Przysposobienie obronne, I klasa

Opracowano na podstawie podręczników:

1. G. Adamczyk, B. Breitkopf, Z. Worwa: Przysposobienie obronne. Podręcznik dla szkół ponadpodstawowych, WSIP, Warszawa 1998 r

2. J. Słoma: Przysposobienie obronne, Wyd. Nowa Era, Warszawa 2005 r

I. Zagrożenie ludności w czasie pokoju i wojny

1. Zagrożenia czasu pokoju

Zagrożenia naturalne

1.Trzęsienia ziemi

-budowa geologiczna Ziemi sprawia, że ruchy płyt kontynentalnych(ścierających się mas skalnych) są przyczyną uwalniania się olbrzymiej energii w postaci fal sejsmicznych. Co roku notuje się około 10 000 wstrząsów skorupy ziemskiej(większość w obrębie oceanów). Rejony największej aktywności sejsmicznej to: rejon Pacyfiku oraz tak zwany łańcuch alpejsko-himalajski. Powodują ogromne zniszczenia i zmiany w ukształtowaniu terenu oraz powstawanie wysokiej fali morskiej zwanej tsunami (tragedia z grudnia 2004 roku)

2.Wybuchy wulkanów

-w rejonach o najwyższej aktywności sejsmicznej mają miejsce często wybuchy wulkanów.
W wyniku gwałtownych przemian w skorupie ziemskiej olbrzymie ilości płynnych skał zwanych magmą wydostają się na jej powierzchnię. Przybiera to postać erupcji. Głazy, lawa oraz pył wulkaniczny są przyczyną ogromnych zniszczeń oraz powodują tysiące ofiar.

3.Huragany i trąby powietrzne(tornada)

-występują najczęściej w klimacie tropikalnym

-siła wiejącego wiatru ma prędkość ponad 200 km/h. Powoduje zniszczenie budynków, wyrywanie drzew, spiętrzanie wody morskiej. Huraganom towarzyszą ogromne opady (głównie gradu).

-trąba powietrzna powstaje w wyniku zderzenia się ciepłych i wilgotnych frontów atmosferycznych z suchymi masami powietrza. Wir powietrza przemieszcza się z prędkością ponad 100 km/h, pozostawiając za sobą pas olbrzymich zniszczeń.

4.Powodzie

-powodują bardzo duże zniszczenia i ofiary w ludziach

-powstają na skutek obfitych opadów atmosferycznych, gwałtownych topnień lodu, sztormów, huraganów, fal tsunami.

-największe powodzie występują w Chinach w rejonie wielkich rzek

-w Polsce do najgroźniejszych rzek należy Wisła, Odra i Warta. (Powódź w dorzeczu Odry w 1997 r spowodowała zalanie 2600 miejscowości i śmierć 60 osób)

5.Śnieżyce

-niespodziewane i obfite opady śniegu mogą sparaliżować życie na znacznych obszarach.

-są szczególnie niebezpieczne na terenach, gdzie rzadko występują

6.Mrozy

-niskie temperatury powodują uszkodzenie torów kolejowych, linii energetycznych, telekomunikacyjnych oraz wodociągów.

7.Upały

-skrajne upału są także poważnym zagrożeniem dla życia człowieka

-ważna jest ochrona przed skutkami upałów-odpowiedni ubiór, spożywanie płynów

-wysokie temperatury niszczą nawierzchnie dróg, tory kolejowe i linie energetyczne.

8.Susze

-susze związane są z niedoborem wody na danym obszarze

-powodują zniszczenie gleby i upraw, co może pociągnąć za sobą klęskę głodu. Najczęściej występują na obszarze Afryki.(W 1985 roku w Etiopii długotrwała susza i brak pożywienia były przyczyną śmierci 800 000 ludzi)

9. Pożary

-susze mogą być także przyczyną pożarów, niebezpiecznych dla życia ludzi i zwierząt

10.Lawiny, osuwiska

-lawiny występują najczęściej w rejonach górskich, dochodzi do nich, gdy olbrzymie masy śniegu nie mogą utrzymać się na stoku górskim. Powstają na skutek nawet niewielkich zmian pogody.

-niebezpieczne są także lawiny błotne i osuwiska skał, powstające w wyniku obfitych opadów atmosferycznych, wybuchów wulkanów i trzęsień ziemi.

-występują często w rejonach deszczów monsunowych. Co roku w Chinach, Indiach i Nepalu giną w ich wyniku dziesiątki osób.

Zagrożenia wynikające z działalności człowieka

1.Zanieczyszczenia powietrza

-główne źródło zanieczyszczeń to przemysł energetyczny i metalurgiczny. W wyniku spalania paliw, węgla do atmosfery dostają się ogromne ilości tlenków węgla, związków siarki i azotu.

-elektrociepłownie i zakłady przemysłowe emitują do atmosfery pyły zawierające toksyczne związki metali ciężkich (zaburzenia w funkcjonowaniu narządów wewnętrznych, układu oddechowego, oczu)

-motoryzacja powoduje skażenie powietrza spalinami (tlenki węgla, azotu i ołowiu)

-przemysł chemiczny to źródło kwasu siarkowego, fluoru, węglowodoru

2.Efekt cieplarniany

-ucieczka związków węgla do atmosfery powoduje zwiększenie warstwy utrudniającej „ucieczkę” ciepła z powierzchni Ziemi, co prowadzi do ocieplania się klimatu

-emisja freonu powoduje powstawanie dziury ozonowej, chroniącej przed promieniami UV(wzrost zachorowań na schorzenia nowotworowe skóry, choroby oczu; wymieranie planktonu będącego podstawowym źródłem żywienia zwierząt morskich)

3.Kwaśne deszcze

-na skutej emisji do atmosfery związków siarki powstają „kwaśne deszcze”. Niszczą one zabytki, wyjaławiają i zakwaszają glebę oraz doprowadzają do wymierania mikroorganizmów w wodach powierzchniowych.

4.Zanieczyszczenie wód

-główne źródło stanowi przemysł, ścieki z zakładów metalurgicznych zawierają toksyczne związki cyjanku, siarki, żelaza.

-ścieki komunalne są także źródłem zanieczyszczeń wód

-chemiczne środki stosowane w rolnictwie to związki organiczne, nawozy sztuczne i środki ochrony roślin, które powodują eutrofizację wód, czyli proces gromadzenia się substancji organicznych w tempie przekraczającym możliwość do ich asymilacji przez środowisko

-w efekcie tych zanieczyszczeń ma miejsce obniżenie jakości wód. Zaledwie kilka procent wód ma w Polsce I klasę czystości, a prawie 1/3 rzek nie mieści się w żadnej z 3 klas czystości.

-zanieczyszczenia bakteryjne mogą być przyczyną groźnych chorób, jak dur brzuszny.

5.Degradacja gleb

-wycinanie lasów powoduje erozję gleb

-stosowanie pestycydów (chemicznych środków ochrony roślin) ma szkodliwy wpływ na zdrowie ludzi i zwierząt

-przemysł wydobywczy jest przyczyną poważnych zmian w ukształtowaniu terenu(hałdy, zapadliska, uskoki)

-przemysł chemiczny, motoryzacja, chemizacja rolnictwa zanieczyszczają gleby i obniżają jej przydatność dla celów rolniczych

-gleby w otoczeniu wysypisk śmieci i źle zabezpieczonego szamba stają się niezdatne do picia, głównie z powodu bakteryjnych zanieczyszczeń

Katastrofy i awarie

1. Katastrofy komunikacyjne

- katastrofy kolejowe, morskie, lotnicze, wypadki drogowe są poważnym zagrożeniem dla życia ludzkiego (co roku w wypadkach na świecie ginie 700 000 osób)

2.Katastrofy przemysłowe

-katastrofy tankowców

-eksplozje (wybuchy gazu w kopalniach, zakładach chemicznych i budynkach mieszkalnych)

3.Zagrożenia chemiczne

-awaria w zakładach chemicznych może przynieść straty zbliżone do skutków użycia bojowych środków trujących

4. Zagrożenia radiacyjne

-rozwój energetyki jądrowej stwarza ogromne zagrożenia dla zdrowia i życia człowieka. Obecnie na świecie pracuje ok. 400 elektrownii atomowych

Przedsięwzięcia ochronne w ramach działań przeciwpowodziowych.

W czasie zagrożenia powodziowego należy zgromadzić następujący sprzęt:

• latarki

• apteczkę i zapas leków stale przyjmowanych

• odbiornik radiowy (zasilany bateriami)

• zapasowe baterie

• zamienne źródła światła(świece, lampy oliwne, naftowe, zapalniczki, zapałki)

• zapas żywności dla członków rodziny i zwierząt gospodarskich (na 3-5 dni)

• odzież przeciwdeszczową, nieprzemakalne obuwie

• łódź lub ponton

• kapoki lub kamizelki ratunkowe

• dodatkowe zamki, kłódki, łańcuchy(zabezpieczenie przed kradzieżą)

Podczas powodzi należy:

• prowadzić stały nasłuch radiowy na częstotliwości regionalnej

• wykonywać wszystkie polecenie nakazane w komunikatach

• przenosić się na wyższe kondygnacje budynku lub wyżej położone tereny podczas podnoszenia poziomu wody

• utrzymywać stałą gotowość do ewakuacji

• przeciwdziałać chaosowi i panice

• ostrożnie korzystać z mostów, przepustów i nasypów drogowych

W czasie powodzi nie wolno:

• używać wód powodziowych i gruntowych do celów spożywczych i higienicznych

• poruszać się na terenach zalewowych, jeśli woda przemieszcza się wartko

• zbliżać się do słupów i linii energetycznych

Zapobieganie skutkom wiatrów

W czasie zagrożenia huraganem należy:

• ustalić sposób komunikowania się między domownikami, w pracy, szkole

• nauczyć dzieci jak należy wzywać policję, straż pożarną, pogotowie ratunkowe, jak dzwonić do rodziców

• sprawdzić czy domownicy wiedzą jak i gdzie odcina się dopływ gazu, prądu i wody

• sprawdzić stan dachu, rynien i ich dodatkowego przymocowania

• usunąć wszystko z parapetów

• pozamykać okna

• uprzątnąć obejścia, zamknąć pomieszczenia ze zwierzętami gospodarskimi

• przygotować zapas świec, baterii, latarek, radia

• przygotować apteczkę pierwszej pomocy

• przygotować rzeczy niezbędne do ewakuacji

• ustawić pojazdy z dala od drzew, słupów, obiektów o złym stanie

• sprawdzić czy bliscy i sąsiedzi przygotowują się do przetrwania huraganu

Inne źródła zagrożeń życia i bezpieczeństwa publicznego

Terroryzm i zorganizowana przestępczość

Terroryzm stał się jednym z największych zagrożeń XX wieku. Nie ma miejsc wolnych od tego niebezpieczeństwa. Przykłady: (11 września New York, bomby na Bali, wybuchy w Londynie)

Zorganizowana przestępczość rozwija się także na świecie i w Polsce.

Istnieją sposoby postępowania w przypadku ataków terrorystycznych i przestępczych.

W przypadku, gdy na ulicy usłyszysz strzały:

• ukryj się za najbliższą zasłoną (murem, budynkiem, drzewem), w zagłębieniu terenu lub połóż się na ziemi. Jeśli to możliwe schowaj się w bramie, sklepie. Wezwij policję.

• skutecznym schronieniem są zaparkowane samochody, najlepiej przykucnąć bokiem do pojazdu na wysokości silnika lub kół i chronić twarz rękoma.

• Wstań, wyjdź z ukrycia dopiero po dłuższej chwili od ustania strzelaniny, po upewnieniu się, że jest bezpiecznie

• Jeśli musisz wyjść z ukrycia z jakiegoś powodu w czasie strzelaniny, unieś ręce do góry sygnalizując w ten sposób, że nie jesteś uczestnikiem zdarzenia

Nie wolno:

• Zatrzymywać się w celu przyglądania się akcji

• Próbować zatrzymywać uzbrojonych napastników

• Zwracać na siebie uwagi napastników

W czasie akcji terrorystycznych w budynku w trakcie strzelaniny

• połóż się na podłodze i ukryj za zasłoną(ladą, biurkiem)

• podczas sterroryzowania wykonuj wszystkie polecenia napastników, nie wzmagaj ich agresji, nie komentuj ich poczynań, nie przyglądaj się natarczywie

• zachowaj spokój

• otocz opieką dzieci i osoby starsze

Postępowanie w przypadku zagrożenia atakiem gazowym, podejrzaną przesyłką pocztową, wybuchem bomby i wtórnym pożarem.

Atak gazowy

-opuścić zagrożony teren, obiekt

-stosować zastępcze środki ochrony

dróg oddechowych

-pomagać porażonym

-wezwać służby specjal.,

-przeciwdziałać panice

Podejrzana przesyłka pocztowa

-nieoczekiwanych paczek bez nadawcy nie otwierać

-opakować ją kilkoma workami foliowymi i wezwać policję lub straż poż.

-do ich przybycia nie opuszczać mieszkania i nikogo nie wpuszczać

Podejrzane przedmioty nieznanego pochodzenia(walizka, torba, urządzenie elektryczne nieznane urządzenia lub kable pod pojazdem) oraz niewypały i niewybuchy

-nie dotykaj tych urządzeń, nie uruchamiaj pojazdu, nie próbuj ich usunąć

-poinformuj o ich znalezieniu rodziców, przełożonych

-wezwij policję

Wybuch bomby i wtórny pożar

-odciąć dopływ gazu i prądu

-ratować poszkodowanych

-podjąć ewakuację z miejsc zagrożonych wtórnym pożarem

-wezwać pomoc

-przeciwdziałać panice

2. Zagrożenia czasu wojny

Współczesne wojny powodują większe straty i zniszczenia, gdyż w skład uzbrojenia sił zbrojnych państw wchodzą nowoczesne rodzaje broni konwencjonalnej oraz broń masowego rażenia.

1. Broń konwencjonalna

Broń biała - służąca do walki wręcz obejmuje broń sieczną (miecz, szabla), obuchową (maczuga, topór), drzewcowa (włócznia, pika), kłująca(bagnet, sztylet) Broń ta obecnie odgrywa znikomą rolę w konfliktach zbrojnych.

Broń palna - broń wyrzucająca pociski siłą gazów powstających w czasie spalania prochu. Dzieli się na strzelecką i artyleryjską.

a)broń strzelecka - broń o kalibrze od 5,6 mm do 20 mm., przeznaczona do zwalczania pojedynczych i grupowych celów żywych, lekko opancerzonego sprzętu oraz środków ogniowych, z małej odległości. Dzieli się na indywidualną i zespołową. Do indywidualnej zalicza się pistolety, rewolwery (tzw. broń krótka), pistolety maszynowe i karabinki. Do zespołowej, wchodzącej w skład wyposażenia pododdziałów zalicza się karabiny maszynowe(w tym wielkokalibrowe). Specjalnym rodzajem broni strzeleckiej są:karabinki-granatniki, karabiny wyborowe, granatniki ręczne.

b)broń artyleryjska - to rodzaj broni palnej miotającej pociski o kalibrze ponad 20mm. Przeznaczona do niszczenia celów znajdujących się w dużej odległości (umocnień, sprzętu bojowego). Ze względu na parametry i cechy konstrukcyjne wyróżnia się: artylerię lufową(armaty, haubice, moździerze, dział bezodrzutowe) i rakietową(polowe wyrzutnie rakietowe). Broń rakietowa to pociski kierowane i niekierowane, napędzane silnikami rakietowymi. Dzielimy je na 4 rodzaje: polowe wyrzutnie rakietowe, taktyczne zestawy rakietowe, przeciwpancerne zestawy rakietowe, przeciwlotnicze zestawy rakietowe.

Broń specjalna-to bomby lotnicze, torpedy, granaty, miny

Bomba lotnicza - to pocisk z mechanizmem zapłonowym, napełnionym materiałem wybuchowym lub ładunkiem specjalnym(napalmem, fosforem), wyrzucane z samolotu na cele naziemne, nawodne, podwodne.

Torpeda-pocisk podwodny w kształcie cygara, z własnym napędem i przyrządami kierującymi, służy do rażenia podwodnej części okrętu.

Mina - ładunek materiału wybuchowego wraz z urządzeniem zapalającym i zabezpieczającym, umieszczony w obudowie.(np. przeciwpiechotne, przeciwpancerne, przeciwtransportowe).

Granat - pocisk wypełniony materiałem wybuchowym, rażący odłamkami lub siłą wybuchu.

Zastosowanie z bliskiej odległości. (granaty odłamkowe, granaty przeciwpancerne, przeciwopiechotne).

Ochrona przed czynnikami rażenia broni konwencjonalnej

Czynniki rażenia broni konwencjonalnej to: siła przebicia, fala podmuchu, odłamki, wysoka temperatura. Człowiek właściwie ukryty ma szansę przetrwania np. bombardowania, ostrzał artyleryjski. Przed czynnikami rażenia chronią:

a)schrony - to budowle ochronne, mające bardzo wytrzymałą konstrukcję oraz specjalne urządzenia i wyposażenie. Ich walorami są urządzenia filtrowentylacyjne i gruba warstwa przykrycia, (co najmniej 75 cm)

b) Umocnione podpiwniczenia - wykonuje się zazwyczaj w pomieszczeniach znajdujących się od strony podwórek i wąskich ulic. Uszczelnia się w nich okna, drzwi, wzmacnia ściany zewn. i stropy.

c)szczeliny przeciwlotnicze - to rowy w kształcie łamanej linii, o umocnionych ścianach bocznych i przykryte stropem.

Podczas bombardowania i ostrzeliwania artyleryjskiego lub z broni strzeleckiej należy starać się maksymalnie wykorzystać w celu ukrycia się przedmioty terenowe. Mogą one służyć jako schronienie w postaci naturalnej lub po wykonaniu stosownych ukryć

Przed ogniem artylerii, w szczególności broni strzeleckiej, mogą chronić osłony - ukrycia wykonane z różnych materiałów, jeśli są dostatecznie grube np.(piasek w workach, mur z kamienia, drewno, płyta stalowa)

2. Broń jądrowa

Działanie rażące broni jądrowej polega na wykorzystaniu energii, wyzwalającej się podczas reakcji jądrowych, na skutek zmian zachodzących w strukturach atomów.

Rodzaje broni jądrowej

a)atomowa- to broń jądrowa, w której cała energia wybuchu wyzwala się podczas łańcuchowej reakcji rozszczepiania jąder takich pierwiastków jak uran-233, uran-235, pluton-239.Bombardowane neutronami jądra tych pierwiastków ulegają rozszczepieniu na dwie części, czemu towarzyszy uwolnienie 2-3 neutronów oraz duża ilość wytworzonej energii. Powstaje lawinowa reakcja łańcuchowa, która zachodzi w ułamkach sekundy.(Hirosima, Nagasaki)

b)termojądrowa - oparta na wykorzystaniu energii wyzwalającej się w reakcji syntezy, w której jądra izotopów wodoru (deuteru i trytu) łączą się w wysokich temperaturach w jądra helu(He). Reakcje te zachodzą w wysokiej temperaturze-dziesiątków milionów stopni.

Sam ładunek jądrowy stanowi niebezpieczną broń dopiero w połączeniu ze środkami przenoszenia, tj. rakiety, torpedy, samoloty.

Ponadto niekiedy ładunki jądrowe mogą być zastosowane w minach jądrowych. Różnorodność środków przenoszenia broni jądrowej umożliwia uderzenie w dowolny cel znajdujący się w powietrz, na ziemi, na wodzie oraz pod ziemią, w dowolnej odległości od linii frontu.

Rodzaje wybuchów jądrowych

W zależności od charakteru zadań wykonywanych przy użyciu broni jądrowej oraz od rodzajów i położenia celów, w które uderza, a także od charakteru działań bojowych wojsk, wybuchy mogą następować na różnej wysokości, na powierzchni ziemi i pod ziemią. Rozróżnia się rodzaj wybuchów jądrowych:

Wybuch jądrowy na dużej wysokości - to wybuch, którego celem jest zniszczenie pilotowanych i bezpilotowych środków napadu powietrznego(rakiet balistycznych, pojazdów kosmicznych)

Powietrzny wybuch jądrowy- to wybuch ładunku jądrowego na takiej wysokości, że powstająca wówczas kula ognista nie styka się z powierzchnią ziemi(wody).

Naziemny wybuch jądrowy -to wybuch, którego kula ognista styka się z powierzchnią ziem, ma na celu niszczenie schronów, trwałych urządzeń obronnych i lotnisk.

Podziemny(podwodny) wybuch jądrowy - to wybuch następujący pod ziemią(wodą). Błysk i kula ognista mogą być niewidoczne. Ma on niszczyć trwałe umocnienia pod ziemią i wodą.

Czynniki rażenia broni jądrowej

Wybuchowi jądrowemu towarzyszą 4 podstawowe czynniki rażenia: fala uderzeniowa(50%), promieniowanie cieplne(35%), promieniowanie przenikliwe (jonizujące)(5%) i skażenie promieniotwórcze(10%).

Fala uderzeniowa - to główny czynnik rażenia wybuchu jądrowego. To masa silnie sprężonego powietrza rozprzestrzeniające się od środka wybuchu z prędkością naddźwiękową. Czoło fali uderzeniowej zachowuje się jak ściana sprężonego powietrza.
Za tą falą rozchodzi się fala podciśnienia, powodując dalsze zniszczenia. Towarzyszy temu również ogromny huk oraz potężne wichury. Fala razi niezabezpieczonych ludzi, burzy i niszczy budowle naziemne i komunalne.

Promieniowanie cieplne jest promieniowaniem elektromagnetycznym emitowanym przez kulę ognistą powstającą w miejscu wybuchu jądrowego. Składa się z promieniowania z widzialnej części widma, promieniowania nadfioletowego i podczerwonego. Rozprzestrzenia się z prędkością 300 tys. km/s Promieniowanie to jest pochłaniane przez przedmioty znajdujące się nawet w dużej odległości, powodując ich nagrzanie, zwęglenie i spalenie.

Promieniowanie przenikliwe - to strumień promieni gamma i neutronów emitowanych przez 15-20 sekund podczas wybuchu jądrowego. W wyniku jonizacji atomów, z których składa się organizm ludzki, zostają zakłócone naturalne czynności komórek i organów, powodując chorobę popromienną. Jej przebieg i skutki zależą od dawki promieniowania, wielkości powierzchni ciała napromieniowanej oraz indywidualnych właściwości organizmu. W zależności od pochłoniętej dawki rozróżnia się 4 stopnie choroby popromiennej.

Promieniowanie przenikliwe powoduje także zaciemnienie szkieł optycznych, naświetlanie materiałów fotograficznych i uszkodzenie urządzeń radio elektronicznych.

Skażenie promieniotwórcze - jest wynikiem opadu pyłu promieniotwórczego powstałego głównie podczas naziemnego (podziemnego)wybuchu jądrowego. Pył promieniotwórczy to pozostałość materiału rozszczepialnego ładunku jądrowego, która nie uległa rozszczepieniu oraz produkty aktywacji pierwiastków wchodzących w skład materiałów konstrukcyjnych bomby, powietrza, skorupy ziemskiej i wody. Aktywację tę powodują neutrony podczas wybuchu. Są to min. izotopy promieniotwórcze, czyli atomy, których jądra ulegają przemianom i emitują promienie alfa, beta i gamma. Np. stront-90, cez-137, jod-131.

Promieniowanie to przechodząc przez obiekt materialny, w wyniku różnych oddziaływań oddaje mu swoją energię, Jeżeli to przekazywanie energii nastąpi w żywej tkance, może spowodować zaburzenia w jej funkcjonowaniu.

Promieniowanie alfa - ma największą zdolność jonizacji i ograniczoną zdolność przenikania oraz niewielki zasięg. Jest niebezpieczne w przypadku spożycia produktów skażonych substancji promieniotwórczych.

Promieniowanie beta - to strumień elektronów, którego zasięg jest znacznie większy (w powietrzu setki metrów), lecz zdolność jonizacji mniejsza. Szczególnie niebezpieczne jest bezpośrednie oddziaływanie tego promieniowania na nieosłonięte części ciała, prowadzi bowiem do oparzeń.

Promieniowanie gamma - ma charakter fali elektromagnetycznej. Jego zdolność jonizacji jest mniejsza. Charakteryzuje się bardzo dużym zasięgiem i znaczną przenikliwością, przechodząc przez różne materiały.

Opadanie pyłu radioaktywnego - prowadzi do promieniotwórczego skażenia terenu i znajdujących się na nim obiektów, w tym także produktów żywnościowych i źródeł wody.

Impuls elektromagnetyczny - jest dodatkowym czynnikiem rażenia broni jądrowej. Powstaje na skutek tworzenia się w otaczającej przestrzeni pola elektromagnetycznego, które wzbudza prądy elektryczne oraz powoduje spięcia w przewodach i kablach, powodując uszkodzenia w liniach łączności, antenach radiostacji i liniach energetycznych.

Ochrona przed skutkami broni jądrowej

Skutki czynników rażących broni jądrowej można zminimalizować, odpowiednio zabezpieczając się przed nimi. Służą do tego budowle ochronne i indywidualne środki ochrony przed skażeniami. (schrony, umocnione podpiwniczenia budynków-całkowita ochron, szczeliny przeciwlotnicze, budowle komunikacyjne-podziemne przejścia, stacje metra, tunele, rowy i wykopy-częściowa ochrona)

Informacje dodatkowe

W 1942 przystąpiono w USA do realizacji tzw. Projektu Manhattan, mającego na celu skonstruowanie broni jądrowej. Pierwsza próba z taką bronią odbyła się w lipcu 1945 na poligonie wojskowym Alamagordo, w amerykańskiej stanie Nowy Meksyk. Broń jądrowa została użyta podczas II wojny światowej przez USA, które zrzuciły ją 6 i 9 sierpnia 1945 na Hiroszimę (Little boy) i Nagasaki (Fat man) w Japonii, co znacznie przyspieszyło zakończenie działań wojennych na Dalekim Wschodzie. W 1949 broń jądrową wyprodukował także ZSRR, następnie Wielka Brytania, Francja, ChRL oraz Indie. Obecnie broń jądrową posiadają ponadto Białoruś, Kazachstan i Ukraina; prawdopodobnie w jej posiadaniu są także: Izrael, Korea Północna, Republika Południowej Afryki i Pakistan. W 1963 USA, ZSRR i Wielka Brytania zobowiązały się do zaprzestania prób z bronią jądrową, prowadzonych w atmosferze lub pod wodą. W 1970 wszedł w życie układ o nierozprzestrzenianiu (nieproliferacji) broni jądrowej, do którego przystąpiło 178 krajów, przedłużony 1995 bezterminowo.

3. Broń biologiczna

1. G.Adamczyk, B.Breitkopf, Z. Worwa: Przysposobienie obronne, WSiP, Warszawa1998, ss. 27-28

2. J. Słoma: Przysposobienie obronne, Nowa Era 2005, s. 110

Informacje dodatkowe

Pierwsze użycie broni biologicznej datuje się na rok 1763, kiedy to armia brytyjska zaraziła zarazkami ospy Indian w Nowej Szkocji. Ciężko sobie wyobrazić, że to zdarzenie z XVIII wieku zapoczątkowało badania nad jedną z najbardziej śmiercionośnych broni. Obecnie terminem broni biologicznej określamy wszelkie bakterie, wirusy, grzyby bądź mikroorganizmy, wpływające destrukcyjnie na wszystkie żywe istoty. Do najpopularniejszych rodzajów zaliczyć można wirusa ospy, zarazki dżumy płucnej oraz wąglika.

4. Środki zapalające

1. G.Adamczyk, B.Breitkopf, Z. Worwa: Przysposobienie obronne WSiP, Warszawa 1998, ss. 28-29

5. Broń chemiczna

Broń chemiczną stanowią bojowe środki trujące (BST), środki zapalające oraz środki ich przenoszenia. Broń chemiczną zastosowali pierwsi Niemcy w czasie I wojny światowej w 1917 r pod belgijskim Ypres. (gaz musztardowy)

Bojowe środki trujące mają postać pary, mgły, dymu, cieczy lub gazu. Porażenie nimi może występować wskutek oddziaływania skażonego powietrza na drogi oddechowe, błony śluzowe i skórę, spożycia skażonej żywności lub zetknięcia się z BST znajdującymi się na powierzchni różnych przedmiotów. Ze względu na czas oddziaływania bojowe środki trujące dzielimy na środki trwałe i nietrwałe oraz dymy trujące.

1. Trwałe środki trujące - działanie rażące utrzymuje się od kilku godzin do kilku dni, a nawet tygodni. Wyparowuje bardzo powoli. Najważniejsze w tej grupie są sarin, tabun, iperyt, luizyt.

2. Nietrwałe środki trujące - utrzymują rażące działanie w terenie od kilku do kilkudziesięciu minut. Główne wśród nich to fosgen, dwufosgen, kwas pruski i chloropikryna.

3. Dymy trujące - służą głównie do nękania wojsk przez wywoływanie łzawienia, kaszlu itp. Należ do nich: chloroacetofenon, adamsyt, kamit.

Ze względu na toksyczne oddziaływanie bojowych środków trujących na organizmy żywe oraz na sposoby ochrony przed nimi stosuje się podział na:

• Paralityczno-drgawkowe - rażące układ nerwowy(sarin, soman, tabun, V-gazy)

Są to trucizny bez zapachu lub o zapachu owoców lub kamfory. Przedostają się do organizmu przez skórę, drogi oddechowe i śluzówkę.

• Ogólnotrujące - powodują zatrucie organizmu przez drogi oddechowe i śluzówkę

(kwas pruski, arsenowodór). Mają zapach gorzkich migdałów lub czosnku.

• Parzące- porażają skórę, powodując powstawanie pęcherzy, owrzodzeń, trudno gojących

się ran (iperyt, luizyt)

• Duszące- działają rażąco na układ oddechowy, powodując obrzęk płuc, co prowadzi do

uduszenia (fosgen, dwufosgen). Są to bezbarwne ciecze o zapachu zgniłego siana lub gnijących jabłek

• Drażniące i łzawiące - działają drażniąco na błony śluzowe oczu, nosa, jamy ustnej i na

skórę(adamsyt, chlorocetafenon).

• Psychochemiczne - związki o działaniu narkotycznym, powodujące czasowe

obezwładnianie oraz zaburzenia psychicznych i fizycznych funkcji organizmu (LSD-25,
U-6056, sernyl). Są one bez smaku i zapachu. Do organizmu wnikają przez drogi oddechowe lub pokarmowe.

Środki drażniące, łzawiące i psychochemiczne należą do środków obezwładniających. Pozostałe środki uśmiercają.

Rejon porażenia bronią chemiczną - to teren wraz ze znajdującymi się na nim ludźmi, zwierzętami, budynkami i urządzeniami, który uległ skażeniu środkami trującymi, zdolnymi do rażącego działania w ciągu długiego czasu.

Na tym terenie działanie jest możliwe tylko z zastosowaniem środków ochrony przed skażeniami. Należy ten teren omijać lub jak najszybciej ewakuować się z niego. Należy nie wzniecać kurzu, nie wolno siadać, kłaść się, przyjmować pokarmów, pić i palić.

W celu likwidacji skutków skażeń BST należy stosować zabiegi sanitarne i specjalne.

BST są przenoszone za pomocą rakiet, bomb lotniczych, pocisków artyleryjskich i granatów, a także lotniczych urządzeń rozlewczych (stosowanych również w rolnictwie). Zatruwana bywa nimi także amunicja.

Informacje dodatkowe

Broń chemiczną zastosowali pierwsi Niemcy w czasie I wojny światowej w 1917 r pod belgijskim Ypres. Wojska niemieckie rozpyliły nad 6-kilometrowym odcinkiem frontu chlor w stanie płynnym. Śmierć poniosło 15 000 alianckich żołnierzy. Niedaleko tejże miejscowości w 1917 roku użyto iperytu nowego środka bojowego nazwanego tak od miejscowej ludności. Nie jest to nic innego niż gaz musztardowy jego wzór chemiczny to S(CH2C2CL)2. Iperyt szybko stał się najpopularniejszym środkiem trującym I wojny światowej. Ocenia się, że 80 % strat spowodowanych użyciem broni chemicznej przypada właśnie na gaz musztardowy. Rozwój broni chemicznej nie przebiegał w szybkim tempie, lecz bardzo systematycznie.
W 1925 konwencja genewska wprowadziła zakaz użycia broni chemicznej. Mimo to prowadzono prace nad jej udoskonalaniem i użyto jej jeszcze wielokrotnie, m.in.: podczas działań wojennych w Etiopii (1935). W czasie II wojny światowej najsłynniejszym środkiem chemicznym był cyjanowodór. Używano go w obozach koncentracyjnych likwidując nim ludność w komorach gazowych. Mimo konwencji genewskiej w dzisiejszych czasach środku trujące występują w niezliczonej ilości odmian i są produkowane masowo w wielu krajach. Broni użyto jeszcze wielokrotnie, m.in.: podczas działań wojennych w Etiopii (1935), podczas wojny w Wietnamie 1965-1973, w wojnie iracko-irańskiej (1984); została również użyta przez Irak w 1991 przeciwko Kurdom oraz przez członków sekty Najwyższa Prawda podczas zamachu terrorystycznego w tokijskim metrze (1995). Zwyczajowe prawo międzynarodowe zabrania stosowania broni chemicznej w konfliktach zbrojnych. W 1993 127 państw podpisało konwencję o zakazie broni chemicznej (ratyfikowana przez Polskę w 1995 roku). To uświadomiło opinii publicznej, jak łatwo jest wyprodukować ten rodzaj broni i że naszym celem powinno być powstrzymanie jej składowania i wytwarzania. Argumentem tym posłużył się rząd amerykański przystępując do inwazji na Irak. Co prawda nie odkryto jeszcze miejsc jej składowania, lecz cieszy troska o globalne bezpieczeństwo.

3. Regionalne zagrożenia ekologiczne

Czynniki powodujące regionalne zagrożenia ekologiczne:

• Rozbudowa przemysłu

• Urbanizacja

• Intensyfikacja produkcji rolnej

Terytorium Polski jest najbardziej zagrożone na skażenia toksyczne przemysłowymi środkami i odpadami chemicznymi. Zagrożenie skażeniem promieniotwórczym jest niewielkie, potencjalnie może wystąpić w rejonach Polski, będących w sąsiedztwie elektrownii jądrowych w innych krajach lub w górnictwie gdzie następuje wzrost izotopów promieniotwórczych. W Polsce w Różanowie (Ostrołęckie) znajduje się składowisko odpadów promieniotwórczych.

W Polsce istnieje około 500 dużych zakładów, stosujących w produkcji lub magazynujących toksyczne środki przemysłowe.

W Polsce istnieje 27 obszarów i 80 miast o największej skali zagrożenia ekologicznego.
Np: Szczeciński, Gdański, Koniński, Bydgosko-Toruński, Kielecki, Wałbrzyski, Łódzki

Obszary te zajmują 11,2% powierzchni kraju, zamieszkuje tam około 35,4% ludności Polski.

Koncentruje się tam 74,4% ogólnej emisji pyłów, 81,4% gazów(głównie dwutlenku siarki). Na tych obszarach powstaje ponad połowa wszystkich ścieków komunalnych i przemysłowych. Bardzo dużo zanieczyszczeń produkuje Warszawa: rocznie ok. 275,5 tys. ton dwutlenku siarki i 37,7 tys. m³ nie oczyszczonych ścieków, spływających do Wisły.

Działanie władz na rzecz zahamowania i poprawy stanu środowiska

Wyróżniamy 4 grupy działań podejmowanych przez władze lokalne:

• Przedsięwzięcia związane z kształtowaniem przestrzennego zagospodarowania terenu- lokalizacja fabryk z dala od skupisk ludzkich, poza strefami powodzi. Np. wyposażenie zakładów musi posiadać systemy zabezpieczające przed awariami, neutralizujące skutki awarii, ograniczające rozprzestrzenianie się niebezpiecznych środków

• Przestrzeganie reżimów technicznych i technologicznych w procesie produkcji, składowania i transportu niebezpiecznych materiałów chemicznych

• Właściwa organizacja ratownictwa chemicznego i odpowiednie wyposażenie służb ratowniczych w sprzęt. Np.: likwidacja awarii w zarodku, przygotowanie planu działania w przypadku awarii i zagrożeń.

• Przedsięwzięcia organizacyjno-materiałowe - mające na celu ochronę ludności zamieszkałej w pobliżu niebezpiecznych zakładów pracy, ochronę załóg samych zakładów. Np.: system wczesnego ostrzegania o nadzwyczajnych zagrożeniach, zgromadzenie podstawowego wyposażenia dla członków obrony cywilnej i dla ludności, przeszkolenie w zakresie ochrony środowiska i samoobrony.

Znaczenie społecznej świadomości zagrożeń przyrody i potrzeby zmian

Świadomość ekologiczna - jest związana z poznaniem i zrozumieniem praw środowiska i potrzebą działania w jego obronie.

Przesłanie dnia Ziemi (22 kwietnia): „Ziemia nie należy do nas, my należymy do ziemi. Nie utkaliśmy siatki pajęczej życia, jesteśmy jedynie jedną z jej nici, cokolwiek czynimy siatce pajęczej, czynimy sobie”. W lesie, parku, nad jeziorem ludzie są tylko gośćmi i musimy zachowywać się poprawnie. Od nas wszystkich zależy czy obecny stan ekologiczny ziemi pogorszy się, czy poprawi.

Indywidualne działania ekologiczne na małą skalę „Działaj lokalnie, myśl globalnie”

-Oszczędzanie energii, zbieranie makulatury, kupowanie napojów w opakowaniach ekologicznych, oczyszczanie gór, sprzątanie świata, dzień ekologiczny w szkole i w mieście, uczestniczenie w akcji sadzenia lasów.

II Podstawowe zadania obrony cywilnej w systemie obronnym RP

1. Obowiązki obywateli w zakresie obronności kraju

Służba wojskowa ma na celu przygotowanie obywateli do obrony kraju. Ze względu na wiek, wykształcenie, stan zdrowia. Poszczególne grupy obywateli spełniają obowiązek służby wojskowej w różnych formach:

• obowiązek zasadniczej służby wojskowej (9 miesięcy). Ze względu na potrzeby wojska poborowi mogą być powołani bezpośrednio do jednostek wojskowych oraz do szkół podoficerskich i wojskowych ośrodków szkolenia. W każdym z tych miejsc przechodzą szkolenie podstawowe, w tym regulaminów, musztry, elementy taktyki wojskowej, szkolenie strzeleckie. Po ukończeniu szkół żołnierze kierowani są na stanowiska dowódcze i specjalistyczne w jednostkach wojskowych.

• odbywanie przeszkolenia wojskowego absolwentów szkół wyższych (do 3 miesięcy)- to forma przygotowująca rezerwy oficerskie

• ochotnicze przeszkolenie obronne studentów i studentek (1 semestr w trakcie studiów)

• służba wojskowa żołnierzy rezerwy, polega głównie na udziale w okresowych ćwiczeniach, łączny czas trwania jest zróżnicowany i wynosi od 9 miesięcy do 21 miesięcy.

• służba zastępcza (21 miesięcy, absolwenci szkół wyższych 9 miesięcy) ze względu na wyznawany światopogląd lub religię mogą ubiegać się o skierowanie do służby zastępczej w instytucjach i zakładach prowadzących działalność na rzecz służby zdrowia, opieki społecznej, ochrony środowiska, gospodarki wodnej, ochrony przeciwpożarowej, łączności.

• służba nadterminowa (1-4 lat)- mogą ją podejmować żołnierze zasadniczej służby wojskowej, którzy uzyskali pozytywne wyniki szkolenia, nie przekroczyli wieku 25 lat i mają przynajmniej zasadnicze wykształcenie

• zawodowa służba wojskowa - żołnierzem zawodowym może zostać każdy obywatel Rzeczypospolitej Polskiej o nieposzlakowanej opinii i odpowiednich kwalifikacjach. Służba ma charakter stały lub kontraktowy (na okres przynajmniej 5 lat)

Obowiązkowi służby wojskowej podlegają wszyscy obywatele RP, uznani za zdolnych do służby i spełniają odpowiednie wymagania wiekowe: mężczyźni -od 1 stycznia roku kalendarzowego, w którym kończą 18 lat do końca roku kalendarzowego, w którym kończą 50 lat; chorążowie i oficerowie do lat 60, kobiety o kwalifikacjach przydatnych do służby w wieku 18 - 40 lat, w stopniu chorążego i oficerskim do ukończenia 50 lat.

Świadczenia osobiste i rzeczowe obywateli w czasie pokoju, mobilizacji oraz w okresie wojny

Obowiązek świadczeń osobistych polega na wykonywaniu różnego rodzaju prac doraźnych na rzecz przygotowania obrony państwa oraz zwalczania klęsk żywiołowych, nadzwyczajnych zagrożeń środowiska i likwidacji ich skutków. Obowiązek ten może być nałożony na osoby, które ukończyły 16 lat, a nie przekroczyły 60 lat. Jednorazowo czas ten nie może przekraczać 24 godzin, a dla osób doręczających karty powołania żołnierzom rezerwy 48 godzin. Obowiązek taki może być nałożony maksymalnie 3 razy w roku przez wójta lub prezydenta miasta.

Obowiązek świadczeń rzeczowych może być nałożony na urzędy, organy samorządu terytorialnego oraz przedsiębiorców, pracodawców i inne jednostki organizacyjne oraz osoby fizyczne. Polega on na oddaniu do użytkowania posiadanych nieruchomości i rzeczy ruchomych na cele przygotowania obrony państwa, a także zwalczania klęsk żywiołowych, nadzwyczajnych zagrożeń środowiska i likwidacji ich skutków.

Nie można zapewnić obronności państwa bez bezpośredniego udziału jego obywateli, odbywania przez nich służby wojskowej w różnych formach, ich świadczeń osobistych i rzeczowych.

2. Ogólne wiadomości o ochronie ludności

Zapewnienie bezpieczeństwa ludności w warunkach wojny, katastrof i klęsk żywiołowych jest najbardziej humanitarnym zadaniem obrony cywilnej. Skuteczność ochrony ludności można zapewnić przez wczesne przygotowania programowe, szkoleniowe i materiałowe. Bezpieczeństwo państwa zależy od wielu czynników min: polityki zagranicznej, potencjału ekonomicznego, liczby ludności, położenia geograficznego i stanu sił zbrojnych.

Polska prowadzi politykę zgodną z prawem międzynarodowym, uznaje i popiera nienaruszalność granic w Europie, szanuje suwerenność innych państw, nie ingeruje w sprawy wewnętrzne innych państw. Polska nie upatruje zagrożenia ze strony żadnego z państw w Europie i na świecie. Siły zbrojne są umieszczone równomiernie na terenie całego kraju, aby odeprzeć ewentualny atak z jakiegokolwiek kierunku. Polskie położenie geograficzne sprawia, że działania zbrojne innych państw europejskich mogą stanowić dla nas bezpośrednie zagrożenie. Pełna ocena zagrożeń jest podstawowym zadaniem Ministerstwa Obrony Narodowej Polski. Dotyczy to nie tylko zagrożeń czasu wojny, ale również czasu pokoju tj. zatrucia przemysłowego, katastrof naturalnych, pożarów, epidemii, awarii i innych niebezpiecznych zdarzeń.

Rola ostrzegania i alarmowania ludności o zagrożeniach

Wykrywanie zagrożeń, ostrzeganie i alarmowanie ludności stosowano od najdawniejszych czasów. Ma ono na celu umożliwienie ludności ochrony przed czynnikami zagrożenia. Decydującym czynnikiem w tych działaniach jest czas.

Ostrzeganie polega na przekazywaniu przez organy wykrywające lub ustalające stan zagrożenia informacji o możliwości uderzeń z powietrza i o skażeniach oraz zakażeniach do organów odpowiedzialnych za alarmowanie.

Alarmowanie polega na rozpowszechnieniu ustalonych sygnałów lub komunikatów o bezpośrednim niebezpieczeństwie uderzeń z powietrza i skażeń.

Do wykonywania tych czynności zobowiązane są wyspecjalizowane formacje obrony cywilnej oraz specjalistyczne zakłady pracy.

Ewakuacja ludności uznanych za szczególnie zagrożone

Ewakuacja ludności to jeden ze sposobów zbiorowej ochrony ludności, ma na celu minimalizowanie strat powodowanych zagrożeniami występującymi w okresie pokoju i w razie wojny. Polega na przemieszczeniu ludności z rejonów uznanych za szczególnie zagrożone do tych mniej zagrożonych lub względnie bezpiecznych. Ewakuacji nie powinno się planować ani prowadzić do rejonów leżących blisko wielkich ośrodków przemysłowych i komunikacyjnych, różnych obiektów wojskowych, do miejsc potencjalnych zagrożeń lub na tereny przewidywanych i prowadzonych działań zbrojnych ani też strefy nadgranicznej.

Zabezpieczenie pozostałej ludności w miastach i rejonach uznanych za szczególnie niebezpieczne

Ludność, która nie została ewakuowana może być chroniona w przygotowanych do tego miejscach tj. schrony i ukrycia, które czasowo były wykorzystywane do innych celów. Udziela się ludności technicznej pomocy w przystosowaniu własnych domów i zabudowań gospodarczych do ochrony przed opadem promieniotwórczym i środkami trującymi, a także przy budowie szczelin przeciwlotniczych. Ludność zaopatruje się w sprzęt i środki ochrony indywidualnej: maski przeciwgazowe, odzież ochronną i opatrunki indywidualne.

Organizacja akcji ratunkowych w rejonach porażenia i nagłych zdarzeń

Akcje ratunkowe organizuje się i prowadzi w celu ratowania i udzielania pomocy ludności poszkodowanej w wyniku działań zbrojnych, klęsk żywiołowych i innych zdarzeń. Jednostki organizacyjne OC w czasie akcji ratunkowej ratują życie i zdrowie w pierwszej kolejności poszkodowanej ludności. Inne działania OC to: rozpoznanie skutków porażenia, wyszukiwanie, wydobywanie i wyprowadzanie poszkodowanych oraz udzielanie im pierwszej pomocy. Część prowadzących akcję walczy z pożarami, odgruzowuje drogi dojść i dojazdów do ważnych obiektów, a w miarę posiadanych sił i środków wykonuje niezbędne prace zabezpieczające, wyburzeniowe
i rozbiórkowe.

Likwidacja skażeń i zakażeń

Polega na prowadzeniu wśród ludności zabiegów sanitarnych, odkażanie, dezaktywację odzieży, żywności, środków transportu, różnych urządzeń i materiałów oraz obiektów i terenu. Zwierzęta gospodarskie są poddawane zabiegom weterynaryjnym. Wymaga to przygotowania specjalnych stacjonarnych i polowych urządzeń oraz ich obsługi, zgromadzenia środków chemicznych do likwidacji skażeń i zakażeń. Stacjonarne i polowe urządzenia do likwidacji skażeń i zakażeń, które służą do odkażania odzieży, środków transportu, zabiegów weterynaryjnych.

Organizacja zaopatrzenia ludności w żywność i wodę

Polega na określeniu minimalnego zapasu żywności, wody i innych dóbr gwarantujących przeżycie ludności i funkcjonowanie zakładów pracy. Dostarczaniu żywności i wody potrzebującym oraz na ratowaniu ich przed zniszczeniem i skażeniem. W czasie wojny zadaniem OC jest rozdzielanie tych dóbr i ich oszczędzanie, budowanie nowych ujęć wody, zabezpieczenie jej przed skażeniem i zakażeniem.

Przygotowanie ludności do uczestnictwa w powszechnej samoobronie

Dorosłą i sprawną fizycznie ludność przygotowuje się do uczestnictwa w powszechnej samoobronie, by zmniejszać straty ludzkie i materialne w sytuacji zagrożenia. Odbywają się szkolenia w zakresie zajęć podstawowych lub ćwiczeń praktycznych. W ramach przygotowań do powszechnej samoobrony organa OC mogą zobowiązać ludność do przygotowania ochrony budynku lub lokalu mieszkalnego, do zabezpieczenia przed zanieczyszczeniami i skażeniami własne źródła wody pitnej i środków spożywczych oraz do przechowywania i konserwacji przydzielonego sprzętu ochrony indywidualnej. W tym celu wykorzystuje się środki masowego przekazu, broszury, organizuje się pokazy w zakładach pracy.

3. Cele, zadania i organizacja obrony cywilnej

Obrona cywilna w Polsce stanowi system ze szczegółowymi zadaniami i formami działania. Powszechność obrony cywilnej jest jej siłą i zobowiązaniem do ochrony wszystkich ludzi, którzy znaleźli się w sytuacji zagrożenia.

Podstawy prawne funkcjonowania obrony cywilnej określa międzynarodowe prawo wojenne, według którego obrona cywilna oznacza wypełnianie niektórych zadań humanitarnych, mających na celu ochronę ludności cywilnej przed niebezpieczeństwami wynikającymi z działań zbrojnych lub klęsk żywiołowych przezwyciężanie ich następstw i zapewnianie warunków do przetrwania. Sposoby organizacyjne i realizacja zadań obrony cywilnej są wewnętrzną sprawą każdego państwa. Normy międzynarodowe dotyczą okresu trwania konfliktu zbrojnego. Obecnie obowiązują przepisy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej regulujące m.in. sprawy obrony cywilnej oraz dwa rozporządzenia Rady Ministrów z 1993 r dotyczące obrony cywilnej i działania organów obrony cywilnej. Przedsięwzięcia te są organizowane przez organy administracji rządowej i samorządowej oraz jednostki organizacyjne.

Podstawowe i główne zadania OC w czasie pokoju

• planowanie przedsięwzięć w zakresie ochrony przed skutkami działań zbrojnych ludności, zakładów pracy i urządzeń użyteczności publicznej, dóbr kultury. Szczególną wagę mają przygotowania do działań na wypadek wojny, planów ewakuacji ludności z obszarów zagrożonych,

• organizowanie wykrywania zagrożeń i stwarzanie warunków do ostrzegania i alarmowania ludności,

• przygotowanie schronów, ukryć dla ludności oraz utrzymanie ich w gotowości do użycia,

• gromadzenie i przechowywanie środków indywidualnej ochrony dla jednostek organizacyjnych obrony cywilnej i ludności,

• wyposażenie jednostek organizacyjnych OC w sprzęt ratowniczy, przyrządy, i aparaturę do wykrywania różnego rodzaju zagrożeń,

• sukcesywne przygotowanie infrastruktury ochronno-ratowniczej, medycznej, socjalno-bytowej do warunków ekstremalnych,

• systematyczne szkolenie w zakresie OC: kadr kierowniczych administracji rządowej i samorządowej, jednostek organizacyjnych OC, żołnierzy sił zbrojnych oraz pozostałej ludności w ramach powszechnej samoobrony,

• współdziałanie w zwalczaniu klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska oraz usuwanie ich skutków, organizowanym i prowadzonym przez inne organa.

Decyzję o włączeniu sił obrony cywilnej do tych działań podejmują terenowi szefowie OC.

W czasie wojny obrona cywilna:

• organizuje ewakuację ludności oraz zaciemnianie i wygaszanie oświetlenia,

• organizuje i prowadzi akcję ratunkową, udziela pomocy medycznej,

• organizuje doraźne pomieszczenia i zaopatrzenie dla poszkodowanej ludności,

• zaopatruje ludność w sprzęt i środki ochrony indywidualnej,

• prowadzi likwidację skażeń i zakażeń,

• pomaga w przywracaniu i utrzymaniu porządku w strefach dotkniętych klęskami,

• pomaga w budowie i odbudowie awaryjnych ujęć wody pitnej,

• pomaga w ratowaniu żywności i innych dóbr niezbędnych do przetrwania,

• udziela pomocy doraźnej i pomocy w grzebaniu zmarłych.

Organy Obrony Cywilnej

Centralnym organem właściwym w sprawach obrony cywilnej jest szef Obrony Cywilnej Kraju, którego powołuje premier rządu. Podlega mu Urząd Zarządzania Kryzysowego i Ochrony Ludności.

Terenowymi organami OC są wojewodowie, wójtowie i burmistrzowie jako szefowie obrony cywilnej województw, powiatów i gmin. Za realizację zadań OC w zakładach pracy odpowiedzialni są właściciele lub kierownicy.

Jednostki organizacyjne OC tworzy się w gminach i zakładach pracy zatrudniających więcej niż 50 pracowników. Tworzy się jednostki organizacyjne OC ratownictwa ogólnego i jednostki organizacyjne OC przeznaczone do wykonywania zadań specjalnych: pomocy medycznej, likwidacji skażeń i zakażeń, ratownictwa: budowlanego, komunalnego, energetycznego, schronowe, przeciwpożarowe, porządkowo-ochronne, łączności, zaopatrzenia, wykrywania i alarmowania, ochrony płodów rolnych, ochrony produktów żywnościowych, ratownictwa przeciwpowodziowego, budowy i odbudowy awaryjnych ujęć wody.

W skład każdej jednostki organizacyjnej OC wchodzi: komenda i odpowiednia liczba pododdziałów. Jej struktury organizacyjne określa szef Obrony Cywilnej Kraju.

W czasie pokoju jednostki organizacyjne OC nie są w pełni rozwinięte, ich działania nabierają tempa w okresie klęsk żywiołowych lub stanów gotowości obronnej państwa. Sposób przeprowadzania tych operacji wyznaczają także zarządzenia szefa Obrony Cywilnej Kraju.

III Wybrane zagadnienia Międzynarodowego prawa Humanitarnego

1. Pojęcie, geneza i zasady prawa humanitarnego

Wojna jest ze swej natury zjawiskiem niehumanitarnym, sprzyja bezprawiu i wyzwala najniższe instynkty. Przejawy pogardy dla ludzkiego życia, łamanie prawa człowieka do godności, wolności, własności są ciągle nieodłącznym elementem konfliktów zbrojnych. Ofiarami konfliktów zbrojnych są głównie osoby najbardziej bezbronne: jeńcy, ranni i chorzy oraz ludność cywilna, często także dzieci. Przeciwdziałanie naruszaniu podstawowych praw człowieka jest najważniejszym celem i zadaniem międzynarodowego prawa humanitarnego.

Pierwsze kodyfikacje prawa humanitarnego pojawiły się dopiero w drugiej połowie XIX wieku. Do najstarszych dokumentów regulujących podstawowe zasady prawa wojennego należy Deklaracja Petersburska z 1856 r, która zakazywała korsarstwa w walkach morskich. Kolejnym dokumentem była konwencja genewska z 22.08.1864 r O poprawie losu rannych w armiach w polu. Dla rozwoju prawa humanitarnego ważne było założenie Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża (MKCK) w 1875 r.

Na międzynarodowej konwencji w Hadze, która odbyła się w latach 1899-1907 przyjęto 12 konwencji zawierających regulacje prawne dotyczące zasad prowadzenia wojny na lądzie i morzu.

Międzynarodowe prawo humanitarne to normy prawne, przyjęte przez państwa jako normy zwyczajowe oraz jako normy ujęte w formie umów międzynarodowych; to reguły postępowania służące zachowaniu godności, zdrowia i życia człowieka, mają one zastosowanie na całym świecie
w czasie pokoju, podczas wojny, a także w innych okolicznościach.

Międzynarodowe prawo humanitarne:

-zapewnia ochronę członkom personelu wojskowego, którzy nie uczestniczą w walce albo przestali

w niej uczestniczyć, a także osobom cywilnym;

-określa prawa i obowiązki stron walczących w trakcie prowadzenia walki, ogranicza zakres dozwolonych środków szkodzenia nieprzyjacielowi.

Współczesne regulacje dotyczące prawa humanitarnego opierają się na zasadach, których podstawą jest dorobek całej ludzkości w tej dziedzinie:

Podstawowe zasady międzynarodowego prawa humanitarnego:

1.Strony w konflikcie oraz członkowie sił zbrojnych mają ograniczone prawo stosowania metod
i środków walki zbrojnej. Zabronione jest stosowanie zwłaszcza takich rodzajów broni, które powodują zbędne cierpienia lub nadmierne straty w środowisku.

2.Ludność cywilna nie powinna być przedmiotem ataków wojskowych

3.Zabronione jest zabijanie lub ranienie przeciwnika poddającego się lub niezdolnego do walki

4.Osoby, które nie uczestniczą bezpośrednio w walce, mają prawo do poszanowania ich życia
i integralności fizycznej i psychicznej.

5.Pojmani uczestnicy walki zbrojnej oraz osoby cywilne, które są we władzy strony przeciwnej mają prawo do poszanowania życia, godności, praw osobistych i przekonań. Mają również prawo
do wymiany korespondencji ze swoimi rodzinami oraz mogą korzystać z wszelkiej pomocy
z zewnątrz.

6.Ranni i chorzy powinni być zabierani do z pola walki i leczeni.

7. Każdej osobie przysługują podstawowe gwarancje sądowe. Nikt nie może być pociągnięty
do odpowiedzialności za czyn, którego nie popełnił.

Konwencja - to umowa międzynarodowa dotycząca ściśle określonych zagadnień. Złamanie jej postanowień grozi zastosowaniem określonych przepisami sankcji.

2. Ochrona ludności cywilnej w czasie wojny

Doświadczenia II wojny światowej wykazały, że regulacje prawne w niedostateczny sposób uwzględniają ochronę ludności cywilnej. W czasie tej wojny cywile stanowili około 50% wszystkich ofiar. Rzeczywistość wojenna wykazała także niedostatki obowiązujących przepisów w sprawie ochrony jeńców, rannych i chorych. Konieczne stało się opracowanie nowych dokumentów prawa międzynarodowego, lepiej chroniących ofiary wojny. Na konferencji w Genewie 12.08.1949r przedstawiono nowe regulacje prawne, które przyjęto przez społeczność międzynarodową jako konwencje genewskie. Obejmowały one:

I konwencja genewska o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych,

II konwencja genewska o polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków sił zbrojnych na morzu,

III konwencja genewska o traktowaniu jeńców wojennych,

IV konwencja genewska o ochronie osób cywilnych podczas wojny.

Powojenne doświadczenia wykazały potrzebę kolejnej nowelizacji prawa humanitarnego. Konwencje genewskie nie uwzględniały, bowiem problemów ofiar konfliktów wewnętrznych. Dlatego w 1977 roku przyjęto dodatkowe protokoły do konwencji:

I protokół dodatkowy do konwencji genewskiej z dnia 12.08.1949 r dotyczący ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych

II protokół dodatkowy do konwencji genewskiej z dnia 12.08.1949 r dotyczący ochrony ofiar niemiędzynarodowych konfliktów zbrojnych.

Ochrona ludności cywilnej podczas wojny

Zgodnie z IV konwencją genewską ochronie przed skutkami wojny podlega cała ludność cywilna państw walczących, bez względu na rasę, narodowość, wyznanie religijne lub przekonania polityczne. Osoby chronione mają prawo do poszanowania godności, honoru, praw rodziny, przekonań
i obyczajów. Szczególną ochroną konwencja obejmuje rannych, chorych, kobiet ciężarnych i dzieci. Kobiety są także chronione przed gwałtem i zmuszaniem do nierządu. Konwencja zakazuje stosowania wobec cywilów środków przymusu, nadmiernych kar i terroru. Państwa, które ją podpisały zobowiązały się do zapewnienia możliwości łączenia rodzin oraz nieutrudniania dostarczania ludności cywilnej pomocy humanitarnej.

Okupacja zgodnie z IV konwencją genewską jest stanem tymczasowym i nie pociąga za sobą utraty niepodległości. Organy władzy państwowej wprawdzie nie funkcjonują, ale zachowany zostaje istniejący porządek prawny zwłaszcza, jeśli chodzi o prawo cywilne oraz rodzinne i opiekuńcze. Okupant nie może zmuszać ludności cywilnej do udzielania informacji dotyczących obronności swego kraju, nie może także zmuszać ich do udziału w czynnościach wojennych oraz do wykonywania prac na rzecz państwa okupującego. Nie wolno także stosować kar zbiorowych
i przesiedleń. Możliwa jest jedynie czasowa ewakuacja w wypadku, gdy pobyt w danym miejscu zagraża bezpieczeństwu ludności lub wojsk okupanta.

IV konwencja uwzględnia także ochronę własności okupowanej ludności cywilnej. Zakazuje niszczenia mienia i konfiskaty dóbr. Konwencja przewiduje możliwość świadczeń rzeczowych na rzecz okupanta, jednak zarekwirowane dobra materialne(środki łączności, transportu i inne) podlegają zwrotowi lub musi być wypłacona rekompensata za ich zużycie lub zniszczenie.

Prawo ochrony własności dotyczy także ochrony dóbr państwa okupowanego. Konwencja zezwala na zajęcie dóbr ruchomych (fundusze, zapasy żywności, broń i amunicja) i wykorzystanie ich na potrzeby wojenne. Nieruchomości (budynki, gospodarstwa, lasy) mogą być jedynie zarządzane i użytkowane podczas okupacji.

Jednym ze środków ochrony ludności cywilnej jest możliwość tworzenia zdemilitaryzowanych stref bezpieczeństwa. Na ich obszarze nie mogą znajdować się żadne obiekty militarne. Ich przeznaczeniem jest ochrona rannych, chorych, kobiet i dzieci oraz osób w podeszłym wieku. Doświadczenia konfliktu bałkańskiego wykazały, że te przepisy nie są często przestrzegane. Wojska serbskie ostrzeliwały strefę bezpieczeństwa w Bihać pod pretekstem ukrywania się w nich bośniackich bojowników.

Ludność cywilna mimo obowiązujących przepisów konwencji genewskiej jest nadal najbardziej poszkodowaną stroną w konfliktach zbrojnych. Dlatego z inicjatywy Czerwonego Krzyża przyjęto dodatkowe regulacje prawne. Zgodnie z I protokołem dodatkowym do Konwencji obrona cywilna oznacza wypełnianie zadań humanitarnych, zmierzających do ochrony ludności cywilnej przed skutkami działań wojennych i klęsk żywiołowych.

2. Ochrona rannych, chorych i jeńców wojennych

Tragiczny los rannych, chorych i rozbitków podczas I i II wojny światowej był jedną z przyczyn opracowania zbioru międzynarodowych norm prawnych dotyczących tego problemu.

Zgodnie z I i II konwencją genewską strony konfliktu zobowiązane są do:

• humanitarnego traktowania chorych i rannych,

• leczenia ich przez tę stronę, we władzy, której się znaleźli,

• wyławiania rozbitków

Ponadto:

• zabronione są wszelkie zamachy na ich życie, szczególnie ich dobijanie oraz świadome pozostawianie bez opieki,

• ochronie podlegają również szpitale oraz ruchome formacje sanitarne (pojazdy mechaniczne, statki oraz samoloty sanitarne), emblematem wyróżniającym służby sanitarne stron walczących jest znak czerwonego krzyża na białym tle lub czerwonego półksiężyca.

W czasie II wojny światowej prawa jeńców wojennych były często łamane zwłaszcza przez faszystowskie Niemcy, Rosję radziecką i Japonię. Hitlerowcy w okrutny sposób traktowali jeńców rosyjskich. Usprawiedliwiali swoje postępowanie tym, że Związek Radziecki nie był stroną
w konwencji haskiej z 1907 roku ani konwencji genewskiej z 1929 roku. Największej zbrodni wobec jeńców wojennych, około 7600 polskich oficerów i żołnierzy, dokonały służby bezpieczeństwa Związku Radzieckiego w Katyniu, Miednoje i Piatichatkach.

Zgodnie z III konwencją genewską:

• jeńcy powinni być traktowani w sposób humanitarny,

• mogą być internowani w obozach, ale nie wolno ich umieszczać w pobliżu działań wojennych oraz obiektów o znaczeniu militarnym,

• po zakończeniu działań wojennych powinno się im zapewnić jak najszybszy powrót do kraju,

• państwo zatrzymujące jeńców zobowiązane jest do zapewnienia im odpowiednich pomieszczeń, wyżywienia i umundurowania,

• prawo nie zakazuje jeńcom ucieczki, schwytanych w jej trakcie można ukarać jedynie dyscyplinarnie,

• jeńcy wojenni mogą być zatrudniani jako robotnicy, oficerowie tylko wtedy, gdy sami zwrócą się z prośbą o pracę

3.Ochrona ofiar konfliktów regionalnych nie mających charakteru międzynarodowego

Po zakończeniu II wojny światowej większość konfliktów miała charakter wewnętrzny.
Są to zazwyczaj konflikty o charakterze etnicznym, religijnym, społecznym, politycznym.
W czasie takich konfliktów najbardziej narażona jest ludność cywilna. Postępowanie stron konfliktu, dopuszczających się okrutnego, bestialskiego traktowania (rozkazy stron, aby nikt nie pozostał żywy, tortury, okaleczenia i kary cielesne, gwałt, przymusowe przemieszczanie ludności, pozbawienie wody, żywności, możliwości leczenia i ochrony przed surowością klimatu), charakteryzują bezwzględność i niehumanitarność postępowania wobec przeciwników. Artykuł 3. Konwencji genewskich oraz II Protokół dodatkowy do nich zakazują tego rodzaju praktyk
i zobowiązują umawiające się strony do poszanowani człowieka i jego praw w konfliktach międzynarodowych.

Na podstawie tych dokumentów do międzynarodowego prawa wojskowego włączono kategorię konfliktów zbrojnych, która długo pozostawała poza kontrolą prawa.

Postanowienia zawarte w tych przepisach dotyczą konfliktu, który toczy się między siłami zbrojnymi lub innymi zorganizowanymi grupami pozostającymi pod odpowiedzialnym dowództwem, sprawującymi kontrolę nad częścią terytorium tego państwa, mogącymi przeprowadzać ciągłe
i spójne operacje wojskowe. Przepisy te nie mają jednak zastosowania do wewnętrznych napięć
i niepokojów w państwie, np. do rozruchów czy sporadycznych aktów siły, które nie są uznawane za konflikty zbrojne.

Obowiązki stron wewnętrznego konfliktu zbrojnego

Prawa osób chronionych

Strony konfliktu są zobowiązane do humanitarnego traktowania i poszanowania godności, przekonań i praktyk religijnych wszystkich osób, które nie biorą bezpośredniego udziału
w działaniach zbrojnych, i tych, które zaniechały takiego udziału niezależnie od tego, czy ich wolność została ograniczona, czy nie. Zawsze i wszędzie zabronione są takie działania przeciwko tym osobom, jak: zamachy na życie i zdrowie, okrutne traktowanie (tortury, okaleczenia, kary cielesne), zamachy na godność osobistą (traktowanie upokarzające, zakazy zachowania obyczajowości), niewolnictwo
i handel niewolnikami, grabież, groźby.

Należy podejmować starania o połączenie rodzin czasowo rozdzielonych. Dzieci powinny mieć zapewnioną opiekę i możliwość pobierania nauki. Zabrania się wcielania dzieci poniżej 15 roku życia do sił zbrojnych lub udzielania takim dzieciom zezwolenia na udział w działaniach zbrojnych. Podobnie jak w konflikcie międzynarodowym nie jest zabronione internowanie osób cywilnych
w związku z trwającym konfliktem wewnętrznym, ale osoby takie muszą być traktowane
z podstawowymi zasadami humanitaryzmu.

Wymierzania kar za przestępstwa popełnione w związku z wewnętrznym konfliktem zbrojnym dokonują sądy. Powinny one dawać gwarancję niezawisłości i bezstronności. Przy rozpatrywaniu spraw karnych powinny być zachowane podstawowe gwarancje procesowe, takie jak: domniemanie niewinności oskarżonego do czasu ustalenia jego winy w sposób zgodny z prawem, niedopuszczalność działania wstecz przepisów prawa karnego, prawo oskarżonego do obecności na rozprawie i do obrony, zakaz wymuszania zeznań. Nie wolno orzekać kary śmierci wobec osób, które w chwili popełnienia przestępstwa nie ukończyły 18 roku życia. Kary tej nie wolno wykonywać na kobietach w ciąży i matkach małych dzieci.

Ranni i chorzy korzystają z ochrony niezależnie od ich poprzedniego udziału w walkach. Nie wolno czynić między nimi różnic innych niż podyktowane względami medycznymi. Ochronie podlega również personel medyczny. Należy mu pomagać w wykonywaniu zadań. Nikt nie może być karany za działalność zgodną z etyką medyczną, niezależnie od tego, kto z takiej działalności korzysta. Nie wolno nikogo karać za odmowę udzielenia informacji o rannych i chorych (nie dotyczy to wymiany informacji o stanie zdrowia pomiędzy personelem medycznym służby zdrowia.)

Ludność cywilna korzysta z ogólnej ochrony przed działaniami zbrojnymi stanowiącymi dla niej niebezpieczeństwo. Zabronione są wszelkie akty przemocy lub groźby jej zastosowania, mające na celu zastraszenie ludności cywilnej. Należy umożliwić działalność towarzystw charytatywnych, zwłaszcza organizacji Czerwonego Krzyża. Ludność cywilna zawsze ma prawo nieść z własnej inicjatywy pomoc humanitarną rannym i chorym, jednakże włączenie się do walki pozbawia ją ochrony.

4.Ochrona dóbr kultury

Działania wojenne często przyczyniają się do powstawania nieodwracalnych strat w dorobku kulturowym ludzkości. Dowodem na to są zniszczenia Warszawy podczas II wojny światowej. Mimo wprowadzenia po wojnie międzynarodowych regulacji dotyczących ochrony dóbr kultury nadal mamy przykłady, że podczas konfliktu wartość dorobku kultury schodzi na plan dalszy. Podczas konfliktu bałkańskiego (1991-1992) wojska serbskie ostrzeliwały jedno z najpiękniejszych miast Europy-Dubrownika. Zachowanie dziedzictwa kulturowego ludzkości jest obowiązkiem całej społeczności międzynarodowej.

Dobrem kultury jest każdy przedmiot ruchomy lub nieruchomy, dawny lub współczesny, mający znaczenie dla dziedzictwa i rozwoju kulturowego ze względu na wartość historyczną, naukową lub artystyczną.

Dobra kultury dzieli się na:

• ruchome dobra kultury - obrazy, rzeźby, zabytkowe stroje, rękopisy, starodruki, nuty, broń dawna, numizmaty, przedmioty związane z kulturą ludową itp.,

• nieruchome dobra kultury - zabytki architektury, cmentarze, obiekty etnograficzne(skanseny, zabytkowe zespoły miejskie), pola bitewne(pola Grunwaldu), obiekty techniki i kultury materialnej (kopalnia soli w Wieliczce), parki narodowe i rezerwaty, pomniki przyrody (dąb Bartek), obiekty archeologiczne i paleontologiczne (jaskinie, kurhany, grodziska).

Dobra kultury w Polsce objęto ochroną prawną, której źródłem są zarówno przepisy prawa międzynarodowego, jak i prawo krajowe. Między innymi w artykule 5 Konstytucji Rzeczypospolitej zawarto zapis, że Rzeczpospolita Polska(...) strzeże dziedzictwa narodowego (..).

W polskim ustawodawstwie istnieje kilka aktów prawnych zawierających regulacje dotyczące ochrony dóbr kultury. Przepisy prawne określają między innymi obowiązki użytkowników
i właścicieli dóbr kultury.

Ochrona dóbr kultury polega na:

• ukryciu ich i zabezpieczeniu przed zniszczeniem w budowlach ochronnych w obrębie jednostki organizacyjnej (muzeum, biblioteka) lub położonych w rejonie miejscowości, na której te dobra się znajdują;

• ewakuacji zasobów do wytypowanych ukryć na terenie kraju;

• ewakuacji najcenniejszych zasobów z granicę;

W wypadku nieruchomych dóbr kultury ochrona polega:

• wykonaniu prac ewidencyjno-dokumentacyjnych i techniczno - inżynieryjnych (brak takiej

dokumentacji sprawił, że stare miasto w Warszawie i Zamek królewski odbudowane były na podstawie obrazów Canaletta oraz zdjęć i widokówek z okresu międzywojennego);

• oznakowaniu znakami rozpoznawczymi konwencji haskiej.

Przepisy konwencji haskiej przewidują także nakaz powstrzymywania się stron walczących od świadomego niszczenia, dewastowania, bezprawnego przywłaszczania oraz stosowania jakichkolwiek innych środków odwetu skierowanych przeciw dobrom kultury. Konwencja ta ustanowiła także specjalne oznaczenia dóbr kultury objętych ochroną. Obiekty podlegające ochronie ogólnej oznacza się pojedynczą, niebiesko-białą tarczą.

Za przygotowanie ochrony dóbr kultury odpowiadają dyrektorzy muzeów, bibliotek, archiwów i innych instytucji oraz właścicieli dóbr kultury. Plany ochrony dóbr kultury są częścią planów obrony cywilnej.

IV Ochrona ludności w ramach powszechnej samoobrony

1. Sposoby alarmowania i powiadamiania ludności o zagrożeniach

Ludzie od najdawniejszych czasów starali się wzajemnie informować o grożących niebezpieczeństwach. Umożliwiało to odpowiednio wczesne przygotowanie obrony lub schronienia.

Obecnie do szybkiego ostrzegania ludności o grożących jej niebezpieczeństwach służy scentralizowany system wykrywania zagrożeń, który jest połączony z terenowymi ośrodkami analizy danych i alarmowania.

Sygnały alarmowe, stosowane do uprzedzania ludności mogą być przekazywane za pomocą podstawowych i zastępczych środków alarmowania. Podstawowe środki alarmowania to syreny alarmowe oraz rozgłośnie radiowe i telewizyjne. W miastach syreny są połączone w scentralizowany system i sterowane elektrycznie. Umieszcza się je w zakładach pracy, instytucjach i miejscach zapewniających dobrą słyszalność. Istnieją również syreny ręczne o zasięgu do 200 m i elektryczne, montowane na różnych środkach transportu. Do środków zastępczych należą akustyczne i optyczne sygnały świetlne używane tylko lokalnie. Sygnalizacje świetlne, gongi, buczki, dzwonki alarmowe oraz radiofonia i telewizja zakładowa przekazują sygnały i komunikaty jedynie części ludności, zazwyczaj pracownikom dużych zakładów pracy.

Rodzaje alarmów

Wszyscy mieszkańcy kraju mają obowiązek znać sygnały alarmowe i zasady zachowania się po ich usłyszeniu. Usłyszenie sygnału alarmowego lub uprzedzenia o grożącym niebezpieczeństwie zobowiązuje obywateli do określonego postępowania. Pozostaje niewiele czasu do przygotowania się na nadejście zagrożenia. Syrena, gong czy komunikaty podawane za pomocą środków przenośnych informują jedynie o wystąpieniu zagrożenia. Ogłoszeniu alarmu na danym terenie towarzyszy emitowanie komunikatów radiowych i telewizyjnych o szczegółowych zasadach postępowania w każdej sytuacji.

Młodzież, która znajduje się w szkole podczas ogłoszenia alarmu, musi podporządkować się zaleceniom nauczyciela w klasie, a po jej opuszczeniu-dyrektora szkoły. Uczniowie powinni natychmiast, spokojnie i bez paniki, spakować swoje rzeczy i opuścić pomieszczenia szkolne, by udać się natychmiast do schronu, budowli ochronnych lub przewidzianych w planach OC szkoły wyznaczonych miejsc.

Alarm	Sposób ogłaszania
		Za pomocą syreny	Za pomocą rozgłośni radiowych, telewizyjnych i radiofonii przewodowej (zapowiedz słowna)	Za pomocą dzwonów i gongów
Alarm o klęskach żywiołowych i zagrożeniu środowiska (o zagrożeniach w czasie pokoju)	Dźwięk ciągły trwający 3 minuty niepoprzedzony innym alarmem	Uwaga! Uwaga! (podaje się rodzaj zagrożenia i zalecany sposób postępowania mieszkańców miejscowości lub danego terenu)	Szybkie uderzenia trwające 3 minuty
Alarm powietrzny	Dźwięk modulowany trwający 3 minuty	Uwaga! Uwaga! Ogłaszam alarm powietrzny dla................	Szybkie uderzenia trwające 3 minuty
Alarm o skażeniach	Dźwięk przerywany trwający 10 sekund powtarzany przez 3 minuty z przerwami 15-25 sekundowymi	Powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna: Uwaga! Uwaga! Ogłaszam alarm o skażeniach............................. (podaje się rodzaj skażenia) dla.....................(podaje się nazwę miasta i terenu)	Szybkie uderzenia 10-sekundowe z przerwami 20-sekundowymi przez 3 minuty
Uprzedzenie o zagrożeniu skażeniami	------------	Powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna: Uwaga! Uwaga! Osoby znajdujące się na terenie.................................(podaje się nazwę terenu, miasta). Około godziny...........minut...........może nastąpić skażenie..............(podaje się rodzaj skażenia) z kierunku.......(podaje się kierunek)	------------
Odwołanie alarmu	Dźwięk ciągły trwający 3 minuty	Powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna: Uwaga! Uwaga! Odwołuje się alarm......................(podaje się rodzaj alarmu lub uprzedzenia) dla......................(podaje się nazwę miasta, terenu)	Powolne uderzenia przez 3 minuty

Tabela 1: Sytuacje alarmowe i sposoby ich ogłaszania

Zasady zachowania się po ich usłyszeniu alarmów

Alarm o klęskach żywiołowych i zagrożeniu środowiska ogłasza się w wypadku wystąpienia klęski ekologicznej, powodzi i pożaru lasu w danym rejonie. Po ich usłyszeniu należy:

1.Włączyć lokalną stację radiową lub telewizyjną i oczekiwać komunikatu o zasadach postępowania w obliczu podanego rodzaju zagrożenia,

2.Sprawdzić, czy sąsiedzi słyszeli alarm oraz wiedzą, jak się zachować

3. W wypadku powodzi postępować zgodnie z zasadami obowiązującymi na danym terenie

4.Po ogłoszeniu ewakuacji z danego terenu spakować niezbędne rzeczy i zgłosić się do punktu ewakuacyjnego

5.Stosować się do zarządzeń organów terytorialnych administracji samorządowej i państwowej

6. W miarę możliwości należy zgłosić się do pomocy przy akcji ratunkowej.

Alarm powietrzny ogłasza się w wypadku spodziewanego ataku z powietrza. Po usłyszeniu sygnału modulowanego należy:

1.W domu przerwać zajęcia i udać się do schronu, zabierając ze sobą dokumenty, żywność, rzeczy osobiste, ciepłą odzież, koce środki ochrony dróg oddechowych i skóry, przyjmowane lekarstwa, środki opatrunkowe, tatarkę, sprawdzić, czy sąsiedzi słyszeli alarm, zabezpieczyć mieszkanie, zakręcając zawór wody i gazu oraz wyłączając wszystkie urządzenia.

2.W zakładzie pracy-przerwać pracę, wyłączyć wszystkie urządzenia elektryczne i gazowe, postępować zgodnie z zasadami BHP, udać się do schronu, na stanowiskach mogą jedynie pozostać tylko osoby wyznaczone i przeszkolone, pełniące służby porządkowe zgodnie z planami OC zakładów.

3.W miejscach użyteczności publicznej - postępować zgodnie z poleceniami służb porządkowych.

4.Na ulicy-udać się w kierunku budowli ochronnych.

5.W czasie jazdy samochodem-zaparkować pojazd tak, aby nie tamował ruchu i umożliwiał dojazd straży pożarnej i innych służb.

6.Na wsi-spędzić inwentarz z pola i schować się w przygotowanych ukryciach.

7.W miejscach przypadkowych bez możliwości ukrycia-schować się za trwałe przeszkody terenowe (parkany, budynki) i w miarę możliwości w zagłębieniach.

Alarm o skażeniach ostrzega ludność o grożącym jej skażeniu, które może wystąpić przed upływem 30 minut. Po usłyszeniu tego alarmu należy:

1.Udać się w kierunku budowli ochronnych lub postępować zgodnie z innymi zaleceniami.

2.W razie braku możliwości ukrycia w budowlach trzeba natychmiast wyjść z terenu skażonego, pamiętając o zasadach zachowania się: nie wolno jeść, pić, palić papierosów, opierać się o drzewa i ściany budynków, siadać, wzniecać kurzu, brać do rąk jakichkolwiek przedmiotów, należy omijać kałuże i miejsca porośnięte trawą czy inną roślinnością, w tym drzewami. Przebywający w terenie skażonym powinien nałożyć środki ochrony indywidualnej. Po opuszczeniu terenu skażonego należy wykonać zabiegi sanitarne i poddać się badaniu lekarskiemu.

Uprzedzenie o zagrożeniu skażeniami informuje o mogącym wystąpić na danym terenie skażeniu, jeśli pozostaje do niego minimum 30 minut. W takim wypadku ludności zagrożonej podaje się przybliżony czas, w którym można podjąć działania przygotowawcze przed wystąpieniem skażenia. Należy:

1.Zastosować się do wszystkich zaleceń władz podawanych w komunikatach.

2.Sprawdzić szczelność pomieszczeń służących do ochrony przed skażeniami.

3.Przygotować etatowe lub zastępcze środki ochrony dróg oddechowych i skóry.

4.Zabezpieczyć żywność, wodę i ewentualnie paszę dla zwierząt.

5.Umieścić odbiorniki radiowe lub telewizyjne w przygotowanych pomieszczeniach, aby na bieżąco słuchać poleceń i wykonywać je.

Uprzedzenie o zagrożeniu zakażeniami ogłasza się, jeśli Państwowa Inspekcja Sanitarna po analizie danych w rejonowych stacjach sanitarno-epidemiologicznych stwierdzi taką konieczność. Po usłyszeniu uprzedzenia należy;

1.Słuchać lokalnych komunikatów i na bieżąco wykonywać zalecenia Państwowej Inspekcji Sanitarnej.

2.Sprawdzić zabezpieczenia żywności i wody przed insektami i gryzoniami, a także dostępem zakażonego powietrza czy substancji niesionych wiatrem.

3.Postępować zgodnie z zaleceniami władz, dotyczących poruszania się po terenie, na którym ogłoszono uprzedzenie.

4.Konsultować z lekarzem wszystkie, nawet wątpliwe, stany złego samopoczucia oraz przypadkowe zetknięcia z przypuszczalnie zakażonymi owadami lub zwierzętami.

5.Unikać kontaktów towarzyskich i dużych skupisk ludności.

6.Poddać się szczepieniom ochronnym.

7.Pamiętać, że zwierzęta także są narażone na zachorowania i mogą być nosicielami chorób zakaźnych.

Odwołanie alarmu lub uprzedzenia o skażeniu lub zakażeniu ogłasza się, gdy niebezpieczeństwo minie w sposób jednoznaczny. Trzeba jednak pamiętać, że może ono pojawić się znowu. Po opuszczeniu budowli ochronnych należy zwrócić uwagę na zniszczenia. Istnieją sytuacje, w których zachodzi konieczność natychmiastowego opuszczenia budowli ochronnych, mimo że alarm nie został odwołany. Dzieje się tak, wówczas, gdy schron lub zastępcze pomieszczenie został uszkodzony i dłuższe przebywanie w nim może zagrażać życiu lub zdrowiu. Należy wtedy założyć środki ochrony indywidualnej i natychmiast opuścić teren zakażony.

2. Indywidualne środki ochrony przed skażeniami i zakażeniami

Wszystkie środki ochrony przed skażeniami dzieli się na indywidualne i zespołowe, w zależności od przeznaczenia i liczby osób, które za ich pomocą można zabezpieczyć.

Indywidualne środki ochrony dróg oddechowych

Etatowe środki ochrony dróg oddechowych chronią twarz i drogi oddechowe człowieka przed działaniem substancji trujących, promieniotwórczych i biologicznych. Środki służące do ochrony dróg oddechowych (maski) dzielą się na izolacyjne i filtracyjne. Maski izolacyjne połączone są ze zbiornikiem tlenu, a proces oddychania zachodzi bez udziału powietrza atmosferycznego. W maskach filtracyjnych skażone powietrze oczyszcza się w czasie przepływania powietrza przez pochłaniacz.

Istnieje wiele typów masek filtracyjnych. Najstarsze modele to: maska przeciwgazowa typu wojskowego oraz maska typu cywilnego „Heros”. Współcześnie używa się nowocześniejszych modeli wojskowych typu MP-4 i MP-5.

W skład maski przeciwgazowej MP-4 wchodzi część twarzowa, wkładki filtrosorpcyjne i nagłowie taśmowe. Całość stanowi zestaw razem z tkaniną przeciwzaszronieniową, torbą nośną, nakładkami okularowymi i workiem przeprawowym.

Część twarzowa zbudowana jest z:

• gumowego kadłuba z lewą komorą i prawą komorą policzkową na wkładki filtrosorpcyjne,

• półmaski z zaworami wydechowymi,

• zespołu foniczno-wydechowego.

Wkładki filtrosorpcyjne oczyszczają z toksycznych aerozoli i par środków trujących.

Nagłowie taśmowe służy dopasowaniu maski do twarzy za pomocą 6 elastycznych taśm połączonych ze sobą tak zwanym płatkiem potylicznym. Sprzączki przymocowane do kadłuba maski regulują długość taśm.

Przed użyciem maski należy przetrzeć okulary tkaniną przeciwzaszronieniową. Gdy temperatura otoczenia spada do poniżej 0⁰ C, trzeba założyć nakładki okularowe.

Worek przeprawowy chroni maskę przed wodą, a torba nośna służy do przenoszenia maski.

Maskę można nosić w trzech położeniach:

a)marszowym - maska powinna być zawieszona na pasie głównym i taśmie nośnej na lewym boku nieco z tyłu, (gdy nie ma bezpośredniego zagrożenia lub podstaw do wystąpienia skażeń bądź zakażeń);

b)pogotowia - na komendę: „maski w pogotowie” lub po uprzedzeniu o zagrożeniu skażeniami, czyli wówczas, gdy może dojść do konieczności natychmiastowego założenia maski; w takiej sytuacji należy przesunąć nieco torbę do przodu a następnie wyjąć maskę, sprawdzić optycznie, czy nie jest uszkodzona, a poprzez założenie -jej szczelność.

c)bojowym - po komendzie: „Maski włóż!”, po usłyszeniu alarmu o skażeniach, kiedy skażenie lub zakażenie może nastąpić w każdej chwili.

Należy wówczas:

-zdjąć nakrycie głowy,

-wyjąć maskę z torby, chwytając za zespół foniczno-wydechowy,

-zamknąć oczy, wstrzymać oddech, włożyć palce do środka maski, rozciągając nagłowie taśmowe,

-wsunąć brodę do wgłębienia na podbródek,

-ułożyć płat potyliczny nagłowia taśmowego z tyłu głowy,

-zasłonić ręką otwory osłony gumowej zaworu wydechowego i wydmuchiwać powietrze.

Przed użyciem maski, gdy jeszcze jest na to czas należy sprawdzić jej szczelność. W tym celu zakłada się ją, zasłania otwór wdechowy i stara się wykonać wdech. Jeśli swobodnie wdycha się powietrze, to maska jest nieszczelna lub uszkodzona. W sprawnej masce nie uda się zrobić wdechu przy zasłoniętych zaworach wdechowych.

Zdejmowanie maski następuje na komendę przełożonego: „maski zdejmij!”. Wtedy lewym kciukiem włożonym przy uchu pod taśmę szczękową pociągamy maskę jednocześnie w górę i do przodu.

W wypadku uszkodzenia maski w terenie skażonym należy uszczelnić rozdarte miejsce i przycisnąć je do twarzy; jeśli zniszczeniu uległo szkło okularu, otwór trzeba zasłonić. Gdy uszkodzenie uniemożliwia posługiwanie się maską, konieczne jest użycie zastępczych środków ochrony dróg oddechowych. Maskę należy chronić przed wysoką temperaturą, olejami i rozpuszczalnikami organicznymi, przechowywać w torbie nośnej, dbać o czystość zaworów i pamiętać o wysuszeniu mokrych części.

Maski przeciwgazowe są etatowym środkiem ochrony dróg oddechowych. W wypadku jej braku należy w inny sposób chronić drogi oddechowe, oczy i twarz przed środkami skażającymi i zakażającymi. Zastępcze środki ochrony dróg oddechowych zmniejszają stopień oddziaływania BST na organizm człowieka, zatrzymują pył (w tym promieniotwórczy) i obniżają prawdopodobieństwo zakażenia bronią biologiczną.

Do zadań ludności cywilnej w czasie zagrożenia wojną należy wykonanie masek przeciwpyłowych na wypadek wystąpienia skażenia. W części przedniej takiej maski powinny znajdować się okulary szklane lub wykonane z tworzywa. Drogi oddechowe muszą być zabezpieczone przez część filtrującą, na przykład wielokrotnie złożoną gęstą tkaninę, z zewnątrz obszytą płótnem. Część tylną dopasowuje się do kształtu głowy tasiemkami lub gumkami. Gumki powinny być dopasowane pionowo, jaki i poziomo.

W sklepach z materiałami budowlanymi można zakupić maseczkę przeciwpyłową, która chroni drogi oddechowe przed pyłem. W wypadku, gdy nie ma czasu na przygotowania, można wykonać opaskę ochronną z kilku warstw gazy przekładanej watą. Taką opaskę należy zmoczyć w roztworze sody oczyszczonej, a na oczy założyć okulary pływackie lub narciarskie. Innym sposobem, w takiej sytuacji, jeszcze prostszym jest owinięcie wokół ust i nosa wielokrotnie złożonej tkaniny.

Indywidualne środki ochrony skóry

Pył promieniotwórczy osiada na powierzchni ciała człowieka. Bojowe środki trujące przedostają się nie tylko drogami oddechowymi, ale także przez skórę. Należy dbać o osłonę całego ciała. Do tego służy odzież ochronna i izolacyjna odzież gazoszczelna.

W skład ogólnowojskowej odzieży ochronnej OP-01 wchodzi płaszcz ochronny, pończochy z gumowymi kaloszami i rękawice ochronne. Całość przenoszona jest w torbie nośnej. Odzież uzupełnia maska przeciwgazowa.

Płaszcz ochronny służy do poruszania się, wykonywania pomiarów i zadań specjalnych w terenie skażonym środkami trującymi, bronią biologiczną, substancjami promieniotwórczymi, promieniowaniem cieplnym i bojowymi środkami zapalającymi. Wykonany z trudno palnej, dwustronnie gumowej tkaniny koloru khaki, produkowany jest w trzech rozmiarach w zależności od wzrostu: do 165cm, od 166-175 cm, powyżej 175 cm.

Płaszcz ma kaptur, rękawy zakończone pętelkami, dwie poły zakończone uszczelniaczami, które wraz z wszytymi paskami i szelkami służą do formowania kombinezonu, zapięcie z uszczelnieniem. Rękawice ochronne mogą być trzy- i pięciopalczaste. Trzypalczaste rękawice z tkaniny podgumowanej produkowane są w jednym rozmiarze. Pięciopalczaste rękawice ochronne wykonane z cienkiej gumy, dostępne w pięciu rozmiarach, mogą być używane z ocieplaczami przypinanymi do mankietów od wewnątrz.

Pończochy z kaloszami mają po 2 gumowe paski z dziurkami. Jedne służą do zapinania pończoch na kostkach, a drugie do zamocowania ich przy pasku spodni w pasie głównym. Paski z tkaniny dwustronnie gumowanej na górnej części cholewy pomagają dopasować ją do uda. Są one zapinane na te same guziki, co poprzednie paski. Pończochy mają trzy rozmiary w zależności od wielkości obuwia: dla obuwia nr 37-39, 40-42, powyżej 42.

Przed użyciem ochronnej odzieży każdego rodzaju należy najpierw wytrzepać ją z talku, którym została zakonserwowana po wyprodukowaniu. Odzież przenosimy w torbie przewieszonej przez lewe ramię.

Odzież ochronną należy wyjąć z torby, zacząć od wyjęcia z płaszcza z torby, pończoch i rękawic, rozłożeniu ich na ziemi, a potem nałożeniu maski przeciwgazowej. Dopiero po wykonaniu tych czynności w zależności od komendy, która padnie należy nakładać odpowiednie części odzieży ochronnej.

Istnieje również odzież ochronna lekka L-1 i L-2.

W wyposażeniu oddziałów ratownictwa chemicznego znajduje się izolacyjna odzież gazoszczelna, która wraz z izolacyjnymi środkami ochrony dróg oddechowych zapewnia całkowitą ochronę ciała człowieka. Tego typu odzież umożliwia długotrwałe przebywanie w terenie skażonym chemicznie.

Zastępcze środki ochrony skóry

W wypadku skażenia lub zakażenia rejonu ludność jest zobowiązana do natychmiastowej ochrony ciała za pomocą wszystkich dostępnych środków. W tym celu można użyć ubrań, które znajdziemy w domu, najlepiej nieprzemakalnych części garderoby wykonanych z folii, skóry, ortalionu i tkanin podgumowych. Mogą to być:

-gumowce, buty, skórzane, kalosze,

-spodnie gumowe i skórzane lub wykonane z tworzyw sztucznych nieprzepuszczających powietrza
i wody,

-rękawice gumowe i skórzane,

-okulary przeciwsłoneczne, motocyklowe, narciarskie i pływackie,

-kominiarki,

-kurtki skórzane,

-płaszcze foliowe, skórzane i przeciwdeszczowe oraz inne tego typu.

Należy włożyć odzież zastępczą i szczelnie ją pozapinać czy zawiązać, aby środki skażenia lub zakażenia nie miały możliwości wniknięcia do wewnątrz i kontaktu ze skórą człowieka. Trzeba jak najszybciej opuścić teren skażony, ponieważ zastępcze środki ochrony zmniejszają stopień skażenia ciała, ale nie chronią przed nimi całkowicie. Po wyjściu z terenu skażonego konieczne jest natychmiastowe poddanie się najpierw częściowym, a potem całkowitym zabiegom sanitarnym.

3. Zbiorowe środki ochrony przed skażeniami

W czasie działań wojennych ludzie zawsze opuszczali miejsca najbardziej zagrożone. Historia uczy, że ludność cywilna była narażona na skutki toczących się walk. Jej bezpieczeństwu służą budowle ochronne, pierwotnie przeznaczane dla żołnierzy. Dziś są to miejsca gdzie ludzie mogą się ukryć przed najbardziej niebezpiecznymi działaniami zbrojnymi.

Wszystkie obiekty zbiorowej ochrony dzielimy na stałe i ruchome. Do stałych zalicza się schrony i ukrycia, a do ruchomych wozy bojowe, okręty marynarki wojennej, samoloty i pojazdy służące za sztaby dowodzenia.

Schrony

W schronach przechowuje się również ruchome dobra kultury i dokumentację jej nieruchomych dóbr, ważną dokumentację naukową i techniczną oraz cenną aparaturę techniczną. Schrony spełniają warunki wytrzymałości technicznej na czynniki rażenia broni konwencjonalnej, chemicznej i biologicznej. Są wyposażone w urządzenia umożliwiające przetrwanie ludności.

Ze względu na położenie schrony dzielą się na wolno stojące i schrony pod budynkami. Wolno stojące przykryte są warstwą ziemi grubości około 1 m. Schrony usytuowane pod budynkami powinny znajdować się pod poziomem ziemi. Każdy schron wyposażony jest w zapasowe wejścia i wyjścia z gazoszczelnymi i ognioodpornymi drzwiami hermetycznymi. Wejścia zapasowe schronów umieszczonych pod budynkami, ze względu na możliwość zasypania, muszą być w bezpiecznej odległości od gmachu, to znaczy w odległości około połowy wysokości budynku, pod którym się znajdują.

W pomieszczeniach może przebywać od 50 do 300 osób. Udający się do schronu przechodzą przez wejście i 1 lub 2 przedsionki gazoszczelne do komór schronowych z ławkami do siedzenia i pryczami do spania. Wyposażenie obejmuje też urządzenia sanitarne i kanalizację, punkt medyczny, umywalnię, oświetlenie i centralne ogrzewanie, zapasy żywności zgromadzonej w magazynach, zapasy wody. W schronie znajduje się dodatkowe źródło zasilania na wypadek odcięcia dopływu energii elektrycznej, sprzęt ratunkowy, środki łączności, radio na baterie, termosy, urządzenia filtrowentylacyjne, środki i sprzęt gaśniczy: gaśnice, hydranty, kilofy, łopaty, łomy.

Urządzenia filtrowentylacyjne oczyszczają skażone powietrze z zewnątrz, usuwają powietrze zużyte przez przebywających w schronie i wytwarzają odpowiednie nadciśnienie w systemie wentylacyjnym, aby uniemożliwić przenikanie skażonego powietrza do wnętrza budowli.

Ukrycia

Ukrycia powstają w specjalnie przystosowanych podpiwniczeniach istniejących budynków mieszkalnych różnego typu. Ukrycia mają służyć do krótkotrwałej ochrony ludności przed środkami konwencjonalnymi, pyłem promieniotwórczym, BST i TSP. W celu zmniejszenia promieniowania na ukrycia wybiera się pomieszczenia, które nie są narażone na bezpośrednie działanie fali uderzeniowej, czyli znajdujące się od wewnętrznej strony budynku, osłonięte przez zabudowę, parkany czy wzniesienia. Ściany budowli wzmacnia się poprzez dodatkowe ekrany z cegieł, worki z piaskiem, konstrukcje drewniane, zamurowanie okien i dodatkowych wyjść. Stropy budynku utwierdza się dodatkowymi podporami czy filarami, po czym jeszcze z góry dodatkowo obija materiałami izolującymi, a w ostateczności usypuje 40-centymetrowy wał ziemi. Wentylację stanowią urządzenia takie jak w schronie, a wypadku ich braku konieczne jest zainstalowanie specjalnych filtrów przeciwpyłowych w przewodach wentylacyjnych. Pomieszczenia w ukryciach wyposaża się w najważniejsze sprzęty i urządzenia, to znaczy ławki do siedzenia, zapas żywności i wody do picia, sprzęt gaśniczy i do odgruzowywania, apteczkę z lekami i środkami opatrunkowymi, oświetlenie akumulatorowe lub latarki na baterie.

Szczeliny przeciwlotnicze

Chronią przed falą uderzeniową broni jądrowej, promieniowaniem cieplnym i przenikliwym oraz siłą rażenia broni konwencjonalnej. Po uszczelnieniu i zainstalowaniu urządzeń filtrowentylacyjnych mogą stanowić zabezpieczenie przed pyłem promieniotwórczym, środkami biologicznymi i trującymi. Stawia się je w bliskiej odległości od budynków mieszkalnych, ale wynoszącej nie mniej niż wysokości gmachu plus 3 m i nie więcej niż 150 m. Takie usytuowanie ułatwia ochronę ludności i pozwala na szybkie dotarcie do szczelin, a jednocześnie uniemożliwia zagruzowanie wyjścia w razie zburzenia okolicznych gmachów. W środku budowli nie ma żadnych urządzeń zabezpieczających przed środkami masowego rażenia. Przebywająca w niej ludność musi posiadać swoje etatowe lub zastępcze środki ochrony dróg oddechowych i skóry. Szczeliny wykonuje się na polecenie władz w momencie zagrożenia. Ze względów bezpieczeństwa i taktycznych mają kształt zygzaka. Wzmocnione ściany, strop i wentylacja z przewodów kominowych zakończonych daszkiem stwarzają ludności szanse przetrwania.

Zasady zachowania się w zbiorowych środkach ochrony ludności

Osoby przebywające w budowlach ochronnych mają obowiązek bezwzględnego podporządkowania się służbom schronowym. Schrony można opuścić tylko po odwołaniu alarmu na jednoznaczne polecenie tych służb, które stosują się do ustaleń podawanych im z zewnątrz przez przełożonych. Każdy znajdujący się w schronie powinien mieć przy sobie obowiązkowo dokumenty, a w miarę możliwości leki, środki opatrunkowe, środki ochrony dróg oddechowych i skóry, zapas żywności i wody, latarkę, ciepłą odzież, koc i najpotrzebniejsze rzeczy. Nie wolno zabierać ze sobą substancji żrących, łatwopalnych, cuchnących, o drażniącym zapachu, ostrych i niebezpiecznych przedmiotów, które mogłyby stanowić zagrożenie dla pozostałej ludności i zwierząt. W schronie zabronione jest palenie papierosów, bieganie, wykonywanie czynności powodujących nadmierne zużycie tlenu, używanie otwartego ognia.

Postępowanie w razie ewakuacji

W chwili zarządzenia ewakuacji mieszkańcy danego terenu powinni spakować najpotrzebniejsze rzeczy, to jest dokumenty a w miarę możliwości leki, żywność według ilości nakazanej przez służby, bieliznę i odzież, a w razie możliwości wystąpienia skażenia także środki ochrony dróg oddechowych i skóry. Mieszkańcy opuszczający teren zobowiązani są zabezpieczyć swoje mieszkania, zakręcić wodę, gaz, pozamykać dokładnie okna i drzwi. W celu uniknięcia paniki, a jednocześnie sprawnego przeprowadzenia ewakuacji, służby ratownicze winny dokładnie informować ludność o zaistniałej sytuacji, jak również o fakcie nierozłączania rodzin, warunkach życia w nowym miejscu, osobach, od których można oczekiwać pomocy. Podczas ewakuacji wszyscy objęci są opieką, szczególnie osoby niepełnosprawne, starsze, schorowane, kobiety ciężarne, inwalidzi i dzieci. W trakcie podróży konieczny jest nadzór nad zaopatrzeniem w wodę pitną, środki higieniczne, żywność. Wytworzenie bezpiecznej atmosfery pomaga pracującym służbom w wypełnianiu obowiązków.

4. Przyrządy do rozpoznania skażeń promieniotwórczych i chemicznych

1. Rozpoznanie skażeń promieniotwórczych

Skażenia promieniotwórcze nie mogą być wykryte za pomocą wzroku, smaku czy węchu.
Wiele przemysłowych i bojowych środków trujących nie ma także specyficznego zapachu.
Poza tym rozpoznawanie ich na podstawie oznak zewnętrznych jest bardzo niebezpieczne. Ochrona życia i zdrowia ludzi przed skażeniami wymaga niezawodnego określenia wielkości szkodliwego promieniowania, rodzaju użytego środka trującego, jego stężenia w powietrzu i gęstości skażenia terenu, sprzętu, żywności, wody, paszy, ludzkiego ciała. Rozpoznanie skażeń chemicznych dokonuje się za pomocą specjalistycznych przyrządów. Zakażenie biologiczne stwierdza się za pomocą specjalistycznego sprzętu służby zdrowia i służby weterynaryjnej.

Jednostki pomiaru i metody wykrywania skażeń promieniotwórczych

Promieniowanie jonizujące emitowane z różnych źródeł (wybuchu jądrowego, izotopów promieniotwórczych, aparatów rentgenowskich itp.) daje się wykryć i zmierzyć. Ma ono określone właściwości i wywołuje na swej drodze różne zjawiska. Zostały one wykorzystane przy budowie przyrządów pomiarowych. W praktyce wykorzystuje się kilka metod.

Metoda fotograficzna opiera się na zjawisku zaczerniania się światłoczułej emulsji kliszy lub błony fotograficznej pod wpływem promieniowania jonizującego. Jest ona wykorzystywana w zdjęciach rentgenowskich i przyrządach do kontroli promieniowania.

W metodzie chemicznej korzysta się z faktu, iż niektóre substancje chemiczne zmieniają zabarwienie pod wpływem promieniowania. Ma ona zastosowanie w dozymetrach chemicznych używanych w wojsku i obronie cywilnej.

Metoda luminescencyjna polega na wykorzystaniu zjawiska świecenia pewnych substancji chemicznych w wyniku napromieniowania. Liczba błysków w określonym czasie pozwala określić moc dawki lub stopień skażenia promieniotwórczego.

Metoda jonizacyjna jest związana z pomiarem stopnia jonizacji atomów substancji, będących pod działaniem promieniowania jonizującego. Metoda ta jest stosowana rentgenometrach (pomiar mocy dawki) i radiometrach (pomiar stopnia skażenia).

Na świecie obowiązuje Międzynarodowych Układ Jednostek Miar (SI). Układ SI przewiduje także stosowanie jednostek miar promieniowania jonizującego. Pomiary promieniowania dotyczą głównie dwóch zjawisk: napromieniowania i skażenia promieniotwórczego.

Napromienienie to poddanie działaniu promieniowania jonizującego np. obiektów, żywności, wody, powietrza, żywności a także organizmów żywych. Napromienienie może być zewnętrzne, gdy w zależności od tego gdzie znajduje się źródło promieniowania.

Skażeniem promieniotwórczym nazywamy zanieczyszczenie terenu, wody, powietrza, żywności, powierzchni przedmiotów i obiektów a także ludzkiego ciała substancjami promieniotwórczymi. Skażenia osobiste mogą być zewnętrzne, gdy występują na zewnętrznych powierzchniach ciała i wewnętrzne, gdy powstają na skutek przedostania się substancji promieniotwórczych do wnętrza organizmu.

Do oceny wielkości napromieniowania służą pojęcia: „dawka” i „moc”.

Dawka promieniowania jest zasadniczą ilościową charakterystyką rażącego działania promieniowania przenikliwego w warunkach przebywania i działania w strefie wybuchu jądrowego lub w terenie skażonym substancjami promieniotwórczymi.

Rozróżniamy dawkę ekspozycyjną i dawkę pochłoniętą, wyrażające fizyczne oddziaływanie promieniowania na materię oraz równoważnik dawki, który uwzględnia także oddziaływanie promieniowania na organizm żywy.

Dawka ekspozycyjna jest miarą jonizacji powietrza pod wpływem promieniowania elektromagnetycznego X lub gamma. Jednostką dawki ekspozycyjnej w obecnie stosowanym układzie SI jest kulomb na kilogram (C/Kg). W starszych typach przyrządów dozymetrycznych. W starszych typach przyrządów dozymetrycznych do określenia dawki ekspozycyjnej służy jednostka zwana rentgenem (R). Zależność między rentgenem a kulombem wyraża się następująco:
1 R = 2,58 x 10^-4 C/kg.

Dawka pochłonięta jest miarą ilości energii przekazanej danej materii przez promieniowanie jonizujące w przeliczeniu na jednostkę masy tej materii. Jednostką dawki pochłoniętej jest rad (rd),
a w układzie SI - grey (Gy) lub centygrey (cGy). Zależność między jednostką radu a jednostką greya wyraża się następująco: 1 rd = 0,01Gy = 1cGy

Wielkość dawki pochłoniętej przez organizmy żywe nie daje pełnego obrazu zjawisk chemicznych

i biologicznych, jakie w nich zachodzą. Informacja ta musi być uzupełniona wiedzą o rodzaju promieniowania, wielkości napromieniowanego obszaru ciała, rodzaju narządu lub tkanki, a także o czasie, w jakim dawka została pochłonięta, czyli mocy dawki.

Moc dawki promieniowania to dawka promieniowania w jednostce czasu, czyli stosunek dawki do czasu, w którym została otrzymana.

W praktyce przy mniejszych przedziałach czasu używa się pojęcia „moc dawki”, przy większych - pojęcia „dawka tygodniowa, miesięczna, roczna”.

Jednostką dawki ekspozycyjnej jest rentgen na godzinę (R/h) oraz jednostki pochodne, np. mikrorentgen na godzinę (uR/h). W układzie SI jednostką mocy dawki ekspozycyjnej jest amper na kilogram (A/kg).

Jednostką mocy dawki pochłoniętej jest rad na godzinę, (rd/h), a w układzie SI grey na sekundę (Gy/s) lub grey na godzinę (Gy/h) i centygrey nva godzinę (cGy/h).

Do oceny skutków działania biologicznego promieni alfa, beta, X, delta oraz strumienia neutronów (przy kilku rodzajach promieniowania naraz sumuje się wszystkie dawki) służy jednostka zwana biologicznym równoważnikiem dawki. Jest nią rem, a w układzie SI siwert (Sv) i jego pochodne: mili- i mikrosiwert. Zależność między jednostką siwert a remem wyraża się: 1 Sv = 100 remów.

W odniesieniu do skażeń promieniotwórczych stosuje się pojęcia „gęstość skażenia” i „aktywność”.

Gęstość skażenia promieniotwórczego oznacza się na podstawie substancji promieniotwórczej, przypadającej na jednostkę skażonej powierzchni. W praktyce skażenia promieniotwórcze terenu określa się za pomocą jednostek mocy dawki, powietrza, wody i żywności oraz powierzchni przedmiotów aktywnością, czyli liczbą rozpadów zachodzących w jednostce czasu w określonej jednorodnej substancji promieniotwórczej.

Używaną jednostką pomiaru aktywności jest curie lub kiur (Ci). Jest to aktywność ciała promieniotwórczego, w którym w czasie jednej sekundy zachodzi 37 miliardów przemian (rozpadów) jądrowych: 1 Ci = 3,7 x 10¹⁰ rozpadów/s. Jest to jednostka bardzo duża, odpowiadająca aktywności 1 g radu, dlatego w praktyce używano pochodnych kiuru, np. mili- lub mikrokiur. W układzie SI jednostką aktywności jest bekerel (Bq). Aktywność jest równa jednemu bekerelowi, jeżeli w ciągu jednej sekundy zachodzi jedna przemiana (rozpad): 1 Bq = 1 rozpad/s. W praktyce pomiarowej, ze względu na to, że bekerel jest jednostką bardzo małą, operuje się jego wielokrotnością, np. kilo-, mega-, giga-, terabekerel. Zależność między jednostkami kiuru i bekerelem wyraża się następująco:
1 CI = 3,7 x 10¹⁰ Bq = 37 Gbq.

Aktywność substancji promieniotwórczej odniesiona do masy, objętości lub powierzchni jest aktywnością właściwą materiału (obiektu). Stosowaną jednostką aktywności właściwej w jednostce masy(np. materiału sypkiego) jest kir na gram (1 Ci/g), w jednostce objętości (np. cieczy) - kiur na centymetr sześcienny (1 Ci/cm³), w jednostce powierzchni - kiur na centymetr kwadratowy
(1 Ci/cm²). W układzie SI są to analogicznie: bekerel na kilogram (1 Bq/kg), bekerel na metr sześcienny (1Bq/m³) i bekerel na metr kwadratowy (1Bq/m²).

W wyniku samoczynnego rozpadu substancji promieniotwórczej stopień skażenia promieniotwórczego podczas wybuchu jądrowego i wzdłuż drogi przesuwania się obłoku zmniejsza się z upływem czasu. Orientacyjnie przyjmuje się, że stopień skażenia po upływie 7 godzin zmniejsza się dziesięciokrotnie, a po 49 godzinach stokrotnie.

2.Zasady użytkowania przyrządów dozymetrycznych

Przyrządy dozymetryczne mają różne przeznaczenie. Do wykrywania i pomiaru mocy dawki stosuje się sygnalizatory i rentgenometry. Do określenia stopnia skażenia powierzchni różnych przedmiotów służy używa się radiometrów, natomiast do określania wielkości dawek promieniowania pochłoniętych przez ludzi - indywidualnych, małowymiarowych dawkomierzy.

Podstawowym przyrządem do wykrywania skażeń promieniotwórczych terenu jest sygnalizator promieniowania RS-70. Nie wskazuje on dokładnie mocy dawki promieniowania, lecz sygnalizuje optycznie (błysk czerwonej lampki) lub akustycznie (przerywany dźwięk brzęczyka) przekroczenie określonych progów mocy dawki: 0,5 R/h, 5R/h i 30 R/h. Jeżeli moc dawki w terenie przekroczy
0,5 R/h, należy przełączyć sygnalizator na próg 5R/h, a gdy alarmowanie nie ustaje należy włączyć próg 30 R/h częstotliwość sygnałów umożliwia uzyskanie przybliżonych informacji o mocy dawki. Gdy przy ustawieniu przełącznika progów na 0,5 R/h częstotliwość jest mała, moc dawki niewiele przekracza 0,5 R/h. Ze wzrostem dawki rośnie częstotliwość sygnałów, które przechodzą w sygnał ciągły. Podobnie jest przy następnych progach sygnalizacji.

Istnieje kilka innych typów sygnalizatorów promieniowania nowszej generacji produkowanych w Polsce, tj. Sygnalizator promieniowania EKO-1, Rentgenoradiometr DP-66 M, Rentgenoradiometr-75.

Rentgenoradiometr DP-66 M to przyrząd służący do wykrywania i pomiaru stopnia skażenia różnych powierzchni substancjami beta promieniotwórczymi, do wykrywania i pomiaru mocy dawki promieniowania gamma oraz ładowania dozymatrówDKP-50. (Więcej informacji znajdziesz w książce autorów: G. Adamczyk, B. Breitkopf, Z. Worwa: Przysposobienie obronne. Podręcznik dla szkół ponadpodstawowych, WSIP, Warszawa 1998 r)

Do kontrolowania indywidualnego napromieniowania ludzi służą dawkomierze. Przekroczenie dopuszczalnych dawek napromieniowania ludzi może spowodować chorobę popromienną.
Człowiek może być jednorazowo napromieniowany bez szczególnego zagrożenia dla zdrowia
i życia dawką 50 R (44 cGy). Dotyczy to dawki otrzymanej w jednej sekundzie, jak też w łącznym czasie czterech dni. Napromieniowanie dawką 60 R (52,8 cGy) bez szkody dla zdrowia może się dokonać w ciągu tygodnia, a dawką 100 R (88 cGy) w ciągu miesiąca.

Dawkomierz chemiczny DP-70 M i kolorymetr PK-56. W działaniu dawkomierza DP-70 M wykorzystano zjawisko zabarwiania się roztworu zawartego w szklanej, zasklepionej ampułce.
Czas zabarwiania się roztworu wskaźnikowego wynosi od 40 do 60 minut. Otrzymaną barwę porównuje się z kompletem barwnych filtrów, umieszczonych w dysku kolorymetru. Pozwala to odczytać wartość liczbową dawki w okienku pomiarowym przedniej ścianki kadłuba kolorymetru. Zarówno dawkomierz jak i kolorymetr mogą działać w temperaturze od -20⁰ C do + 50⁰C. Za pomocą tego dawkomierza można mierzyć następujące dawki promieniowania gamma: 50, 75, 100, 150, 200, 250, 300, 450, 600 i 800 rentgenów przy mocy dawki w terenie od 1 do 25 000 R/h.

3. Wykrywanie skażeń chemicznych oraz określenie wielkości ich stężenia i gęstości

Wykrywanie skażeń chemicznych ma na celu ustalenie przedsięwzięć zmniejszających niebezpieczeństwo porażenia ludzi i zwierząt środkami trującymi. Stopień skażenia środkami trującymi i określa się wielkością stężenia lub wielkością gęstości środka trującego.

Stężenie jest to ilość ST zawarta w jednostce objętości powietrza w miligramach na jeden litr (mg/l) lub w gramach na jeden metr sześcienny (g/m³).

Stopień stężenia charakteryzuje siłę działania środka trującego. Zależnie od wartości rozróżnia się stężenie progowe (minimalnie wyczuwalne), dopuszczalne (niepowodujące ograniczenia zdolności do działania), napastliwe (wywierające szkodliwy wpływ na organizm) i bojowe (powodujące porażenia ludzi).

Gęstość skażenia jest to ilość ciekłego ST przypadająca na określoną powierzchnię.

Gęstość skażenia powierzchni ludzkiego ciała określa się liczbą miligramów na jeden centymetr kwadratowy (g/m²).

Do wykrywania środków trujących w powietrzu i w terenie m.in. na przedmiotach służy przyrząd do rozpoznania chemicznego. Przykładem takiego przyrządu jest PCVHR-54, którego zadaniem jest rozpoznanie skażeń chemicznych w oparciu o reakcje środków chemicznych z niektórymi związkami chemicznymi.
Do wykrywania środków trujących w powietrzu oraz w produktach sypkich służą rurki wskaźnikowe. Są to rurki szklane, wewnątrz których znajduje się substancja wypełniająca lub szklana ampułka z odczynnikiem. Po obłamaniu końców rurek, a w niektórych rurkach po zgnieceniu ampułki w zależności od wykrywanego środka trującego, umieszcza się w kolektorze
i przepompowuje przez nieskażone powietrze za pomocą ręcznej pompki kolektorowej. W kolektorze można umieścić od jednej do pięciu rurek. W komplecie przyrządu znajdują się 4 kasety, w których mieści się po 10 rurek wskaźnikowych o jednakowym oznakowaniu. Oznakowaniem rurki jest kolorowy pierścień umieszczony na jej górnej części. Do wykrywania sarinu używa się rurki oznaczonej jednym czerwonym pierścieniem, iperytu-rurki oznaczonej jednym żółtym pierścieniem, fosgenu, dwufosgenu, kwasu pruskiego i chlorocyjanu - rurki oznaczonej trzema zielonymi pierścieniami, a do wykrywania bardzo małych skażeń środkami trującymi typu soman i V- gazów rurki oznaczonej jednym czerwonym pierścieniem i czerwoną kropką. W celu wykrycia środków trujących w warunkach dużego zadymienia używa się filtra przeciwdymnego, a w razie występowania w powietrzu substancji o odczynie kwaśnym kołpaczka ochronnego, przy niskich temperaturach ocieplacza z odczynnikami, z przy bezpośrednim zbliżeniu pompki do badanego obiektu bez obawy o jej skażenie-kapturka ochronnego.

Pobieranie próbek środków trujących

Próbki skażonych materiałów pobiera się wówczas, gdy nie wykryto środka trującego w stanie czystym. Po ustaleniu miejsc najbardziej skażonych na podstawie oznak zewnętrznych lub za pomocą rurek wskaźnikowych nakłada się do słoika ziemię lub inny skażony materiał, słoik się zamyka, a na etykiecie umieszcza informację o jego zawartości. Próbki płynów pobiera się bezpośrednio słoikiem lub pokrywką, a twardych przedmiotów - przez zeskrobywanie ostrzem łopatki wierzchniej warstwy. Analizy próbek dokonują laboratoria chemiczne. Wszystkie czynności związane z wykrywaniem środka trującego wykonuje się po założeniu maski przeciwgazowej i odzieży ochronnej.

Papierek wskaźnikowy chemiczny PWCh-1 służy do szybkiego wykrycia ciekłego środka trującego. W książeczce znajduje się 40 takich papierków. Każdy z nich ma koszulkę ochronną. Papierek wydziera się z książeczki i wyjmuje z koszulki, a następnie rozmazuje się na nim kroplę środka trującego. Po kilku sekundach zmienia on zabarwienie. Porównując ją z wzorem zamieszczonym na okładce książeczki, można szybko zidentyfikować rodzaj środka trującego, np. czy jest to sarin, soman, iperyt.

5. Ochrona żywności i wody przed skażeniami

Środki żywności i wody są niezbędne ludziom do życia. Ich niedostatek może mieć znaczący wpływ na ich zdrowie, zdolność do pracy i stan psychiczny. Gdy produkty żywnościowe ulegną skażeniu lub zakażeniu, ich przydatność do konsumpcji zostaje ograniczona. Niektóre artykuły żywnościowe trzeba spalić lub zakopać w ziemi. Istnieje wiele sposobów skutecznego zabezpieczenia żywności i wody przed skutkami działania środków promieniotwórczych, trujących i biologicznych. Znacznie łatwiej jest je odpowiednio zabezpieczyć przed skażeniem niż potem dezaktywować, odkażać lub dezynfekować.

Oddziaływanie środków promieniotwórczych, chemicznych i biologicznych na żywność i wodę

Skażenie promieniotwórcze niezabezpieczonych produktów żywnościowych i otwartych zbiorników wodny może nastąpić w wyniku działania promieniowania przenikliwego, które może wywołać w środkach spożywczych promieniotwórczość wzbudzoną, oraz wskutek osiadania pyłów z obłoków promieniotwórczego.

Spożycie skażonej żywości powoduje wprowadzenie do organizmu źródła promieniowania.

Biologiczne skutki tego promieniowania są groźniejsze od skażenia zewnętrznego organizmu. Na przykład jod promieniotwórczy, przedostaje się z paszą do przewodu pokarmowego krów- i dalej do ich mleka- powoduje, szczególnie u dzieci, uciążliwe choroby tarczycy.

Stront-90 ma bardzo szkodliwe działanie, ponieważ lokuje się na trwałe w kościach. Cez 137 i potas-40 przedostają się do organizmu ludzkiego z mięsem ( również ryb) i jajami. Spośród wód w największym stopniu są narażone na promieniowanie stawy, studnie odkryte, jeziora. Część radioizotopów ulega rozpuszczeniu w wodzie, część przyjmuje postać zawiesiny, a reszta osiada na dnie i jest asymilowana przez organizmy wodne.

Działania na żywność i wodę środków trujących ( w tym BST) zależy od właściwości fizycznej środka trującego, stanu skupienia, dróg wnikania, a także właściwości samych produktów żywnościowych. Trwałe środki trujące mogą skażać produkty żywnościowe bezpośrednio kroplami lub pośrednio przez działanie pary lub mgły. Krople takich środków, a także ich pary, które przenikają do produktów żywnościowych niekiedy dwa razy głębiej od cieczy, zachowują swe właściwości toksyczne, praktycznie czynią wiele z tych produktów nieprzydatnymi do spożycia. Również woda skażona kroplami środków trujących ma właściwości toksyczne i bez kontroli laboratoryjnej nie wolno jej spożywać.

Działania środków biologicznych na żywność i wodę zależy m.in. od rodzaju i liczby drobnoustrojów, sposobów ich rozprzestrzeniania, a także od rodzaju i cech produktów żywnościowych (np. wilgotności, okres przechowywania). Drobnoustroje chorobotwórcze np. wąglika, cholery, dżumy, nosacizny czy najniebezpieczniejszego z jadów bakteryjnych - toksyny batulinowej wywołujące masowe zachorowania, zachowują w warunkach korzystnych długotrwałą aktywność i zdolność wywoływania stanów chorobowych. Powoduje to, że pod względem rażącego oddziaływania na ludzi, zwierzęta i rośliny przewyższają najsilniej działające środki trujące.

Sposoby zabezpieczania produktów żywnościowych, źródeł poboru i ujęć wodnych

Ochrona żywności przed skażeniem lub zakażeniem obowiązuje szczególnie w czasie produkcji
i magazynowania, a także podczas transportu, dystrybucji i spożycia. Najpewniejszym sposobem tej ochrony jest hermetyzacja pomieszczeń produkcji i magazynowanych. Również surowce
i półprodukty powinny być przechowywane w odpowiednio szczelnych pojemnikach i opakowaniach.

W warunkach domowych częściową ochroną przed skażeniami i zakażeniami zapewnia mieszkanie. W czasie zagrożenia można je dodatkowo uszczelnić, przez co osiąga się 10-15- krotny współczynnik osłabienia skażenia w porównaniu z warunkami panującymi na zewnątrz. Przechowywanie niektórych produktów wymaga zapewnienia odpowiedniej temperatury i ich przewietrzenia. Dotyczy to szczególnie owoców, warzyw, nasion roślin strączkowych i oleistych oraz wilgotnego ziarna zbóż. Nie wymagają wietrzenia przetwory żywnościowe w puszkach, słojach i innych trwałych opakowaniach, a przez pewien czas mrożonki i suche ziarna zbóż. O ochronnych właściwościach opakowań decyduje przede wszystkim ich konstrukcja i rodzaj materiału, z którego są wykonane.

Doskonałymi powłokami ochronnymi są naczynia szklane z hermetycznie zamykanymi zakrętkami lub wieczkami. Nie przepuszczają par, gazów i pyłów. Szczególnie nadają się do przechowywania produktów płynnych i wody do picia, jarzyn w postaci kiszonek i marynat, twarogów, dżemów, masła, margaryn, nawet chleba, mięsa i ryb. W opakowaniach szklanych można też przechowywać artykuły sypkie- kasza, cukier, mąkę. Podobne właściwości ochronne mają opakowania metalowe
( pojemniki, beczki, puszki, tuby) i z tworzyw sztucznych ( butelki, torebki, pojemniki).
W polietylenowych woreczkach przechowuje się pieczywo, produkty znajdujące się w zamrażarkach
i lodówkach oraz ziemniaki, kapustę, marchewkę i inne warzywa.

Opakowania drewniane to głównie beczki, skrzynie, kosze. W szczelnych beczkach i drewnianych skrzyniach można przechowywać tłuszcze twarde, chleb, mięso, ryby owinięte dodatkowo papierem pergaminowym lub woskowym. Artykuły żywnościowe w mniejszych opakowaniach powinny być ponadto przechowywane w szafach, kredensach, lodówkach. Opakowania z tkanin (worki z bawełny, lnu, konopi i włókna wiskozowego) mogą być pewną ochroną przed skażeniami tylko po zaimpregnowaniu.

Izolacja pomieszczeń i właściwe opakowania zapewniają dobre zabezpieczenie żywności przed skażeniami i zakażeniami.

Zapasy wody dla celów gospodarczych przechowuje się w cysternach, beczkach, wiadrach i wannach, możliwie szczelnie przykrywanych. Odpowiedniego zabezpieczenia wymagają źródła poboru i ujęcia wodne. Studnie powinny mieć szczelne pokrywy oraz daszki pokryte papą lub blachą, większe od promienia cembrowiny 30-35 cm. Wokół betonowego kręgu, drewnianej lub ceglanej nadbudowy utwardza się powierzchnię w promieniu około 2 m, stosując glinę, cegły, zaprawę cementową lub asfalt ze spadkiem około 2°. Studnie Abisynki zabezpiecza się kapturem z folii. Podobnie jak studnie zabezpiecza się ujęcia wód źródlanych, wykonując odpowiednią ich obudowę z przykryciem zapewniającym zarówno szczelność, jak i dostęp do wody.

Postępowania ze skażoną żywnością i wodą

Żywność i woda, wykazujące oznaki skażenia lub przechowywane w rejonie skażonym w niewłaściwych opakowaniach, muszą być zbadane przed dopuszczeniem do spożycia. Jeśli nie ma takiej możliwości, należy je traktować jako skażone (zakażone).

Dezaktywacja produktów żywnościowych i wody

Przed dezaktywacją produkty żywnościowe powinny być poddane kontroli dozymetrycznej. Najprostszym, ale najdłuższym sposobem dezaktywacji żywności jest jej odstawienie i przeczekanie, aż nastąpi samoistny spadek skażenia promieniotwórczego.

Dezaktywacja żywności w opakowaniach przeprowadza się kilkoma sposobami. Najpierw usuwa się pył promieniotwórczy z powierzchni opakowania za pomocą miotełek lub przez zmywanie zewnętrzne powierzchni opakowania wodą, roztworami środków piorących lub dezaktywacyjnych. Następnie powierzchnie te wyciera się do sucha szmatami. W ten sposób dezaktywuje się produkty żywnościowe przechowywane w beczkach, hermetycznych opakowaniach szklanych i wszystkie rodzaje puszek z konserwami. Można też usunąć skażoną warstwę opakowania z opakowań wielowarstwowych lub wymienić skażone opakowanie na nowe. Jeżeli kolejna kontrola dozymetryczna jeszcze wykaże istnienie skażeń, wówczas opakowanie podaje się powtórnej dezaktywacji. Po stwierdzeniu, że stopień skażenia się obniżył, wyjmuje się zawartość opakowania, a po jej kontroli produkty nieskażone przekłada się do czystego opakowania, skażone natomiast dezaktywuje się ponownie.

Produkty sypkie (ziarno, kaszę, mąkę, sól, cukier) przechowywane w torbach lub workach wielowarstwowych dezaktywuje się przez oczyszczenie pierwszej warstwy torby i jej delikatne zdjęcie. Jeżeli ten zabieg nie da efektu, powierzchnię worka (torby) np. z mąką, należy zmoczyć wodą, obkładając worek mokrymi szmatami lub zanurzając go w wodzie. Powinno to spowodować wytworzenie się przy jego wewnętrznej powierzchni warstwy wilgotnej papki. Następnie przesypuję się lub przekłada do czystego worka suchy produkt i podaje się go kontroli dozymetrycznej. Skażone płyny (olej roślinny, wino, soki itp.) przechowywane w balonach dezaktywuje się przez osadzanie w ciągu 2-5 dni, a następnie zlanie ich do czystego naczynia. Z tłuszczów utwardzonych (masła, margaryny, serów) usuwa się zewnętrzną warstwę o grubości 5 mm, zdejmując ją długim nożem. Jeżeli kontrola dozymetryczna wykaże, że skażenie nadal przekracza normę, wówczas zdejmuje się kolejną warstwę tej samej grubości. Wędliny myje się pod bieżącą wodą i zdejmuje skórę. Mięso i ryby wielokrotnie zmywa się wodą, a jeśli nie zmniejszy się stopień skażenia, zdejmuje się warstwę wierzchnią i osusza.

Warzywa i owoce dezaktywuje się, zmywając je kilkakrotnie wodą lub myje się je w koszach, zanurzając w pojemnikach z nieskażoną wodą. Z kapusty i cebuli przed myciem usuwa się zewnętrzne skażone liście i łupiny. Dezaktywując wodą przeprowadza się klarowanie, filtrowanie i destylację. Klarowanie wody polega na wymieszaniu wody z gliną (w ilości 100 g gliny na 1 litr wody) i pozostawienie jej do odstania. Następuję sedymentacja cząsteczek gliny z doczepionymi cząsteczkami substancji promieniotwórczej. Po 24 godzinach zlewa się wódę znad osadu
i przepuszcza przez filtr. Filtrowanie wody przez warstwę węgla drzewnego, piasku drobnoziarnistego, koksu lub żużlu o grubości około 30-50 cm każda oczyszcza ją z 85-90 % substancji promieniotwórczych. Najlepszym sposobem oczyszczania wody jest destylacja, ale przebiega ona bardzo wolno.

Odkażenie produktów żywnościowych i wody

Odkażenie stosuje się po skażeniu środkami trującymi. Opakowania żywności zapewniające jej hermetyczne zamkniecie przeciera się dwu-lub trzykrotnie roztworami odkażającymi i opłukuje wodą lub roztworami środków piorących, następnie suszy i wietrzy. Suche opakowanie kontroluje za pomocą przyrządu do rozpoznania chemicznego. Opakowania z papieru lub folii trzeba usunąć. Żywność skażona iperytem, tabunem czy somanem musi być zniszczona, ponieważ nie da się jej odkazić. Krople tych środków rozpuszczają się całkowicie lub częściowo w takich produktach, jak mleko, masło, śmietana, twaróg, tłuszcze roślinne. Środki żywnościowe o trwałej konsystencji, skażone powierzchniowo tymi środkami trującymi, odkaża się przez zdjęcie z nich warstwy o grubości trzykrotnie większej od rzeczywistego przenikania danego środka. Całkowite odkażenie tłuszczu zwierzęcego wymaga jego gotowania przez 4 godziny w ilości wody równej czterem objętościom tłuszczu. Produkty spożywcze sypkie (mąka, kasza, cukier, sól, ziarno w workach lub torbach) skażone, np. ciekłym iperytem, uzdatnia się przez zdjęcie warstwy zewnętrznej.

Żywność, skażoną parami trwałych środków trujących, odkaża się przez długie wietrzenie lub gotowanie. Makaron odkaża się przez gotowanie, a chleb przez wietrzenie, następnie zamoczenie
i włożenie do pieca o temperaturze 210° na około 40 min. Chleb skażony kroplami ST należy zniszczyć. Warzywa i owoce, skażone parami ST, wietrzy się, przemywa wodą, grubo obiera,
a następnie gotuje.

Odkażenie wody można przeprowadzać kilkoma sposobami. Najlepszym sposobem jest jej filtrowanie. Do tego celu używa się węgla aktywowanego z osadzonym na nim wodorotlenkiem żelazowym i miedzowym, który absorbuje iperyt i środki organiczne. Innym sposobem jest chlorowanie wody, co powoduje utlenienie środka trującego. Zastosowanie wodorotlenku wapnia (wapna gaszonego) zwiększa natomiast zasadowość wody, dzięki czemu związki fosforoorganiczne hydrolizują, powstają trudno rozpuszczalne fluorki wapnia, które są zatrzymywane w czasie filtrowania. Wodę można też odkażać przez gotowania w ciągu 1,5 do 2 godzin.

Dezynfekcja produktów żywnościowych i wody

Dezynfekcję produktów żywnościowych i wody przeprowadza się po zakażeniu środkami biologicznymi. Najlepszej jest przechowywać środki spożywcze w opakowaniach hermetycznych. Należy jednak opakowania te zdezynfekować przez przemycie ich roztworami dezynfekującymi, np. 15 % roztworem siarczanu amonowego czy wapna chlorowanego. Konserwy przed otwarciem puszki należy dodatkowo gotować w 3% roztworze sody w ciągu 30 do 60 min. Mięso i ryby kroi się na kawałki i gotuje 2 godz. Tłuszcze, w tym oleje, należy smażyć przez 30-60 min. Natomiast mąkę, chleb, suchary, przeznacza się tylko dla zwierząt. Również naświetlenie żywności promieniami ultrafioletowymi lub poddanie jej działaniu wysokiej temperatury jest skutecznym środkiem dezynfekcyjnym. Do dezynfekcji produktów żywnościowych nie wolno stosować wapna chlorowego, kwasu karbolowego, formaliny, kreoliny, lizolu. Środki te można wykorzystać wyłącznie
do dezynfekcji opakowań. Wodę dezynfekuje się przez gotowanie. Po 30 min. Większość bakterii ginie, ale niektóre ulegają zniszczeniu po 2 godz. gotowania.

6. Ochrona płodów rolnych, paszy i zwierząt gospodarskich przed skażeniem
i zakażeniem

Skażenia i zakażenia surowców do produkcji żywności mogą poważnie osłabić zaplecze gospodarcze kraju, obniżyć poziom wyżywienia ludności, zrujnować producentów. Walka o utrzymanie określonego poziomu produkcji rolniczej i zwierzęcej. Ochrona płodów rolnych i zwierząt polega na niedopuszczeniu do ich porażenia przez substancje promieniotwórcze, środki trujące, bakterie
i toksyny chorobotwórcze lub na maksymalnym osłabieniu ich działalności.

Wpływ czynników rażenia na rośliny, pasze i płody rolne

Nie odnotowuje się większych strat w uprawach rolnych w wyniku działania fali uderzeniowej
i promieniowania przenikliwego, którego czas trwania nie przekracza 10-15 s. Oddziaływanie obu tych czynników zawężą się zresztą do miejsca i czasu związanego z wybuchem. Wielkie natomiast zniszczenia powoduje promieniowanie cieplne. Rośliny będące w stadium wegetacji ulegają poparzeniu, a w konsekwencji obumarciu. Wywołane wysoką temperaturą pożary niszczą siano w stogach, słomę, koniczynę, lucernę, dojrzałe na pniu i złożone w sterty zboża. Poważne szkody wyrządzają skażenia spowodowane opadem promieniotwórczym. Uprawy, znajdujące się pod jego działaniem, mogą nie nadawać się zarówno na żywność dla ludzi, jak i paszę. Dużą wrażliwość na skażenie promieniotwórcze wykazują naziemne części roślin. Przy niewielkiej dawce promieniowania obserwuje się jedynie zahamowanie wzrostu roślin, a w następstwie spadek plonów. Przy zwiększonych dawkach promieniowania pyłek kwiatowy staje się jałowy. W miarę dalszego zwiększania dawek przenikają do roślin również z gleby (poprzez korzenie), a także poprzez nasady roślin. Cez 37 gromadzi się szczególnie obficie w bulwach ziemniaka, korzeniach buraka cukrowego, w ziarnach zbóż oraz w nasionach oleistych i motylkowych, stront 90 natomiast w trawach na użytkach zielonych. Przenikanie produktów rozczepienia, uprzednio osadzonych na powierzchni ziemi rolnoużytkowej i w wodach, do pożywienia ludzi przedstawia zamieszczony schemat.

Spustoszenie upraw roślinnych, pasz i płodów rolnych mogą spowodować środki trujące, szczególnie wysokotoksyczne. Środki trujące w postaci gazu lub mgły nie skażają roślin i paszy trwale. Silnie działają ciekłe ST i ich pary. Iperyt i luizyt przenikają przez płachty i worki brezentowe, celofan, papier, a V- gazy przez materiały syntetyczne, a nawet gumę.

Fosforoorganiczne ST ( tabun, sarin, soman) w postaci par przenikają jeszcze glebę niż luizyt, który paszę ziarnistą przechowywaną w workach skaża na głębokość 8 cm, a magazynowaną luzem od 10 do 15 cm. Zahamowanie wzrostu lub obumieranie roślin powoduje również herbicydy. Płody rolne
i paszę mogą być zakażone, podobnie jak żywność i woda, przez zarazki wywołujące choroby zakaźne, m.in. cholery, dżumy, nosacizny, pryszczycy, wąglika i toksynę botulinową. Do niszczenia roślinności, pasz i płodów rolnych mogą być zastosowane grzyby chorobotwórcze (np. rdza źdźbłowa atakująca pszenicę, żyto, owies, i część traw czy grzybów wywołujących zarazę ziemniaczaną,
w wyniku, której gnije 50-100% bulw ziemniaków i owoców pomidorów) oraz owady jako szkodniki lub przenosiciele chorób wirusowych i bakteryjnych. Zarazki wnikają do paszy ziarnistej i mieszanek, siana prasowanego i w stogach.

Sposoby zabezpieczania płodów rolnych i pasz przed skażeniami

Istnieją pewne możliwości ograniczania przenikania substancji promieniotwórczych z ziemi do roślin, np. przez wapnowanie skażonych gleb, stosowanie nawozów sztucznych (potasu, azotu, fosforu),
a przy skażeniu środkami trującymi przez nieznaczne nawadnianie pól, nawożenie azotowo-fosforowe, a także spulchnianie gleby. Do likwidacji grzybów chorobo twórczych na roślinach stosuje się środki grzybobójcze, tzw. Fungicydy.

Znaczną część płodów rolnych i paszy przechowuje się w budynkach gospodarczych, inne w kopcach lub w terenie otwartym zależnie od pojemności magazynów, warunków klimatycznych, pory roku.
W wypadku zagrożeń skażeniami budynki uszczelnia się, w oknach układa się cegły lub worki
z piaskiem, szyby maluje się woda wapienną. Drzwi po uszczelnieniu obija się tkaniną podgumowaną lub folią. Ziarno zbóż przechowuje się w zamkniętych pomieszczeniach, elewatorach i spichrzach. Pasze treściwe i zapasy mieszanek paszowych należy umieszczać w szczelnie przykrytych skrzyniach w wielowarstwowych workach

33

---