawiedliwości to rozstrzyganie spraw z zakresu prawa sądowego (prawo cywilne i karne). Ta definicja ma jednak mankament - wraz z przekształcaniem się kompetencji sądu zmuszałaby do rozróżnienia prawa sądowego i pozasądowego.

Ad. 2

Od połowy XX w. jest to definicja bardziej preferowana - miała mieć poparcie w konstytucji, np.: art. 56 Konstytucji PRL z 1952 r. W art. 175 Konstytucji z 1997 r. znajduje się podobne normowanie. Wsparcie dla definicji podmiotowej jest słabe - nie ma wyjaśnienia co to jest wymiar sprawiedliwości, występuje jedynie określenie co robią sądy. Ta definicja jest zatem bardzo niekomunikatywna.

Ad. 3

Według definicji modalnej wymiar sprawiedliwości jest to tylko takie orzekanie, które odbywa się w specjalnych warunkach gwarantujących bezstronność i wysoką jakość rozstrzygania konfliktów prawnych. Te warunki to niezawisłość orzekania oraz specjalna procedura rozstrzygania. Ta definicja jest komunikatywna i bardziej otwarta.

9.03.2006

ORGANY OCHRONY PRAWNEJ

Definicja:

Organ - zorganizowane grupy ludzi mające za zadanie urzeczywistnianie podstawowych funkcji państwa.

Organy ochrony prawnej - zorganizowane grupy ludzi mające za zadanie urzeczywistnianie podstawowych funkcji z zakresu ochrony prawnej.

Organy te rządzą się zasadą odrębności. Nie są związane z organami administracji publicznej ani funkcjonalnie ani organizacyjnie. Są wyodrębnione organizacyjnie i funkcjonalnie.

Od wyroków sądowych nie można się odwołać ani do władzy ustawodawczej ani wykonawczej, istnieją jedynie odstępstwa od tej nie przenikalności władz np.: prawo łaski prezydenckiej.
Organy państwowe mogą robić jedynie to, na co mają zezwolenie ustawowe. Obywatele mogą za to robić to, co nie jest prawnie zakazane. Organy ochrony prawnej nie są organizacyjnie podporządkowane jakimś innym organom. Wyjątkiem od tej reguły jest powołany w 1949 roku Arbitraż Gospodarczy.

Podział organów według udziału czynnika społecznego:

1. państwowe organy ochrony prawnej np. prokuratura,

2. społeczne organy ochrony prawnej np. sądy społeczne - konflikty prawne rozstrzygają wyłącznie członkowie społeczeństwa,

3. grupa organów o charakterze mieszanym, urzędniczo - społeczne, gdzie występują urzędnicy państwowi i czynnik społeczny, np.: sądy powszechne i izby moralne - są sędziowie i ławnicy, udział czynnika społecznego zwiększa szanse na większą świadomość odnośnie orzekania sądów.

Podział organów wg ich kryterium prawa do orzekania (wydawania decyzji):

1. organy nieorzekające - współdziałają przy podejmowaniu decyzji np. adwokatura,

2. organy orzekające:

1. organy sądowe - powoływane do rozstrzygania konfliktów tam, gdzie potrzebne jest wnikliwe, wszechstronne i rozsądne rozwiązanie. Wadą sądów jest czasochłonna procedura,

2. organy pozasądowe - quasi sądy (gdy potrzebne jest szybkie rozwiązanie).

Ad. 1)

Sąd w znaczeniu materialnym - organ powołany do sprawowania wymiaru sprawiedliwości, orzekający w imieniu państwa, wyposażony w specjalne gwarancje procesowe i ustrojowe prawidłowego orzekania.

Sąd w znaczeniu formalnym - to każdy organ, który ustawa nazywa sądem, nie ma on niezawisłości ani określonej procedury np.: sąd koleżeński.

Najczęściej mówimy o sądach w znaczeniu formalnym i materialnym:

• sądy powszechne - ich kompetencje mają charakter powszechny, są właściwe dla praktycznie wszystkich konfliktów charakterze prawnym (cywilnych i karnych), z wyjątkiem tych, które są wyraźnie przekazane innemu organowi.

Sądy powszechne:

• rejonowe,

• grodzkie (wydziały sądów rejonowych),

• apelacyjne,

• sądy szczególne - ich kompetencje zakreślone są szczególnie w ustawach prawnych:

• sądy wojskowe - szczególny sąd karny dla członków sił zbrojnych, którzy popełnili przestępstwo,

• sądy administracyjne - nie odpowiadają definicji sądów szczególnych, utworzony by rozstrzygać skargi na funkcjonowanie administracji publicznej (NSA nie spełnia warunków sądu szczególnego a jego kompetencje są wymienione w ustawie),

• Sąd Najwyższy - nie jest ani sądem szczególnym ani powszechnym, sprawuje jurysdykcyjny nadzór nad sądami powszechnymi i szczególnymi, od 1962 r SN jest sądem odmiennym.

Sądy w znaczeniu formalnym:

• sądy polubowne, koleżeńskie - powoływane w organizacjach społecznych i uczelniach.

Sądy w znaczeniu materialnym:

• Trybunał Stanu - ustawa nie nazywa go sądem, chociaż sprawuje wymiar sprawiedliwości.

Ad. 2)

Pozasądowe organy orzekające ukształtowane są podobnie do sądów:

• podobny cel - powołane do rozstrzygania konfliktów prawnych,

• do wykonania tego celu posiadają ukształtowaną organizację i zakreślone kompetencje,

• nie posiadają innych cech sądów, zwłaszcza gwarancji niezawisłości, nie orzekają w imieniu państwa i często mają uproszczoną procedurę.

Państwowy Arbitraż Gospodarczy jest przykładem takiego sądu, również sądy społeczne - organy powoływane przy komitetach blokowych, miały rozstrzygać spory między mieszkańcami, nie miały nic wspólnego procedurą sądową, miały charakter zebrań, na których każdy mógł zabrać głos.

Ponadto Izby Morskie, samorządowe kolegia odwoławcze, sądy polubowne.

Niesądowe organy orzekające:

Są wymieniane przez niektórych autorów jako odrębna grupa; są to organy administracji państwowej, która na marginesie swojej działalności zajmuje się rozstrzyganiem wąskiej grupy konfliktów prawnych, np. Urząd Miar, organizacja administracji kolejowej.

WŁAŚCIWOŚCI ORGANÓW OCHRONY PRAWNEJ I SPORÓW KOMPETENCYJNYCH

Właściwości organów ochrony prawnej określa się w 3 płaszczyznach:

1. właściwość rzeczowa (przedmiotowa) - wskazuje, jaka kategoria spraw ze względu na ich charakter należy do danego organu,

2. właściwość miejscowa (terytorialna) - wskazuje, na jaki obszar rozciąga się kompetencja danego organu,

3. właściwość funkcjonalna (czynnościowa) - wskazuje, jakie czynności, w zakresie rozpatrywania określonych spraw, powierzono danemu organowi.

Organy ochrony prawnej są absolutnie zobowiązane do przestrzegania swoich właściwości. Organ, który stwierdzi swoją niezawisłość, może:

• przekazać tę sprawę innemu organowi ochrony prawnej (wyjątek),

• zwrócić sprawę z pouczeniem, do kogo się skierować (reguła).

Zachowanie się organu stwierdzającego niewłaściwość, zależy od uregulowania przepisowego.

Między organami może dochodzi do sporów kompetencyjnych, ustawodawca czyni czasami przepisy, by nie było sporów kompetencyjnych.

Spory kompetencyjne:

• negatywne (dwa kolejne organy ochrony prawnej uznają swoją niewłaściwość sprawy; organ A przekazuje sprawę organowi B, który zwraca ją organowi A; spory takie zdarzają się częściej),

• pozytywne (kolejne dwa organy uznają się za wyłączne do rozpatrzenia danej sprawy - zazwyczaj oba organy są kompetentne).

Spory kompetencyjne powinny być rozstrzygane szybko, ponieważ są sporami poprzedzającymi meritum sprawy.

Spory mogą wynikać pomiędzy 3 organami ochrony prawnej:

1. pomiędzy organami sądowymi (są przepisy, które wskazują szybkie rozstrzygnięcia tych sporów),

2. pomiędzy organami pozasądowymi (spory o właściwość pomiędzy samorządem terytorialnym a terytorialnymi organami administracji rządowej, rozstrzyga NSA, istnieje szereg rozwiązań, zawartych w Kodeksie Postępowania Administracyjnego),

3. pomiędzy organami sądowymi i pozasądowymi - po II wojnie światowej nie było organu, który zajmował się takimi sporami (zasada jednolitości władzy). W okresie międzywojennym istniał Trybunał Kompetencyjny. Ustawą z 1980 roku powołano Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyższym - jest to organ powoływany do rozpatrzenia danego sporu - powoływany ad hoc. Kolegium tworzy 3 sędziów Sądu Najwyższego i jeden reprezentant ministra sprawiedliwości i jeden przedstawiciel zainteresowanego ministra. Ten skład działa zawsze pod przewodnictwem sędziego Sądu Najwyższego.

Wniosek o rozstrzygnięcie sporu mogą złożyć następujące podmioty:

1. przy sporze pozytywnym - sąd lub organ administracji (obie strony),

2. przy sporze negatywnym - uprawnioną do złożenia wniosku jest strona postępowania,

3. przy sporze pozytywnym i negatywnym może złożyć wniosek minister sprawiedliwości i prokurator generalny.

Gdy do pierwszego prezesa SN wpłynie wniosek to wyznacza sędziów i przewodniczącego Kolegium Kompetencyjnego do danej sprawy oraz prosi ministra sprawiedliwości i ministra zainteresowanego wyznaczenia przedstawicieli. Spory rozstrzyga się stosując pomocniczo przepisy kodeksu postępowania cywilnego i kodeksu postępowania karnego. To postępowanie przebiega podobnie jak postępowanie cywilne. W sprawach karnych spory kompetencyjne nie powinny wynikać, ponieważ sądy karne są właściwe w sprawach przestępstw i wykroczeń (ściśle zdefiniowane pojęcia). W sprawach cywilnych spory kompetencyjne mogą występować, ponieważ prawo cywilne i administracyjne przenikają się. W tym wypadku spory kompetencyjne są prawie nieuniknione. Postępowanie jest jednoinstancyjne.

16.03.2006

PROBLEM SĄDOWEJ KONTROLI LEGALNOŚCI DECYZJI ADMINISTRACYJNEJ

• gdy chodzi o sąd karny, nie jest on związany wcześniejszym orzeczeniem sądu cywilnego. Sąd karny nie jest związany rozstrzygnięciem innych sądów. Ale prawomocne rozstrzygnięcie sądu kształtującego prawo albo stosunek prawny mają moc wiążącą:

• decyzje konstytutywne (tworzą nowe prawo między stronami sporu, tworzy nowy stosunek prawny między stronami),

• orzeczenie deklaratoryjne (stwierdza, że istnieje stosunek prawny, stwierdza stan prawny),

• gdy chodzi o sąd cywilny, to wyroki innych sądów są dla niego wiążące jeśli w wyroku skazującym sąd stwierdził popełnienie przestępstwa, nie jest związany wypowiedziami sądu karnego, co do np.: odszkodowań, kary, wysokości ustalonej szkody:

• Izby Morskie - po wyniku postępowania IM sprawa trafia później do sądu. Sąd karny nie jest tym orzeczeniem związany formalnie, a IM jest traktowana jako ekspertyza wysokokwalifikowanych biegłych,

• Sądy Gospodarcze - ustalenia IM wiążą, zobowiązują sądy gospodarcze.

Znaczenie orzeczeń sądowych dla administracji:

Orzeczenia sądowe są wiążące dla organów administracji. Sądy mogą kontrolować nie tylko decyzje organów, ale również ich brak.

Kontrola pośrednia/okazjonalna - polega na możliwości kontrolowania legalności decyzji administracyjnej jedynie przy okazji rozpatrywania sprawy cywilnej lub karnej przez sąd. Sąd nie orzeka, co do legalności decyzji w ogóle, tylko odmawia zastosowania tej decyzji w rozstrzygnięciu sprawy cywilnej i karnej.

Kontrola bezpośrednia/samoistna decyzji administracyjnej - daje możliwość zaskarżenia decyzji administracyjnej do sądu. Rozstrzygnięcie sądu może uchylić lub stwierdzić zgodność z prawem decyzji administracyjnej. Dwa modele bezpośredniej kontroli:

1. system angielski kontroli bezpośredniej (model rządów prawa) - sądy powszechne mają prawo do kontrolowania każdego rozstrzygnięcia administracji,

2. system francuski, zakłada, że kontrola decyzji administracyjnej podlega sądom szczególnym,

Kontrola pełna ma trzy kierunki:

1. czy istniała podstawa prawna do wydania decyzji administracyjnej,

2. czy organ nie naruszył swoich kompetencji,

3. czy decyzja administracyjna nie narusza treściowo prawa.

System w Polsce:

W Polsce międzywojennej był system francuski. Po wojnie długo nie było żadnych sądów prócz sądów okręgowych. Były to sądy szczególne.

W 1980 roku wprowadzono NSA (ustawą z 31.01.1980) - jeden sąd administracyjny. Założenie było takie, że najpierw trzeba wykorzystać wszystkie środki odwoławcze w toku instancji administracyjnej. Był 30-dniowy okres do złożenia skargi. Początkowo skargę składano do organu, który wydał decyzję, aby mógł on zmienić, wycofać decyzję. Sprawy, które można było zaskarżyć do NSA obejmowało 20 punktów (władza obawiała się ilości składanych skarg). W 1990 zmieniono ustawę - można było skarżyć się na wszystkie decyzje administracyjne oprócz zastrzeżonych.

Ustawa o NSA z 11.05.1995 roku rozstrzygała kompetencje NSA. NSA sprawowało wymiar sprawiedliwości poprzez sądową kontrolę wykonywania administracji publicznej, dokonuje kontroli aktów generalnych (przepisy gminne, prawa miejscowego) i decyzji, co do pojedynczych osób.

Konstytucja z 1997 roku, mówiła, że w ciągu 5 lat muszą być uchwalone ustawy, które określają 2-szczeblowe instancyjne sądy administracyjne.

Ustawa z 25.07.2002 roku o ustroju sporów administracyjnych - powołano 2-szczeblowe sądy administracyjne:

1. wojewódzkie sądy administracyjne,

2. Naczelny Sąd Administracyjny (sąd odwoławczy w stosunku do wojewódzkich sądów administracyjnych).

Konsekwencja jest taka, że Sąd Najwyższy przestanie sprawować nadzór judykacyjny nad sądami administracyjnymi. Obecnie w Polsce jest jeden sąd administracyjny (NSA).

Kompetencje NSA:

• w sprawach indywidualnych (skargi dotyczą):

• decyzje administracyjne,

• postanowienia (kończące postępowanie w sprawie),

• postanowienia wydawane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym,

• inne akty lub czynności administracji publicznej dotyczące przyznania, stwierdzenia albo przyznania uprawnienia bądź obowiązku wynikających z prawa,

• dotyczące uchwał organów jednostek samorządu terytorialnego oraz uchwał organów terenowych stanowiących przepisy prawa miejscowego, uchwały organów jednostek samorządu terytorialnego podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej (innego rodzaju), akty nadzoru nad działalnością organów samorządu terytorialnego, kontroli podlega też bezczynność administracji w sprawach dotyczących indywidualnych spraw obywateli,

Kompetencje nie są zamknięte w ustawie, podnosi to poziom działalności administracji

Są jeszcze inne sprawy przewidziane w ustawach szczegółowych, które rozpatruje NSA, np.: spory kompetencyjne między administracją samorządową a rządową.

NSA udziela dzisiaj odpowiedzi na pytania prawne od samorządowych kolegiów odwoławczych. NSA odpowiada na to pytanie ukierunkowując decyzje administracji.

Samorządowe kolegia odwoławcze (SKO):

• utworzone ustawą z 12.10.1994 roku. Powołano je po to, aby rozpatrywały odwołania w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej załatwianych przez organy samorządu terytorialnego,

• po reformie terytorialnej SKO pozostały. Jest to organ ochrony prawnej o charakterze pozasądowego organu orzekającego,

• skład: prezes, powoływany przez premiera na 6-letnią kadencję na wniosek zgromadzenia kolegium, na 6-letnią kadencję powołuje się też członków pozaetatowych SKO (biorą udział w rozstrzyganiu spraw, nie są pracownikami SKO). Członkowie etatowi są powoływani w drodze konkursu (muszą mieć ukończone studia prawnicze lub administracyjne). Orzekają w składach 3-osobowych. SKO orzeka większością głosów, orzeczenia mają charakter decyzji,

• orzeczenia SKO w sposób istotny wpływają na znajomość prawa i kultury prawnej w zakresie środowiska administracyjnego. Wytykają błędy administracji,

• orzeczenia SKO zaskarżane są do sądu administracyjnego.

Od 1980 roku administracja publiczna w Polsce jest zupełnie inna.

23.03.2006

Wcześniej NSA miał większy wpływ na SKO, mogło ono zawiesić postępowanie i zwrócić się z pytaniem prawnym do NSA, teraz SKO mogą zwracać się do powiększonego składu NSA (7 osób), a odpowiedź na takie pytanie jest dla SKO wiążące - może być związane z konkretną sprawą lub abstrakcyjne.

NACZELNY SĄD ADMINISTRACYJNY

Uprawnionym do wniesienia skargi do NSA jest każdy, który ma w tym interes prawny po wyczerpaniu toku instancji, z wyłączeniem RPO i prokuratora generalnego, mogą oni wnosić skargę niezależnie - występują w interesie publicznym. Do NSA skargę może wnieść także organizacja społeczna, np. Liga Ochrony Przyrody. Skargę wnosi się w ciągu 30 dni od wydania ostatecznej decyzji (RPO oraz prokurator generalny - 6 miesięcy) będącej przedmiotem skargi. Organ ten ma wtedy możliwość ustosunkowania się powtórnego do sprawy. Skargi rozpatrywane są na rozprawie, jeżeli nie zachodzą okoliczności, które sprawiają, że muszą być rozpatrzone na posiedzeniu niejawnym. Skargi rozpatrywane są w składzie 3-osobowym. Orzeczenia NSA są prawomocne (jednoinstancyjne). Sprawy rozstrzyga się wyrokiem, co do naruszenia i skutków decyzji, NSA uchyla decyzję sprzeczną z prawem (charakter kasatoryjny). Od orzeczenia NSA można złożyć rewizję nadzwyczajną do Sądu Najwyższego.

Organizacja sądownictwa administracyjnego:

Zgodnie z ustawą z 25.07.2002 sądownictwo administracyjne jest dwuinstancyjne:

1. NSA,

2. wojewódzkie sądy odwoławcze.

Kwalifikacje sędziów sądów administracyjnych są podobne do ogólnych, wymaga się jednak dużego doświadczenia zawodowego, dlatego sędzia musi mieć ukończony 35 rok życia, a w przypadku NSA 40 rok życia.

W wojewódzkich sądach administracyjnych funkcjonują:

• prezes,

• wiceprezes,

• sędziowie (mogą być podzieleni na wydziały).

NSA dzieli się na 3 izby:

• finansowa,

• gospodarcza - sprawy związane z działalnością gosp. oraz własnością prywatną,

• ogólno administracyjna - sprawy związane z działalnością NSA, których nie przekazano izbie gospodarczej lub finansowej.

Pracami każdej z izb kierują prezesi.

Skład NSA:

• prezes - ma kompetencje własne (może zadać pytanie prawne NSA, a odpowiedź na nie będzie stanowiła wskazanie dla sędziów). Powoływany jest przez prezydenta RP na 6-letnią kadencję, zgromadzenie ogólne NSA wybiera w tajnym głosowaniu dwóch kandydatów, między nimi wybiera prezydent

• wiceprezesi - powoływani przez prezydenta na wniosek prezesa NSA za zgodą zgromadzenia ogólnego,

• sędziowie.

Kancelaria prezesa NSA pomaga mu w sprawowaniu jego zadań.

Biuro orzecznictwa ma podobne znacznie jak odpowiednik w SN, nie zajmuje się procesem orzekania a orzecznictwem - monitoruje orzecznictwo, kieruje pytania prawne, składa się z 2 sędziów, służy ujednoliceniu orzecznictwa.

TRYBUNAŁ STANU

Powstaje pytanie czy wyżsi urzędnicy państwowi (np.: ministrowie), którzy w swym działaniu łamią prawo powinni być pociągani do odpowiedzialności.

W XIX w. w Polsce ponosili oni odpowiedzialność polityczną i konstytucyjną. Realizowana była przed wyższymi izbami parlamentu, tak jest do dzisiaj w wielkiej brytanii - Izba Lordów, czy w USA - Senat. W Europie kontynentalnej powstały specjalne trybunały (w Polsce konstytucja marcowa z 1921 r.) lub zaczęto takie uprawnienia przekazywać Sądom Najwyższym - Belgia lub Trybunałowi Konstytucyjnemu - Włochy, Niemcy. W okresie PRL TS nie istniał, został reaktywowany w 1982 r.

Trybunał Stanu zajmuje się odpowiedzialnością konstytucyjną za czyny popełniane przez najwyższych urzędników zakresie urzędowania lub w związku z zajmowanym stanowiskiem w sposób zawiniony, umyślny lub nieumyślny naruszyli konstytucję.

TS realizuje również odpowiedzialność karną niektórych osób:

• prezydent RP (wyłącznie przed TS),

• członkowie rady ministrów (jeżeli Sejm tak postanowi).

Najwyżsi urzędnicy, funkcjonariusze odpowiedzialni przed TS:

• prezydent - można go postawić przed TS za naruszenie Konstytucji lub inne przestępstwo (konstytucyjnie i karnie odpowiada tylko przed TS). Prezydenta przed TS może postawić tylko Zgromadzenie Narodowe. Wniosek może złożyć 140 osób (posłów i senatorów; ¼ Zgromadzenia Narodowego). Uchwałę o postawieniu prezydenta przed TS musi podjąć ZN większością 2/3 głosów,

• prezes Rady Ministrów oraz inni członkowie RM,

• osoby, którym prezes RM powierzył kierowanie ministerstwem,

• prezes NIK,

• prezes NBP,

• członkowie KRRiTV,

• Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych.

Sposób pociągania do odpowiedzialności tych osób:

• podmiotem decydującym jest Sejm. Wstępny wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności wpływa do Prezydium Sejmu. Taki wniosek może wnieść Prezydent, sejmowa komisja śledcza (z wyłączeniem postępowania przeciw premierowi), grupa 115 posłów (1/4 składu Sejmu),

• zaczyna się od momentu, gdy Marszałek Sejmu kieruje ten wniosek do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej, która prowadzi postępowanie przygotowawcze (procedura wstępna, przesłuchuje świadków, biegłych, żąda wydania akt, dokumentów). Komisja podejmuje uchwałę o wystąpieniu do Sejmu z wnioskiem o wzmożenie postępowania lub z wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej,

• przewodniczący Komisji zdaje Sejmowi sprawozdanie z posiedzenia komisji. Gdy Sejm przyjmuje uchwałę o pociągnięciu do odpowiedzialności konstytucyjnej, wtedy posłowi uchyla się immunitet. Decyzja ta musi być podjęta bezwzględną większością głosów. Spośród posłów i senatorów wybiera się 2 oskarżycieli, którzy będą występować przed TS.

Trybunał Stanu działa jak sąd karny. Postępowanie w sprawie jest jawne, postępowanie jest instancyjne (instancja pozioma - oskarżony odwołuje się do tego samego organu, ale o powiększonym składzie lub wyżej kwalifikowanym składzie):

• w pierwszej instancji orzeka skład 5-o osobowy (przewodniczący i 4 członków),

• w drugiej instancji orzeka skład 7-o osobowy ( przewodniczący i 6 członków).

Aktem oskarżenia jest uchwała Sejmu. Gdy w toku sprawy pojawią się przesłanki do poszerzenia aktu oskarżenia, uczynić taką zmianę może również jedynie Sejm.

Kary:

Jeżeli przed TS odpowiada prezydent lub członkowie RM w postępowaniu karnym sankcja również pochodzi z kodeksu karnego.

W przypadku postępowania o odpowiedzialność konstytucyjną nie ma opisanych deliktów jak w kodeksie karnym np. zabójstwo, kradzież etc., również sama Konstytucja nie przewiduje kar za jej naruszenie. Ustawa o TS wprowadziła katalog sankcji:

• utrata czynnego i biernego prawa wyborczego na urząd prezydenta, do Sejmu, Senatu i organów samorządowych Parlamentu Europejskiego,

• zakaz pełnienia kierowniczych stanowisk lub pełnienia stanowisk z dużą odpowiedzialnością w organizacjach państwowych lub społecznych,

• utrata orderów (wszystkich lub niektórych), odznaczeń.

Kary te stosuje się na okres od 2 do 10 lat, możliwe również jest przeprowadzenie postępowania przed TS, ustalenie winy oskarżonego, ale nie nałożenie na niego żadnej kary - np.: w przypadku czynów o znikomej szkodliwości.

Pojawiają się stanowiska, iż sankcje przewidziane przez TS są zbyt łagodne. Należy pamiętać jednak, że TS kontroluje aktualną władzę, a za złamanie postanowień Konstytucji może on złożyć urzędnika ze stanowiska. Kary te mają charakter symboliczny oraz zabezpieczający.

30.03.2006

Istnieje możliwość kontrolowania przez sądy jakości prawa.

Hierarchiczność źródeł prawa umożliwia kontrolę zgodności aktów hierarchicznie wyższych z aktami hierarchicznie niższymi.

Rodzaje kontroli legalności aktów prawnych:

• kontrola pod względem formalnym - czy akt normatywny wydano w oparciu o właściwą podstawę prawną (często się zdarza, że normodawca przekracza swe uprawnienia),

• kontrola pod względem merytorycznym - czy treść aktu jest zgodna z aktami prawnymi.

Charakter kontroli:

• kontrola uprzednia - kontroluje się akt prawny przed jego wejściem w życie,

• kontrola następcza - kontroluje się akt prawny już obowiązujący,

• kontrola pośrednia (okazjonalna) - kontrola przy okazji rozpatrywania jakieś sprawy. Sądy nie mogą kontrolować ustaw ponieważ sędziowie podlegają ustawom. Natomiast sędziowie mogą kontrolować akty niższego rzędu,

• kontrola okazjonalna - sąd uznając, że akt prawny jest niezgodny z konstytucją lub ustawą nie stosuje go w danym przypadku. Sad może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego,

• kontrola samoistna (bezpośrednia, abstrakcyjna) - ma za przedmiot postępowania sam akt prawny. Polega na zaskarżeniu do sądu danego aktu prawnego. Występują dwie podstawowe formy tej kontroli:

• model amerykański - akty prawne skarży się do Sadu Najwyższego. W USA to prezydent mianuje sędziów Sądu Stanów Zjednoczonych. Jest to siłą, przy pomocy której można całkowicie zmienić prawodawstwo kraju. Sąd Najwyższy swoją potęgę zawdzięcza nie tylko temu, ze jest ostatnią instancją, ale dlatego, że kontroluje akty prawne,

• model (zachodnio)europejski - powstał w Czechach i Austrii. Wiąże się z działalnością Trybunału Konstytucyjnego.

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY

Przymiotnik ,,konstytucyjny” wiąże się z faktem, że Trybunał bada konstytucyjność ustaw, czyli zgodność ustaw z konstytucją. Ponadto Trybunał bada zgodność aktu niższego rzędu z aktami wyższego rzędu oraz ustawami. Bada się tylko akty organów centralnych państwa.

Szczególne zadanie Trybunału Konstytucyjnego występuje w przypadku badania zgodności ustaw z konstytucją - Trybunał hamuje władzę wykonawczą i władzę ustawodawczą. Autorytet Trybunału Konstytucyjnego stanowi powściąg wobec władzy ustawodawczej, podczas gdy sprawność władzy sądowniczej zależy od władzy wykonawczej. Czyli z jednej strony sądy zależą od władzy ustawodawczej i wykonawczej, ale z drugiej strony maja autorytet, który hamuje te władze.

Do 1985 r. Trybunału Konstytucyjnego w Polsce nie było. Sędziowie podlegali tylko ustawom i konstytucji. 26.03.1982 r. wydano ustawę o zmianie konstytucji PRL, która wprowadziła Trybunał Stanu i Trybunał Konstytucyjny. Tego samego dnia weszła w życie ustawa o Trybunale Stanu, natomiast Trybunał Konstytucyjny nie mógł działać od razu bo nie wydano w stosunku do niego stosownej ustawy. Dopiero 29.04.1985 r. weszła w życie ustawa o Trybunale Konstytucyjnym, która wprowadzała zasadę podziału aktów prawnych na dwie grupy:

• akty rangi ustawowej - orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z konstytucją podlegały jeszcze rozpatrzeniu przez Sejm,

• inne akty prawne niż ustawy(akty podustawowe) - orzeczenia Trybunału konstytucyjnego o niezgodności są wiążące: organ, który wydał taki akt miał odpowiedni czas na zmianę tego aktu prawnego.

Zmiana nastąpiła wraz z nową ustawą o Trybunale Konstytucyjnym z 1.08.1997 r., w której odrzucono zasadę oceny orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego przez Parlament. Według nowej ustawy Trybunał Konstytucyjny uzyskał nowe uprawnienia w porównaniu do tych, które posiadał według starej ustawy. Jednak jedno uprawnienie utracił: dawniej Trybunał Konstytucyjny miał prawo legalnej wykładni ustaw. Była ona dokonywana dość często przez co Trybunał Konstytucyjny wchodził w sfery niezawisłości Sądu Najwyższego.

Uprawnienia Trybunału Konstytucyjnego:

1. orzeka o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją,

2. orzeka o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie.

Konstytucja dzieli umowy międzynarodowe na dwie grupy:

• umowy międzynarodowe wymagające uprzedniej zgody parlamentu wyrażonej w ustawie i dopiero wtedy podpisanej przez prezydenta. Taka umowa dotyczy ważnych spraw (art.89 Konstytucji) przez co uzyskuje taką moc, że trzeba uzgadniać z nią ustawy,

• umowa międzynarodowa wymagająca zgody prezydenta,

3. badanie zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwa z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,

4. badanie skarg konstytucyjnych.

Te wszystkie działania wiążą się z badaniem zgodności aktów niższego rządu z aktami wyższego rzędu.

5. badanie zgodności z konstytucją celów i działalności partii politycznych. Działanie to zmierza do delegalizacji partii,

6. rozpoznanie sporów kompetencyjnych występującymi pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa,

7. (rozstrzyganie, na wniosek marszałka Sejmu, w sprawie stwierdzenia przeszkody sprawowania urzędu przez prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej).

Pierwsze cztery punkty to jest kontrola następcza. Ewentualnie prezydent może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego o kontrolę uprzednią aktu, który prezydent ma podpisać. Jeżeli prezydent zwraca się do Trybunału Konstytucyjnego o kontrolę uprzednią nie korzysta z prawa veta, ale ma wątpliwości. Jeżeli Trybunał Konstytucyjny orzeknie o zgodności, prezydent musi podpisać akt.

Uprawnieni do wystąpienia o kontrolę następczą do Trybunału Konstytucyjnego:

• prezydent Rzeczypospolitej,

• Marszałek Sejmu,

• Marszałek Senatu,

• prezes Rady Ministrów,

• 50 posłów,

• 30 senatorów,

• pierwszy prezes Sądu Najwyższego,

• prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego,

• Prokurator Generalny,

• prezes Najwyższej Izby Kontroli,

• Rzecznik Praw Obywatelskich,

• inne podmioty, ale w sprawach związanych z zakresem ich działania.

Skarga konstytucyjna - szczególna postać wniosku skierowanego do Trybunału Konstytucyjnego przez każdego, którego konstytucyjne prawa i wolności zostały naruszone. Skargę konstytucyjną można złożyć jednak dopiero po wyczerpaniu trybu instancyjnego.

Każdy sąd może postawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie w sprawie zgodności aktu prawnego z konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową, umową międzynarodową lub ustawą jeżeli od odpowiedzi na to pytanie zależy rozstrzygnięcie sprawy.

3 podstawowe składy, które rozpoznają sprawy w Trybunale Konstytucyjnym:

1. pełny skład - co najmniej 9 sędziów:

• rozpoznanie sporów kompetencyjnych,

• stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,

• stwierdzenie zgodności celów i działalności partii politycznych z konstytucją,

• rozpatrywanie wniosku prezydenta o zgodności umów międzynarodowych i ustaw z konstytucją przed ratyfikacją i podpisaniem,

• inne, rozpatrywane ze względu na szczególną zawiłość sprawy,

• rozpatrywanie spraw przekazanych przez mniejszy skład do pełnego składu,

2. skład 5-osobowy:

• rozpatrywanie zgodności ustaw z ratyfikowaną umową międzynarodową,

3. skład 3-osobowy:

• rozpatrywanie zgodności umów międzynarodowych z konstytucją i ustawami.

Decyzje w Trybunale Konstytucyjnym zapadają większością głosów. Nie jest wymagana zgodność, chociaż nadaje ona autorytet wydanej decyzji. Decyzje Trybunału Konstytucyjnego są ostateczne - nie można odrzucić lub uchylić decyzji Trybunału Konstytucyjnego.

Organizacja Trybunału Konstytucyjnego:

Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie w głosowaniu przez Sejm na 9-letnią kadencję. Kadencja jest tak długa ponieważ ma się mijać z kolejnymi opcjami politycznymi rządzącymi w Sejmie oraz ponieważ sędzią Trybunału Konstytucyjnego można być tylko podczas jednej kadencji. Kandydatami są osoby wyróżniające się wiedzą prawniczą i posiadające najwyższe kwalifikacje (np.: sędziowie Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego). Kandydatów przedstawia grupa 50 posłów lub prezydium Sejmu. Decyzja zapada większością głosów (quorum 2/3). Prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego powołuje prezydent z pośród dwóch kandydatów przedstawionych przez zgromadzenie ogólne sędziów Trybunału Konstytucyjnego.

Szczególna pozycja sędziów dotyczy też organów ochrony prawnej. Gdy chodzi o ochronę innych niż sądowe organy orzekające, szczególna pozycja sędziów może być ukształtowana na podstawie czterech modeli (modele są stosowane zamiennie):

1. prawo żądania skierowania sprawy do sądu po uprzednim wyczerpaniu pewnego etapu postępowania przed pozasądowym organem orzekania,

2. prawo zaskarżania orzeczenia w toku instancji do sądu,

3. prawo zaskarżania poza tokiem instancji rozstrzygnięcia pozasądowego organu orzekającego do sądu,

4. kontrole sąd sprawuje przy okazji stwierdzania wykonalności wyroku.

Wobec innych organów nieorzekających sądy nadal mają nadrzędną pozycję, ale nie ma szczególnych modeli postępowania - występuje duża różnorodność.

6.04.2006

SĄDY POWSZECHNE

Są najważniejszymi organami ochrony prawnej. Sądy powszechne są uosobieniem trzeciej władzy - władzy sądowniczej. Wszystkie inne organy mają pomagać w sądownictwie prawnym. Sądy powszechnie nie mają przewagi - posiadają siłę przymusu, ale poprzez władzę wykonawczą. Siła sądów zależy od autorytetu i siły władzy wykonawczej. Nie powinno się podważać autorytetu sądów.

Sądy - taki państwowy organ ochrony prawnej, w którym orzekanie powierzono niezawisłym sądom i odbywa się ono w imieniu państwa przy zachowaniu szczególnej formy procesowej.

Elementy definicji:

1. autorytet państwa jest nadawany każdemu rozstrzygnięciu sądowemu,

2. funkcjonariusze publiczni, którzy orzekają w sądach są wyposażeni w niezawisłość, która polega na tym ze sędziowie podlegają tylko ustawie (czyli sędziowie nie podlegają żadnym innym aktom prawnym i dyrektywom) i swojemu wewnętrznemu przekonaniu,

3. szczególna forma procesowa - procedura sadowa jest bardzo skomplikowana, bo sądy działają według pewnego schematu. Procedura sądowa polega na tym, że przepisy postępowania sądowego regulują w sposób drobiazgowy prawa i obowiązki wszystkich uczestników postępowania sądowego. Zmuszają do przestrzegania pewnych podstawowych zasad, które zapewniają obiektywizm i wszechstronność rozstrzygnięcia.

Generalne zasady procedury sądowej (wyrażającej się w poszczególnych zasadach KPK i KPC):

1. zasada równości stron - wszystkie strony w postępowaniu sądowym korzystają z równych praw w czasie procesu: mogą zgłaszać dowody, mogą zgłaszać środki odwoławcze, mogą brać udział w rozprawie na równych prawach, itd.

Tej zasady nie da się przeprowadzić bezwzględnie.

2. zasada kontradyktoryjności (sporności) - postępowanie toczy się na zasadzie sporu przed bezstronnym arbitrem - sędzią. Strony jedna po drugiej przytaczają argumenty i kontrargumenty, dowody i kontrdowody. Symbolicznym wyrazem tej zasady jest możliwość wypowiedzenia się przez strony sporu oraz ostatnie słowo oskarżonego. Ta zasada służy obiektywności orzekania.

Zasada równości stron i zasada kontradyktoryjności ściśle łączą się ze sobą.

3. zasada skargowości - postępowanie sądowe może być wszczęte dopiero po złożeniu wniosku przez uprawnioną osobę. Ten wniosek może mieć różną formę: akt oskarżycielski, powództwo, itd. Procedura sądowa pokazuje, kto może wystąpić z takim wnioskiem i tylko wtedy postępowanie może się rozpocząć. Zasada skargowości powstała jako przeciwwaga dla zasady inkwizycyjnej - dawniej sąd sam wszczynał postępowanie, przez co był zarówno oskarżycielem jak i arbitrem. Zasada skargowości zabezpiecza zbyt wczesne włączenie się sędziego w spór. Są pewne wyjątki od tej reguły, np.: w sądzie dla nieletnich sędzia jest zarówno oskarżycielem jak i arbitrem. Ta zasada idzie czasami tak daleko (szczególnie w sprawach cywilnych), że nie można wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać poza żądanie.

4. zasada bezpośredniości - 2 aspekty:

1. wyrok sądowy powinien zapaść przede wszystkim na podstawie materiału dowodowego, z którym sąd zapoznał się sam bezpośrednio na rozprawie - sąd sam w zasadzie obejrzał dowód rzeczowy, ocenił wartość dowodu, przesłuchał świadków, itd. Występują jednak wyjątki: gdyby sąd chciał przesłuchać ponownie wszystkich świadków znacząco wydłużyłoby to długość procesu, a często byłoby bezcelowe. Wystarczy skorzystać z protokołów przesłuchań przygotowanych przez prokuraturę Wiąże się to jednak z obniżeniem wiarygodności dowodu.

2. sąd powinien swoje orzeczenie oprzeć na dowodach pierwotnych nie zaś na zasadach wtórnych. Dowody pierwotne to np.: zeznanie świadka, oryginał dokumentu, a dowody wtórne to np.: protokół z zeznania, odpis dokumentu. Bardziej opłaca się korzystać z dowodów pierwotnych niż wtórnych, ponieważ informacja nie ulegnie zniekształceniu, ponadto dowody mogą być fałszywe.

Inne organy niż sądy niekoniecznie przestrzegają zasady bezpośredniości.

5. zasada swobodnej oceny dowodów - ocena wiarygodności dowodów pozostawiona jest doświadczeniu życiowemu, logice i sumieniu sędziego. Nie ma w przepisach żadnych reguł wartościujących dowody w zależności od rodzaju i ilości.

Legalna ocena dowodów - sąd musi brać pod uwagę źródło pochodzenia dowodów (np.: głos szlachcica był ważniejszy niż głos kmiecia).

Swobodna ocena dowodów - wynika z przepisów (liczy się wiarygodność dowodów). Swobodna ocena dowodów wynika z zaufania do sądu, co jest fundamentem systemu wymiaru sprawiedliwości od czasów Rewolucji Francuskiej. Nie można w to mieszać kontroli zewnętrznej i kontroli politycznej.

6. zasada jawności postępowania sadowego (zasada publiczności) - 2 aspekty:

1. zasada jawności zewnętrznej - jest często podkreślana, również w konstytucji (rozdział II - Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela, art. 45 ust.2: ,,Wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok ogłaszany jest publicznie.”). Zasada jawności:

• stanowi pewien ,,doping'' do trzymania się swoich ról procesowych,

• stanowi rodzaj kontroli społecznej co do obiektywizmu procesu i ról procesowych,

• utrudnia zmianę zeznań i ,,nowego'' spojrzenia na sprawę,

• uniemożliwia nacisk na sąd.

Jedynie przepis szczególny może mówić o wyłączeniu zasady jawności - nie kto inny, ale właśnie sąd wyłącza tę jawność; robi to jednak bardzo rzadko.

Problem dopuszczalność krytyki orzeczeń sądowych: prawo krytyki należy do każdej osoby prywatnej, ale osoby publiczne nie powinny tak postępować, bo to naraża autorytet sądów. Natomiast krytyka prasowa może stanowić presję na sąd. W Polsce przepisy prawa prasowego mówią, że można wypowiadać opinię co do orzeczenia sądowego przed wydaniem wyroku sądowego pierwszej instancji.

Problem dopuszczalności sprawozdań z procesu sądowego: sąd może w sprawach karnych zezwolić przedstawicielom prasy, radia i telewizji na dokonywanie utrwaleń dźwięku i obrazu na sali sądowej, jeżeli uzasadnia to interes społeczny, a dokonanie takich czynności nie będzie przeszkadzało postępowaniu sądowemu oraz nie sprzeciwia się temu ważny interes uczestnika rozprawy.

2. zasada jawności wewnętrznej - każda ze stron ma prawo zapoznać się z całym materiałem dowodowym zebranym w sprawie; strony mają prawo przeglądać akty sprawy, nie mogą być wyłączone.

20.04.2006

7. zasada kolegialności - orzekanie w sprawach rozpoznawanych przez sądy powierza się zazwyczaj składom orzekającym. Zasada ta wiąże się z czynnikiem społecznym - składy orzekające to co najmniej 2 osoby: sędzia i ławnik.

3 główne argumenty za kolegialnością:

1. zespołowość zmniejsza prawdopodobieństwo pomyłki,

2. zespołowość zmniejsza możliwość orzekania pod wpływem nacisku,

3. zespołowość zmniejsza możliwość orzekania pod wpływem emocji, kompleksów i uprzedzeń.

Jednakże kolegialność jest droższa i bardziej ociężała.

Kodeks Postępowania Karnego (art. 28) przyjmuje jako regułę, że sąd rozstrzyga w pierwszej instancji przy składzie 1 sędzia i 2 ławnicy. W przypadku prawa pracy, ubezpieczeń społecznych i spraw ze stosunków rodzinnych również orzeka skład 3-osobowy. Jednak jest od tego wiele wyjątków, np.: w sprawach cywilnych zasada kolegialności jest bardzo uszczuplona, dopuszcza wiele odstępstw. W sądzie apelacyjnym i kasacyjnym występuje głównie skład 3-osobowy - 3 sędziowie zawodowi. Występuje też skład 5-osobowy - 2 sędziowie zawodowi i 3 ławnicy, który orzeka w sprawach, gdy czyn jest zagrożony karą dożywotniego pozbawiania wolności.

8. zasada tajności narady sędziowskiej - w czasie debaty nad wyrokiem w sali narad mogą być obecni tylko członkowie składu orzekającego. Często jednak w pokoju narad sędziowskich jest protokolant. Jego obecność jest uzasadniona przez przepisy:

• jest to często aplikant sądowy, czyli osoba przygotowująca się do zawodu sędziego. Posiedzenie jest dla niej bardzo kształcące,

• protokolant od razu protokołuje treść wyroku i uzasadnienie, które dyktuje mu prowadzący. Pod żadnym pozorem protokolant nie może jednak protokołować narady sędziowskiej - jest to tajemnica. Sędzia może przy wyroku zaznaczyć votum separatum, które oznacza, że ten sędzia nie zgadza się z wyrokiem.

NIEZAWISŁOŚĆ SĘDZIOWSKA

Zasady odrębności sądownictwa i niezawisłości sędziowskiej można w Polsce odnieść do sądów:

• zakres podmiotowy - niezawisły sędzia jest to sędzia zawodowy, funkcjonariusz sądu, który korzysta z niezawisłości wynikającej z przepisów. Korzystają z niezawisłości również ławnicy w czasie trwania postępowania - mają być wolni od nacisków i sugestii. Z niezawisłości korzystają również te osoby, które są asesorami i mają przyznane prawo votum, czyli prawo orzekania,

• zakres przedmiotowy - niezawiśli sędziowie podlegają tylko ustawie:

• sędziowie podlegają aktom prawnym, które nazywane są ustawami,

• ustawy nie mogą być sprzeczne z innymi aktami.

Pole manewru sądu w zakresie rozstrzygnięcia w niektórych sprawach wiąże się z modelami sądowego stosowania prawa:

1. teoria związanej decyzji sądowej - ten model ma ponad 200 lat. Został opracowany przez Monteskiusza, który był związany z koncepcjami liberalno-burżuazyjnymi. Według niego z zasady trójpodziału władzy wynika, że sędziowie nie mają żadnych uprawnień oprócz ustalenia co jest zgodne z prawem. Ta koncepcja utrwala granicę miedzy poszczególnymi władzami, ale jest nierzeczywista, bo zakłada, że system prawa jest zupełny, nie ma luk, jest niesprzeczny,

2. teoria swobodnej decyzji sądowej - powstała na przełomie XIX i XX w. W sposób oczywisty wynikała z teorii poprzedniej. Jeżeli system składa się z przepisów prawa i luk, to rola sędziego jest twórcza - nie da się przeprowadzić granicy między tworzeniem a stosowaniem prawa. Prawo pisane jest statyczne, natomiast życie jest dynamiczne, warunki życia się zmieniają. Połączeniem tego jest twórczy sędzia. Według odłamu umiarkowanego tej teorii istnieje dualizm prawniczy - oprócz prawa ustawowego istnieje prawo sędziowskie. Natomiast według odłamu skrajnego w ogóle prawo, ustawa dla obywatela nie jest istotne - jest to prawo ważne dla rozstrzygnięć sędziów. Decyzje sędziowskie są zatem prawem dla obywatela,

3. teoria praworządnej decyzji sędziowskiej - jest to koncepcja mieszana, która zakłada, że sędziowie w procesie stanowienia prawa są związani wcześniejszymi decyzjami ustawodawczymi. Wątpliwości powstają jednak czy rolą sędziego nie jest tylko wypowiadanie przepisów prawnych. Według tej koncepcji rola sędziego jest twórcza - sędzia interpretując przepisy prawne stosuje zawsze:

• wykładnię imperatywną,

• wykładnię operatywną - wykładnia stosowana przez tego, kto zna przepisy i umie je stosować. Sąd stosuje wykładnię dla własnych decyzji. Sąd stosuje te wykładnię, żeby przepis zastosować - zrozumienie przepisu to fundament stosowania prawa,

• wykładnia samoistna - interpretacja stosowana przez sądy dla kogoś innego, nie dla organu stosującego prawo,

• wykładnia niesamoistna - zbliża się do procesu stanowienia prawa.

Sędziowie:

• rozstrzygają co do wartości i rzetelności przedstawionych dowodów. Obowiązuje zasada swobodnej oceny dowodów - sędziowie sami muszą uznać, który dowód jest rzetelny i zasługuje na wiarę. Istnieję tu tzw. ,,luz dowodowy”,

• rozstrzygają wątpliwości co do rozumienia przepisu. Istnieje tutaj pewien ,,luz interpretacyjny” oraz ,,luz walidacyjny'', gdy nie wiadomo czy dana norma jeszcze obowiązuje,

• mają wątpliwości co do rozumienia i trafności stosowania pojęć ocennych - ustawodawca przerzuca na sędziego zadanie oceny danego przepisu, sędzia ma ocenić sam pojęcie ocenne. Gdy istnieje pewna wątpliwość co do wyboru konsekwencji prawnych, to sędzia ma wybrać konsekwencję prawną.

Zakres związany z sędziowskim stosowaniem prawa jest bardzo obszerny. Sędziowie mają bardzo szeroki zakres spraw, gdzie podejmują decyzje niezawiśle. Niezawisłość nie oznacza jednak dowolności w orzekaniu. Gdyby do tego dopuszczono to wyrok byłby niekontrolowalny - byłby to brak stałości porządku prawnego. To by oznaczało brak równości wobec prawa, co z kolei oznaczałoby niesprawiedliwość orzecznictwa:

1. sąd jest związany ogólnie przyjętymi zasadami wykładni prawa (np.: zakaz rozszerzającej interpretacji wyjątków). Gdy się do tego nie stosuje, to jego wyrok zostaje uchylony w drugiej instancji,

2. sędzia jest związany regułami logicznego myślenia. Zasady te wiążą sąd bardzo ściśle - sędzia musi w uzasadnieniu wyroku wynieść tezę logiczną dla swojego uzasadnienia,

3. sąd jest związany wyrokami innych sądów,

4. sąd jest związany niekiedy interpretacją dokonaną przez kogoś innego - cudza interpretacja może krępować sąd.

27.04.2006

Występują 2 przypadki wykładni, które nie są dokonywane przez sądy:

1. wykładnia autentyczna - jest dokonywana przez autora prawnego/ ustawodawcę. Znajduje się w różnych aktach prawnych, również w kodeksach. Niekiedy dokonuje się ją w rozporządzeniach. Pojęcia użyte w tym akcie są definiowane,

2. wykładnia legalna - jest to wykładnia, która wiąże się ze wskazanym w ustawie podmiotem. Do 1997 r. Trybunał Konstytucyjny dokonywał legalnej wykładni ustaw. Z mocy postanowienia ustawodawczego sądy były tą wykładnią związane. Powodowało to spory między sądami powszechnymi i Sądem Najwyższym a Trybunałem Konstytucyjnym. Od 1997 r. Trybunał Konstytucyjny nie ma prawa dokonywać wykładni legalnej, co ostatecznie zakończyło spory. Jest to wykładnia powszechnie wiążąca.

Występują 3 przypadki wiążącej wykładni sądowej - wykładni samoistnej, gdy jeden sąd dokonuje wykładni na rzecz drugiego sądu:

1. wykładnia, która jest zawarta w uzasadnieniu, motywach sądu odwoławczego przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji. Zapatrywania sądu wyższego są wiążące dla sądu niższego. Zakres związania nie jest obszerny - wiąże w tej konkretnej sprawie i tylko jeden, dwa sądy,

2. interpretacja prawna zawarta w odpowiedzi Sądu Najwyższego jest wiążąca dla sądu odwoławczego, który zadał pytanie prawne - jeżeli sąd odwoławczy przy powtórnym rozpatrywaniu sprawy natrafi na przepis budzący wątpliwości interpretacyjne, może zwrócić się z pytaniem prawnym do Sądu Najwyższego. W tym celu może przerwać rozprawę. Na to pytanie sądu odwoławczego Sąd Najwyższy odpowiada w składzie 3-osobowym (lub ewentualnie w składzie rozszerzonym). Sąd, który zadał to pytanie będzie już związany tą interpretacją.

Są to pytania konkretne, bo wynikają przy rozpatrywaniu konkretnej sprawy,

3. pytania abstrakcyjne - są to pytania zadawane nie przy rozpatrywaniu konkretnej sprawy. Pierwszy prezes Sądu Najwyższego, Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz Rzecznik Praw Dziecka mogą zadać pytanie prawne co do przepisów Sądu Najwyższego, gdy zaobserwują rozbieżności w orzecznictwie. Ta odpowiedź ma istotne znaczenie dla ujednolicenia orzecznictwa, chociaż nikogo formalnie nie wiąże. Ale możliwa jest też sytuacja, gdy ta odpowiedź uzyska moc wiążącą.

Zarówno odpowiedzi na pytania konkretne jak i abstrakcyjne mogą stać się zasadami prawnymi Sądu Najwyższego. Wtedy formalnie wiążą one wszystkie składy orzekające Sądu Najwyższego. Jeżeli którykolwiek skład Sądu Najwyższego chciałby zinterpretować inaczej przepis to nie może tego uczynić - musi stosować się do tej zasady prawnej. Jeżeli chce odstąpić może zadać pytanie prawne izbie - może to doprowadzić do ustanowienia nowej zasady prawnej. Jeżeli na pytanie odpowiada izba, skład izb połączonych lub pełny skład Sądu Najwyższego (4 izby) uchwała staje się zasadą prawną z mocy samego prawa - jest ona wtedy wprowadzana do katalogu. Uchwała składu siedmioosobowego może stać się zasadą prawna pod warunkiem, że skład ten podejmie taką uchwałę. Powstaje pytanie czy można odstąpić od zasady prawnej. Odpowiedź: zasady prawne mają formalną moc wiążącą dla wszystkich składów Sądu Najwyższego.

Gwarancje niezawisłości sędziowskiej:

1. ustawowe/ prawne:

1. o charakterze procesowym - wynikają z procedury sędziowskiej,

2. o charakterze ustrojowym - zależy od ,,ustrojowego” ulokowania sędziów.

Po co te gwarancje:

• chronią sędziego przed jakąkolwiek formą represji w związku z wydawanymi przez niego orzeczeniami. Sędzia może spokojnie orzekać według własnego uznania,

• zapobiegają sytuacji, w której sędzia byłby narażony na pokusę stronniczego sądzenia,

• faktyczne - katalog nie jest prosty do sformułowania; 2 znaczące okoliczności:

1. materialna niezależność sędziego od wszelkich form przekupstwa pozwala mu zająć się swoja pracą, ponieważ sędzia jest sędzią zawsze,

2. sędzia musi mieć zespół określonych właściwości psychofizycznych - jest to wymóg trudny do zrealizowania. Wśród tych cech powinny się znaleźć m.in.:

• odwaga podejmowania decyzji,

• sumienie i wiedza, jako podstawa do wydawania wyroków,

• opanowanie,

• świadomość odpowiedzialności moralnej za wydany wyrok,

• skrupulatność w urzędowaniu.

Art. 1 ust. 2

1. posiadanie ustawowo określonych kwalifikacji sędziowskich,

2. nieusuwalność sędziów (stałość zawodu sędziowskiego → nazwa stosowana głównie w PRL),

3. nieprzenoszalność sędziów,

4. niepołączalność zawodu sędziowskiego (incompatibilitas),

5. immunitet sędziowski,

6. wyłączność drogi dyscyplinarnej - zakaz karania sędziego za przewinienie służbowe w drodze innej niż dyscyplinarna,

7. apolityczność,

8. równość wynagrodzeń sędziowskich.

Ad. a)

W okresie PRL przewidywano 3 rodzaje kwalifikacji:

• etyczne - dwojakiego rodzaju:

• nieskazitelny charakter,

• posiadanie obywatelstwa polskiego oraz korzystanie z pełni praw cywilnych i obywatelskich,

• zawodowe:

• kwalifikacje zdrowotne - kandydat musi być zdolny ze względu na stan zdrowia do pełnienia obowiązków,

• ukończenie wyższych studiów prawniczych i uzyskanie tytułu magistra (w Polsce lub za granicą),

• złożenie egzaminu sędziowskiego lub prokuratorskiego,

• praca w charakterze asesora sądowego lub prokuratorskiego przez co najmniej 3 lata,

• ukończenie 29 lat,

• polityczne - nie występują już w III RP, ponieważ sędzia nie ma być wierny ustrojowi państwa, ale prawu.

Są to podstawowe kwalifikacje sędziowskie na stanowisko sędziego sądu rejonowego. Wymagania dodatkowe:

• sędzia sądu okręgowego - 4 lata praktyki,

• sędzia sądu apelacyjnego - 6 lat praktyki,

• sędzia Sądu Najwyższego - 10 lat stażu zawodowego na stanowisku sędziowskim,

• sędzia Naczelnego Sądu Administracyjnego - 10 lat stażu na stanowisku prawniczym, ukończenie 40 lat,

• sędzia sądu wojskowego - bycie oficerem.

Ad. b)

Sędzia w okresie swojej kadencji nie może zostać zwolniony ze swojego stanowiska oprócz takich sytuacji, które są wyraźnie wymienione w ustawie (art. 180 Konstytucji). Pozostali pracownicy państwowi też podlegają ustawom, ale nie mają gwarancji nieusuwalności. Wszystko zależy od długości kadencji. W przypadku sądów powszechnych kadencji trwa do 65 roku życia. Po tym czasie sędzia przechodzi w stan spoczynku, chyba że Okręgowa Rada Sądownictwa przedłuży na wniosek sędziego jego kadencję o 5 lat.

4.05.2006

Kadencja gwarantuje nieusuwalność sędziów ze stanowisk, co powoduje ich niewrażliwość na zmiany polityczne. W PRL sędziowie mieli pięcioletnią kadencję, jej przedłużenie zależało od Rady Państwa; zniesiono tę zasadę w ramach obrad Okrągłego Stołu.

Im bardziej deskryptywnie (ogólnie, sytuacyjnie) opisane są przesłanki niezawisłości, tym łatwiejsze jest ich należyte przestrzeganie. Natomiast im bardziej normatywnie, tym więcej pola do nadużyć - problem interpretacji norm.

Utrata stanowiska sędziego ex legem (z mocy prawa) ma miejsce w przypadku trzech prawomocnych orzeczeń sądowych:

1. gdy sędzia zostanie skazany prawomocnym wyrokiem sądu dyscyplinarnego na złożenie z urzędu,

2. gdy zostanie pozbawiony prawomocnym wyrokiem sądu karnego praw publicznych,

3. gdy sąd karny orzeknie zakaz wykonywania zawodu sędziego.

Istnieje jeszcze rozwiązanie stosunku służbowego na mocy ustawy:

• sędzia może się zrzec stanowiska,

• w momencie utraty przez sędziego obywatelstwa polskiego,

• po ukończeniu 65/70 roku życia sędzia przechodzi w stan spoczynku, lub gdy lekarz albo orzecznik ZUS stwierdzi stałą niezdolność sędziego do wykonywania zawodu. Na takie badania sędziów kieruje kolegium sądu.

• w momencie, gdy przez 1 rok sędzia nie jest w stanie wykonywać zawodu (choroba, urlop dla poratowania zdrowia). Krajowa Rada Sądownictwa decyduje czy odsunąć sędziego w stan spoczynku czy nie.

Ad. c)

Sędziego powołanego na dane stanowisko i miejsce służbowe nie można przenieść na inne miejsce lub stanowisko bez jego zgody.

Istnieją wyjątki określone ustawowo:

• można przenieść sędziego, gdy nastąpi zniesienie stanowiska sędziwego w wyniku zmian organizacyjnych (np.: likwidacja sądu),

• gdy został zawarty związek małżeński między sędziami jednego sądu, lub gdy powstał stosunek zależności między sędziami,

• gdy przeniesienie jest karą dyscyplinarną,

• gdy przeniesienia wymaga wzgląd na powagę stanowiska sędziowskiego.

Istnieje także generalnie sformułowany zakaz delegacji. Sędzia może się jednak zgodzić na nią. W wypadku, gdy nie wyrazi zgody, minister sprawiedliwości może delegować sędziego na okres nie dłuższy niż 3 miesiące raz na 2 lata. Istnieją też delegacje prezesowskie - prezesi sądu apelacyjnego lub okręgowego mogą delegować sędziów na okres nie dłuższy niż 1 miesiąc raz w roku.

Ad. d)

Zakaz połączalności stanowiska sędziowskiego z innymi urzędami. Ma to na celu:

• zapobieżenie zależności sędziego od innego pracodawcy,

• skłonienie sędziego do pełnego oddania się pracy sędziowskiej,

• zmuszenie sędziego do zachowania powagi urzędu.

Zakaz bezwzględny - dotyczy zatrudniania się sędziów na innych stanowiskach.

Zakaz względny - dotyczy zatrudnienia sędziego na stanowisku naukowym, dydaktycznym, naukowo-dydaktycznym na uczelni wyższej lub w Polskiej Akademii Nauk. Warunkiem jest zgoda prezesa właściwego sądu. W wypadku nie wydania takiej zgody może się odwołać do kolegium sądu.

Zajęcie uboczne lub inny sposób zarobkowania jest dopuszczalny, gdy sędzia oceni, iż nie będzie mu ono przeszkadzało w pełnieniu obowiązków, nie będzie uchybiać godności stanowiska, nie zachwieje zaufania do jego bezstronności. O podjęciu takiego zajęcia musi sędzia także poinformować prezesa właściwego sądu.

Ad. e)

Zapewnia prawo do pełnego wykonywania zawodu.

Rodzaje immunitetów:

• materialny (posiadają go np.: adwokaci) ≠ formalny,

• trwały ≠ nietrwały,

• względny ≠ bezwzględny,

• zupełny ≠ ograniczony (wyklucza odpowiedzialność za wszelkie czynny będące przestępstwem, bądź tylko z określonej grupy czynów).

Immunitet sędziowski, gdy chodzi o przestępstwa popełniane przez sędziego polega na tym, że pociągnięcie do odpowiedzialności, ściganie lub zatrzymanie sędziego możliwe jest jedynie w przypadku złapania danej osoby na gorącym uczynku lub po wyrażeniu na to zgody przez sąd dyscyplinarny. Jest to zatem immunitet formalny, względny, nietrwały i zupełny.

11.05.2006

Ad. f)

Immunitet jest związany z sytuacją, gdy sędziemu zarzuca się popełnienie przestępstwa lub wykroczenia. Natomiast przewinienie służbowe to sytuacja, która narusza obowiązki służbowe sędziego - jest to sytuacja, kiedy sędzia:

• nie dopełnia swoich obowiązków służbowych,

• przekracza swoje uprawnienia,

• orzeka z rażącą obrazą dla przepisów prawnych, co świadczyłoby o jego rażącej niekompetencji.

Takie przewinienia zdarzają się w różnych instytucjach, jednak sędzia może odpowiadać wyłącznie przed sądem dyscyplinarnym, a nie przed przełożonym. Przełożony w zakresie administracji może żądać tylko wszczęcia postępowania dyscyplinarnego. Przełożony nie ma nawet prawa do upomnienia sędziego.

Katalog osób uprawnionych do wszczęcia postępowania:

• minister sprawiedliwości,

• pierwszy prezes Sądu Najwyższego,

• prezes Sądu Apelacyjnego,

• prezes Sądu Okręgowego,

• kolegium Sądu Apelacyjnego,

• kolegium Sądu Okręgowego,

• Krajowa Rada Sądownictwa,

• Rzecznik Dyscyplinarny (z własnej inicjatywy).

Ten katalog jest zatem dość wąski.

Kary dyscyplinarne:

• upomnienie,

• nagana,

• usunięcie z zajmowanej funkcji,

• przeniesienie na inne miejsce służbowe,

• złożenie sędziego z urzędu/ wydalenie ze służby sędziowskiej.

Pojawia się pytanie kiedy jaką karę należy stosować. Odpowiedź: zależy to wyłącznie od sądu dyscyplinarnego.

Postępowanie dyscyplinarne jest dwuinstancyjne:

1. sąd dyscyplinarny pierwszej instancji jest wyłaniany w drodze losowania spośród sędziów Sądu Apelacyjnego,

2. sąd dyscyplinarny drugiej instancji jest wyłaniany w drodze losowania spośród sędziów Sądu Najwyższego (skład 3 osobowy). Od orzeczenia Sądu Apelacyjnego można się odwołać do Sądu Najwyższego.

Ad. g)

Sędziowie powinni być apolityczni - poglądy polityczne nie powinny się manifestować w orzecznictwie sędziego, bowiem sędzia może być podejrzany o stronniczość; sędziowie nie powinni być skrępowani politycznie.

Według definicji sędzia nie może:

• należeć do partii politycznej,

• należeć do związku zawodowego,

• prowadzić aktywności w działalności politycznej.

Pojawia się pytanie czy sędzia nie jest w ten sposób ograniczony w swoich prawach obywatelskich. Odpowiedź: jeżeli sędzia chciałby kandydować do Sejmu lub Senatu to może to uczynić, ale pod warunkiem wzięcia bezpłatnego urlopu na czas kampanii, a gdyby został wybrany, to na cały okres kadencji organu musiałby wziąć bezpłatny urlop.

Ad. h)

Sędziowie na równych stanowiskach, pracujący w równorzędnych sądach powinni otrzymywać równe wynagrodzenie, ponieważ wykonują taką samą pracę.

OBSADZANIE STANOWISK SĘDZIOWSKICH

Jest to problem z pozoru techniczny. Na świecie ukształtowały się 3 systemy (granice pomiędzy nimi nie są zbyt wyraźne):

1. elekcyjny:

1. wybór przez ludność w wyborach powszechnych (wybór bezpośredni),

2. wybór przez kolegia wyborców (wybór pośredni).

Ten system był lansowany w okresie PRL, ponieważ w ten sposób w Związku Radzieckim wybierano sędziów ludowych.

Wady tego systemu:

• wybory są kosztownym przedsięwzięciem,

• częste wybory zniechęcają do udziału w nich,

• wybory powodują walkę polityczną,

• kooptacyjny - sędziów wybierają sami sędziowie.

Zalety tego systemu:

• wybór ludzi o najwyższych kwalifikacjach,

• obrona niezawisłości sędziowskiej.

Wada tego systemu:

• przekształcanie się sędziów w zamkniętą kastę,

3. nominacyjny - sędziowie są powoływani na stanowiska przez organy władzy.

System nominacji nieograniczonej - władza wybiera kogo chce, niezależnie od kwalifikacji. Może to prowadzić do protekcjonalizmu.

System nominacji ograniczonej - władza nominująca jest ograniczona co do kwalifikacji kandydata, np.: przez wynik egzaminu, cenzus kwalifikacyjny, wynik konkursu, rekomendację kolegiów wyborczych → kombinacja nominacji z elekcją lub kombinacja nominacji z kooptacją.

System obsadzania stanowisk sędziowskich współcześnie występujący w Polsce jest oparty na ustawie z 20.12.1989 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa.

KRAJOWA RADA SĄDOWNICTWA

Kompetencje:

• przedstawianie prezydentowi kandydatów na sędziów,

• stanie na straży niezawisłości sędziów i niezależności sądów,

• przedstawianie wniosków o przedłużenie zajmowanego przez sędziego stanowiska i przenoszenia go w stan spoczynku,

• formułowanie wniosków do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności aktu prawnego z Konstytucją,

• ustalanie wzoru zasad etycznych, według których pracują sędziowie i czuwanie nad ich przestrzeganiem.

Skład:

1. sędziowie, którzy zasiadają w Radzie z tytułu sprawowanego urzędu:

• pierwszy prezes Sądu Najwyższego,

• prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego,

2. 15 sędziów (są powoływani na okres kadencji Rady),

3. 4 posłów wybieranych przez Sejm i 2 senatorów wybieranych przez Senat na okres ich kadencji - reprezentują władzę wykonawczą,

4. osoba wskazana przez prezydenta oraz minister sprawiedliwości - reprezentują władzę wykonawczą.

Nowa ustawa o KRS z 27.07.2001 r. przyniosła niewiele zmian, głównie w zakresie przedstawiania kandydatów:

1. minister sprawiedliwości raz do roku w Monitorze Polskim przedstawia listę wolnych miejsc na stanowiska sędziowskie,

2. kandydaci mają czas miesiąca na zgłoszenie swoich kandydatur,

3. prezesi przedstawiają opinię zgromadzenia ogólnego kolegium sądu na temat kandydatury każdego kandydata,

4. minister opiniuje każdego kandydata (minister może też sam zgłaszać kandydatury na sędziów) oraz bierze późnij udział w głosowaniu już w KRS.

Zebrania KRS odbywają się nie rzadziej niż co 2 miesiące. Uchwały zapadają bezwzględną większością głosów. Gdy kandydat na sędziego otrzyma stanowisko, przedstawiany jest do nominacji prezydentowi.

18.05.2006

PORZĄDEK SĄDOWY

Gdy chodzi o orzekanie przez wymiar sprawiedliwości, sądy występują i wydają wyroki w imieniu państwa. Wymiar sprawiedliwości jest silny dzięki swojej powadze i autorytetowi. Są postanowienia, które zmierzają do utrzymania powagi sądu, np.: sale sądowe, specjalne ubrania. Występuje również policja sesyjna - jest to uprawnienie dla utrzymania porządku prawnego, przysługujące sędziemu, który jest przewodniczącym składu oraz składowi orzekającemu. Jeżeli sąd działa jednoosobowo, przewodniczący i skład orzekający skupiają się w jednej osobie. W ramach policji sesyjnej można użyć upomnienia wobec osoby, która podważa spokój i powagę obrady sejmowej, albo można taką osobę wydalić z sali. Jeżeli mamy do czynienia z osobą, która bierze udział w sprawie, wiąże się to z pewnymi problemami. Dlatego decyzja o wydaleniu z sali uczestnika postępowania należy do zespołu orzekającego, ale tylko w takiej sytuacji, gdy po uprzedzeniu ta osoba nadal zachowuje się niewłaściwie. Taka decyzja pociąga jednak za sobą określone skutki prawne. Jeżeli następuje ciężkie naruszenie powagi sądu, spokoju lub porządku powagi sądowej albo ubliżenie powagi sądowej, sąd może ukarać winnego:

• karą porządkową (jest to kara najsurowsza),

• grzywną do dwukrotnego najniższego wynagrodzenia w skali państwa,

• aresztem do 7 dni.

Surowość tej kary polega na tym, że jest wykonywana natychmiast. Poza tym sąd może wydalić publiczność z sali sądowej.

Te kary nie mają zastosowania do pewnych osób:

• ławników,

• sędziów należących do składu orzekającego,

• prokuratorów.

Adwokaci i radcy prawni nie podlegają karze porządkowej - sąd może jedynie powiadomić adwokaturę o niewłaściwym zachowaniu adwokata.

UDZIAŁ CZYNNIKA SPOŁECZNEGO (OBYWATELSKIEGO) W WYMIARZE SPRAWIEDLIWOŚCI

Od setek lat w wielu krajach do sądów próbowano wciągnąć obywateli - wynikały z tego korzyści:

• obywatele przynoszą do sądu społeczne poczucie sprawiedliwości,

• obywatele przekazują na zewnątrz, do swojego środowiska, informacje o funkcjonowaniu wymiaru sprawiedliwości.

Formy udziału czynnika obywatelskiego w wymiarze sprawiedliwości:

1. system sądów przysięgłych,

2. system sądów ławniczych.

Ad. 1

Jest to forma historycznie starsza.

Wsypują 2 odmiany tego systemu:

1. typ angielski,

2. typ francuski.

W XIX w. Anglia i Francja zajmowały się ,,eksportem” tych systemów do krajów kolonialnych.

Ad. 1)

Jest to forma, która powstała w wyniku wielowiekowej ewolucji. Kiedyś sędziami byli świadkowie-moraliści - wydawali opinię o oskarżonych. Ten system rozwinął się w pełni w XIX w. i do 1939 r. funkcjonował w pełnym rozkwicie.

Sąd przysięgłych zwołuje się, gdy chodzi o poważne sprawy karne na podstawie aktu oskarżenia. Sądy przysięgłe występowały w postaci dwóch ław: wielkiej ławy przysięgłych (23 osoby) oraz małej ławy przysięgłych (12 osób).

Wielka ława przysięgłych gromadziła się, gdy zebrano już dowody popełnienia przestępstwa Ława zbierała się by odpowiedzieć sędziemu śledczemu czy są wystarczające dowody, aby oskarżonemu postawić publicznie zarzut popełnienia przestępstwa. Decydowała większością głosów. Zniesiono ją w 1939 r. ponieważ zwoływanie jej było bardzo czasochłonne. Od tego czasu system angielski zaczął się upraszczać.

Mała ława przysięgłych istnieje do dziś. Jest to zespół, który w sali rozpraw przebywa z sędzią przewodniczącym, który prowadzi rozprawy, natomiast ława przysięgłych jest wybierana spośród obywateli według klucza losowego. Sędziowie przysięgli przysłuchują się rozprawie i na koniec sędzia zadaje im pytanie: winny czy niewinny. Ławnicy podejmują tę decyzję na naradzie, po wcześniejszym pouczeniu ze strony sędziego. Jest to zaleta tego systemy, wymagana jest bowiem jednomyślność. Sędzia zawodowy ogłasza tylko kwalifikację prawną i karę - występuje więc podział kompetencji.

Ten system uległ w każdym państwie pewnemu przeobrażeniu.

Ad. 2)

Ten system pojawił się we Francji nagle, w wyniku Rewolucji Francuskiej. Wprowadzono go w 1791 r. na podstawie systemu angielskiego. Uważano, że ten system odpowiada poglądowi sprawiedliwości według Rewolucji. Był to zatem system wykoncypowany, wymyślony. Ten system istniał do 1945 r. kiedy to zmieniono podstawowe zasady tego systemu, co zbliżyło go zasadniczo do systemu ławniczego.

W systemie francuskim nie było wielkiej ławy - od razu istniała 12-osobowa ława przysięgłych. Gdy sądzono najcięższe przestępstwa sąd składał się z 2 zespołów:

• trybunał (sędziowie zawodowi),

• ława (wylosowani mieszkańcy, przysłuchiwali się rozprawie, której przewodniczył przewodniczący trybunału).

Nie zadawano ławie pytania: winny czy niewinny, ponieważ postrzegano to jako problem prawniczy. Ławie przysięgłych zadawano więc szereg pytań dotyczących faktów w danej sprawie. Zatem zadanie ławy przysięgłych polegało na odtworzeniu stanu faktycznego. Ponadto ława podejmowała decyzję większością głosów, co znacznie ułatwiło i przyspieszyło przebieg sprawy. Ustalenie winy, kary i kwalifikacji prawnej należało do trybunału.

W Anglii gdy ktoś przyznał się do winy nie zwoływano ławy. Natomiast we Francji zwoływano ławę w każdej sytuacji. W Europie kontynentalnej wymiar sprawiedliwości postrzegany jest bowiem inaczej - jest bliski ustaleniom moralnym i nie przewiduje odpowiedzialności karnej dla niewłaściwej osoby.

Sądy przysięgłe rozpowszechniły się na całym świecie głównie w XIX w. Ich zmierz zaczyna się w XX w. w związku z konkluzją, że są ociężałe oraz emocjonalne. Zaczęto poszukiwać innego modelu. Znaleziono go w Niemczech w postaci sądów ławniczych.

Czy sądy przysięgłe mają coś wspólnego z Polską?

W okresie międzywojennym, do czasu ujednolicenia przepisów prawa, obowiązywało częściowo prawo zaborców. Do 1938 r. na terenie byłego zaboru austriackiego funkcjonowały sądy przysięgłe na poziomie sądów okręgowych, rozpatrujące ciężkie sprawy. Był to system zbliżony do modelu francuskiego. Składał się z 3-osobowego trybunału i 12-osobowej ławy przysięgłych. Decyzja zapadała większością głosów. Był to werdykt co do winy. Sądy te zlikwidowano w 1938 r. kiedy w Polsce panowało duże napięcie polityczne.

W 1944 r. władza ludowa postanowiła reaktywować sądy ludowe znosząc ustawę o sądach przysięgłych, ale nie zaczęły działać ponieważ nie było uregulowań ustawowych. W latach 1949-1950 zwyciężyła inna opcja - wprowadzono sądy ławnicze.

Ad. 2

Sądy ławnicze pojawiły się w XIX w. w Niemczech. Były one ewidentnie sprawniejsze i szybsze. Opierają się na równouprawnieniu sędziów zawodowych i sędziów społecznych. Tworzą oni jedno kolegium orzekające, nie ma zatem podziału kompetencji, każda kwestia jest wynikiem wspólnej decyzji w drodze głosowania. Formalne równouprawnienie polega na tym, ze każdy ma jeden głos, mimo że sędzia zawodowy ma przewagę nad ławnikami. Te sądy szybko rozpowszechniły się w XX w., a polskie orzecznictwo zdominowały po 1950 r.

25.05.2006

Skąd się biorą ławnicy?

Ławnicy są wybierani w kilku etapach:

1. ogólną liczbę łaników ustalają prezesi poszczególnych sądów wraz z kolegium sądu okręgowego lub rejonowego i występują do poszczególnych rad,

2. związki zawodowe wskazują kandydatów na ławników do poszczególnych rad,

3. (kiedyś kandydatów na ławników mogła zgłosić grupa 25 obywateli).

W prawie polskim regułą jest udział ławników w sądach pierwszej instancji (sądy rejonowe i okręgowe), lecz często od tej zasady czynione są wyjątki:

• postępowanie jednoosobowe w prawach karnych,

• w sadzie cywilnym w składzie 3-osobowym, gdy chodzi o szczególną zawiłość sprawy,

• 5-osobowy skład (3 ławników i 2 sędziów) gdy czyn zagrożony jest karą dożywotniego pozbawienia wolności.

W sprawach cywilnych rola ławników jest dużo mniej znacząca.

Sędzia jak i ławnik mogą zgłosić wotum separatum od orzekania sądowego, ale każdy z nich musi je pisemnie uzasadnić.

Kwalifikacje etyczne dla ławników są podobne do kwalifikacji na stanowisko sędziego. Inne wymogi to:

• wymóg zamieszkiwania lub pracowania na terenie, na którym ma zostać wybrany przez przynajmniej 1 rok,

• kandydat na ławnika nie może przekroczyć 65 roku życia.

Ławnik jest wybierany na 4-letnią kadencję. Nie powinien być powoływany na rozprawy sądowe więcej niż 12 dni w roku.

ORGANIZACJA SĄDÓW POWSZECHNYCH

Występują 3 szczeble:

1. sądy rejonowe,

2. sądy okręgowe,

3. sądy apelacyjne.

Właściwość miejscowa:

1. Sądy rejonowe tworzone są dla jednej lub większej ilości gmin w ramach jednego województwa. Czasem jest taka sytuacja, gdy w obrębie jednej gminy są 2 sądy okręgowe (tzw. sądy-giganty).

2. Sądy okręgowe tworzy się w obszarze działalności co najmniej 2 sądów rejonowych,

3. Sądy apelacyjne tworzy się w obszarze działalności co najmniej 2 sądów okręgowych. Jaki jest obszar apelacji określa rozporządzenie ministra sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa.

Sąd rejonowy dzieli się na wydziały:

1. Wydział cywilny,

2. Wydział karny (w niektórych sprawach sprawy rozpatruje sąd grodzki),

3. Wydział rodzinny i nieletnich (nie istnieje w każdym sądzie). Nazywany jest sądem rodzinnym. Zajmuje się sprawami:

• z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego (sprawy cywilne),

• dotyczącymi odpowiedzialności nieletnich za swoje czyny (sprawy karne),

• związanymi z uzależnieniem od alkoholu i środków odurzających,

4. ● Wydział pracy, tzw. sąd pracy (szeroko rozumiane sprawy cywilne),

● Wydział pracy i ubezpieczeń społecznych (tworzony jest tam, gdzie są sądy rejonowe),

5. Wydział ksiąg wieczystych (sprawy dotyczące stanu prawnego nieruchomości),

6. Wydział gospodarczy, tzw. sąd gospodarczy. Tworzy się go w mieście będącym siedzibą sądu okręgowego lub w mieście na prawach powiatu.

7. Sąd grodzki (wydział lub wydział zamiejscowy sądy rejonowego). Zajmuje się drobnymi sprawami cywilno-karnymi, np.: sprawy o wykroczenia, przestępstwa z oskarżenia prywatnego, przestępstwa rozpoznawane w trybie uproszczonym, drobne sprawy cywilne.

Sąd okręgowy dzieli się na wydziały:

1. Wydział cywilny,

2. Wydział karny,

3. Wydział penitencjarny (w sprawach karnych),

4. Wydział nadzoru nad wydawaniem orzeczeń (w sprawach karnych),

5. Sąd pracy,

6. Sąd ubezpieczeń społecznych (rozpatruje skargi na organy administracji, np.: ZUS),

7. Wydział gospodarczy (zajmuje i sprawami między jednostkami społeczno-gospodarczymi),

8. Sąd antymonopolowy lub sąd ochrony konkurencji i konsumentów (jedynie w sądzie okręgowym w Warszawie).

Sąd apelacyjny dzieli się na wydziały:

1. Wydział cywilny (rozpatruje w drugiej instancji sprawy cywilne, rodzinne i opiekuńcze oraz gospodarcze),

2. Wydział karny (rozpatruje w drugiej instancji sprawy karne),

3. Sad pracy i ubezpieczeń społecznych,

4. Wydział lustracyjny, tzw. sąd lustracyjny. Jest to wydział sądu apelacyjnego w Warszawie.

Wszystko co w sprawach cywilnych i karnych nie zostało przekazane nikomu innemu rozpatruje sąd rejonowy.

Sąd okręgowy jest sądem właściwym w niektórych sprawach - określają to przepisy kpk i kpc. Cechy tych spraw:

• sprawy o zbrodnie są cięższe niż sprawy o występek, dlatego zajmuje się nimi sąd okręgowy,

• sądy szczególnie zawiłe pod względem dowodowym i prawnym.

01.06.2006

Właściwość funkcjonowania sądu rejonowego:

• rozpatruje sprawy w I instancji, w sprawach szczególnej zawiłości czy szczególnej wagi.

Właściwość funkcjonowania sądu okręgowego:

• zajmuje się np. sprawą ekstradycji rozpoznania zażaleń na odmowę wykonania czynności notarialnej.

Właściwość funkcjonowania sądu apelacyjnego:

• rozpatrują sprawy II instancji (te, które w sądzie okręgowym były w I instancji).

NADZÓR JUDYKACYJNY I ZASADA INSTANCYJNOŚCI

Nadzór judykacyjny jest to nadzór nad orzecznictwem sądowym wykonywany przez właściwe instancje sądowe. Jest sprawowany za pośrednictwem orzeczeń sądowych. Jest specyficzny co do przedmiotu.

Cechy nadzoru judykacyjnego:

1. nadzorem judykacyjnym objęta jest działalność, która wiąże się z niezawisłością sędziowską,

2. co do podmiotu, nadzór wykonywany jest nad działalnością sądów przez same sądy,

3. zakres kształtowania orzeczeń sądów niższej instancji przez sądy wyższej instancji. Sądy wyższe nie mogą sądowi niższemu narzucić treści orzeczenia, oceny dowodów, bo obowiązuje zasada swobodnej oceny dowodów, nie może narzucić ustaleń faktycznych.

Wyrok kasacyjny - sąd wyższej instancji przekazując sądowi niższemu sprawę do ponownego rozpoznania może narzucić ocenią prawną (interpretację przepisów prawa) Interpretacja w sądzie wyższym z założenia jest lepsza (doświadczenie). Równość wobec prawa. Można udzielić wskazówek sądowi niższemu co do dalszego postępowania w sprawie.

Cele nadzoru judykacyjnego:

1. niedopuszczenie do uprawomocnienia się orzeczeń niesłusznych,

2. wyroków sprzecznych z obowiązującym prawem,

3. do rozbieżności wykładni przepisów prawa.

Nadzór judykacyjny może być:

• instancyjny ( w toku instancji),

• pozainstancyjny (niezależnie od toku instancji).

Nadzór ten w zasadzie prowadzony jest w toku instancji. Wyjątkowo sprawuje się nadzór pozainstancyjny (gdy brakuje III instancji - PRL). Nadzór pozainstancyjny sprawuje SN, a instancyjny sądy wyższe w stosunku do sądów niższych.

Zasada instancyjności zakłada, że każde rozstrzygnięcie sądów może być rozpatrzone przynajmniej przez jeden sąd wyższy. Wynika to z konstytucji. Na ogół są dwie instancji odwoławcze - system 3 instancyjny, gdy 1 instancja odwoławcza - system 2 instancyjny

Instancyjność pionowa - od sądu niższej instancji można się odwołać do sądu wyższego.

Instancyjność pozioma - ten sam sąd rozpatruje sprawę ponownie, ale w składzie rozszerzonym bądź wyżej kwalifikowanym (spotykana w TS)

Zasada instancyjności zakłada, że:

1. postępowanie w ramach kontroli instancyjnej odbywa się z inicjatywy samych stron,

2. postępowanie toczy się w formie procesowej.

Zasada instancyjności różni się od postępowania w trybie nadzoru, który występuje w różnych organach. Najważniejsza różnica to taka, że w organach opartych na hierarchicznym podporządkowaniu istnieje możliwość narzucenia jednostce niższej rozstrzygnięcia sprawy. Charakterystyczna jest tu dewolucja i substytucja (spotykane np. w prokuraturze)

Zasada substytucji - przełożony w każdej sprawie może przekazać kwestie do rozstrzygnięcia podwładnemu.

Zasada dewolucji - w każdej chwili organ wyższy może zabrać organowi niższemu sprawę i sam ją rozstrzygnąć.

W sądownictwie jest to absolutne wykluczone.

Występują 2 modele:

1. model działania w trybie nadzoru i hierarchicznego podporządkowania,

2. system oparty o zasadę instancyjności, który funkcjonuje w sądach.

Występuje również zasada niewzruszalności wyroków sądowych.

Przechodzenie spraw przez różne instancje sądowe tworzy tok instancyjny.

Najczęściej wyrok prawomocny uzyskuje się po wyczerpaniu toku instancji.

Wytworzyły się różne sposoby rozpatrywania sprawy przez sąd.

Sądy różnią się zakresem kognicji czyli uprawnień kontrolnych i nadzorczych.

Sąd II instancji jest zazwyczaj tzw. sądem merytorycznym, czyli bada całą sprawę raz jeszcze od nowa. Ma prawo do własnych ustaleń faktycznych, oceny dowodów itp. Ten sposób nazywamy apelacją.

II instancja funkcjonuje różnorodnie:

1. nie bada stanu faktycznego, ale może ocenić sprawę samodzielnie i merytorycznie rozstrzygnąć sprawę mimo, że sama nie ustala stanu faktycznego tzw. system rewizyjny (system niemiecki),

2. system francuski - system kasacyjny - sąd kasacyjny nie jest sądem merytorycznym, jest to sąd nad sądem, bada czy sąd niższej instancji rozpatrując sprawę nie naruszył prawa.

W poszczególnych krajach stosuje się system niemiecki lub francuski, ale z różnymi zmianami. U nas np.: sądy kasacyjne mają charakter rewizyjny itd.

Na systemie kasacyjnym ukształtowały się 3 tryby rozpatrywania spraw:

1. instancja apelacyjna - prowadzi do ponownego rozpatrzenia sprawy. Apelacja może być pełna bądź ograniczona. Apelacja musi się skończyć merytorycznym rozstrzygnięciem. Sąd apelacyjny ma uprawnienia retomoracyjne tzn. albo utrzymuje albo zmienia wyrok sądu niższej instancji,

2. kasacja - bada postępowanie przed sądem niższej instancji pod względem zgodności z prawem. Instancja kasacyjna może badać tylko ustalenia faktyczne pod jednym względem - czy stanowią logiczny wniosek wyciągnięty z dowodów. Bada się czy do ustaleń poczynionych przez sąd niższej instancji zastosowano właściwy przepis prawa materialnego i czy w czasie rozpatrywania sprawy nie dopuszczono się do uchybień, czy nie doszło do obrazy prawa materialnego czy procesowego (np.: wymyślenie kary surowszej niż przewidziana itp.). Na przykłąd sąd czyni coś do czego nie jest uprawniony, sąd nie czyni czegoś do czego nie jest zobowiązany, sąd nie czyni czegoś do czego jest uprawniony, ale w skutek błędu. Sąd kasacyjny może wydać wyrok:

• utrzymujący w mocy,

• uchylający, przekazując sprawę do ponownego rozpatrzenia (jest to uprawnienie kasatoryjne),

3. rewizja - sąd rewizyjny bada nie tylko prawną, ale i faktyczną zasadność wyroku. Sąd rewizyjny może sam wydać rozstrzygnięcie merytoryczne kończące.

W stosunku do postępowania w sprawie sąd rewizyjny może:

• utrzymać w mocy,

• uchylić i wydać własny,

• uchylić i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia.

Polskie sądownictwo na tle tych modeli:

Sądownictwo w okresie:

1. międzywojennym (do 1950r.),

2. PRL,

3. współczesnym (III RP).

Ad. 1

System 3-instancyjny, 4-szczeblowy, operacyjno-kasacyjny, wzorowany na systemie francuskim.

Sądy	Sprawy drobne	Sprawy poważne
Sądy grodzkie	I instancja	-
Sądy okręgowe	II instancja operacyjna	I instancja
Sądy apelacyjne	-	II instancja apelacyjna
Sąd Najwyższy	III instancja KASACJA

Każda sprawa, nawet najdrobniejsza mogła w ostatniej instancji trafić do SN.

Ad. 2

System 3-szczeblowy, 2-instancyjny, o charakterze rewizyjnym.

Sądy	Sprawy drobne	Sprawy poważniejsze
Sądy powiatowe	I instancja	-
Sądy wojewódzkie	II instancja	I instancja
Sąd Najwyższy	-	II instancja (rewizyjna)

Nie każda sprawa mogła trafić do SN.

SN sprawuje nadzór judykacyjny nad wszystkimi poważniejszymi sprawami.

Powstała potrzeba, by uposażyć SN w środki nadzoru pozainstanycjnego.

Ad. 3

Odmienny model w sprawach cywilnych i karnych.

Sprawy cywilne- model 3-instancyjny, 4-szczeblowy.

Sądy	Sprawy drobne	Sprawy poważne	Sprawy cywilne
Sądy rejonowe	I instancja	-
Sądy okręgowe	II instancja	I instancja
Sądy apelacyjne	-	II instancja
SN	III instancja	III instancja

Sądy	Sprawy drobne	Sprawy poważne	Sprawy karne 2 instancja - szybkości karania
Sądy rejonowe	I instancja	-
Sądy okręgowe	II instancja	I instancja
Apelacyjne	-	II instancja
SN	Kasacja poza tokiem instancji

ŚRODKI NADZORU JUDYKACYJNEGO

I

• instancyjne np. apelacja,

• poza instancyjne - skupione w SN np. kasacja w sprawach karnych, odpowiedź na pytania karne,

II

Kryterium cech:

• środki korygujące np. apelacja, kasacja,

• środki profilaktyczne np. zasady prawne, odpowiedzi na pytania prawne,

III

• środki konkretne stosowane w konkretnej sprawie,

• środki abstrakcyjne poza konkretną sprawą, odpowiedzi na pytania prawne.

Sądy wyższe mają na ogół środki instancyjne nadzoru judykacyjnego.

08.06.2006

ADMINISTRACJA SĄDOWA I NADZÓR ADMINISTRACYJNY W SĄDOWNICTWIE

Koncepcje administrowania sądami:

1. koncepcja samorządu sędziowskiego - samorząd kieruje sądami. Organy pochodzą z wyborów:

• zgromadzenie ogólne - wszyscy sędziowie danego sądu,

• kolegium sądu (wydział sądowy) - w całości pochodzi z wyborów (wybierani przez zgromadzenie ogólne),

• prezes sądu pochodzi z wyborów,

• koncepcja administracyjnego zarządu kierownictwa. Powołuje się specjalny organ (to robi minister sprawiedliwości).

Ta koncepcja grozi zarządzaniem w sposób wąsko biurokratyczny, naruszeniem niezawisłości sędziowskiej.

Wszystkie organy funkcjonujące w sądach podzielono na 2 grupy:

• organy o charakterze samorządu sędziowskiego (zgromadzenie ogólne),

• organy sądów:

• w sądach rejonowych - prezes sądu,

• w sądach okręgowych i apelacyjnych - prezes i kolegium sądu.

Prezes sądu apelacyjnego i okręgowego jest powoływany przez ministra sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii zgromadzenia ogólnego. Prezesów powołuje się na kadencję, co pozwala uniezależnić tych prezesów. Prezes i wiceprezes sądu apelacyjnego i okręgowego - 6 lat, sądu rejonowego - 4 lata. W pewnych przypadkach mogą być odwołani w toku kadencji, gdy dalsze pełnienie jego funkcji nie da się pogodzić z dobrem wymiary sprawiedliwości. Prezes kieruje sądem, reprezentuje sąd na zewnątrz, powierza pełnienie funkcji w sądzie itp.

Kolegium sądu wyraża opinię w wielu sprawach. Kolegium dokonuje podziału czynności w sądzie, określa przydział sędziów do poszczególnych wydziałów.

Kolegium sądu apelacyjnego - 3-5 członków (wybieranych przez zgromadzenie ogólne), prezes, wiceprezesi. Kadencja trwa 2 lata. Podejmują uchwały większością głosów (quorum 2/3 obecnych).

Kolegium sądu okręgowego - 4-8 członków (wybieranych przez zgromadzenie ogólne) prezes, wiceprezesi.

Zgromadzenie ogólne:

• sąd apelacyjny - wszyscy sędziowie,

• sąd okręgowy - sędziowie sądu okręgowego i delegaci sędziów rejonowych (2/3 sędziów sądu okręgowego).

Zgromadzenie ogólne powinno się odbyć raz do roku.

Sądy szczególne:

• administracyjne - WSA i NSA,

• wojskowe - garnizonowe i okręgowe. Sprawują wymiar sprawiedliwości w siłach zbrojnych RP, sprawach karnych i wykroczeniach. Sprawy żołnierzy w czynnej służbie (karne), przestępstwa popełnione w czasie służby (od 01.01.2008 mają być rozpatrywane przestępstwa wiążące się z częścią wojskową kodeksu):

• sprawy karne związane z czynami pracowników cywilnych wojska (przestępstwa przeciwko mieniu wojskowemu),

• żołnierze państw obcych, którzy przebywają na terenie Polski.

Podział:

1. Wojskowy sąd garnizonowy - wszystkie sprawy, które nie podlegają innym sądom,

2. Wojskowy sąd okręgowy - sprawy poważniejsze I instancja, II instancja, środki odwoławcze od orzeczeń sądów garnizonowych,

3. Izba wojskowa sądu najwyższego - II instancja, środki odwoławcze od orzeczeń sądów okręgowych, rozpatruje kasacje.

W sądach wojskowych są ławnicy wybierani na 3 lata. Ławnik nie może być niższy stopniem niż oskarżony.

SĄD NAJWYŻSZY

Skład:

• pierwszy prezes SN,

• prezesi SN,

• sędziowie SN.

Są powoływani przez prezydenta na wniosek KRS.

Pierwszego prezes powołuje prezydent spośród 2 kandydatów przedstawionych mu przez zgromadzenie ogólne SN na 6-letnią kadencję. Jest organem wyposażonym we własne uprawnienia.

Prezesi SN są zastępcami pierwszego prezesa, kierują pracami izb SN.

Sędzia SN - co najmniej 10-letni staż.

Izby:

1. cywilna,

2. karna,

3. wojskowa,

4. pracy,

5. ubezpieczeń społecznych i spraw publicznych.

POZASĄDOWE ORGANY ORZEKAJĄCE

1. Sąd Polubowny - zapis na sąd polubowny musi być na piśmie, można go dokonać w każdej sprawie o prawo majątkowe i niemajątkowe. Wyjątek - sprawy o alimenty. Arbitrem może być każda osoba z wyjątkiem sędziego sądu powszechnego.

1. sądy o charakterze stałym,

2. sądy powoływane ad hoc.

Sam sąd polubowny określa swoją procedurę. Można w wyjątkowych sytuacjach złożyć skargę do sądu powszechnego, by uchylić orzeczenie sądu polubownego. Wyroki tego sądu mają taka samą moc jak wyroki sądu powszechnego,

2. Izby Morskie - ustawa 01.12.1961 - podstawa działania izb. Najważniejsze zadanie - orzekanie w sprawach wypadków morskich:

• Izba Morska w Gdańsku i Izba Morska w Szczecinie - I instancja,

• Odwoławcza Izba Morska w Gdańsku - II instancja.

Skład:

• przewodniczący i wiceprzewodniczący - powoływany przez ministra sprawiedliwości w porozumieniu przez ministra gospodarki morskiej,

• ławnicy (3 lata) - znawcy spraw morskich - powoływani przez ministra spraw morskich.

I Instancja - skład 3 osobowy.

II Instancja - skład 5 osobowy.

Rola oskarżyciela - delegat ministra spraw morskich.

Art. 175

1. Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.

2. Sąd wyjątkowy lub tryb doraźny może być ustanowiony tylko na czas wojny.

Stosuje się też inne określenie, które może się jednak kojarzyć z zasadami niezawisłości sędziowskiej: ,,Gwarancje procesowe prawidłowego rozstrzygnięcia”

Art. 180

1. Sędziowie są nieusuwalni.

2. Złożenie sędziego z urzędu, zawieszenie w urzędowaniu, przeniesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew jego woli może nastąpić jedynie na mocy orzeczenia sądu i tylko w przypadkach określonych w ustawie.

3. Sędzia może być przeniesiony w stan spoczynku na skutek uniemożliwiających mu sprawowanie jego urzędu choroby lub utraty sił. Tryb postępowania oraz sposób odwołania się do sądu określa ustawa.

4. Ustawa określa granicę wieku, po osiągnięciu której sędziowie przechodzą w stan spoczynku.

5. W razie zmiany ustroju sądów lub zmiany granic okręgów sądowych wolno sędziego przenosić do innego sądu lub w stan spoczynku z pozostawieniem mu pełnego uposażenia.

1

---