PYTANIA I ODPOWIEDZI NA EGZAMIN

1. Omów zagadnienie socjalizacji.

Życiowa działalność człowieka w znacznej mierze związana jest z pełnieniem przez niego wielu ról społecznych, takich jak np. rola ucznia, pracownika, kolegi, Polaka itp. Pełnienie roli społecznej polega na wykonywaniu przypisywanych jej czynności, związanych z oczekiwaniami społecznymi.

Proces nabywania umiejętności pełnienia ról społecznych nazywamy socjalizacją.

Definicja socjalizacji wg W Okonia.

1. ogół działań ze strony społeczeństwa, zwłaszcza rodziny, szkoły i środowiska społecznego zmierzających do uczynienia z jednostki istoty społecznej tj. umożliwienia jej zdobycia kwalifikacji, takich systemów wartości i osiągnięcia takiego rozwoju osobowości, aby się mogła stać pełnowartościowym członkiem społeczeństwa.

2. ogół zmian zachodzących w jednostce pod wpływem oddziaływań społecznych, umożliwiające jej stopniowe stawanie się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa.

2. Cechy procesu socjalizacji.

Cechy procesy socjalizacji:

• wychowanie - jego zadaniem jest przysposobienie jednostki do pełnienia ról społecznych. Na proces ten składają się różnorodne oddziaływania społeczne, czego wynikiem jest wypadkowa wszystkich działających na jednostkę sił skłaniających ją do przyjmowania różnorodnych ról społecznych.

Proces odbywa się w warunkach kontroli społecznej, która polega na spontanicznym reagowaniu otoczenia na różne zachowania się jednostki.

3. Przedstaw poglądy na istotę niedostosowania społecznego.

RÓŻNE KONCEPCJE NIEDOSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO

Niedostosowanie społeczne - w literaturze obok terminu niedostosowanie społeczne spotykamy inne określenia: wykolejenie społeczne, nieprzystosowanie społeczne, zła adaptacja społeczna, patologia nieprzystosowania, zachowania dewiacyjne, zaburzenia w zachowaniu, wadliwa socjalizacja

Pojęcie „nieprzystosowanie społeczne” w Polsce wprowadziła Maria Grzegorzewska.

Uważała, że młodzież niedostosowana społecznie charakteryzuje się następującymi właściwościami:

• negatywne tendencje społeczne

• odwracanie zainteresowań od wartości pozytywnych i podejmowanie działań destruktywnych

• podziw i zainteresowania czynami uchodzącymi za złe

• cynizm i brawura

Jan Konopnicki ujmuje nieprzystosowanie społeczne jako proces polegający na świadomym zadawaniu sobie przez dziecko cierpienia w skutek działań przynoszących szkodę.

Otton Lipkowski (1971) nieprzystosowanie społeczne określa jako zaburzenia charakterologiczne o niejednolitych objawach spowodowane niekorzystnymi zewnętrznymi lub wewnętrznymi warunkami rozwoju, a wyrażające się wzmożonymi i długotrwałymi trudnościami w dostosowaniu do normalnych warunków społecznych i w realizacji zadań życiowych danej jednostki.

A. Maciarz uważa, że nieprzystosowanie społeczne wskazuje na zachowania, które świadczyć będą o nieumiejętności dostosowania się do norm i wymagań społecznych oraz do poprawnego funkcjonowania w środowisku. Owe zachowania spowodowane są czynnikami zewnętrznymi bądź organicznymi.

L. Pytka podzielił definicje na 4 grupy:

1. definicje objawowe w których niedostosowanie społeczne określa się poprzez odwołanie do obserwowalnych wskaźników behawioralnych

2. definicje teoretyczne w których występuje pewne pojęcie teoretyczne tj. motywacja, postawa, rola społeczna, norma, standard, wartość, sumienie

3. definicje operacyjne wskazuje się na sposoby pomiaru nieprzystosowania społecznego

4. definicje utylitarne ujmowane jest nieprzystosowanie społeczne od strony pewnej bezradności środowiska wychowawczego wobec jednostki sprawiającej trudności wychowawcze oraz „nieprzystosowania” tego środowiska do potrzeb i aspiracji oraz poziomu rozwoju dziecka rozpoznawanego jako „zaburzone” wobec, którego należy stosować „specjalne metody i środki”.

Skala nieprzystosowania społecznego SNS (L. Pytki)

Składa się z 6 części z tzw. podskal

I - Nieprzystosowanie rodzinne (N Rodz.)

Mierzy nieprzystosowanie jednostek do wymogów życia rodzinnego.

II - Nieprzystosowanie rówieśnicze (NR)

Mierzy nieprzystosowanie dziecka do standardów szkolnej grupy rówieśniczej.

III - Nieprzystosowanie szkolne (NS)

Mierzy nieprzystosowanie dziecka do wymogów szkolnych.

IV - Zachowania antyspołeczne (ZA)

Mierzy nasilenie i częstość występowania antyspołecznych zachowań dziecka zaobserwowanych przez wychowawców lub rodziców

V - Kumulacja niekorzystnych czynników biopsychicznych (BP)

Mierzy stopień nagromadzenia niekorzystnych czynników biopsychicznych występujących u dzieci tj.:

• zaburzenia dynamiki procesów nerwowych

• zaburzenia funkcji percepcyjnych i wychowawczych

VI - Kumulacja niekorzystnych czynników socjokulturalnych (SK)

Mierzy stopień nagromadzenia niekorzystnych czynników socjokulturalnych w tym czynników „naznaczających” jednostkę jako dewiantywną.

Każda z tych 6 podskal posiada 10 kategorii. Kategorie te opisują cechy zachowania dziecka w zakresie wyznaczonym podskalą lub właściwością jego sytuacji socjopedagogicznych. Do opisu nasilenia każdej cechy stosuje się skalę trójstopniową; „0”, „1”, „2” - punkty.

Waga „0” - punktowa jest przypisywana stwierdzeniem określającym pożądane społecznie właściwości, zachowania.

Waga „1”, „2” - są przypisywane stwierdzeniom określającym umiarkowany - „1” punkt i znaczny - „2” punkty, stopień nasilenia negatywnych cech.

Przykład:

Przykład podskali VI (ZA) nasilenie zachowań antyspołecznych

*kłamstwa:
0 - na ogół nie oszukuje

1 - czasami oszukuje dla własnej korzyści

2 - kłamie notorycznie jeżeli ma okazję

*wagary:

0 - nie chodzi na wagary

1 - czasami chodzi na wagary

2 - często chodzi na wagary

*alkoholizowanie

0 - nie pije alkoholu

1 - czasami pije alkohol

2 - upija się

*ucieczki z domu:

0 - nie ucieka

1 - uciekł 1 raz

2 - uciekł już kilka razy

*kradzieże:

0 - z reguły nie kradnie

1 - czasami dokonuje drobnych kradzieży

2 - kradnie

*niekonwencjonalne zachowania seksualne

0 - zachowuje się konwencjonalnie

1 - zachowuje się niekonwencjonalnie

2 - bywa seksualnie natrętny bądź napastliwy

*agresja werbalna (słowna)

0 - nie przejawia agresji słownej

1 - drwi z kolegów, przezywa ich

2 - grozi bójką i wulgarnie przeklina

*agresja fizyczna

0 - nie przejawia agresji fizycznej

1 - zaczepia kolegów

2 - znęca się nad kolegami

*autoagresja (skierowana na siebie)

0 - nie dokonuje żadnych aktów samoagresji

1 - kaleczy się i bije głową o ścianę

2 - próbował popełnić samobójstwo

*przestępczość ujawniona

0 - nie dokonał żadnego przestępstwa

1 - dokonał jedno przestępstwo

2 - dokonał wiele przestępstw

Zagrożenia spowodowane niedostosowaniem społecznym

Termin ten bywa rozmaicie rozumiany. Psychologowie i terapeuci używają go do opisu osób z problemami emocjonalnymi i przystosowawczymi.

Pedagodzy stosują go raz do opisu młodzieży, której grozi wypadnięcie z systemu edukacji, innym razem zaś do młodzieży, która nie opanowała kompetencji potrzebnych w życiu dorosłych.

Jednak przez zagrożenie będziemy rozumieć mechanizmy przyczynowo - skutkowe, przypuszczalnie narażające dzieci, młodzież na szkodliwe zdarzenia w przyszłości. Agresja, kłopoty z nauką w szkole są wyznacznikami pozwalającymi przewidzieć zachowania antyspołeczne i przestępcze w przyszłości.

Termin „Zagrożenie”

Oznacza sytuację, która niekoniecznie już zaistniała, ale która prawdopodobnie wystąpi jeżeli zaniecha się interwencji.

Pierwszym zagrożeniem dla rozwoju dziecka może być jego środowisko rodzinne. Ubóstwo materialne, przemoc w rodzinie, problemy alkoholowe, osłabione więzi rodzinne to najczęściej wymieniane przez badaczy zagrożenia rozwoju dzieci. Wszystkie badania prowadzone po 1989 roku wskazują na wzrost zagrożeń ze strony rodziny patologicznej. Coraz częściej mówi się o zagrożeniu agresją także w przedszkolu, przerwach w szkole, to zagrożenie niemal dyżurne a szkoła to źródło przemocy i zagrożenia dla rozwoju dzieci i młodzieży. Bezrobocie i w konsekwencji trudna sytuacja materialna w rodzinie powodują często brak zainteresowania rodziców postępami dzieci w nauce. Przestępczość młodzieży należy do tych zjawisk, które w okresie transformacji ustrojowej gwałtownie wzrosły.

Przestępczość dzieci na tle innych zachowań dewiacyjnych tj. nadużywania alkoholu, narkotyków, uchylanie się od nauki, pracy. Uczestnictwo w grupie przestępczej staje się problemem dla społeczeństwa.

4. Czynniki sprzyjające nieprzystosowaniu społecznemu.

Istnieje kilka tzw. prostych czynników sprzyjających niedostosowaniu społecznemu, z których przeważająca liczba ma charakter socjokulturowy. Należą do nich:

1. niekorzystne warunki ekonomiczno - materialne rodziny

2. zaburzona struktura rodziny

3. choroby rodziców lub ich nieobecność w wychowywaniu dzieci

4. kontakt dziecka z podkulturą dewiacyjną

5. brak sukcesów szkolnych dziecka

6. stygmatyzujące oddziaływanie instytucji wykrywania, napiętnowania i eliminowania dewiacji (policja, sąd, zakład poprawczy)

7. społeczna blokada aspiracji jednostki (np. brak środków do jej realizacji)

8. zaburzona struktura osobowości, niska samoocena, nie zrównoważenie emocjonalne

9. zaburzenia psychosomatyczne (nadpobudliwość, konwulsje itp.)

10. odtrącenie emocjonalne dziecka

5. Definicje nieprzystosowania społecznego (wg H. Spionek, O. Lipkowski, W. Okoń, M. Grzegorzewska)

Pojęcie „nieprzystosowanie społeczne” w Polsce wprowadziła Maria Grzegorzewska.

Uważała, że młodzież niedostosowana społecznie charakteryzuje się następującymi właściwościami:

• negatywne tendencje społeczne

• odwracanie zainteresowań od wartości pozytywnych i podejmowanie działań destruktywnych

• podziw i zainteresowania czynami uchodzącymi za złe

• cynizm i brawura

Otton Lipkowski (1971) nieprzystosowanie społeczne określa jako zaburzenia charakterologiczne o niejednolitych objawach spowodowane niekorzystnymi zewnętrznymi lub wewnętrznymi warunkami rozwoju, a wyrażające się wzmożonymi i długotrwałymi trudnościami w dostosowaniu do normalnych warunków społecznych i w realizacji zadań życiowych danej jednostki.

H. Spionek - Za dzieci niedostosowane społecznie należy uznać te, u których zaburzeniu uległa sfera emocjonalna, rozwój charakteru i osobowość, co powoduje często zakłócenia stosunków społecznych między dziećmi a ich otoczeniem.

W. Okoń - Stan, w którym pojawiają się trudności w adaptacji jednostki do otoczenia społecznego. Przyczyny tego są dwojakie - wiążą się z jednostką bądź ze środowiskiem. Przyczyny zależne od jednostki obejmują niedorozwój umysłowy, braki charakteru, nieprawidłowy rozwój osobowości, nerwice, kalectwo. Przyczyny zależne od otoczenia polegają na powstaniu w życiu jednostki sytuacji zbyt trudnych oraz na stawianiu jej zbyt skomplikowanych i ciągle się zmieniających wymagać, umożliwiających adaptację.

6. Klasyfikacja niedostosowania społecznego według MEN.

Klasyfikacja niedostosowania wg Ministerstwa Edukacji Narodowej

1. Nagminne wary

2. Ucieczki z domu i włóczęgostwo

3. Sporadyczne, systematyczne picie alkoholu

4. Odurzanie się

5. Niszczenie mienia

6. Kradzież

7. Udział w grupach

8. Usiłowanie bądź dokonanie samobójstwa

7. Podaj najczęstsze rodzaje niedostosowania społecznego.

Najczęstsze rodzaje niedostosowania społecznego to:

• zachowania przestępcze: Są to zachowania ekstremalne, do którego prowadzą zachowania paraprzestępcze np. wagary, ucieczki z domu, picie alkoholu.

• zachowania neurotyczne: Zasadniczą cechą neurotyczności jest lęk, który należy odróżnić od strachu (strach jest rodzajem emocji odczuwanej na skutek jakiejś uświadomionej przyczyny) oraz nadwrażliwość syntoniczna, czyli zdolność człowieka do współodczuwania z innymi ludźmi.

• zachowania psychopatyczne: Wiodącymi cechami psychopatii są: brak uczuć wyższych, poczucie winy, chłód uczuciowy, z czego wynika niemożność doznawania syntonii. Stąd też bierze się generalnie niechęć do ludzi i skłonności sadystyczne.

8. Definicja osobowości.

Osobowość wg W. Okonia - termin używany w różnych znaczeniach, najczęściej oznacza zespół stałych właściwości psychofizycznych, odróżniających daną jednostkę od innych, wpływający na organizację jej zachowania, a więc na stałość w nabywaniu i porządkowaniu doświadczeń, wiadomości i sprawności, w reagowaniu emocjonalnym w stosunku z innymi ludźmi oraz na stałość w wyborze celów i wartości. Powstanie tych stałych mechanizmów zachowania się jednostki jest efektem rozwoju osobowości, w którym szczególnie ważną rolę grają pierwsze lata życia, nabyte wówczas przez dziecko wzory zachowania wywierają trudny do przezwyciężenia wpływ na całe jego życie.

9. Struktura osobowości.

Na strukturę osobowości składają się:

• pogląd na świat - światopogląd, jest to najbardziej uogólniona wiedza na rzeczywistość i wyznaczony nią system wartości

• plan życiowy - to system podstawowych celów, do których jednostka zmierza w swoim działaniu oraz ogólne zasady ich realizowania

• zamiłowania - są związane z planem życiowym, poglądami, są ich wyrazem

• działalność - w działaniu realizuje się, obiektywizuje to, co w wyniku wpływu świata na człowieka i jego własnej pracy nad sobą tkwi w nim, w działaniu obiektywizują się:

• pogląd na świat

• plan życiowy

• zamiłowania jednostki

• zdolność - tam, gdzie stopień sprawności wykonania jakiegoś działania bywa wyższy od średniego - mówimy o zdolnościach

• charakter - ustosunkowanie się do innych ludzi i do samego siebie

• samowiedza - to wiedza jednostki o sobie samym jako podmiocie działania, o uwarunkowaniach swego działania, o swoich relacjach względem otoczenia (szczególnie społecznego)

• samokontrola - jest aktywnością jednostki kierowaną na eliminowanie ze swego sposoby psychicznego funkcjonowania wszystkiego co przeszkadza w realizacji jej planów życiowych i współżyciu z innymi

• temperament - jest biologicznym wyznacznikiem dynamiki psychicznego funkcjonowania człowieka jako osobowości

10. Typy temperamentalne.

Podział temperamentu na typy wg Hipokratesa:

• sangwinik - usposobienie zmienne, żywe, duża ruchliwość, łatwość powstawania i i szybkie przemijanie emocji

• choleryk - usposobienie wybuchowe, gwałtowne, silne reakcje emocjonalne, trudność ich opanowania

• flegmatyk - powolny, spokojny, słabe reakcje emocjonalne i trudności ich powstawania

• melancholik - usposobienie łagodne, powoli powstające i łatwo się utrzymujące reakcje emocjonalne

11. Co powoduje zachowania przestępcze, neurotyczne, psychopatyczne?

Zachowania przestępcze: są to zachowania ekstremalne, do którego prowadzą zachowania paraprzestępcze np. wagary, ucieczki z domu, picie alkoholu itp.

Zachowania przestępcze - zjawisko przestępczości powinno być rozpatrywane i oceniane jako etap procesu wykolejenia się, zagrażającego dalszemu rozwojowi sprawcy. Zachowania przestępcze są „uwiecznieniem” trwającego przez dłuższy czas procesu wykolejenia. Dotyczy naruszenia obowiązujących zasad współżycia społecznego, nie uwzględnia dobra innych i świadczy o nieuspołecznieniu. Nieletni popełniają przestępstwa we dwoje lub troje, starsi w większej grupie. Najmłodsi kradną na terenie szkoły, własnego domu, czasami na ulicy, w sklepach, piwnicach. Przedmiotem kradzieży może być: żywność, pieniądze, dobra materialne np. rowery, odzież, zegarki itp.

Zachowania te są więc widoczne jako wczesne objawy wykolejenia przestępczego. Uzewnętrzniają się poprzez manifestację osobowości.

W wieku szkolnym dokonuje się w życiu młodego pokolenia rewolucyjna zmiana - ulega obciążeniu, a nawet załamaniu autorytet rodziców, na jego miejsce zaś pojawia się wpływ rówieśników. Nie są to oczywiście wszyscy rówieśnicy, z którymi się styka, lecz jedynie ci, których reakcje są uznawane przez niego za ważne. Taki proces selekcji w późniejszym okresie może doprowadzić do powstania grup nieletnich, które bez odpowiedniego nadzoru i kontroli ze strony dorosłych (najczęściej rodziny) zaczynają tworzyć zbiorowość pod pojęciem „grupy” lub „gangu”, czyli małej sformalizowanej grupy.

Zachowania neurotyczne: Młodzież i dzieci o osobowości agresywno - lękowej cechuje przede wszystkim odtrącenie uczuciowe przez rodziców. Zachowanie ich jest agresywne i otwarcie wrogie. Są one impulsywne, występują postawy zaczepne oraz negatywizm wobec wszelkiej władzy.

Agresywność tych jednostek wypływa z lęku przed związkami uczuciowymi z innymi ludźmi. Tego rodzaju swoisty lęk powstaje jeszcze w dzieciństwie, na skutek uczuciowego odrzucenia przez rodziców. Niezaspokojone potrzeby związku uczuciowego z rodzicami stają się źródłem konfliktu między silną chęcią do przejawiania żywionych wobec rodziców uczuć pozytywnych a jeszcze silniejszym lękiem przed odtrąceniem przez nich takich zachowań. Utrwalające się reakcje agresywne są odpowiedzią na tę sytuację, jako swoistą przeszkodę, której nie udaje się dziecku przezwyciężyć, gdyż chodzi o uzyskanie gratyfikacji ze strony rodziców, których przecież nikt w tym nie może zastąpić. Jednocześnie okazuje się, że reakcje agreywne są dobrym sposobem rozwiązywania w/w konfliktu, między potrzebą związku uczuciowego, a lękiem przed odtrąceniem. Są dobrym sposobem, ponieważ wywołują u innych ludzi także agresję, co utwierdza jednostkę w przekonaniu, że ludzie są źli i nie jest możliwe uczuciowe związanie się z nimi, nawet jeśli bardzo silnie się tego pragnie. Młodzież o osobowości agresywno - lękowej jest przystosowana neurotycznie, gdyż jej antyspołeczne zachowania wynikają z niezaspokojonych potrzeb i stanowią środek do utrzymania równowagi psychicznej.

Zachowania psychopatyczne: Źródłem zaburzeń psychopatycznych mogą być przyczyny organiczne np. wrodzone lub spowodowane różnymi chorobowymi zmianami w mózgu - charakteropatia, albo też jednostka może wyuczyć się zachowań psychopatycznych pod wpływem warunków społecznych, występujących w procesie socjalizacji - socjopatia.

W społecznych uwarunkowaniach zachowań socjopatycznych zasadniczą rolę odgrywają 3 czynniki:

1. segregacja dziecka od matki w okresie wczesnego dzieciństwa

2. wadliwe sposoby wychowywania dziecka w rodzinie

3. uczuciowe odtrącenie dziecka przez rodziców.

12. Wczesne objawy wykolejenia.

Wykolejenie społeczne - osoby, które są skłonne (lecz nie chcą) do pełnienia ról społecznych wskutek negatywnego ustosunkowania się wobec różnych oczekiwań społecznych, cechują się brakiem skłonności do przestrzegania norm i respektowania wartości społecznych nazywamy jednostkami wykolejonymi społecznie.

Przejawy wykolejenia społecznego, a więc antagonistyczno - destruktywne zachowania jednostki, polegają na łamaniu przez nią norm prawnych - mówimy wtedy o wykolejeniu przestępczym. Gdy łamie się normy moralne i obyczajowe mamy do czynienia z wykolejeniem obyczajowym. Często jednak bywa tak, że jednostki wykolejone obyczajowo łamią także normy prawne - wykolejenie obyczajowo - przestępcze!

Czynności człowieka regulowane są przez pewiehn centralny system (osobowość), u osób wykolejonych społecznie stan owego systemu regulacji powoduje, że zachowania tych osób stają się wyrazem ich negatywnego ustosunkowania wobec różnych norm i wartości społecznych, a ten negatywny stosunek przejawia się w formie zachowań:

• opornych - polegających na podejmowaniu przez człowieka wymaganych od niego działań lub też na kontynuowaniu czynności zakazanej

• zaczepnych - przejawiają się tu negatywne ustosunkowania wobec różnych norm lub osób.

Zachowania jednostki stają się negatywne wobec systemu wtedy, gdy odrzuca ona zarówno podstawowe jego wartości, jak też cele i środki. Jeżeli zachowania te przyjmują ponadto cechy destruktywności, to nabierają one charakteru przejawów wykolejenia społecznego i mogą przybierać trojaką postać:

1. zachowania, które są właściwe ludziom wyobcowanym z życia społecznego, ignorującym wymagania społeczne, lecz nie uciekającym się do atakowania. Zachowania tego rodzaju charakteryzuje obojętność, izolacja i unikanie wszelkich oczekiwań oraz obowiązków społecznych (np. styl życia hipisów), określamy jako asocjalne.

2. inne zachowania charakteryzują te osoby, którym brak jest zdolności do uwewnętrznienia zasad moralnych, a które jednocześnie szukają oparcia wśród ludzi. Jednostki takie nie są zdolne do związania się uczuciowego z bardziej ogólnymi ideałami, wartościami i celami, zatem poszukują tych wartości w innych ludziach - zachowania tego rodzaju nazywamy dysocjalnymi.

3. jeszcze inne zachowania cechują ludzi, którzy nie są związani ani ze społeczeństwem, ani z żadną grupą, osobami czy wartościami społecznymi. Jednostki tego rodzaju zazwyczaj nie cofają się przed niczym w zaspokojeniu swych egoistycznych potrzeb, jeśli mają pewność lub tylko nadzieje na powodzenie swoich działań. Są niewrażliwi na sytuację i los innych, często bywają agresywni i przemocą zdobywają to, co jest im potrzebne, nie oglądając się na żadne normy - zachowania te nazywamy antysocjalnymi.

Na proces wykolejenia składają się narastające manifestacje niedostosowania społecznego. Pojawiają się one najczęściej pod wyborem negatywnych oddziaływań wychowawczych, zaburzających rozwój osobowości dziecka i przybierają różnorodne formy zachowania (tzw. trudności wychowawcze), nieposłuszeństwo, brak zdyscyplinowania, aroganckie zachowanie, brak szacunku dla rodziców i nauczycieli, kłamstwa, ucieczki z domu, wagary, niszczenie mienia społecznego itp.

Na proces wykolejenia się nieletnich składają się takie zdarzenia jak:

• niepowodzenia szkolne

• wagary

• ucieczki z domu

• picie alkoholu

Niepowodzenia szkolne i wagary - opóźnienie szkolne w populacji nieletnich występuje od 50% do 86% badanych w wieku 13 lat. W różnym stopniu występują też wagary, stwierdzono zależność między wagarami szkolnymi, a recydywą podsądnych. Im wcześniej rozpoczął się proces demoralizacji, tym wcześniej wystąpiły trudności - symptomy wykolejenia.

Ucieczki z domu - traktowane są jako objawy zaawansowanego procesu wykolejenia nieletnich przestępców. Nasilenie ucieczek jest różnorodne, dziecko, które raz zdecydowało się na ucieczkę z domu łatwiej podejmuje taką decyzję w następnej podobnej sytuacji.

Przyczyny ucieczek z domu:

• lęk przed karą (40,8%)

• namowy kolegów

• chęć przygód (7,4%)

Miejscem pobytu nieletnich bywają najczęściej meliny, piwnice, dworce: tam spotykają się inni uciekinierzy, często starsi od nich. Ucieczka jest krokiem desperacki, przeżywanym w stanie lęku - przed tym co dzieje się w domu oraz przed nieznanym (poza domem), oraz alarmem dla rodzica, opiekuna iż nastąpiło zerwanie więzi i kontaktu emocjonalnego z domem.

Picie alkoholu - jest to bardzo niebezpieczny symptom wykolejenia nieletniego - bywa przyczyną dokonania przestępstw. Zatrucie alkoholem niszczy organizm dziecka, wpływa na zahamowanie jego rozwoju. Uniemożliwia naukę szkolną, wprowadza w świat zdemoralizowany, często przestępczy, gdzie proces wykolejenia następuje szybko. Problem alkoholizowania się dzieci i młodzieży wzrasta z roku na rok.

Zachowania przestępcze - zjawisko przestępczości powinno być rozpatrywane i oceniane jako etap procesu wykolejenia się, zagrażającego dalszemu rozwojowi sprawcy. Zachowania przestępcze są „uwiecznieniem” trwającego przez dłuższy czas procesu wykolejenia. Dotyczy naruszenia obowiązujących zasad współżycia społecznego, nie uwzględnia dobra innych i świadczy o nieuspołecznieniu. Nieletni popełniają przestępstwa we dwoje lub troje, starsi w większej grupie. Najmłodsi kradną na terenie szkoły, własnego domu, czasami na ulicy, w sklepach, piwnicach. Przedmiotem kradzieży może być: żywność, pieniądze, dobra materialne np. rowery, odzież, zegarki itp.

13. Co jest kryterium odróżniającym działania wychowawcze od pozawychowawczych?

Wychowanie resocjalizacyjne określa się jako świadomy i celowy proces bezpośredniego lub pośredniego oddziaływania na osoby wykolejone w celu przysposobienia tych osób do pełnienia przez nich konstruktywnych ról społecznych w sposób zgodny z oczekiwaniami społecznymi. Dość często w praktyce resocjalizacyjnej powyższe rozumienie wychowania resocjalizującego upraszcza się utożsamiając je z wywoływaniem zmian wyłącznie w zachowaniu wychowanków, tymczasem zmiany zachowania tylko o tyle stanowią rezultat działalności wychowawczej o ile są one konsekwencją przekształceń osobowości jednostki. Nie każda zmiana w zachowaniu może być uznana jako rezultat wychowania, będzie nią tylko ta zmiana, która wynika z przekształconych przekonań z ustosunkowań jednostki. Jedynym kryterium odróżniającym działania wychowawcze od pozawychowawczych jest ich rezultat.

14. Wymień cele wspólne dla wychowania powszechnego i resocjalizacyjnego.

Inne są zadania wychowania powszechnego a inne wychowania resocjalizującego mimo, że cele są wspólne dla obu tych odmian wychowania. Cele te określa się jako wszechstronny rozwój osobowości, twórcze przystosowanie i uspołecznienie jednostki. Biorąc pod uwagę 2 wyznaczniki wychowania resocjalizacyjnego tj.: naczelne cele wychowania oraz wyjściową sytuację wychowawczo - społeczną resocjalizowanej jednostki zadania te można sformułować następująco:

1. wyeliminowanie czynników, które powodują zaburzone zachowania wychowawcze

2. naprawienie stanów osobowości tj. usunięcie negatywnych zmian wywołanych czynnikami

3. utrwalenie uzyskiwanych rezultatów w w/w dwóch zadaniach

4. zainspirowanie jednostki do samowychowania

Rezultatem realizacji 2 pierwszych zadań jest oczekiwana zmiana zachowania się jednostki. Zadanie 3dotyczy wzmocnienia odporności wychowanka na różne negatywne wpływy środowiska. Zadanie 4 wiąże się z wychowawczym usamodzielnieniem się podopiecznego kiedy to funkcje wychowawcy w coraz większym stopniu przyjmują własne mechanizmy wewnętrznej kontroli zachowania wychowanka. Dopiero wykonanie wymienionych zadań może być uznane jako zakończenie resocjalizacji i zainspirowanie wychowania powszechnego („normalnego”).

15. Wymień zadania wychowania resocjalizacyjnego (4 zadania)

Zadania wychowania resocjalizującego:

1. Likwidowanie przyczyn wykolejenia

2. Usuwanie negatywnych zmian osobowości

3. Utrwalenie uzyskanych rezultatów

4. Samowychowanie jednostki

16. Omów likwidowanie przyczyn wykolejenia.

Model trójpoziomowy wykolejenia społecznego:

1. Przejawy różnych odmian wykolejenia społecznego, zwane manifestacjami (antagonistyczno - destruktywne zachowania)

2. Stany osobowości, które stanowią źródło przejawów wykolejenia

3. Przyczyny (czynniki) wytwarzania się stanów osobowości oraz przejawów wykolejenia

Zachowania antagonistyczno - destruktywne są rezultatem określonych zmian osobowości jednostki - one zaś stanowią skutek działania różnych zewnętrznych i wewnętrznych czynników (przyczyn) wpływających na jednostkę w toku socjalizacji.

Mówiąc o przyczynach mamy na myśli takie czynniki, które warunkują tworzenie się zaburzeń osobowości, przejawiających się w zachowaniach antagonistyczno - destruktywnych. Bardzo ważna jest znajomość przyczyn wykolejenia każdej indywidualnej jednostki. Znajomość ta jest wynikiem udanej resocjalizacji wychowania, której skuteczność zależy od tego czy, na ile i jak szybko przyczyny te zostaną wyeliminowane. Trudno jest eliminować to, co jest nieznane. Likwidacja przyczyn wykolejenia jest pierwszym zadaniem resocjalizacji. Leżące u podłoża zachowań destruktywnych zaburzenia osobowości mogą być wywołane różnymi przyczynami. W stanach osobowości młodzieży wykolejonej społecznie możemy wymienić różne odmiany neurotyczności i psychopatii.

Podłoże tych stanów stanowią wymagające wyeliminowania czynniki:

• impulsywność

• nieadekwatność (omówione w pytaniu 17)

• dysocjalności (omówione w pytaniu 18)

• antysocjalności (omówione w pytaniu 19)

17. Omów eliminowanie przyczyn nieadekwatności.

Podłożem nieadekwatności są zaburzenia emocjonalne jednostki, które powstają głównie w wyniku jej doświadczeń życiowych. Doświadczenia te stanowią źródło zachowań nawykowych, utrudniających zaspokajanie potrzeb. Zespół cech nieadekwatności uwidacznia się najwyraźniej w przyjmowanych przez jednostkę celach życiowych. Są to mianowicie cele dla niej nieosiągalne, bowiem droga do nich została zablokowana. Jednocześnie trudno je obejść, czy wysunąć inne cele, ponieważ zazwyczaj są one dla człowieka nieadekwatnego najważniejsze i żadnymi wartościami nie da się ich zastąpić.

Eliminowanie przyczyn nieadekwatności resocjalizacyjnych wychowanków polega na ustabilizowaniu sytuacji rodzinnej podopiecznego, usunięcia z jego życia sytuacji trudnych i wyeliminowania wpływów neurotycznych na jednostkę.

• Stabilizacja sytuacji rodzinnej - chodzi tu o zreformowanie sytuacji rodzinnej wychowanka pod trzema względami:

1. unormowanie warunków życia i stosowności rozrywek

1. ustabilizowanie sytuacji rodzinnej

2. likwidowanie demoralizującego wpływu otoczenia

• Usuwanie sytuacji trudnych - eliminowanie tych sytuacji z życia wychowanka nie oznacza usunięcia z jego drogi wszystkich trudności i przeszkód. Postępowanie takie zmniejszyłoby bowiem umiejętność pokonywania przez jednostkę przeszkód, potęgując zagrożenie neurotyczne, ponieważ nikt nie jest w stanie uniknąć trudności życiowych.

• Wychowanków nieadekwatnych cechuje bardzo mała tolerancja na frustrację, stąd też wynikają ich nieadekwatne (nieodpowiednie) sposoby zachowania się w różnych sytuacjach życiowych. Dlatego też usuwanie sytuacji frustracyjnych, zbyt trudnych dla systemu nerwowego i dla umiejętności wychowanka nieadekwatnego stanowi bardzo istotny czynnik likwidowania przyczyn nieadekwatności.

• Eliminowanie wpływów neurotyzujących - nieadekwatność stanowiąca pewną, łagodniejszą formę nerwicy rozwija się na ogół niepostrzeżenie, w ciągu wychowania jednostki, nie zaś nagle pod wpływem jakiegoś wypadku czy katastrofy życiowej. Jest ona rezultatem długiego procesu nabywania wadliwych nawyków. Wadliwych dlatego, że uniemożliwiają one jednostce zaspokajanie jej potrzeb i przez to wywołują lęk, co razem prowadzi do klęsk życiowych i powoduje rozpadanie się utrwalonych związków nerwowych, symptomy neurotyczne wypaczają normalne zachowanie. Proces ten najczęściej rozpoczyna się już we wczesnym dzieciństwie i polega na tworzeniu się przede wszystkim wadliwych nawyków emocjonalnych, które wpływają na nawyki ruchowe i umysłowe znacznie utrudniają lub nawet uniemożliwiają sprawne funkcjonowanie jednostki pod względem intelektualnym i społecznym. Stanowią one istotną przeszkodę w zaspokajaniu szeregu potrzeb.

18. Omów eliminowanie przyczyn dysocjalności.

Likwidowanie przyczyn dysocjalności.

Dysocjalność to wynik specyficznego rodzaju wychowania jednostki od której najpierw rodzice a później nauczyciele i wychowawcy wymagali aktywności ściśle uregulowanej odgórnie narzuconymi rygorami, nie pozostawiając miejsca na twórczą inicjatywę dziecka. Tego rodzaju tryby wychowawcze w połączeniu z dużą sugestywnością wychowanka i brakiem wychowania moralnego oraz błędnymi sposobami uzyskiwania posłuszeństwa kształtują dysocjalne jednostki wykolejone społecznie.

Eliminowanie przyczyn dysocjalności musi przebiegać w wielu kierunkach jednocześnie, bowiem są one złożone i pochodzą z różnych źródeł.

• Sprawą centralną jest ukształtowanie uczuciowych i intelektualnych podstaw do moralnego przeżywania przez dziecko sytuacji społecznych.

• Drugim zadaniem w usuwaniu przyczyn dysocjalności jest ukształtowanie samodzielności wychowanka

• Zadanie trzecie polega na odpowiednim zorganizowaniu środowiska społecznego wychowanka (z pozytywnymi wychowawczo osobami i grupami)

19. Omów eliminowanie przyczyn antysocjalności.

Usuwanie przyczyn antysocjalności.

Osobowościowym podłożem antysocjalności są różne odmiany psychopatii, która może rozwijać się pod wpływem czynników organicznych (charakteropatia) jak i środowiskowych czynników (socjopatia). Wykolejenie społeczne osób antysocjalnych spowodowane jest brakiem u nich jakiejkolwiek moralności. Wyeliminowanie tego nie jest możliwe wtedy gdy jego podłoże stanowią czynniki organiczne (charakteropatia). Jednak gdy przyczyny braku odczuć moralnych są pochodzenia społecznego (socjopatia) wówczas mogą zostać wyeliminowane.

W procesie resocjalizacji jednostek antysocjalnych zazwyczaj mamy do czynienia z charakteropatią bądź z zadawnioną socjopatią. Przeważnie więc usuwanie przyczyn antysocjalności resocjalizowanej młodzieży przy współczesnym stanie nauki nie rokuje pomyślnych wyników. Pierwszoplanowym zadaniem tego typu działań kompensacyjnych jest odizolowanie jednostki od wpływu czynników kształtujących antysocjalność przy równoczesnym kompensowaniu braku zdolności syntonicznych oraz niskiego poziomu lęku. Z pośród przyczyn zwłaszcza 4 z nich stosunkowo często występują wśród młodzieży wykolejonej, a należą do nich:

1. niezadowolenie z własnej roli życiowej

2. poczucie nudy

3. alkoholizm i narkomania

4. agresywność

20. Omów pojęcie „Niezadowolenie z własnej roli społecznej”

Nie należy do rzadkości sytuacja w której młody człowiek jest niezadowolony z własnej roli życiowej jaką wyznacza mu społeczeństwo, np. nie chce być synem swoich rodziców ponieważ uważa, że go nie rozumieją, nie chce być uczniem bo sądzi, że szkoła ogranicza jego samodzielność, indywidualność, nie pociąga go także żaden wzór sukcesu życiowego, który oferuje mu społeczeństwo. Negatywnie ocenia więc role pełnione przez siebie aktualnie odnosząc to również do przyszłości.

Środowisko destruktywne dysponuje znacznie większymi możliwościami i bogatszymi środkami do zaspokajania potrzeb jak środowisko konstruktywne. Ogólna prawidłowość skłania się ku przyjmowaniu wzorów jest następująca: atrakcyjność wzorów osobowych wpajanych młodzieży, jest tym mniejsza im mniej związane z nim role społeczne służą zaspokajaniu jej potrzeb, natomiast atrakcyjność wzorów osobowych lansowanych przez środowisko destruktywne jest tym większa, im łatwiej jednostka może dzięki nim zaspokajać swoje potrzeby.

21. Omów pojęcie „Poczucie nudy”

Nuda - to niemiły stan, uczucie spowodowane zwykle bezczynnością, brakiem interesującego zajęcia, czy też brakiem wrażeń i monotonią życia.

Nuda stanowi źródło różnych zachowań destruktywnych, których jedyną właściwą funkcją jest rozładowanie napięcia a nie zaspokajanie potrzeb. Stan ten powstaje wówczas gdy człowiek odczuwa różne potrzeby i nie wie jednak jak je zaspokoić.

Potrzeba - stan niezaspokojenia.

Im więcej i częściej jednostka przeżywa stan nudy tym większe jest prawdopodobieństwo jej destruktywnych zachowań. Nuda powstaje w wyniku wytwarzania się wewnętrznej pustki w człowieku, braku głębszych zainteresowań i ideałów. Ogranicza się do postaw konsumpcyjnych. Przeżywając te stany człowiek za wszelką cenę poszukuje różnych sposobów ucieczki przed nudą. Można ją skutecznie usunąć jedynie poprzez twórczy stosunek do rzeczywistości zmieniający samego człowieka i jego świat zewnętrzny. Ludzie ratują się przed nudą uruchamiając pewne mechanizmy obronne. Jednakże w przypadku młodzieży wykolejonej są to z reguły zachowania destruktywne np. antyspołeczny styl życia.

Warunki skutecznego eliminowania nudy:

1. kształtowanie różnych zainteresowań, umiejętności i sprawności młodzieży

2. wywoływanie radości w życiu dziecka, które stanowi dla niego naturalną podnietę do działania i wzmacnia jego siłę w życiu

3. przekształcenie prymitywnego zadowolenia i radości wykolejonego wychowanka na bardziej złożone, które mają większe znaczenie dla kształtowania moralności

4. tworzenie wychowankowi środowiska społecznego, które by wyzwalało jego konstruktywną życiową aktywność

22. Alkoholizm

Picie alkoholu przez młodzież jest zjawiskiem o coraz częstszym zasięgu i ze względu na swe rozmiary przestało być już problemem marginesowym. Młodzież zaczyna już pić według polskich badań około 11 roku życia. Picie i upijanie się ludzi bardzo młodych nie jest właściwie wyłącznie znane środowiskom młodzieży wykolejonej. Występuje ono zasadniczo we wszystkich środowiskach poczynając od szkół podstawowych a na wyższych i zakładach pracy kończąc.

Można wyodrębnić dwa podstawowe schematy powstawania alkoholizmu:

1. polega na przyzwyczajeniu a następnie uzależnieniu się jednostki od alkoholu pod wpływem wzorów społecznych; tego rodzaju przyzwyczajenie wywołuje zaś nierzadko uzależnienie się jednostki od alkoholu i wówczas miejsce motywów picia wywołanych wzorami grupy zajmuje wytworzona nawykowo nowa potrzeba organizmu

2. związany jest z neurotyzmem jednostki i występuje u osób neurotycznych bardzo szybko. Polega na odkryciu przez jednostkę właściwości alkoholu obniżających stan napięć neurotycznych, lęku oraz rozhanowujących kontrolę wewnętrzną. Powoduje to, że będąc pod wpływem alkoholu jednostka przestaje odczuwać niezwykle przykry stan stresu psychicznego. Alkohol staje się więc przydatnym środkiem do pozbywania się nieprzyjemnych uczuć. Skłania to jednostkę do coraz częstszego sięgania po alkohol a to z kolei wywołuje organiczne uzależnienie od alkoholu.

4 fazy uzależnienia od alkoholu:

1. wstępna - od kilku miesięcy do paru lat. Picie nie prowadzi jeszcze do rzucającego się w oczy upijania, mimo że chory pije zwykle parę razy w ciągu dnia ale pod wieczór uzyskuje stan pełnego „znieczulenia uczuciowego”, ukojenia, ulgi

2. ostrzegawcza (zwiastunowa) - zaczyna się nagłą zmianą reagowania na alkohol, po zwykłych niezbyt dużych dawkach alkoholu pijący nie może sobie dokładnie przypomnieć nazajutrz co robił w czasie picia - „malipsesty alkoholowe”

3. krytyczna (ostra) - stanowi już początek prawdziwej „narkomanii alkoholowej”. Zjawisko to przypomina konieczność zaspokajania głodu lub snu; można je opanować lecz z dużym wysiłkiem ale tylko do pewnego momentu (utrata kontroli nad ilością wypijanego alkoholu)

4. ostatnia (przewlekła) - zapoczątkowują ją wielodniowe pijaństwa (ciągi) i następuje degradacja moralna.

Czas niezbędny do rozwinięcia się w pełni zespołu uzależnienia alkoholowego wynosi od kilku do kilkunastu lat (przy czyn u kobiet i młodzieży uzależnienie powstaje zdecydowanie szybciej).

Eliminowanie powstałego już uzależnienia czy tylko przyzwyczajenia się do alkoholu jest trudne ze względu na podwójne wzmocnienia tego związku:

1. środowiskowe - powszechne wzory konsumpcji alkoholowej; Znacznie bardziej efektywne jest nie dopuszczenie do nałogu

2. psychiczne - jako środek usuwający napięcia

23. Narkomania

Narkomania jest zjawiskiem względnie nowym, wysoce społecznie dotkliwym i patologicznym. Narkomania jako patologiczne zjawisko pojawiła się w latach 50 - tych XX wieku we wszystkich wysoko rozwiniętych krajach. Narkomania jednak w dalszym ciągu obecnie należy do problemów poznawanych. Nie znane są ostatecznie rozmiary tego zjawiska oraz czynniki wewnętrzne i zewnętrzne narkotyzowania się ludzi z różnych grup społecznych i wiekowych. Zjawisko narkomani pojawiło się w Polsce jako poważny problem społeczny na początku lat 70 - tych a dokładnie nasiliło się od roku 1976 kiedy „wynaleziono” chemiczną metodę przeróbki słomy makowej na tzw. „kompot”, dzięki czemu „Polska heroina” stała się tania i dostępna. Podobną rolę jak alkohol odgrywają w życiu młodzieży wykolejonej społecznie toksyczne środki odurzające. Skłonności tego rodzaju powstają i utrwalają się wtedy gdy środki narkotyczne okażą się przydatne jednostce w usunięciu trapiących ją stanów niezaspokojenia i napięć frustracyjnych. A więc istotną przyczyną narkomanii nie jest środek narkotyczny a stan psychiczny człowieka. Atrakcyjność tych środków wynika z wywoływanego różnymi czynnikami stanu osobowości, gdzie zdolności przystosowawcze są na tyle nikłe, że człowiek zamiast przeciwstawiać się trudnościom życiowym stara się od nich uciekać i poprawiać swoje samopoczucie zażywając środki odurzające.

Wspólną przyczyną picia alkoholu i narkotyzowania się są silne napięcia i lęki wywołane stresem niezaspokojenia potrzeb. Usunięcie tej przyczyny stanowi podstawowy warunek efektywności procesu resocjalizacji.

Narkotyki są to środki odurzające, związki organiczne powodujące zależnie od dawki uspokojenie, euforię, zniesienie bólu, odurzenie, sen. Częste używanie prowadzi do nałogu a w konsekwencji do utraty zdrowia bądź życia. Substancjami najczęściej stosowanymi przez młodzież są: kleje, benzeny, rozpuszczalniki, farby, różnego rodzaju substancje w sprejach, które wywołują nagłą euforię i poczucie nieważkości. Działają destruktywnie na układ nerwowy niszcząc komórki w mózgu. Mogą powodować apatię, otępienie, niedowagę. Dłuższe stosowanie może w konsekwencji doprowadzić do nieodwracalnych zmian w organizmie a nawet do śmierci.

Amfetamina

Działa podobnie do kokainy, lecz wyraźnie słabiej i dłużej niż kokaina (kilka godzin). W trakcie działania zmniejsza uczucie zmęczenia, działa pobudzająco. Skutki uboczne to: uczucie zmęczenia po okresie działania, apatia, ociężałość, a przy dłuższym stosowaniu amfetaminy mogą wystąpić choroby psychiczne łącznie z paranoją. W przypadku przedawkowania możliwa jest nawet śmierć. Uzależnienie wynikające z przyzwyczajenia psychicznego i chęć uskutecznienia działania narkotyku prowadzi do zwiększenia dawek a w konsekwencji do sięgnięcia po kokainę.

Opium, mak, morfina

Działają przeciwbólowo, usuwają uczucie głodu oraz strach i depresje. Przedawkowanie może doprowadzić do snu narkotycznego a w konsekwencji do śmierci spowodowanej zaburzeniami układu oddechowego. Uzależnienie prowadzi do destrukcji całego organizmu, do ciężkich zmian psychicznych oraz fizycznych.

Heroina

Pochodna morfiny. Wywołuje krótkotrwałą euforię, po której działa przeciwbólowo, uspokajająco i usypiająco. Osobom zażywającym heroinę grożą konwulsje oraz śpiączka, które w wielu przypadkach prowadzą do śmierci. Heroina uzależnia niezwykle szybko, nawet w przeciągu kilku tygodni. Polską odmianą heroiny jest kompot z makówek.

LSD

Jest to silny środek halucynogenny. Wywołuje ataki śmiechu i strach. Działa nawet kilkanaście godzin. Powoduje nieodwracalne zmiany w mózgu. W przypadku dłuższego stosowania możliwe są nawroty jego działania nawet wtedy gdy przestaniemy zażywać LSD.

Marihuana

Jest to narkotyk należący do grupy określanej potocznie „lekki narkotyk”. Uwydatnia zmysły na lekkie działanie halucynogenne. Zmniejsza poczucie czasu i przestrzeni. W zależności od nastroju i sytuacji może powodować radość lub smutek. Skutki uboczne to: mogące wystąpić wymioty, uczucie apatii, obojętność nawet do kilku dni po zażyciu. Regularne zażywanie ma też negatywny wpływ na układy rozrodcze mężczyzn i kobiet. Uzależnienie psychiczne może doprowadzić do chęci zażycia silniejszego narkotyku ze wszystkimi tego konsekwencjami.

Haszysz

Silniejszy od marihuany o podobnym działaniu i skutkach ubocznych. Występuje wiele innych rodzajów konopi o działaniu takim jak marihuana i haszysz nazywanych potocznie „ziele”.

Kokaina

Bardzo niebezpieczny narkotyk!! Działa silnie pobudzająco zarówno psychicznie jak i fizycznie. Kokaina intensywnie oddziałuje na Centralny Układ Nerwowy polepszając zdolność kojarzenia i umożliwiając większy wysiłek fizyczny. Działa znieczulająco oraz powoduje silne aczkolwiek krótkotrwałe uczucie przyjemności. Przyśpiesza prace serca, powoduje zwężenie naczyń krwionośnych. Przedawkowanie prowadzi do szybkiej śmierci poprzedzonej zaburzeniami oddychania, pracy serca i drgawkami. Destrukcyjne działanie na Centralny Układ Nerwowy powoduje, że uzależnienie od kokainy prowadzi do ciężkiej depresji, halucynacji i innych poważnych zaburzeń psychicznych.

24. Omów pojęcie agresywność.

Zachowania agresywne skierowane są zawsze na niszczenie rzeczy lub żywych organizmów. Mogą przybierać różne formy: agresji fizycznej lub symbolicznej, bezpośredniej lub pośredniej, kierowanej na zewnątrz lub do siebie.

Agresja wg Okonia - w psychologii agresja jest to działanie skierowane przeciwko ludziom lub przedmiotom wywołującym u osobnika niezadowolenie lub gniew. Celem agresji jest wyrządzenie szkody przedmiotowi agresji. Często agresja jest odpowiedzią na frustrację. A zachowania dzieci bywają niekiedy wywołane przez nieodpowiedni stosunek wychowawcy do nich polegający na braku życzliwości i szacunku, zbytniej surowości i nadużywaniu kary.

Źródło agresji to wrodzone skłonności oraz wynikające z wpływów środowiska społecznego osobiste doświadczenia jednostki. Podstawowym źródłem agresywnego stylu życia znacznej części młodzieży wykolejonej jest rozerwanie związku wzajemnej ufności i współzależności, które zachodzą między dzieckiem a jego rodzicami”.

Zaburzenia tych związków polegają zwłaszcza na:

1. frustracji potrzeby zaufania dziecka spowodowanej brakiem serdecznej wychowawczej opieki

2. zazwyczaj nieuświadomionej przez rodziców podtrzymywaniu przez swoje zachowanie skłonności dziecka do przejawiania wrogości i agresji

3. nie stosowaniu przez ojców ostrej dyscypliny szczególnie kar fizycznych oraz chłodnego dystansu wobec dziecka

Eliminowanie zachowań agresywnych:

1. w pierwszym rzędzie trzeba usunąć ze środowiska wychowawczego wszelkie bodźce wywołujące reakcje gniewu, lęku i udaremniające zaspokajanie ważnych dla niego aktualnie odczuwanych potrzeb

2. drugi tor działania polega na zmodyfikowaniu tych postaw podopiecznego, które skłaniają go do zachowań agresywnych oraz tych sytuacji, które kształtują nawyki agresywne

3. równocześnie powinno się zreorganizować system potrzeb jednostki, sprawą centralną aczkolwiek trudną do szybkiego załatwienia jest ukształtowanie zdolności wychowanka do racjonalnego rozwiązywania sytuacji stresowych i podniesienia poziomu jego tolerancji na frustracje

4. zanim jednak zrealizuje się poprzednie zadanie niezbędna jest zmiana kierunków aktualnie występujących, agresywnych dążeń podopiecznego;

25. Omów pierwsze zadanie resocjalizacji.

Likwidowanie przyczyn wykolejenia

Zaburzenia osobowości, leżące u podłoża zachowań destruktywnych mogą być wywołane różnymi przyczynami. Charakteryzując stany osobowości młodzieży wykolejonej społecznie, mówimy o róznych jej odmianach - neurotycznej i psychopatii.

Podłoże tych stanów stanowią wymagające wyeliminowania czynniki:

1. impulsywność:

• ćwiczenie procesów nerwowych - przywrócenie równowagi zaburzonym procesom pobudzania i hamowania wymaga przede wszystkim usunięcia z życia wychowanka sytuacji trudnych dla jego systemu nerwowego, równolegle z tym trzeba podnosić sprawność procesów nerwowych, zwłaszcza procesu hamowania;

• stwarzanie warunków do wyładowania psychoruchowego - rozładowanie napięcia psychoruchowego wymaga rozładowania, które u impulsywnych osób wykolejonych z reguły przyjmuje formy destruktywne, antyspołeczne np. agresywne i niszczycielskie zabawy, bijatyki itp. zatem zasadniczą sprawą jest znalezienie najodpowiedniejszych sposobów wyładowań psychoruchowych dla każdego wychowanka, przy czy konieczne jest uwzględnienie zainteresowań i uzdolnień podopiecznego m.in. uprawianie sportu, atrakcyjna działalność w klubie młodzieżowym, wycieczki itp.

• kształtowanie refleksyjności - refleksyjność stanowi zdolność do działań problemowych, czyli zdolność do rozwiązywania problemów. Jednakże, aby wychowanek był skłonny do rozwiązania jakiegoś problemu, musi być autentycznie nim zainteresowany. Im częściej działanie problemowe przynosi jednostce oczekiwane rezultaty, tym chętniej wychowanek je stosuje

• wzmocnienie siły woli - czyli zdolność do podejmowania rozsądnych i moralnych decyzji oraz realizowania powziętego postanowienia, pomimo wewnętrznych oporów i zewnętrznych przeszkód. Można wskazać pięć zasadniczych warunków kształtowania się silnej woli oraz odpowiadających im działań wychowawczych:

1. światopogląd oraz rozwój uczuć moralnych, a więc i solidarność z bliskim człowiekowi środowiskiem społecznym (grupą)

2. umiejętność podejmowania decyzji

3. silna wola kształtuje się jedynie w warunkach realnej oceny zamiarów i własnych możliwości

4. umiejętność jednostki do oceniania swych działań i ich skutków z pozycji obserwatora

5. stały trening w przezwyciężaniu wewnętrznych oporów i zewnętrznych przeszkód

2. nieadekwatność - eliminowanie przyczyn

(omówione w pytaniu 17)

3. dysocjalność - eliminowanie przyczyn

(omówiono w pytaniu 18)

4. antysocjalność - eliminowanie przyczyn

(omówiono w pytaniu 19)

26. Omów drugie zadanie resocjalizacji.

USUWANIE NEGATYWNYCH ZMIAN OSOBOWOŚCI

Drugim zadaniem resocjalizacji jest usuwanie negatywnych zmian osobowości za pomocą zmian reakcji, motywów, nastawień emocjonalnych oraz dominacji postaw.

Celem jest spowodowanie określonych zmian w zachowaniu wychowanka.

Wychowanie resocjalizujące zajmuje się reformowaniem całego systemu postaw jednostki, a nie tylko niektórych z nich (np. dominujących, czy silnie negatywnych), ponieważ wykolejenie społeczne wynika z wadliwie zintegrowanego całego systemu, a nie z jednej czy kilku postaw. Należy bowiem sięgnąć do centralnego systemu integracji postaw tuj. Do osobowości.

Oddziaływania muszą obejmować:

• poziom reakcji i motywów

• poziom poszczególnych postaw oraz poziom ich integracji, czyli poziom osobowości

Osobowość a postawy: osobowość czyli centralny system integracji zachowań człowieka dotyczy także postaw, ponieważ integrowane zachowania są jednym z ich elementów składowych (wykonawcza część postawy) i zależą od dwóch składników (orientacyjnego i emocjonalno - oceniającego). Zachowania np. wychowanka (element wychowawczy) wobec szkoły zależy od tego jak on ją postrzega oraz od tego jaka jest jego wiedza o szkole (element orientacyjny) i jaki jest emocjonalny do niej stosunek (element emocjonalno - oceniający)

Osobowość jest systemem, który interuje zachowania jednostki, integruje także jej postawy. Im bardziej postawy człowieka są zintegrowane, tym są one twardsze i wywierają większy wpływ na ujednolicenie własnego postępowania i kontroli nad nim.

Aby dokonać zmian wadliwej integracji postaw czyli usunąć negatywne zmiany osobowości należy modyfikować:

• pojęcia i przekonania

• nastawienia emocjonalne

• dominacje postaw

Pojęcia i przekonania - należy:

Przyswajać zasady i cele postępowania w różnych sytuacjach społecznych, wszelaką wiedzę o rzeczywistości, pojęć na temat różnych przedmiotów postaw.

Zaleca się: organizowanie różnorodnych sytuacji, które będą wymagały od wychowanka określonego zachowania, postępowania. Wybrane sytuacje winny być takie aby jednostka mogła donosić od innych takie same oczekiwania, jakie grupa kieruje do niej.

Zasada wzajemności: stworzenie warunków umożliwiających jednostce uogólnienie na podstawie porównania i syntezy tego do czego jest ona zobowiązana wobec innych oraz tego do czego inni są zobowiązani wobec niej. Gdy wychowanek przyswoi zasady postępowania może kształcić odpowiednie pojęcia - wiedza o przedmiocie postawy. Formując pojęcia, ważne jest by nadać nową treść fałszywie rozumianą przez jednostkę określenia tzw. korygowanie treści pojęć - ma duże znaczenie emocjonalne np. „nożem posługuje się słabizna a nie człowiek mocny”.

Kształtowanie pojęć: posiada dwojakiego rodzaju walory resocjalizacyjne:

• dostarcza zobiektywizowanej wiedzy o przedmiocie postawy

• wywołuje zmianę skojarzeń emocjonalnych

Wychowanek uczy się oceniać jedne, a eliminować inne przekonania.

Przekonania tworzą się w oparciu o mechanizmy takie jak:

• mechanizm przystosowania zewnętrznego - polega on na przyjmowaniu lub odrzucaniu przekonań w zależności od tego, na ile okazują się one przydatne do działania w danych sytuacjach

• mechanizm przystosowania wewnętrznego - przyjmowanie lub odrzucanie przekonań ze względu na ich stosunek do przekonań już posiadanych.

Mechanizmy te działają również gdy człowiek uwewnętrznia czyjeś przkonania dlatego, że są one według niego prawdziwe i słuszne. Modyfikując przekonania jednostek wykolejonych trzeba postepować zgodnie z zasadami tych mechanizmów.

Ważne jest również nastawienie emocjonalne wychowanka. Powstaje ono jako wynik oceny przydatności danego przedmiotu do zaspokojenia potrzeb człowieka. Im bardziej przedmiot postawy służy zaspokajaniu potrzeb, tym bardziej jednostka jest doń pozytywnie nastawiona.

Należy kształtować nastawienie emocjonalne:

• uświadomienie jednostce jej potrzeb - wytworzyć u niej skłonność do świadomego osiągania wartości cennych dla niego osobiście ze względu na stan potrzeb jednostki i jednocześnie uznanych społecznie.

Kształtowanie nowych potrzeb zależne jest także od autorytetu, wzorca jaki może wywierać na jednostce wychowawca - powinien on zdobyć uczucia jednostki, poruszyć ją emocjonalnie, wyróżnić się cechami, które imponują, interesują jednostkę, posiadać duży zasób pasjonujących ciekawych doświadczeń.

Inne zadanie resocjalizacji polega na korygowaniu potrzeb jednostki.

Celem jest zmiana hierarchii wartości, służących ich zaspokojeniu.

Wychowawca musi znać bardzo dobrze podłoże zachowań podopiecznego:

1. trafne rozpoznanie diagnostyczne

2. odpowiedni sposób postępowania np. ostra reakcja wychowawcy w stosunku do jednostki agresywno - lękowej utrwaliłaby jego zachowanie agresywne.

Dominacja postaw -polega na tym, że jedna lub kilka postaw dominują nad pozostałymi znacznie, że zmiana postaw dominujących wywołuje zmianę wszystkich innych.

Dominacja postaw jest cechą charakterystyczną młodzieży wykolejonej społecznie - dominują tu postawy wobec rodziców, szkoły, pracy zawodowej (przedmioty postawy). Należy bowiem zmienić postawy wychowanka przez zmianę postaw dominujących.

27. Omów trzecie zadanie resocjalizacji.

UTRWALENIE UZYSKANYCH REZULTATÓW

Trzecim zadaniem resocjalizacji jest utrwalenie uzyskanych rezultatów (wyeliminowanie czynników wykolejenia, usunięcie negatywnych zmian). Wielu podopiecznych w zetknięciu się ze swoim środowiskiem ulega niepożądanym wpływom i znów wykoleja się. Bardzo ważnym zadanie jest uodpornienie wychowanka na destruktywne wpływy środowiskowe.

Zadanie:

• wyrobić przekonanie, że środowiska te mogą przyczynić się do osiągnięcia ważnych celów małym kosztem

• wskazać jednostce inne grupy i środowiska pozytywne

• przedstawić grupę destruktywną w złym świetle (należy odpowiednio dobrać argumenty)

• wywołać silną mobilizację poprzez wytworzenie sytuacji, w której jednostka dostrzeże w sobie wartości, oraz przeżywając niezadowolenie z siebie, jednostka zmobilizuje się do przekształcenia samego siebie, aby osiągnąć pozom wartości warstwy najwyższej (jest twórczo zmobilizowany do tkwiących w nim możliwości)

• należy wzbudzić w nim poczucie własnej wartości iż jest on zdolny osiągnąć cenne wartości, nie wolno czynić niczego, co zabija jego poczucie własnej wartości

• nie należy doprowadzić do sytuacji takiej, że wychowanek będzie tylko wtedy prowadzić konstruktywny tryb życia, gdy będzie miał wokół siebie oparcie osób, grup, które będą go kontrolować.

Ponadto należy:

• wyeliminować egocentryzm

• podnieść tolerancję na frustrację

• ukształtować odporność na stres

In więcej konstruktywnych ról społecznych będzie pełnił wychowanek tym mniej ulegnie wpływom destruktywnym.

28. Omów czwarte zadanie resocjalizacji.

SAMOWYCHOWANIE JEDNOSTKI

Samowychowanie (autorealizacja) stanowi istotny i bezpośredni cel każdej odmiany wychowania, oznacza ogół przekonań jednostki, które polegają na stawianiu sobie określonych zadań i celów, oraz na samodzielnym przysposabianiu się do ich osiągnięcia, a więc na poznawaniu własnych skłonności i postaw, na uczeniu się najlepszych sposobów realizacji zamierzeń oraz na rozwijaniu kontroli i oceny swego postępowania.

Zadania:

• wpajanie jednostce określonego systemu wartości i wywołanie dążeń do określonych celów (szczególną rolę odgrywają mechanizmy identyfikacyjne)

• ukształtowanie przekonań podopiecznego, odpowiadających przyswojonemu przez niego systemowi wartości

• rozbudowanie aspiracji życiowych i stworzenie tym sposobem właściwej płaszczyzny dla współdziałania wychowawcy i wychowanka

Wychowawca powinien utrzymać poprzednie trzy zadania resocjalizacji, wymaga to nieustannego wzmacniania, aby stan ten nie zanikł. Doprowadzić do tego, by źródłem wzmocnień stał się nie wychowawca, a sam podopieczny.

29. Omów definicje pedagogika.

Pedagogika (wg W. Okonia) - nauka o wychowaniu, której przedmiotem jest działalność wychowawcza, mająca na celu wyposażenie całego społeczeństwa - a przede wszystkim młodego pokolenia - w wiedzę, sprawności ogólne i zawodowe, zainteresowania, systemy wartości, postawy i przekonania oraz przysposobienie do oddziaływania na własny rozwój.

Pedagogika współcześnie oznacza samo dzieło wychowania, zespół czynności i umiejętności wychowawczych.

30. Omów definicje wychowanie.

Wychowanie (wg W. Okonia) - świadomie organizowana działalność społeczna, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości człowieka. Zmiany te obejmują zarówno stronę poznawczo - instrumentalną, związaną z poznaniem rzeczywistości i umiejętnością oddziaływania na nią, jak i stronę aksjologiczną, która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, układu wartości i celu życia.

Proces i wyniki wychowania kształtują się pod wpływem:

1. świadomego i celowego oddziaływania odpowiedzialnych za wychowanie osób i instytucji

2. systemu wychowania równoległego, a zwłaszcza odpowiednio zorganizowanej działalności środków masowego oddziaływania

3. wysiłków jednostki nad kształtowaniem własnej osobowości

Wychowanie jest działalnością powodującą stawanie się lepszym, mądrzejszym człowiekiem.

31. Omów definicje resocjalizacja.

Resocjalizacja (wg W. Okonia) - oddziaływanie wychowawcze na osoby źle przystosowane do środowiska społecznego w celu umożliwienia im powrotu do normalnego życia i pracy zawodowej. Resocjalizacja może obejmować osoby w stadium wykolejenia się, bądź po odbyciu kary, albo osoby po przebyciu ciężkich chorób bądź kalectw. Pojęcie resocjalizacji jest częściowo zbieżne z pojęciem reedukacji.

32. Omów definicje rola społeczna.

Rola społeczna (wg W. Okonia) oznacza w socjologii:

• system oczekiwań grupy w stosunku do zachowania się jednostki zajmującej w tej grupie określoną pozycję

• system stałych zachowań osobnika zgodnych z oczekiwaniami grupy społecznej, do której należy

W każdej grupie społecznej istnieje wielość takich ról, np. w rodzinie - rola ojca, matki i dziecka. Opinia członków grupy o stopniu podporządkowania się jej członka wymaganiom roli społecznej jest ważnym czynnikiem regulującym jego zachowanie i kształtującym jego postawy.

33. Omów definicje wykolejenie.

Wykolejenie - osoby, które są skłonne (lecz nie chcą) do pełnienia ról społecznych wskutek negatywnego ustosunkowania się wobec różnych oczekiwań społecznych, cechują się brakiem skłonności do przestrzegania i respektowania wartości społecznych nazywamy jednostkami wykolejonymi społecznie.

34. Omów definicje niedostosowanie.

Niedostosowanie (wg W. Okonia) - stan, w którym pojawiają się trudności w adaptacji jednostki do otoczenia społecznego. Przyczyny niedostosowania społecznego wiążą się z jednostką, bądź ze środowiskiem.

35. Omów definicje norma prawna.

Norma prawna (wg W. Okonia) - informacja o tym, jak należy się zachować (normy nakazu, zakazu), normy te jednej stronie przypisują uprawnienia, a drugiej obowiązek

Norma (wg W. Okonia) - to wypowiedź, która informuje o tym jak ktoś w określonych warunkach powinien postępować.

Norma - ustalona, ogólnie przyjęta zasada, reguła, wzór, przepis. W etyce zasada postępowania, dyrektywa oznaczająca obowiązek określonego zachowania w danej sytuacji przez odwołanie się do określonych ocen wartości moralnych.

36. Omów definicje patologia.

Patologia społeczna (wg A. Podgóreckiego) - ten rodzaj zachowania, ten typ instytucji, czy ten typ funkcjonowania jakiegoś systemu społecznego, który powstaje w zasadniczej, nie dającej się pogodzić sprzeczności ze światopoglądowymi wartościami, które w danej społeczności są akceptowane.

Patologia (wg W. Okonia) - nauka o przyczynach, mechanizmach, formach, objawach i skutkach chorób fizycznych i psychicznych.

Patologia społeczna - zjawisko społeczne związane z zachowaniem się jednostek lub grup społecznych niezgodnym z obowiązującymi wartościami danej kultury.

37. Omów definicje nieletni.

Nieletni - w myśl Ustawy z dnia 26.10.1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dziennik Ustaw nr 35 pozycja 288) - pojęciem nieletniego obejmuje się sprawców czynów zabronionych, ale także dzieci i młodzież manifestującą inne zachowania dewiacyjne.

U podstaw rozszerzenia pojęcia leżało twierdzenie naukowo uzasadnione, „iż czyn karalny należy traktować jako jeden z symptomów procesu wykolejenia dzieci, gdyż zwykle poprzedzają go inne, groźne dla procesu socjalizacji zachowania, których nie można pozostawić bez odpowiedniej ingerencji wychowawczo - leczniczej”.

Nieletni - nie mają zdolności do czynności prawnych, wiek - poniżej 13 lat.

38. Omów definicje małoletni.

Małoletni - młodzież w wieku od 13 do 17 lat, mająca ograniczoną zdolność do czynności prawnych.

Pełnoletni jest ten kto ukończył 18 lat.

39. Przedstaw biografię Czesława Czapówa.

Czesław Czapów - ojciec pedagogiki resocjalizacyjnej, urodził się 25.10.1925r w Grodnie. Szkołę podstawową i studia wyższe ukończył w Warszawie. W 1951r został magistrem w zakresie pedagogiki. W 1965r Rada Wydziału Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego nadała mu stopień doktora nauk humanistycznych. 6 lat później habilitował się. 1.11.1971r powołany został przez Ministra Szkolnictwa Wyższego na stanowisko docenta. Zmarł 27 marca 1980 roku. Należał do tego typu naukowców, którzy pracę naukową wiązali ściśle z działalnością praktyczną, był człowiekiem zaangażowanym, nie umiał przechodzić obojętnie obok zjawisk, które wymagały pomocnej ingerencji. W latach 1956 - 57 prowadził badania nad chuligaństwem młodzieży. W 1971 roku został opublikowany podręcznik uniwersytecki napisany wspólnie z Jedlewskim pt. „Pedagogika resocjalizacyjna”. Jest to pierwszy podręcznik uniwersytecki tego zakresu w literaturze polskiej i europejskiej; „Zagadnienia wychowawcze a zdrowie psychiczne”, „Czy Johny stanie się gangsterem - uwagi o metodach walki z przestępczością nieletnich”. Zwróciła ona uwagę czytelników nie tylko na nieznanego dotąd autora ale i na sam przedmiot jego dociekań.

40. Przedstaw biografię Marii Grzegorzewskiej.

Maria Grzegorzewska - urodziła się 18.04.1888r pod Warszawą. W 1909r podjęła studia przyrodnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. W 1913r wyjechała do Brukseli. W 1916r zdobyła tytuł doktora filozofii, w tym czasie urodził się u niej pomysł zajęcia się dziećmi upośledzonymi i niedostosowanymi. W 1919r wraca do Polski. Napisała: „Listy do młodego nauczyciela”, „Nie ma kaleki jest człowiek”. Przekonywała, że kalectwo nie pomniejsza wartości i godności człowieka. Walczyła o uznanie pełnego prawa do nauki, pracy i szacunku dla osób niepełnosprawnych. Zmarła 07.05.1967r podczas drugiego zawału serca. Pozostawiła po sobie wiele wspaniałych koncepcji i myśli, wciąż udoskonalała stosowanie formy pracy zespołowej. Jako pierwsza w Polsce podjęła badania nad zagadnieniami pedagogicznymi niepełnosprawnych, tworząc jej podstawy.

41. Przedstaw biografię Ottona Lipkowskiego.

Otton Lipkowski - urodził się 05.09.1907r. Jego rodzina po odzyskaniu niepodległości przez Polskę przeniosła się do Tucholi, gdzie Lipkowski ukończył wykształcenie podstawowe, a następnie państwowe seminarium nauczycielskie, a w 1926r otrzymał świadectwo dojrzałości. Przenosi się do Tczewa. W czasie wojny zostaje żołnierzem. W czerwcu 1931r zdał egzamin do Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej. Studiuje tam 2 lata, otrzymuje dyplom nauczyciela dzieci specjalnych w 1933r. w styczniu 1963r Rada Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Warszawskiego nadała mu tytuł doktora nauk humanistycznych. Pracował w Instytucie Marii Grzegorzewskiej. Od 1975r pracował jako profesor kontraktowy w Wyższej Szkole Pedagogiczno - Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej. Zmarł nagle 12.10.1982 roku.

42. Definicja potrzeby i przedstaw klasyfikację potrzeb.

Potrzeba (wg W. Okonia) - stan, w którym jednostka odczuwa chęć zaspokojenia jakiegoś braku.

Maslow Abraham opracował hierarchiczną teorię potrzeb.

Hipoteza - człowiek w swoim działaniu dąży do zaspokojenia zespołu potrzeb, zaś te tworzą logiczną, hierarchię rozpoczynającą się od potrzeb niższego rzędu, których zaspokojenie redukuje niedobory w systemie fizjologicznym, a kończącą się wyższego stopnia potrzebami osobistymi i abstrakcyjnymi.

Klasyfikacja potrzeb wg Maslowa:

12.estetyczne

11.wiedzy i rozumienia

10.szczęścia - zadowolenia z życia

9.samorealizacji

8.sensu życia

7.nowych wrażeń doświadczeń

6.uznania

5.samodzielności i autonomii

4.aktywności i twórczości

3.przynależności i miłości

2.bezpieczeństwa

1.fizjologiczne

Podział potrzeb wg Włodzimierza Szewczuka:

• wrodzone - tlenu, światła lub jego braku, ciepłoty, położenia, pokarmu, wody, wypróżniania, aktywności, odpoczynku, bezpieczeństwa, gnieżdżenia, rozrodu, informacji, towarzystwa, opieki;

• nabyte - pomocy, znaczenia, wytwarzania, poznawania, piękna, zabawy, miłości, sensu życia, spokoju, szczęścia

Klasyfikacja potrzeb wg Kryterium Społeczno - Pedagogicznego:

1. obiektywne, subiektywne

2. potencjalne i zaktualizowane

3. pierwotne i wtórne

4. powszechne i indywidualne

5. niedostatku i rozwoju

6. kapitalne i pochodne

7. społeczne i jednostkowe

8. możliwe do nasycenia i nienasycone

9. normalne i chorobowe

10. pozytywne i negatywne

43. Omów 3 główne mechanizmy zachowania się człowieka.

Funkcjonowanie potrzeb - stan niezaspokojenia potrzeb wyzwala aktywność jednostki, jednakże dopiero po uświadomieniu sobie danej potrzeby, aktywność ta zostaje ukierunkowana na określony cel, którym jest zaspokojenie tej potrzeby. Mówimy wówczas o motywie działania.

O ile więc potrzeby wzbudzają aktywność człowieka, to motywy ukierunkowują tą aktywność na określone cele.

Dyspozycje do uczenia się - jeśli dane zachowanie prowadzi do zaspokojenia potrzeby, to jednostka powtarza je także później. Rezultat takiego zachowania nazywa się nagrodą.

Jeśli natomiast działanie nie zaspokaja potrzeby, to określa się je mianem kary i wówczas człowiek poszukuje innych sposobów zachowania.

Reguła powyższa stanowi podstawę prawidłowości procesu uczenia się, w wyniku którego nabywamy określone sposoby aktywności, odrzucając zachowania przynoszące kary, a poszukujemy zachowań nagradzanych.

W każdej sytuacji człowiek dąży do uzyskania maksimum nagród przy narażeniu się na minimum kar. Oznacza to, że jednostka w każdej sytuacji postępuje tak, aby w jak największym stopniu zaspokoić swoje potrzeby jak najmniejszym kosztem.

Oddziaływanie potrzeb - istnieją dwa typy okoliczności, które skłaniają jednostkę do modyfikowania własnych zachowań:

• zmiana sytuacji, w której dotychczasowe sposoby zaspokajania potrzeb stają się nieskuteczne, tzn. przestają dostarczać jednostce nagród

• w sytuacji pojawienia się nowych ważnych dla człowieka celów nieosiągalnych za pomocą dotąd przyswajanych zachowań.

Postawy: są to dyspozycje do względnie stałego zachowania się człowieka wobec różnych zjawisk i rzeczy. Znać postawę jednostki wobec czegoś to tyle, co wiedzieć jakie motywy wobec tego czegoś dana jednostka jest skłonna przeżywać, a więc jakie motywy są w jej zachowaniu bardziej prawdopodobne niż inne.

Postawy obok procesu uczenia się i funkcjonowania potrzeb są trzema czynnikami decydującymi o zachowaniu się człowieka. Dzięki nim jednostka postrzega otoczenie w kategoriach celów i wartości oraz uruchomiania odpowiednich procesów motywujących ją do ich osiągnięcia.

Analizując postawy można wyróżnić następujące elementy (wg S. Miki):

• procesy poznawcze, które dotyczą przedmiotu postawy, a więc jakiś przekonań bardziej lub mniej obiektywnej wiedzy o przedmiocie postawy

• uczucia, (emocje) wobec danego przedmiotu

• zachowania jednostki w stosunku do przedmiotu postawy

Powyższe składniki postawy pozostają ze sobą w ścisłym związku. Modyfikacja różnych postaw polegająca na odpowiednim przekształceniu poszczególnych ich komponentów jest ważnym zadaniem resocjalizacji. Jednak procesem tym rządzą odrębne prawidłowości.

Model modyfikacji postaw składa się z 4 następujących elementów:

Nadawca przekaz kanał odbiorca

1. Nadawca - oddziałuje na postawy podopiecznego, wychowawca (mogą to być również media, bądź różne instytucje lub inne źródła informacji)

2. Przekaz - stanowiący pewien zbiór treści wpływających modyfikująco na podopiecznego

1. Kanał - którym przekaz dociera do wychowanka np. słowo, film, obraz

2. Odbiorca - (wychowanek) do którego pewnym kanałem dociera odpowiedni przekaz

44. Omów 4 podstawowe elementy wyróżniające grupę spośród innej społeczności.

Cel - najistotniejszą cechą z punktu widzenia atrakcyjności grupy jest jego jasność. Cel jest jasny wówczas, gdzy ukazuje jakie działania prowadzą do jego osiągnięcia. Im cel jest jaśniejszy dla grupy, tym bardziej jest ona atrakcyjna dla jej członków (chętniej poddają się jej naciskom).

Normy - pełnią dwie ważne funkcje:

• ułatwiają osiągnięcie celu

• umożliwiają istnienie i trwanie grupy

Normy grupowe są przyswajane przez członków grupy na zasadach różnych mechanizmów. Z wychowawczo - resocjalizacyjnego punktu widzenia 2 z pośród tych mechanizmów mają szczególne znaczenie:

• mechanizm grupy odniesienia - okazuje się, że normy funkcjonujące w grupie szczególnie atrakcyjnej dla jednostki przyswaja ona wyjątkowo łatwo i szybko

• przyjmowanie norm w wyniku grupowej dyskusji. Wymiana zdań umożliwia bowiem poznanie i uzgodnienie stanowisk różnych osób oraz podjęcie zespołowej decyzji o wprowadzeniu pewnych norm, a także stanowi płaszczyznę wyrażania przez poszczególne jednostki zgody na użycie sankcji przez grupę w wypadku, gdyby ktoś nie przestrzegał przyjętych norm.

Struktury grupy - można określić jako układ pozycji powiązanych określonymi racjami.

Interakcje - pojęcie to oznacza osobisty kontakt jednostki z innymi osobami, czyli inaczej jej stosunki interpersonalne, które stanowią kolejny czynnik modyfikujący zachowanie człowieka.

Mechanizm interakcji można rozpatrywać co najmniej z dwóch punktów widzenia:

• jako wymianę nagród i kar (zysków i kosztów) między partnerami interakcji

• w kategoriach procesów poznawczych sterujących zachowaniem uczestników interakcji

Człowiek w interakcjach postępuje zgodnie z następującym prawem - wybiera te zachowania, które przynoszą mu najwięcej nagród przy najmniejszych kosztach. Prawidłowość bilansu nagród i kosztów decyduje także przy wyborze partnera interakcji, każdy człowiek w wyniku swych życiowych doświadczeń wykształca pewien indywidualny poziom porównań, który informuje go jaki stosunek nagród i kosztów jest dla niego jeszcze opłacalny.

Ludzie przejawiają w stosunku do innych ludzi różne oczekiwania co do ich zachowania w pewnych sytuacjach. Oczekiwania takie są niejednokrotnie rezultatem norm społecznych. Wiele oczekiwań wynika z posiadanych przez ludzi wyobrażeń o pewnych stanach rzeczy. Wyobrażenia te noszą nazwę stereotypów (ludzie oczekują, że zachowanie spotykanych osób będzie zgodne ze stereotypem).

Własne postępowanie zgodne z oczekiwaniami partnera wywoła także jego zachowania oczekiwane przez drugą osobę. W ten sposób wytwarza się swoisty ciąg impulsów i reakcji.

Oczekiwania osoby A wywołują zgodne z nimi zachowania osoby B, co wpływa na zmianę zachowania osoby A, to zaś powoduje zmianę zachowania osoby B.

45. Podaj definicje diagnozy i omów podstawowe zadania diagnozy.

Diagnoza (wg Kamińskiego) - oznacza rozpoznanie badanego stanu rzeczy na podstawie zebranych objawów i znanych ogólnych prawidłowości, poznanych objawów do określonego ich typu oraz przez wyjaśnienie genetyczne tego stanu, a także określenie jego obecnej fazy i przewidywanego rodzaju pomocy.

Przedmiot diagnozy

Dokonanie ustaleń diagnostycznych w wyżej wymienionych zakresach polega na wykonaniu trzech badań:

1. Pierwszym z nich jest właściwe formułowanie problemu tzn. określenie na czym polegają objawy negatywnych i pozytywnych zachowań jednostki

2. Drugim z nich jest ustalenie i opis przyczyn wykolejenia. Ustalając przyczyny predyspozycyjne należy pamiętać o następujących prawidłowościach: wadliwa kontrola potrzeb jest przyczyną zachowań impulsywnych zaś wadliwa specyfikacja potrzeb decyduje o zachowaniach nieadekwatnych oraz o tym, że zachowania dysocjalne i antysocjalne wywoływane są wadliwą integracją potrzeb.

3. Trzecie z nich dotyczy wykrycia i określenia aktywów podopiecznego tzn. tych wszystkich jego wartości, przekonań, zachowań i postaw, które są pozytywne z wychowawczego i społecznego punktu widzenia i do których można nawiązać w procesie resocjalizacji.

Tak rozumiana diagnoza przypadku pełni trzy zasadnicze funkcje:

1. funkcja konstatująca fakty związane z wykolejeniem jednostki - funkcja ta polega na porównaniu aktualnego stanu wychowanka ze stanem postulowanym oraz na możliwie dokładnym opisaniu tych różnic

2. funkcja ukierunkowująca działanie resocjalizacyjne, które dotyczą sporządzenia projektu resocjalizacji w zakresie metod, środków i warunków

3. funkcja weryfikowania słuszności rozpoznania przypadków i efektywności procedury resocjalizacji - chodzi tu o korygowanie rozpoznania wstępnego oraz programu resocjalizacji w zależności od osiąganych w praktyce rezultatów.

Do podstawowych metod diagnostycznych możemy zaliczyć:

• obserwacja

• rozmowa i wywiad

• psychologiczne (testy)

• socjometryczne

• klasyczne

• nieklasyczne

46. Omów metody diagnostyczne

Obserwacja - jest najbardziej dostępną techniką poznawania dzieci i młodzieży. Stanowi ona osobliwy sposób postrzegania, gromadzenia i interpretowania danych pozostających na ogół w bezpośrednim zasięgu widzenia i słyszenia obserwatora.

Obserwacja (wg Zaczyńskiego) - to zamierzone, planowe postrzeganie podjęte w jakimś celu, chodzi w niej o planowe spostrzeganie żywych procesów społecznych czy też przyrodniczych.

Obserwacja (wg Łobockiego) - czyli osobliwy sposób postrzegania, gromadzenia i interpretowania danych w naturalnym ich przebiegu i pozostający w bezpośrednim zasięgu widzenia i słyszenia obserwatora.

Poprawnie przeprowadzona obserwacja wymaga spełnienia co najmniej kilku warunków. Chodzi zwłaszcza o to, aby była ona:

• celowa - obserwator kierował się jasno uświadomionymi celami wyznaczającymi główne kierunki obserwacji

• planowa - gromadzona wg właściwego toku postępowania dotyczącego m.in. czasu trwania, sposobu rejestrowania danych, zasad interpretacji zgromadzonego materiału obserwacyjnego

• selektywna - ograniczająca się tylko do ściśle ustalonych uprzednio kategorii zachowania wychowanków ułatwiających postrzeganie istotnych cech badanych zjawisk

• dokładna - tzn. wielka, a więc uniemożliwiająca zniekształcenia obserwowanych zjawisk, skutek obecności obserwatora, a także wyczerpująca i wnikliwa

• obiektywna - niezależna od osobistych doświadczeń obserwatora

Techniki obserwacyjne:

Technika obserwacji dorywczej - zwana także obserwacją anegdotyczną, polega na postrzeganiu i rejestrowaniu tych zwłaszcza zachowań młodzieży i dzieci, które wg uznania wychowawcy na to zasługują.

Technika dzienniczków obserwacyjnych - polega na systematycznym opisywaniu zdarzeń lub zjawisk w ich naturalnym, następstwie czasowym i to niekiedy przez dłuższy okres, trwający kilka miesięcy, a nawet lat. Technikę tę stosuje się zazwyczaj celem zarejestrowania zauważalnych zmian w rozwoju psychicznym i społecznym wychowanków lub opisaniu ciekawszych epizodów z ich codziennego życia.

Rozmowa i wywiad - równie powszechnymi jak obserwacja są rozmowa i wywiad. Różnica między nimi - rozmowa dotyczy bezpośrednio wychowanka, a wywiad stosuje się wobec innych osób, które mogą dostarczyć informacji o wychowanku. Zatem, kiedy rozmawiamy z wychowankiem o nim samym, to posługujemy się rozmową. Gdy zaś rozmawiamy o nim z innymi ludźmi to mamy do czynienia z wywiadem.

Wywiad (wg Zaczyńskiego) - jest metodą zdobywania informacji przez bezpośrednie stawianie pytań tym wybranym osobom, które mogą nam udzileić pewnej sumy widomości.

Wywiad (wg Łobockiego) - jest rozmową badającego z respondentem lub respondentami wg opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz. Wywiad służy głównie do poznania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości.

Metody psychologiczne - właściwości psychiczne człowieka bada się za pomocą specjalnych metod zwanych psychologicznymi, do których należą m.in. różnego rodzaju testy.

Test - jest to specjalna próba, identyczna dla wszystkich badanych wprowadzana intencjonalnie w ściśle kontrolowanych warunkach i umożliwiająca obiektywny i dokładny pomiar badanej cechy, procesu psychologicznego lub jego zewnętrznych rezultatów.

Metody testowe są bardzo skomplikowane i wymagają odpowiedniego posługiwania się nimi i przygotowania, więc przeznaczone są dla psychologów. Dla wychowawców przeznaczone są prostsze metody psychologiczne, których konstrukcja oparta jest na budowie szacunkowych skal ocen.

Skala ocen - jest pewnym zestawem kategorii cech lub zachowań, o których osoba oceniająca czyli wychowawca (lub badany wychowanek) ma wyrazić swoje zdanie.

Skale ocen mogą mieć różny charakter i można je stosować do różnych celów diagnostycznych. Najpopularniejszą taką skalą jest skala ocen szkolnych.

W praktyce resocjalizacyjnej skalę ocen stosuje się w następujących przypadkach:

• wychowawca obserwuje i natychmiast rejestruje zachowanie podopiecznego ujmując je w pewne kategorie ocen i ocenia charakter zachowania i natężenia, np. w toku zajęć internetowych odnotowuje się wrogie, życzliwe i obojętne zachowania wychowanka skategoryzowane w następujących grupach:

• bardzo silne, silne, słabe, bardzo słabe

• wychowawca obserwuje cechy jednostki w pewnym okresie i sytuacjach, a następnie przy pomocy skal szacunkowych klasyfikuje i ocenia zaobserwowane cechy, np. stwierdza, że podopieczny przejawia takie cechy jak: niska samoocena, zakłopotanie w kontaktach z dorosłymi. Skala ocen:

• nigdy, rzadko, czasami, często, bardzo często

• wychowawca zadaje podopiecznemu różne pytania, których odpowiedzi są skategoryzowane w formie skal ocen, np. posłusznie wykonuje polecenia wychowawcy. Skala ocen:

• zawsze, czasami, rzadko, nigdy

Najważniejsze trudności przy opracowaniu skal stanowią następujące problemy:

Dobór cech do badania - o doborze cech do badania decyduje przedmiot diagnozy. Trzeba zauważyć, że nie wszystkie cechy ważne dla resocjalizacji nadaje się do diagnozy za pomocą skal ocen. Mogą to być takie cechy, które dają się opisać w kategoriach obserwowalnych zachowań, np. reakcje jednostki na jakieś normy, które mogą polegać na jej przestrzeganiu lub nie przestrzeganiu.

Równie ważne jest jednoznaczne i zrozumiałe zdefiniowanie ocenianej cechy, która powinna być ujęta w prostych, łatwo dających się wyodrębnić i zauważyć terminach zachowania.

Określenie kryteriów oceny - skale szacunkowe służą zazwyczaj do oceny cech stopniowalnych. Oceniając jakąś cechę stopniowalną zazwyczaj bierze się pod uwagę następujące względy:

• nasilenie danej cechy podopiecznego w porównaniu z innymi członkami grupy do której należy

• nasilenie danej cechy w odniesieniu do całej populacji jednostek wykolejonych w danym przedziale wieku

• nasilenie danej cechy jednostki w stosunku do pożądanego wzorca

Utworzenie podziałów skal - większość cech psychicznych daje się opisać na kontinuum od zera do maksimum nasilenia danej cechy.

• 
  1

zupełny brak zdolności największy brak zdolności

Przeważnie ludzie przejawiają właściwości psychiczne na poziomie między zerem, a maksimum wobec tego konieczne jest wprowadzenie przedziału podzakresów w taki sposób jak np.

Przykłada szacunkowej skali ocen.

0 1 2 3 4

0 - zupełny brak zdolności

1 - małe zdolności

2 - średnie zdolności

3 - duże zdolności

4 - bardzo duże zdolności

Liczba szczebli na skali musi być ograniczona, zazwyczaj stosuje się od 3 do 5 przedziałów. Ważne jest, aby różnice między tymi przedziałami były wyraźne, ostre i łatwo dostrzegalne.

Metody socjometryczne (klasyczne i nieklasyczne) - do diagnozowania różnych zjawisk grupowych tj. np. nieformalna struktura grupy, spoistość grupy, pozycja jednostek w grupie, najbardziej przydatne są metody socjometryczne.

Techniki klasyczne:

Technika Moreno - polega na podaniu wszystkim członkom danej grupy starannie przemyślanych i specjalnie sformułowanych uprzednio pytań, dotyczących badanego problemu.

W odpowiedzi na każde pytanie osoby badane wymieniają nazwiska członków grupy, którzy ich zdaniem spełniają wymagania sugerowane w pytaniu.

Technika samooceny socjometrycznej

Techniki nieklasyczne:

Technika „Zgadnij kto?” - polega na wypisaniu przez poszczególne osoby danej grupy nazwisk tych osób, których zachowanie odpowiada przedstawionej charakterystyce zachowań. Różni się od Techniki Moreno tym, że wymaga dokonania wyboru nie na podstawie żywionych przez badaną osobę uczuć sympatii czy antypatii, lecz w wyniku ogólnego jej rozeznania w sytuacji społecznej grupy.

Tak więc odpowiedź badanego w przypadku tej techniki jest wyrazem nie tyle jego osobistego stosunku do wymienianych przez niego członków grupy, ile istniejącej w grupie opinii społecznej.

Plebiscyt życzliwości i niechęci - skala ocen - jako technika badania stosunków między osobniczych wprowadzony został przez J. Korczaka. Plebiscyt w ujęciu Korczaka polegał na tym, że podczas jednego wspólnego posiedzenia, dzieci oceniały w skali trzystopniowej nie więcej niż 3 osoby ze swej grupy. Ocenę swą wyrażały przez wrzucenie do specjalnie przygotowanej urny jednej z trzech kartek z odpowiednim znakiem oceny (pozytywnej, negatywnej, neutralnej)

Metody swojej Korczak nie rozpowszechnił ani też nie uzasadnił. Pewne położenie teoretyczne usiłował metodzie tej stworzyć E. Arnecker, zalecając określony sposób ilościowego opracowania zebranego tą drogą materiału. Istotną cechą plebiscytu życzliwości i niechęci jest to, że stawia ona poszczególną osobę wobec obowiązku oceniania wszystkich członków grupy. Przeprowadzając plebiscyt życzliwości i niechęci można posłużyć się skalą pięciostopniową, a nie jak proponowali Korczak i Arnecker - skalą trzystopniową.

Skala pięciostopniowa zapewnia oceny bardziej zróżnicowane, a tym samym dokładnie pozwala określić wzajemne postawy członków grupy.

Każdy stopień skali może być oznaczony odpowiednim znakiem, aby ułatwić wyrażanie swego stosunku wobec oceniających.

Skala taka, wraz z odpowiadającymi jej znakami (symbolami) może być następująca:

++ bardzo lubię

+ lubię, ale nie bardzo

0 jest mi obojętny

• raczej nie lubię

-- bardzo nie lubię

Technika szeregowania rangowego - polega na wyliczaniu ocenianych osób kolejno, według ściśle określonego kryterium oceny. Kryteria takie mogą dotyczyć pewnych cech charakterystycznych ocenianych osób, żywionej wobec niej sympatii lub antypatii, ich uzdolnień, motywów, upodobań, przejawianej przez nich aktywności społecznej itp.

47. Omów metody resocjalizacji oparte na wpływie osobistym.

Przykład własny - zasady posługiwania się metodą przykładu własnego można ująć następująco:

• działanie własne oparte na „własnym przykładzie” musi odbywać się z pozycji wartości, dążeń, potrzeb i problemów wychowanka a nie wychowawcy

• przedstawione przez wychowawcę wzory zachowania muszą zapewnić zaspokojenie potrzeb wychowanka

• każde naśladowanie przez podopiecznego oczekiwanych zachowań powinno przynosić mu nagrodę w postaci osiągania tych wartości dla zdobycia których naśladuje on wychowawcę

• prezentowane wzory zachowania muszą odpowiadać możliwościom wychowanka tak, aby każda próba naśladowania wychowawcy kończyła się sukcesem

• wprowadzenie tej metody należy zaczynać od wartości, spraw, zagadnień bliskich wychowankowi i stopniowo przechodzić do wartości, na których wychowawcy zależy

Stosowanie metody „przykładu własnego” należy łączyć z innymi nie ograniczając się do jednego sposobu działania.

Doradzanie wychowawcze - metoda ta polega na:

• skuteczne posługiwanie się doradzaniem wychowawczym wymaga istnienia wewnętrznego związku między wychowawcą a wychowankiem

• istotnym czynnikiem omawianej metody jest to, że daje możliwość stwarzania przez wychowawcę odpowiednich sytuacji, w których podopieczny będzie oczekiwał od niego rad, wskazówek i propozycji postępowania

• integralnym elementem doradzania jest krytykowanie zachowań wychowanka, jednak aby krytyka wychowawcza była skuteczna musi odpowiadać określonym warunkom (uprawiać krytykę, a nie krytykować)

Przekonywanie - do grupy met9od opartych na wpływie osobistym wychowawcy na wychowanka należy także sposób kształtowania i przekształcania przekonań podopiecznego o rzeczywistości zwanych metodą przekonywania. Ma ona szczególnie ważne znaczenie w procesie resocjalizacji, ponieważ służy modyfikowaniu postaw młodzieży wykolejonej.

48. Omów metody resocjalizacji oparte na oddziaływaniu sytuacyjnym

Do metod opartych na wpływie sytuacji zalicza się:

1. metodę organizowania doświadczeń uczących wychowanka

2. metodę nagradzania i karania wychowawczego

3. metodę uświadamiania skutków postępowania

4. metodę treningu

Metodę organizowania doświadczeń uczących wychowanka.

Metoda ta polega na stwarzaniu takich sytuacji, w których pożądane zachowania wychowanka wywołują naturalne następstwa dodatnie, do których zaliczamy nagrody i unikanie kar.

Zachowania niepożądane powodują także naturalne następstwa ujemne, do których zaliczamy kary i brak nagród. Źródłem nagród i kar jest w tym wypadku nie wychowawca, leczy sytuacja, w której znajduje się wychowanek. Zadaniem wychowawcy zaś jest zorganizowanie odpowiednich sytuacji i zadbanie o to, aby podopieczny znalazł się w sferze ich wpływów.

Metoda nagradzania i karania wychowawczego.

Najczęściej stosowaną metodą w praktyce wychowawczej jest zewnętrzne dyscyplinowanie wychowanków stanowiące rezultat posługiwania się przez wychowawcę karami i nagrodami.

Nagroda - utwierdza wychowanka w przekonaniu, że droga jego postępowania jest właściwa

Kara - blokuje drogę do zachowań negatywnych, informując jednostkę, że dane postępowanie jest dla niej niekorzystne, nie wskazuje natomiast, jakie zachowania są opłacalne. Kary nie usuwają niewłaściwych zachowań szczególnie, gdy są surowe i często stosowane, a wychowanek nie potrafi ich uniknąć.

Niewłaściwe kary:

• pozbawienie wychowanka tego, do czego ma prawo bez względu na swoje zachowanie

• przydzielenie podopiecznemu dodatkowej pracy, praca jest przywilejem a nie koniecznością, trudno wpoić jednostce zamiłowanie do pracy, gdy staje się ona karą

• okazywanie podopiecznemu swojwj siły, przemocy i przewagi nad nim - skutkiem będzie tu pogłębienie poczucia niższości, uzależnienia i lęku

• wyśmiewanie się, szyderstwa i złośliwy sarkazm, ubliżające porównania, które pogłębiają poczucie niższości, budzą niechęć i bunt oraz wzmagają agresywność

Metoda dyscyplinowania wychowanków przy użyciu kar i nagród zewnętrznych służy jedynie organizacji wstępnego procesu resocjalizacji stanowiąc pomocniczy, a nie zasadniczy sposób oddziaływań wychowawczych.

Nierzadko występujące w praktyce ograniczenie się wyłącznie do tej metody jest zaprzeczeniem wychowania..

Metoda uświadamiania skutków postępowania.

Środkiem oddziaływania w tej metodzie jest sytuacja, zwłaszcza społeczna. Podstawą metody jest prawidłowość, zgodnie z którą, wyobrażanie sobie przez człowieka następstw swego postępowania, przez porównanie go z dotychczasowymi doświadczeniami, wpływa na formy aktualnej i przyszłej aktywności jednostki.

Sposób ten polega na zapowiadaniu wzmocnień (nagród), pod warunkiem określonego zachowania się jednostki np. każdy wychowanek, który będzie przez miesiąc zachowywał się poprawnie, będzie mógł na dwa dni jechać do domu.

Mogą też zapowiadać kary, w wypadku negatywnego zachowania się podopiecznego.

Zasady i warunki skuteczności metody:

• uświadomienie skutków różnych zachowań zawsze musi odwoływać się do takich konsekwencji, które mają dla wychowanka wartość nagrody lub kary. Jest to bardzo ważna zasada, bowiem w innym wypadku postepowanie wychowawcy może przynieść skutki odwrotne do zamierzonych np. wychowawca zapowiada kary za zachowanie, które są dla wychowanków bardzo atrakcyjne, wtedy opłaca się im ponieść karę za satysfakcję uzyskaną dzięki karanym zachowaniom

• należy odwoływać się do tych potrzeb wychowanka, które on aktualnie odczuwa

• ukazywane konsekwencje danego sposobu postępowania muszą być dostępne jej doświadczeniu i wyobraźni

• konsekwencje te nie mogą być podopiecznemu obojętne, muszą mieć dla niego wartość nagrody albo kary

• należy zaczynać od uświadamiania podopiecznemu tych następstw, które odnoszą się do jego egoistycznych motywacji, a następnie stopniowo przechodzić do wywołania świadomości skutków o coraz szerszym znaczeniu społecznym

Metoda treningu

Polega na celowym stwarzaniu odpowiednich warunków i sytuacji, w których powtarzałyby się te zachowania podopiecznego, które zamierzamy utrwalić (sytuacje w warunkach naturalnych bądź sztucznych)

Sytuacje w warunkach naturalnych dotyczą włączenia jednostki w zasięg odpowiednich wpływów codziennego życia. Należy często i systematycznie powtarzać doświadczenia uczące w danych sytuacjach. Trening jest efektywny wówczas, gdy przebiega przy takiej kontroli, która umożliwia uniknięcie kary w przypadku negatywnego zachowania, lub pozbawienia wychowanka nagrody za reakcje pozytywne.

Sytuacje w warunkach sztucznych mogą dotyczyć:

• uczenie się i utrwalanie samokontroli nad własnymi reakcjami wychowanka na bodźce - jest to trening autogenny

• nabywanie umiejętności uczuciowego reagowania jednostki w kontaktach z innymi ludźmi - trening interpersonalny (między osobniczy)

• kształtowanie społecznych zachowań podopiecznego, które odbywa się w toku pewnej odmiany treningu - socjodrama

• ćwiczenia sposobów konstruktywnego wyrażania własnych stanów emocjonalnych np. złość, radość - psychodrama

Trening autogenny - dotyczy nabywania umiejętności kontrolowania własnych uczuć, wywierając wpływ na jego zachowanie. Chodzi tu o poznanie swoich odczuć, zmian stanów emocjonalnych, ich przyczyn. Umożliwia to wybór najlepszych sposobów m.in. wyrażania własnej autentyczności, samo urzeczywistniania itp.

Trening interpersonalny - działania interpersonalne służą kształtowaniu stosunków międzyjednostkowych, dotyczą takich problemów, jak np. umiejętność rozumienia ludzi, sposoby komunikowania się. Trening podnosi poziom funkcjonowania człowieka w rolach społecznych.

Psychodrama i socjodrama - polega na zaimprowizowaniu dramatyzacji oddziałującej na osobowość ludzi, poprzez odgrywanie ról. Różnica między nimi dotyczy funkcji, jaką pełni w nich grupa:

• w psychodramie tworzy się grupy w celach wychowawczo - terapeutycznych, a także diagnostycznych

• chodzi o wywołanie określonych zmian w osobowości poszczególnych jednostek

• w socjodramie wprowadza się improwizowanie dramatyzacyjne do grup już istniejących

Przedmiotem działań jest cała grupa.

Gdy wychowawca chce wprowadzić zmiany w grupie, posługuje się socjodramą, kiedy zależy mu na wywołaniu określonych zmian w psychice, czy osobowości jednostki, stosuje psychodramę.

49. Omów metody resocjalizacji oparte na wpływie grupy.

Podstawą trzeciego zbioru metod resocjalizacji jest wpływ różnych grup społecznych na osobowość i zachowania się ludzi.

Zależność jednostki od grupy może mieć charakter zewnętrzny oraz wewnętrzny.

Zależność zewnętrzna - jest właściwa grupom przynależności formalnej np. uczestnictwo uczniów w klasie szkolnej

Zależność wewnętrzna - cechuje grupy odniesienia jednostki np. reprezentująca drużyna sportowa dla piłkarza - juniora.

Grupa wywiera na swoich członków tym większy wpływ, im bardziej stanowi dla nich grupę odniesienia, a nie tylko grupę przynależności. Grupa tym bardziej może być środkiem resocjalizacji, im bardziej wiąże wychowanków zależnością wewnętrzną.

Wskaźnikiem przekształcania się grupy na wychowanków można osiągnąć trzema sposobami:

• metodą samorządową

• metodą kształtowania i przekształcania celu, norm i struktury grupy

• metodą podnoszenia jej spoistości i prestiżu, kierowania grupą

Metoda samorządu - samorządność oznacza zasadę wychowania (także resocjalizacyjnego) postulującą doprowadzenie wychowanka do samodzielnego i świadomego kierowania swoim postępowaniem i do samodyscypliny.

Samorządność grupy podopiecznych polega na stopniowym wdrażaniu jej do samodzielnego wykonywania następujących funkcji:

• planowania działalności grupy - wspólne ustalanie celów, zadań, metod ich realizacji

• organizowanie działalności grupy - podział wychowanków na odpowiednie zespoły, wyznaczenie im zadań, określenie wymagań związanych z ich realizacją

• kierowanie działalnością grupy - koordynacja indywidualnych poczynań poszczególnych jednostek, regulowanie przebiegu działalności grupy

• przestrzeganie przez grupę zasad warunkujących jej działalność, kontrolowania i oceniania działalności poszczególnych członków grupy.

Grupa jest tym bardziej samorządna, im bardziej samodzielnie planuje, organizuje i kieruje swą działalnością oraz im bardziej przestrzega zasad tej działalności i skłania jej członków do zachowań zgodnych z celami grupy.

Niewłaściwe stosowanie metod samorządu może wywołać negatywne skutki - błędy wychowawcze.

• ograniczenie funkcji samorządu do działalności tzw. aktywistów, co sprzyja przekształceniu się aktywu w klikę

• zacieśnienie zakresu działań samorządu np. do czynności formalnych, czy kulturalno - oświatowych, bądź rozrywkowych

• wprowadzenie zbyt dużej liczby działań (konkursy, współzawodnictwa), które mobilizują jednostki zdolniejsze lub bardziej sprawne, zniechęcają zaś i załamują słabszych

• nadmierna, ograniczająca inicjatywę i samodzielność wychowanków opieka wychowawców, zbyt rozbudowany system organizacyjny samorządu, formalne zewnętrzne nagradzanie za pracę w samorządzie, wtedy staje się ona wartością instrumentalną - środkiem do uzyskania nagrody.

Metoda kształtowania celów, norm i struktury grupy:

Kształtowanie celów grupy przez:

• przyjęcie celów grupy i stopniowe przekształcenie destruktywnych sposobów ich realizacji np. poprzez stworzenie różnych, celowych sytuacji

• przyjęcie tych celów grupy, które są sprzeczne z celami wychowawcy - wybór i akceptacja tych wartości, które są możliwe do przyjęcia oraz jednocześnie odrzucenie dążeń destruktywnych

• podsuwanie grupie nowych, atrakcyjnych celów konstrukcyjnych, które jednocześnie są sprzeczne z jej celami destruktywnymi

• nadawanie celom konstruktywnym atrakcyjnej formy np. zabawa, dyskoteki, spotkania z uznanymi przez wychowanków ciekawymi ludźmi

• uzależnienie możliwości osiągnięcia celów grupy od przyjęcia przez nią celów wychowawcy, np. wychowawca może zezwolić na przygotowywaną od dawna samodzielną wycieczkę, pod warunkiem, że wykonują prace na rzecz zakładu.

Kształtowanie norm grupy przez:

• uświadomienie członkom grupy norm, które zaczynają obowiązywać, choć nie są jeszcze ściśle sprecyzowane oraz norm, których przestrzeganie warunkuje osiągnięcie pożądanych przez grupę celów. Uświadomienie może dotyczyć także norm, które nie są znane grupie, lecz ich przestrzeganie stanowi warunek osiągnięcia ważnego dla niej celu. Wychowawca uświadamia wtedy wychowanków, wyjaśnia iż respektowanie tego rodzaju norm diametralnie zmienia daną sytuację, stan rzeczy.

• organizowanie sytuacji sprzyjających zmianie istniejących i wprowadzenie nowych norm, demokratyczne powołanie organów egzekwujących przestrzeganie określonych norm, np. instytucji demokratycznie wybranego sądu koleżeńskiego, wg koncepcji Korczaka, Makarenki

Kształtowanie struktury grupy:

Wychowawca powinien zapewnić większy wpływ na życie grupy jednostek konstruktywnych i pozbawić tego wpływu jednostki destruktywne oraz zapewnić wpływ na życie grupy ogółowi jej członków - ukształtować demokratyczną strukturę grupy.

Należy więc dokonać określonych przekształceń w wewnętrznej strukturze grupy następującymi sposobami:

• przydzielenie wychowankom zadań o różnym znaczeniu dla życia grupy np. przydzielenie destruktywnym jednostkom, zajmującym wysoką pozycję, ważnych zadań, gdy wiadomo, że z nich się nie wywiążą, co również znacznie obniży ich pozycję w grupie

• modyfikowanie kryteriów ocen postępowania członków grupy.

Podnoszenie spoistości i prestiżu grupy - metoda kierowania grupą

Omówione w pytaniu 50

50. Podaj style kierowania grupą.

Znane są 4 style kierowania grupą:

1. autokratyczny

Władza w jednych rękach, ostry podział na kierujących i podwładnych, wychowawca sam określa cel grupy, dokonuje podziału czynności, członkowie grupy znają tylko swoje cząstkowe prawa i zadania, nie mają świadomości celu ogólnego ani jego przydatności dla osiągnięcia interesów grupy, wychowawca częściej stosuje kary niż nagrody.

2. demokratyczny

Współudział członków grupy w podejmowaniu decyzji, określaniu celów i sposobów ich realizacji. Proponowane są przez wychowawcę różne możliwości rozwiązania lecz o wyborze konkretnego rozwiązania decyduje grupa, oceny i opinie są obiektywne, opierają się na faktach, wychowawca uczestniczy także w realizacji zadań, wpływa na grupę przez dyskusję i odwoływanie się do wspólnych interesów, wychowawca liczy się ze zdaniem grupy i pobudza jej aktywność.

3. liberalny

Pozostawienie pełnej swobody grupie w zakresie podejmowania decyzji i wykonywania zadań, wychowawca w minimalnym stopniu decyduje o sprawach grupy a informacji i oceny udziela na prośbę członków grupy.

4. mieszany

Łączy w sobie elementy wszystkich stylów kierowania grupą.

51. Dokonaj porównania stylów kierowania grupą.

Porównanie stylów kierowania grupą.

1. Grupy kierowane demokratycznie w większym stopniu niż grupy kierowane autokratycznie akceptują normy wewnętrzne i zewnętrzne.

2. Demokratyczny sposób wprowadzania zmian w strukturze grupy w przeciwieństwie do autokratycznego faktycznie obniża lub podwyższa w niej pozycje jednostek.

3. Członkowie grup demokratycznych mają bardziej pozytywny stosunek do wychowawcy i dążą do podtrzymywania z nim interakcji, styl demokratyczny najbardziej sprzyja rozwojowi osobowości.

52. Omów wpływ kultury na jednostkę.

Metody resocjalizacji oparte na wpływie kultury na jednostkę:

1. nauczanie resocjalizacyjne

2. rozwój osobowości przez pracę

3. rekreacja

4. resocjalizacja oparta na wzorcach kulturowych

53. Omów pojęcie profilaktyki według schematu.

Profilaktyka

Powstrzymująca Eliminująca

objawowa uprzedzająca

---