ĆWICZENIA 1

43. Pojęcie polityczności.

Polityczność = pojęcie, które znaleźć możemy przede wszystkim w twórczości Carla Schmitta. Określa je on jako proces ścierania się grup o przeciwstawnych interesach. Polityczność jest pierwotna względem państwa, jest fundamentem, na którym zostało ono zbudowane. Można ją uznać za szczególny rodzaj polityki. Polityczność doprowadziła do powstania państwa, postrzeganego przez Schmitta w kategoriach funkcjonalnych - jako środowiska uprawiania polityki. W toku działania polityczności powstają więc warunki do istnienia polityki w

jej zwykłej postaci. Istotnym elementem koncepcji. Mówiąc o polityczności trzeba powiedzieć o koncepcji przyjaciel - wróg (pyt. 45).

Pojęcie polityczności - nie dotyczy to jedynie istoty jakiegoś konkretnego zjawiska czy rzeczy, lecz różnych zjawisk i rzeczy osiągających w konkretnych warunkach status polityczny. Podmiot staje się polityczny, gdy zyskuje cechę polityczności, czyli gdy jest zdolny do samodzielnego zaangażowania się w konflikt z innymi podmiotami, który będzie rozstrzygany w ostatniej instancji przez bezpośrednią walkę samych jego uczestników.

Wszystko może być polityczne, ale nie wszystko jest polityczne. Nic nie jest stale polityczne - każdy podmiot może zmienić swój status i wówczas przestanie być polityczny. W analizie polityczności zawsze trzeba wychodzić od relacji między podmiotami. Jeśli dany podmiot egzystuje w sposób polityczny to wszystko co jest związane z jego istnieniem ma wymiar polityczny.

44. Zjawisko polityzacji.

Polityzacja jest to zjawisko wnikania sfery publicznej coraz głębiej w sferę prywatną, nadawania czemuś cechy polityczności. Należy zastanowić się nad przyczynami tego zjawiska. Wynika to z:

• pozostałości po totalitaryzmach (komuniści chcieli przejąć wychowanie dzieci i jakoś tak zostało - szkoły publiczne i karanie rodziców za własne, autorskie, metody wychowawcze),

• poprawności politycznej (np. nietolerowanie nietolerancyjności, która pozostaje w sferze poglądów i nie ma implikacji w tradycyjnej sferze publicznej).

W zasadzie o polityzacji, jako zjawisku wszechobecnym, można mówić dużo. Jakby się zastanowić, to i tak chodzi o pieniądze.

45. Relacje wróg - sojusznik w przestrzeni publicznej.

Istotnym elementem koncepcji polityczności u Carla Schmitta jest podział na przyjaciół i wrogów. Omawiany autor uważał, że u źródeł polityki leży konflikt, że podmioty polityczne ścierają się ze sobą a stawką w tej grze jest samo istnienie. Podmioty polityczne są podmiotami zbiorowymi, które charakteryzują się tym, że u warunkiem ich przetrwania jest realizacja własnej ideologii. Każdy kto w tym przeszkadza, zostaje uznany za wroga jako że de facto zagraża istnieniu danej grupy. Podmiot polityczny, jak każdy podmiot zbiorowy, wykreowany jest sztucznie. Wrogość między podmiotami, na której koncentruje się Schmitt, nie powinna być postrzegana jako osobista niechęć czy odraza. Osoby należące do wrogich grup mogą w życiu prywatnym obdarzać się sympatią. Dzielą je jednak interesy. Schmitt pisze, że każda zbiorowość może uzyskać charakter podmiotu politycznego. Jednym przychodzi to łatwiej (nietrudno zauważyć silną tendencję instytucji wyznaniowych do działania w sferze polityki), inne potrzebują bardziej szczególnych okoliczności (np. klub modelarza stanie się podmiotem politycznym dopiero, gdy przyjdzie mu rywalizować o miejsce w świetlicy osiedlowej z klubem fotografika). Do poglądów Carla Schmitta odnosi się między innymi belgijska filozofka Chantal Mouffe. Zauważa ona, że współczesna demokracja liberalna daleka jest od modelu przedstawionego przez Schmitta. W związku z tym zagrożone jest jej istnienie. Obecna moda na ciągły dialog i szukanie porozumienia doprowadziła do zatarcia się istoty polityki jaką są antagonizmy. Płaszczyzna konfliktów została przeniesiona poza sferę polityki. Nie uświadczymy obecnie sporów między partiami ale walkę z jakimś czynnikiem zewnętrznym: powodzią czy terrorystami. W takiej sytuacji odnajdują się ruchy skrajne, które cieszą się coraz szerszym poparciem i mogą doprowadzić do obalenia demokracji jeżeli nie zostaną w porę powstrzymane. Mouffe postuluje ścieranie się, konflikt w ramach mechanizmów demokratycznych, co miałoby dać upust istniejącym ale ukrytym antagonizmom i konfliktom interesów.

46. Podział publiczne - prywatne.

Demokracja liberalna, którą krytykuje wspomniana powyżej Chantal Mouffe, zakłada minimalną ingerencję państwa w sferę prywatną jednostki. Zastanówmy się jednak nad tym czym w zasadzie są strefy publiczna i prywatna.

Pojęcia te są w dużym stopniu intuicyjne. Za sferę prywatną możemy uznać to, co dzieje się w naszym domu i do czego nikt z zewnątrz nie ma, a przynajmniej mieć nie powinien, dostępu. Są to sprawy nie mające znaczenia politycznego. Sfera publiczna natomiast to to, z czym wychodzimy poza nasz próg, to w czym uczestniczy większa grupa społeczna, co widzi i na co ma wpływ. Są to kwestie dotyczące interesu państwa i żyjącej w nim społeczności. Zwróćmy naszą uwagę na to, jak mogą przebiegać granice między tymi dwiema strefami. Arystoteles już uważał, że polityka (należąca niewątpliwie do sfery publicznej) zaczyna się w domu, w rodzinie. Postacią szczególną był w tym wypadku mężczyzna, posiadający władzę nad swoją żoną, niewolnikiem i dzieckiem. Filozof zwracał jednak uwagę na odmienność tych relacji od występującego między mieszkańcami polis stosunku władzy. W świecie hellenistycznym małżeństwo coraz częściej zajmowało miejsce w sferze publicznej. Takie obejmowanie elementu ze sfery prywatnej przez sferę publiczną określamy mianem polityzacji.

47. Krytyka podziału publiczne - prywatne w rzeczywistości społecznej.

Podział na sferę publiczną i prywatną w ramach państwa demokracji liberalnej, od którego wyszliśmy, doczekał się wielu wyrazów krytyki. Na nasze potrzeby wyróżniamy sześć odniesień krytycznych do omawianego podziału, podzielonych na dwie grupy:

-Antymetafizyczne stanowiska krytyczne:

* Postmoderniści - zwracają oni uwagę na głębokie przemiany jakie dokonały się we współczesnych społeczeństwach. Zaowocowały one zatarciem się granicy między sferą prywatności i publiczności. W związku z tym należy odrzucić dotychczasowy wachlarz pojęć stosowanych przez badaczy zagadnienia. Zamiast tego konieczne jest wykreowanie nowych ujęć teoretycznych.

* Postmarksiści - są przeciwnikami demokracji liberalnej. Nie chcą już jednak wszczynać rewolucji. Dostrzegają wady systemu i chcą je eliminować przez daleko idące reformy zgodne z lewicowym światopoglądem.

* Feministki - postrzegają tradycyjny podział na sferę publiczną i prywatną jako jedno z narzędzi politycznej marginalizacji kobiet. Dokonany przez liberałów podział utrwala patriarchalny model kultury.

- Metafizyczne stanowiska krytyczne:

* Komunitarianie - przeciwstawiają się, wspieranym przez liberałów, jednostkowym wolnościom oraz formalizacji sfery publicznej. Zamiast skupiania się na jednostkach proponują strukturę opartą na grupach społecznych.

* Postliberałowie - uważają, że tradycyjna myśl liberalna zawiera w sobie za dużo elementu wolności i musi zostać przeredagowana.

* Zwolennicy U. Becka, A. Giddensa i J. Habermasa - zwracają uwagę na konieczność wzbudzania w społeczeństwach posttradycyjnych krytyki wobec tradycji.

ĆWICZENIA 2

53. Polityka i polityczność- koncepcja Leo Straussa.

Zwolennik polityki konserwatywnej. W myśl tego podejścia konserwatyzm mitologizuje przeszłość( jest bardziej dostojna i szlachetna), aby na jej podstawie tworzyć teraźniejszość i przyszłość. Strauss domaga się podporządkowania całego czasu przeszłości. Całą polityką konserwatywną rządzi lęk przed zmianą. Podstawową potrzebą społeczeństwa nie jest postęp ale stabilność. Strauss uważa, że stabilizację zapewnia np. judaizm, który zajmuje się powrotem ( ciągłe czekanie na Mesjasza) a nie postępem. Postęp prowadzi do upadku, który jednocześnie wiąże się z rozwojem nowoczesności.

Strauss opiera swoją naukę o polityce na założeniach Arystotelesa ( w polityce ważniejsze od perswazji jest istnienie prawa, które kontrolowałoby społeczeństwo). Celem polityczności jest zagwarantowanie szczęścia poszczególnym członkom społeczeństwa ( prawo naturalne każdego człowieka). W starożytności społeczeństwo i państwo stanowiło jedność. ( polis). Państwo w świecie nowożytnym zostało sprowadzone do instrumentu chroniącego życie, wolność i mienie każdego obywatela. Cnota stała się sprawą prywatną, a społeczeństwo zaczęło obejmować szeroko rozumianą sferę kultury. Wszelkie działania polityczne służą zachowaniu istniejącego stanu rzeczy, albo jego zmianie. Dla Straussa najlepszym z rządów jest ten, który stanowi uosobienie „prawa naturalnego”. Koncepcja prawa naturalnego pojawia się we współczesnym liberalizmie. W nowożytności najbardziej zgodny z naturą jest taki rząd, który potrafi zaspokoić pragnienie bezpieczeństwa obywateli. Jest to również rząd silnego państwa świeckiego, obdarzony monopolem na użycie siły. Współczesny liberalizm przesuwa pytanie „Co jest dobre” na pytanie „Jakie mamy prawa?”. Teoria liberalna zajmuje się budową instytucji zabezpieczających obywatelom ich prawa. Strauss krytykuje współczesny liberalizm. Uważa, że pojęcie to nie ma już takiego samego znaczenia jak dawniej. Współcześnie liberalizm wyraża prozaiczność, przyziemność i nieufność wobec ideałów. Ulega zwyrodnieniu przybierając postać relatywizmu.

55. Polityka i polityczność- koncepcja Johna Rawlsa.

Rawls jest zwolennikiem liberalizmu politycznego.

Rawls swoje poglądy opiera na założeniach Kanta oraz na filozofii moralnej. Według tej filozofii pracę abstrakcji uruchamiają głębokie , etyczne i polityczne konflikty (konflikty pomiędzy wyznawanymi przez siebie wartościami a innymi wartościami niepolitycznymi). Rawls rozwija pojęcie refleksyjnej równowagi- umiejętność dostosowania sądów szczegółowych do prawd ogólnych, cecha ta jest dana tylko człowiekowi rozumnemu. Ponadto, Rawls mówi o teorii sprawiedliwości:

- społeczeństwo jest naznaczone zarówno wspólnotą interesów (dążenie do lepszego bytu) jak i konfliktem (nikomu nie jest obojętne jak są dzielone zwiększające się korzyści)

-ważne jest wyznaczenie przez główne instytucje kryterium oceny, na podstawie której ma się odbyć podział dóbr w społeczeństwie-sprawiedliwość jest pierwszą cnotą instytucji publicznych

-równość roszczeń każdej osoby za względu na podstawowe potrzeby i środki ich zaspakajania

-zasady sprawiedliwości to takie, które zostałyby wybrane przez każdą racjonalną jednostkę ( każda osoba powinna mieć równe prawo do wolności, nierówności społeczne powinny być tak rozproszone, aby przynosiły największe korzyści najmniej uprzywilejowanym)

Według Rawlsa powszechnie przyjęta koncepcja sprawiedliwości tworzy konstytucję dobrze urządzonego społeczeństwa. Sprawiedliwość opiera się na stworzeniu instytucji zdolnych do usatysfakcjonowania wszystkich członków społeczeństwa.

Podstawową treścią liberalizmu politycznego jest to, by nowoczesne społeczeństwo charakteryzowało się pluralizmem doktryn politycznych, religijnych, filozoficznych, ale również tych doktryn których nie da się ze sobą pogodzić, ale które jednak mogą być uznane za rozumne. Liberalizm zakłada, że istnieje wiele ścierających się ze sobą rozumnych doktryn a ich koncepcjami są koncepcje dobra, które da się pogodzić dzięki racjonalności ludzi.

Rola społeczeństwa w liberalizmie politycznym:

-nie jest ani wspólnotą- żadne dobrze urządzone społeczeństwo nie może być rządzone przez jedną wspólnotę, doktrynę religijną lub moralną

-nie jest stowarzyszeniem- do społeczeństwa nie wchodzimy na mocy aktu własnej woli i nie wychodzimy z niego wtedy kiedy nam ono przestaje odpowiadać ( wchodzmy do niego w chwili narodzin a wychodzimy w chwili śmierci)

W społeczeństwie istotne jest także pojęcie szacunku. Szacunek do samego siebie daje ludziom poczucie własnej wartości oraz wiarę w realizację własnych zamierzeń.

56. Koncepcja Stevena Lukesa.

Metafora chwastu- liberał marzy o przejrzystym świecie ( rajskim ogrodzie), ale w nieplewionym ogrodzie wyrastają chwasty, dlatego, że użytkownik ogrodu nie potrafi odróżnić chwastu od roślin użytkowych.

Liberlaizm opiera się na wierze w 6 elementów:

- wiara w politykę jest sferą mediacyjną pomiędzy państwem i interesem indywidualnym, której głównym celem jest tłumaczenie indywidualnych potrzeb na ponadjednostkowe strategie działania i instytucje

-obywatele wnoszą swój wkład do państwa ( np. płacą podatki). Obywatel posiada prawa negatywne chroniące go przed nadmierną interwencją państwa, przemocą ze strony innych obywateli. Gwarancją wszelkich swobód obywatelskich jest wolność.

-wiara w sprawnie funkcjonujący rynek polityczny. Polityczny proces kształtowania woli ogólnej w sferze publicznej jest określany przez rywalizację pomiędzy partami usiłującymi zdobyć władzę. Legitymizacja władzy wynika z powszechnego głosowania, w którym wygrywa najsilniejszy.

-państwo pełni rolę strażnika społeczeństwa rynkowego- najlepsze państwo minimalizuje swe wpływy na gospodarkę i prywatne życie obywateli

-dzięki demokracji możliwy jest kompromis pomiędzy sprzecznymi interesami poszczególnych grup. Demokracja parlamentarna wyznacza reguły życia politycznego, któro ma charakter czysto proceduralny ( jest składnią języka politycznego)

-demokracja łączy państwo ze społeczeństwem obywatelskim, podstawą sprawnego funkcjonowania społeczeństwa jest oddzielenia sfery ekonomii od polityki.

Lukes w swoim dziele „ Liberalizm dla liberałów. Kanibalizm dla kanibali” twierdzi, że liberał to istota, która rozkwita tylko wśród liberałów. Kanibalizm natomiast rozwija się zarówno wśród liberałów jak i kanibali. Kanibalizm dotyczył sposobu rozumienia zachodu na temat tego co jest w świecie cywilizowane a co nie ( dzikie, pierwotne kraje). Liberalizm natomiast jest rodzajem światopoglądu, który zabezpiecza liberalne instytucje i praktyki ( konstytucja, podział władzy, pojęcie obywatelstwa itd.). Liberał jest nieufny wobec własnej kultury, dopuszcza, że nasza kultura może się okazać bardziej barbarzyńska niż kultury pierwotne. „Barbarzyństwo” dotyczy złudzeń cywilizacji, że jest jedyną, niemożność osądzenia świata zewnętrznego na podstawie kategorii odnalezionych we własnym języku. Kanibalizm jest bardziej zakorzeniony kulturowo- to liberałowie muszą przekonywać kanibali by porzucili swoje praktyki.

57. Polityka i polityczność- Sigmunt Freud.

Freud krytykuje zasadę sprawiedliwości.

Poczucie sprawiedliwości ludzkiej jest produktem zawiści i zazdrości, a dążenie do równości jest wyrazem ludzkich słabości. Zawiść opiera się na traktowaniu z wrogością większego dobra innych, nie ustępuje nawet wtedy, gdy większe zasoby innych nie uszczuplają naszych dóbr. Sprawiedliwość oznacza odebrania dobra tym, którzy mają więcej i nie zawsze dodania tym, którzy mają mniej.( odnosi się to dóbr materialnych, intelektualnych i biologicznych). W tym ujęciu sprawiedliwość wymaga cnoty rezygnacji i wyrzeczenia. Sprawiedliwość zawsze jest motywowana poczuciem krzywdy, które ma charakter uczucia moralnego i domaga się zadośćuczynienia.

58. Polityka i polityczność- koncepcja Friedricha Nietzsche.

Nietzsche porównuje człowieka do kłamliwego zwierzęcia. Kłamstwo i wiara w sprawiedliwość natomiast jest konieczne do życia. Demaskowanie prawdy jest rzeczą niebezpieczną dla przetrwania gatunku ludzkiego. Impuls kłamania wpisany jest w mechanizmy mówienia i gramatykę wypowiedzi. Nieufność i ironia to głównie sposoby obchodzenia się ze sprawiedliwością. Rozwija pojęcia ironii genealogicznej.-ośmiesza najwyższe ideały, ukazując ich amoralne i wstydliwe początki. To niskie pochodzenie ironia odkrywa pod maską plebejskiego obiektywizmu.

Nietzsche opisuje moralno-psychologiczne warunki powstania racjonalnego podmiotu (jednostki z nieczystym sumieniem), którego wolność jest formą odpowiedzialności za stadne wartości (odpowiedzialność jest środkiem tresury i selekcji, mierzy ona zdolność sił reaktywnych do podlegania wpływom).

Nietzsche krytykuje także liberalną demokrację- demonstruje utylitarystyczną skłonność do lansowania człowieka masowego, pozbawionego krwi, namiętności, zaangażowania, cnót politycznych, człowieka zagubionego z rozrywce i konsumpcji.

59. Polityka i polityczność- Koncepcja Chantal Mouffe.

Moje rozumienie polityczności wpisuje się w tą drugą perspektywę [jako przestrzeń władzy, konfliktu i antagonizmu]. Proponowane przeze mnie rozróżnienie polityczności i polityki wygląda następująco: przez polityczność rozumiem wymiar antagonizmu leżący u podstaw każdego ludzkiego społeczeństwa a przez politykę zestaw praktyk i instytucji, które w obliczu wprowadzonego przez polityczność konfliktu tworzą porządek umożliwiający ludzkie współistnienie.

Punktem wyjścia jest także krytyka liberalizmu politycznego. Liberalizm znosi ideę antagonizmu, która jest niezbędna dla funkcjonowania sfery polityki. Braki antagonizmów, sprawiają, że społeczeństwo nie potrafi rozwiązywać problemów, które go nękają. Według założeń liberalizmu człowiek żyje w świecie, w którym jest wiele sprzecznych wartości i punktów widzenia, których nigdy człowiek nie będzie w stanie ich przyswoić, lecz razem tworzą one harmonijną i bezkonfliktową całość. Liberalizm zakłada istnienie powszechnego, opartego na rozumie konsensusu. Mouffe kwestionuje „postpolityczną” wizję porządku świata. Kwestie polityczne zawsze wymagają dokonywania wyboru między sprzecznymi stanowiskami. Liberalizm natomiast uniemożliwia ludziom podejmowanie takich decyzji, utrudnia zrozumienia pluralistycznej natury rzeczywistości społecznej, z konfliktami jakie pluralizm za sobą pociąga.

Mouffe jest twórcą pojęcia: agonistyczny pluralizm:

-rozróżnienie polityki od tego co polityczne- polityką nazywa zespół instytucji i praktyk, dla których celem jest organizowanie ludzkiej egzystencji w warunkach konfliktowych, przez polityczność natomiast rozumie wymiar antagonizmu, konstytutywny dla ludzkich społeczeństw. ( podział na sojusznika i wroga)

Mouffe rozróżnia pojęcie wroga i antagonisty. Wróg, to któś kogo należy fizycznie zniszczyć, antagonista natomiast to ktoś, z kogo poglądami należy polemizować, ale którego egzystencję należy tolerować.

Muffe krytykuje założenia Urlicha Becka i Giddensa:

-Urlich Beck- podkreśla pozytywną rolę, jaką w dochodzeniu do kompromisów może odegrać wątpliwość (sceptyzm), społeczeństwo oparte na wątpieniu nie jest w stanie myśleć w kategoriach wroga i przyjaciela, w związku z tym następuje pacyfikacja konfliktów. Mouffe, twierdzi, że podejście Becka jest czystą fantazją.

-Giddens- ludzie wchodzą ze sobą w czyste relacje, w których pozostają ze względu na satysfakcję i bycie razem. Ten model czystych relacji dotyczy zarówno życia prywatnego jak i publicznego. Zdaniem Muffe nie istnieją czyste relacje, bowiem nawet związki intymne opierają się na sporze, antagonizmie i walce.

ĆWICZENIA 3

4. Ideologiczne uwarunkowania polityki w ujęciu ogólnym.

-Walka o władzę w państwie i kształtowanie mechanizmu rządzenia

-polityka jest walką o przejęcie władzy, aby użyć wybranych środków do rozwiązywania problemu społecznego.

5. Ideologiczne uwarunkowania polityki w ujęciu szczegółowym.

Ideologia wpływa na politykę na kilku płaszczyznach:

• interpretacja zjawiska (te same zjawiska można postrzegać na różny sposób uwarunkowany wyznawaną ideologią)

• każda polityka reprezentuje jakiś pogląd na świat, polityka polega na dopasowaniu świata do siebie lub siebie do świata

• konfrontacja różnych, wzajemnie alternatywnych projektów rozwiązania określonych problemów społecznych

• jest licytacją i konfrontacją różnych projektów zmiany sytuacji

• każdemu można przypisać jakiś model polityki szczegółowej

• jest oceną cudzej fachowości (np. ministrów lub posłów), opiera się na spornej ocenie fachowości p

• odmiotu politycznego

• jest wyborem sposobu rozwiązania problemu

• każda polityka merytoryczna jest zawsze działaniem konkretnego podmiotu politycznego, dlatego wyraża: określony styl myślenia i działania; preferencje dla wybranych metod, środków i zasad, bowiem cele nie przesądzają o takim wyborze

Polityka merytoryczna- działanie w celu rozwiązania problemów społecznych. Rozwiązanie problemu zależy od określonej ideologii, doświadczeń, wiedzy. Nie ma jednolitych standardów dla oceny tych przymiotów.

6. Systemowe uwarunkowania polityki w ujęciu ogólnym i refleksyjnym (demokracja, autorytaryzm, totalitaryzm).

Zacznijmy od zwrócenia uwagi, na zjawisko przemieniania się demokracji w totalitaryzm. Przykładem takiego procesu z historii jest objęcie władzy przez NSDAP przy wykorzystaniu metod demokratycznych. Demokracja jest podatna na totalitaryzację kiedy brakuje w niej różnorodności, staje się monolitem. Na zjawisko demokratycznej legitymizacji reżimów totalitarnych uwagę zwracał John Stuart Mill.

7. Systemowe uwarunkowania polityki w ujęciu szczegółowym.

Odpowiedz to co wyżej i módl się, że akurat trafisz.

8. Narodowe uwarunkowania i ograniczenia polityki,

Najpierw zdefiniujmy sobie dwa pojęcia. Naród sprowadza się do świadomości swojej łączności z innymi członkami wspólnoty i świadomości swojej odrębności. Nacjonalizm to miłość do własnego narodu i działanie na jego rzecz. Nacjonalizm, w przeciwieństwie do szowinizmu, nie zakłada nienawiści do innych narodów.

Nacjonalizm może mieć pozytywny lub negatywny wpływ na politykę i demokrację. Jeżeli jest jedną z wielu ideologii, elementem liberalnej mozaiki światopoglądów, to rozwija aktywność obywateli, stabilizuje sytuacje kryzysowe i rozszerza sferę wolności. Jeżeli natomiast dochodzi do przemiany nacjonalizmu w szowinizm lub rasizm, wolność zostaje ograniczona. Dochodzi do rozróżniania swój-obcy.

12. Prakseologiczne uwarunkowania i ograniczenia polityki.

Prakseologia to nauka o metodach celowego działania. Możemy wyróżnić w tym przypadku trzy postawy, które są w jakiś sposób destrukcyjne dla polityki:

Postawa konserwatysty - jest on nietolerancyjny, uważa, że ma monopol na rację, że jego idea jest jedyną słuszną, Nie stanowi on zagrożenia kiedy jest tylko jednym z elementów wachlarza ideowego.

Postawa liberała - chciałby narzucić na politykę własne zasady, nie przyjmuje do wiadomości, że polityka rządzi się swoimi prawami i nie może być ograniczana. Liberał nie może się odnaleźć w charakterystycznych dla polityki antagonizmach przez co ich unika i dokłada się do destrukcji polityki.

Postawa socjalisty - może być antypolityczny. Co prawda jego postawa bardzo zmieniła się od czasów marksizmu, ale kiedy będzie zniecierpliwiony metodami demokratycznymi, może się wkurwić i wrócić do wdrażania swoich koncepcji przez rewolucję i przemoc.

13. Technologiczne uwarunkowania i ograniczenia polityki.

Chodzi w zasadzie raczej o naukę niż technologię. Jest głównie ograniczeniem polityki ponieważ sięga się po nią jako element ideologii. Tymczasem włączanie nauki do ideologii jest nieuprawnione. Po drugie, nauka we współczesnym świecie staje się chodliwym tematem zastępczym niszczącym sferę polityki. Po trzecie, można technologię uznać za narzędzie systemów totalitarnych, które dzięki niej ingerują w prywatne życie obywateli.

Z drugiej jednak strony, rozwój technologii to rozwój środków komunikacji, co ma pozytywny wpływ na politykę.

ĆWICZENIA 4

48. Kryzys klasycznej polityki - cechy wizji postpolitycznych.

Wygląda na to, że postpolitykę można całkowicie scharakteryzować przez prace Chantal Mouffe. Chodzi tutaj o zanik antagonizmów w polityce, o rozmywanie się granic między tym, co polityczne (publiczne), a tym co prywatne. Mouffe zauważa w Polityczności, że coraz częściej politycy dążą do porozumienia i konsensusu (cecha konsensualności), a nie jest to cechą klasycznie rozumianej polityki. Można także zauważyć, że coraz częściej we współczesnych teoriach polityki pojawiają się następujące wyznaczniki, które je charakteryzują:

• redukcjonizm - analizowanie zjawisk politycznych na poziomie jednostek, a nie całych struktur; to, jak zachowuje się społeczeństwo, należy analizować badając zachowania poszczególnych jego elementów składowych,

• kontekstualizm - polityka podporządkowana czynnikom egzogennym (zewnętrznym), polityka zależy od kontekstu, w którym działa, czyli społeczeństwa.

49. Biopolityka.

Biopolityka - za M. Foucault - to styl sprawowania władzy, który reguluje zachowania poszczególnych ciał i własności przypisywane populacjom. W tym celu wykorzystuje biowładzę, a więc władzę polityczną skierowaną na często odległe od siebie aspekty życia zbiorowości.

Biopolityka to próba obrony sfery zabezpieczeń społecznych w zw. z aspektami ludzkiego życia oraz użycie współczesnych technik reprodukcji i inżynierii genetycznej. M. Foucault mówi, że człowiek pozostał wyposażonym w życie zwierzęciem zdolnym dodatkowo do egzystencji politycznej. Współczesny człowiek to zwierzę, którego życie zostaje „postawione jako żyjącego bytu”. Gospodarowanie życiem to zadanie dla refleksji politycznej.

Obecnie ważny jest kult życia - życie ma być długie {a wcześniej mogło być krótkie ale piękne, wartościowe. Wtedy zaczęła „działać” biopolityka, kiedy rządzący zdali sobie sprawę z tego, że nie mają do czynienia z ludem, a z populacją ze swoistymi dla niej zjawiskami, np. głód, śmiertelność, zdrowie itp. Podniesiona zostaje tu kwestia tego, jak propagować władzę śmierci w czasach, kiedy propaguje się życie - i tu decyduje rasizm.

Związana z biopolityką biowładza jest nieograniczona: geograficznie, czasowo, zakresowo.

Nierówne wyposażenei biologiczne ludzi decyduje o nierównym podziale władzy.

-M. Hardt i Antonio Negri- biopolityka oznacza antykapitalistyczny protest, insurekcję używającą życia i ciała, jako broni wywołującej opór wobec trzeciej fali kapitalizmu

-biopolitykę można też sprowadzić do problemów związanych z bioetyką- klonowanie, eutanazja, lobotomia, handel organami, transseksualizm, handel adopcyjny

- biopolityka, jako forma sprawowania władzy, gdzie kwestia przeżycia danej populacji jest fundamentalna, w przeciwieństwie do dobrego życia pojedynczego przedmiotu

50. Subpolityka.

Istnieje tendencja do przekształcania polityki w subpolitykę. Polityka jest demokratycznie legitymizowana- posiada instrumenty wpływu, takie, jak prawo, pieniądze i informacja. Subpolityka nie ma implementacji - charakteryzuje ją bezpośredniość. Jej głównymi źródłami są badania naukowe i praktyka medyczna. W subpolityce nie bierze się pod uwagę celów społecznych - one są produktem ubocznym decyzji politycznych. Rozwój techniczno- ekonomiczny jest pomiędzy tym co polityczne, a tym, co polityczne nie jest. W subpolityce zakres wywoływanych zmian społecznych jest odwrotnie proporcjonalny do ich legitymizacji. Dochodzi do odwrócenia tego co polityką jest i tego co polityką nie jest. To, co polityczne staje się niepolityczne, a to co niepolityczne jest polityczne. Problemem jest to, ze zanikają monopole (monopol małżeństwa na relacje intymne, monopol państwa na władzę, mężczyzn na pracę zawodową). Jesteśmy skazani na odgrywanie scenariusza charakterystycznego dla społeczeństwa przemysłowego - inscenizacja polega na tym, że naukowcy zachowują się tak jak gdyby byli w posiadaniu prawdy, wzrasta w nich sceptycyzm odnośnie działań poznawczych. To, co dawniej było polityczne nie jest dyskutowane w rządach, ale w korporacjach - odbywa się „za kulisami. To jest proces krytykowany za przenikanie państwa przez grupy interesu. Subpolityka zakłada, że:

* sfera prywatna staje się polityczna = decyzje polityczne przenikają sferę prywatną, np. w ramach systemów edukacyjnych, przepisach ruchu drogowego, w zakładach pracy itp.

* dążenie do ukrycia dyskursu politycznego;

* przenikają się sfery życia prywatnego i politycznego, decyzja prywatna o zatrudnieniu Ukrainki do opieki nad dzieckiem jest decyzją polityczną - decyzja, która powoduje implikacje na rynku pracy[np. bezrobocie w kraju]

*działania ruchów ekologicznych, feministycznych, alterglobalistycznych są przykładami skuteczności i narastającej siły działań subpolitycznych.

51. Jak-gdyby-polityka - charakterystyka orientacji teoretycznej.

Slavoj Źiźek uważa, że obecna myśl polityczna jest serią prób zniesienia idei polityczności w cztery postaci jej stymulowania. Cała myśl polityczna jest zaprzeczeniem idei polityczności. 4 główne wersje tych zaprzeczeń:

1. Archepolityka = próba zdefiniowania obecnej przestrzeni społecznej, która nie dopuszcza żadnego wyjątku, dzięki któremu mogłoby dojść do zaistnienia politycznego momentu wydarzenia. Polityka to medium, w którym obywatele stają się świadomi zależności od siebie i uczą się w konsekwencji pracy dla dobra wspólnego. Rola państwa to stworzenie obywatelom warunków do tego aby stali się oni samoświadomą wspólnotą etyczną. Człowiek przekształca swoje życie animalne w życie obywatelskie, a zbiór jednostek przeistacza się we wspólnotę, którą łączy przywiązanie do języka, tradycji i wartości.

2. Parapolityka = próba depolityzacji polityki, zmierza do akceptacji konfliktu politycznego w postaci rywalizacji - w przestrzeni reprezentowanej przez uznane partie polityczne/osoby. Celem takiego konfliktu jest tymczasowe zajęcie miejsca u sterów władzy.

3. Marksistowska metapolityka = konflikt polityczny jest uznany jako teatr cieni, gdzie odgrywane są zdarzenia a właściwym ich miejscem jest scena procesów ekonomicznych.

4. Ultra polityka = depolityzacja konfliktu poprzez nadanie mu skrajnej postaci poprzez bezpośrednią militaryzację polityki. Konflikt powraca poprzez wojnę z Naszym wrogiem a nie między nami a nimi

Arche - i ultra - to nowe wersje tradycjonalistycznej postawy [zamknięta wspólnota i wojna z zewnętrznymi wrogami], a meta - i para - to dwie wersje nowoczesnej polityki.

Są to próby uszlachetnienia traumatycznego wymiaru polityki.

52. Odrodzenie klasycznej polityki - przyczyny i charakter.

Dzisiejsza polityka odpowiadać musi na problemy bardzo złożone, następuje ich umiędzynarodowienie, a więc państwa narodowe wyczerpały już w wielu kwestiach swoje kompetencje i możliwości działania. Polityka odradza się jako geopolityka, czyli odrzucenie myślenia w kategoriach państwa narodowego, kosmopolityzm i stworzenie międzynarodowych mechanizmów obrony sprawiedliwości społecznej.

4 strategie przetrwania tego, co polityczne, w geopolitycznym świecie;

• polityka protekcjonistyczna- występuje przeciwko gospodarce opartej na braku bezpieczeństwa, zderegulowanej. Jej zwolennicy popierają rodzimy przemysł, są nacjonalistami,

• polityka neoliberalna- próbuje stworzyć „trzecią drogę” dla stosunków miedzy państwem a globalnym rynkiem. Określa się przez opozycje do lewicy protekcjonistycznej,

• polityka konserwatywna- wierzy w mit suwerenności państwa. Są zwolennikami budowania izolowanej Europy z granicami mogącymi zatrzymać napływ imigrantów.

• polityka kosmopolityczna- polityka idealistyczna, polityka utopijna, nie mająca przełożenia na rzeczywistość

Polityka szanse na swoje odrodzenie ma w odnowieniu własnych treści. Im bardziej polityka będzie okazywała wyobraźnię i entuzjazm i będzie godna zaufania, tym szybciej odbuduje swoja logikę i autonomię.

ĆWICZENIA 5

60. Antropologia polityki.

Jest jednym z ważnych elementów strukturalnych konstrukcji teorii polityki, ponieważ sięga do źródeł historycznych polityki, którymi jest sama natura ludzka. Każdy człowiek to homo politicus - przychodzi na świat z polityką, która towarzyszy mu przez całe życie. Jest nierozerwalnie związany z polityką poprzez państwo, w którym się rodzi i umiera (nie może ani do niego przyjść, ani z niego odejść). Jest to naturalny stan polityczny człowieka. Antropologia polityczna odkrywa źródła polityki i wyjaśnia, w czym polityka przejawia się w człowieku. Uznaje zasadę niezgłębialności człowieka i wiąże go z władzą poprzez jego moc. Helmuth Plessner mówi o tym, że nieprzewidywalną moc, człowiek zawdzięcza odkryciu uwarunkowań historycznych. Dzięki tej mocy wzniesie się ponad dotychczasowy poziom historyczny. Dopóki będzie obstawał przy koncepcji swojej istoty jako mocy, będzie ją posiadał i mógł się rozwijać. Antropologia Plessnera jest inspiracją dla historycznych konstrukcji teorii polityki ukazujących związek przeszłości i teraźniejszości w politycznej mocy człowieka. Jest ona także inspiracją dla oceny zachowań polskiego elektoratu, którego tylko część uczestniczy w mechanizmach rynku politycznego. Plessner dowodzi także, że polityka przenika wszelkie zakamarki stosunków międzyludzkich. Mówi też o zjawisku immanencji otwartej w sensie podwójnym. Przeszłość, która przenika nas we wszystkim jako ukryte bądź uświadomione pochodzenie nas samych i która obejmuje nas jako tradycja otwarcia się na teraźniejszość życia, które ma być jeszcze przeżyte. Teraźniejszość obejmuje nas w innym sensie, ze względu na dotąd prowadzone przez nas życie, otwiera się na to, czym już faktycznie jesteśmy, a czym staliśmy się poprzez naszą przeszłość.

61. Filozofia polityki.

Antropologia polityki ukazując jej źródła czyli naturę człowieka i jego moc, umożliwiła filozofii dokonanie identyfikacji polityczności jednostek i zbiorowości ludzkich. Istnieje więc ścisły związek między antropologicznym i filozoficznym pojmowaniem polityki, przy czym filozofia ukazuję politykę przez relacje występujące między ludzi, ich środowiskami, grupami, warstwami, klasami, narodami. Wspomniany już wcześniej Plessner traktując politykę jako „naturalny stan człowieka” umieszcza ją w rzeczywistości społecznej, dostrzega ją jako coś realnego, żywego. Stąd jego stosunek do filozofii jako do ogólnej nauki opisującej różne zjawiska bytu (materii i ducha) wymagający dostosowania filozoficznych kategorii do polityki jako do zjawiska rzeczywistego, pochodzącego z naturalnego stanu człowieka. Relacje między filozofią a polityką dotyczą przede wszystkim obszaru ludzkiej egzystencji i działalności - dla filozofii to obszar szczególnie rozległy, uwzględniający refleksje nad światem i człowiekiem, człowiekiem w świecie, jego bytem, związkiem z naturą. Polityka jako naturalny stan człowieka uwzględnia jego stosunki z innymi ludźmi w kontekście władzy - walki o nią, jej sprawowanie i wykorzystywanie w określonych celach i interesach. Filozofia posiada rozleglejszy i głębszy wgląd w naturę człowieka niż polityka. Dostarcza polityce cennego materiału z takich obszarów jak historia rozwoju człowieka i ludzkości (np. historia myśli politycznej), istoty i misji państwa, funkcji prawa w życiu ludzi, wartości moralnych i kulturalnych (np. relacje między polityką a moralnością, kultura polityczna ludzi), relacje między społeczeństwem a władzą, istota władzy, jej funkcje i normy (np. demokracja, totalitaryzm, wojna) i z innych dziedzin związanych z miejscem i rolą człowieka w świecie. Polityka z kolei zasila filozofię empirycznym materiałem z całokształtu stosunków politycznych w społeczeństwach, w tym obszaru walki o władzę i jej sprawowanie. Politologia jako dyscyplina polityki opisując zjawiska, procesy, wydarzenia ze sfery polityki umożliwia filozofii dokonywanie zabiegów syntetyzujących tych obszarów ludzkiej egzystencji, które tworzą stosunki polityczne.

150.Definiowanie myśli politycznej

Myśl polityczna jest to wszelka forma refleksji nad polityką rozumianą jako sfera rzeczywistości, w której dany podmiot może realizować swoje interesy poprzez stosunki i mechanizmy społeczne związane ze sprawowaniem władzy.

Myśl polityczna jest to wszelka forma refleksji nad rzeczywistością polityczną (rzeczywistość polityczna są to fakty i zespoły faktów noszące cechę polityczności, czyli wydarzenia, które zaistniały w wyniku konfliktu lub samego go wywołały; dla rzeczywistości politycznej stanem właściwym jest konflikt, natomiast współpraca jawi się jako stan wyjątkowy, wynikający z okoliczności), niezależnie od stopnia rozwoju, wewnętrznej spójności i systematyzacji oraz uteoretyzowania i konkretyzacji. Powstaje w wyniku myślenia politycznego, którego przejawem jest między innymi działalność ideotwórcza.

150.Definiowanie myśli politycznej

Myśl polityczna jest to wszelka forma refleksji nad polityką rozumianą jako sfera rzeczywistości, w której dany podmiot może realizować swoje interesy poprzez stosunki i mechanizmy społeczne związane ze sprawowaniem władzy.

Myśl polityczna jest to wszelka forma refleksji nad rzeczywistością polityczną (rzeczywistość polityczna są to fakty i zespoły faktów noszące cechę polityczności, czyli wydarzenia, które zaistniały w wyniku konfliktu lub samego go wywołały; dla rzeczywistości politycznej stanem właściwym jest konflikt, natomiast współpraca jawi się jako stan wyjątkowy, wynikający z okoliczności), niezależnie od stopnia rozwoju, wewnętrznej spójności i systematyzacji oraz uteoretyzowania i konkretyzacji. Powstaje w wyniku myślenia politycznego, którego przejawem jest między innymi działalność ideotwórcza.

65. Rynek polityczny.

To nowa kategoria polityki, w której jest ona traktowana jako towar. Rynek polityczny pojawił się w Polsce w sferze stosunków politycznych na początku lat 90. Od tego czasu polityka stała się towarem rynkowym, który jest produkowany, dystrybuowany, reklamowany oraz sprzedawany w trakcie kampanii wyborczych. Polityką jako towarem i rynkiem zajmuje się nowa subdyscyplina politologii - marketing polityczny (teoria marketingu politycznego).

Rynek polityczny to kategoria umowna. Jest rezultatem ustrojowej zasady państwa demokratycznego - pluralizmu politycznego, zapewniającego obywatelom zrzeszanie się w partie polityczne, które jako dobrowolne, demokratyczne organizacje obywateli mogą na mocy prawa wpływać metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa i na sprawowanie władzy publicznej. Mogą więc legalnie uczestniczyć w walce o władzę. W państwach demokratycznych, w których istnieją systemy partyjne jako przejaw wielopartyjności, występuje rywalizacja w dążeniach partii do zdobycia i sprawowania władzy. Rywalizacja ta odbywa się na szczególnym rynku - rynku politycznym organizowanym przez organy państwa i funkcjonującym w ramach kampanii wyborczych.

Marketing polityczny ukształtował się w rezultacie zaadoptowania z nauk ekonomicznych podstawowych pojęć - RYNEK, TOWAR, DYSTRYBUCJA, PROMOCJA I REKLAMA ORAZ CENA TOWARU I TRANSAKCJA FINALNA. Przeniesienie tych kategorii na obszar polityki ma charakter umowny, ale ich istota i sens w pełni odnosi się do mechanizmów, procesów i procedur walki o władzę w państwie.

RYNEK POLITYCZNY to obszar całego kraju, na którym przeprowadzane są w ramach kampanii wyborczych, przygotowania do transakcji finalnej sprzedaży - kupna politycznego towaru czyli aktu wyborczego. Ogólnokrajowy zasięg rynku politycznego wynika z konstytucyjnej zasady bezpośredniości, powszechności wyborów parlamentarnych, samorządowych, prezydenckich i referendum ogólnokrajowego. Jedynie referenda lokalne organizowane i przeprowadzane są w jednostkach organizacyjnych samorządu terytorialnego czyli na rynku lokalnym. Specyfiką rynku politycznego jest to, że nie działa on żywiołowo czyli w rytm podaży i popytu, ale jest organizowany przez organy aparatu państwa i funkcjonuje przy ich czynnym udziale. Rynek jest tworzony przez organy państwa po to, aby zapewnić ciągłość władzy w państwie w układach kadencyjności poszczególnych ekip zdobywających władzę. Kadencyjność chroni demokratyczne państwo przed uzurpowaniem władzy przez dążące do tego siły polityczne.

TOWAR POLITYCZNY - ma również charakter umowny ze względu na specyfikę. Składa się z trzech ogniw - DOKTRYNY POLITYCZNEJ, PROGRAMU WYBORCZEGO I POLITYKÓW czyli kandydatów ubiegających się o mandaty parlamentarne i samorządowe oraz o urzędy i stanowiska. Trudno utożsamiać polityka z towarem, dlatego w marketingu politycznym traktuje się ich także jako sprzedawców towaru; ich „towarowość” dostrzega się wyraźnie w trakcie promocji i reklamy rynkowej, kiedy ubiegają się o zdobycie poparcia wyborców czyli nabywców politycznego towaru. Towar polityczny to główne ogniwo marketingu politycznego.

DYSTRYBUCJA, PROMOCJA I REKLAMA TOWARU odbywa się podobnie jak na rynku ekonomicznym, z tą różnicą, że dystrybucja towaru politycznego odbywa się przy udziale organów państwa - okręgowych lub terytorialnych komisji wyborczych przyjmujących i rejestrujących listy kandydatów zgłaszanych przez komitety wyborcze partii politycznych lub innych podmiotów politycznych będących producentami tego towaru. Ważną rolę w promocji i reklamie politycznego towaru odgrywa PR i media - a dokładnie publiczne radio i TV, które mają ustawowy obowiązek emisji programów reklamujących zgłoszony towar polityczny i uczestniczyć w nieodpłatnej i odpłatnej agitacji wyborczej. Promocja i reklama politycznego towaru coraz bardziej się profesjonalizuje dzięki powstawaniu sieci prywatnych firm marketingowych i specjalistów od marketingu politycznego.

CENA POLITYCZNEGO TOWARU (także umowna kategoria) nie posiada wartości materialnej i nie zapewnia nabywcy tego towaru ani gwarancji, ani rękojmi. Cena politycznego towaru to przyzwolenie przez wyborców (ale nie całe społeczeństwo) na sprawowanie mandatu posła, senatora, radnego, urzędu prezydenta itd. W marketingu politycznym akt wyborczy traktowany jest jako transakcja finalna - zakup towaru (kandydata). Nie ma gwarancji, ani możliwości reklamacji - konstytucja uniezależnia parlamentarzystów od wyborcy - jego interes, stanowiska, żądania nie wiążą nosicieli mandatu czy osoby sprawujące urzędy.

ĆWICZENIA 6

42. Cechy współczesnych teorii polityki.

Mniej więcej od 1950 roku teorie polityki cechuje wizja, która jest:

@ kontekstualna = przedstawia politykę jako nieodłączną część społeczeństwa i jest mniej skłonna odróżniać system polityczny od reszty życia społecznego;

@ redukcjonistyczna = postrzega zjawiska polityczne jako łączne skutki zachowania jednostek, mniej skłonna przypisywać rezultaty polityki strukturom organizacyjnym i regułom odpowiedniego zachowania;

@ utylitarystyczna = za źródło działań uznaje świadome kierowanie się korzyścią, mniej skłonna uznawać działanie jako reakcję na zobowiązania i powinności;

@ instrumentalistyczna = określa podejmowane decyzje i alokację zasobów jako kluczowe kwestie w życiu politycznym, mniej uwagi poświęca sposobom organizacji życia polit. wokół kształtowania życia przez symbole , rytuały ceremonie etc.

@ funkcjonalistyczna = postrzega historię jako efektywny mechanizm dochodzenia do jednoznacznie właściwych stanów równowagi, w mniejszym stopniu koncentruje się na niedostosowaniu i niejasnościach w rozwoju historycznym.

29. Teorie instytucjonalne i neoinstytucjonalne polityki.

Wywodzą się również ze starożytności. Są bardzo podobne do teorii klasycznych ponieważ łączą politykę z państwem.

Założenia:

• ramy działalności politycznej tworzą instytucje

• instytucje to zespół norm prawnych regulujących zasady życia społecznego

• ukierunkowanie sensu polityki na instytucje państwowe i ich rolę w życiu społecznym, zasady formowania i funkcjonowania struktury władzy

• centralną kategorią jest instytucja państwa

• państwo i władza traktowane, jako instytucje wdrażające zasady ładu moralnego za pomocą monopolistycznego stanowienia prawa

• współcześnie w miejsce państwa i władzy wprowadza się pojęcie systemu politycznego

• obowiązkiem instytucji jest przede wszystkim zapewnienie bezpieczeństwa i utrzymywanie porządku publicznego za pomocą stosowania instrumentów publicznej regulacji

• podejście formalno- prawne do polityki- normy prawne podstawą wszelkiej działalności politycznej

• należy koncentrować się na badaniu wzorców działań politycznych

• łatwe oddzielenie polityki od innych sfer życia społecznego, następuje ono przez treść norm konstytucyjnych, instytucje państwowe

• redukcja sfery polityki od formalnego charakteru

Bardzo ważną rolę odgrywają formy (formalizm) Stał się on problemem w latach 70. XX w., kiedy pojawiły się teorie neoinstytucjonalne. Zmieniły one treść drugiego założenia. W teorii tej instytucje to jakikolwiek zespół norm (względnie zorganizowany) odnoszący się do życia społecznego, np. zasady śpiewania czy głosowania.

30. Rola instytucji w polityce.

Są odrębnym bytem w polityce. Istnieje hipoteza o spójności działania instytucji politycznych i interesów społeczeństwa. Instytucje są jednostkami zdolnymi podejmować decyzje. Instytucje nie tylko realizują wolę społeczeństwa ale także na społeczeństwo wpływają.

31. Instytucjonalizacja polityki.

Po kryzysie myśli instytucjonalnej i czasowym niedocenianiu wagi instytucji w polityce, obecnie wraca się do tej koncepcji.

32. Teorie funkcjonalne i neofunkcjonalne polityki.

Teorie funkcjonalne wywodzą się z socjologii i antropologii XIX-wiecznej. Już Herbert Spencer stwierdził, że społeczeństwo jest organizmem - ma swoją ściśle określona strukturę i organy, ma adaptować się do środowiska. W tej teorii polityka to sztuka dostosowywania się - kto się nie dostosuje, przestanie istnieć. Polityka to wykonywanie funkcji organizmu w rzeczywistości politycznej, która determinowana jest przez wiele czynników. Oznacza:

- mobilizację zasobów,

- tworzy się całość poprzez nią - poszczególne elementy są od siebie zależne,

- celem polityki zaś, jest utrzymywanie harmonii wewnątrz społeczeństwa i w jego otoczeniu.

Założenie:

- kluczowymi pojęciami są: funkcja determinowana przez uniwersalne wymogi (imperatywy) i homeostaza, potrzeby struktury

-dynamiczne patrzenie na rzeczywistość, krępowane jedynie przez uniwersalne schematy teoretyczne

-badania poszczególnych segmentów systemu społecznego, pod względem ich wpływu na zaspokajanie potrzeb całego systemu, oraz określanie funkcji poszczególnych elementów struktury społecznej

-polityka jest funkcją systemu społecznego, a system polityczny podsystemem systemu społecznego

-system polityczny definiuje się, jako całokształt zorganizowanych, zinstytucjonalizowanych i skoordynowanych działań politycznych, wyznaczonych przez potrzeby i interesy grupowe związane z procesem wytwarzania, dystrybucji i alokacji dóbr w ramach szerszego układu.

Polityka jest mobilizacją warunków koniecznych dla osiągnięcia danych celów społeczeństwa, jako systemu, oraz utrzymywaniem porządku normatywnego zbiorowości, tym samym jest podstawowym narzędziem systemu społecznego, za pomocą którego system sam determinuje kształt i rozwój potrzeb i interesów społecznych.

Ewolucja w wyjaśnieniu funkcjonalnym:

1 faza- wyjaśnianie w sposób celowościowy

2 faza- oparta na sprzężeniu wielokierunkowym, oddziaływanie zjawisk na siebie. Polityka, jako działanie (podmiot działa na przedmiot)

Definiowanie neofunkcjonalne- inaczej faza 2, polityka, jako oddziaływanie ( 2 podmioty równorzędne)

34. Teorie konsensualne w polityce.

Sięgają również do starożytności. Główne założenia teorii to:

- celem polityki jest służba dobru publicznemu,

- najważniejszą droga jest porozumienie i współpraca,

- stan społecznej równowagi może być zaprowadzony tylko poprzez porozumienie i współpracę.

Polityka definiowana jest jako sztuka dochodzenia do kompromisu w stosunkach społecznych poprzez dialog i komunikowanie się. Habermass powiedział, że polityka jest dialogiem i kompromisem. Aby polityka mogła zaistnieć potrzebne są:

- minimum 2, równe sobie, strony, które wzajemnie się uznają,

- agora/forum/pole dialogu (stopniowo się zawęża).

35. Debata deliberatywna.

Debata deliberatywna jest wynikiem dążeń do pojmowania działań politycznych jako działań wynikających ze wspólnych uzgodnień, a nie z konfliktów pomiędzy jednostkami, grupami, itp. Założenia teorii deliberatywnej:

1. współpraca i konsensus

2. władza jako zbiorowy potencjał i dobro.

3. władza jest sprawowana wspólnie przez wszystkich ludzi dla dobra wspólnego

4. Decyzje polityczne są wynikiem debaty nad problemami

5. Postulat ekonomizacji niezgody - minimalizowanie różnic pomiędzy oponentami i poszukiwanie takich obszarów, gdzie współpraca jest możliwa. Zmniejsza się zatem ilość wrogich sobie stanowisk.

6. Sama debata delib. ma zmniejszać różnice, zbliżać oponentów

7. Każdy uczestnik w dyskusji nad problemem jest w pełni poinformowany o nim

8. Zalety debaty deliberatywnej:

1. Poznanie stanowiska innych, wyeliminowanie różnic wynikających z niewiedzy itp.,

2. upowszechnianie patrzenia na sprawy grupowo

3. wzrost legitymizacji zbiorowych decyzji

36. Konsensualna metoda rozwiązywania konfliktów.

Schemat:

• Kolektywna analiza kontrowersyjnej kwestii

• Prezentacja stanowisk i uzasadnienia ich

4a zasada upublicznienia,

4b zasada wzajemności

5. Poszukiwanie porozumienia:

5a - analiza dyskusji w kategoriach dobra publ., 5b - uprawnienie pods. przekonań

6a - odkrycie istniejącego podobieństwa poglądów u uczestników dyskusji:

6b - zmniejszenie moralnej niezgody pomiędzy nimi,

6c - akomodacja odmiennych przekonań

ĆWICZENIA 7

125. Współczesne formy wypowiedzi o historii (pytanie nie wydaje się skomplikowane, dlatego poniższe wyliczenie wymaga raczej zapoznania niż nauki)

Współcześnie rezultaty naszego myślenia o historii wyrażamy w bardzo różny sposób. Wyrażamy je najczęściej w:

• dydaktyce: programach szkolnych, podręcznikach, książkach historycznych,

• w aktach prawnych: ustawach, uchwałach parlamentu, np. próba uchwalenia ustawy dekomunizacyjnej w Polsce w 1999 r.; w prawnych zakazach naruszenia pewnych prawd historycznych, np. przestępstwo „kłamstwa oświęcimskiego”,

• szerszych dyskusjach: wykładach, malarstwie, wystawach i ekspozycjach muzealnych, filmach, np. obrazy Matejki,

• budowaniu pomników jak i powstrzymaniu się od tego, np. uniemożliwienie budowy Pomnika Powstańców Warszawskich w PRL; także w składaniu kwiatów pod pomnikami (pod jednymi tak, pod innymi nie); obalaniu pomników i protestach przy budowie nowych czy obalaniu starych; w sporach o treść tablic pamiątkowych,

• w uznawaniu poszczególnych obiektów za zabytki (bądź nie uznawaniu ich za takie) oraz dbaniu o nie (lub nie),

• w kulcie pamiątek i relikwii jak i brak takiego kultu i ich niszczenie, np. zamontowanie kawałka żelaza z budynku WTC na dziobie amerykańskiego okrętu wojennego, z drugiej strony niszczenie dowodów dawnej obecności niemieckiej we Wrocławiu,

• herbach rodów gmin miast i państw,

• obrazkach na banknotach, znaczkach pocztowych, jak i samych nazwach pieniędzy,

• kulcie bohaterów narodowych czy bohaterów mniejszej rangi; przyznawaniu odznaczeń za czyny z przeszłości jak i ich odbieranie,

• ceremoniach wojskowych, np. defiladach organizowanych w rocznicę czczonych wydarzeń,

• kalendarzu, np. rozpoczęcie liczenia czasu na nowo,

• przyjmowaniu jakiś dat za daty początkowe i końcowe rozpatrywanego wydarzenia; w nawiązywaniu do jakiś symbolicznych dat zwłaszcza w ich rocznice, np. rok 2000 jako okrągła rocznica Zjazdu Gnieźnieńskiego, który był przyczyną spotkań m.in. 5 prezydentów, zwierzchników kościoła katolickiego, prawosławnego i ewangelicko - augsburskiego; 13 grudnia 1981 r. - coroczne manifestacje pod domem gen. Jaruzelskiego,

• przemilczaniu lub uniemożliwianiu obchodzenia pewnych rocznic, np. 3 maja, 11 listopada w PRL; czy wydarzeń, np. wejście Armii Czerwonej do Polski 17 września 1939 r.

• manifestacjach przeciwko odwiecznym wrogom, np. obalenie Muru Berlińskiego

• określeniu alfabetu i wybór języka, jakim posługujemy się w mowie i piśmie; odwołanie się do języka z lepszych czasów narodu, np. nacisk na kataloński w Katalonii; w końcu w odrzuceni języka klasycznego na rzecz jego uproszczonej wersji albo czyszczeniu go z naleciałości,

• przez użycie słów mających konotacje nie tylko informacyjną, ale również będących zajęciem stanowiska w dziejowym sporze, np. Tel Habib zamiast Tel Awiw, „odzyskanie” albo „uzyskanie” niepodległości przez naród (również samo użycie słowa „naród” może być wypowiedzią o historii, np. w PRL na przełomie lat 40 i 50 słowo to znikło z dyskursu komunistycznego)

• sposobie mówienia, np. przez Polaków na Litwie, Słowacji itd. wskazuje na deprecjacje ich samodzielności,

• nadawaniu: nazw ulicom, obiektom, miastom, np. Bundeswehra zamiast Wermacht; instytucjom i stowarzyszeniom (np. „Robotnik” - pismo wydawane przez KOR w nawiązaniu do ND); nadawaniu imion, np. w okresie Rewolucji Francuskiej wróciły imiona ze starożytności klasycznej (Cezary, Wirgiliusz) ; wyborze spośród dwóch nazw, np. Auschwitz i Oświęcim

• tytulaturze urzędów i stopni wojskowych, np. Naczelnik Państwa (Piłsudski w nawiązaniu do Kościuszki),

• naszym wyglądzie zewnętrznym, np. zapuszczanie wąsów stylizowane na Piłsudskiego, Wałęsę, noszenie czapek „maciejówek” w Polsce, czy „leninówek” w Rosji,

• kroju mundurów wojskowych i elementów ich symboliki, np. powrót do rogatywek w Polsce,

• w naszych różnych działaniach, np. wybierając cel ataku atomowego na Japonię chciano oszczędzić cele o szczególnej wartości historycznej, krypta wawelska jest miejsce pochówku królów i wielkich Polaków,

• budownictwie: w tym co burzymy i odbudowujemy i czy odbudowujemy historycznie, np. Zamek Królewski w Warszawie; architekturze, np. hitlerowskie lub stalinowskie dokonane czy projektowane przebudowy miast, budowle wznoszone za czasów Mussoliniego miały nawiązywać do Antyku, dziś powrót do koncepcji agory i deptaku w miastach jest nawiązaniem do przeszłości,

• działaniach niszczycielskich, np. niszczenie synagog przez hitlerowców, jak i kościołów w ZSRR

• sferze symboliki narodowej, np. kwestia korony i jej kształtu w polskim godle, przywrócenie czerwonej flagi i herbu z sierpem i młotem w Rosji (postulat komunistów z 1997 r.)

• naszych obyczajach i zwyczajach, również obchodzeniu rocznic, np. Bolszewicy - ówczesna awangarda artystyczna odrzucała burżuazyjny styl życia

• udziale w czymś, co można nazwać inscenizowanym działaniem ku czci jakiegoś wybranego przedmiotu (wydarzenia), np. corocznie odgrywana scena powrotu Marszałka Piłsudzkiego z Magdeburga, wymarsz Pierwszej kadrowej na trasie Oleandry - Kielce, masowa wyprzedaż komunistycznych „dewocjonaliów”

• graffiti, napisy na ścianach, np. na cześć powstańców warszawskich

• imprezach sportowych, np. Olimpiady w Barcelonie (przypomnienie światu o języku i mniejszości katalońskiej), Atlancie (zwrócenie uwagi na udział Południa w rozwoju cywilizacji USA), „gest Kozakiewicza” jako odbicie całych historycznych stosunków polsko-radzieckich

• religijnej sferze życia: w kazaniach, różnego typu obchodach religijnych odprawianych w rocznice pewnych wydarzeń czy w niektórych miejscach, np. Msze za Ojczyznę Księdza J. Popiełuszki, albo za ofiary na Wschodzie Ks. Stefana Niedzielaka; niektóre beatyfikacje i kanonizacje, np. Edyty Stain - Żydówki, która zginęła w Auschwitz; w różnych przedsięwzięciach religijnych, np. budowie Świątyni Opatrzności Bożej, historycznych szopkach noworocznych (w Kościele Kapucynów w Warszawie); umieszczanych w kościołach tablicach pamiątkowych, np. w kościele św. Stanisława Kostki

• wychowaniu, - które jest zwrócone ku przeszłości, mając na celu podtrzymanie kultu czasów minionych

• włączenie pewnych elementów z historii do dyskursu politycznego;

• działaniach politycznych - praktycznie każdy ruch polityczny odnosi się do bliższej lub dalszej przeszłości, np. Faszyzm odnosił się do przeszłości zarówno bliższej - jako ruch narodu pokrzywdzonego, jak i dalszej - gdy formował wizję rozwoju dziejowego, a siebie stawiając jako spadkobiercę dziejów narodowych i logiki historii,

• żądaniach terytorialnych motywowanych historycznie - większość wojen była prowadzona pod hasłami wyrównania rachunków za stare niesprawiedliwości,

• w pojedynczych zdarzeniach politycznych jak klęknięcie kanclerza Willego Brandta pod pomnikiem Bohaterów Getta, czy złożenie kwiatów prze B. Jelcyna pod krzyżem katyńskim na Powązkach

• decyzjach sądowych i „niby-sądach” organizowanych expost, np. Trybunał w Norymberdze, sąd Litwinów nad W. Jagiełłą w 1930 r. uznając go winnym zdrady,

• braku wypowiedzi w kwestiach historycznych, np. nieustosunkowanie się do sprawy Pomnika Powstania Warszawskiego przez komunistów

• ruchach społecznych - bowiem najczęściej odnoszą się one do przeszłości, np. ruchy migracyjne

• sfera związana ze śmiercią ludzi - ocena przeszłości jako podstawa śmierci ludzi, np. Ludwika XVI, Mikołaja II z rodziną; ceremoniał pogrzebowy; formy i bogactwo grobu; mowy pogrzebowe i nekrologi.

• wypowiedziach, które mają być zerwaniem z historią faktycznie są równie głosem o historii.

126. Ważność historii w rzeczywistości politycznej - przedmiot odniesienia i instrument polityczny

• Ludzie w tym politycy bardzo często posługują się historią jako przedmiotem odniesienia. Historia występuje jako przedmiot odniesienia:

1. Gdy wybieramy z dziejów okresy i sprawy by przez odniesienie się do nich kształtować współczesną rzeczywistość i naszą wizję o niej. Politycy najczęściej przyrównują wszystko do czasu bezpośrednio minionego. W Polsce powojennej punktem odniesieni był okres II RP, np. „przedwojenny fachowiec” był synonimem dobrego fachowca. W epoce komunizmu tez odnoszono się do przedwojnia, ale z akcentem odmiennym, negatywnym. W PRL punktem odniesienia były również kolejne epoki komunizmu, które nastawały wraz z dojściem do władzy kolejnego I Sekretarza Partii. Propaganda odnosząc bieżącą sytuację do sytuacji z objęcia urzędu przez I Sekretarza podkreślała wielki postęp, jaki dokonał się za jego sprawą. W czasach po 1989 r. w procesie kształtowania nowego ustroju czasy przedwojenne stały się pozytywnym punktem odniesienia dla władz. Okres komunizmu, który początkowo był przedmiotem negatywnego odniesienia w okresie III RP, po kilku latach stał się dla ludzi podstawowym punktem odniesienia z dwóch powodów: dramatycznego biegu historii po 1989 r. (bieda) oraz przemiany pokoleniowej. Kolejne rządy pokomunistyczne obok przyrównywania sytuacji do czasów komunizmu, wskazują także na sytuację z chwili objęcia przez nie władzy.

2. Politycy porównują siebie do poprzedników, zastanawiając się czy historia umieści ich w gronie wybitnych postaci. Politycy wskazując na działania poprzedników dają sobie argument i usprawiedliwienie dla własnych działań, np. L. Miller spytany o swoją zmianę z komunisty na demokratę powoła się na przypadek Javiera Solany (Sekr. Generalny NATO), który w młodości demonstrował przeciwko NATO. Formą odniesienia się do historii jest również rozważenie jak zachowałby się polityk, gdyby znalazł się dziś wśród nas. Historia dla polityka może być również tłem, aby podkreślić wagę jego działań, np. Napoleon mówiący do żołnierzy „o wiekach, które patrzą na nich”.

• Historia staje się przedmiotem odniesienia wówczas, gdy mówimy, że coś dzieje się po raz pierwszy od pewnego czasu, bardzo dawna, czy po raz pierwszy w dziejach, np. że jest to pierwsza od wielu lat wizyta głowy państwa w innym kraju. W tych przypadkach odniesienie się do historii ma podkreślić wagę wydarzenia

• Historia staje się przedmiotem odniesienia wówczas, gdy mówimy, że jakieś wydarzenie jest największym tego typu w dziejach (w rozumieniu in plus/in minus), np. zamach na WTC jest największym zamachem terrorystycznym,

• Historia jest punktem odniesienia, gdy przyrównuje się przeżywane sytuację do znanych z historii, np. przyrównanie przez S. Niesiołowskiego sytuacji powyborczej z 1993 r. do sytuacji, jakby w Niemczech po wyborach w 1949 r. na czołowych miejscach w administracji państwa zasiedli Naziści,

• Historia staje się przedmiotem odniesienia dla rozwiązań prawnych, podkreślając ich nawiązanie do przepisów dawniejszych, bądź ich nowatorstwo

• Jest takim przedmiotem, gdy przyrównuje się funkcjonowanie instytucji dzisiejszych i dawniejszych, np. wyższy poziom szkolnictwa wyższego i lepsza kolei w II RP niż obecnie.

• Historia jako instrument polityczny:

• historia jako instrument oporu:

9. historia jest orężem w przypadku wyciągania z przeszłości argumenty przeciwko swoim przeciwnikom politycznym, m.in. przypominając dawniejsze zachowania polityków w dzisiejszych rozgrywkach politycznych, kompromitujące fakty przeciwko drugim i odwrotnie.

• historia jest instrumentem walki politycznej przez oddanie sprawiedliwości, np. nowa władza naprawia niesprawiedliwości wyrządzone przez poprzedników, co praktykowano w komunizmie; również w sprawie symboli związanych z historią, jak np. sprawa Orła w Koronie

• historia jako instrument oddawania sprawiedliwości i rozliczania winnych

• Dążenie do uzyskania sprawiedliwości i osądzenia winnych jest naturalną postawą człowieka poszkodowanego. Jednak często spotykane zbiorowe zapomnienie o cierpieniach ludzi i zarazem ludziach je zadających oznacza zgodę na nie ex post oraz potencjalnie na przyszłość

• Znaczenie oddania sprawiedliwości ma postać:

• w niektórych krajach uchwalenie ustawy potępiającej komunizm, np. w Czechach,

• stawianie pomnika niewinnym ofiarą, ludziom, którzy zginęli w imię dobrej sprawy, np. Pomnik Państwa Podziemnego w Warszawie

• dokonywanie licznych obecnie przeprosin, np. prośba o wybaczenie pogromu kieleckiego w 50 jego rocznicę (2006 r.)

• wyzwanie grzechów przez Kościół Katolicki

• żądanie zwrotu gruntów i nieruchomości należących przed wojna do Żydów

• W wypadku zbrodni popełnionych w systemach totalitarnych problemem staje się wskazanie winnych i rozmycie odpowiedzialności przez uwikłanie prawie wszystkich w naganne działanie, np. w Polsce do dziś nie skazano przywódców państwa komunistycznego, ani autorów stanu wojennego,

• Państwo, aby mieć dobre notowania międzynarodowe musi mieć za sobą rozliczenie zbrodni, co czasem nie jest łatwe, bo podniesienie win jednej strony skutkuje wskazaniem, że druga też nie była święta wcześniej, w trakcie, czy po zdarzeniu, np. sprawa Jedwabnego i wracająca za nią sprawa komunistycznej policji jako dzieła Żydów

• Spory o znaczące postacie historyczne są typowe, ponieważ w stalinizmie (w szczególności jego polskim wydaniu) ta sama osoba mogła być komunistą i opozycjonistą,

• Mimo powyższych trudności zdarza się uzyskać od historii zadośćuczynienie czy rehabilitację, np. w Polsce w 1991 r. wprowadzono ustawę unieważniającą wyroki wydane w latach 1944-1956 za działalność niepodległościową, co pozwoliło tym ludziom również starać się o odszkodowanie

127. Polityczna ocena historii - prezentyzm, ahistoryzm, kontynuacja, zerwanie, odtworzenie

• ahistoryzm - jest to celowe lub nieuświadomione pomijanie historycznego kontekstu faktów oraz zjawisk społecznych i kulturalnych

• taki typ myślenia o historii ma miejsce wówczas, gdy historia nie musi spełnia roli „schroniska, oręża, nauczycielki życia”, jeśli nie trzeba walczyć o przetrwanie narodu, odzyskanie wiedzy historycznej, a odczuwalne jest ustąpienie poczucia zagrożenia i odprężenie społeczne - narody wtedy mniej myślą o historii i traktują ją z dystansem. Bywa jednak, że „uczulenie na historię” rodzi się nie pod wpływem długotrwałego zagrożenia, ale jednego wstrząsającego traumatyzmu i jego długofalowych konsekwencji, np. współczesne Niemcy i ich uwrażliwienie na kwestie III Rzeszy,

• Stopień „uczulenia na historię” zależy również od zjawisk ogólno cywilizacyjnych - współczesna cywilizacja z jej szybkością życia kieruje uwagę ludzi raczej na sprawy dnia codziennego, niż ku przeszłości

• Pomijanie historii może być wynikiem przemian ustrojowych dokonywanych przez wielkie ruchy społeczne (narodowotwórcze), które przeprowadzają rewizję powszechnie uznawanych wizji historycznych - zaczynając od podręczników szkolnych, np. kraje bałtyckie po upadku ZSRR

• W Polsce tak w dyskursie prywatnym jak i publicznym historia, mimo niewielkiej o niej wiedzy, należy do spraw poważnych, przynajmniej od XIX w. i działalności „narodowych wieszczów”, Matejki, Lelewela itd. Ahistoryzm można jednak wskazać w innych państwa, np. Hiszpania i sprawa jej wojny domowej, Francja i obchody rocznic Rewolucji Francuskiej

• prezentyzm - jest to kierunek analizy historycznej polegający na ocenie zdarzeń, faktów i poglądów z przeszłości ze współczesnej perspektywy.

• Patrzenie na przeszłość z dzisiejszego punktu widzenia, przez pryzmat naszego światopoglądu i systemu wartości wynika z naszego wychowania oraz zdobytej wiedzy. Przykładowo, jeśli cenimy walkę i konflikt, to będzie to rzutowało na sam wybór spraw z przeszłości, którymi się interesujemy, na nasze ich widzenie i ocenę, czy są one ważne, pozytywne, czy negatywne, np. gdyby Hitler nie zaatakował ZSRR mapa świata wyglądałaby inaczej (lepiej/gorzej).

• W ten kierunek analizy historycznej włączają się debaty historyków o odpowiedzialności za zbrodnie, prowadzone z perspektywy potrzeb dnia dzisiejszego, np. odpowiedzialności za zbrodnie nazizmu w państwach okupowanych, czy komunizmu za negatywy NRD,

• Ponowne go przemyślenia przeszłości wymagają okoliczności rutynowe lub okazjonalne, jak: dziedziczenie tronu, majątku, przestrzegania zakazu kazirodztwa; podobnie dla ustalenia przebiegu granic czy rozstrzygnięcie sporów między państwami, wiedza historyczne jest ważna.

• Wyjątkowym przykładem skłonności do patrzenia na historie z punkt widzenia współczesności miał komunizm. Całe komunistyczne fałszowanie historii wynikało w większym stopniu z bieżących potrzeb politycznych niż z ideologii, np. o tym, kto w przeszłości był „postępowy” (dobry), a kto nie decydował Kreml; wszystko co w bieżącej polityce sprzyjało komunizmowi nazywano w stalinowskiej historiografii „marksistowskim” itp. Na punkt widzenia przeszłości w komunizmie rzutowała również współczesna polityka zagraniczna - wyszukiwano pozytywów w stosunkach wszystkich krajów obozu, a gdy państwo komunistyczne zaprzyjaźniło się z innym państwem, trzeba było znaleźć dowody ich przyjaźni od niepamiętnych czasów, albo przemilczeć momenty przykre.

• Potrzeba „przemeblowania” swojej historii zaistniała również w innych państwach autokratycznych jak i niektórych demokratycznych, np. w Austrii uznając ja za pierwszą ofiarę III Rzeszy zapominając o lokalnych sympatykach faszyzmu, czy we Francji o kolaborantach,

• W Polsce po upadku komunizmu pojawiło się patrzenie na ten system ze współczesnego punktu widzenia - potępiamy PRL, ale jednocześnie cenimy nadane dyplomy, medale, a w dzisiejszych trudnych czasach idealizujemy czasy Gierka. Z tego wynika, że współczesne spojrzenie na historie nie musi prowadzić do obrazu konsekwentnego, bo 40 lat władzy komunistów w Polsce postrzega się w uproszczeniu jako 40-letni okres buntu, zapominając o czasach względnego dobrobytu, współpracy ludzi z władzą i biernego oporu.

• We współczesnej Polsce próbuje się pokazać, że Polska od zawsze była w Europie, co było uzasadnieniem naszego dążenia do UE, dlatego na Zjazd Gnieźnieński i Unie Lubelską patrzyliśmy jako na początek zjednoczenia Europy i pierwowzór UE.

• Współczesne spory polityczne nieraz warunkują nasze patrzenie na przeszłość, np. spór o Tysiąclecia (1966 r.) rozgrywający się swego czasu w Polsce, był sporem o współczesność,

• Na oceny indywidualnej przeszłości polityków ma wpływ sytuacja w której znaleźli się w momencie dokonywania oceny, czy są zwycięzcami, czy przegranymi. Na oceny wydarzeń z przeszłości mają wpływ ich konsekwencje oceniane na dziś, np. powstanie Warszawskie było oceniane znacznie ostrzej bezpośrednio po nim niż dziś,

• Stosunek do postaci historycznych jest warunkowany współczesnością, np. „rewizjoniści” w łonie PZPR w oczach wielu nie zasługują na pamięć, bo chcieli dokonać reform komunizmu, co było nierealistycznym postulatem, a nadto byli komunistami,

• Często czas bieżący karze spuścić zasłonę milczenia nad przeszłością, np. z uwagi na „zimną wojnę” o Niemczech i Niemcach zaczęto myśleć w kategoriach potencjalnych sojuszników niż ludziach splamionych faszyzmem.

• Powyższe uwagi o uwarunkowaniu poznania historycznego przez współczesność dotyczą również szkolnego programu nauczania historii - dotyczy to głównie wyboru zdarzeń o jakich jest mowa na lekcjach.

• kontynuacja przeszłości:

• Społeczeństwa wracają do przeszłości aby pokazać, że ją kontynuują, co je legitymizuje i stwarza ramy egzystencji,

• Zabytki i narodowe miejsca pamięci otacza się kultem, aby podkreślić ciągłość narodu i państwa, taką funkcje mogą pełnić również symboliczne instytucje, np. Gwardia Republikańska we Francji nawiązująca do tradycji swym wyglądem i obyczajem,

• Podobnie jak państwo, tezę o kontynuacji dawniejszych form akcentują: kościoły i religie, wojsko, miast, uniwersytety, czy przedsiębiorstwa

• Kontynuacje narodowego bytu podkreśla się we właściwym dobraniu dni świąt narodowych, czy konserwowanie zabytków związanych z uzyskaniem niepodległości, np. Dzwon Wolności w Filadelfii

• Ciągłość bytu narodowego akcentuje się w budowlach, np. kontynuacji budowy Świątyni Opatrzności Bożej, która w myśl postanowień Sejmu Wielkiego miała być wotum narodu za Konstytucje 3 maja

• Wiele społeczności kładzie nacisk na kontynuowanie swojej uprzednio zniewolonej państwowości i swoich obyczajów, aby podkreślić swoją tożsamość

• Ruchy społeczne nawiązują do dawniejszych epizodów, które przedstawiają jako wcześniejsze przejawy tego samego zjawiska, np. fala strajków z 1980 r. i obalenie komunizmu traktowano jako kontynuację powstań narodowych i późniejszych rozruchów robotniczych z roku: 1956, 1970, 1976; KPN walkę z komunizmem widziała jako kontynuację walki o niepodległość.

• Wyrazem nacisku na kontynuowanie II RP było przyjęcie przez prezydenta Wałęsę insygniów władzy z rąk ostatniego prezydenta na uchodźctwie, przywrócenie orła w koronie jako herbu RP, orderu Orła Białego, a także sprowadzenie do Polski zwłok: Władysława Sikorskiego i ostatniego prezydenta II RP I. Mościckiego (we wrześniu 1993r.)

• Niekiedy uznanie kontynuacji jakiegoś ciała społecznego może być niejednoznaczne, np. PRL całkowicie odcinało się od Polski międzywojennej, ale zachowało jej hymn, orła jako symbol państwa, stolicę, siedzibę prezydenta. Również III RP odcina się od PRL ale w niektórych sprawach nieuniknione jest kontynuowanie niektórych jej rozwiązań.

• zerwanie z przeszłością:

• jest to postawa charakterystyczna dla krajów o ustabilizowanej sytuacji społecznej, gospodarczej i politycznej

• takie odcięcie się od przeszłości może nastąpić:

• w wyniku bierności jednostek, gdy przeszłość faktycznie ulega zapomnieniu,

• w zaprogramowanych postawach odcięcia się od przeszłości, np. Rewolucja Francuska odcięła się od przeszłości, bo zaczęła numerację lat od nowo; w Polsce od przeszłości odciął się Stan Tymiński - kandydat w wyborach prezydenckich w 1990 r. w ogóle nie koncentrując się na historycznym zwycięstwie z komunizmem, również A. Kwaśniewski w 1995 r. nawoływał w haśle wyborczym: „Wybierzmy przyszłość” oraz „Wspólna Polska” - jako odcięcie się od przeszłości,

• Odwrócenie się od historii w innych krajach miało miejsce niejednokrotnie, np. w Hiszpanii w kwestii dyktatury gen. Franco, we Francji podobnie charakterystyczne było wyciszenie sprawy rządu w Vichy, w Austrii i Niemczech chciano przemilczeć okres faszyzmu,

• W komunizmie odcięcie się od historii występowało szeroko, np. w postaci nie mówienia na jakiś temat, jak Katyń czy wojna polsko-bolszewicka 1920 r. Najczęściej to odcięcie się od historii miało charakter bardzo wycinkowy (zawsze w państwie komunistycznym istniał aparat represji) i pozorne (o niektórych sprawach wyciszonych w obiegu publicznym dobrze pamiętano w gronie komunistów),

• zjawisko zerwania z przeszłością występuje również w odniesieniu do PRL - dziś szybko zmniejsza się zainteresowanie tą epoką w dziejach Polski, a można stwierdzić, że w ustrojach demokratycznych historia w ogóle nie jest potrzebna ludziom do szczęścia

• takie odcięcie się od historii może być wynikiem potrzeby eliminowania problemów, które występują na drodze do porozumienia, np. w perspektywie budowy Wspólnoty Europejskiej (np. Francja - Niemcy). Niekiedy jednak odcięcie się od przeszłości nie jest możliwe, np. od kwestii nazizmu niemieckiego z perspektywy Żydów,

• Zerwanie z przeszłością może mieć wiele pozytywnych skutków dla zainteresowanego społeczeństwa, m.in. przejść od stosunków wrogości do stosunków współżycia, oszczędzić energii na spory o przeszłość i spożytkować ją na przyszłości,

• Z drugiej strony takie zerwanie z przeszłością może wiele kosztować, bowiem historia potrafi o sobie przypomnieć np. przez odkrywane masowo groby, niewybuch z II wojny, zrabowane dzieła sztuki, roszczenia o przywrócenie zajętego mienia, zrujnowanie niejednej politycznej kariery przez zapisy w archiwach i teczkach itp.

• 10. Historyczne uwarunkowania i ograniczenia polityki.

• Historia ma ogromny wpływ na politykę, co widzimy choćby obserwując obecne działania PiS. Historia może działać w dwie strony. Z jednej, służy do atakowania przeciwników politycznych (Twój dziadek był w Wermachcie a ojciec w SB). Z drugiej, jest narzędziem legitymizowania swojej władzy i zbierania punktów politycznych (Mój dziadek był w AK a ojciec w Solidarności).

• Historia może być także ograniczeniem kiedy jest jej w polityce zbyt wiele. Jeżeli skupimy się na historii w debacie publicznej to zabraknie miejsca na wszystkie inne zagadnienia.

ĆWICZENIA 8

128. Argumenty historyczne w debatach publicznych:

• Historia jako argument w debatach polityczny:

• Występuje, gdy służy jako uzasadnienie dzisiejszego stanu lub aktualnych postulatów, np. aspiracje do niepodległości uzasadniano najczęściej odwołanie się do dawnej tradycji państwowej,

10. Historia jest argumentem politycznym, często służącym do oddania sprawiedliwości oraz rozliczenia winnych - gdy wskazuje się, że krzywdy nawet dawno popełnione należy przynajmniej starać się naprawić, np. żądanie odszkodowań dla ludzi wykorzystywanych na robotach przymusowych w III Rzeszy.

11. Politycy wyprowadzają z przeszłości argumenty przeciwko swoim przeciwnikom, m.in. przypominając dawniejsze zachowania polityków w dzisiejszych rozgrywkach politycznych. Z życiorysów i archiwów jedni wyciągają (albo wymyślają) kompromitujące fakty przeciwko drugim i odwrotnie, np. Prezydent Austrii i Sekretarz Generalny ONZ Kurt Waldcheim musiał pożegnać się z kariera polityczną, gdy wyszło na jaw, że służył w Wermachcie. W dzisiejszej Polsce negatywny okres stalinizmu, gdy był on najokrutniejszy jest wciąż argumentem przeciwko „postkomunistom” (mimo, że większość z była wówczas dziećmi). W najgorszym wypadku politycy posługują się argumentami historycznymi jako instrumentem oczerniającym innych w poniżający ich samych sposób,

12. W systemie marksistowskim polityce odwoływali się do przeszłości jako argument za tym ustrojem, bowiem cała logika historii (wg. koncepcji Marksa) przemawiała właśnie za nim. Również w konkretnych sprawach komuniści odwoływali się do historii, np. wprowadzenie stanu wojennego przyrównywano do zamachu majowego; przypominanie zbrodni hitlerowskich miało wytłumaczyć społeczeństwu wrogość komunistów do RFN. Władze radzieckie nieustanie wypominały polskim rządzącym zasługi radzieckie dla Polski, m.in. ilu żołnierzy radzieckich padło w walce z Niemcami na ziemi polskiej w II WŚ,

13. Historia jest argumentem politycznym przy podejmowaniu najbardziej strategicznych decyzji państwowych, np. przy ustalaniu symboliki narodowej, podjęcia jakiejś inwestycji, np. Świątynia Opatrzności Bożej,

14. Historia może być argumentem politycznym służącym do zakłamania rzeczywistości, np. gdy wskazuje się, że jakiś bohater narodowy rzekomo legitymizował istniejący stan rzeczy, albo, gdy „wkłada się w usta” osób zmarłych współczesne poglądy („gdyby żył opowiedziałby się za...”);

15. Historia jest argumentem w debacie politycznej w sytuacjach sporów granicznych o dawne terytoria - to do kogo powinny należeć określone ziemie, np. na Bałkanach, istnieje spór kto był na tych ziemiach pierwszy: Serbowie, Grecy, Słowianie, Turcy, czy może Albańczycy; w sprawie Izraela podnoszony jest argument o tym, że tam uformowała się żydowska tożsamość (podobnie Serbowie w Kosowie); Polacy przynależność Ziem Zachodnich („Odzyskanych”) uzasadniali ich słowiańską przeszłością,

16. Historia jako argument polityczny występuje w tzw. ludowej mądrości, która z przeszłości wyprowadza zalecenia, jaki należy mieć stosunek do innych narodów, np. Zachód nie pomógł Polsce w 1939 r., o Ukraińcach należy myśleć przez pryzmat UPA itd. W stosunkach między narodami stale podnoszone są krzywdy wyrządzone między jednymi a drugimi grupami

129. Korzenie i tożsamość historyczna podmiotów politycznych

• Korzenie:

• Zainteresowanie się historią dla poznania swoich korzeni jest skłonnością charakterystyczną dla jednostek jak i grup społecznych Dzisiejsza epoka jest przykładem nasilenia poszukiwania swoich korzeni - nagle wszyscy zaczęli skądś pochodzić, co może wynikać z ujednolicenie cech współczesnego świata. Dziś również poszukuje się korzeni całości ponadnarodowej np. w odniesieniu do Zjednoczonej Europy,

• Krajom imigranckim i wieloetnicznym bardzo trudno znaleźć wspólne korzenie, dlatego w takich sytuacjach najczęściej wojna o niepodległość stawała się podstawą do wskazania własnych korzeni. Z drugiej strony brak wspólnych korzeni może mieć niekorzystny wpływ na dalszy bieg wypadków w państwie, np. na Białorusi niemającej wyraźnych korzeni najsłabsze były tendencje niepodległościowe,

• Ustalenie korzeni może być pewnym wyborem, np. przyjęło się widzieć korzenie „Solidarności” w zrywach niepodległościowych, a obalenie komunizmu jako odzyskanie suwerenności, a nie jedynie zmianę ustroju.

• Korzenie można też wymyśleć, np. socjalistyczna Rumunia widziała je w Dacji czasów rzymskich

• Wyobrażenie o własnych korzeniach może ewoluować, można je odnosić do późniejszej historii, „polepszać” albo „złe” - usiłować wymazać,

• Tożsamość historyczna:

• Przeszłość jest uznawana za jeden z wyznaczników tożsamości, a jej rola jako ten wyznacznik najczęściej kształtowana jest spontanicznie. Przy czym obraz przeszłości grupy nie musi być jej identyfikatorem ani podstawowym, ani jakimkolwiek. Zarówno żaden naród jak i ugrupowanie polityczne nie przestało istnieć tylko z powodu braku włączenia jakiejkolwiek przeszłości do swoich wyznaczników własnej tożsamości (przykład Białorusi jako państwo bez tradycji własnej państwowości).

• Samo odwoływanie się do historii jako narzędzia tożsamości jest uzależnione od umocowania narodu, dlatego czynią to narody emancypujące się, a już w mniejszym stopniu te, które osiągnęły stabilizacje i dobrobyt.

• Przywoływane mogą być zarówno wydarzenia postrzegane pozytywnie jak i negatywnie, np. nazwisko Quisling zjednoczyło się z Norwegią itp. Obraza tych pierwszych i przywoływanie tych drugich jest postrzegana przez grupy społeczne bardzo emocjonalnie, np. ulokowanie gubernatora Franka na Wawelu było takim uderzeniem w Polaków i polską tożsamość,

• Kwestia, co z przeszłości może być uznane za element tożsamości historycznej rozstrzygana jest na podstawie próby pozbawienia społeczności danego elementy, np. łatwiej wyobrazić sobie Polaków bez B. Prusa, niż bez Mickiewicza, itd. Te elementy przeszłości zmieniają się w czasie, ponieważ powstaje nowa historia, zmienia się również mentalność ludzi

• Aktualnym tematem jest poszukiwanie wspólnej tożsamości historycznej państw europejskich zjednoczonych w UE. Dziś ta tożsamość europejska jest podkreślana jedynie przez te narody, które do UE pretendują

• Dla partii politycznych w Polsce stosunek do historii jest bardzo istotnym elementem określania własnej tożsamości, co widać, np. w osobistym (albo przynajmniej osobnym) obchodzeniu rocznic wydarzeń, do których te nurty się odwołują, np. rocznica Sierpnia `80 w Polsce.

• Taka funkcją przeszłości w stosunku do narodu mogą pełnić klejnoty koronacyjne, insygnia prezydencki, np. w dawnej Polsce - Szczerbiec. Jednak przeszłość może być również przedmiotem fałszowania, zmitologizowania.

• Tożsamość historyczna może zostać zbudowana an podstawie wydarzeń tragicznych z przeszłości, np. Zagłada Żydów stała się wyróżnikiem tożsamości społeczności Żydowskiej - narodu, który zaznał tragedii jedynej w swoim rodzaju.

130. Historia jako źródło wiedzy politycznej i politologicznej

• Przyjęło się mówić, ze historia jest „nauczycielką życia” wskazując przeszłość jako źródło wiedzy, z której należy czerpać, np. po każdym dramacie wyraża się nadzieje, że posłuży on jako przestroga na przyszłość;

• Wiedza o historii poprzez analizę źródeł historycznych, czy historycznych działań społecznych i politycznych zwiększa naszą aktualną wiedzę o ludziach, pozwala zrozumieć fundamentalne pojęcia i zjawiska społeczne i polityczne (feudalizm, kapitalizm, konflikty społeczne, zacofanie gospodarcze, demokracja) oraz wyciągać z nich wnioski. W konsekwencji czyni nas mądrzejszymi również w sferze politologicznej.

• Wielu polityków deklaruje, że znajomość historii była dla nich korzystna, stanowiła inspirację ich działań i postaw, zwiększała ich wiedzę o mechanizmach ludzkich działań,

• Politycy nieraz powołują się na historię jako wyznacznik ich politycznych postaw - cały komunizm i w znacznym stopniu hitleryzm były oparte na wnioskowaniu z historii,

• Również konkretne działania mogą być inspirowane historią, np. prezydentura L. Wałęsy miała być inspirowana rządami Piłsudskiego, wraz z rozwiązaniem Sejmu w 1993 r. jako „wałęsowskim” zamachem stanu; powoływane po wojnie młodzieżowe organizacje konspiracyjne i podziemie po grudniu 1981 r. inspirowały się AK i WiNem; historia była przesłanką wprowadzenia stanu wojennego - W. Jaruzelskiego chciał, aby Polacy pierwszy raz byli mądrzy przed szkodą,

• Historyczne rozwiązania ustrojowe są przyjmowane przez rządzących jako już wypróbowane, np. mało udane próby powrotu III RP do rozwiązań II RP, czy partii politycznych odwołujących się do swych odpowiedników z okresu międzywojennego

• Historia zawarta w przesłaniu czy tzw. testamentach politycznych przywódców i kierunków stanowi źródło wiedzy dla późniejszych polityków,

• Historia jest w końcu źródłem wiedzy politycznej dla nas samych - wpływa na nasze działania i postrzeganie teraźniejszości, np. doświadczenie wojny i okupacji wywoływało późniejszy negatywny stosunek do Niemców, a doświadczenia czasów stalinowskich wiele osób na długo oduczyły szczerego wypowiadania się publicznie,

• historia jako źródło wiedzy politycznej może mieć również negatywne skutki, gdy przekazuje treści nieprecyzyjne, pozwalające na dwuznaczną interpretację np. Sowieci przed II WŚ na podstawie doświadczenia historycznego wciąż wierzyli w kawalerię, która nie miała szans z wojskiem zmechanizowanym.

131. Historia jako środek legitymizacji i delegitymizacji

• Przeszłość może być narzędziem legitymizacji, rzadko jednak występuje samodzielnie i najczęściej łączy wiele różnych fragmentów z historii,

• Potrzeba legitymizowania się przez przywoływanie historii zależy od kondycji państwa i narodu - widoczna jest zwłaszcza w narodach i państwach nieustabilizowanych terytorialnie, gospodarczo itd.

• Dawność jest środkiem legitymizacji dynastii, rządów, ustrojów, przedsiębiorstwa, ruchów społecznych etc.

• Narody i państwa legitymizują swoje istnienie odwołując się do wspólnej historii (najlepiej wspaniałej), kult bohaterów narodowych, przerzucenie odpowiedzialności za negatywne dzieje na innych, np. Izrael w całości opiewa swą legitymizacje na historii i uwikłanej w nią religii,

• Partie polityczne legitymizują swe dążenia do zwycięstwa w wyborach przypomnieniem własnych sukcesów oraz dyskredytowaniem minionych działań przeciwników, np. w Polsce czasy komunizmu i powiedzenie „wy już rządziliście...”

• Komunizmu legitymizował się historycznie: cała logika dziejów w ujęciu marksistowskim prowadziła do tego ustroju, odwoływano się do „poprawionej” historii narodowej wskazującej komunizm jako ruch „miejscowy” i odwieczną przyjaźń z ZSRR,

• Przeciwne komunizmowi ruchy społeczne również szukały legitymizacji w dziejach, np. niepodległościowa emigracja londyńska wskazywała, że dziedziczyła władzę po II RP, „Solidarność” czerpała z negatywnego postrzegania czasów komunistycznych

• Instrumentem legitymizującym są:

• przedmioty naznaczone przeszłością, np. relikwie, insygnia prezydenckie, królewskie,

• terytoria zajmowane od dawnych dziejów i dowody ich zajmowania, np. cmentarze, pomniki.

• Dawnością legitymizowały się rożne instytucje życia społecznego: Kościoły, przedsiębiorstwa, banki, browary, normy prawne,

• Przeszłość może być narzędziem delegitymizacji, co doświadczyły republiki radziecki, których przeszłość niepodległościowa została przez ZSRR zmniejszona, albo dotychczasowy „realni socjalizm” w wystąpieniach N. Chruszczowa (XX Zjazd KPZR), czy Gorbaczowa,

• Niejednej osobie stara się odebrać legitymację do działalności politycznej przez przywołanie faktów z przeszłości, np. PZPR-owską karierę

• Te wysiłki legitymizacji/delegitymizacji za pomocą historii są najczęściej krótkotrwałe, i następnie kwestionowane

ĆWICZENIA 9

22. Istota metapolityki.

Istotą metapolityki jest wyznaczanie granic, ram polityki, ograniczanie jej pola poprzez wyznaczanie tego co jest polityczne (publiczne) a co prywatne. Zajmujemy się naturą i warunkami realizacji polityki. Problem społecznej kontroli nad polityką, jako zjawiskiem:

-wyznaczenie nieprzekraczalnych granic dla polityki

-narzucanie i egzekwowanie przestrzegania reguł gry politycznej

-zagwarantowanie społecznej kontroli nad zjawiskiem politycznym

23. Płaszczyzny metapolityki.

a) refleksji nad wartościami i normami, warunkami harmonizacji sprzeczności i konfliktów w celu utrzymania równowagi społecznej

b) formułowania postulatów współżycia i współdziałania ponad podziałami społecznymi, zasad rządzących przezwyciężaniem różnic społecznych, programów wdrażania tych zasad

c) wywierania nacisku na podmioty polityczne przez zorganizowane grupy obywateli i środowiska społeczne

d) funkcjonowania wyspecjalizowanych instytucji publicznych mających za zadanie wyłącznie egzekwowanie zasad realizacji polityki

24. Zakres metapolityki.

Metapolityka to innymi słowy filozofia polityki. Zawierają się w niej trzy główne elementy:

• teoria bytu (metafizyka)

• teoria poznania (epistemologia)

• teoria wartości (aksjologia)

25. Realizacja metapolityki.

Realizacja metapolityki to po prostu tworzenie różnych koncepcji państwa, nierzadko całkowicie utopijnych i nieprzystających do rzeczywistości ale także realnych i możliwych do wprowadzenia w życie. W historii myśli politycznej odnaleźć można mnóstwo takich koncepcji.

132. Rdzeń i peryferie polityki

• Rdzeniem polityki jest stabilna, sztywna jej część, która zmienia się w sposób bardziej łagodny i ciągły, a jej radykalna zamiana czy całkowite porzucenie oznacza poważna kryzys polityki i rewolucyjne zmiany w państwie,

• Peryferiami polityki są jej elastyczne części, które są tymczasowe,

• Szczególnie ważne w kategorii rdzenia polityki są strategie przekładania ogólnych zasad na konkretne poczynania. Takie strategie są dwojakiego rodzaju:

• pozytywne - nakazują (sugerują) dopuszczalne podejścia lub kierunki działania,

• negatywne - zniechęcają (zabraniają) do innych podejść czy kierunków działania.

• Peryferie składają się z programów i innych konkretnych działań administracyjnych, których celem jest wcielanie w życie zasad rdzenia nadając tym samym polityce elastyczność. Polityka działa za pośrednictwem tych elastycznych peryferii, które dostosowują się do zmiennych warunków ekonomicznych, społecznych, politycznych, dzięki czemu zmiany te nie wpływają na rdzeń. Wokół rdzenia zatem koncentrycznie układają się peryferie - zwane „pasami ochronnymi”, na które składają się wspomniane programy administracyjne i układy instytucji. Mają one zapewnić ciągłość i spójność w formułowaniu polityki - co następuje w rdzeniu, np. ponadpartyjna polityka zagraniczna, której zasady mają być czasowo niepodważalne.

• Z powyższego wynika, że nie wszystkie zmiany polityki są jednakowo ważne. Istnieje prawidłowość, że im bliżej rdzenia znajduje się działanie tym jest ważniejsze i większy jest opór przed jego zmianą i presja, aby je zachować.

• Koncepcja rdzenia i peryferii opiera się na „inkrementalnym” („przyrostowym”) stylu prowadzeniu polityki. „Przyrostowe” zmiany dotyczą peryferii, a ich ważność zależy od powyższej prawidłowości.

• Z racji tego, że sami politycy często nie potrafią powiedzieć co w ich polityce jest rdzeniem, a co należy do peryferii, szczegółowa polityka jest tworem analityków. To oni zbiór elementów prawnych i administracyjnych przekształcają w politykę, za pomocą:

• analizy dokumentów (ustaw, orzecznictwa sądów, oficjalnej historii),

• analizy doktryn programowych, preferowanych instrumentów politycznych, czy podjętych decyzji,

• analizy poglądów i działań zwolenników i przeciwników danej polityki.

• Istnieją dwa przypadki kiedy nie można stwierdzić istnienia wyraźnej polityki:

• rdzeń jeszcze nie powstał, albo brak jest jego zasadniczych elementów (np. „polityka” energetyczna w wielu krajach)

• rdzeń polityki jest w sytuacji w której nie potrafi dostarczyć interesujących idei i może stracić poparcie, a następnie zostać zastąpiony innym, np. do niedawna sytuacja keynesizmu w gospodarce

• Przykładem rozwoju polityki w oparciu o koncepcję „rdzenia i peryferii” jest rozwój polityki ubezpieczeń społecznych w USA oraz brytyjskiej polityki zdrowotnej.

133. Przestrzeń polityki

• Pojęcie „przestrzeni polityki” oznacza zorganizowany zbiór polityk, które są tak blisko ze sobą związane, że niemożliwe jest opisanie czy analizowanie jednej z nich bez uwzględnienia pozostałych elementów zbioru,

• Struktura przestrzeni polityki obejmuje wewnętrzne uporządkowanie jej elementów jak: powiązania i punkty przecięcia między nimi, np. przestrzeniami polityki są polityka zagraniczna, wewnętrzna, społeczna.

• W koncepcji przestrzeni polityki tkwi pewna autonomia - w coraz większym stopniu bowiem polityka staje się swoją własną przyczyną. Główny powód tego wzrostu autonomii przestrzeni polityki jest natury ekologicznej - wraz ze wzrostem liczby polityk w przestrzeni politycznej dotychczasowe polityki staja się bardziej współzależne, co nazywane jest efektem „przepełnienia” i zwiększa prawdopodobieństwo, że skutki jednej polityki będą kolidować z działaniem pozostałych. Dlatego niezbędne jest wypracowanie nowych programów i układów instytucjonalnych, aby zmniejszyć owe „przepełnienie”

• Można wskazać następujące przejawy autonomii przestrzeni polityki, które widzimy:

• w działaniach „szeregowych biurokratów” (nauczyciele, urzędnicy, sędziowie, policjanci), których mniej lub bardziej autonomiczne decyzje i działania mogą składać się na politykę instytucji - której to polityki nikt świadomie nie zaplanował,

• gdy brakuje wiedzy decydentom najwyższego szczeble - pojawia się niezaplanowana polityka w wyniku prób różnych działań niższych szczebli władzy.

• Autonomia polityki jest zatem wynikiem tego, że coraz większa cześć polityki publicznej jest wynikiem wzajemnego pokrywania się i powiązania różnych polityk.

134. Ewaluacja polityki.

Badania ewaluacyjne są metodą analityczną poświęconą gromadzeniu, sprawdzaniu i interpretowaniu informacji na temat wdrażania i skuteczności istniejących polityk i programów publicznych; ustalanie standardów i wprowadzanie standardów w procesie formułowania polityki;

role - ludzie w różnych rolach, używają różnych kryteriów, odzwierciedlających interesy i zainteresowania stron; poglądy wyrażane z perspektywy jednej konkretnej roli mogą być błędnie nakładane na inne role, bądź mylnie interpretowane; ludzie z tych samych ról mogą uznawać różne kryteria, które dla jednych mogą być istotne a dla innych drugorzędne

tryby- są potrzebne do oceny kryteriów stosowanych prze role; sposób oceny wartości danego działania

                                                               i.      tryb wynikowy koncentruje się na rezultatach konkretnego działania; np. w programach zdrowotnych, odniesieniem będzie liczba zachorowań po i przed wprowadzeniem programu, w programie zatrudnienia - stopa bezrobocia

                                                             ii.      tryb nakładowy kładzie nacisk na zasoby, umiejętności i ludzi zaangażowanych w te działania

                                                            iii.      tryb procesowy skupia się na metodach przekształcania nakładów politycznych i ekonomicznych w rezultaty

znaczenie - ewaluacja pozwala ocenić dokonywane zmiany, przeanalizować zakres odpowiedzialności poszczególnych ról, zasadność stosowania określonych kryteriów oraz wymierne skutki jakie niosą wprowadzane zmiany

135. Osąd polityczny - analizy normatywne, empiryczne i pojęciowe.

                                                               i.      analizy empiryczne zajmują się tym co już jest

                                                             ii.      analizy normatywne zajmują się tym co powinno być; są one wartościujące i oceniające moralnie; analizy empiryczne i normatywne często występują razem i się przeplatają; analizy normatywne wzbudzają często skrajne emocje, od akceptacji do odrzucenia, oburzenia; wzbudzają spory

                                                            iii.      analizy pojęciowe odnoszą się do interpretowania znaczenia słów; może sprawiać to bariery w rozumieniu sensu wypowiedzi; użycie jakiegoś pojęcia może spowodować pojawienie się sporu dotyczącego samego pojmowania danego słowa; (np. różne pojmowanie wolności, równości, miłości, odwagi, patriotyzmu - może podzielić społeczeństwo na dwa przeciwstawne obozy popierające różne programy polityczne)

136. Osąd polityczny - pluralizm perspektyw i własny sposób ewaluacji.

Pluralizm perspektyw - stykanie się różnorodnych wpływów zewnętrznych oraz wewnętrznych przekonań. Partykularne interesy, zobowiązania ideologiczne, lojalność, oddziaływanie środowiska, uwarunkowania kulturowe i historyczne; wszelkie sądy nie powstają w próżni w odcięciu od uwarunkowań zewnętrznych, społecznych

• własny osąd polityczny - dochodzenie do własnego sądu politycznego uwzględnia pluralizm perspektyw. Dochodząc do własnego osądu używamy analizy empirycznej, normatywnej oraz pojęciowej. Powinniśmy robić to odpowiedzialnie, uwzględniając znaczenie i konsekwencje dokonywanych wyborów

ĆWICZENIA 10

137. Problem podmiotowości w polityce w ujęciu genetycznym

Od początków autorefleksji ludzie poszukiwali podstawowych przyczyn zdarzeń, zjawisk i procesów. W długiej ewolucji myśli społecznej podmiotowość podlegała sekularyzacji, humanizacji i socjalizacji. Początkowo podmiotowość umiejscawiano poza ludzkim i społecznym światem- w dziedzinie ponadnaturalnej. Następnie została sprowadzona na ziemię i ulokowana w różnego rodzaju siłach natury. Społeczeństwo ludzkie jako funkcjonowanie i zmiany determinowały czynniki przyrodnicze np. klimatyczne, biologiczne, geograficzne. Później przypisano podmiotowość istotom ludzkim ale były to jednostki wybitne- humanizacja podmiotowości. Wraz z socjalizacją a jednocześnie z dehumanizacją, podmiotowość została ulokowana w obrębie społeczeństwa. Następnie podmiotowość znalazła swoje właściwe miejsce w działaniach podmiotów społecznych- jednoczesna humanizacja i socjalizacja. Możemy wyróżnić dwa rodzaje działań zbiorowych odgórne i oddolne. Działania odgórne odbywają się poprzez ustanowienie prawa np. rządy ciała administracyjne. Natomiast działania oddolne poprzez wprowadzanie zmian stopniowych np. stowarzyszenie grup nacisku. Podsumowując podmiotowość na początku miała charakter całkowicie pozaludzki i pozaspołeczny. Na końcu pojawia się jako cecha w pełni ludzka i w pełni społeczna w dwóch postaciach pojedynczych działających jednostek i podmiotów zbiorowych.

138. Socjalizacja i humanizacja podmiotowości politycznej.

Podmiotowość polityczna została tutaj ulokowana w działaniach podmiotów społecznych. Była nie tylko umiejscowiona w obrębie społeczeństwa (socjalizacja) i w wielkich jednostkach ale też rozciągnięta dla wszystkich ludzi. Podmioty zbiorowe działają odgórnie poprzez ustanawianie prawa oraz oddolnie poprzez wprowadzanie zmian stopniowych. Ich złożone konfiguracje tworzą scenę polityczną nowoczesnych społeczeństw. A ich działania krzyżują się z codzienną aktywnością pojedynczych ludzi . W ten sposób jednostki i zbiorowości razem kształtują kręty bieg ludzkiej historii.

139. Podmiotowość organiczna a podmiotowość integralna.

Podmiotowość organiczna- uległa socjalizacji i przy jednoczesnej dehumanizacji , została umiejscowiona bezpośrednio w obrębie społeczeństwa, społeczeństwo postrzegane jest w ujęciu organicznym jako samoregulujące się i samoprzekształacająca się całość, podmiotowość traktowana jest jako przerodzona moc organizmu społecznego.

Podmiotowość integralna - rozciągniecie idei podmiotowości na wszystkich ludzi na wszystkie role społeczne. W sensie dystrybutywnym jednostka ma niewielką niedostrzegalną moc podmiotową ale w sensie kolektywnym jest jedynym podmiotem w społeczeństwie.

141. Model strukturalno-funkcjonalny podmiotowości politycznej.

Twórcą tej teorii jest Walter Buckley. Wychodząc od tradycji strukturalnego funkcjonalizmu i ogólnej teorii systemu Buckley chciał ja skorygować włączając spostrzeżenia z innych orientacji politycznych: teorii wymiany, symbolicznego interakcjonizmu, teorii gier, modeli zachowania zbiorowego. Podstawą tej integracji był nadal model systemowy. Zakłada się istnienie systemu wchodzących ze sobą interakcję komponentów a całość jest zaangażowana w ciągłą wymianę ze zmieniającym się środowiskiem zewnętrznym i wewnętrznym a ta wymiana znajdzie odzwierciedlenie w strukturze systemu. Morfogeneza odnosi się do procesów które zmierzają do rozwijania lub zmieniania danej formy struktury lub stanu systemu. System morfogenezy Buckley'a ulega rozbudowie, sam się generuje rozwija i reorganizuje, istnieje w tym pewien automatyzm, podmiotowość nie została jeszcze wyzwolona ze swojej systemowej klatki.

142. Model społeczeństwa aktywnego i model ruchów społecznych.

Społeczeństwo aktywne- Amitai Etizioni - inaczej nazwana później teorią samokierowania, mobilizacyjny zapał zbiorowościach i społeczeństwach uznaje się za główne źródło ich własnych przekształceń a także przekształceń ich relacji z innymi jednostkami. Kiedy jednostka mobilizuje się dąży do zmiany swojej struktury i granic a także struktury jednostki wyższego rzędu do której należy. Społeczeństwo ludzkie jest w nieustannym ruchu, jest zaangażowane w intensywne samoprzekształcanie się. Ważne są tutaj zbiorowości grupy i organizacje społeczne oraz działanie zbiorowe w ramach procesu politycznego teoria kierowania pyta jak dana jednostka kieruje procesem i jak ten proces zmienia strukturę i granicę jednostki.

Model ruchów społecznych- Alain Touraine- społeczeństwo jest płynnym produktem ludzkich działań, ludzi sami tworzą swoją historię. Istotą jest, że tworzenie społeczeństwa i historii w działaniach zbiorowych, których głównymi podmiotami są ruchy społeczne. Ruch społeczny jest najważniejszym z podmiotów działających bo rzeczywistość historyczna jest tworzona przez konflikty i negocjacje ruchów społecznych. Odrzucenie ewolucjonizmu i awans ruchów społecznych do roli kluczowych podmiotów łączy się z powstaniem społeczeństwa postindustrialnego.

143. Wizja zmiany społecznej i rozwinięta teoria morfogenezy.

Wizja zmiany społecznej- Micheal Crozier i Erhard Friedberg- badali zależność między działająca jednostka a systemem. Działające jednostki nie mogą istnieć poza systemem który determinuje ich wolność, a system nie może istnieć bez jednostek działających które go stworzyły, podtrzymują i tylko one sa upoważnione do jego zmiany. Odrzucają prawa historii, a w zamian proponują wizję zmiany społecznej jako nieustannej strukturalizacji areny na której ludzie podejmują działania w odpowiedzi na problemy i wyzwania. Zmiana społeczna ma charakter narastający, wyłania się z toczonych przez jednostki gier, pertraktacji, konfliktów i kooperacji. Działania zbiorowe są w naturalny sposób twórcze za sprawą mechanizmu zbiorowego uczenia się, gdzie wspólne praktyki społeczne zostają wbudowane w system. Zmiana jest twórcza, jest rezultatem ludzkiej inwencji, kreacji i poszukiwań. Istota jest, że zbiorowe uczenie się jest jednym z fundamentalnych mechanizmów samoprzekszałcania się społeczeństw.

Rozwinięta teoria morfogenezy- Margaret Archer- unikalną cechą odróżniającą systemy społeczne od organicznych i mechanicznych jest ich zdolność do przechodzenia gwałtownej restrukturyzacji. Ta restrukturyzacja zależy ostatecznie od podmiotowości ludzkiej, nierozerwalnie osadzonej w praktycznej interakcji. Centralne pojęcie morfogenezy odnosi się do złożonych wymian między strukturami a działaniami co prowadzi do zmiany formy struktury lub stanu systemu. Mamy tu do czynienia z sekwencyjną cykliczna natura wzajemnej wymiany między działaniem a strukturą- czyli ta sama sekwencja prze którą podmiotowość doprowadza do rozbudowywania kultury i struktury, ale sama w tym procesie ulega rozbudowywaniu. Cechy podmiotowości to refleksyjność, celowość, sprawstwo, innowacyjność. Rozróżnia też dwa typy podmiotowości: zbiorowe jednostki działające i elementarne jednostki działające. Istota jest tutaj, że podmiotowość jest kształtowana i przekształca strukturę, podczas gdy ona sama się przekształca w tym procesie.

144. Dwie teorie podmiotowości politycznej- strukturacji i systemów reguł

Teoria strukturalizacji- A. Giddens- zaprzecza adekwatność samego pojęcia struktury. Uważa że społeczeństwo jest dynamiczna, płynna, samoprzekształcająca się gdzie podstawa sa działania i interakcje podmiotów społecznych i proponuje przekształcić statyczne pojęcie struktury w dynamiczną kategorię strukturacji jako opisu zbiorowych zachowań. Zycie to pasmo przekształceń, a społeczeństwo jest wytwarzane i reprodukowane w interakcjach społecznych. Reguły i zasoby, które używa się do zmieniania społeczeństwa same ulegają modyfikacji poprzez same ich użycie. Podstawowym motorem strukturacji są działające jednostki ludzkie, w ich codziennych działaniach, zachowaniach. Jedną z podstawowych właściwości jest wiedza, pewna refleksyjność czyli wiedza znaczna o warunkach i konsekwencjach działań w życiu codziennym.

Teoria systemów reguł- Tom Burns i szkoła uppsalska- aktywność ludzka jest organizowana i regulowana przez społecznie określone reguły i systemy reguł. Każdy rodzaj interakcji musi zakładać pewne wspólne normy, gdy mamy wspólne normy i symbole które posiadają wspólne znaczenie możemy przewidywać działania. Reguły społeczne wytworzyły głębokie struktury w historii, grupując się w trzy grupy modułów:

• Systemy reguł- zależne od kontekstu i okoliczności uporządkowany zestaw reguł które regulują i organizują społeczne transakcje

• Reżimy reguł- mają charakter autorytatywny, są poparte sankcjami społecznymi oraz sieciami władzy i kontroli, są bliskie temu co dzisiaj nazywamy instytucjami.

• Gramatyki- indywidualny poziom systemów reguł, które regulują transakcje jednostek z innymi w określonych sytuacjach lub w sferach aktywności.

Warto dodać, że systemy reguł są konstrukcjami ludzkimi, są nieustanni przekształcane przez podmioty ludzkie podczas ich tworzenia, interpretacji i stosowania. Mamy tu jeszcze do czynienia z podwójna relacją - systemy reguł organizują i regulują transakcje, a te transakcje maja istotne znaczenia dla systemu reguł bo przez te transakcje tez są zmieniane.

145. Podmiotowość polityczna w procesie decyzyjnym.

Na społecznym poziomie procesu decyzyjnego najważniejszy problem stanowi zagadnienie funkcjonowania zjawiska podmiotowości politycznej. Można określić ją jako świadome i czynne kształtowanie rzeczywistości politycznej. Być podmiotem oznacza więc: mieć świadomość, być zdolnym do stałego działania, zaspokajać w ten sposób swoje własne potrzeby i interesy. M. Karwat opracował holistyczny model podmiotowości politycznej i wyróżnił:

• Podmioty interesów politycznych na poziomie podmiotowości wielkich grup społecznych jako zorganizowanych całości.

• Podmioty działań politycznych na poziomie podmiotowości organizacji politycznych (partii).

Podmioty decyzji politycznych na poziomie podmiotowości małych grup kierowniczych oraz jednostek występujących w rolach politycznych.

5

---