1.BUDOWA I FUNKCJE BŁON PLAZMATYCZNYCH.

Błony plazmatyczne są selektywnie przepuszczalne (półprzepuszczalne), są one dla pewnych substancji przepuszczalne dla innych zaś nieprzepuszczalne. Niektóre substancje przenikają na zasadzie zwykłej dyfuzji, inne na zasadzie dyfuzji ułatwionej a także podczas aktywnego transportu z udziałem przenośników i w procesach endocytozy i egzocytozy.

2.BUDOWA I FUNKCJA BŁONY KOMÓRKOWEJ.

Komórkę otacza cienka błona kom. zwana plazmolemmą. Błona ta stanowi barierę utrzymującą uporządkowany stan cząsteczek wew. komórki i jednocześnie oddziela jej wnętrze od otaczającego środowiska. Posiada zdolności wybiórcze i uczestniczy w przenikaniu do wnętrza komórki związków potrzebnych w jej metabolizmie i usuwaniu na zew. produktów metabolizmu komórkowego. Ponad to jest miejscem odbioru bodźców ze środowiska, jest odporna na uszkodzenia, podlega regeneracji. Błona komórkowa składa się z białek i tłuszczyków zwłaszcza z grupy fosfolipidów. Element szkieletowy błony stanowią białka a cząsteczki lipidów połączone są z nimi w charakterystyczną mozaikę. Oprócz białek stanowiących szkielet występują białka enzymatyczne pełniące rolę regeneratorów w procesie przepływu różnego rodzaju substancji. Regeneratorami przepływu są także glikoprokleidy.

3BUDOWA I FUNKCJE GLIKOKALIKSU.

Komórki zwierzęce nie maja sztywnej ściany komórkowej, mimo że wiele z nich wydziela białka polisacharydy. Ale na powierzchni komórkowej występuje dodatkowa cienka i jednorodna warstewka którą nazwano glikokaliksem.Tworzy ją mieszanina węglowodanowych reszt połączonych z niektórymi białkami i lipidami błony. Stopień rozwoju glikokaliksu zależy od rodzaju komórki i jej aktualnego stanu czynnościowego. Element ten jest najlepiej rozwinięty w kom. nabłonkowych, uodparniając je na działanie enzymów trawiennych.Bbudowa tej warstewki pozwala na odróżnienie własnych kom. od obcych. Ma to zasad.znaczenie w reakcjach ukł. Odpornościo.(immunologicznego). Zwiększa wytrzymałość mechaniczną tkanek.

4.TRANSPORT PRZEZ BŁONĘ - PROSTY (DYFUZJA PROSTA).

Jest to jeden z rodzajów transportu przez błony plazmatyczne. Dyfuzja prosta polega na przechodzeniu cząsteczek z obszaru o wyższym stężeniu do obszaru gdzie ich stężenie jest niższe. Szybkość dyfuzji jest proporcjonalna do różnych stężeń jonu. Zależy od szybkości poruszania się cząsteczek, te zaś określają parametry takie jak wielkość, kształt cząsteczek i ich ładunek elektryczny. Wraz ze wzrostem temperatury cząsteczki poruszają się szybciej, a zatem wzrasta szybkość dyfuzji. Do tego transportu zalicza się również dializę-to dyfuzja substancji rozpuszczonej przez błonę oraz osmoza. Osmoza jest rodzajem dyfuzji, w której odbywa się ruch cząsteczek wody przez selektywnie przepuszczalną błonę z roztworu o wyższy stężeniu wody do roztworu o niższym jej stężeniu.

5.TRANSPORT PRZEZ BŁONĘ - UŁATWIONY (DYFUZJA UŁATWIONA).

Dyfuzja ułatwiona jest jednym z mechanizmów przechodzenia substancji przez błony plazmatyczne. W transporcie tym cząsteczka przenoszona aby mogła przejść przez błonę cytoplazmatyczną musi połączyć się z nośnikiem swobodnie poruszającym się w warstwie lipidowej błony. Po przeniesieniu do warstwy białkowej następuje rozpad kompleksu „nośnik-cząsteczki przenoszone”. nośnik odwraca się ku powierzchni komórki, a cząsteczka przenoszona wnika do jej wnętrza. Już we wczesnych etapach ewolucyjnego rozwoju komórki wykształciły system przenośników białkowych, służący do transportu jonów i innych cząsteczek polarnych. Uczestnictwo takich przenośników ułatwia przejście przez błonę takich substancji jak glukoza czy aminokwasy. W dyfuzji ułatwionej ruch cząsteczek odbywa się tylko w jednym kierunku zgodnym ze spadkiem gradientu stężeń (od stężenia wyższego do niższego).

6.TRANSPORT PRZEZ BŁONĘ - AKTYWNY (POMPA JONOWA).

Transport aktywny to przenoszenie substancji przeciw gradientowi stężeń tj. z obszaru mniejszego ich stężenia do obszaru, gdzie obecne są w większym stopniu. Transport ten wymaga wyższego zużycia energii pochodzącej z przemian metabolicznych akumulowanej przede wszystkim w ATP. Tak jak w transporcie ułatwiony tutaj też występują nośniki. Jednym z najbardziej interesujących przykładów mechanizmu aktywnego transportu jest pompa sodowo potasowa.

7.POMPA SODOWO - POTASOWA I JEJ ROLA W POWSTAWANIU POTENCJAŁU SPOCZYNKOWEGO.

Pompa ta jest tworzona przez grupę specyficznych białek zlokalizowanych w błonach plazmatycznych, które wykorzystują energię pochodzącą z rozkładu ATP do wymiany jonów sodowych z wnętrza komórki na jony potasowe wnikające z zewnątrz. Wymiana ta jest nierównocenna i zazwyczaj tylko jony potasowe zostają wprowadzone do komórki w miejsce trzech jonów sodu usuwanych na zewnątrz. Zatem w poprzek błony tworzy się nie tylko gradient stężeń, lecz także gradient potencjału elektrycznego. Stan taki można określić jako polaryzację błony. Oba rodzaje jonów (Na+, K+) mają ładunek dodatni, ponieważ jednak wewnątrz komórki jest mniej jonów potasowych niż sodowych na zewnątrz, wnętrze kom. jest względem środowiska naładowane ujemnie. Pompa ta -podobnie jak inne pompy, zależne od ATP, jest układem białek integralnych zajmujących całą szerokość podwójnej błony warstwy lipidowej. Tak więc dzięki takiemu rozłożeniu ładunku błona zachowuje się tak jak bakterie utrzymujące różnicę potencjału elektrycznego w poprzek błony.

8.KANAŁY JONOWE (BIAŁKOWE) - BUDOWA I FUNKCJE.

Obok pomp sodowo-potasowych i biernej dyfuzji jonów poprzez kanał błony komórkowej w przenoszeniu impulsów nerwowych biorą udział białkowe kanały jonowe w błonie komórkowej aksonu i ciała komórki. Otwierają się one gdy następuje zmiana w potencjale błony. W stanie spoczynku kanały jonowe są zamknięte. Jeśli jednak dojdzie do depolaryzacji i do spadku potencjału błony to otwierają się i jony sodu dostają się do wnętrza komórki. Po pewnym czasie kanały zamykają się. Gdy spadek potencjału spoczynkowego zbliża się do wartości krytycznej to otwierają się również kanały potasowe i pozostają otwarte dopóki ponownie nie ustabilizuje się potencjał spoczynkowy. Otwieranie i zamykanie się kanałów może być regulowane także chemicznie przez białkowe receptory dendrytów lub ciał komórkowych w komórkach postsynaptycznych.

9.ENDOCYTOZA I EGZOCYTOZA (TRANSPORT Z BŁONĄ - TRANSPORT MAKROCZĄSTECZEK I CZĄSTECZEK).

Egzocytoza-polega na otaczaniu transportowanych makrocząsteczek błoną i wytwarzaniu pęcherzyków, które są transportowane ku błonie komórkowej. Błona pęcherzykowa łączy się z błoną komórkową- fuzja błony.

Endocytoza-transportowany materiał łączy się z błoną komórkową za pośrednictwem receptorów. Zapoczątkowuje to wgłębianie się błony, która powiększając się wytwarza pęcherzyk zawierający transportowany materiał. Za pomocą endocytozy są transportowane do komórki makrocząsteczki.

10.PINOCYTOZA I FAGOCYTOZA.

Pinocytoza-polega na włączeniu do komórki substancji rozpuszczalnych w płynach fizjologicznych. Pinosomy powstają poprzez oderwanie się od fałdowań i wpukleń fragmentów błony komórkowej.

Fagocytoza-polega na włączaniu do komórki stałych cząsteczek (np. bakterie). Największą zdolność do fagocytozy mają komórki makro- i mikrofagów. W wyniku fagocytozy powstaje pęcherzyk zwany fagosomem.

11.BUDOWA I FUNKCJE CYTOSOLU.

Cytosol (macierz cytoplazmy)-dokonuje się w nim większość reakcji chemicznych pośredniego metabolizmu komórki. Zawiera enzymy katalizujące reakcje glikolizy, syntezy nukleotydów, aminokwasów i innych. W cytosolu zachodzi biosynteza białek, głównie enzymatycznych. Około 20% masy cytosolu stanowią białka. Znajdują się w nim także enzymatyczne kompleksy białkowe - proteasomy.

12.BUDOWA I FUNKCJA SIATECZKI ŚRÓDPLAZMATYCZNEJ.

Siateczka śródplazmatyczna (retikulum endoplazmatyczne)-jest układem kanalików w wakuoli lub cystern zbudowanych z błon o charakterze błony elementarnej. Siateczka śródplazmatyczna występuje w dwóch postaciach: A)siat. śródpl. gładka-bierze udział w wytwarzaniu substancji niebiałkowych np. cholesterolu oraz uczestniczy w metabolizmie węglowodanów, pełni rolę ochronną przed działaniem leków. B)siat. śródplaz. szorstka-występują na niej rybosomy, bierze udział w procesie syntezy białek, wydalonych następnie przez komórkę.

13.BUDOWA I FUNKCJE APARATU GOLGIEGO.

Aparat Golgiego-jest to zespół spłaszczonych różnej wielkości pęcherzyków otoczonych błoną białkowo-lipidową woreczków (cystern). Elementem strukturalnym aparatu jest diktiosom zbudowany z błon o charakterze błony elementarnej. W diktiosomie wyróżnia się dwie powierzchnie. Od strony wypukłej-powierzchnie formowania, a od strony wklęsłej powierzchnię dojrzewania. W okolicy powierzchni formowania (bieguna bliższego) występują pęcherzyki transportujące, a w okolicy powierzchni dojrzewania (bieguna dalszego) wakuole zagęszczające i wydzielnicze oraz pęcherzyki okryte. Aparat Golgiego jest strukturą cytoplazmatyczną i pełni funkcję:a)kieruje przepływem makrocząsteczek; b)modyfikuje struktury makrocząsteczek; c)segreguje makrocząsteczki, tj. grupuje je według budowy chem.

14.BUDOWA I FUNKCJE RYBOSOMÓW.

Rybosomy-zbudowane są z białek i kwasu nukleinowego. Każdy rybosom składa się z dwóch podjednostek, których cykliczny rozpad następuje w związku z syntezą białek. Rybosomy występują w komórce w postaci związanej z błonami siateczki wewnątrzplazmatycznej oraz jako rybosomy wolne lub polirybosomy będące połączeniem pojedynczych rybosomów. Połączenia te stanowią specjalny rodzaj kwasu - tzw. RNA informacyjnego (mRNA). Pełnią one funkcję w syntezie białek, w której następuje rozpad rybosomów na dwie podjednostki: mRNA w połączeniu z mniejszą jednostką rybosomu oraz nowym rodzajem RNA (tRNA) tworzą kompleks. +RNA jest odpowiedzialny za dostarczenie z terenu cytoplazmy i łączenie odpowiednich aminokwasów w łańcuch polipeptydowy. Kolejne aminokwasy połączone są w układzie tripletów. Proces łączenia aminokwasów w cząsteczkę białka odbywa się na podstawie informacji zawartej w DNA i przekazanej na mRNA na teren rybosomów.

15.BUDOWA I FUNKCJE MITOCHONDRIÓW.

Mitochondrium-zbudowane jest z dwóch błon elementarnych ograniczających jego wnętrze wypełnione macierzą mitochondrialną. Powierzchnia błony zew. jest gładka, zaś błona wew. zawiera liczne wpuklenia zwane grzebieniami mitochondrialnymi. Mitochondria zawierają zespół enzymów zdolnych do przeprowadzania złożonych reakcji biochemicznych związanych z oddychanie. Mitochondria w komórce pełnią rolę centrum energetycznego. Pozostała energia procesu oddychania zmagazynowana zostaje w związek wysokoenergetyczny ATP (adenozynotrójfosforan). Szczególnie dużo mitochondriów znajduje się w komórkach wykonujących dużą prace chemiczną, fizyczna i mechaniczną np. w komórce wątrobowej jest ich 1-2000, w komórkach szkieletowych dziesiątki tysięcy.

16.BUDOWA I FUNKCJE LIZOSOMÓW.

Lizosomy-są to struktury otoczone jedną błoną elementarną, zawierają wiele enzymów hydrolitycznych. Mogą one pełnić w komórce funkcje trawienne lub degradować produkty metabolizmu (zbędne). Materiał trawiony przez lizosomy może być pochodzenia egzogennego lub endogennego. Egzogennego-fragmenty komórki muszą podlegać rozkładowi; endogennego-drogą endocytozy. Rozróżniamy lizosomy pierwotne tj. powstałe w strukturze formowania lizosomów GERL i nie brały jeszcze udziału w procesie trawienia. Lizosomy wtórne (w których proces trawienia właśnie się odbył lub zakończył) są to heterolizosomy i autolizosomy.

17.BUDOWA I FUNKCJE PEROKSYSOMÓW.

Peroksysomy-otoczone są pojedynczą błoną, zawierają drobnoziarnistą macierz-w jej centralnej części jest rdzeń o strukturze wielokanalikowej. Peroksysomy uczestniczą w procesach utleniania i wytwarzania energii, która nie jest zatrzymywana w komórce pod postacią ATP, biorą także udział w powstawaniu glikozy ze związków niecukrowych.

18.CYTOSZKIELET KOMÓRKI.

W skład cytoszkieletu wchodzą trzy grupy struktur: mikrotubule, filamenty i mikrofilamenty. Mikrotubule-zbudowane są z protofilamentów ułożonych śrubowo wokół ich osi. Protofilamenty zbudowane są z białek alfa i beta tubuliny i tzw. białek towarzyszących. Mikrotubule uczestniczą w procesie ruchu komórki, biorą udział w transporcie ziarenek neurosekretu w aksonach komórek nerwowych. Ulegają one rozpadowi pod wpływem różnych związków chemicznych co uniemożliwia rozejście się chromosomów do biegunów komórki. Filamenty-występują w komórkach różnych tkanek. Możemy wyróżnić wśród nich filamenty keratynowe, filamenty fibroblastów, komórek mięśniowych oraz neurofilamenty i filamenty glejowe. Filamenty keratynowe występują w komórkach nabłonkowych. Filamenty fibroblastów zbudowane są z białka wimetyny. Filamenty mięśniowe występują wew. włókien mięśni poprzecznie prążkowanych w liniach Z, a także blisko błony komórkowej i między miofibrylami. Mikrofilamenty-występują w postaci spolimeryzowanych filamentów aktynowych. W tkance mięśniowej filamenty mięśniowe nazywamy miofilamentami cienkimi a mikrofilamenty zbudowane z białka miozyny -miofilamentami grubymi.

19.BUDOWA I FUNKCJA JĄDRA KOMÓRKOWEGO.

Jądro komórkowe występuje we wszystkich komórkach eukariotycznych. Niektóre komórki (np. mm.poprzecznie prążkowane) mają więcej niż jedno jądro i nazywane są polikariocytami, syncytium lub komórczakami. Jądro komórkowe oddzielone jest od cytoplazmy otoczką jądrową złożoną z dwóch błon (zew. błona z rybosomami). Wnętrze jądra wypełnia kariolimfa (sok jądrowy), w której zawieszona jest chromatyna i jąderko. Chromatyna występuje w postaci drobnych skupień zwanych nukleosomami, których rdzeń tworzą białka histonowe. Jąderko ma kształt kulisty lub owalny. Powiększa się w komórkach o wzmożonej produkcji białka. W komórce występuje przeważnie zazwyczaj jedno, rzadziej kilka jąderek. Głównymi składnikami chemicznymi jąderka są białka i RNA. Jąderko ma budowę włóknistą i ziarnistą. Jąderko zawiera i przekazuje do komórek potomnych informację genetyczną w związku z czym jest regulatorem większości zjawisk życiowych przebiegających w komórce. W jądrze zachodzi biosynteza DNA i RNA oraz jednocześnie w jądrze przebiega jego własny metabolizm.

20.SKŁAD CHEMICZNY ORAZ KONDENSACJA CHROMATYNY.

Chromatyna jest kompleksem DNA, histonów i białek niehistonowych. Występuje w całej objętości jądra interfazowego. W czasie mitozy w wyniku jej kondensacji powstają z niej chromo9somy mitotyczne. W chromatynie można wyróżnić euchromatynę oraz heterochromatynę. Chromatyna pełni dwie ważne funkcje biorąc udział w: a)transkrypcji tj. przepisywaniu kodu genetycznego DNA na kod genetyczny RNA.

21.BUDOWA CHROMOSOMÓW METAFAZOWYCH.

Chromosomy mitotyczne zbudowane są tak jak chromatyna. Chromosom mitotyczny składa się z 2 chromatyn połączonych w miejscu zwanym centromerem, który zbudowany jest od zew. z białek. Centrometr dzieli chromosom na 3 ramiona chromosom. Chromosomy, których ramiona nazywane są metocentrycznymi, jeśli mają 2 ramiona nieco krótsze-nazywane są chromosomem submetacentrycznym, a jeśli są znacznie krótsze-akrocentrycznymi.

22.LICZBA I RODZAJE CHROMOSOMÓW U CZŁOWIEKA.

Liczba chromosomów mitotycznych przypadających na 1 komórkę jest wartością stałą dla danego zwierzęcia. W komórkach somatycznych człowieka stwierdza się 46 chromosomów, na które składają się 23 pary. Chromosomy chronologiczne są to chromosomy należące do tej samej pary, o jednakowym wyglądzie i odpowiadające sobie zestawem genów. U człowieka wyróżnia się 22 pary autosomów (chromosomów somatycznych), oraz jedną parę heterochromosomów (chromosomów płciowych) oznaczonych jako chromosomy X,Y. Zespół chromosomów człowieka nosi nazwę zespołu diploidalnego, tj. takiego, który ma podwójną liczbę chromosomów. Komórka płciowa zawiera dwukrotnie mniejszą liczbę chromosomów (po jednym chromosomie z każdej pary homologicznej) tj. zespół haploidalny, który u człowieka składa się z 22 autosomów i jednego heterochromosomu X lub Y. Niekiedy w jądrze występuje więcej chromosomów i wówczas mówimy o zespołach poliploidalnych. Budowa i liczba chromosomów wchodzących w skład zespołu jest bardzo charakterystyczna dla danego gatunku zwierzęcia. Zespół cech wyróżniający garnitur chromosomowy nazywamy kariotypem.

23.BUDOWA I FUNKCE KWASÓW NUKLEINOWYCH.

DNA jest związkiem chemicznym o stosunkowo prostej budowie. Wraz z RNA przechowują, przekazują, uczestniczą w realizacji informacji genowych. DNA składa się zawsze z czterech rodzajów nukleotydów, które są jednostką strukturalną kwasu. Zaś nukleotyd zbudowany jest z trzech składników: a)elementu cukrowego; b)zasady pierścieniowego związku, który w węglowym szkielecie ma wbudowany składnik azotu. W przypadku DNA może to być cząsteczka z grupy dwupierścieniowych puryn <adenina A lub guanina G>, grupy jednopierścieniowych pirymidyn <cytoza C lub tymioza T>; c)reszty fosforowej. DNA tworzy bardzo długie, nierozgałęzione łańcuchy polinukleotydowe. W pojedynczej nici DNA nukleotydy są ze sobą połączone wiązaniami kowalencyjnymi w ten sposób, że cząsteczki cukru są ułożone na zmianę z reszt6amic fosforowymi, podczas gdy zasady octowe są odchylone. Natomiast dwie nici tworzą spiralę, wew. której znajdują się zasady azotowe. Zasady te łączą się ze sobą wiązaniami wodorowymi, w myśl zasady komplementarności. Dzięki temu łańcuchy są dobrze połączone. zasada komplementarności (A=T; G=C). Skręcenie nici DNA tworzy tzw. heliks, którego średnica wynosi około 2um. Na jeden pełny skręt spirali przypada 10 par nukleotydów leżących w stałej odległości 0,34um. Innym kwasem nukleinowym jest RNA. Jego budowa chemiczna podobna jest do DNA. Tutaj też nić kwasu zbudowana jest z nukleotydów połączonych wiązaniami między fosforanem a cukrem. W RNA cukrem jest ryboza, różniąca się od dezoksyrybozy obecnością dodatkowego atomu tlenu. W RNA zamiast tyminy, która jest w DNA występuje uracyl-U, który tworzy komplementarną parę z adeniną tak jak tymina w DNA. Inna jest jednak struktura przestrzenna RNA, gdyż nie występuje on w postaci podwójnego heliksu. W komórce występują 3 rodzaje kwasów rybonukleinowych różniących się wielkością, strukturą przestrzenną, oraz pełnioną funkcją. Pierwszy rodzaj to RNA przekazujący bezpośrednio informację z DNA na białko, tzw. matrycowy RNA-mRNA. Drugi rodzaj to tRNA. Trzeci to RNA tworzący wraz z grupą białek rybosomy, jest to rRNA.

24.PORÓWAJ BUDOWĘ RNA I DNA ORAZ WYJAŚNIJ, JAK STRUKTURA KAŻDEJ Z TYCH CZĄSTECZEK ZWIĄZANA JEST Z FUNKCJĄ PEŁNIONĄ PRZEZ NIE W KOMÓRCE.

Pytanie wyżej!!!

25.OPISZ PROCES REPLIKACJI.

Proces replikacji jest to powielanie, podwajanie DNA, które polega na rozdzieleniu obu nici cząsteczki macierzystej po syntetyzowaniu do nich nowych zgodnie z zasadą komplementarności. Obie nici macierzystej cząsteczki DNA są matrycą dla nowej dwuniciowej cząsteczki. W tym sposobie dochodzi do rozdzielania podwójnej spirali cząsteczki macierzystej. Następnie do każdej ze „starych nici” dosyntetyzowane byłyby nowe. W związku z tym każda z 2 dwuniciowych cząsteczek DNA powstałych po replikacji miałaby 1 niezmienioną nić, 2 jest za całkowicie nowa. Ten sposób postulowali Weston i Crich. Replikacja nie rozpoczyna się w dowolnym miejscu chromosomu. Przeciwnie: w chromosomie są wyróżnione odcinki o długości 200-300 nukleotydów, do których przyłączają się enzymy replikacyjne, a wśród nich katalizujące redukcję łączenia się nukleotydów polineraza DNA. Miejsca te nazywają się miejscami inicjacji replikacji przeważnie w dwie strony. Kolejny etap replikacji to wstawianie nowych nukleotydów oraz korekta popełnionych błędów. Wspomniana polineraza działa tylko w jednym kierunku. Ostatni to połączenie 2 nukleotydów przylegających fragmentów w skutek czego pow. 1 ciągła nić. Dzięki replikacji zapewniona jest ciągłość trwania DNA.

26.OPISZ PROCES TRANSKRYPCJI I TRANSLACJI.

Transkrypcja-pierwszy etap wyrażania informacji genetycznej zawartej w DNA, polegający na enzymatycznej syntezie RNA na matrycy DNA. Transkrypcja zaczyna się dzięki promotorowi, który stanowi fragment genu poprzedzający sekwencję kodującą 5 koniec cząsteczki RNA. Wszystkie geny danego organizmu są transkrybowane przez jeden rodzaj polimerazy RNA zależnej od DNA. O zapoczątkowaniu transkrypcji decyduje siła oddziaływania enzymu z kompleksem promotor- czynniki transkrypcyjne, a co za tym idzie rodzaj czynników transkrypcyjnych oddziałujących z DNA.

Translacja-jest to tłumaczenie informacji z języka kwasów nukleinowych na język aminokwasów. Translacja zaczynać się musi od trójki startowej zapewniającej dalsze odczytywanie kodu mRNA we właściwej kolejności a kończyć się trójką symbolizującą ostatni aminokwas. Skompletowany w wyniku translacji łańcuch polipeptydowy odłącza się od rybosomów i podlega dalszym, strukturalnym przeobrażeniom.

28.OPISZ PRZEPŁYW INFORMACJI GENETYCZNEJ W KOMÓRCE OD DNA DO BIAŁKA.

Stwierdzono, że w komórkach synteza białek nie odbywa się wcale w jądrach, gdzie znajdują się chromosomy i geny z zapisem o syntezie białek. Synteza białek odbywa się poza jądrem komórkowym, na terenie cytoplazmy przy udziale licznie tam występujących drobnych ciałek zwanych rybosomami. Na łańcuchu DNA genów zostają najpierw wytworzone łańcuchy RNA (kwas rybonukleinowy), które mają jakby przypisaną ta samą kolejność nukleotydów co w DNA. Taki RNA zwany informacyjnym, który przenosi informację o syntezie białek w postaci przepisanej kolejności nukleotydów do cytoplazmy. Proces przepisywania informacji o syntezie białek z DNA na informacyjny RNA nazywamy transkrypcją. Proces odczytywania informacji z RNA przy syntezie łańcuchów białkowych zwany jest translacją, czyli tłumaczeniem szyfru genetycznego na „alfabet” aminokwasowy białek. W czasie gdy rybosom przewędruje wzdłuż całego informacyjnego RNA. Powstaje cały kompletny łańcuch białkowy, który następnie oddziela się od rybosomu. Wzdłuż 1 nici informacyjnego RNA może przesuwać się jednocześnie kilka rybosomów, przy czym na każdym z nich powstaje identyczny łańcuch białkowy.

30.WYJAŚNIJ KLUCZOWĄ ROLĘ RYBOSOMÓW W SYNTEZIE BIAŁKA.

Rybosomy biorą udział w syntezie białka. Pod względem morfologicznym są strukturami dwuczęściowymi złożonymi z podjednostki dużej i małej. W skład każdej podjednostki wchodzi określona liczba białek oraz cząsteczka RNA o stałe sedymentacji określoną liczbę „S”. podjednostki rybosomów łączą się ze sobą w momencie rozpoczęcia procesu translacji i po jego zakończeniu rozpadają się.

31.WYJAŚNIJ POJĘCIA: KOD GENETYCZNY, KODON, ANTYKODON.

Kod genetyczny-rozporządza nadmierną ilością kodonów i dzięki temu niektóre aminokwasy są przenoszone do polirybosomów przez więcej aniżeli 2 autogeny tRNA. Kod genetyczny ma początek i koniec wyznaczony przez kodony: VVG, AVG, VAA, VAG, VGA. Poszczególne jego kodony odczytywane są każdy oddzielnie, inaczej mówiąc kodony nie zachodzą na siebie. Dzięki obecności kodonów jedna cząsteczka DNA może zawierać wskazówki do syntezy wielu innych białek, bez obawy, że będą łączyły się ze sobą.

Antykodon-specyficzna trójka nukleotydów w łańcuchu tRNA.

Kodon-są to trzy łączące się nukleotydy kodujące jako aminokwas.

32.WŁAŚCIWOŚCI KODU GENETYCZNEGO.

Kod genetyczny-to sposób tłumaczenia inf. genetycznej z języka nukleoidów na język aminokwasów. A)kod genetyczny jest trójkowy-znaczy to, że trzy leżące obok siebie nukleoidy tworzą podjednostki informacyjne, kodują 1 aminokwas. B)kod genetyczny jest niezachodzący, czyli jeden kodon kodujący aminokwas nie może być częścią innego kodonu (dziewięć nukleoidów nie koduje siedmiu aminokwasów tylko trzy). C)jest bezprzeciekowy-kodony leżą obok siebie. D)jest jednoznaczny-dana trzech nukleoidów koduje tylko jeden rodzaj aminokwasów. E)kolejność ułożenia aminokwasów jest wiernym odzwierciedleniem ułożenia trójek kodujących. F)zdegenezowany-jeden aminokwas może być kodowany przez kilka. G)te same trójki kodują te same aminokwasy.

33.OPISZ KOLEJNE ETAPY CYKLU KOMÓRKOWEGO.

Cykl życiowy komórek nazywamy cyklem komórkowym lub cyklem mitotycznym. Składa się z interfazy i mejozy. Stanowiący okres podziału komórek w interfazie wyróżnia się trzy fazy: G1,S,G2. Litera G pochodzi od angielskiego słowa „gop” oznaczającego przerwę w syntezie DNA, S-oznacza czas syntezy tego kwasu. Pierwsza z faz G1 rozpoczynająca się bezpośrednio po zakończeniu mitozy, charakteryzuje się przewagą procesów anabolicznych nad katabolicznymi. W tym czasie syntezowane są białka i wytwarzane są z nich struktury cytoplazmatyczne. Dzięki temu komórki upodabniają się do komórek przed podziałem. W fazie G następuje podwojenie ilości DNA na zasadzie replikacji tego kwasu, a także synteza histanowych i niehistanowych białek chromatycznych. Faza G2 jest okresem przygotowawczym do mitozy czego wyrazem jest wzmożona synteza tubuliny, białka budującego mikrotubule.

34.OPISZ PRZEBIEG MITOZY ORAZ WYJAŚNIJ JEJ ZNACZENIE BIOLOGICZNE.

MITOZA-komórka w okresie interfazy zwiększa swe wymiary i po pewnym czasie zaczyna się dzielić i zachodzą w niej bardzo ważne zmiany. Cały szereg tych zmian zachodzących w jądrze i cytoplazmie prowadzących do powstania 1komórki i 2pochodnych nazywamy mitozą. Wyróżniamy w niej 4 główne okresy:

Profaza-zachodzą głównie zmiany w jądrze, zanika jąderko, siateczka jądrowa zaczyna grubieć. Chromosomy stają się coraz krótsze i grubsze i coraz bardziej widoczne. Pod koniec profazy w jądrze pojawiają się chromosomy w liczbie charakterystycznej dla danego gatunku. Profaza kończy się gdy zanika błona jądrowa.

Metafaza-na terenie cytoplazmy otaczającej jądro zaczyna się tworzyć wrzeciono podziałowe. Po środku tego wrzeciona w najszerszej jego części zbierają się chromosomy (w tej fazie najłatwiej je policzyć).

Anafaza-centrometry dzielą się i połówki chromosomów zaczynają się poruszać i oddalać od siebie. Tworzą się dwie grupy chromosomów liczby ich w obu grupach są takie same.

Telofaza-powstaje błona jądrowa wokół 2 grup wytworzonych w anafazie chromosomów, które wydłużają się i stają się dłuższe i cieńsze-tworzą siateczkę chromatynową. Po zakończeniu telofazy mamy więc z jednej komórki dwie siostrzane komórki pochodne, każdą z jednym jądrem.

*ZNACZENIE BIOLOGICZNE MITOZY.

Proces mitozy ma podstawowe znaczenie dla zrozumienia wielu procesów biologicznych, szczególnie zjawisk dziedziczności. Mitoza jest podstawowym i ogólnym sposobem powstawania nowych komórek. Wzrost i rozwój organizmów odbywa się głównie dzięki podziałom mitotycznym komórek. Chromosomy powstają tylko w skutek podziału już istniejących i, że ich liczba i jakość są identyczne we wszystkich komórkach danego osobnika.

35.WSKAŻ RÓŻNICE W PRZEBIEGU MITOZY I MEJOZY.

#W profazie mejozy, odmiennej od profazy mitozy zachodzi przejściowe łączenie się homologicznych chromosomów. Profaza mejozy trwa długo-dni, tygodnie a czasem nawet miesiące i lata, podczas gdy profaza mitozy trwa minuty lub godziny. #W mitozie liczba chromosomów pod koniec anafazy podwoiła się, ale zostały one rozdzielone na 2 jądra, a w każdym z nowopowstałych jąder znajduje się 20 chromosomów, czyli tyle co w jądrze przed podziałem. Zaś w anafazie mejozy na 2 biegunach wrzeciona są w 2 grupach-każda złożona z 10 chromosomów. #W anafazie mejozy rozchodzą się całe chromosomy złożone z 2 chromatyd. W mitozie następuje podział chromosomów. #W anafazie mitozy rozdzielane są połówki chromosomów (chromatydy), podczas gdy w mejozie oddzielają się całe chromosomy z danej pary. Było to na przykładzie kukurydzy.

36.OPISZ PRZEBIEG MEJOZY ORAZ WYJAŚNIJ JEJ ZNACZENIE BIOLOGICZNE.

Mejoza jest odmianą podziału mitotycznego, w którym chromosomy homologiczne (jeden pochodzi od ojca a drugi od matki) wymieniają między sobą fragmenty ramion w procesów nazywamy crossing-over. Zmienia się w ten sposób genetyczny skład chromosomów, a komórki po crossing-over mogą syntetyzować nowe cząsteczki i makrocząsteczki. Mejoza składa się z dwóch kolejnych podziałów mejozy 1 i 2. Spermatocyty pierwszego rzędu wchodzą w mejozę 2, w której wyróżnia się wydłużoną profazę oraz krótkie: metafazę, anafazę i telofazę. Wydłużona profaza mejozy 1 spermatocytów pierwszego rzędu trwa 24 dni i składa się z pięciu stadiów: 1)Leptoten-w którym chromosomy kondensują i stają się widoczne pod mikroskopem; 2)Zygoten-w którym chromosomy homologiczne łączą się w pary tworząc połączenie; 3)Pachyten-w którym chromosomy wymieniają między sobą fragmenty swoich ramion. Nosi to nazwę crossing-over;4)Diploten-w którym chromosomy łączą się w miejscach wymian; 5)Diakineza-w której kończy się kondensacja chromosomów, a jąderko i otoczka jądrowa znikają.

Metoda mejozy 1 trwa kilkanaście minut. Pary połączonych chromosomów układają się w płaszczyźnie równikowej spermatocytu I rzędu. Anafaza i telofaza mejozy I są podobne do odpowiednich faz mitozy, z wyjątkiem tego, że do biegunów komórek są odprowadzane dwuchromatydowe chromosomy. W anafazie mejozy 1 dokonuje się regeneracja materiału genetycznego ponieważ pary chromosomów homologicznych (po dokonanej wymianie fragmentów ramion) przechodzą przypadkowo do biegunów komórki. W wyniku mejozy 1 powstają dwa spermatocyty II rzędu, z których każdy posiada 23 dwuchromatydowe chromosomy-6 poj DNA. Mejoza 2 trwa krótko, a wyniku jej powstają 2 spermatydy a każda z nich posiada 23 jednochromatydowe chromosomy-3 poj DNA.

37.GENETYCZNA DETERMINACJA PŁCI U CZŁOWIEKA.

U człowieka chromosom Y ma istotny wpływ na determinację płci. U jednego na około 5000 rodzących się chłopców występuje zespół chorobowy Klinefeltra. Są to dzieci mające narządy płciowe typowo męskie, ale o niedorozwiniętych gruczołach płciowych. Wykazują one pewne cechy hermafrodytyczne i często niedorozwój umysłowy. Osobnicy tacy są całkowicie bezpłodni. Badania wykazały, że w ich komórkach jest nie 46, lecz 47 chromosomów i, że mają one normalny zespół 44 autosomów, 2 chromosomy X i jeden Y. U człowieka chromosomy Y decydują o płci męskiej, ale dwa zamiast jednego X powodują nienormalny rozwój. Jedna na 600 dziewczynek przychodzących na świat rodzi się z zespołem Turnera. Badania wykazują, że w ich komórkach oprócz normalnego zespołu autosomów występuje tylko jeden chromosom X.

38.OPISZ PROCES POWSTAWANIA MĘSKICH KOMÓREK ROZRODCZYCH Z UWZGLĘDNIENIEM HORMONALNEJ (SPERMATOGENEZA).

Przez spermatogenezę rozumie się wzajemne uwarunkowanie. Procesy obejmujące odnowę spermatogenii-spermatogoniogeneza, tworzenie spermatyd-spermocytogeneza. Dlatego wyróżnia się następujące rodzaje rozwojowe komórki: spermatogonie, spermatocyty I rzędu, II rzędu, spermatydy, plemniki. Spermatogonie-sa to komórki płciowe niezróżnicowane, przylegające bezpośrednio do błony podstawnej. Kiedy zaczynają wzrastać noszą nazwę spermatocytów I rzędu. Spermatocyty I rzedu-osiągają podwójne wielkości spermatogonii, w wyniku mejozy powstają z nich po 2 spermatocyty II rzędu. Spermatocyty II rzędu-są znacznie mniejsze od komórek macierzystych i pozostają w stanie spoczynku przez bardzo krótki okres czasu, szybko ulegają podziałowi i powstają spermatydy. Spermatydy-nie podlegają dalszemu podziałowi. W wyniku złożonych przemian jądra cytoplazmy powstają z nich ostateczne płciowe komórki męskie zwane plemnikami. Następuje to podczas procesu spermatogenezy. , kiedy to spermatyda znacznie się wydłuża i zmniejsza. Dojrzały plemnik składa się z: a)główki plemnika, na której znajduje się akson (ułatwia przebicie osłonki komórki jajowej), b)szyjki plemnika, c)witki.

39.OPISZ POWSTAWANIA ŻEŃSKICH KOMÓREK ROZRODCZYCH Z UWZGLĘDNIENIEM REGULACJI HORMONALNEJ (OOGENEZA).

Oogeneza jest to proces powstawania komórek jajowych. W rozwoju płci żeńskiej w jajnikach powstają setki a nawet tysiące niewyspecjalizowanych, niedojrzałych komórek zwanych oogoniami. Oogonie w trakcie rozwoju rosną i przekształcają się w oocyty I-rzędu. Te wchodzą w fazę spoczynkową, która obejmuje całe dzieciństwo aż do osiągnięcia dojrzałości płciowej. Gdy rozpoczyna się okres dojrzewania ustala się miesięczny cykl rozwoju kilku pęcherzyków w odpowiedzi na działanie hormonu pęcherzyków FSH. Gdy pęcherzyk rośnie w oocycie I-rzędu kończy się faza pierwszego podziału mejotycznego, w wyniku którego powstają dwie bardzo różniące się pod względem rozmiarów komórki. Mniejsza z nich zwana jest ciałkiem kierunkowym, większa zaś oocytem II-rzędu. Późniejszy podział ciałka kierunkowego daje dwa ciałka kierunkowe, które ostatecznie ulegają dezintegracji. Oocyt II-rzędu wchodzi w fazę drugiego podziału mejotycznego lecz zatrzymuje się na etapie metafazy do momentu ewentualnego zapłodnienia. W wyniku podziału powstaje pojedyncza komórka jajowa i 2 ciałko kierunkowe.

41.DZIEDZICZENIE CECH ZGODNIE Z PRAWAMI MENDLA

I prawo Mendla-inaczej prawo czystości gamet. Prawo to mówi, że w gametach allele tej samej pary wzajemnie się wykluczają i występują zawsze pojedynczo. Inaczej jeśli w organizmie występują 2 geny allelomorficzne, to w gametach jest zawsze tylko po 1 genie z każdej pary. Heterozygota w stosunku do 1 pary genów o wzorze Aa będzie wytwarzała 2 rodzaje gamet-męskie i żeńskie (z A lub z a), przy czym połowa gamet będzie typu A, a połowa typu a. Homozygoty AA i aa wytwarzają tylko jeden typ gamet z 1genem-A lub a.

II prawo Mendla-nazywane prawem niezależnego dziedziczenia się cech. Prawo to głosi, że cech należące do 1 pary dziedziczą się zupełnie niezależnie od cech należących do innej pary. W gametach heterozygoty allele należące do różnych par spotykają się przypadkowo z jednakową częstością. Heterozygota BbCc daje więc 4 rodzaje gamet BC, Bc, bC, bc w równych ilościach. Geny barwy i kształtu dają w naszym przykładzie dziedziczą się niezależnie, to znaczy, że w gametach tworzą wszystkie możliwe kombinacje.

44.ZDEFINIUJ POJĘCIE DZIEDZICZNOŚCI I ZMIENNOŚCI

Zmienność-to zjawisko występowania wszelkich różnic między osobnikami należącymi do jednej populacji lub gatunku oraz między populacjami. Efektem jej jest brak osobników identycznych fenotypowo. Wyróżniamy następujące rodzaje zmienności: fluktuacyjna (środowiskowa, modyfikacyjna); rekombinacyjna (genetyczna); mutacyjna (genetyczna). Inaczej zmienność to różnica w budowie, fizjologii i zachowaniu się poszczególnych osobników. Zmienność może być dziedziczna i niedziedziczna.

Dziedziczność-jest to przekazywanie przez rodziców informacji genetycznych swemu potomstwu.

46.OPISZ ZJAWISKO ZMIENNOŚCI REKOMBINACYJNEJ.

To następstwo zjawiska rekombinacji genów, zachodzącej u organizmów rozmnażających się płciowo. Rekombinacja może powstać w wyniku: #losowego łączenia się gamet przy powstawaniu organizmów diploidalnych; #losowego rozchodzenia się chromosomów w czasie mejozy; #crossing over. Dzięki segregacji chromosomów oraz wymianie odcinków chromosomów homologicznych podczas crossing over gamety różnią się wyposażeniem genetycznym. W procesie rekombinacji powstają u organizmów potomnych jedynie nowe kombinacje już istniejących genów , a nie nowe geny. Stopień zależności genetycznej zależeć będzie od liczby chromosomów w genomie oraz częstości crossing over. Zmienność ta jest dziedziczona, efektem jej istnienia jest powstanie potomstwa odmiennego od rodziców.

47.OPISZ ZJAWISKO ZMIENNOŚCI MUTACYJNEJ.

Zmienność mutacyjna polega na tworzeniu nowej informacji genetycznej, dziedziczonej z pokolenia na pokolenie. Czynniki powodujące tego rodzaju zmiany nazywane się czynnikami mutagennymi. Do czynników mutagennych fizycznych zalicz się: promieni jonizujące, rentgenowskie X, gamma i promienie ultrafioletowe. Chemiczne to: iperyt, kwas azotowy, nadtlenek wodoru, amoniak. Mutacje mogą także powstać samorzutnie, jednak ich częstość zachodzenia jest mniejsza. Wyróżnia się mutacje punktowe (genowe), chromosomowe strukturalne, chromosomowe liczbowe (genomowe).

48.CO TO SĄ MUTACJE? JAK POWSTAJĄ?.

Mutacje-są to trwałe uszkodzenia cząsteczki DNA przekazywane z pokolenia na pokolenie. Mutacje zachodzą w komórkach somatycznych, zwykle nie są przekazywane potomstwu (chyba, że organizm taki rozmnaża się wegetatywnie). Mutacje mogą powstawać: a)samorzutnie (spontanicznie) bez wyraźnego udziału czynników fizycznych lub chemicznych. Częstość takich mutacji spontanicznych jest bardzo mała; b)sposób indukowany przy udziale czynnika fizycznego lub chemicznego-czynniki mutagenne fizyczne lub promienie jonizujące, rentgenowskie (X), promienie ultrafioletowe, wysoka temperatura. Chemiczne to: kwas azotowy, iperyt, nadtlenek wodoru, kolchicyna.

49.OPISZ MUTACJE PUNKTOWE. PODAJ PRZYKŁADY.

Mutacje punktowe (genowe)-powstają w wyniku zmian sekwencji nukleotydowej genu, a mianowicie transkrypcji-czyli zmian jednej zasady azotowej danego rodzaju (purynowej lub pirymidynowej) na drugą tegoż rodzaju np. guaniny na adeninę. Transwersji-będącej zmianą zasady purynowej na pirymidynową, bądź odwrotnie. Delecji-tj. wypadnięcia jednego nukleotydu-co zmienia odczytywanie zapisu na DNA(transkrypcję). Insercji-tj. wstawienia dodatkowego nukleotydu-co również zmienia odczytywanie zapisu na DNA (transkrypcję). W wyniku mutacji punktowej powstaje nowy allel genu. U organizmów haploidalnych (np. bakterii) będzie to natychmiast zauważane fenotypowo, natomiast u organizmów diploidalnych może nie przejawiać się fenotypowo w powstającej heterozygocie. U człowieka przykładem chorób spowodowanych mutacją jednego genu są: #albinizm (bielactwo wrodzone, mutacja recesywna); #alkaptonuria (mutacja recesywna, której objawami są m.in. Czarne zabarwienie moczu i stany zapalne różnych narządów oraz ciemnienie skóry); #fenyloketonuria (mutacja recesywna objawiająca się m.in. zaburzeniami w rozwoju umysłowym, zaburzeniami ruchowymi); #anemia sierpowata (hemoglobina ma słabe powinowactwo do tlenu, a sierpowate krwinki łatwo ulegają zniszczeniu, co powoduje anemię; jest to mutacja recesywna); #pląsawica Huntingtona (mutacja dominująca, której objawem są m.in. zaburzenia ruchowe i postępujące zmiany zwyrodnieniowe układu nerwowego w 25-45 r.ż., z upośledzeniem umysłowym).

50.OPISZ MUTACJE CHROMOSOMOWE STRUKTURALNE. PODAJ PRZYKŁADY.

Mutacje chromosomowe strukturalne powstają w wyniku poprzecznego pękania chromosomów. Zjawisko to może powodować: a)duplikacje-polega na podwojeniu pewnego fragmentu chromosomu; b)inwersje-polega na odwróceniu odcinka chromosomu o 180o. Zmiana kolejności nukleotydów w DNA; c)deficjencje-polega na utracie fragmentu chromosomu; d)translokacje-przemieszczenie odcinka chromosomu na inny chromosom.

Przykładem mutacji strukturalnej u człowieka jest tzw. „miauczenie kota”- płacz dziecka z tym zespołem przypomina miauczenie kota. Objawami tej choroby są miedzy innymi: niedorozwój umysłowy, małomózgowie.

51.OPISZ MUTACJE CHROMOSOMOWE LICZBOWE. PODAJ PRZYKŁADY.

Mutacje chromosomowe liczbowe charakteryzują się odchyleniem od diploidalnej liczby chromosomów. Jeżeli w organizmie występuje wielokrotność haploidalnej liczby chromosomów n, inna niż 2n, np. 3n, 4n, 5n to organizmy te czyli mutanty nazywamy poliploidalnymi. Natomiast odchylenie w liczbie chromosomów dotyczy pojedynczych par chromosomów homologicznych to organizmy te nazywamy anenploidami. Przyczyną powstawania poliploidów są zaburzenia w przebiegu podmiotów mejotycznych. Najczęściej są spotykane w świecie roślin. U człowieka przypadki też się zdarzają lecz rzadko kiedy płody przychodzą na świat żywe lub rzadko przeżywają pierwsze miesiące życia. Aberracje chromosomalne tego typu są często przyczyną poronień przed 8 tygodniem życia płodowego. Anenploidy dzielimy na monosomiki (2n-1) o zmniejszonej liczbie chromosomów o jeden. Anenploidy najczęściej powstają w wyniku nierozejścia się par chromosomów w mejozie. Trisomiki są bardziej żywotne niż monosomiki. Najlepiej poznanym i najczęściej występującym zaburzeniem u człowieka, w ilości chromosomów jest zespół Downa. Objawami tego zespołu są np. Niedorozwój umysłowy, niski wzrost. Ryzyko tej choroby zależy od wieku matki. Inne trisomiki to zespół Polowa umieszczenia 13 pary chromosomów prowadzi do deformacji płodu. Zespół Eduardsa-trisomia 18 pary chromosomów często kończy się śmiercią. Do monosomików zaliczamy zespół Tumona-są to niedorozwinięte, bezpłodne kobiety o bardzo niskim wzroście.

53.OPISZ PRZEBIEG CYKLU JAJNIKOWEGO

Cykl jajnikowy trwa 28 dni i polega na zmianach zachodzących w gonadzie żeńskiej pod wpływem hormonów gonadotropowych przysadki (FSH i LH). Cykliczność wydzielania tych hormonów jest kontrolowana przez gonadoliberyny podwzgórza. Folitropina (FSH) produkowana jest głównie do 14 dnia cyklu. Wpływa ona na dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych i produkcję estrogenów. Lutropina (LH) wydzielana jest w dużych ilościach około 14 dnia cyklu miesięcznego (tzw. pik LH), co wywołuje owulację. Gonadotropiny są odpowiedzialne za powstanie ciałka żółtego oraz produkcję żeńskich hormonów płciowych - estrogenów i gestagenów. Estrogeny i inhibina hamują stopniowo uwalnianie FSH, progesteron natomiast hamuje wydzielanie LH na zasadzie sprzężenia zwrotnego. W cyklu jajnikowym można wyróżnić dwie fazy - folikularną (pęcherzykową, estrogenową) i lutealną (progesteronową). Faza folikularna. FSH pobudza do wzrostu 10-20 pęcherzyków jajnikowych. Komórki ziarniste zaczynają uwalniać hormony steroidowe. Stężenie estrogenów po kilku dniach cyklu jest już tak duże, że stopniowo hamują one wydzielanie FSH. Ograniczenie to wpływa degenerująco na pęcherzyki jajnikowe (atrezja). Jedynie ten pęcherzyk, który zgromadził wystarczająco dużo estrogenów, rośnie i rozwija się dalej. Ok. ł4 dnia cyklu gwałtownie wzrasta stężenie LH i następuje owulacja, czyli jajeczkowanie. Wzrost stężenia lutropiny zwiększa aktywność hialuronidazy, która w wyniku depolimeryzacji kwasu hialuronowego w płynie pęcherzykowym, powoduje wzrost ciśnienia osmotycznego tego płynu i w konsekwencji pęknięcie pęcherzyka Graafa. Stwierdzono, że wzrost stężenia LH pobudza również komórki ziarniste. Produkują one wtedy czynnik aktywizujący plazminogen, który przekształca się w biologicznie czynną plazminę. Enzym ten uczynnia następnie kolagenazę, która rozkłada kolagen występujący w elementach pęcherzyka, błonie białawej i w zrębie jajnika. Ułatwia to pęknięcie pęcherzyka Graafa i przedostanie się komórki jajowej do strzępków jajowodu. Faza lutealna. Rozpoczyna się po owulacji i polega na powstaniu ciałka żółtego, które produkuje progesteron i estrogeny oraz oksytocynę, inhibinę i relaksynę. Progesteron przygotowuje endometrium macicy do przyjęcia zarodka, a także gruczoły mlekowe do produkcji mleka. Podczas ciąży hormon ten produkowany jest również przez komórki syncytiotrofoblastu kosmówki. Ciałko żółte może istnieć w zależności od losu oocytu jako ciałko menstruacyjne lub ciążowe. Po pewnym czasie na-
stępuje degeneracja i autoliza obu form.

54.OPIS PRZEBIEGU CYKLU MIESIĄCZKOWEGO.

W dobrych warunkach środowiskowych cykl miesiączkowy zdrowej kobiety ma przebieg bardzo regularny i nigdy nie trwa krócej niż 19 dni (26do29). Ale i u zdrowej kobiety mogą wystąpić fizjologiczne wahania w długości cyklu jednak nie powinny przekraczać 2-3 dni. W cyklu miesiączkowym wyróżnia się cztery fazy: 1)fazę folikularną (wzrost i dojrzewanie pęcherzyka Graffa). 2)fazę owulacyjną (może nastąpić zapłodnienie. 3)fazę lutealną (w której rozwija się i wydziela hormony ciałko żółte. 4)fazę miesiączkową-czyli krótszy lub dłuższy okres krwawienia miesiączkowego.

Ad.1. inaczej pęcherzykowata-bierze swą nazwę od pęcherzyka jajnikowego (Graffa). Przemiany morfologiczne pęcherzyka jajnikowego zachodzą pod wpływem FSH i polegają na wzroście i dojrzewaniu komórki jajowej. W fazie tej następują zmiany w błonie śluzowej macicy. Ad.2. (jajeczkowanie)-jest najważniejszym procesem w cyklu miesiączkowym, stanowi ona przełom między fazą 1 a 3. jajeczkowanie staje się możliwe wówczas gdy pęcherzyk Graffa dojdzie do pełnej dojrzałości. W prawidłowym cyklu tylko jeden pęcherzyk i następuje tylko jedno jajeczkowanie. Czynnikiem, który mechanicznie ułatwia pęknięcie pęcherzyka i uwolnienie komórki jajowej jest narastające ciśnienie płynu pęcherzykowatego. Tuż przed jajeczkowaniem pęcherzyk Graffa osiąga pełną dojrzałość i wydziela największą ilość estrogenów, a to powoduje wydzielanie hormonu luteinizującego. Ad.3. Po wypryśnięciu komórki jajowej ściana pęcherzyka zapada się. Rozpoczyna się proces zamiany pękniętego pęcherzyka w ciałko żółte. Ciałko to jest jedynym w swoim rodzaju gruczołem wydzielania dokrewnego (okres 2 tyg.). Ad.4. Jeśli komórka jajowa została zapłodniona ciałko żółte znika i powstaje ciałko białawe. Zanik ciałka żółtego powoduje obniżenie poziomu hormonów płciowych we krwi i doprowadza do gorszego ukrwienia oraz uszkodzenia naczyń krwionośnych śluzówki macicy co jest przyczyna krwawienia miesiączkowego.

57.OPISZ PROCES ZAPŁODNIENIA I ZAPLEMNIENIA.

Zaplemnienie jest to wniknięcie plemnika do jaja. U człowieka tylko jeden plemnik wnika do jaja. Może to nastąpić w dowolnym miejscu osłonki przejrzystej i błony cytoplazmatycznej jaja. U człowieka podstawowym warunkiem zapłodnienia jest bezpośrednie zetknięcie obu gamet: plemnika z jajem. Plemnik opuszczający jądro ssaka nie jest zdolny do zapłodnienia komórki jajowej. Dojrzewanie plemnika zachodzi w czasie jego wędrówki w żeńskich drogach rodnych. Następnie w wyniku zetknięcia się plemnika z komórkami ziarnistymi osłonki powoduje rozproszenie osłonki. Dzięki temu gameta żeńska łączy się z męską i następuje wymiana materiału genetycznego. Powstaje jądro o diploidalnej liczbie chromosomów i od tego momentu jest to zygota.

58.OPISZ PROCES BRUZDKOWANIA.

Jest to inaczej mitotyczny podział zygoty. Komórki powstałe z kilku takich podziałów nazywamy bruzdkowaniem. Przebieg tego procesu zależy od komórki jajowej, a w szczególności od ilości żółtka. Ze względu na ilość żółtka wyróżniamy: a)ubogo-żółtkowe; b)średnio-żółtkowe; c)bogato-żółtkowe. Ze na rozmieszczenie żółtka w komórce jajowej wyróżniamy: a)rozmieszczenie równomierne żółtka; b)rozmieszczenie nierównomierne. W związku z różną ilością i różnym rozmieszczeniem żółtka wyróżniamy następujące rodzaje bruzdkowania: a)całkowite (bruzda przedziałowa przechodzi przez całą komórkę jajową); b)częściowe; c)równomierne; d)nierównomierne. Pierwsze podziały bruzdkującej zygoty mogą przebiegać : a)równocześnie; b)nierównocześnie.

59.OPISZ PROCES ZAGNIEŻDŻANIA SIĘ (IMPLANTACJI) BLASTOCYTY.

Zapłodnienie ludzkiej komórki jajowej zachodzi w górnym odcinku jajowodu a rozwój zygoty przebiega w jajowodzie. Proces zagnieżdżania się zarodka , czyli inplantacja następuje w jamie macicy, w jej błonie śluzowej. Prawidłowym miejscem zagnieżdżania się jest tylna ściana macicy w okolicy dna. Wówczas trofoblast zaczyna przylegać do nabłonka macicy. Posiada on zdolność do niszczenia tkanek. Powoduje to wgłębianie się zarodka w ścianę macicy a strawione elementy błony śluzowej stanowią dla niego materiał odżywczy. Trofoblast różnicuje się na dwie warstwy, zew.-syncytiotrofoblasty i wew.-cytotrofoblasty. Okres implantacji odpowiada 2-3 tygodniom życia zarodka.

60.OPISZ PROCES GASTRULACJI.

Jest to różnicowanie się komórek zarodka w listki zarodkowe. Warstwa zew. to ektoderma, a warstwa wew. to endoderma. W późniejszym jej etapie powstaje również 3 listek zarodkowy-mezoderma. Różnicowanie komórek rozpoczyna się od ok. 18 dnia. Następuje uwypuklenie się materiału do wnętrza. Zewnętrzne komórki stanowią ektodermę a wew. to endoderma, tworzy się wówczas jama ciała-gastrocel., do której wejście nazywa się progębą. Blastomery małe zaczynają wchodzić do wnętrza zarodka. Miejsce gdzie wnikają ma postać rowka i nazywana jest warstwą progęby. Wytworzony zostaje listek ektodermalny. Dalej progęba przybiera kształt pierścienia i określona jest jako progęba okrągła. Dalej następuje obrastanie makromerów przez mikromery i część komórek zaczyna tworzyć mezodermę. Powstanie mezodermy powoduje zakończenie gastrulacji.

61.WYMIEŃ STRUKTURY POWSTAJĄCE W PROCESIE ORGANOGENEZY Z 3 LISTKÓW ZARODKOWYCH.

Z ektodermy-naskórek i jego pochodne gruczoły skórne, potowe, łojowe i gruczoły mleczne. Wyściółka przedniego i końcowego odcinka przewodu pokarmowego, wyściółka błony śluzowej nosa i zatok przynosowych, ślinianka przyuszna wraz z jej przewodem, szkliwo zębów, nabłonek przedni rogówki, soczewki oka, cały układ nerwowy ośrodkowy, obwodowy i autonomiczny, w tym siatkówka oka wraz z nerwem ocznym.

Z endodermy-nabłonek wyścielający cały przewód pokarmowy, nabłonek gruczołowy przewodu pokarmowego, trzustka, wątroba, tarczyca i przytarczyca, część cewki moczowej męskiej i żeńskiej.

Z mezodermy-pochodzą wszystkie rodzaje tkanki łącznej, włókna mięśni gładkich, mięśnia sercowego i mm poprzecznie prążkowanych, układ limfatyczny, wyściółka wszystkich błon oraz błony rdzenia stawów, nabłonek układu wydalniczego i układu płciowego, nabłonek kory nadnerczy.

62.OPISZ BŁONY PŁODOWE WYST. W ROZWOJU EMBRIONALNYM CZŁOWIEKA.

Kosmówka-jest to zew. błona płodowa, powstaje z trofoblastu i mezenchymy pozaśrodkowej. Trofoblasty wchodząc w kontakt z błoną śluzową macicy przekształcają się w cyto- i subcytotrofoblasty, które biorą udział w tworzeniu na powierzchni komórki licznych kosmków. Kosmki te zanikają, pozostają jedynie nieliczne te, gdzie jest wiązany zarodek z kosmówką. Kosmówka dzieli się na dwie części: gładką i kosmatą. Jedna kosmówka w wyniku rozrastania się pęcherza owodni będzie ulegać zmniejszeniu i w końcu zrośnie się z nią tworząc worek płodowy.

Owodnia-powstaje w wyniku rozstępowania się ektodermalnych aminoblastów. Wnętrze jej wypełnione jest płynem co zapewnia zarodkowi środowisko wodne. Powstaje ok. 5 rozwoju.

Pęcherzyk żółtkowy-powstaje z endodermy i mezodermy pozaśrodkowej. W rozwoju zarodkowym przechodzi przez stadium p. pierwotnego i wtórnego. Jelito pierwotne zarodka łączy się z pęcherzykiem i przewodem jelitowo-żół.. Połączenie to jest początkowo szerokie, ulega zwężeniu i powstaje cienki przewód. Później pęcherzyk żółtkowy wchodzi w skład pępowiny. W pęcherzyku żółtkowym powstają wyspy krwionośne i tworzą się specjalne naczynia.

Omocznia-zbudowana jest z endodermy i otulona jest od strony szypuły. Jest uwypukleniem tylnej części jelita pierwotnego do szypuły brzusznej. Rozwojowi omoczni towarzyszy wrastanie od strony pęcherzyka żółtkowego naczyń krwionośnych.

63.BUDOWA I FUNKCJE ŁOŻYSKA.

Łożysko pełni następujące funkcje: 1)uczestniczy w wymianie gazowej między krwią matki i płodu (hemoglobina płodowa ma większe powinowactwo do tlenu niż hemoglobina ludzi dorosłych); 2)uczestniczy w przechodzeniu substancji odżywczych z krwi matki do krwi płodu; 3)uczestniczy w wydalaniu szkodliwych metabolitów płodu do krwi matki; 4)chroni płód przed przenikaniem z organizmu matki drobnoustrojów; 5)produkuje i wydziela hormony (progesteron, gonadotropiny łożyskowe).

Łożysko powstaje z części płodowej kosmkówki i części mitotycznej błony śluzowej macicy w miejscu wszczepienia zarodka. Po tym, w rozwijającym się syncytiofoblaście powstają zarodki i zaczynają się tworzyć kosmki pierwotne. Do nich wrasta mezoderma pozazarodkowa, w której powstają naczynia krwionośne i kosmki wtórne. Naczynia krwionośne kosmków łączą się z naczyniami zarodka wzrastającymi w kierunku łożyska przez szypułę brzuszną. Kosmki powstają na całej powierzchni komórki, ale w miarę rozwoju i powiększania się zarodka rozwijają się tylko te, które kontaktować się będą z częścią podstawową błony śluzowej macicy. Ich rozwój polega na stopniowym rozstawianiu się i powstawianiu licznych wgłębień. Z szypuły brzusznej rozwija się pępowina, w której przebiegają 2 tętnice i 1żyła. Kosmek wraz z odgałęzieniami tworzy autonomiczną jednostkę łożyska, która jest przepuszczalna między innymi dla leków i substancji toksycznych.

MATKA:

1.BUDOWA I FUNKCJE BŁON PLAZMATYCZNYCH.

2.BUDOWA I FUNKCJA BŁONY KOMÓRKOWEJ.

3BUDOWA I FUNKCJE GLIKOKALIKSU.

4.TRANSPORT PRZEZ BŁONĘ - PROSTY (DYFUZJA PROSTA).

5.TRANSPORT PRZEZ BŁONĘ - UŁATWIONY (DYFUZJA UŁATWIONA).

6.TRANSPORT PRZEZ BŁONĘ - AKTYWNY (POMPA JONOWA).

7.POMPA SODOWO - POTASOWA I JEJ ROLA W POWSTAWANIU POTENCJAŁU SPOCZYNKOWEGO.

8.KANAŁY JONOWE (BIAŁKOWE) - BUDOWA I FUNKCJE.

9.ENDOCYTOZA I EGZOCYTOZA (TRANSPORT Z BŁONĄ - TRANSPORT MAKROCZĄSTECZEK I CZĄSTECZEK).

10.PINOCYTOZA I FAGOCYTOZA.

11.BUDOWA I FUNKCJE CYTOSOLU.

12.BUDOWA I FUNKCJA SIATECZKI ŚRÓDPLAZMATYCZNEJ.

13.BUDOWA I FUNKCJE APARATU GOLGIEGO.

14.BUDOWA I FUNKCJE RYBOSOMÓW.

15.BUDOWA I FUNKCJE MITOCHONDRIÓW.

16.BUDOWA I FUNKCJE LIZOSOMÓW.

17.BUDOWA I FUNKCJE PEROKSYSOMÓW.

18.CYTOSZKIELET KOMÓRKI.

19.BUDOWA I FUNKCJA JĄDRA KOMÓRKOWEGO.

20.SKŁAD CHEMICZNY ORAZ KONDENSACJA CHROMATYNY.

21.BUDOWA CHROMOSOMÓW METAFAZOWYCH.

22.LICZBA I RODZAJE CHROMOSOMÓW U CZŁOWIEKA.

23.BUDOWA I FUNKCE KWASÓW NUKLEINOWYCH.

24.PORÓWAJ BUDOWĘ RNA I DNA ORAZ WYJAŚNIJ, JAK STRUKTURA KAŻDEJ Z TYCH CZĄSTECZEK ZWIĄZANA JEST Z FUNKCJĄ PEŁNIONĄ PRZEZ NIE W KOMÓRCE. Pytanie wyżej!!!

25.OPISZ PROCES REPLIKACJI.

26.OPISZ PROCES TRANSKRYPCJI I TRANSLACJI.

28.OPISZ PRZEPŁYW INFORMACJI GENETYCZNEJ W KOMÓRCE OD DNA DO BIAŁKA.

30.WYJAŚNIJ KLUCZOWĄ ROLĘ RYBOSOMÓW W SYNTEZIE BIAŁKA.

31.WYJAŚNIJ POJĘCIA: KOD GENETYCZNY, KODON, ANTYKODON.

32.WŁAŚCIWOŚCI KODU GENETYCZNEGO.

33.OPISZ KOLEJNE ETAPY CYKLU KOMÓRKOWEGO.

34.OPISZ PRZEBIEG MITOZY ORAZ WYJAŚNIJ JEJ ZNACZENIE BIOLOGICZNE.

35.WSKAŻ RÓŻNICE W PRZEBIEGU MITOZY I MEJOZY.

36.OPISZ PRZEBIEG MEJOZY ORAZ WYJAŚNIJ JEJ ZNACZENIE BIOLOGICZNE.

37.GENETYCZNA DETERMINACJA PŁCI U CZŁOWIEKA.

38.OPISZ PROCES POWSTAWANIA MĘSKICH KOMÓREK ROZRODCZYCH Z UWZGLĘDNIENIEM HORMONALNEJ (SPERMATOGENEZA).

39.OPISZ POWSTAWANIA ŻEŃSKICH KOMÓREK ROZRODCZYCH Z UWZGLĘDNIENIEM REGULACJI HORMONALNEJ (OOGENEZA).

41.DZIEDZICZENIE CECH ZGODNIE Z PRAWAMI MENDLA

44.ZDEFINIUJ POJĘCIE DZIEDZICZNOŚCI I ZMIENNOŚCI

46.OPISZ ZJAWISKO ZMIENNOŚCI REKOMBINACYJNEJ.

47.OPISZ ZJAWISKO ZMIENNOŚCI MUTACYJNEJ.

48.CO TO SĄ MUTACJE? JAK POWSTAJĄ?.

49.OPISZ MUTACJE PUNKTOWE. PODAJ PRZYKŁADY.

50.OPISZ MUTACJE CHROMOSOMOWE STRUKTURALNE. PODAJ PRZYKŁADY.

51.OPISZ MUTACJE CHROMOSOMOWE LICZBOWE. PODAJ PRZYKŁADY.

53.OPISZ PRZEBIEG CYKLU JAJNIKOWEGO.

54.OPIS PRZEBIEGU CYKLU MIESIĄCZKOWEGO.

57.OPISZ PROCES ZAPŁODNIENIA I ZAPLEMNIENIA.

58.OPISZ PROCES BRUZDKOWANIA.

59.OPISZ PROCES ZAGNIEŻDŻANIA SIĘ (IMPLANTACJI) BLASTOCYTY.

60.OPISZ PROCES GASTRULACJI.

61.WYMIEŃ STRUKTURY POWSTAJĄCE W PROCESIE ORGANOGENEZY Z 3 LISTKÓW ZARODKOWYCH.

62.OPISZ BŁONY PŁODOWE WYST. W ROZWOJU EMBRIONALNYM CZŁOWIEKA.

63.BUDOWA I FUNKCJE ŁOŻYSKA.

TRZUSTKA-jest gruczolem zew. i wew. wydzileniczym.Czesc zewnatrzwydzielnicza stanowi glowna mas narzadu.Czesc wewnatrzwydzielnicza sklada sie z wysp trzustkowych zwanych (LANGERHANSA).CZESC ZEW.-pokryta jest tkanjka laczna wlasciwa(nie tworz torebki).Tknka laczna wlasciwa wew.trzustki uklada sie w szerokie pasma ktore oddzielaja od siebie platy trzustki.Tkanka laczna wlasciwa luzna tworzy zrab placikow podtrzymujacy liczne naczynia krwionosne oraz miazsz,ktory sklada sie z pecherzykow wydzielniczych oraz przewodow odprowadzajacych.PECHERZYK WYDZIELNICZY-zbudowany jest z duzych pryzmatycznych kom.majacych zasadochlonna cytoplazme i okragle jadra,ktore leza w srodku kom.Sa to kom.surowiczne.oraz kom.srodpecherzykowe.Sa to kom.nablonkowe poczatkowej czesci przewodu wyprowadzaja. Kom. pecherzykow zawieraja rozbudowana szorstka saiteczke srodpl. aparat golgiego i liczne mitochondria.W pecherzyku znajduja sie proenzymy trzustki.ZEWwydz.CZYNNOSC TRZUSTKI-kom.pecherzykow wydzielaja zasadochlonny plyn,nazywany sokiem trzustkowym.Sklada sie on z wody, elektrolitów oraz enzymow trzustki:trypsyny,chymotrypsyny,amylazy i lipazy.WYSPA TRZUSTKOWA-jest zgrupowaniem kom.endokrynowych lezacych wsrod czesci zewwydz. trzustki.Najlicznej wystepuja w ogonie trzustki.ZREBEM-wysp jest tkanka laczna wlasciwa luzna ,ktora podtrzymuje liczne naczynia krwionosne,wlosowate typu ztokowego oraz kom.endokrynowe.W zrebie znajduja sie liczne zakonczenia wlokien nerwowych wspolczulnych i przywspolczulnych.KOMORKI.B-stanowia glowna mase wysp.maja okragle pecherzykowate jadra.w cytoplazmie znajduje sierozwinieta siateczka sródplaz. aparat golgiego oraz liczne pecherzyki wydzielnicze.WYDZIELAJA polipeptyd-insuline.czynnosc ich regulowana jest przez 1 glukozy we krwi.2hormony osi jelitowo-insulinowej.3aminokwasy(arginina leucyna)4.adrenalin ktora jest silnym inhibitorem, brak kom.B porwadzi do cukrzycu typu mlodzienczego.KOMORKI A-wydzielaja hormon polipeptydowy-glukagon,sa wieksze niz kom b.maja rozw.siateczke srodpl. aparat golgiego oraz wiele pecherzykow wydzileniczych.GLUKAGON- jest29aminokwasowym polipeptydem.ktory zwieksza sterzenie glukozy we krwi.Odzialowuje na kom.watrobowe,przyspieszajac glikogenolize.Pobudza wydzielanie insuliny i somastostatyny.Zmniejszenie sterzenia glukozy we krwi jest bodzcem pobudzajacym wydzielanie glukagonu.KOMORKI D-budowa podobna do A i B Wydzielaja hormon-somastostatyne,ktory jest 14 aminokwasem peptydem.Hamuje ona wydzielanie insuliny, glukagonu i somatotropiny.KOMORKI PP-bodowa podobna-wydzielaja polipeptyd trzustkowy.Hormon ten pobudza wytwarzanie HCI przez komorki okladzinowe gruczołow zolodka orza glikogenolize.

WATROBA-najwiekszy gruczol organizmu czlowieka.Zbodowany z 4 ,niecalkowicie oddzielonych od siebie platow.We wnece watroby znajduje sie tetnica watrobowa.,zyla wrotna,oraz przewod watrobowy wspolny(zolciowy).Zaopatrywana jest w krew odrzywcza bogata w tlenz tetnicy watrobowej,oraz w krew czynnosciowa ,bogata w sub,odrzywcze z zyly wrotnej.Krew zyly wrotnej dost.takze do watroby ok.70% tlenu.Oprucz tlenu krew zyly wrotnej niesie takze sub.odrzywcze wchloiete w jelitach,a takze krew z innych czesci jamy brzusznej tym ze sledziony.Zyla wrotna powstaje ze zlania zie zyl gornej i dolnej krezkowej oraz zyly sledzionowej.Watroba jest narzadem niezbednym do zycia.Wynika to z tego ze:bierze udzial w metabolizmie i przechowywaniu wielu sub odrzywczych,unieszkodliwianie(detoksykacja) wielu sub.szkodliwych,w tym rowniez lekow,wew i zew wydzielanie,synteza bialka krwi i inne.Watroba zbudowana jest z locznotkankowego zrebu,podtrzymujacego liczne naczynia krwionosne,limfatyczne i nerwy oraz miazszu skladajacego sie z kom. watrobowych.ZRAB WOTROBY-otoczona jest torebka locznotkankowa,zaw. liczne kom.tuczne.zrosniete z blona surowiczna.pokryte nabl.surowicznym.Tkanka laczna wlasciwa wew.narzadu rozgalezia sie na wiele odnog.,ktore dziela sie na zrazy.i zraziki.W odnogach biegna naczynia krwionosne.limfatyczne ,przewody zolciowe i nerwy..Znajduja sie tu liczne wlokna kolagenowe i kom.tkanki lacznej wlasciwej.miedzy odnogami k.lacznej znajduje sie tk. laczna luzna.,skladajaca sie z wlokien siateczkowatych i nielicznych kom. tk.lacznej.Tk.ta podtrzymuje kom. wotrobowe i lezace miedzy nimi naczynia krwionosne i wlosowate.UNACZNIENIE WATROBY-bardzo dobrze unaczyniona.tetnica wotrobowa (dostarcza krew odrzywcza) i zyla wrotna(dostarcza krew czynnosciowa) wnikaja do wotroby i tu sie rozgaleziaja na tetnice i zyly miedzyzrazowe.Te ostatnie wspolnie z miedzyzrazikowym przewodem zolciowym tworza triady,lezace w odnogach tkanki lacznej wlasciwej.Ich przekroje pop.nazywane sa przestrzeniami bramnozolciowymi.Od zyl miedzyzrazikowych odchodza zyly okolozrazikowe,a od nich naczynia wlosowate typu zatokowego,nazywane takze sinusoidami watroby.Tet.miedzyzrazikowe oddaja tetniczki.,ktore dziela sie na naczynia wlosowate.Z tej sieci krew uchodzi do sinusoidow..Nieliczne tet. lacza sie bezposrednio z sinusoidow.Sinusoidy biegna promieniscie ku zyle srodkowej,do ktorej uchodza,niosace krew zylna i tet.Krew z zyly srodkowej uchodzi do zyly podzrazikowej i za posrednictwem zyl o wiekszym kalibrze wplywa do zyly watrobowej.Krew z odgalezien zyly wrotnej za posrednictwem naczyn wlosowatych przeplywa do odgalezien zyly watrobowej.MIAZSZ WATROBY--sklada sie z kom. watrobowych ,czyli hepatocytow,stanowia 80% masy watroby,HEPATOCYTY-ukladaja sie w blaszki podobne do sznurow.Po obu stronach znajduja siekrwionosne naczynia wlosowate typu zatokowego,czyli sinusoidy.Sasiednie hepatocyty lacza sie pow. bocznymi wytwarzajac polaczenia typu adherens i nexus.HEPATOCYTY-sa wielosciennymi kom.majacymi okragle jaja.Cytoplazma ich jest kwasochlonna.W budowie widac wyraznie biegunowosc.Wolne pow. skierowane ku sinusoidom maja wiele mikrokosmkow.Miedzy nimi znajduja sie przestrzenie okolozatookowe,ktore sa poczatkiem naczyn limfatycznych watroby.Znajduja sie tu takze kanaliki zolciowe.PRZEWODY ZOLCIOWE-wydzielaja zolc do kanalikow zolciowych,ktore sa poczatkowymi przewodami odprowadzajacymi.Ich sciane stanowi blona kom.szczytowych pow. dwoch sasiednich hepatocytow.Z tych kanalikow zolc przeplywa do kanalikow zolcionosnych.czesciowo wyslane kom. nablonkowymi wyscielajacymi,a czesciowo maja sciane z blony hepacotytow.Nastepnie zolc przeplywa sie do kanalikow miedzyzrazikowych.Wyslane nablonkiem jednowarstwowym szesciennym..Nastepnie zolc zlewana jest do przewodu watrobowego wspolnego. Przewod ten laczy sie z przewodem pecherzykowym,wytwarzajac przewod zolciowy wspolny.Wyslane nablonkiem jednowarstwowym walcowatym..ZRAZIK WATROBOWY-zrab i miarsz watroby wykazuja budowe zrazikowa.ZRAZIK ANATOMICZNY-struktura wieloscienna,ksztaltu szesciokatnego.w watrobie ludzkiej nie ma wyrazistych pasm tkanki lacznej,a granice wytyczaja linie laczace sasiednie przestrzenie bramno-zolciowe.W srodku zrazika znajduje sie zyla srodkowa.ZRAZIK WROTNY-ma w srodku przestrzen bramno-zolciowa a jego granice wytyczaja 3 sasiednie zyly srodkowe.GRONKO WATROBOWE- jest zgrupowaniem hepatocytow wraz ze zrebem,naczyniami krwionosnymi i kanalikami zolciowymi,ktorego os stanowi zylka okolozrazikowa,a granice sa wytyczone przez 1 -2 przestrzenie bramno zolciowe i 2 zyly srodkowe..

SLINIANKI-znajduja sie oza jama ustna ,a swoja wydzieline odprowadzaja do jamy ustnej.GRUCZOL PRZYUSZNY-jest otoczony torebka lączno tkankową,ktorej odnogi wnikaja w głab narzadu,dzielac go na platy i placiki i wytwarzajac zrab narzadu.W zrebie znajduje sie duzo limfocytow i kom. plazmatycznych.Miaższ sklada sie z częsci wydzielniczych gruczołow i przewodów wyprowadzajacych.Jednostka wydzielnicza gruczołu jest pęcherzyk,zbudowany z typowych kom. surowiczych.Jadra kom.surowicznych sa okragle,leza w srodkowych czesciach kom.,a cytoplazma jest zasadochlonna,poniewaz zawiera obfitą szorstka siateczke sródplazmatyczną.W wierzcholkowych częsciach kom.znajduja sie liczne pecherzyki wydzielnicze,zawierajace bialka,w tym takze amylaze.GRUCZOL PODRZUCHWOWY-jest sslinianka o wydzielaniu mieszanym, surowiczno-sluzowym. Dookola częsci wydzielniczych znajduja sie ko. mioepitelialne.Kom.surowicze wydzielaja amylaze,liozozym(enzym trawiący skladniki scian bakteryjnych)oraz inne bialka a kom. sluzowe -sluz.GRUCZOŁ PODJĘZYKOWY-jest slininka o wydzielaniu mieszanym sluzowo-surowiczym .Slinianka ta nie ma wyrazistej torebki łocznotkankowej.W sklad jej częsci wydzielniczych wchodza cewki, skladajace sie z kom. sluzowych oraz kom. surowicze,tworzace połksięzyce Gianuzziego.CZYNNOSCI GRUCZOŁÓW SLINOWYCH-wytwarzanie sliny która pełni funkce1)zwilza pokarm,przez co ulatwia polykanie i umozliwia odbieranie wrazen smakowych:dzieki amylazie sliny rozpoczyna sie trawienie zwilzonego pokarmu.2)zwilza i splukuje pow.blon sluzowych.3)pelni funkcje obronne:zawira lizozym i immunoglobuliny klasy IgA.AMYLAZA-enzym rozkladajacy skrobie do maltozy.LIZOZYM-enzym rozkladajacy skladniki scian kom.bakteryjnych.::HORMONY:;-substancje chemiczne regulujace czynnosci kom.Regulacja odbywa sie przez zwiazanie hormonu z receptoremami kom. i amianie ich metabolizmu. :GRUCZOLY::-sa strukturami wydzielniczymi,skladajacymi sie z nablonkowych kom.receptorwo-wydzielniczych

TARCZYCA jest gruczolem skladajacym sie z platów i lezy na wysokosci chrzastki tarczowatej.KOM ENDOKRYNOWE tarczycy wywodza sie z endodermy doglowowej czesci kanalu pokarmowego(nablonek pecherzykow tarczycy)i cialka pozaoskrzelowego(kom.C).Tarczyca OTOCZONA jest torebka locznatkankowa,od ktorej odchodzą odnogi w gląb narzadu,wytwarzajac zrąb.MIAZSZ tarczycy sklada sie z pecherzykow oraz leżacych miedzy nimi kom.jasnych(kom C).Miedzy pecherzykykami znajduje sie tkanka laczna luzna,zawierajaca liczne naczynia krwionosne wlosowate typu zatokowego,naczynia limfatyczne oraz włokna nerwowe.PECHERZYKI TARCZYCY-najczesciej sa owalne,ale moga byc koliste lub wielokatne.Sciana pecherzykow jest zbudowana jednowarstwowego nablonka(szescienny lub tez plaski).NABLONEK SZESCIENNY-bierze udzial w syntezie i wydzielaniu hormonów(pod wpływem TSH),NABLONEK PLASKI-jest tkanka spoczynkową.Lezy na blonie podstawnej.Swiatlo pecherzykow zawiera zel,nazywany koloidem lub tyreglobulina,ktory najczesciej jest kwasochlonny.W postaci jodowanej tyreoglobuliny są magazynowane i przechowywane hormony tarczycy.Tarczyca jest jednym guczolem wewnatrzwydzielniczym u czlowieka,który magazynuje przed wydzieleniem tak duze ilosci hormonów.kom nablonkowe tutaj maja dobrze rozwinieta siateczke sródplazmatyczna ,aparat golgiego i liczne pecherzyki wydzielnicze.Na pow. znajduja sie mikrokosmki.Miedzy pecherzykami leza wlokna nerwowe adrenergiczne.KOM.JASNE czyli C.-sa duze i maja owalne ,pecherzykowate jadra.najczesciej leza w grupach w obwodzie pecherzykow lub tez miedzy nimi..MAja dobrze rozwineta siateczke sródplazmatyczna.,aparat golgiego oraz liczne pecherzyki wydzielnicze.SYNTEZUJA polipeptyd- kalcytonine oraz somastostatyne i serotonine.HORMONY TARCZYCY I ICH WYTWARZANIE-glowne hormony to:trijodotyronina i tyroksyna,czyli tetrajodotyronina.RECEPTORY dzialaja na wiekszosc komorek organizmu zwiekszajac1)liczbe mitochondriow 2)liczbe grzebieni mitochondrialnych 3)synteze bialek mitochondrialnych.KALCYTONINA-jest hormonem polipeptydowym wytwarzanym przez kom C tarczycy.Powodje zmniejszenie sterzenia Ca2+ we krwi.Receptory maja osteoklasty.Kacytonina obniza wchlanianie wapnia i fosforanow w jelicie ,a zwieksza ich wydalanie z moczem.GRUCZOLY PRZYTARCZYCZNE--kom endokrynowe wydzielaja hormon polipeptydowy -parathormon(PTH)pobudza niszczenie kosci,uwalnianie jonów wapniowych i fosforanow orza zwieksza sterzenie jonow wapniowych we krwi.Receptory (PTH)sa na pow.osteoblastów.PTHzwieksza absorpcje wapnia i fosforanów w jelicie oraz hamuje kosciotworzenie przez zmniejszenieaktywnosci osteoblastów.Wplywa takze na nerki,zwiekszajac resorpcje zwrotna jonow wapniowych w tym narzadzie.

NADNERCZA--jest parzystym narządem, nakładającym sie na górne bieguny nerek.Ma kształt półksiężycowaty.Nadnercze otacza torebka łącznotkankowa,od której odchodzą odnogi,tworzące wewnątrz nadządu zrąb.podtrzyyymuje liczne naczynia krwionośne oraz kom.endokrynowe.Nadnercze składa sie z 2 warstw.zew.KORĘ oraz leżący pod nia rdzeń.Kom.endokrynowe wywodza sie z mezodermy,a kom. rdzenia z grzebienia nerwowego.STREFA KŁĘBKOWATA-sklada sie walcowatych lub piramidowych kom.endokrynowych,układających sie w kłebki lub lukowate kolumny.Kom. maja okrągle jądra i kwasochłonną cytoplazme,z bardzo rozbudowaną gładką kom. sródplazmatyczną i wyraznym aparatem Golgiego.ktory leży przy jądrze ,od strony krwionośnego naczynia włosowatego.KOM. te syntetyzuja i uwalniają hormony steroidowe-mineralokortykoidy,a głownie aldosteron.STREFA PASMOWATA-kom endokrynow układają sie tu w dlugie pasma,leża prostopadle do pow.kory.Kom. są wieloscienne i maja okrągle ,pecherzykowate jądra.Ich cytoplazma jest slabo zasadochlonna,zawiera liczne kropelki tluszczu oraz bardzo obfitą gładką siateczke srodplazmatyczną.Na pow.kom znajduja sie mikrokosmki.KOM. tej strefy syntetyzują i uwalniają hormony steroidowe- glikortykoidy ,głownie kortyzol.STREFA SIATKOWATA--zaw kom endokrynowe w mniejszej ilosci.Lacza sie one wypustkami tworzac siec.Cytoplazma jest kwasochlonna,zaw niewiele kropel tluszczu i duzo nitkowatych mitochondriow oraz obfita sateczke sródplazmatyczna.Dwie ostatnie struktury syntetyzuja steroidowe hormony plciowe-kestosteroidy.CZYNNOSC KORY NADNERCZY-kom.endokrynowe produkuja hormony steroidowe-kortykoidy.(synteza i uwalnianie)1-mineralokortykoidy -głownie aldosteron które działaja na nablonek kanalików II rzedu nerki,gruczoley potowe i slinowe ,zwiekszając reabsorpcje Na+ i wydalanie z moczem K+.Reguluja w ten sposób gospodarke mineralna i wodna organizmu.2-glikortykoidy,głownie kortyzol dzalaja na kom. wątrobowe,mięsniowe, tkanki tłusczowej żóltej i skory.W kom. wątrobowych pobudzaja synteze glukozy i bialek. W innych kom.wzmagaja katabolizm-powodujac rozpad bialek,tluszczów i weglowodanow.Dzialaja takze hamujaco na podział kom..3-Steroidy plciowe(hormony),głownie dehydroepiandrosteron.-sa męskimi hormonami plciowymi dzialajacymi anamolicznie i wyw.maskulinizacje,jednak dzialacymi 5 razy slabiej niz testosteron. RDZEN NADNERCZY-jest wyspą kom.otoczoną przez kore.jego zrąb ztanowi tkanka łaczna wlasciwa luzna.podtrzymująca liczne nacz. krwoinośne oraz kom.endokrynowe.PECHERZYKI WYDZIELNICZE- jasne- zawirajace katecholamine-adrenaline czyli epinefryne,a ciemne katecholamine-noradrenaline,czyli norepiefryne.

JADRO- jest narzadem parzystym o owalnym ksztalcie,znajdujacym sie po urodzeniu w mosznie. funkce:Wytwarzanie meskie kom.plciowe-plemniki oraz plyn w ktorym sa one zawieszone.2)wydziela hormony plciowe meskie oraz inne hormony regulujace wytwarzanie plemnikow..Przednie i boczne pow.jadra sa pokryte podwojna blona surowiczną(otrzewnej),zwana OSLOKA POCHWOWA.Trzewna blaszka tej blony pokrywa jadro,a blaszka scienna wysciela moszne.Obie blaszki pokrywa nablonek surowiczy.Pod otrzewna znajduje sie tkanka laczna wlasciwa wloknista nazywana BLONA BIALAWA.Wew.czesc jej ma luzne utkanie i znajduje sie w niej duzo naczyn krwionosnych i limfatycznych..Ta czesc blony nazywana jest BLONA NACZYNIOWA.W gornej i tylnek czesci jadra blonanaczyniowa grubieje i przechodzi w SRODJADRZE.przez ktore wnikaja do jadra przewody naczynia i nerwy.KANALIKI NASIENNE KRETE-placik zbudowany ze zrebu locznotkankowego i zwinietych kanalikow nasiennych kretych.kanalik nasienny konczy siena jednym koncu slepo,a na drugim przechodzi w kanalik prosty(odprow. plemnik).W sklad siany kanalika nass. wchodz:1) nablonek plemnikotworczy wraz z blona podstawna2).3-5 warstw kom. mioidalnych(podobnych do miocytow gladkich) 3)tkanka laczna wlasciwa luzna ,zawierajaca fibroblasty.Tkanka ta tworzy zrab,podtrzymujacy kanalik.Kom.mioidalne kurcza sie rytmicznie,co powoduje przesuwanie sie zawartosci swiatla kanalikow.Nablonek plemnikotworczy jest rodzajem wielowarstwowego nablonka, lezacego na blonie podstawnej.Sklada sie z 2 rodzajow kom.1)kom. podporowych(Sertolego) 2)Kom.szeregu spermatogenezy.KOMORKI PODPOROWE-sa duzymi kom.rozciagajacymi sie od blony podstawnej do swiatla kanalika..Maja owalne lub trojkatne jadra i jasna cytoplazme.CZYNNOSCI.1)Cytoplazma tych kom. otacza kom. szeregu spermatogenezy i zaopatruje je w skladniki odrzywcze,reguluje reguluje przechodzenie kom.spermatogenezy z dolnych do górnych czesci nablonka plemnikotworczego,nie dopuszcza do kontaktu kom. spermatogenezy i plemnikow z kom.kompetentnymi immunologicznie i z przeciwcialami.2)fagocytoza i trawienie resztek cytoplazmatycznych powstajacych w wyniku przeksztalcenia spermatyd w plemniki.3)produkowanie plynu swiatla kanalikow,w ktorycm sa zawieszane plemniki.Oprocz tego kom.podporowe wydzielaja czinniki pobudzajace i hamujace spermatogeneze.PLEMNIKI -powstaja w scianie kanalikow nasiennych kretych z kom.macierzystych.KOM MACIERZYSTE-wywodza sie z kom.ektodermy. wedrujacych przez sciane pecherzyka zoltawego oraz tylnego i srodkowego jelita do grzebienia plciwego sródnercza. PROCES wytwarzania plemnikow ze spermatogonii jest koncowym roznicowaniem kom.nazywanym spermatogeneza.zachodzi ona w kilku etapach w ktorych kom. dziela sie mitotyczni i mejotycznie oraz roznicuja.W spermatogenezie sa 3 etapy:1)spermatogonia,czyli spermatocytogeneza.2)mejoza w ktorej spermatocyty I rzedu dziela sie i wytwarzaja spermatocyty IIrzedu,a te przez podzial daja spermatydy.3)przeksztalcanie spermatyd w plemniki,czyli spermiogeneze. SPERMIOGENEZA-z 1 spermatogonii B wchodzacej w sklad zespolni powstaja w wyniku mejozy I i II 4 spermatydy.Spermatydy w dlugotrwalym procesie ,trwajacym do 3 tyg. przeksztalcaja swoje jadro i cytoplazme, wytwarzajac plemniki.Proces ten nazywa sie spermiogeneza.PLEMNIK-jest zrozniccowana kom. nie maja ca mozliwosci dzielenia sie.sklada sie z glowki,szyjki,wstawki i witki.Glowka ma ksztalt owalny.Pod blona kom.jej przedniej pow. znajduje sie akrosom,a jej pozostala obkjetosc zajmuje zbita chromatyna,zaw.wakuole.Szyjka jest krotka.sklada sie z czesci laczacej i centroli cialka podstawowego. wstawka jej szkielet stanowi aksonema.witka ma szkilet zbudowany z aksonemy.KOM SRODMIAZSZOWE--czyli kom. leydiga.wystepuja w grupach i leza w tkane lacznej miedzykanalikowej otoczonej przez 3-4 kanaliki.Roznicuja sie i uwalniaja testosteronw zyciu plodowm.co pobudza wytwarzanie meskich gonad..Kom.srodmiazszwe syntetyzuja hormony steroidowe-androgeny,a przede wszystkim testosteron..

JAJNIK-jest parzystym narzadem w ktorym zachodzi wytwarzanie kom.jajowych,czyli owogeneza,oraz synteza i uwalnianie steroidowych zenskich hormonow plciowych.JAJNIJK-pokryty jesr slabo wyksztalcona torebka locznotkankowa,nzywana blona bialawą.Na przekorju wyróznia sie w jajniku zewnetrzna KORE JAJNIKA i lezacy wew. RDZEN JAJNIKA.Zrebem jajnika jest tkanka laczna wlasciwa luzna.Jest ona szczegolnie obfita w rdzeniu,a wcalym jajniku podtrzymuje skladniki miazszu-pecherzyki jajnikowe,kom.srodmiazszowe,naczynia krwionosne i limfatyczne oraz nerwy.W korze jajnika występuja pecherzyki jajnikowe ktore stanowia miazsz narzadu a miedzy nimi leza pojedyncze miocyty gladkie.OWOGENEZA-proces wytwarzania komorek jajowych.w czasie jego kom. dziela sie mitotycznie i mejotyczne oraz roznicuja.Prekursorami kom. jajowych sa kom,ektodermalne(pierwotne kom.plciowe)ktore przez sciane pecherzyka zoltkoewgo oraz tylnego i srodkowego jelita wedruja do grzebienia plciowego sródnercza(z ktorego powstaje jajnik).PECHERZYK PIERWOTNY-znajduje sie na obwodzie kory jajnika,w poblizu blony bialawej.Kazdy pecherzyk sklada sie z owocytu I rzedu(zachamowanego w diktiotenie).Zawiera duze,okragle jadro,z lekko skondensowana chromatyna, i 1 lub 2 jaderka.Jadro lezy na obwodzie kom.Owocyt zawiera aparat golgiego,liczne mitochondria,oraz swioste struktury-ulozone rownolegle do siebie otoczki jadrowe,nazywane blonami pierscieniowatymi.PECHERZYK WZRASTAJACY-w nich dopelnia sie owogeneza,a powstale owocyty II rzedu sa wydalane z jajnika(owulowane).Pozotale pecherzyki zanikaja.Wzrost pecherzyka odbywa sie przez powiekszanie owocytu I rzedu i rozrost kom.otaczajacych.Owocyt wzrastajacego pecherzyka wytwarza takze homogenna blone ktora oddziela go od kom.pecherzykowych.Blona ta jest zbodwana z proteoglikanow i nazywa sie OSLONKA PRZEJRZYSTA.DOJRZALY PECHERZYK JAJNIKOWY-(pecherzyk graffa)-jego srodkowa czesczajmuje jama pecherzyka, wypelniona plynem pecherzykowym.Jame otacza sciana pecherzyka zbudowana z 3 warstw.1)warstwy ziarnistej,lezacej na blonie podstawnej.2)warstwy wew. oslonki pecherzyka.3) warstwy zew. oslonki pecherzyka.Owocyt znajduje sie w warstwie kom. ziarnistych..W miejscu jego wystepowania ta warstwa do swiatla jamy w postaci WZGORKA JAJONOSNEGO..W nim jest owocyt II rzedu(tuz przed owulacja),otoczony oslonka przejrzysta , na zew.ktorej znajduje sie kilka warstw kom.ziarnistych,tworzacych WIENIEC PROMIENISTY.Jama pecherzyka jest wyslana warstwa ziarnista.CIALKO ZOLTE-powstaje w miejscu peknietego pecherzykajanikowego.Tam powstaje skrzep krwi,do ktorego wrasta tkanka laczna zrebu.Jednoczesnie kom.ziarniste zmieniaja sie w KOM. LUTEINOWE,a kom.warstwy wew. oslonki w KOM PARALUTEINOWE.CZYNNOSCI CIALKA ZOLTEGO-glowna funkcja kom.luteinowych polega na syntezie i uwalnianiu zenskiego hormonu plciowego PROGESTERONU.funkcje jego-przygotowanie blony macicy do przyjecia zarodka.2 utrzymanie tego stanu podczas ciazy3.przygotowniu gruczoluw sutkowych do wydzielania mleka.CIALKO ZOLTE-powstaje w ok 15 dnia cyklu jajnikowego,aw przypadku braku zaplodnienia istnieje do konca cyklu.i nosi nazwe cialka zoltego menstruacyjnego.CIALKO ZOLTE CIAZOWE-jezeli nastepuje zaplodnienie i wszczepienie zarodka do sciany macicy, to pod wplywem ludzkiej gonadotropiny lozyskowej,nastepuje powiekszenie i przeksztalcenie cialka menstruacyjnego w nie ktore wytwarza intensywnie progesteron i estrogeny.CIALKO ZOLTE BIALAWE-jest to locznotkankowa blizna powstala po porodzie kom. cialka zoltego mens. lub ciazowego.

JELITO--jest przewodem,o dlugosci 5,5m.rozciagajacym sie miedzy odzwiernikiem zoladka i odbytem.Dzieli sie na jelito cienkie i jelito grube.JELITO CIENKIE-wyroznia sie 3 odcinki; dunastnica,jelito czcze,jelito krete.Granice miedzy tymi odc.sa zatarte.W jelicie cienkim odbywa sie trzawienie pokarmu,orza wchlanianie strawionych skladnikow pokarmowych.oraz wydzielaniu hormonow..Wydzielane sa takze sluz i immunoglobuliny klasy IgA,ktore chronia przed szkod. dzialaniem skladnikow pokarmu i antygenami swiatla jelita.SKLAD SCIANY JELITA;blona sluzowa ,blona podsluzowa,blona miesnowa i surowicznej(poza dwunastnica gdzie wystepuja blona dodatkowa)FALDY KERKRINGA--okrezne uwypuklenia.blony slozowej i podsluzowej.Zwiekszaja powierzchnie chlonna jelita.KOSMKI JELITOWE-sa uwypkleniami calej blony sluzowej jelita cienkiego.poryte nabl.jednow. walcowatym.zwiekszaja pow. chlonna 8 krotnie..W blonie mikrokosmkow znajduja sie enzymy trawienne ,ktore koncza proces trawienia w jelicie.(enteropeptydaza,maltaza,laktaza,sacharaza).KOM,KUBKOWE-jednokomorkowe gruczoly wydzielajace sluz.KOM.ENTEROENDOKRYNOWE,czyli kom.argentofilne(srebrochlonne),czyli kom.chromofilne(chromochlonne).-uwalniaja biologicznie czynne aminy,serotonine.KRYPTY JELITOWE-sa cewkowymi wglobieniami nablonka do blaszki wlasciwej blony sluzowej ,ktore siegaja do blaszki miesniowej blony sluzowej.KOM.PENETHA-sa kom.zarnistymi .lezacymi na ogól w poblizu dna i w dnie krypt jelita cienkiego.BLONA PODSLUZOWA-zbudowana z tkanki lacznej wlasciwej luznej,liczne naczynia krwio. i limfatyczne,oraz sploty nerwowe blony podsluzowej.W blonie podsluzowej dwunastnicy znajduja sie gruczol dwunastniczne.zawieraja kom.enteroendokrynowe wydzielajace UROGASTRON.,polipeptyd ktory hamuje wydzielanie HCI przez kom. okladzinowe.BLONA MIESNIOWA-dwie warstwy miocytow gladkich wew.okreznej i zew.podluznej.zbudowane z tkanki lacznej wlasciwej luznej,miedzy nimi znajduja sie sploty nerwowe blony miesniowej..Wsrod miocytow gladkichznajduja sie kom.srodmiazszowe. BLONA SUROWICZNA I PRZYDANKA-naj.zew.warstwa dwunastnicy,jest przydanka. zbudowana z tkanki lacznej wlasciwej luznej.Pozostala czesc jelita cienkego pokrywa blona surowiczna,ktora jest czescia otrzewnej.Jej wolna pow. pokrywa nabl.surowiczny.W blonie surowicznej znajduja sie liczne kom.;makrofagi,kom. tuczne,kom.plazmatyczne i tluszczowe oraz fibroblasty.

Tkanka łączna własciwa.Funkcje podstawowe:1Stanowi zrąb (stroma)i ochrone mechaniczną dla innych tkanek i narządów.2transportuje sub. odrzywcze i produkty metabolizmu.3 broni organizm przed obcymi związkami chemicznymi o różnym stopniu organizacji:od cząsteczek do wirusów.Funkcje te okreslają jej ogólne funkcje.Zawiera kom. oraz szczególnie obfitą istote międzyk.,która składa sie z istoty podstawowej i włokien.Znajdują sie w niej liczne naczynia krwionośne.Dzięki takiej budowie łaczy rózne tkanki,nadaje kształt narządom jako tkanka łączna ich torebek.W istocie międzyk. krązy płyn tkankowy a wraz z nim sub. odrzywcze i metabolityCo stwarza system transportowy za pomocą ktorego sub. docieraja do wszystkich częsci narzadów zaw. tkanke łączną.Istota międzyk. działa takze jako filtr. zatrzymujący wiele szkodliwych cząsteczek.Niektore komorki specjalizuja sie w pozeraniu inne w wytwarzaniu sub. obronnych.Tkanka łaczna właściwa powstaje z mezenchymy ktora wywodzi sie z mezodermy.Istota międzyk. mezenchymy jest bez postaciowym zelem.(tkanka galaretowata)i występuje w sznurze pępowinowym i w miazdze zęba.ISTOTA PODSTAWOWA:ma charakter bezpostaciowy, jest rodzajem zelu wiązącego znaczne ilosci wody i podtrzmujacego kom i włokna.SKLAD:glikozaminoglikany GAG,ktore wiąza sie z białkami dajac makro cząsteczki nazywane proteoglikanami.znajduja sie takze glikoproteiny.7 rodzajow GAG istoty pod.kwas hialuronowy,dwa rodzaje siarczanow chondroityny, siarczan dermatanu,siarczan heparanu, heparynę i siarczan keratanu.Tkanka łaczna własciwa składa sie komorek oraz z istoty międzyk((istiota podstawowa i włokna)Komorki to(fibroblasty,komorki tuczne,histiocyty,komorki plzmatyczne i kom. naplywowe)RODZAJE WŁOKIEN:Kalogenowe-sa zbudowane z fibrlarnego białka.Makroczasteczka kalogenu sklada sie z trzech spiralnie zwiniętych dookola siebie lancuchow polipeptydowych,ktore tworza heliseMakro czast. nazywa sie tropokolagenem.Najczęsciej w organizmie czlowieka wystepuje kalogen I.Włokienka ukladaja sie w pęczki tworzac włokna kolagenowe ktore sa odporne na rozerwanie.Kolagen jest białkiem stabilnym,odnowa jest powolna.Siateczkowate-zwane rowniez retykulinowymi,zbudowane są tropokalogenu.W ich sklad wchodzi kolagen typu III.Występuja obficie w większości narządow wew.gdzie wchodza w sklad zrębu.jak rowniz w blonahc podstawnych.sprezyste- występuja w postaci sieci.Znajduja sie w scianie tętnic ,plucach, małzowinie usznej.Sa odporne na rozciaganie.Zbudowane sa z glipoproteiny-elastyny ktora wypełnia srodek włokna oraz oraz włokienek ktore tworza zew. częsć włokna..oksytalanowe-sa odmiamna wlokien spręzystych i sa szczegolnie odporne na hydrolize kwasami.Występuja w sciegnach miazdze zębow obok włokien spręzystych.elauniowe-wystepuja w blonie podstawnej nablonka gruczołow potowych.Tkanka wlasciwa luzna-wypełnia wolne przestrzenie miedzy komorkami miązszowymi roznych narzadow,wystepiuje w warstwie brodawkowej skory własciej,tkance podskornej,stanowi głowny skladnik blon surowicznych wysciełających jame ciała.Ponadto ustala ułozenie wielu narzadow rurowatych.jak naczynia krwionosne.Tkanka wlasciwa zbita-scisle upakowane włokna i niewielka liczba komorek.przyklad.Warstwa siateczkowata skory własciwej.torebki narzadow wew.,sciegna i wiezadla.utkanie regularne -np.sciegno.sklada sie z rownolegle do siebie ustawionych pęczkow włokien kalogenowych I i zatopionyc w skapej istocie podstawowej.otoczone sa luzna tkanka laczna.cale sciegno otaczaja pęczki włokien kalogenowych o przebiegu okręznym.utkanie nieregularne - np.wartswa siateczkowata skory własciwej ,torebki narzadow wew., otoczki nerwow.wlokna kolagenowe wystepuja w postaci peczkow biegnacych w roznych kierunkach i czesto majacych przebieg falisty.

TKANKA MIĘŚNIOWA-składa sie głownie z wydłużonych kom.,które stanowią miąższ narządu,jakim jest mięsień.Otoczone są blaszką podstawną,która razem z tkanką łączną właściwą tworzy jego zrąb.Kom.te są wyspecjalizowane w kurczeniu i rozkurczaniu się i w zmianie swojego napięcia..Kom.te wywodzą sie z mezodermy.3 rodzaje .1tk.m. poprzecznie prążkowana szkieletowa.2tk.m.poprzecznie prążkowana serca.3tk.m. gładka.MIOFIBRYLEgł.składnik cytoplazmy kom.m. ma możliwość kurczenia się.sa to włokienka tworzace pęczki o regularnym równoległym ułożeniu i składaja sie z białek które biorą udział w skurczukom ich wskazują poprzeczne prążkowanie (ciemne i jasne prązki)Miofibryle składaja się z powtarzających się odcinków zwanych SARKOMERAMI które mają następujące po sobie prązki..KOSTAMERY-są to poprzeczne wgłobienia sarkolemy na wysokośći prążków.Najdają kom.charak.ukształtowanie.Białkami miofibryli biorącymi udział w skurczu są:aktyna tworzaca miofilamenty cienkie;miozyna miofilamenty grube,białka regulatorowe-troponina i tropiomiozyna oraz białka strukturalne(desmina i a-aktynina)AKTYNA-białko globularne,ktore polimeryzuje dajac łańcuchy polipeptydowe aktyny fiblylarnej.2 lańcuchy polipeptydowe okręcają sie dookoła siebie tworząc miofilamenty cienkie.MIOZYNA-białko którego makrocząsteczka składa sie z 2 łancuchów polipeptydowych,nazywanych łancuchami cięzkimi,ktore tworza helize.kazdy łancuch konczy sie struktura globularna majaca postać głowki.w nich znajduje się niskocząstecz skladniki miozyny,nzywane łancuchami lekkimi.Makrocz.miozyny układaja sie w penczki , wytwarzajac miofilamenty grube.głowki miozyny wystaja nazewnątrz miofilamentu grubego i leża wzdłuż linii spiralnej.TROPONINA-jest białkowym kompleksem globularnym wiążacym sie z tropomiozyną i aktyną F.TROPOMIOZYNA- jest białkem fibrylarnym,ktore sklada siez 2 łancuchow polipeptydowych,zwiniętych dookoła siebie i tworzących helize.w stanie rozkurczu lezy nieco powyzej spiralnego rowka miofilamentu cienkiego.KOM.M BIAŁE- char.sie szybkimi skurczami i zmęczeniem.Zaw. niewiele mioglobiny,mitochondriow i cytochromu.jako zródło energi wykożystują glikolize beztlenową,spalając glukoze.znajduja sie w m. wykonujacych szybki i krótkotrwale ruchy(m.okoruchowych)KOM.M.CZERWONE sa bogate w mioglobinę i mitochondria.Zródlem energii poprzez fosforylacje tlenu.Char.sie wolnym skurczem i duża wytrzymałościa na zmęczenie,wys.w m. trojgłowych ramienia.KOM.SATELITARNE-mioblasty które nie fuzuja..Kom. te maja wspolna z kom.m.blaszke postawna,ale odrebną błone kom,ktora oddziela je od kom.m.Sa kom.embrionalnymi,zachowuja zdolność do podziałow.Biorą udział w procesach przyrostu mięśni i reperacji uszkodzeń m.SRODMIĘSNA-jest to tkanka lączna właściwa luźna znajdujaca sie miedzy kom.zawiera liczne włokna siateczkowate i kolagenowe oraz kom.tkanki łącznej własciwej szcz.fibroblasty.oraz sieć naczyn wlos. krwio.i nerwow i naczyn limfatycznych.funkcja jest odrzywianie i laczenie kom.m.co pozwala na skoordynowane skurcze i rozkurcze.OMIĘSNA- inaczej otoczka łącznotkankowa utworzona przez pęczki kom.m.otoczone sa tk.laczna własciwą o zbitym utkaniu,skladajace sie z włokien kolagenowych siateczkowatych i kom(gł fibroblastów).NAMIĘSNA-jest to torebka otaczajaca m. zbudowana z tk.łacznej właściwej zbitej, bogatej we włokna kolagenowe.

Tkanka kostna- jest rodzajem tkanki lącznej,w ktorej istocie podstawowej znajduja sie sole mineralne ,co nadaje jej trwałośc,sztywność i wytrzymałość na odkształcenia.Skład: 1Komórki -osteoblasty,osteocytyi osteoklasty.2 istota miedzyk.zbudowana z częsci organicznej -osteoidu ,oraz czesci nieograniczonej (soli mineralnych)Osteoblasty-czyli komorki kosciotworcze-wytwarzaja skladniki organiczne istoty miedzyk.i leża na pow. nowo powstalej kosci,tworzas jednolita blone kom.Maja okrągle pow. pęcherzykowate jądra i zasadochlonna cytoplazme,bogata w szortka siateczke sródlazmatyczna.Syntezuja skladniki skladniki strukturalne istoty miedzyk:tropokolagen I oraz proteoglikany.Osteocyty-Kiedy osteoblasty zostaja otoczone zmineralizowana istita miedzyk. kosci,staja sie osteocytami.Lacza sie miedzy sobą wypustkami tworzac zespólnie (syncytium)Mineralizacji nie podlega najblizsza okolica ciala osteoklastu i jego wypustek cytoplazmatycznych.Powstaja jamki kostne, w ktorych leza osteocyty,oraz kanaliki kostne,gdzie znajduja sie wypustki osteocytow. Osteocyty dojrzale sa plaskie,ich jadra maja zbita chromatyne, a pęcherzyki wydzielnicze ,aparat golgiego i szorstką siateczke srodplazmatyczna,sa slabo rozwiniete.Osteoklasty-Są rodzajem makrofagow,ktore wywodza sie ze szpiku i ktorych glowna funkcja jest niszczenie kosci. Sa duzymi na ogól owalnymi kom.Powstaja przez fuzje komorek,prekursowych makrofagów jednojądrowych..Osteoklast jest komorka jednojądrową..Ma od 5 do 10 jader i kwasochlonna cytoplazme.Osteoklasty znajduja sie najczęsciej na pow kosci.Na pow.osteoklastu znajduja sie wypustki cytoplazmatyczne tworzące rąbek.Wypustki znacznie zwiększaja powierzchnie styku osteoklastu z istota międzyk. kosci.Istota miedzyk.kosci- sklad1-osteoid skladajacy sie z włokien kolagenowychi organicznej sub. bezpostaciowej oraz 2sub.nieorganiczna.Włokna kolagenowe kosci sa zbudowane z kolagenu I,tropokolagen I ktory jest syntezowany w osteoblastach i wydzielany na zew.Ulega tu precypitacji do wókienek.Włókienka laczą sie wytwarzajac włokna ktore tworza sklad beleczek kostnych.Organiczna istita bezpostaciowa-głowym skladnikiem sa białka niekolagenowe.Wśród nich białka regulujące mineralizacje kosci-osteonektyna i osteokalcyna.,peptydy.proteoglikany sa skladnikiem organicznej sub. bezpostaciowej kosci.Ich cząsteczki składają sie z łancóchow bialkowych od ktorch odchodza glikozamioglikanySub nieorganiczna czyli mineral kosci.jest to krystaliczny mineral -hydroksyapatyt.występuje i w istocie miedzyk. kosci.Rodzaje tkanki kostnej:Gróbowłoknista,czli splotowata-Spotyka sie ja w miejscach przyczepów scięgien do kosci,wyrostkach zębodolowych a takze w czasie reperacji uszkodzen kosci.Jest tu stosunkowo duzo osteocytów i osteoidu w porównaniu z sub.nieorganiczna..Charakterystyczna cecha tej tkanki jest występowanie włokien kolagenowych w grubych pęczkach które maja nieregularny przebieg.tk. kostna drobnowłoknista,czyli blaszkowata-jest dorzala forma tk.kostnej,wchodzi w sklad kosci dlugich i plaskich.Zbudowana z blaszek kostnych w ktorych sklad wchodza pojedyncze wlokna kolagenowe.zbudowane z kolagenu I.Ponadto w sklad wchodzi osteoid i minerał.2 rodzaje:kosc gąbczasta-sklada sie z blaszek kostnych tworzących zazwyczaj beleczki.Przestrzenie wypelnia szpik kostny.kosc ta znajduje sie w nasadach i przynasadach kosci dlugich oraz wypełnia wnętrze kosci plaskich.Wew beleczek ,w jamkach kostnch ,leza osteocyty,ktore lacza sie z innymi komorkami za posred. wypustek cytoplazmatycznych.kosc zbita-zbudowanaz blaszek które wypełniaja objętośc tkanki.wchodzi w sklad zew.warstw kosci plaskich oraz znajduje sie na trzonach kosci dlugich.Postawowym skladnikiem struk. i czynno.jest osteon-czyli system haversa.w srodku osteonu znajduje sie kanal,zawierajacy włosowate naczynia krwionosnei nerw..Na granicy przylegajacych do siebie blaszek kostnych znajduja sie jamki kostne zawierajace osteocyty.

TKANKA NERWOWA-składasie z neuronów oraz kom.glejowych.tkanka ta występuje w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym.Zespoły neuronów wraz z kom.glejowymi,pełnią dwie podstawowe funkcje;1 organizuja i koordynują wiele czynności organizmu,2rejestrują,poddają analizie i przewodza inf. o stanie otoczenia.DENDRYTY-są wypustkami odchodzącymi od ciała kom. nerwowej.Na ich przebiegu występuje ,wiele zgrubień zwanych pączkami dendrytycznymi,które są synapsami z innymi z innymi meuronami.Dendryty otoczone są błoną kom., pod którą znajduje się cytoplazma,skladająca sie mikrotubuli,neurofiamentów i cytosolu. Są także mitochondria oraz rybosomy i szorstka siateczka śródplazma,ale tylko w poblizu ciała kom.funkcja dendrytów przewodza impulsy nerwowe zawsze ku ciału kom.nerwowej.oraz transportują wiele makrocz. i czasteczek.AKSON-neurt jest wypustka neuronu.ciało kom. posiadatylko jeden akson który odchodzi w miejscu pozbawionym ciałek Nissla,nazywanym podstwa aksonu.Na końcu często rozgałęzia sie dajac drzewko końcowe.Akson otoczony jest błoną kom. zwaną aksolemą która otacza cytoplazme aksonu,zwaną aksoplazmą.Sklada sie mikrotubuli i neurofilamentów w skład aksoplazmy wchodza nieliczne mitochondria,pecherzyki i ciałka wielpęcherzykowe oraz skąpa gładka siateczka sródplazmatycz i lizosomy.Funkcje aksonu-przewodzi impuls wzdłuż błony komórkowej,od ciała kom ku obwodowi.Ponadto przez cytoplazme aksonów odbywa się transport związko chem.od ciała komórki ku ich koncowi i spowrotem.SYNAPSA-jest czynnosciwym połaczeniem neuronu z innym neuronem, receptorem czuciowym lub kom.efektorowymi(mięśniowymi lub gruczołowymi)Funkcja polega na przekazywaniu sygnałów.moga to robic poprzez sub chem,zwanych neuromediatorami-transmiterami lub przekaznikami.)acetylocholina,noradrenalina,serotonina)oraz poprzez synapsy elektryczne do których należa połączenia typu nexus.W wikszości synaps chem, łączy aksony z dedrytami lub ciałami kom. nerwowyh ,ale są także synapsy łączące między sobą dendryty i aksony. WYPUSTKI-rozróznia sie ciała kom. wielowypustkowe (jeden akson wiele dendrytów),wielobiegunowe,dwuwypustkowe(jeden akson jeden dendryt), jednowypustkowe, rzekomojednowypustkowe(oddaja akson i dedryt które w poczatkowej faziebiegna razem potem się rozchodza i przypominaja litere T),bezwypustkowe.NANERWIE-jest to tkanak łaczna właściwa otaczajaca caly nerw.OSŁONKA MIELINOWA-włokna nerwowe otoczoneta osłonka sa nazywane włoknami rdzennymi.Osłonka ta wytwarzana jest przez oligodendrocyty lub przez lemmocyty,które ja takzepokrywaja od zew.jest dobrym izolatorem elektrycznym.przyspiesza przewodzenie impulsu. PRODUKCJA osł. mielinowej czyli mielinizacja rozpoczyna sie w4m z.plodowego konczy 12 roku.Proces ten polega na nawijaniu splaszczonej cytoplazmy lemmocytu dookola włokna nerwowego.zbudowana jest z lipidow i bialek sródblonowych.WEZLY RANVIERA(przewezenia)-sa to miejsca bez oslonki0.5um.miedzy oslonkami mielinowymi.LEMMOCYTY-kom.oslaniajace włokna nerwowe nerwow obwodowych.

Tkanka tłuszczowa-jest odmiana tkanki łacznej, w ktorej głowna mase stanowi komorki,a istota miedzykom. jest skapa.Zawiera znaczne ilosci tłuszczu i dlatego jest głownym rezerwuarem energii dla potrzeb org.Tłuszcz tkanki jest stale dostępny.Kom.tkanki występuja w duzych zgrupowaniachi maja budowe płacikową.Duze nagromadzenie tkanki występuje w tkance podskornej oraz w otoczeniu wielu narzadow wew.np. serca ,nerki.Tkanka tłuszczowa zaokrągla pow. ciała oraz wypełnia przestrzenie miedzy tkankami i narzadami.Kom tkanki tłuszczowej prowadza zywy metabolizm i podlegaja regulacji nerwowej i hormonalnej.2 RODZAJE:tkanka tlu. żółta -Sklada sie z kom. tłuszczowych zwanych adipocytami.Charakt.cecha mala ilosc sub. międzyk.Sa scisle upakowane a kształt kom. jest wielokątny.Kom. tluszczowa zawiera duza krole tluszczu otoczoną cienkim rąbkiem cytoplazmy.W miejscu wystepowania jadracytoplazma jest grubsza i zawiera aparat golgiego,nitkowate mitochondria,rybosomy oraz gladka siateczke srodplazmatyczna.Pow.kom.tlusz. jest pokryta cienka warstwa glikoprotein,przypominajaca blone pod.nablonka.Tkanak tłu. brunatna-pojawia sie w ostatnich 2 miesiacach zycia plodowego.W zyciu.ogranicza sie do tkanki podskornej okolicy miedzylopatkowej i szyi,srodpiersia oraz okolic tetnic brzusznych i nerek.Funkcja jest produkownie ciepla.Kom tej tkanki tworza zgrupowania, ukladajace sie w placiki ktore otoczone sa tkanka laczna włoknista.W cytoplazmie wystepuja kom o roznej wielkosci i licznej ilosci kropelek tluszczu.jadro jest kuliste i polozone w srodkowej czesci komorki.w cyt.znajduje sie wiele mitochondriow..Tkanak ta jest szczegolnie obficie unaczyniona

1.TKANKI NABŁONKOWE

*Naskórek -ektod.; *Wyściełający ukł. pok. -endod.; *Tworzący bł surowicze -mezod.; *Śródbłonek -naczynia krwionośne, limfatyczne, duże jamy ciała (opłucna, otrzewna, osierdzie) -poch. mezenchymatycznego.#desmosomy -poł. Międzykom. (dusk, pasmo), od cytopl. do bł. kom odchodzą mikrofilamenty i filamenty, przez szczelinę białka.#poł. zwarte -białka błonowe sąsiednich kom są ściśle połączone (nie ma szczeliny).#poł. szczelinowe -przez bł sąsiednich kom biegną kanały (przekaz subst. i impulsów).*bł podstawna -oddziela nabłonek pokrywający od błon łącznotk. Z tk. nabł. -warstwa graniczna. Z tk. łącznej - subst. podstawowa i włókna retikulinowe. Pofaudowana, mocne poł z tk nabł, duża pow. Przez bł podstawna odbywa się wymiana subst między nabł, a naczyniami krwionośnymi podścieliska łącznotk.-regeneracja -łuszczenie.*nabł pokrywający -pokrywa i chroni bł. łącznotk.*n gruczołowy -wytwarza wydzieliny.*n zmysłowy -jego kom reagują na bodźce i przekazują je elementom tk. nerwowej. Występują w skupieniach lub pojedynczo (kubki smakowe, błona węchowa, siatkówka, narząd spiralny w uchu wewnętrznym).Nabł. 1-warstwowy płaski -1 warstwa kom spłaszczonych, wielobocznych. Owalne jądro, w środkowej cz cyt. Pokrywa błony surowicze, naczynia krwionośne i surowicze, pęcherzyki płucne, umożliwia przenikanie gazów i subst rozp w H₂O Nabł. sześcienny -1 warstwa kom sześciennych, jądro kuliste -centralnie. Wyścieła przew. gruczołowe, tworzy ścianę pęcherzyków tarczycy i kanalików nerki.Nabł. 1-warstw walcowaty -kom wydłużone, j bliżej podstawy. W przewodzie pokarm, od żołądka do odbytnicy, w jajowodzie i macicy.Nabł. 1-warstwowe czasem pełnią funkkcję resorbcyjną. Na pow. wolnej -mikrokosmki (liczne, cienkie wypustki cytoplazmatyczne). W 1 kom nabł jelitowego -3000 mikrok. Rąbek prążkowy -jelito, wypustki leżą blisko siebie. Rąbek szczoteczkowy -w nabł kanalików nerkowych, mikrok dłuższe i rzadsze.Nabł. 1-warstw wielorzędowy -z kom różnej wysokości, łączą się klimowo. J na różnym poziomie. Na powierzchni dróg oddechowych, od jamy nosowej do oskrzelików. Najwyższe kom. tego nabł mają migawki =rzęski (nitkowate wypustki cytopl, usztywnione przez mikrotubule). Rzęski ruszają się i usuwają z organizmu szkodliwe cząstki zlepione śluzem. Rzęski występują też w nabłonku 1-w walcowatym jajowodu i kanalików odprowadzających jąder (przesuwanie kom r.).Śluz na pow nabł orzęsionego dróg odd oraz nabł jelitowego -prod jest przez kom kubkowe.Nabłonki wielowarstwowe.Na bł podstawnej kom sześcienne lub walcowate. Potem kom różnokształtne. Na pow kom płaskie, sześcienne, lub walcowate. Im dalej od bł podstawnej, tym rzadsze podziały mitotyczne. W warstwach pow cz kom obumiera (rogowacenie)->regeneracja.N wielow. płaski -na górze kom płaskie. Pokrywająco -ochronny. W przewodzie pokarmowym od jamy ustnej do żołądka, w pochwie, naskórek.N w-w sześcienny -przew wyprowadzające gruczołów.N w-w walcowaty -rzadko, na niewielkich obszarach, niektóre przew wypr gruczołów, ślinianki.N w-w przejściowy -pęcherz moczowy -zbud z różnej ilości warstw. W zależności od stanu czynnościowego dróg wyprowadzających mocz. Pęcherz pusty, obkurczony -5 warstw. Pęcherz wypełniony moczem -2 warstwy. B delikatna bł podstawna. Warstwa powierzchowna -kom baldaszkowate -duże, 2 jądra, zagęszczona zewn cz cytopl. Bariera dla toksycznych składników moczu, wody.Nabł gruczołowy -1 kom lub więcej. Subst wydzielane na zewn kom do przewodu odprowadzającego.*gr egzokrynowe -gr wydzielania zewnętrznego, albo do naczyń krwionośnych.*gr endokrynowe -gr wydzielania wewn , gr mieszne -trzustka.#wydzieliny -subst wykorzystywane przez inne kom org (sok trzustkowy, hormony, śluz, żółć).#wydaliny -zbędne prod metabolizmu (mocz, pot), proces usuwania -wydalanie.Gr śródnabłonkowe -leżą w obrębie tk nabł. 1- kom gruczoł -kom kubkowa -wyst w nabł 1-warstw walcowatym i wielorzędowym. Butelka, szyjką opiera się o bł podstawną. W obrębie ukł. Golgiego gromadzą się ziarenka wydzieliny (mucynogenu). Kom rozszerza się w górnej cz. Wydostaje się sluz, który chroni nabł przed wysychaniem lub działaniem różnych subst.Wielokom gr śródnabł. -złożony z licznych kom tworzy pow wydzielnicze (nabł bł śluz żołądka).Gr pozanabłonkowe -powst przez wpuklenie nabł do podłoża łącznotk. ->zwiększenie pow wydzielniczej (należa tu wielokom gr wydzielania wewnętrznego). Skład się z cz wydzielniczej i przewodu wyprowadzającego.Kształt: pęcherzykowe, cewkowe, cewk. -pęcherzyk. Liczba odcinków: proste, rozgałęzione, złożone. Wydzielanie: synteza wydzieliny, gromadzenie, wyprowadzenie z kom na zewn. Synteza zachodzi w podstawnej cz kom, wydzielanie w cz wierzchołkowej. Ze względu na spos opuszczania kom:Merokrynowe -wydzielina wydobywa się przez pow kom małumi porcjami, na zasadzie egzocytozy, nie ma przerwania ciągłości bł kom.Apokrynowe -wydzielina zbiera się w szczyt cz kom, która się odrywa. Cz kom zostaje zniszczona. Np. gr mleczny.Holokrynowe -kom wypełnia się wydzieliną. Jądro ulega degradacji. Cała kom rozpada się uwalniając wydzielinę. Powstałe w gr ubytki uzupełniane są przez podział kom sąsiednich.

TKANKA CHRZĘSTNA-jest rodzajem tkanki łacznej.Jest sztywna i spręzysta i zalicza sie ja do tkanek podporowych.Sztywnośc nadaje jej istota podstawowa.mająca swoisty skład chemiczny.Utrzymuje kształt niektórych narządów oraz przyczynia sie di ich dobrego funkcjonowania.np.tchawica oskrzela.W ktorych to chrzastka zapobiega zapadaniu sie ich scian.Sklad;komorki oraz istota miedzyk.,w ktorej sklad wchodza włokna tkanki i istota podstawowa.3 rodzaje:SZKLISTA,występuje na pow. stawowych,kosci,w scianie tchawicy,oskrzeli i krtani.Chrzastka jest pokryta tkanka łączna własciwa,włoknista(ochrzęstna).Kom.chrzastki nazywane sa chondrocytami i leza w jamkach istoty międzykomorkowej pojedynczo lub po kilka.(grupy izogeniczne)Chondro.ma jedno lub dwa pęcherzykowate jadra.chondro. maja dobrze rozwiniętą szorstka siateczke sródplazmatyczną,aparat golgiego oraz liczne mitochondria.ISTOTA PODSTAWOWA .Zbudowana jest z makrocząsteczek proteoglikanow i kwasu hialurowego,tworzacych kompleksy przestrzenne.Długa cząsteczka kwasu hialuronowego tworzy oś makroczasteczki.powstanie i wzrost chrzastki-powstaje w zyciu zarodkowym i plodowym z mezenchymy.wzrost i odnowa moga zachodzic dwojako:1wzrost sródchrzęstny- odbywa sie wew.chrząstki i biorą w nim udział chondroblasty,ktore dzielać sie i wytwarzająć nowy kolagen i nowe proteoglikany,powiększają jej mase.odkładanie-odbywa sie ze współudziałem komórek wew.warstwy ochrzęstnej.Dzieląc sie rozpoczynaja synteze kolagenu II i proteoglikanów oraz powiększają mase przez odkładanie nowych jeje fagmentów od zew.odrzywianie-odbywa sie głownie przez dyfuzje z naczyń krwionośnych kanałow i ochrzęstnej.regeneracja-przez rozmnarzanie chondrocytów.SPRĘŻYSTA-głownym rodzajem włokien jej istoty międzyk. sa cienkie włokna spręzysteWłokienka kolagenowe zbudowane z kolagenu II występuja w niewielkiej ilosci.Spręzystosc i podatnośc na zginanie sa głownymi cechami mech. chrząstki spręzystej.Wys. w w uchu i krtani.WŁÓKNISTA-występuje w miejscach polączen scięgien i wiązadeł z koścmi.w krązkach międzystawowych oraz spojeniu łonowym.Budowa- liczne włokna kolagenowezbudowane z kolagenu I i układające sie w równoległe pęczki.

---