ZAGADNIENIA NA EGZAMIN Z PRZEDMIOTU

ORGANY OCHRONY PRAWNEJ.

1. Sądowy wymiar sprawiedliwości.

W myśl art. 175 Konstytucji RP „Wymiar sprawiedliwości w Rzeczpospolitej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.”

Władzę sądownicza Konstytucja powierza sądom i trybunałom, podkreślając jednocześnie ich odrębność i niezależność od pozostałych władz.

1. Ustrój wymiaru sprawiedliwości.

Ustrój wymiaru sprawiedliwości w Polsce normują ustawy (art. 176 pkt. 2 Konstytucji):

• Konstytucja RP

• Prawo o ustroju sądów powszechnych

• Prawo o ustroju sądów administracyjnych

• Prawo o ustroju sądów wojskowych

• Ustawa o Trybunale Stanu

• Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym

1. Sądownictwo powszechne.

Art. 177 Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów.

Konstytucja reguluje pozycję sądów powszechnych jako tych organów władzy sądowniczej, którym przede wszystkim powierzono sprawowanie wymiaru sprawiedliwości. Sądy powszechne wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów.

Do sądów powszechny zalicza się:

• Sądy rejonowe

• Sądy okręgowe

• Sądy apelacyjne

Sądy powszechne wydają wyroki w imieniu RP.

1. Organizacja, kompetencje i zasady funkcjonowania sądów powszechnych.

Organizacja sądów powszechnych: Sądy powszechne tworzy i znosi oraz ustala ich siedziby oraz obszar właściwości (w drodze rozporządzenia) Minister Sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa. W tym samym trybie może on także tworzyć i znosić poza siedzibami sądów rejonowych:

• wydziały zamiejscowe

• sądy grodzkie

oraz w okręgowych:

• wydziały zamiejscowe

• ośrodki zamiejscowe.

Sądy powszechne rozstrzygają wszelkie sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, które nie są zastrzeżone dla innych sądów. Wszystkich sędziów sądów powszechnych mianuje Prezydent RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Sądami kierują prezesi powoływani przez Ministra Sprawiedliwości oraz w zakresie finansowym i gospodarczym Dyrektorzy Sądów Apelacyjnych i Okręgowych oraz Kierownicy Finansowi Sądów Rejonowych - powoływani przez Ministra Sprawiedliwości. Postępowanie sądowe oparte jest na zasadzie instancyjności (w Polsce jest system co najmniej Dwuinstancyjny - 1. sąd rejonowy 2.sąd okręgowy, istnieje możliwość odwołania się do sądu apelacyjnego, czyli np. 1 instancja sprawę rozpatruje sąd okręgowy strona ma prawo odwołać się do sądu apelacyjnego tzn. do 2 instancji). Dzięki temu możliwe jest naprawienie wszelkich uchybień dokonywanych w sądach pierwszej instancji. Kontrolę nad sądami powszechnymi w zakresie orzekania sprawuje Sąd Najwyższy.

2. Krajowa Rada Sądownictwa i jej miejsce w systemie trójpodziału władz.

(art. 186) KRdS jest to Konstytucyjny organ stojący na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

1. Skład i kompetencje.

Skład (art. 187):

• Pierwszy Prezes SN, Minister Sprawiedliwości, Prezes NSA i osoby powołanej przez Prezydenta RP.

• 15 członków wybranych spośród sędziów SN, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i wojskowych.

• 4 członków wybranych przez Sejm spośród posłów oraz 2 członków wybranych przez Senat spośród senatorów.

Kompetencje określa ustawa o KRdS:

• podejmowanie uchwał w sprawach wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej aktów normatywnych w zakresie dotyczącym niezależności sądów i niezawisłości sędziów,

• rozpatrywanie i ocena kandydatur do pełnienia urzędu sędziowskiego oraz przedstawianie Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej wniosków o powołanie sędziów w Sądzie Najwyższym, Naczelnym Sądzie Administracyjnym, sądach powszechnych, wojewódzkich sądach administracyjnych i sądach wojskowych,

• występowanie do Rzecznika Dyscyplinarnego z żądaniami wszczynania postępowań dyscyplinarnych w stosunku do sędziów oraz odwoływanie się od wyroków sądów dyscyplinarnych pierwszej instancji,

• rozpatrywanie wniosków o przeniesienie sędziów w stan spoczynku, wyrażanie zgody na dalsze zajmowanie stanowiska przez sędziów, którzy ukończyli 65 rok życia,

• rozpatrywanie wystąpień sędziów w stanie spoczynku o powrót na stanowisko sędziowskie,

• wybór Rzecznika Dyscyplinarnego sędziów sądów powszechnych,

• wyrażanie opinii w sprawie powołania i odwołania prezesów i wiceprezesów sądów powszechnych i sądów wojskowych,

• uchwalanie zbioru zasad etyki zawodowej sędziów^[1] i czuwanie nad ich przestrzeganiem^[2],

• przeprowadzenie wizytacji sądu lub lustracji pracy sędziego, którego indywidualna sprawa podlega rozpatrzeniu przez Radę.

3. Minister Sprawiedliwości i jego rola w systemie władzy sądowniczej.

MS jest to centralny organ administracji rządowej, odpowiedzialny za dział administracji rządowej - sprawiedliwość. Aparatem pomocniczym Ministra Sprawiedliwości jest Ministerstwo Sprawiedliwości. Minister Sprawiedliwości z mocy konstytucji jest członkiem Krajowej Rady Sądownictwa a z mocy ustawy Prokuratorem Generalnym. Minister Sprawiedliwości od 31 III 1990 jest jednocześnie Prokuratorem Generalnym, a od 29 XII 1989 jednym z członków Krajowej Rady Sądownictwa.

Rozporządzenie określa szczegółowy zakres działania Ministra Sprawiedliwości,

1. Minister kieruje działem administracji rządowej - sprawiedliwość.

2. Minister jest dysponentem 15 i 37 części budżetu państwa.

3. Obsługę ministra zapewnia Ministerstwo Sprawiedliwości.

Dział sprawiedliwość obejmuje sprawy:

1. sądownictwa,

2. prokuratury, notariatu, adwokatury i radców prawnych, w zakresie wynikającym z przepisów odrębnych,

3. wykonywania kar oraz środków wychowawczych i środka poprawczego orzeczonego przez sądy oraz sprawy pomocy postpenitencjarnej.

Minister właściwy do spraw sprawiedliwości zapewnia przygotowywanie projektów kodyfikacji prawa cywilnego, w tym rodzinnego, oraz prawa karnego.

Minister właściwy do spraw sprawiedliwości jest właściwy w sprawach sądownictwa w zakresie spraw nie zastrzeżonych odrębnymi przepisami do kompetencji innych organów państwowych i z uwzględnieniem zasady niezawisłości sędziowskiej.

Ministrowi właściwemu do spraw sprawiedliwości podlega Służba Więzienna.

4. Miejsce i rola Sądu Najwyższego w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości.

SN funkcjonuje na podstawie uregulowań konstytucyjnych oraz ustawy z dnia 23 listopada 2002 roku o Sądzie Najwyższym. Jest naczelnym organem wymiaru sprawiedliwości, sprawującym nadzór judykacyjny, czyli nadzór nad działalnością sądów powszechnych i szczególnych w zakresie orzekania. Nadzór judykacyjny funkcjonuje jako instancyjny, polegający na rozpoznaniu środków odwoławczych od orzeczeń sądów niższej instancji i nadzór pozainstancyjny, polegający na podejmowaniu uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne. Do zadań SN należy sprawowanie wymiaru sprawiedliwości przez zapewnienie w ramach nadzoru zgodności z prawem oraz jednolitości orzeczeń sądów powszechnych i wojskowych przez rozpoznawanie kasacji i innych środków odwoławczych, podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne, rozpoznawanie protestów wyborczych oraz stwierdzenia ważności wyborów, referendum, opiniowanie projektów ustaw, na podstawie, których orzekają i funkcjonują sądy. SN dzieli się na Izby: Cywilną, Karną, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych, Wojskową. W SN działa kancelaria Pierwszego Prezesa SN, wykonująca zadania związane z obowiązkami Pierwszego prezesa SN w zakresie spraw finansowych, kadrowych i administracyjno - gospodarczych. Kieruje ją Szef kancelarii, którego mianuje i odwołuje Pierwszy Prezes SN. Biuro Studiów i Analiz SN wykonuje zadania związane z pełnieniem przez SN oraz jego prezesa funkcji związanych z pieczą na d zgodnością z prawem i jednolitością orzecznictwa sądów powszechnych i szczególnych oraz ocenę spójności prawa stosowanego przez sądy. Biurem kieruje dyrektor, powoływany i odwoływany przez Pierwszego Prezesa SN.

5. Ustrój i organizacja sądów wojskowych.

Art. 647 k. p. k.

§ 1. Orzecznictwu sądów wojskowych podlegają sprawy:

1) żołnierzy w czynnej służbie wojskowej o:

a) przestępstwa określone w rozdziałach XXXIX-XLIV Kodeksu karnego,

b) przestępstwa popełnione przeciwko organowi wojskowemu lub innemu żołnierzowi,

c) przestępstwa popełnione podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, w obrębie obiektu wojskowego lub wyznaczonego miejsca przebywania, ze szkodą dla wojska lub z naruszeniem obowiązku wynikającego ze służby wojskowej - z wyjątkiem przestępstw popełnionych na szkodę osoby nie będącej żołnierzem,

2) pracowników wojska o przestępstwa określone w art. 356-363 Kodeksu karnego w związku z art. 317 § 2 tego kodeksu,

3) żołnierzy sił zbrojnych państw obcych, przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, oraz członków ich personelu cywilnego, o przestępstwa popełnione w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, chyba że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej.

§ 2. Sprawy o przestępstwa wymienione w § 1 nie przestają podlegać orzecznictwu sądów wojskowych mimo zwolnienia żołnierza z czynnej służby wojskowej lub ustania zatrudnienia pracownika w wojsku.

1. Ich charakter i miejsce w wymiarze sprawiedliwości.

Art. 175. 

1. Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.

2. Sąd wyjątkowy lub tryb doraźny może być ustanowiony tylko na czas wojny.

Sądownictwo wojskowe jest jednym z rodzajów sądownictwa szczególnego, czyli sądów wyłączonych z sądownictwa powszechnego ze względu na szczególne kategorie podmiotowe (sprawcy) lub przedmiotowe (określone sprawy). Sądownictwo wojskowe wyodrębnia się w wielu systemach prawnych świata ze względu na specyfikę wymiaru sprawiedliwości w siłach zbrojnych, szczególnie podczas wojny. Sądownictwo wojskowe jest z reguły ograniczone do spraw karnych, przy czym zakres spraw podlegających rozpoznaniu sądów wojskowych od kilkudziesięciu lat stale się kurczy. Jeszcze po II wojnie światowej uznawano za rzecz naturalną, że sądy wojskowe rozpoznają sprawy osób cywilnych oskarżonych o przestępstwa przeciwko państwu i obronności. Dziś właściwość sądów wojskowych w czasie pokoju jest z reguły ograniczona do przestępstw (ewentualnie także wykroczeń) popełnionych przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej, ponadto podlegają one nadzorowi orzeczniczemu sądów najwyższych. Jak wykazują doświadczenia historii, zwłaszcza krajów komunistycznych, sądownictwo wojskowe bywało często wykorzystywane jako instrument prześladowań politycznych i ideologicznych

2. Sądy garnizonowe i okręgowe sądy wojskowe.

1. Woskowe Sądy Garnizonowe

• I instancja

• organ odwoławczy od decyzji podjętych w postępowaniu przygotowawczym

• posiada uprawnienia sądu rejonowego

• Wojskowe Sądy Okręgowe

• organ odwoławczy od decyzji podjętych w I instancji (wojskowe sądy garnizonowe)

w I instancji rozpoznaje sprawy żołnierzy w stopniu majora i wyższym, żołnierzy państw obcych (stacjonujących na terytorium RP) i ich cywilnego personelu pomocniczego

• przed sądami powszechnymi w I instancji rozpatruje sąd okręgowy

• posiada uprawnienia sądu okręgowego

1. Izba Wojskowa Sądu Najwyższego.

Posiada uprawnienia do rozpoznawania zwyczajnych środków odwoławczych od orzeczeń wydanych przez I instancję wojskowych sądów okręgowych.

Posiada uprawnienia do rozpoznawania nadzwyczajnych środków odwoławczych w postaci kasacji do Sądu Najwyższego.

6. Ustrój i organizacja sądów administracyjnych.

Sąd administracyjny to jeden z organów państwowych sprawujących wymiar sprawiedliwości w Polsce. Sądy administracyjne wykonują ten obowiązek poprzez kontrolę działalności administracji publicznej oraz rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i sporów o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegiami odwoławczymi i między tymi organami a organami administracji rządowej.(art.1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych). Sądami administracyjnymi są obecnie: wojewódzkie sądy administracyjne orzekające w pierwszej instancji i Naczelny Sąd Administracyjny. Regułą więc jest, że skarga kierowana jest do wojewódzkiego sądu administracyjnego, a dopiero jego orzeczenia kontrolowane są przez Naczelny Sąd Administracyjny. Zarówno przed wojewódzkim sądem administracyjnym, jak i przed Naczelnym Sądem Administracyjnym obowiązuje zasada skargowości zabraniająca sądowi inicjowanie postępowania sądowego z urzędu; postępowanie sądowo-administracyjne może wszcząć wyłącznie strona wnosząc (odpowiednio) skargę (do wsa), skargę kasacyjną lub zażalenie (do NSA).

Organizację i działalność sądów administracyjnych w Polsce regulują trzy akty prawne:

1. Konstytucja RP (art.10, art.45, art.77-79, art.165 ust.2, art.166 ust.3 i artykuły 173-187),

2. ustawa z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 153, poz. 1269 z późniejszymi zmianami)

3. ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2002 r. Nr 153, poz. 1270 z późniejszymi zmianami)

1. Wojewódzkie Sądy Administracyjne.

Wojewódzki sąd administracyjny tworzy się dla jednego lub więcej województw. Dzieli się on na wydziały tworzone i znoszone przez Prezesa NSA. Wydziałem kieruje prezes, wice lub wyznaczony sędzia. Organami wojewódzkiego sądu administracyjnego są: prezes sądu, zgromadzenie ogólne i kolegium wojewódzkiego sądu administracyjnego.

Prezes wojewódzkiego sądu administracyjnego kieruje i reprezentuje sąd na zewnątrz, pełni czynności administracji sądowej, ma prawo do wglądu w czynności właściwego wojewódzkiego sądu administracyjnego z żądaniem wyjaśnienia i usunięcia uchybień, może uchylać zarządzenia administracyjne niezgodne z prawem. Prezesa i wice sądu wojewódzkiego administracyjnego powołuje Prezes NSA.

Zgromadzenie ogólne sędziów wojewódzkich sądu administracyjnego składa się z sędziów wojewódzkiego sądu administracyjnego, jego przewodniczącym jest prezes. Do zadań zgromadzenia należą: rozpatrywanie informacji prezesa o rocznej działalności sądu, przedstawianie Krajowej Radzie Sadownictwa kandydatów na sędziów wojewódzkiego sądu administracyjnego, wyrażanie opinii w sprawie powołania i odwołania prezesa i wice wojewódzkiego sądu administracyjnego, ustalenie liczby, składu, wybieranie członków kolegium sądu, zgłaszanie kandydatów do Krajowej Rady Sądownictwa.

Kolegium sądu ustala podział czynności, zasady przydzielania spraw sędziom, przedstawia opinię o kandydatach na sędziów. Przewodniczącym kolegium jest prezes sądu.

W wojewódzkim sądzie apelacyjnym pracują również asesorzy i referendarze sądowi.

2. Naczelny Sąd Administracyjny i jego rola.

NSA ma siedzibę w Warszawie. W jego skład wchodzą: prezes, wice oraz sędziowie, zaś organami NSA są: Prezes NSA, Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA i Kolegium NSA

Prezesa NSA powołuje Prezydent RP na 6 - letnią kadencję, spośród 2 kandydatów wskazanych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA. Prezes kieruje pracami sądu, reprezentuje go na zewnątrz, wykonuje czynności administracji sądowej.

Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA rozpatruje informacje o rocznej działalności sądu, przedstawia Krajowej Radzie Sądownictwa kandydatów na sędziów, wybiera kandydatów na stanowiska Prezesa NSA, ustala skład i wybiera członków Kolegium NSA i dokonuje zmian w jego składzie.

Do zadań Kolegium NSA należy ustalanie podziału czynności i zasad przydziału spraw sędziom, opiniuje kandydatów na stanowiska sędziów, podejmuje decyzje w sprawie tworzenia i znoszenia wydziałów, przewodniczących wydziałów. Kadencja Kolegium NSA trwa 3 lata, jego przewodniczącym jest Prezes NSA.

NSA dzieli się na: Izbę Finansową, Gospodarczą i Ogólnoadministracyjną.

Izba Finansowa sprawuje nadzór nad orzecznictwem w sprawach zobowiązań podatkowych i innych świadczeń pieniężnych.

Izba Gospodarcza sprawuje nadzór nad orzecznictwem w sprawach działalności gospodarczej, ochrony własności przemysłowej, budżetu, dewizowych, papierów wartościowych, bankowości, ubezpieczeniowych, cen, ceł, stawek taryfowych oraz opłat.

Izba Ogólnoadministracyjna sprawuje nadzór nad orzecznictwem w sprawach z zakresu budownictwa, nadzoru budowlanego, zagospodarowania przestrzennego, gospodarki wodnej, ochrony środowiska, rolnictwa, leśnictwa, zatrudnienia, ustroju terytorialnego, gospodarki nieruchomościami, prywatyzacji mienia, powszechnego obowiązku wojskowego, spraw wewnętrznych. Pracami izb kieruje wiceprezes NSA.

W NSA działa Kancelaria Prezesa NSA oraz Biuro Orzecznictwa.

Kancelaria Prezesa NSA wykonuje zadania związane z pełnieniem przez Prezesa NSA czynności w sprawach finansowych, kadrowych, administracyjno-gospodarczych. Kancelarią kieruje Szef Kancelarii, natomiast

Biuro Orzecznictwa wykonuje zadania związane z czynnościami Prezesa z zakresu sprawności postępowania sądowego oraz orzecznictwa. Biurem kieruje dyrektor.

Do zadań NSA należy:

- rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych

- podejmowanie uchwał wyjaśniających przepisy prawne,

- rozstrzygnięcia zagadnień prawnych budzących wątpliwości w sprawach sądowo administracyjnych

- rozstrzyganie sporów o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego i samorządowymi kolegiami odwoławczymi oraz sporów kompetencyjnych i innych spraw należących do właściwości NSA na mocy odrębnych ustaw.

7. Sędziowie.

Sędzia - funkcjonariusz publiczny uprawniony do orzekania w sprawach należących do właściwości sądów i trybunałów, na zasadach niezawisłości i bezstronności.

1. Sędziowie sądów powszechnych.

Art. 178.

1. Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom.

Art. 179.

Sędziowie są powoływani przez Prezydenta Rzeczypospolitej, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, na czas nieoznaczony.

Art. 180.

1. Sędziowie są nieusuwalni.

2. Złożenie sędziego z urzędu, zawieszenie w urzędowaniu, przeniesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew jego woli może nastąpić jedynie na mocy orzeczenia sądu i tylko w przypadkach określonych w ustawie.

3. Sędzia może być przeniesiony w stan spoczynku na skutek uniemożliwiających mu sprawowanie jego urzędu choroby lub utraty sił. Tryb postępowania oraz sposób odwołania się do sądu określa ustawa.

4. Ustawa określa granicę wieku, po osiągnięciu której sędziowie przechodzą w stan spoczynku.

5. W razie zmiany ustroju sądów lub zmiany granic okręgów sądowych wolno sędziego przenosić do innego sądu lub w stan spoczynku z pozostawieniem mu pełnego uposażenia.

Art. 181.

Sędzia nie może być, bez uprzedniej zgody sądu określonego w ustawie, pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Sędzia nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się prezesa właściwego miejscowo sądu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

2. Sędziowie sądów wojskowych.

Podstawą formalną działalności sądów wojskowych jest ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 roku - Prawo o ustroju sądów wojskowych oraz kpk w pewnym zakresie.

Sędzią sądu wojskowego może być oficer pełniący zawodowo stałą służbę, który korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich jest nieskazitelnego charakteru, ukończył studia prawnicze, złożył egzamin sędziowski, odbył co najmniej 3 letni staż na stanowisku asesora w sądzie wojskowym, ukończył 29 lat. Sędziów powołuje Prezydent RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Prawa i obowiązki sędziów sądów wojskowych są takie same jak sędziów sądów powszechnych, administracyjnych i Sądu Najwyższego. Sędziowie korzystają z immunitetu formalnego, z tym że o zatrzymaniu powiadamia się natychmiast prezesa wojskowego sądu okręgowego. Może on nakazać zwolnienie sędziego wojskowego. O fakcie zatrzymania prezes powiadamia Krajową Radę Sądownictwa, Ministra Sprawiedliwości i Ministra obrony Narodowej. Sędziowie są nieusuwalni ze swojego stanowiska. Stosunek służbowy sędziego rozwiązuje się z mocy prawa, jeżeli sędzia zrzekł się urzędu lub ukończył 60 lat. Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów sądów wojskowych jest identyczna z odpowiedzialnością sędziów sądów powszechnych. Ponoszą oni odpowiedzialność przed sądami dyscyplinarnymi za wykroczenia oraz za przewinienia dyscyplinarne. Przewinieniem jest naruszenie obowiązków sędziego, uchybienie powadze stanowiska sędziego, naruszenie dyscypliny wojskowej oraz zasad honoru i godności żołnierskiej. Kary dyscyplinarne są identyczne dal sędziów wojskowych jak sędziów sądów powszechnych , z tym że orzekając karę o złożenie sędziego z urzędu sądy dyscyplinarne mogą wystąpić o pozbawienie ukaranego stopnia oficerskiego. Sędzia ukarany usunięciem lub przeniesieniem na inne miejsce służbowe nie może być przez 5 lat wyznaczony na wyższe stanowisko oraz mianowany na wyższy stopień wojskowy i nie może być członkiem kolegium wojskowego, orzekać w sądzie dyscyplinarnym oraz uzyskać utraconej funkcji. Wymierzenie kary złożenia sędziego z urzędu pociąga za sobą utratę możliwości ponownego powołania na urząd sędziego. W postępowaniu przed sądami dyscyplinarnymi oskarżonemu sędziemu wojskowemu przysługuje obrońca, spośród sędziów sądów wojskowych albo adwokat. Postępowanie jest dwuinstancyjne. W I instancji orzeka wojskowy sąd okręgowy, w 2 instancji Sąd Najwyższy - Izba Wojskowa.

3. Sędziowie sądów administracyjnych.

Sędziów sądów administracyjnych do pełnienia urzędu powołuje Prezydent RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Sędziowie sądów administracyjnych są powoływani na stanowisko sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego albo Naczelnego Sądu Administracyjnego. Są oni niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji i ustawom. Kandydat na stanowisko sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego musi mieć ukończone 35 lat, dobry stan zdrowia, wyróżniać się wysokim poziomem wiedzy z zakresu prawa administracyjnego, pracować, co najmniej 8 lat na stanowisku sędziego, prokuratora, adwokata, radcy prawnego, notariusza lub 10 lat w pozostałych instytucjach publicznych na stanowiskach związanych z tworzeniem lub stosowaniem prawa administracyjnego. Kandydatem na stanowisko sędziego Naczelnego Sądu Administracyjnego może być prawnik wyróżniający się wiedzą z dziedziny administracji publicznej i prawa administracyjnego, pracował 10 lat na stanowiskach sędziego, prokuratora, adwokata, radcy prawnego lub notariusza, ma ukończone 40 lat. Status, prawa i obowiązki sędziów sądów administracyjnych są takie jak sędziów sądów powszechnych z wyjątkiem przejścia w stan spoczynku sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego, a mianowicie sędzia NSA przechodzi w stan spoczynku w wieku 70 lat a na swój wniosek 65 lat lub, 60 jeżeli przepracował w NSA 9 lat.

4. Kryteria doboru kandydatów na sędziów w poszczególnych sądach.

W Polsce sędziowie powoływani są przez Prezydenta RP, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa - art. 179 Konstytucji i 55 § 1, 2 prusp. ( Art. 55. § 1. Sędziów sądów powszechnych do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim powołuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.

§ 2. Sędziowie sądów powszechnych są powoływani na stanowiska:

  1)   sędziego sądu rejonowego,

2. sędziego sądu okręgowego,

3. sędziego sądu apelacyjnego.)

Sędziowie sądów powszechnych są powoływani na stanowiska sędziów sądów rejonowych, okręgowych i apelacyjnych. Powołując do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Prezydent RP wyznacza miejsce służbowe sędziego. Oprócz tego istnieje w Polsce system swoistej kooptacji, Minister Sprawiedliwości ustala corocznie liczbę wolnych stanowisk sędziowskich i obwieszcza o tym w „Monitorze Polskim” najpóźniej do 1 czerwca, a w razie zwolnienia stanowiska najpóźniej w ciągu 2 miesięcy. Każdy, kto spełnia warunki na sędziego może zgłosić swoja kandydaturę w ciągu miesiąca od obwieszczenia do prezesa sądu okręgowego, który dalej przedstawia ją kolegium sądu, wraz z oceną kwalifikacji oraz określa termin kiedy będzie prezentowana kandydatura wraz z opinią kolegium. Zgromadzenie w drodze losowania ocenia kandydatury i przekazuje prezesowi wraz ze wskazaniem liczby uzyskanych głosów. Prezes ocenione kandydatury przekazuje Krajowej Radzie Sądownictwa za pośrednictwem Ministra Sprawiedliwości, który zasięga od Policji informacji o każdym kandydacie, a następnie pełna opinię przekazuje Krajowej Radzie Sądownictwa.

8. Aplikanci sądowi.

Aplikację sądową prowadzą prezesi sądów apelacyjnych dla okręgu apelacji. Aplikacja rozpoczyna się z dniem 1 października i trwa trzy lata. Aplikant sądowy może odbywać aplikację w ramach stosunku pracy albo poza stosunkiem pracy (aplikant sądowy pozaetatowy). Jeżeli prezes sądu apelacyjnego dysponuje przeznaczonymi na ten cel etatami to osoby, które uzyskały najlepsze wyniki na egzaminie mają możliwość wyboru pomiędzy aplikacją etatową a pozaetatową. Pozostali kandydaci będą odbywali aplikację sądową pozaetatową z możliwością uzyskania etatu np. po pierwszym kolokwium, w zależności od zajętej lokaty i dysponowania wolnymi etatami przez prezesa sądu. Aplikantów sądowych mianuje i zwalnia prezes sądu apelacyjnego. Z aplikantem sądowym etatowym na podstawie mianowania nawiązuje się stosunek pracy (co powoduje powstanie odpowiednich praw i obowiązków) na czas określony, oznaczony w akcie mianowania. Mianowanie aplikanta pozaetatowego nie powoduje nawiązania stosunku pracy. Prezes sądu apelacyjnego, mianując aplikanta sądowego w okręgu danego sądu okręgowego, jednocześnie, na wniosek prezesa sądu okręgowego, przydziela aplikanta do określonego sądu rejonowego. W toku aplikacji aplikant sądowy może być skierowany, zgodnie z harmonogramem aplikacji, do innego sądu, niż wynika to z przydzielenia. Przed podjęciem obowiązków aplikant sądowy składa ślubowanie wobec prezesa sądu apelacyjnego według następującej roty:

"Ślubuję uroczyście, sumiennie wypełniać obowiązki aplikanta sądowego, w postępowaniu kierować się zasadami godności i uczciwości oraz dochować tajemnicy państwowej i służbowej."; składający ślubowanie może dodać na końcu zwrot: "Tak mi dopomóż Bóg." 

Na aplikację składają się zajęcia seminaryjne (które mogą być prowadzone równocześnie dla dwóch lub większej liczby okręgów apelacji) oraz praktyka w sądzie (prokuraturze) w zakresie spraw rozpoznawanych w tych jednostkach. Prezes sądu okręgowego może także skierować aplikanta do odbycia praktyki w innych instytucjach niż wyżej wymienione po porozumieniu z kierownikami tych instytucji. Zajęcia seminaryjne odbywają się co najmniej jeden dzień w tygodniu, z wyjątkiem lipca i sierpnia. Jeżeli usprawni to przebieg szkolenia, zajęcia seminaryjne mogą odbywać się w innym cyklu, lecz nie mniej niż 4 dni w miesiącu.

Nadzór nad przebiegiem szkolenia aplikantów sprawuje prezes sądu apelacyjnego za pośrednictwem właściwego kierownika szkolenia wyznaczonego przez prezesa sądu okręgowego. Na wniosek kierownika szkolenia prezes sądu okręgowego wyznacza w porozumieniu z prezesem sądu lub kierownikiem innej instytucji, do której przydzielono lub delegowano aplikanta, patrona aplikanta. Do zadań patrona należy zapoznanie aplikanta z czynnościami należącymi do zakresu obowiązków aplikanta oraz przedstawienie, niezwłocznie po zakończeniu szkolenia, właściwemu kierownikowi szkolenia pisemnej opinii o przebiegu praktyki i postępach poczynionych przez aplikanta. 

Przed upływem pierwszego roku aplikacji po zakończeniu szkolenia z określonych dziedzin prawa aplikanci składają kolokwium. Natomiast w miesiącu poprzedzającym upływ okresu aplikacji aplikant składa egzamin sędziowski. W razie niedostatecznego wyniku egzaminu, aplikant może przystąpić jeden raz do ponownego jego składania, w ciągu roku od dnia egzaminu poprzedniego.

1. Asesorzy sądowi.

Asesorem sądowym może być osoba, która ukończyła aplikację sądową lub prokuratorską, zakończoną pozytywnie zdanym egzaminem i jest zdolna ze względu na stan zdrowia do pełnienia obowiązków sędziego. Mianowanie nie jest dopuszczalne, jeżeli od zdania egzaminu upłynęło 5 lat. Minister może powierzyć asesorowi pełnienie czynności sędziowskich w sądzie rejonowym na czas nie dłuższy niż 4 lata do, możliwe jest przedłużenie tego okresu do 29 roku życia. W zakresie orzekania asesorzy są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji i ustawom. Asesor, któremu nie powierzono pełnienia czynności sędziowskich pełni funkcję referendarza sądowego. Asesor pozostaje pod nadzorem sędziego konsultanta, jako pomocnika merytorycznego i lustratora posiedzeń pod przewodnictwem asesora sądowego.

2. Samorząd sędziowski.

W sądach powszechnych funkcjonuje samorząd sędziowski, którego organami kolegialnymi są: zgromadzenie ogólne sędziów okręgu i zgromadzenie ogólne sędziów sądu apelacyjnego. Zgromadzenie ogólne sędziów okręgu składa się z sędziów sądu okręgowego oraz delegatów sędziów sądów rejonowych działających w obszarze właściwości sądu okręgowego w liczbie 2/3 liczby sędziów sądu okręgowego, jego przewodniczącym jest prezes sądu okręgowego.

Do zadań zgromadzenia ogólnego sędziów okręgu należy: przedstawianie Krajowej radzie Sądownictwa kandydatów na stanowiska sędziów, wybieranie przedstawicieli na zebranie przedstawicieli zgromadzeń ogólnych sędziów, wyrażanie opinii o kandydatach na prezesa sądu okręgowego, ustalanie i wybieranie członków kolegium sądu okręgowego, wysłuchiwanie opinii prezesa o działalności sądów okręgowych, rozpatrywanie sprawozdań z działalności kolegiów oraz omawianie kierunków jego pracy.

Zgromadzenie ogólne sędziów sądu apelacyjnego składa się z sędziów tego sądu, jego przewodniczącym jest prezes sądu apelacyjnego. Do zadań zgromadzenia należy: przedstawienie Krajowej Radzie Sądownictwa kandydatów na stanowiska sędziów sądu apelacyjnego, wybieranie przedstawicieli na zebrania przedstawicieli zgromadzeń ogólnych , wyrażanie opinii o kandydatach na prezesa, wybieranie członków kolegium, wybieranie kandydatów na rzecznika dyscyplinarnego, wysłuchanie informacji prezesa o sądzie i opiniowanie, rozpatrywanie sprawozdań z działalności kolegium sądu apelacyjnego.

Od organów samorządu sędziowskiego należy odróżnić organy sądów, do których należą: w sądzie rejonowym prezes i kierownik finansowy sądu, w sądzie okręgowym prezes, kolegium sądu okręgowego i dyrektor sądu okręgowego, w sądzie apelacyjnym prezes sądu, kolegium sądu apelacyjnego i dyrektor sądu apelacyjnego.

Prezesi sądów oraz kierownik finansowy i dyrektorzy sądów są organami jednoosobowymi, zaś kolegia należą do organów kolegialnych.

Prezes sądu kieruje sądem, reprezentuje go na zewnątrz, pełni czynności z zakresu administracji sądowej, jest zwierzchnikiem służbowym sędziów danego sądu, powierza i zwalnia sędziów z pełnienia swojej funkcji. W zakresie administracji podlega on Ministrowi Sprawiedliwości oraz prezesowi sądu przełożonego. Prezesa sądu rejonowego powołuje Minister spośród sędziów sądu rejonowego lub okręgowego na okres 4 lat. Prezesa sądu okręgowego powołuje Minister spośród sędziów sądu okręgowego i apelacyjnego na okres 6 lat. Prezesa sądu apelacyjnego powołuje Minister spośród sędziów sądu apelacyjnego na okres 6 lat

Kolegium sądu okręgowego składa się z 4 do 8 członków wybieranych przez zgromadzenie ogólne sędziów okręgu spośród jego członków w tym w połowie z sędziów okręgowych i prezesa sądu okręgowego. Do zadań kolegium należy: ustalanie podziału czynności, spraw zastępstw sędziów i referendarzy oraz zasad przydziału prac, opiniowanie kandydatów na stanowiska sędziów rejonowych i prezesa i wice sądów rejonowych, przewodniczących , zastępców wydziałów, wizytatorów, kierowników szkoleń oraz rzecznika prasowego, asesora sądowego, wyrażanie zgody na delegowanie sędziego wypowiadanie się w przypadkach naruszeń etyki sędziowskiej.

Kolegium sądu apelacyjnego składa się z 3 do 5 członków, wybieranych przez zgromadzenie ogólne sędziów sądu apelacyjnego, spośród sędziów tego sądu i prezesa na okres 2 lat, a jego przewodniczącym jest prezes sadu apelacyjnego. Do kompetencji kolegium należy: ustalanie podziału czynności, zasad zastępstw w sądzie apelacyjnym, opiniowanie kandydatów na stanowiska sędziów, wiceprezesa, przewodniczących wydziałów, wizytatorów oraz rzecznika prasowego, wypowiadanie się w sprawach naruszeń etyki sędziowskiej.

Kierownik finansowy i dyrektor są organami finansowymi sądów rejonowych, okręgowych i apelacyjnych. Organy te są powoływane i odwoływane przez Ministra, dysponują one budżetem sądów, sprawują kontrolę gospodarki finansowej i mienia Skarbu Państwa oraz wykonują zadnia związane z infrastrukturą sądów i techniczno- organizacyjnym funkcjonowaniem.

3. Odpowiedzialność dyscyplinarna.

Odpowiedzialność sędziów reguluje rozdział 3 prusp., przesłanki odpowiedzialności są odesłane do kpk. Odpowiedzialnością jest czyn sędziego rozumiany jako działanie lub zaniechanie, zawiniony, zindywidualizowany, dyscyplinarnie bezprawny - przewinienie służbowe i społecznie szkodliwy, czyli wywierający ujemny wpływ na godność urzędu sędziego. Ustawa wyróżnia 2 rodzaje przewinień dyscyplinarnych: przewinienie służbowe - zachowanie sędziego naruszające jego obowiązki wynikające wprost z ustawy bądź polecenia służbowego lub z przepisów prawa pracy i 2 jako uchybienie godności urzędu, czyli popełnienie przestępstwa lub wykroczenia drogowego, nadużycie alkoholu w miejscu publicznym i pełnienie obowiązków pod wpływem alkoholu, znieważenie współpracowników, oskarżonego lub innych uczestników postępowania, przyjęcie pieniędzy lub drobnej korzyści majątkowej.

Ustawa wymienia 5 kar dyscyplinarnych: upomnienie, nagana, usunięcie z zajmowanej funkcji, przeniesienie na inne stanowisko i złożenie sędziego z urzędu jako najsurowsza z kar pociągająca za sobą ex lege utratę urzędu i stanowiska oraz utratę możliwości ponownego powołania.

Sądami dyscyplinarnymi w sprawach dyscyplinarnych są: sąd apelacyjny w 1 instancji i Sąd Najwyższy w II instancji. Sądy dyscyplinarne orzekają w składzie 2 sędziów z wszystkich sądów dyscyplinarnych, z wyjątkiem prezesa, wice oraz rzecznika dyscyplinarnego. Rzecznika wybiera Krajowa Rada Sądownictwa spośród kandydatów zgłoszonych przez zgromadzenie ogólne sędziów sądów apelacyjnych. Rzecznik podejmuje czynności dyscyplinarne na wniosek Ministra, prezesa, kolegium Krajowej RS a także z własnej inicjatywy. Jeżeli zachodzę podstawy rzecznik wszczyna postępowanie dyscyplinarne i przedstawia je sędziemu na piśmie. Obwiniony w terminie 14 dni może złożyć wyjaśnienia. Następnie rzecznik kieruje wniosek do sądu dyscyplinarnego. Postępowanie dyscyplinarne jest jawne, poza wyjątkami. Obwinionemu przysługuje obrońca spośród sędziów lub adwokatów. Od wyroku w 1 instancji przysługuje odwołanie.

4. Niezależność i niezawisłość sędziowska.

Niezawisłość sędziowska - konstytucyjna zasada wymiaru sprawiedliwości, zgodnie z którą sędzia rozstrzygając sprawę podlega wyłącznie Konstytucji i ustawom, nie podlega żadnym naciskom i żadnym zależnościom z zewnątrz, szczególnie ze strony władzy wykonawczej. Niezawisłość jest niezależnością sędziego w orzekaniu, nie oznacza natomiast braku podporządkowania służbowego. Wymaga jednakże, aby kontrola prawidłowości orzeczenia należała wyłącznie do innego sądu i odbywała się w trybie określonym prawem.

Według Trybunału Konstytucyjnego na niezawisłość sędziowską składają się następujące elementy:

• bezstronność w stosunku do uczestników postępowania,

• niezależność wobec organów (instytucji) pozasądowych,

• samodzielność sędziego wobec władz i innych organów sądowych,

• niezależność od wpływu czynników politycznych, zwłaszcza partii politycznych,

• wewnętrzna niezależność sędziego.

Dbałość o niezawisłość sędziów i niezależność sądów uzasadnia się interesem ogółu społeczeństwa. Ma ona zapewniać stabilność w wykonywaniu funkcji wymiaru sprawiedliwości bez względu na zmiany, jakie mogą zachodzić w organach władzy ustawodawczej i wykonawczej.

1. Gwarancje niezawisłości sędziowskiej.

W art. 178 ust. 1 Konstytucji RP zawarta jest konstytucyjna zasada niezawisłości sędziowskiej. Aspekt pozytywnym tej zasady oznacza podległość sędziów w zakresie podejmowania czynności jurysdykcyjnych wyłącznie konstytucji, ustawom oraz wewnętrznemu przekonaniu. Aspekt negatywny wyraża się w niepodleganiu sędziów w zakresie jurysdykcyjnej presji jakichkolwiek czynników wewnętrznych lub zewnętrznych.

Gwarancje ustrojowe dotyczą zorganizowania urzędu sędziego i umiejscowienia w systemie innych organów. Do tych zasad należą:

• odpowiedni poziom moralno-etyczny i posiadane kwalifikacje zawodowe

• stałość zawodu sędziego

• niepołączalność urzędu

• apolityczność

• niezależność materialna

• immunitet

• odpowiedzialność dyscyplinarna na określone kategorie czynu

Cechy sędziego: cieszący się autorytetem, godny naśladowania również poza urzędem, nieposzlakowana uczciwość, niekaralność, wysoka kultura osobista, silna osobowość, posiadanie poczucia sprawiedliwości, odpowiednie wykształcenie, przygotowanie teoretyczne i praktyczne, doświadczenie życiowe, znajomość języków obcych.

Stałość zawodu sędziego wiąże się z zasadą powoływania sędziego na czas nieokreślony, nieusuwalność.

Niepołączalność polega na zakazie łączenia zawodu sędziego z wykonywaniem innego zawodu który poprzez stosunek zależności służbowej mógłby prowadzić do wydawania nieobiektywnych orzeczeń lub utrudniać pracę poprzez ograniczenia czasowe, wyjątkiem jest praca naukowa, lub dydaktyczna sędziów.

Apolityczność uregulowana w art. 178 ust. 2 mówi, że sędzia nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego i prowadzić działalności, której nie można pogodzić z zasadą niezawisłości sędziowskiej.

Niezależność materialna uregulowana w art. 178 ust. 2 przyznaje sędziemu odpowiednie wynagrodzenie.

Immunitet sędziowski to przywilej wyłączający odpowiedzialność karna za określone czyny lub niemożność wszczęcia postępowania.

Odpowiedzialność dyscyplinarna to odpowiedzialność za wykroczenia. Utworzony specjalnie system sądów powołany do orzekania o dyscyplinarności wyrażają zgodę na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej.

9. Rola i odpowiedzialność ławników w wymiarze sprawiedliwości.

Art. 169 u. s. p.

§ 1. W zakresie orzekania ławnicy są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom.
§ 2. Ławnik nie może przewodniczyć na rozprawie i naradzie ani też wykonywać czynności sędziego poza rozprawą, chyba że ustawy stanowią inaczej.

Ławnik - niezawodowy członek składu orzekającego (sądu), stanowiący czynnik społeczny w wymiarze sprawiedliwości. Udział czynnika społecznego w wymiarze sprawiedliwości został zapisany w art. 182. Konstytucji.

W sprawach cywilnych dwaj ławnicy pod przewodnictwem zawodowego sędziego rozpoznają sprawy z zakresu prawa pracy oraz część spraw wynikających ze stosunków rodzinnych. W procesie karnym sąd okręgowy w sprawach o zbrodnie orzeka w składzie dwóch ławników i sędziego, a w sprawach o przestępstwa zagrożone karą dożywotniego pozbawienia wolności - w składzie dwóch sędziów i trzech ławników (art. 28 kpk, wg stanu prawnego po dniu 28.07.2007 r.) Składy z udziałem ławników rozpoznają sprawy tylko w I instancji.

W zakresie orzekania ławnik posiada większość prerogatyw sędziego: jest niezawisły, podlega tylko Konstytucji i ustawom, a jego głos w naradzie i głosowaniu nad wyrokiem ma taką samą wagę jak głos sędziego zawodowego. Ławnik nie może jednakże przewodniczyć rozprawie sądowej, a ponadto nie musi uzasadniać zdania odrębnego, jeżeli takie złożył.

Ławnicy do sądów okręgowych i sądów rejonowych wybierani są w głosowaniu tajnym przez rady gmin spośród kandydatów zgłoszonych przez Prezesa sądu, zakłady pracy, stowarzyszenia, związki zawodowe oraz co najmniej 25 obywateli stale mieszkających na danym terenie (tj. obszarze objętym właściwością danego sądu) i mających czynne prawo wyborcze.

Rola ławników jest stopniowo ograniczana poprzez rezygnację z ich udziału w kolejnych rodzajach spraw. Ustawa wchodząca w 2007 w życie wyłącza ich ze składów orzekających w większości spraw karnych i rodzinnych oraz części spraw z zakresu prawa pracy.

1. Ławnicy a sędziowie przysięgli.

Bezpośrednim rodzajem udziału społeczeństwa w wymiarze sprawiedliwości jest instytucja sędziego przysięgłego, występującego w krajach anglosaskich i ławnika, który występuje w krajach kontynentalnych Europy także w Polsce. Sędzią przysięgłym jest przedstawiciel społeczny wybierany w drodze losowania, który na mocy wyboru staje się członkiem ławy przysięgłych. Ławnikiem jest przedstawiciel społeczny wybierany przez organy samorządu terytorialnego - rady gminy spośród osób cieszących się zaufaniem społecznym, ławnicy nie muszą posiadać wiedzy ani doświadczenia prawnego. Instytucje te różni zakres uprawnień. Rozgraniczenie to jest najbardziej widoczne w procesie karnym, gdzie ława sędziów przysięgłych ocenia stan faktyczny, winny czy nie winny w oparciu o poczucie sprawiedliwości tzw. udział ograniczony. Ławnicy natomiast są pełnoprawnymi członkami organów rozstrzygających.

10. Władza sądownicza Trybunałów. Konstytucyjne uwarunkowania.

Rozdział VIII Konstytucji wyodrębnia w osobnych podrozdziałach zagadnienia dotyczące sądów, Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu. Przed nimi umieszczone zostały jedynie dwa przepisy, stanowiąc, że sądy i trybunały są władzą odrębną i niezależną i że wydają wyroki w imieniu RP. Mając na uwadze samą systematykę rozdziału, można wyciągnąć wniosek, że jedynie sądy uznane są za organy wymiaru sprawiedliwości, trybunały zaś, mimo iż orzekają w formie wyroków, takimi organami nie są. Wniosek taki byłby jednak zbyt pochopny, w działalności Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu dostrzec można wiele elementów wymierzania sprawiedliwości, a połączenie sądów i trybunałów w jednym rozdziale ma swój głęboki sens, wyrażający się między innymi w dążeniach ustawodawcy konstytucyjnego do wzmocnienia władzy sądowniczej. Odrębne traktowanie natomiast tak sądów, jak i trybunałów wynika ze specyfiki funkcji jednych i drugich.

Art. 173 Konstytucji

Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz.

11. Trybunał Stanu i Trybunału Konstytucyjny.

Trybunał Konstytucyjny organ sądownictwa konstytucyjnego w Polsce, znany także w ustrojach innych państw. Jego podstawowym zadaniem jest kontrolowanie zgodności norm prawnych niższego rzędu (rangi ustawowej lub podustawowej) z normami prawnymi wyższego rzędu, przede wszystkim z Konstytucją i niektórymi umowami międzynarodowymi (tzw. "sąd nad prawem").

Trybunał Stanu w Polsce jest konstytucyjnym organem władzy sądowniczej, którego główne zadanie polega na egzekwowaniu odpowiedzialności najwyższych organów i urzędników państwowych za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, jeśli czyn ten nie wyczerpuje znamion przestępstwa (inaczej: popełnienie deliktu konstytucyjnego) oraz za przestępstwa pospolite i skarbowe w przypadku Prezydenta RP.

1. Ich organizacja i kompetencje.

I Trybunał Konstytucyjny:

Art. 194 Konstytucji

1. Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Ponowny wybór do składu Trybunału jest niedopuszczalny.

2. Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego.

Art. 5 u. TK.

1. W skład Trybunału wchodzi piętnastu sędziów Trybunału.

2. Sędziego Trybunału wybiera Sejm na 9 lat.

3. Sędzią Trybunału może być osoba, która posiada kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego.

4. Kandydatów na stanowisko sędziego Trybunału przedstawia co najmniej 50 posłów lub Prezydium Sejmu. Uchwała Sejmu w sprawie wyboru sędziego Trybunału zapada bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.

5. Osoba wybrana na stanowisko sędziego Trybunału składa wobec Prezydenta Rzeczypospolitej ślubowanie następującej treści:

“Ślubuję uroczyście przy wykonywaniu powierzonych mi obowiązków sędziego Trybunału Konstytucyjnego służyć wiernie Narodowi, stać na straży Konstytucji, a powierzone mi obowiązki wypełniać bezstronnie i z najwyższą starannością.”

Ślubowanie może być złożone z dodaniem zdania “Tak mi dopomóż Bóg”.

6. Odmowa złożenia ślubowania jest równoznaczna ze zrzeczeniem się stanowiska sędziego Trybunału.

Art. 188 Konstytucji

Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:

1)  zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,

2. zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie;

II Trybunał Stanu

Art. 199 Konstytucji

1. Trybunał Stanu składa się z przewodniczącego, 2 zastępców przewodniczącego i 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu. Zastępcy przewodniczącego Trybunału oraz co najmniej połowa członków Trybunału Stanu powinni mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego.

2. Przewodniczącym Trybunału Stanu jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego.

3. Członkowie Trybunału Stanu w sprawowaniu funkcji sędziego Trybunału Stanu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom.

Sędzią Trybunału Stanu może być tylko obywatel RP posiadający pełne prawa publiczne / cywilne, nie karany sądownie, nie zatrudniony w organach administracji rządowej.

Art. 198 Konstytucji

1. Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą: Prezydent Rzeczypospolitej, Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem, oraz Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych.

2. Odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą również posłowie i senatorowie w zakresie określonym w art. 107.

3. Rodzaje kar orzekanych przez Trybunał Stanu określa ustawa.

Art. 1 u. TS.

1. Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą:

1) Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej,

2) Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów,

3) Prezes Narodowego Banku Polskiego,

4) Prezes Najwyższej Izby Kontroli,

5) członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,

6) osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem,

7) Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych.

2. W zakresie określonym w art. 107 Konstytucji odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu ponoszą również posłowie i senatorowie.

Art. 2 u. TS.

1. Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji, ustawy, za popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego.

2. W okresie sprawowania urzędu Prezydenta nie biegnie przedawnienie karalności przestępstw lub przestępstw skarbowych, za które osoba sprawująca ten urząd nie została postawiona w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu.

3. Przepisy ust. 1 i 2 stosuje się odpowiednio do Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu, którzy tymczasowo wykonują obowiązki Prezydenta.

4. Członkowie Rady Ministrów ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji lub ustaw, a także za przestępstwa lub przestępstwa skarbowe popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem.

4a. Jeżeli przeciwko osobom, o których mowa w ust. 4, wszczęto postępowanie przygotowawcze o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem, prokurator jest obowiązany niezwłocznie powiadomić o tym Marszałka Sejmu.

5. Osoby, o których mowa w ust. 4, mogą być pociągnięte do odpowiedzialności karnej przed Trybunałem Stanu za przestępstwa lub przestępstwa skarbowe popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem, jeżeli w uchwale Sejmu o pociągnięciu do odpowiedzialności konstytucyjnej tych osób łączne pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej i karnej uznano za celowe. W takim przypadku Trybunał Stanu przejmuje do łącznego rozpoznania sprawę, która toczy się już przed sądem.

Art. 3 u. TS.

Odpowiedzialność konstytucyjna obejmuje czyny, którymi osoby wymienione w art. 1 ust. 1, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, chociażby nieumyślnie, naruszyły Konstytucję lub ustawę.

ZAKRES PODMIOTOWY - wskazanie osób ponoszących odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu

ZAKRES PRZEDMIOTOWY - DELIKT KONSTYTUCYJNY:

• nie jest przestępstwem

• popełniony w zakresie urzędowania, w związku z zajmowanym stanowiskiem

• zawiniony umyślnie / nieumyślnie

• narusza Konstytucję / ustawę

również gdy delikt jest przestępstwem

Prezydent odpowiada za przestępstwa wyłącznie przed Trybunałem Stanu (jedyny organ, przed którym prezydent ponosi odpowiedzialność za popełnienie przestępstwa)

członkowie Rządu odpowiadają przed Trybunałem Stanu za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem

Art. 25 u. TS.

1. Za czyny określone w art. 3, o ile nie wypełniają znamion przestępstwa lub przestępstwa skarbowego (za delikty konstytucyjne), Trybunał Stanu wymierza łącznie lub osobno następujące kary:

1) utratę czynnego i biernego prawa wyborczego w wyborach Prezydenta, w wyborach do Sejmu i do Senatu, w wyborach do Parlamentu Europejskiego oraz w wyborach organów samorządu terytorialnego,

2) zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i w organizacjach społecznych,

3) utratę wszystkich albo niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych.

1a. Za naruszenie zakazów, o których mowa w art. 107 ust. 1 Konstytucji, Trybunał Stanu orzeka pozbawienie mandatu poselskiego.

2. Kary dotyczące utraty praw i zakazów, o których mowa w ust. 1, mogą być orzekane na czas od 2 do 10 lat.

3. W razie uznania przez Trybunał Stanu chociażby nieumyślnego popełnienia czynów określonych w art. 2 ust. 1 i art. 3 Trybunał orzeka odpowiednio w odniesieniu do Prezydenta - złożenie z urzędu, a w odniesieniu do pozostałych osób, z zastrzeżeniem ust. 1a - utratę zajmowanego stanowiska, z którego pełnieniem związana jest odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu.

4. Trybunał Stanu z uwagi na znikomy stopień społecznej szkodliwości czynu lub szczególne okoliczności sprawy może poprzestać na uznaniu winy oskarżonego.

Art. 26 u. TS.

Za czyny stanowiące przestępstwo lub przestępstwo skarbowe Trybunał Stanu orzeka kary lub środki karne przewidziane w ustawie - grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności (górna granica 15 lat), 25 lat pozbawienia wolności, dożywotnie pozbawienie wolności.

1. Pojęcie i zakres kontroli państwowej.

Kontrola państwowa - ogół działań polegający na nadzorze jednych organów państwowych nad innymi, a także nadzór tych organów nad instytucjami, przedsiębiorstwami i obywatelami.

W Polsce rolę głównego urzędu kontrolującego działanie wszelkich organów państwa pełni Najwyższa Izba Kontroli.

Zakres kontroli państwowej NIK jest z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności: (wszechstronnie) działalność organów administracji rządowej, NBP, państwowych osób prawnych (np. szkoły wyższe, państwowe przedsiębiorstwa) i innych państwowych jednostek organizacyjnych

2. Najwyższa Izba Kontroli i jej kompetencje.

Najwyższa Izba Kontroli to instytucja państwowa, podlegająca bezpośrednio Sejmowi i prowadząca kontrole w państwie. W zakresie NIK-u jest m.in.: kontrolowanie działalności organów państwa (administracji rządowej), NBP, osób prawnych działających na rzecz państwa, organizacji państwowych. Głównym zadaniem prowadzonych przez NIK kontroli jest dostarczanie Sejmowi i opinii publicznej informacji o działaniach państwa, które są oceniane pod kątem: legalności, gospodarności, celowości oraz rzetelności. Szczególną, konstytucyjną rolę zajmuje opinia NIK w procedurze zatwierdzania przez Parlament sprawozdania budżetowego Rządu.

Art. 202.

1. Najwyższa Izba Kontroli jest naczelnym organem kontroli państwowej.

2. Najwyższa Izba Kontroli podlega Sejmowi.

3. Najwyższa Izba Kontroli działa na zasadach kolegialności.

Art. 203.

1. Najwyższa Izba Kontroli kontroluje działalność organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności.

2. Najwyższa Izba Kontroli może kontrolować działalność organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności.

3. Najwyższa Izba Kontroli może również kontrolować z punktu widzenia legalności i gospodarności działalność innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa.

12. Ustrój i organizacja adwokatury.

Adwokatura Polska jest powołana do udzielania pomocy prawnej, współdziałania w ochronie praw i wolności obywatelskich, a także współdziałania w kształtowaniu i stosowaniu prawa. 

1. Adwokaci i aplikanci adwokaccy.

Adwokat jest to prawnik udzielający porad prawnych i prowadzący sprawy klientów w sądzie. Może wykonywać swój zawód w zespołach adwokackich lub indywidualnie a także w formie handlowych spółek osobowych. Kandydat na adwokata musi ukończyć wyższe studia prawnicze, odbyć aplikację adwokacką - praktykę w adwokaturze oraz zdać egzamin adwokacki. Osoby posiadające tytuł naukowy profesora lub stopień naukowy doktora habilitowanego w dziedzinie prawa są zwolnieni z konieczności odbycia aplikacji i zdawania egzaminu adwokackiego.

Zawód adwokata polega na świadczeniu pomocy prawnej, a w szczególności na udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami. Adwokaturę stanowi ogół adwokatów i aplikantów adwokackich. Prawo wykonywania zawodu ma tylko ten, kto został wpisany na listę adwokatów przez okręgową radę adwokacką. W Polsce wpisanych na listę jest ponad 7 tys. adwokatów.

Aplikant adwokacki jest to osoba przyuczająca się do zawodu najczęściej magister prawa, odbywający aplikację adwokacką, radcowską, notarialną, sądową, prokuratorską lub komorniczą. Aby ukończyć aplikację, należy przejść cykl szkoleniowy przewidziany programem aplikacji, trwający od 3 do 3,5 roku (w zależności od rodzaju aplikacji), na który składają się zajęcia teoretyczne (najczęściej raz w tygodniu) oraz zajęcia praktyczne w sądach, prokuraturach, urzędach lub kancelariach prawnych. Ukończenie aplikacji daje możliwość podejścia do egzaminu zawodowego, składającego się z części pisemnej i ustnej. Po pozytywnym złożeniu egzaminu nabywa się uprawnienia zawodowe.

2. Odpowiedzialność dyscyplinarna adwokata.

Art. 80 u. adw.

Adwokaci i aplikanci adwokaccy podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za postępowanie sprzeczne z prawem, zasadami etyki lub godności zawodu bądź za naruszenie swych obowiązków zawodowych, a adwokaci również za niespełnienie obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia, o którym mowa w art. 8a ust. 1, zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 8b.

Art. 81 u. adw.

1. Kary dyscyplinarne są następujące:

1)upomnienie,

2)nagana,

3)kara pieniężna,

4)zawieszenie w czynnościach zawodowych na czas od trzech miesięcy do pięciu lat,

5)wydalenie z adwokatury.

2. Obok kary nagany i kary pieniężnej można orzec dodatkowo zakaz wykonywania patronatu na czas od roku do pięciu lat.

3. Obok kary zawieszenia w czynnościach zawodowych orzeka się dodatkowo zakaz wykonywania patronatu na czas od lat dwóch do lat dziesięciu.

4. Kara nagany oraz kara pieniężna pociąga za sobą utratę biernego prawa wyborczego do organu samorządu adwokackiego na czas trzech lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia.

5. Kara zawieszenia w czynnościach zawodowych pociąga za sobą utratę biernego i czynnego prawa wyborczego do organu samorządu adwokackiego na czas sześciu lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia.

Art. 91 u. adw.

1. W sprawach dyscyplinarnych orzekają:

1)sąd dyscyplinarny izby adwokackiej,

2)Wyższy Sąd Dyscyplinarny.

2. Sąd dyscyplinarny izby adwokackiej rozpoznaje wszystkie sprawy jako sąd pierwszej instancji, z wyjątkiem spraw określonych w art. 85 ust. 2.

3. Wyższy Sąd Dyscyplinarny rozpoznaje:

1)jako druga instancja sprawy rozpoznawane w pierwszej instancji przez sądy dyscyplinarne izb adwokackich,

2)inne sprawy przewidziane przepisami niniejszej ustawy.

4. Orzeczenie z uzasadnieniem wydane przez Wyższy Sąd Dyscyplinarny w drugiej instancji doręcza się stronom, Ministrowi Sprawiedliwości oraz Naczelnej Radzie Adwokackiej.

3. Warunki i przebieg aplikacji adwokackiej.

Sytuację prawną aplikantów kształtuje ustawa z 1982r. "Prawo o adwokaturze", a także Uchwała nr 22/2005 Naczelnej Rady Adwokackiej z dnia 3 września 2005 r. "Regulamin aplikacji adwokackiej". W obecnym kształcie ustawy szkolenie trwa 3 i pół roku, przy czym pierwsze pół roku obejmuje obowiązkowe praktyki (odbywane z reguły w jednostkach sądów powszechnych). Aplikacje adwokacką zamyka tzw. "egzamin końcowy", który składany jest w aktualnym stanie prawnym przed komisją powoływaną spośród przedstawicieli Ministra Sprawiedliwości i samorządu zawodowego. Aplikacja jest odpłatna.

13. Pojęcie i rodzaje organów ścigania karnego.

Organy ścigania - to organy, do których właściwości należy wykrywanie przestępstw i ściganie ich sprawców. W Polsce są to prokuratura i policja.

14. Pozycja ustrojowa Prokuratury i jej organy.

Prokuratura urząd państwowy powołany do stania na straży praworządności. Zazwyczaj swój cel prokuratura realizuje poprzez zaskarżanie do sądów decyzji niezgodnych z prawem, ściganie przestępstw, pomoc prawną społeczeństwu oraz branie udziału w procesie legislacyjnym jako czynnik opiniodawczy.

Prokuraturę w Polsce stanowią:

• Prokurator Generalny

• prokuratorzy powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury

• prokuratorzy wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury

• prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.

1. Zadania i organizacja powszechnych jednostek prokuratury.

Zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw. Zadania te Prokurator Generalny i podlegli mu prokuratorzy wykonują przez prowadzenie lub nadzorowanie postępowania przygotowawczego w sprawach karnych oraz sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego przed sądami, wytaczanie powództw w sprawach karnych i cywilnych oraz składanie wniosków i udział w postępowaniu sądowym w sprawach cywilnych, ze stosunku pracy i ubezpieczeń społecznych, jeżeli tego wymaga ochrona praworządności, interesu społecznego, własności lub praw obywateli, podejmowanie środków przewidzianych prawem, zmierzających do prawidłowego i jednolitego stosowania prawa w postępowaniu sądowym, administracyjnym w sprawach o wykroczenia oraz w innych postępowaniach, sprawowanie nadzoru nad wykonaniem postanowień o tymczasowym aresztowaniu oraz innych decyzji o pozbawieniu wolności, prowadzenie badań w zakresie problematyki przestępczości oraz jej zwalczania i zapobiegania, zaskarżanie do sądu niezgodnych z prawem decyzji administracyjnych oraz udział w postępowaniu sądowym w sprawach zgodności z prawem takich decyzji, zaskarżanie niezgodnych z prawem uchwał organów samorządu terytorialnego lub rozporządzeń wojewody, koordynowanie działalności w zakresie ścigania przestępstw, prowadzonej przez inne organy państwowe, współdziałanie z organami państwowymi, państwowymi jednostkami organizacyjnymi i organizacjami społecznymi w zapobieganiu przestępczości i innym naruszeniom prawa, współpracę z Szefem Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych w zakresie niezbędnym do realizacji jego zadań ustawowych, opiniowanie projektów aktów normatywnych oraz podejmowanie innych czynności określonych w przepisach szczególnych.

1. JEDNOLITOŚCI - wszystkie jednostki organizacyjne prokuratury tworzą jedną organizacyjną całość

2. CENTRALIZMU - wszystkie jednostki organizacyjne prokuratury są podporządkowane jednemu organowi centralnemu - minister sprawiedliwości, zajmujący stanowisko Prokuratora Generalnego

3. JEDNOOSOBOWEGO KIEROWNICTWA - poszczególnymi jednostkami organizacyjnymi prokuratury i całą prokuraturą kieruje jedna osoba

4. HIERARCHICZNEGO PODPORZĄDKOWANIA - prokurator niższego rzędu jest podporządkowany prokuratorowi wyższego rzędu

5. NIEZALEŻNOŚCI - prokuratura ani organizacyjnie ani w trakcie działania nie jest podporządkowana innym organom państwowym

Art. 8 u. prok.

1. Prokurator przy wykonywaniu czynności określonych w ustawach jest niezależny, z zastrzeżeniem przepisów ust. 2-5.

2. Prokurator jest obowiązany wykonywać zarządzenia, wytyczne i polecenia przełożonego prokuratora. Polecenie dotyczące treści czynności procesowej prokurator przełożony wydaje na piśmie, a na żądanie prokuratora - wraz z uzasadnieniem. W razie przeszkody w doręczeniu polecenia w formie pisemnej dopuszczalne jest przekazanie polecenia ustnie, z tym że przełożony jest obowiązany niezwłocznie potwierdzić je na piśmie.

3. Jeżeli prokurator nie zgadza się z poleceniem, może żądać zmiany polecenia lub wyłączenia go od wykonania czynności albo od udziału w sprawie. O wyłączeniu rozstrzyga ostatecznie prokurator bezpośrednio przełożony nad prokuratorem, który wydał polecenie.

4. Żądanie, o którym mowa w ust. 2 i 3, prokurator zgłasza na piśmie wraz z uzasadnieniem przełożonemu, który wydał polecenie.

5. Polecenie dotyczące treści czynności procesowej, wydane przez prokuratora przełożonego innego niż prokurator bezpośrednio przełożony, nie może obejmować sposobu zakończenia postępowania przygotowawczego i postępowania przed sądem.

6. W przypadku gdy w postępowaniu sądowym ujawnią się nowe okoliczności, prokurator samodzielnie podejmuje decyzje związane z dalszym tokiem tego postępowania.

7. Prokurator przełożony w razie stwierdzenia oczywistej obrazy prawa przy prowadzeniu sprawy wytyka, niezależnie od innych uprawnień, właściwemu prokuratorowi uchybienie, po uprzednim zażądaniu - w razie potrzeby - wyjaśnień. Stwierdzenie i wytknięcie uchybienia nie wpływa na rozstrzygnięcie sprawy. Art. 68 ust. 1 stosuje się odpowiednio.

7a. Prokurator, któremu wytknięto uchybienie może, w terminie siedmiu dni, złożyć pisemne zastrzeżenie do prokuratora przełożonego, który wytknął uchybienie. W razie wniesienia zastrzeżenia, prokurator przełożony uchyla wytknięcie uchybienia albo przekazuje sprawę do rozpoznania sądowi dyscyplinarnemu.

7b. W przypadku przewidzianym w ust. 7a sąd dyscyplinarny wydaje postanowienie po wysłuchaniu rzecznika dyscyplinarnego oraz prokuratora, któremu wytknięto uchybienie, chyba że nie jest to możliwe. Na postanowienie odmawiające uwzględnienia zastrzeżenia prokuratorowi przysługuje zażalenie. Zażalenie rozpatruje ten sam sąd dyscyplinarny w innym równorzędnym składzie.

8. W razie stwierdzenia oczywistej i rażącej obrazy przepisów prawa, prokurator przełożony jest obowiązany żądać wszczęcia postępowania dyscyplinarnego przeciwko prokuratorowi, który obrazy się dopuścił.

1. Prokuratorzy i asesorzy prokuratorscy.

Prokurator - funkcjonariusz publiczny prokuratury uprawniony do samodzielnego wykonywania czynności prokuratorskich. Jako funkcjonariusz prokuratury strzeże praworządności oraz czuwa nad ściganiem przestępstw.

W II Rzeczypospolitej i Polsce Ludowej istniały trzy stopnie służbowe w prokuraturze:

• prokurator

• wiceprokurator

• podprokurator

Prokurator jest obowiązany postępować zgodnie ze ślubowaniem prokuratorskim, w służbie i poza służbą strzec powagi sprawowanego urzędu i unikać wszystkiego, co mogłoby przynieść ujmę godności prokuratora lub osłabiać zaufanie do jego bezstronności. W okresie zajmowania stanowiska prokurator nie może należeć do partii politycznej ani brać udziału w żadnej działalności politycznej (ubiegającemu się o mandat posła, senatora albo radnego udziela się urlopu bezpłatnego na czas kampanii wyborczej). Prokurator jest obowiązany stale podnosić kwalifikacje zawodowe. Ustawa nakłada też na prokuratora obowiązek uczestniczenia w szkoleniach i innych formach doskonalenia zawodowego.

Asesor prokuratury - osoba przygotowywana do wykonywania obowiązków prokuratora. Staż asesorski polega na zdobywaniu praktyki i doświadczenia zawodowego, zazwyczaj poprzez wykonywanie czynności prokuratorskich.

Asesorem może zostać mianowana osoba, która ukończyła aplikację prokuratorską i złożyła egzamin prokuratorski.

Asesorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury mianuje i zwalnia Prokurator Generalny, a asesorów wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury - Naczelny Prokurator Wojskowy.

Asesor prokuratury jest obowiązany stale podnosić kwalifikacje zawodowe, w tym uczestniczyć w szkoleniach i innych formach doskonalenia zawodowego.

Prokurator Generalny może powierzyć asesorowi powszechnej jednostki organizacyjnej prokuratury, a Naczelny Prokurator Wojskowy - asesorowi wojskowej jednostki organizacyjnej prokuratury na czas określony, nieprzekraczający trzech lat, pełnienie czynności prokuratorskich, jednakże bez prawa udziału w postępowaniu przed sądem apelacyjnym i okręgowym oraz bez prawa sporządzania środków zaskarżania i wniosków do Sądu Najwyższego oraz występowania przed tym Sądem (tzw. łac. votum).

Asesor prokuratury nie posiadający uprawnień do pełnienia czynności prokuratorskich może występować w charakterze oskarżyciela publicznego w sprawach w postępowaniu uproszczonym.

Do asesorów stosuje się odpowiednio większość przepisów dotyczących prokuratorów.

Prokurator Generalny może, z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, zwolnić asesora powszechnej jednostki organizacyjnej prokuratury ze służby. Prokurator Generalny odwołuje asesora, jeżeli zrzekł się stanowiska.

Naczelny Prokurator Wojskowy zwalnia asesora wojskowej jednostki organizacyjnej ze służby w wojskowych jednostkach organizacyjnych prokuratury, jeżeli nie został on powołany na stanowisko prokuratora w terminie sześciu miesięcy od dnia upływu okresu, na który powierzono asesorowi pełnienie czynności prokuratorskich. W takim przypadku asesora przenosi się do dyspozycji Ministra Obrony Narodowej lub określonego przez niego organu.

1. Odpowiedzialność dyscyplinarna.

Art. 66 ust. 1 u. prok.

1. Prokurator odpowiada dyscyplinarnie za przewinienia służbowe, w tym za oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawa i uchybienia godności urzędu prokuratorskiego.

Art. 67 u. prok.

1. Karami dyscyplinarnymi są:

1)upomnienie,

2)nagana,

3)usunięcie z zajmowanej funkcji,

4)przeniesienie na inne miejsce służbowe,

5)wydalenie ze służby prokuratorskiej.

2. Wymierzenie kary określonej w ust. 1 pkt 2-4 pociąga za sobą pozbawienie możliwości awansowania przez okres trzech lat oraz niemożność udziału w tym okresie w kolegium prokuratury okręgowej, w kolegium prokuratury apelacyjnej i w zgromadzeniu prokuratorów, w Radzie Prokuratorów i w sądzie dyscyplinarnym oraz uzyskania utraconego stanowiska.

Art. 70 ust. 1 u. prok.

1. W sprawach dyscyplinarnych orzekają sądy dyscyplinarne:

1)dla prokuratorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury działające przy Prokuratorze Generalnym:

a)w pierwszej instancji - Sąd Dyscyplinarny,

b)w drugiej instancji - Odwoławczy Sąd Dyscyplinarny,

2)dla prokuratorów wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury - Sąd Dyscyplinarny w Naczelnej Prokuraturze Wojskowej.

2. Warunki i przebieg aplikacja prokuratorskiej.

Aplikacja prokuratorska polega na przygotowaniu aplikanta do należytego wykonywania obowiązków prokuratora i trwa 3 lata. Aplikantem prokuratury (etatowym lub pozaetatowym) może być mianowana osoba posiadająca obywatelstwo polskie i korzystająca z pełni praw cywilnych i obywatelskich, nieskazitelnego charakteru, która ukończyła wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskała tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce. Aplikantem wojskowej jednostki organizacyjnej prokuratury może być mianowany tylko oficer zawodowy albo oficer służby okresowej. Aplikanta prokuratury mianuje na czas określony (i zwalnia), oznaczony w akcie mianowania w powszechnych jednostkach organizacyjnych prokuratury prokurator apelacyjny, zaś w wojskowych jednostkach organizacyjnych prokuratury Naczelny Prokurator Wojskowy. Przed podjęciem obowiązków aplikant powszechnej jednostki prokuratury składa ślubowanie wobec prokuratora apelacyjnego, zaś aplikant wojskowej jednostki prokuratury wobec Naczelnego Prokuratora Wojskowego. Aplikant może występować przed sądem rejonowym w charakterze oskarżyciela publicznego w sprawach w postępowaniu uproszczonym. Aplikanci powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury za naruszenie swoich obowiązków ponoszą odpowiedzialność porządkową lub dyscyplinarną na zasadach obowiązujących mianowanych urzędników państwowych. Po ukończeniu aplikacji obowiązuje aplikanta złożenie egzaminu przed komisją powołaną przez Prokuratora Generalnego. W wypadku nieprzystąpienia do egzaminu, niedostatecznego wyniku egzaminu końcowego lub niemianowana asesorem z uwagi na brak możliwości uzyskania kwalifikacji do wykonywania zadań na tym stanowisku aplikant wojskowej jednostki organizacyjnej prokuratury skierowany zostaje do innej służby w siłach zbrojnych, chyba, że w myśl przepisów ustawy lub przepisów o służbie wojskowej podlega zwolnieniu z zawodowej albo okresowej służby wojskowej. Po złożeniu egzaminu prokuratorskiego aplikant może być prokuratury mianowany na stanowisko asesora prokuratury. Asesorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury mianuje i zwalnia Prokurator Generalny, a asesorów wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury — Naczelny Prokurator Wojskowy. Prokurator Generalny może powierzyć asesorowi powszechnej jednostki organizacyjnej prokuratury, a Naczelny Prokurator Wojskowy asesorowi wojskowej jednostki organizacyjnej prokuratury na czas określony, nieprzekraczający trzech lat, pełnienie czynności prokuratorskich, jednakże bez prawa udziału w postępowaniu przed sądem apelacyjnym i okręgowym, sporządzania środków zaskarżania i wniosków do Sądu Najwyższego oraz występowania w postępowaniu przed Sądem Najwyższym. Asesor prokuratury nieposiadający uprawnień do pełnienia czynności prokuratorskich może występować w charakterze oskarżyciela publicznego w sprawach w postępowaniu uproszczonym. Do asesorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące prokuratorów tych prokuratur, a do asesorów wojskowych przepisy dotyczące prokuratorów wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury. Prokurator Generalny może, z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, zwolnić asesora powszechnej jednostki organizacyjnej prokuratury ze służby. Naczelny Prokurator Wojskowy zwalnia asesora wojskowej jednostki organizacyjnej ze służby w wojskowych jednostkach organizacyjnych prokuratury, jeżeli nie został on powołany na stanowisko prokuratora w terminie sześciu miesięcy od dnia upływu okresu, na który powierzono asesorowi pełnienie czynności prokuratorskich. W takim przypadku asesora przenosi się do dyspozycji Ministra Obrony Narodowej lub określonego przez niego organu.

3. Miejsce i rola Prokuratora Generalnego.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 u. prok. prokuraturę stanowią Prokurator Generalny (jako naczelny organ prokuratury; funkcję tę z urzędu sprawuje Minister Sprawiedliwości) oraz podlegli mu prokuratorzy powszechnych i wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury oraz prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej — Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Funkcję Prokuratora Generalnego sprawuje Minister Sprawiedliwości. Jest on zarazem przełożonym prokuratorów powszechnych i wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury oraz prokuratorów Instytutu Pamięci Narodowej — Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Prokuratorami powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury są prokuratorzy Prokuratury Krajowej, prokuratur apelacyjnych, okręgowych i rejonowych. Prokuratorami wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury są prokuratorzy Naczelnej Prokuratury Wojskowej, wojskowych prokuratur okręgowych i wojskowych prokuratur garnizonowych. Prokuratorami Instytutu Pamięci Narodowej — Komisji ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu są prokuratorzy Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej oraz prokuratorzy oddziałowych komisji ścigania zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej. Prokurator Generalny podejmuje wszelkie czynności związane z funkcjonowaniem prokuratury, kieruje jej działalnością osobiście bądź przez zastępców, wydaje zarządzenia, wytyczne oraz polecenia. Może przedsiębrać wszelkie czynności należące do zakresu działania prokuratury lub zlecać ich wykonanie podległym sobie prokuratorom. W szczególności, posiada uprawnienie do składania wniosków o rozstrzygnięcie przez Sąd Najwyższy ujawnionych w orzecznictwie sądów powszechnych, wojskowych lub Sądu Najwyższego rozbieżności w wykładni prawa, unieważnienie prawomocnego orzeczenia wydanego w sprawie, która ze względu na osobę lub przedmiot nie podlegała orzecznictwu sądu w chwili orzekania, jeżeli to orzeczenie nie może być wzruszone w trybie przewidzianym w ustawach o postępowaniach sądowych, stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny zgodności aktów normatywnych z Konstytucją RP. Prokurator Generalny może być uczestnikiem postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym oraz uczestniczyć w Zgromadzeniu Ogólnym Trybunału Konstytucyjnego. Na podstawie upoważnienia udzielonego przez Trybunał Konstytucyjny lub Trybunał Stanu, prowadzi odpowiednie postępowania przygotowawcze. Posiada uprawnienie do wydawania wiążących wytycznych w zakresie postępowania przygotowawczego. Prokurator Generalny może wystąpić do naczelnych i centralnych organów administracji państwowej o usprawnienie działalności podległych im jednostek w zakresie postępowania przygotowawczego i o podjęcie odpowiednich środków w celu przeciwdziałania przestępczości, w tym również o wydanie lub zmianę określonych przepisów. Prokurator Generalny i Naczelny Prokurator Wojskowy, przedstawia Prezydentowi RP wnioski w przedmiocie ułaskawienia osób skazanych przez sądy. Prokurator Generalny może określić funkcje w prokuraturach apelacyjnych, okręgowych i rejonowych, na które powołuje prokuratorów i odwołuje z pełnienia tych funkcji prokurator apelacyjny. Prokurator Generalny, w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej, może określić funkcje w wojskowych prokuraturach okręgowych i wojskowych prokuraturach garnizonowych, na które powołuje prokuratorów i odwołuje z pełnienia tych funkcji Naczelny Prokurator Wojskowy.

Zagadnienia z Organów Ochrony Prawnej

1

---