Strzelno - rekonstrukcja założenia architektonicznego; kolumny i wystrój rzeźbiarski (m.in. zagadnienie tympanonów fundacyjnych) -> łączone: wykład i Świechowski

Kościół bazylikowy św. Trójcy w Strzelnie

- najmłodsza z polskich budowli klasztornych inspirowanych środkowoeuropejskim
budownictwem ,wznoszona u schyłku XII i na początku XIII w. dla wspólnoty
kanoniczek reguły św. Norberta (papieska zgoda na budowę -> 1193 r.;
konsekracja -> 1216)
- za fundatora uważa się Piotra Wszeborowica, którego dzieło kontynuowała
najbliższa rodzina
- technika budowy: opus emplectum
- jest to niewielka trójnawowa bazylika stropowa o rozbudowanej partii wschodniej
(założenie pięcioołtarzowe)
- prezbiterium zamknięte apsydą z dwiema wydłużonymi, prostokątnymi
kaplicami po bokach
kaplice te są otwarte do wnętrza bliźnimi arkadami wspartymi na kolumnach

- w ramionach transeptu (wysuniętych

poza linię naw bocznych) - dodatkowe apsydiole flankujące boczne aneksy kaplicowe

- system podpór zredukowany do czterech kolumn podtrzymujących ściany nawy głównej

- nawa główna kryta pierwotnie drewnianym pułapem

- fasada zachodnia:

. wątpliwości: być może o charakterze westwerku pozbawionego portalu wejściowego

- partia wschodnia:

. pierwotnie, pomiędzy transeptem a bocznymi aneksami, znajdowały się (do dziś już nie zachowane) okrągłe wieże

- obecny korpus nawowy jest redukcją pierwotnego ambitniejszego planu kilkuprzęsłowej bazyliki

- przypuszczenia dotyczące empory klasztornej (na podstawie założenia o analogiczności konstrukcji do tej kościoła w Meer): być może na rzucie kwadratu, wsparta na dwóch filarach czy kolumnach, wykorzystując zarówno przestrzeń międzywieżową jak i część przęsła zachodniego nawy głównej

na program architektoniczny wpływ miały wzory świątyń macierzystych czy siostrzanych wspólnot (kościół w Meer zbudowany dla kanoniczek norbertańskich - zbieżność w rozplanowaniu, proporcjach i wymiarach)

Kościół pod wezwaniem św. Prokopa - „rotunda”

- pochodzi z XII/XIII lub początku XIII w. (początkowo zakładano, że wcześniejszy od kościoła św. Trójcy, lecz ten sam skład warstwy fundamentów)

- świątynia o ścianach z kostki granitowej, z kolistą nawą sklepioną kopułą z płytkami ceramicznymi, wzmocnionymi pasami piaskowcowymi

- nie można znaleźć analogii - nie ma obiektów podobnych, prosto zakończony chór nawiązaniem do arch. cysterskiej, wieża zach. podobna do tej w kościele
w Inowłodziu

- wnętrze sklepione

- po stronie północnej nawy odnaleziono okazały grób - być może grób fundatora

- wielokrotnie przebudowywany (górna partia wieży uległa rozbiórce i zrealizowano ją ponownie w cegle w ciągu
XV w., wówczas także nadmurowano ściany nawy
i prezbiterium; w trakcie późniejszych prac poszerzono otwory okienne od strony południowej i zlikwidowano apsydy przylegające do nawy)

KOLUMNY (koniec XII w.)

[ symbolika kolumny: rola ideologiczna, łącznik między ziemią a niebem <= antyk; chrześc. => element eklezjologiczny - podpora Kościoła - dlatego też figuralizm = Chrystus, apostołowie, prorocy ]

- 4 w korpusie nawowym - najbardziej zdobione; 1 - kaplica św. Barbary; 1 (skromniejsza)- w części chórowej

- baza ze szponami (przykłady niemieckie = saksonia) - indywidualnie opracowane trzony - głowica kostkowa

- niezwykłe bogactwo motywów dekoracyjnych

- bazy o indywidualnym wyrazie: niektóre o dużej stromiźnie, inne obniżone (jakby uległy zgnieceniu ustępując pod naciskiem spoczywającego na nich ciężaru)

- głowice kostkowe typu sasko-turyńskiego; głowica z aniołami na narożach (odpowiednik w Hildesheim i Hammersleben)

-> dwie wschodnie kolumny nawy: strefy arkadek obejmujących postaci ludzkie biegnące na przemian z pasami ornamentu roślinnego: alegorie cnót (płd.) i występków (płn.)

-> w każdym z 3 pasów, na jakie dzieli się trzon kolumny, występuje po 6 postaci; strefy oddzielone motywami roślinnymi

kolumna północna (w myśl zasady, że od strony północnej i zachodniej lokowane wyobrażenia związane z siłami zła): strefa dolna: Pycha, Gniew, Bluźnierstwo, reszta NN; strefa środkowa: Bałwochwalstwo, Obżarstwo, Zabójstwo, Swawola, Krzywoprzysięstwo, jedna NN; strefa górna: Nieczystość (symbolizowana przez Wenus), Zawiść, Gnuśność, reszta NN

kolumna południowa: strefa dolna: Sprawiedliwość, Roztropność, Wstrzemięźliwość, Posłuszeństwo, Cierpliwość; środkowa: Pokora, Modlitwa, Wiara, reszta NN; górna: Czystość, Skromność, Pobożność, Pokój, Dyscyplina

łatwe do rozpoznania dzięki nimbom wokół głów, bądź jednoznacznym atrybutom, relief na głowicy tej kolumny przedstawia chrzest Chrystusa w Jordanie (symbolika chrztu jako źródła wszelkich cnót)

-> postaci na neutralnym tle, obwiedzione ramą arkadki lub tympanonu; nie jako aplikacja,
ale wtopione w substancje bloku; zaznaczenie partii mówiących: dysproporcja wielkości rąk
i głowy w stosunku do reszty ciała

-> zróżnicowany sposób ukazania, nie tylko frontalnie, czasem w ramach fryzu mogą prowadzić
ze sobą dialog

-> wysokość postaci w arkadkach: ok 50 cm

-> kierunek antykizujący, o czym świadczą: sposób uwypuklenia ciała pod drapowaną szatą oraz brak ornamentacji abstrakcyjnej i zwierzęcej, geometrycznej plecionki - nawiązujących do sztuki orientu

-> zachowane nikłe ślady polichromii (wynika z tego, że arkadki pokryte były barwą czerwoną, tło na którym stoją postacie - niebieską)

- dzieło warsztatu, nie jednego rzeźbiarza - drobne różnice w wykonaniu

Zespół rzeźb strzelnieńskich:

- rzeźby z nadproży portalowych tradycyjnie łączone z analogicznymi co do treści reliefami tympanonów wrocławskich

Tympanon fundacyjny z kościoła św. Prokopa

( przełom XII/XIII w.)

- przedstawienie: młody mężczyzna zgięty w kornym pokłonie, ofiarowujący Chrystusowi model świątyni (wierne oddanie struktury architektonicznej); po drugiej stronie Zbawiciela - lekko pochylona kobieta z otwartą księgą w dłoniach [sugerowane: mężczyzną jest syn Wszeborowica - Krystyn, brak jednak inskrypcji, więc nie wiadomo]

- zniszczony w czasie działań wojennych, zachowała się tylko głowa Chrystusa

Tympanon fundacyjny (św. Anny)

( koniec XII w.)

- pierwotne miejsce osadzenia nie jest znane, obecnie w nadprożu wejścia do kaplicy św. Barbary

- przedstawienie: dwoje fundatorów na klęczkach adorujących tronującą św. Annę z małą Marią na rękach; postać męska to Piotr Wszeborowic [o czym wiemy z napisu biegnącego półkolem na krawędzi tympanonu]wręczający model kościoła, kim jest kobieta nie wiadomo [norbertańska przeorysza? może żona lub córka Wszeborowica?]

- na podniebieniu ręka Boża i palmetowa wić

- napis z tympanonu brzmi: ”Tobie, Anno, czcigodna matko pobożnej Dziewicy Marii. Darem tym cześć oddaje Piotr, tak jak sobie tego ongiś życzył.” => zwrócenie uwagi na czas zaprzeszły

- postaci szczelnie wypełniające ramy półkolistego pola, utrzymane w tej samej skali, co adorowane przez nie Anna

Tympanon ze sceną Zwiastowania

(koniec XII w.)

- pierwotnie osadzony zapewne w nadprożu portalu południowej ściany szczytowej transeptu

- pozostałością portalu maryjnego jest fragment tympanonu z aniołem wyobrażonym nieco powyżej kolan, trzymającym berło zakończone lilią, odnaleziona została również brakująca część przedstawiająca Marię podobnie ujętą, dotykającą wierzchem dłoni piersi na znak posłuszeństwa (rzadka odmiana ikonograficzna - z gołębicą Ducha św. zbliżoną do ucha Marii); w prawym narożniku znajduje się roślina - przedstawienie drzewa życia

- analiza stylistyczna sugeruje, że wykonany przez jednego z rzeźbiarzy czynnych przy kolumnie
z personifikacjami przywar

- nawiązanie do bizantyjskiej tradycji ikonograficznej

- w skład tego założenia mogła wchodzić również kolumna, ukształtowana identycznie z kolumnami nawy, ale o mniejszym przekroju, z postaciami osadzonymi na arkadkach

Płyta płaskorzeźbiona z przedstawieniem Matki Boskiej z Dzieciątkiem w otoczeniu proroków

(koniec XII w.)

- płaskorzeźba z kaplicy św. Barbary - wmurowana w ścianę wschodnią
-jej pierwotne miejsce osadzenia nie jest znane

- przedstawienie: smukła postać Madonny z Dzieciątkiem; w 9 medalionach szerokiej półkolistej ramy - postacie trzymające wstęgi z napisami (prorocy zapowiadający przyjście Mesjasza); u dołu (w dwu arkadach) dwie postacie zwrócone głowami ku Marii - zapewne Izajasz i Jan Chrzciciel

- płyta ma kształt prostokątny, zamknięty górą półkoliście, co, biorąc pod uwagę wymiary, sugeruje, że należała do przegród chórowych

Tympanon portalu północnego kościoła Św. Trójcy (1216 r.)

- osadzony w pierwotnym ościeżu ponad otworem wejściowym, który łączył nawę północną z blokiem mieszkalnym norbertanek

- archiwolta, obejmująca płyty tympanonu, przyozdobiona jest wicią palmetową, dźwigana przez parę kolumn zdobionych motywem florystycznym (przypuszcza się, że jedna z nich podtrzymuje obecnie sklepienie kaplicy św. Barbary; widoczne złożenie z dwóch rodzajów piaskowca: różowego
= sudeckiego i żółtego = konińskiego)

- natłok figur i emblematów wokół centralnej postaci Chrystusa, ornamentalne traktowanie szczegółów, relief operujący miejscami ażurem

- wyszukany trójlistny i ostrołukowy wystrój

- przedstawienie: Chrystus ( typ Maiestas Domini) siedzący na tęczy w otoku mandorli, gołębica stojąca na jej wierzchołku, pod jego stopami wiją się lew i smok, dwa archanioły podtrzymują obręcz mandorli, dwa inne (o głowach lwa i wołu) zastępują symbole ewangelistów (Marka
i Łukasza), po bokach kompozycji popiersia św. Piotra i Pawła (wiele nawiązań ikonograficznych do Moguncji)

- podobieństwo: tympanon w Wysocicach i portal gł. tympanonu kaplicy zamkowej w Landsbergu

---