Pedagogika wyklady, Położnictwo CM UMK, Pedagogika


WYKŁAD 1 - 27.11.2007r.

Pedagogika (gr. paidagogos, pais - chłopiec, ago - prowadzę)

PEDAGOGIKA

Pierwotnie terminem pedagogika obejmowano wszystkie czynności związane z opieką, nauczaniem i wychowaniem dzieci. Stopniowo pedagogami zaczęto nazywać osoby zajmujące się problematyką wychowawczą zarówno w sensie praktycznym.

(!) Twórcą nowożytnej pedagogiki był Jan Amos Komeński, który sformułował problemy badawcze dla pedagogiki. Przedstawił je w dziele pt. „Wielka dydaktyka” w 1657r.

Rozwój pedagogiki był trudny. Dopiero pod koniec XIX w. ukształtował się zasób wiedzy pedagogicznej dysponującej aparatem naukowej analizy zagadnień wychowania. Zaczęły się tworzyć nowe dziedziny pedagogiki (społeczne, lecznicza, opiekuńcza).

Przedmiotem pedagogiki wg Kunowskiego są wszelkie zjawiska wychowawcze zachodzące w ciągu całożyciowego rozwoju człowieka oraz różnorodne czynności opracowane teoretycznie, tworzące pomoc wychowawczą dla doskonałego i pełnego wszechdstronnego rozwoju ludzi.

Współczesna pedagogika jest wszechstronną nauką, o całej rzeczywistości wychowawczej, której istotę stanowi całożyciowy rozwój człowieka oraz wszelkie tak dodatnie jak ujemne wpływy jednych ludzi na drugich oraz wpływy środowiska.

Przedmiotem badań pedagogiki są nie tylko wpływy wychowawcze organizowane świadomie i celowo lecz również te niezamierzone i żywiołowe.

Wg Godlewskiego przedmiotem badań pedagogiki jest rzeczywistość wychowawcza ulegająca ciągłym zmianom w osobowości człowieka ale i stosunkach społecznych.

Przedmiotem badań jest człowiek w określonych warunkach społecznych, który nie tylko ulega zmianom w toku badań ale i pod ich wpływem. Są nim także układy otwarte, w których nie można dokładnie ustalić liczby czynników i wpływów wywołujących określony skutek, określone następstwo wychowawcze. Człowiek jest bowiem w ciągłym procesie rozwoju, podlega rozmaitym i nieoczekiwanym wpływom, bodźcom zarówno natury wewnętrznej jak i zewnętrznej.

Wg Wincentego Okonia wychowanie obejmuje również samowychowanie i samokształcenie, a przy tym świadome i zamierzone oddziaływanie takich czynności jak wszelkie organizacje, zwłaszcza młodzieżowe, środki masowej komunikacji, zakłady pracy, kluby.

Przedmiotem badań pedagogiki może być wychowanie ujmowane jako:

Mamy do czynienia z dwiema pedagogikami:

Rozwój pedagogiki ujawnia się również w zmianie jej przedmiotu badań. Skłania do przyjęcia tezy, iż jest to rozwój pedagogii ku pedagogice, czyli od postulatu tworzenia przez pedagogię projektów kształtowania człowieka określonej jakości ku pedagogice opisującej interpretującej wychowanie jako fakt historyczno - społeczny.

Nie oznacza to jednak dyskwalifikacji pedagogii. Oznacza tylko zróżnicowanie statusów pedagogii i pedagogiki oraz krytykę stanowiska.

Zakres pedagogiki

Nie tylko więc opisuje ona fakty, ale je objaśnia i poszukuje odpowiedzi na pytania: jak i dlaczego przebiegają takie czy inne procesy wychowawcze oraz jak powinny być one organizowane. (Od praktyki do teorii).

Wychowanie bywa różnie określane w literaturze polskiej

Wg Bogdana Suchodolskiego

kształtowanie ludzi tak, aby umieli oni żyć w warunkach współczesnej cywilizacji, aby potrafili podołać zadaniom, które im stawia, aby korzystali z możliwości kulturalnego rozwoju, którego im dostarcza, aby wiedzieli ku czemu i jak dążyć z jakich źródeł czerpać radość życia.

Wychowanie jest przygotowaniem człowieka do zadań jakie powstają w wyniku współczesnej cywilizacji. Jest ono zarazem przysposobieniem jednostki do życia.

Wg R. Wroczyńskiego rozwój osobowości to system działań zmierzających do określonych rezultatów wychowawczych

Wg K. Sośnickiego wychowanie to ciąg skutków w osobowości wychowanka

Wg Heliodora Muszyńskiego wychowanie to świadoma działalność jednych osób zamierzających do wywołania poprzez interakcje społeczne trwałych zmian w osobowości wychowanka.

Wg Kunowskiego jest wspomaganiem rozwoju wychowanka

Inne definicje wychowania ujmują to zjawisko jako całokształt procesów, za pomocą których jednostka ludzka rozwija swe zdolności, postawy, kształtuje formy zachowania w pozytywnej wartości dla społeczeństwa, w którym żyje.

Istota wychowania humanistycznego.

Poszukiwanie i urzeczywistnianie wartości człowieka w wychowanku od początku jego życia aż po jego zwieńczenie jest istotą wychowania humanistycznego.

Wychowanie jest szczególnym przypadkiem socjalizacji. Nauczyciele przekazujący wiedzę, czy rozwijający konkretne umiejętności wg przygotowanych konspektów - nie podejmujący wysiłku zrozumienia istoty istnienia człowieka w jego dążeniu ku przyszłości nie wychowują, a jedynie stoją na straży interesów społeczności lokalnej w zakresie kształtowania psychiki dziecka wg panującego w środowisku kulturowego wzoru osobowości.

Wpływy wychowawcze

Znaczenie wychowawcze

Jako proces:

wówczas mówimy o wychowaniu jako czynności. To proces długotrwały. Znaczny udział w procesie ma także osoba wychowawcy.

Jako zjawisko społeczne:

Paradygmaty wychowania

wychowanie jako intencjonalny proces ukształtowania osobowości.

Wychowawca to ten, który w imieniu społeczeństwa i dla dobra jednostki stara się przekształcić osobowość człowieka, aby stała się najbliższa wzorowi.

Intencjonalność - wychowawca w imieniu społeczeństwa stara się przekształcić osobowość człowieka, aby stała się najbliższa wzorowi.

Teza: „Wychowajmy lepszego człowieka a stworzy on lepszy świat, lepsze społeczeństwo”.

„homosowieticus” przez prof. Tischnera

Teza: „Stwórzmy lepsze społeczeństwo, a ono wychowa lepszego człowieka”

Wychowanie rozumiane jako proces wspomagania indywidualnego rozwoju jednostce.

Ta strategia różni się od dwóch poprzednich. Odpuszczamy sobie myśl o społeczeństwie. Myślimy tylko o jednostce.

Wychowanie - może być okazją do indywidualnego rozwoju jednostki i racjonalnego wyboru z tych ofert, które zastały świat stwarza.

Wychowawca - jego rolą jest sprawić, aby człowieka dużo wiedział o sobie i świecie, gdyż można mniemać, że jego wybory będą bardziej racjonalne.

Wszystkie te strategie zmieniają się jak zmienia się rzeczywistość . Trzeba wykorzystywać 3 strategie, ponieważ się uzupełniają.

Samorealizacją zajmują się przedstawiciele wielu dyscyplin naukowych. Jednym z czołowych przedstawicieli jest Abraham Maslow, psycholog. Dokonał on syntezy różnych kierunków teoretycznych filozofii, socjologii, psychologii, którego przedmiotem była samorealizacja - ujęcie holistyczne (całościowe).

W naukach społecznych samorealizację rozumie się jako pewną właściwość człowieka, dzięki której osiąga on poczucie szczęścia, spełnienia swoich marzeń, zdolności, odczuwania radości, egzystencji w świecie. Proces ten przybiera różne formy: działalność artystyczna, zabawa, nauka, praca.

Psychologowie traktują samorealizację jako potrzebę

Filozofowie jako wartość

Zachodzi znaczna zbieżność między samorealizacją jako procesem urzeczywistniania potencjalnych zdolności i samowychowaniem, jako takim kierowaniem własnym rozwojem, aby owe zdolności optymalnie wykorzystać w życiu. Wspólnym elementem jest przedrostek „samo”, co oznacza, że podmiot jako byt autonomiczny, sam decyduje o własnym rozwoju.

Samowychowanie musi być związane z pozytywnym systemem wartości. Występuje także proces samowychowania i samorealizacji, a ukierunkowanych na realizację wartości zła. Wówczas mówimy o pseudowychowaniu i pseudorealizacji.

Socjalizacja - jest to proces wychowania rozumiany jako proces dojrzewania i wrastania w grupę społeczną. Najpierw wrastamy w rodzinę, grupę rówieśniczą, instytucje państwowe, naród, kulturę, ludność. Trwa przez całe ludzkie życie. Jest wpływem społecznym na jednostkę, który prowadzi do uzyskania kompetencji do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym.

Kompetencje - zdolność rozumienia bądź odczuwania pewnych zjawisk społecznych i kulturowych.

W wyniku socjalizacji człowiek uzyskuje kompetencje:

Socjalizacja - uspołecznienie wg Kowalskiego.

W polskiej tradycji kulturowej mianem uspołecznionego określenia się tego, kto w swoich działaniach kieruje się nie tylko własnym interesem, ale także potrzebom innych osób.

Uspołecznioną jest osoba wyrastająca poza swój egocentryzm, osoba nie narzucająca się otoczeniu, pozbawiona odruchu dzielenia się wszystkimi swoimi przemyśleniami, obawami, czy też lękami, ze środowiskiem i osobami.

Mechanizmy socjalizacyjne- czynniki społeczne i psychiczne przyczyniające się do nabywania i utrwalania określonych zachowań społecznych jednostki:

Socjalizacja nie ogranicza się do prostego oddziaływania grupy na jednostkę.

Mamy tu do czynienia z przystosowaniem jednostek do zastanych warunków i wymagań grup społecznych oraz przybliżaniem form zachowań i zadań wynikających z treści uznawanych w danej grupie wartości i celów.

Zarówno akomodacja jak i aproksymacja są czynnikami, które umożliwiają rozwój jednostek w kierunku społecznie pożądanym.

Metody badawcze w pedagogice są definiowane w różny sposób.

Wg Tadeusza Kotarbińskiego metoda, czyli system postępowania, jest to sposób wykonania czynu złożonego, polegający na określonym doborze i układzie działań składowych a przy tym uplanowiony i nadający się do wielokrotnego stosowania.

Wg Stefana Nowaka metody badań to przede wszystkim typowe i powtarzalne sposoby i opracowania, analizy i interpretacje danych empirycznych, służące do uzyskania maksymalnie/lub optymalnie/ uzasadnionych odpowiedzi na stawiane w nich pytania.

Wg Kamińskiego metoda to zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych, obejmujących całość postępowania badacza, zmierzających do rozważenia określonego problemu naukowego. To określony i powtarzalny sposób rozwiązanie problemu.

Wg Dutkiewicza sondaż diagnostyczny

Wg Pilcha metoda sondażu diagnostycznego jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawisk instytucjonalnie nie zlokalizowanych - posiadających znaczenie wychowawcze - w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje.

Wg Zaczyńskiego eksperyment pedagogiczny jest metodą badania naukowego określonego wycinka rzeczywistości/wychowawczej/, polegający na wywołaniu lub tylko zmienianiu przebiegu procesów przez wprowadzenie do niego jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem.

Wg Kamińskiego Monografia pedagogiczna

Metoda indywidualnych przypadków - sposób badań polegający na analizie jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych

Przykłady:

METODY UCZENIA SIĘ

Metoda - gr. metodos - badanie, sposób badania, droga dochodzenia do prawdy.

Metoda kształcenia to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów

Forma oznacza zewnętrzną, organizacyjną stronę procesu kształcenia (tzn. lekcja, wycieczka, praktyki uczniowskie, praca domowa, zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne) działalności, a więc różne składowe środowiska przyrodniczego i społecznego (otoczenia, szkoły, urządzenia szkolne, pomoce naukowe, podręczniki, książki, czasopisma i inne materiały dydaktyczne).

Metoda kształcenia to dynamiczny proces formowania się człowieka polegający na ciągłym wyborze treści, sposobów działania nauczyciela i ucznia, oraz takim doborze warunków, aby wychowanek przeżywał kształcenie jako własny proces, sprawiający jemu samemu satysfakcję a zarazem by jak najchętniej przystępował do jego realizacji i kontynuacji.

Typologia metod:

  1. Asymilacji wiedzy (podające)

    1. Pogadanka (rozmowa nauczyciela z uczniem, gdzie nauczyciel zna odpowiedzi na wszystkie zadawana uczniom pytania)

    2. Dyskusja (wymiana zdań)

    3. Wykład (to bezpośrednie lub pośrednie przekazywanie wiadomości jakiemuś audytorium)

    4. Opis (zaznajomienie uczniów z nieznanymi im bliżej osobami, rzeczami, zjawiskami przyrody, krajobrazami czy wydarzeniami historycznymi)

    5. Opowiadanie (polega na przedstawieniu jakiejś lekcji rzeczywistej lub fikcyjnej, która przebiega w określonym czasie)

    6. Praca z książką (to opanowanie sposobów posługiwania się książką oraz wykorzystywania środków masowych a więc czasopism, radia, telewizji, nagrań kasetowych i płytowych)

  2. Samodzielnego dochodzenia do wiedzy

    1. Problemowe

      • Umożliwiają funkcjonowanie wiedzy biernej przekształcając ją w wiedzę czynną

      • Sprzyjają wykrywaniu nowych wiadomości i stosowaniu ich w praktyce

      • Czynności jakie uczniowie wykonują opierają się na 3 poziomach:

Do metod problemowych zaliczamy:

        1. klasyczną metodę problemową

        2. metodę przypadków

        3. metodę sytuacyjną

        4. giełdy pomysłów (burza mózgów)

        5. mikronauczanie

        6. gry dydaktyczne

          • zabawy inscenizacyjne

          • gry symulacyjne

Ad. a) Klasyczna metoda problemowa

Zapoczątkował ją Devey a w Polsce zmodyfikował Nawroczyński. Pomijając różnice zależne od treści kształcenia i kategorii problemów z reguły uwzględnia się 4 istotne momenty:

Cechą charakterystyczną jest dominacja uczenia się nad nauczaniem. Jest to więc nie tylko kształtowanie ale i wychowanie (prawda i dobro), które należą do najwyżej cenionych wartości. Metoda problemowa wymaga wysokiego kunsztu nauczycielskiego, chodzi o gruntowną znajomość nauczanych treści a z drugiej o umiejętność zainteresowania uczniów problemem i pomoc we wszystkich fazach jego rozwiązywania oraz systematyzowania i wykorzystywania nabytej wiedzy.

Ad. b) Metoda przypadków

Polega na rozpatrywaniu przez uczniów opisu jakiegoś przypadku np. na temat odkryć naukowych i rozwiązania jakiejś trudności w celu wyjaśnienia tego przypadku. Po otrzymaniu jakiegoś opisu wraz z kilkoma pytaniami, na które trzeba odpowiedzieć, uczestnicy sesji w czasie kilku minut formułują pytani dotyczące tego przypadku a nauczyciel udziela odpowiednich wyjaśnień. Z kolei następuje właściwy proces poszukiwania odpowiedzi na pytania. Składa się na nie ustalenie dyskusji problemu głównego i problemów z niego wypływających a następnie warunków jakie mają umożliwić rozwiązanie problemu.

Ad. c) Metoda sytuacyjna

Zbliżona do metody przypadków. Polega na wprowadzeniu uczniów w jakąś złożoną sytuację, za której za takim lub innym rozwiązaniem są jakieś racje za i przeciw. Zadaniem uczniów jest zrozumienie tej sytuacji oraz podjęcie decyzji w sprawie jej rozwiązania a następnie należy przewidzieć skutki tej decyzji. Zwykle dotyczy jakiejś instytucji, niezbędne jest więc poznanie opisu instytucji i zasad jej funkcjonowania. Ze względu na dużą dokładność i objętość tych opisów metoda jest trudna w realizacji.

Ad. d) Giełda pomysłów (burza mózgów)

Polega na zespołowym wytwarzaniu pomysłów, rozwiązania jakiegoś zadania. Po zebraniu wszystkich pomysłów, poddaje się je ocenie zespołu. Giełda pomysłów obejmuje:

Ad. e) Mikronauczanie

Jest to metoda twórczego uczenia się złożonych czynności praktycznych spopularyzowana w procesach kształcenia nauczycieli. Stosuje się ją w małych grupach, które najpierw obserwują wybrany fragment lekcji a następnie dokonują analizy i oceny tego fragmentu aby z kolei jeden z członków grupy mógł przeprowadzić go z nowymi grupami uczniów już w ulepszonej wersji. Analizę i ocenę ułatwia nagranie lekcji za pomocą magnetowidu.

Ad. f) Gry dydaktyczne

Metoda gier dydaktycznych ma wiele odmian. Ich wspólną cechę stanowi obecność pierwiastka zabawy w każdej z nich. Zabawa (gra) polega na przestrzeganiu dokładnie sprecyzowanych reguł. Przyzwyczajając do respektowania reguł gra spełnia ważne funkcje kształcąco - wychowujące np. służy uspołecznieniu.

  1. Zabawy inscenizacyjne

Zwane też metodą inscenizacji. Polegają na graniu roli w sytuacji fikcyjnej. Chodzi o przyjęcie na siebie roli, wcielenie się w postać, jej zachowań.