Wstęp
Tematem mojej pracy magisterskiej jest wpływ muzykoterapii na proces usprawniania dzieci z zespołem Downa. W pierwszym rozdziale chciałabym przedstawić ogólne informacje na temat zespołu Downa : jak powstaje, od czego zależy i jakie ma charakterystczyczne cechy. W drugim rozdziale chciałabym omówić muzykoterapię, jej teoretyczne podstawy, jak również jej metody i formy. Kolejny, trzeci, rozdział zostanie poświęcony częśći metodycznej mojej pracy. To w nim chciałabym wyjaśnić jaki jest cel i założenia prezentowanej przeze mnie pracy oraz przedstawić materiał badawczy i metodykę badań, jak również dokonać charakterystyki materiału badawczego. W czwartym rozdziale będę starała się dokonać analizy moich badań i wyciągnąć wnioski jakie z niej wypływaj.
Problematyka wpływu muzyki na usprawnianie dzieci z zespołem Downa jest przedmiotem zainteresowań wielu dyscyplin naukowych. Potrzebę niezależnego funkcjonowania należy uznać za jedną z dominujących potrzeb osób upośledzonych umysłowo. Celem muzykoterapii nie powinna być zatem nadmierna kompensacja pewnych braków, ale rozwijanie tych krytycznych umiejętności, które będą im potrzebne w późniejszym życiu, tzn. w wykonywaniu codziennych czynności oraz w realizacji kontaktów społecznych.
Mam nadzieję, że zdołam udowodnić, iż muzykoterapia ma ogromny wpływ i wielkie znaczenie w usprawnianiu dzieci z zespołem Downa.
Część I - Zespół Downa przegląd problematyki
1.1 Informacje wstępne o zespole Downa
Zespół Downa - to zbiór objawów i cech charakterystycznych, rozpoznawalnych u człowieka już w chwili jego urodzenia. Jest najczęściej spotykaną postacią głębszego upośledzenia umysłowego, większość osób funkcjonuje na poziomie umiarkowanego upośledzenia umysłowego, chociaż niektóre mają poziom umysłowy mieszczący się w granicach norm [1]
Choroba Downa występuje pod różnymi nazwami : mongolizm, mongoloidyzm, idiotyzm kałmucki (Fraser, Mitcheli 1876), idiotyzm mongoloidalny, niezakończone dzieci (Shutleworth 1886), źle zakończone dzieci ( Thompson 1907), deformacja mongoloidalna ( Neuman 1899, van der Scheer 1927), zespół Downa, trisomia 21, trisomia G (Kostrzewski) [2], [3].
Tak zwany „mongolizm” po raz pierwszy opisał lekarz John Langdon Haydon Down ( od jego nazwiska pochodzi nazwa „zespół Downa”) w 1866 roku. Były to czasy odkryć Darwina i powszechnej fascynacji zjawiskiem ewolucji. Charakterystyczne cechy budowy ciała części osób z upośledzeniem umysłowym próbowano interprepować jako wyraz cofnięcia się do wcześniejszej fazy ewolucji. Ta interpretacja uczyniła wiele złego społecznemu wizerunkowi osób z tym zespołem chorobowym. W 1959 roku dokonano odkrycia genetycznego podłoża zespołu Downa [4].
Z przeglądu literatury, wiadomo, że zespół Downa jest zespołem malformacyjnym, nieprawidłowości które w nim występują są wynikiem zaburzonej morfogenezy narządowo - tkankowej, która dotyczy proliferacji (rozrostu) komórek zarodkowych, ich różnicowania, migracji, apoptozy (zaprogramowanej śmierci) oraz wzajemnego komunikowania się tych komórek ( indukcji, fuzji). Malformacje te wynikają w większym stopniu z niekompletnej (wskutek zachamowania) niż anormalnej embriogenezy [5].
Zespół ten obecnie należy do najczęstszych aberracji chromosomowych. W czasie poczęcia częstość tej aberracji jest znacznie większa. Ponad 60% płodów z taką trisomią ulega samoistnemu poronieniu, a co najmniej 20% rodzi się martwych [6].
Przyczyny wystąpienia zespołu Downa
Przyczyną zespołu Downa jak wyjaśnia Minczakiewicz [7] są - ogólnie ujmując zaburzenia programu genetycznego komórek rozrodczych, czyli komórki jajowej matki lub plemnika ojca, w których zamiast prawidłowej liczby 23 pojawiają się 24 chromosomy.
Występuje możliwość dziedziczenia tej choroby. Według Cliff Cunnighanma występuje ona zaledwie w 1 % przypadków, gdyż matka lub ojciec są nosicielami translikacji, ale nie wykazują cech klinicznych zespołu Downa [8].
Prawdopodobieństwo urodzenia dziecka z zespołem Downa jest zależne od wieku rodziców, a szczególnie od wieku matki. Ryzyko dla matek poniżej 20 roku życia wynosi 1 na 12 000, dla 20 - letnich wynosi 1 na 2000, 35 - letnich 1 na 800, a potem gwałtownie wzrasta osiągając liczbę 1 na 20 powyżej 45 roku [9].
Dzięki najnowszym badaniom i technice barwienia oraz uzyskiwania wzoru prążkowego chromosomów wiadomo, że 20 - 25% przypadków wystąpienia anomalii, związane jest z nieprawidłowościami genowymi pochodzącymi od ojca [10].
Odmiany zespołu Downa
Z punktu widzenia rozpoznania cytogenetycznego wyróżnia się trzy rodzaje zespołu Downa [11] :
1) Pełna trisomia chromosomu 21
Występuje ona wówczas, gdy dodatkowy chromosom 21 jest obecny w komórce jajowej matki lub w plemniku, bądź pojawia się on w czasie pierwszego podziału komórkowego, przy czym każda nowo powstająca komórka będzie miała dodatkowy chromosom pary 21 czyli trisomię. Postać ta rozpoznawana jest u 90 - 95% wszystkich przypadków zespołu Downa.
2) Trisomia 21 mozaikowa
Mozaikowa postać trisomii występuje wtedy, gdy w organiźmie obecne są obok komórek z trisomią również komórki prawidłowe. Te dwie linie komórkowe (prawidłowa i z trisomią) pojawiają się gdy :
a. nie dochodzi do rozejścia się chromosomów pary 21 w drugim podziale zapłodnionej komórki jajowej lub później,
b. dodatkowy chromosom zapłodnionego jaja, pierwotnie trisomiczny, w którymś podziale komórkowym zostanie wyeliminowany.
Mozaikowata postać trisomii 21 spotykana jest stosunkowo rzadko. Rozpoznawana jest ona u 2 do 5 % z zespołem Downa .
3)Trisomia 21 translokacyjna
U 3 do 5 osób z zespołem Downa nie znajduje się trzech oddzielnie występujących chromosomów. Dochodzi do dodatkowego połączenia chromosomu 21 jego dłuższym ramienie z innym chromosomem. Połącznenie to dotyczy najczęściej chromosomów 13, 14 lub 15.
1.4 Cechy dysmorficzne i wady wrodzone charakterystyczne dla zespołu Downa
Nie ma wady wrodzonej występującej ze 100% częstością u chorych z trisomią 21. Najczęstsze z nich to [12],[13],[14]:
płaski profil twarzy
mongoloidalne ustawienie szpar powiekowych (przyśrodkowe kąty oka poniżej poziomu kątów bocznych)
atrezja przewodu łzowego (20%)
mały nos z płaską nasadą i szerokim grzbietem
nisko osadzone, małe małżowiny uszne, często mały lub nieobecny płatek
zaburzenia słuchu (66%)
hipoplazja zębów
pojedyncza bruzda dłoni, nazwana też bruzdą małpią (45%)
zwiększony odstęp między paluchem a drugim palcem stopy
charakterystyczne dermatoglify:
pojedyncza zmarszczka na piątym palcu ręki
zwiększona ilość pętli linii papilarnych po łokciowej stronie (35%)
marmurkowata skóra (cutis marmorata)
fałd skóry na karku w okresie niemowlęcym
miękkie, delikatne i rzadkie włosy skóry głowy
hipoplazja miednicy z poszerzeniem bocznych części talerzy kości biodrowych i spłyceniem kąta panewkowego
ubytek przegrody międzyprzedsionkowej
ubytek przegrody międzykomorowej
wady przewodu pokarmowego (12%):
wady kośćca
niezrośnięcie łuków kręgów lędźwiowych (37%)
11 par żeber
niestabilność dźwigaczowo-obrotnikowa (12%)
nadmierna ruchomość potyliczno-dźwigaczowa (8,5%)
hipoplastyczny tylny łuk kręgu C1 (26%)
wady układu moczowo-płciowego
Część II - Muzykoterapia - ogólne problemy
2.1 Dziedzina muzykoterapii
Muzykoterapia jako jedna z form oddziaływania psychoruchowego i fizjoterapeutycznego wzbudza w ostatnich latach coraz większe zainteresowanie wśród lekarzy, psychologów i psychoterapeutów. Zjawisko leczniczego oddziaływania muzyki na psychikę człowieka znane było od najdawniejszych dziejów ludzkości, a w starożytności powstały pierwsze teorie dotyczące estetycznych walorów muzyki i jej możliwości wychowawczych [15], [16].
Duża powszechność współczesnych zainteresowań tą dziedziną łączy się z nadzieją, że muzyka mogłaby spełnić rolę uniwersalnego środka leczniczego, który byłby przydatny zarówno dla celów profilaktyki, jak i leczenia i postępowania rehabilitacyjnego, nie powodując żadnych skutków ubocznych, jakie często występują w przypadku środków farmakologicznych [17], [18].
Entuzjaści muzykoterapii wymieniają szereg zalet, jakie posiada muzyka jako specyficzny rodzaj leku. Po pierwsze, możliwe jest jej prawie powszechne zastosowanie, gdyż kontakt z nią jest z reguly przyjemny. Osób nie cierpiących muzyki jest raczej mało, a przeciwskazania do jej użycia ograniczają sie jedynie do ostrych stanów psychoz, padaczki muzykogennej i stanów depresyjnych [19], [20]. Po drugie, wytworzenie u pacjenta zależności w postaci przyzwyczajenia do regularnego słuchania muzyki w celach leczniczych nie stanowi zagrożenia, wręcz przeciwnie jest pozytywnym efektem terapii i świadczy o rozwinięciu się odpowiedniej potrzeby i zainteresowania. Po trzecie, muzyka pozwala na stosunkowo łatwe dotarcie i poznanie świata przeżyć pacjenta, gdyż pomija kontrolę intelektualną występującą przy komunikacji werbalnej i z tego powodu jest wartościową metodą lecznia osób upośledzonych umysłowo [21],[22]. Przeciwnicy muzykoterapii podkreślają wielką trudność w wykazaniu właściwości leczniczych muzyki. Wiąże się to z jednej strony z ograniczonym programem muzykoterapeutycznym realizowanym tylko w niektórych zakładach lecznichych, a z drugiej - ze stosowaniem muzykoterapii w ramach kompleksu wielu technik terapeutycznych w celu szybkiego uzyskania rezultatów wobec licznie oczekujących rzesz pacjentów. Zdaniem Farnswortha, rozwiązanie tego dylematu mogłoby nastąpić wówczas, gdy szpitale podejmowałyby specjalne badania naukowe zmierzające do prześledzenia wyników poszczególnych rodzajów terapii, a nie byłyby skoncentrowane głównie na leczeniu objawowym [22].
W potocznym znaczeniu muzykoterapia jest często rozumiana jako oddziaływanie muzyką na „umysłowo chorych”, co wiąże się z przekonaniem, że muzyka działa głównie na psychikę człowieka, przede wszystkim na strefę jego doznań emocjonalnych. Psychika człowieka jest jednak tak silnie połączona z jego somatyką, a zaburzenia somatyczne tak liczne i rozległe powiązania z zaburzeniami psychicznymi, że mówiąc o wpływie muzyki na człowieka, należy rozumieć przez to oddziaływanie na cały ustrój człowieka . Tak właśnie szeroko ujmuje istotę muzykoterapii Natanson, który określa ją jako „... metodę postępowania wielostronnie wykorzystującą wieloraki wpływ muzyki na psychosomatyczny ustrój człowieka” [23], [24]. W koncepcji tej przyjmuje się, że określone doznania emocjonalne płynące z biernego lub czynnego kontaktu z muzyką wywołują odpowiednie reakcje emocjonalne u człowieka, którym z kolei zawsze towarzyszą zachodzące w organiźmie przemiany biochemiczne [25].
2.2 Podstawy teoretyczne muzykoterapii
Większość ośodków muzykoterapeutycznych na świecie wychodzi z założeń psychoanalitychnych. Koncepcja ta zakłada, że symptomy neurotyczne mają swe źródło we wczesno - dziecięcych przeżyciach, które zostały wyparte z podświadomości. Naczelnym zadaniem terapii jest doprowadzenie do uświadomienia sobie przez pacjenta tych stłumionych przeżyć i ułatwienie ich odreagowania. Muzyka - według przedstawicieli tego kierunku - pozwala pacjentowi poznać i przeżyć rzeczywistość niedostępną poznaniu rozumowemu, gdyż najłatwiej dociera do podświadomości [26],[27]
Wśród wielu hipotez wysuwanych dla uzasadnienia wpływu muzyki na zachowanie człowieka wymienia się abstrakcyjny charakter muzyki, który pozwala na uniknięcie kontroli intelektualnej i dotarcie do głęboko ukrytych konfliktów i emocji [28].
Kolejna hipoteza akcentuje rolę muzyki w pobudzaniu procesu wyobrażeniowego i aktywizowaniu fantazji, zaś jeszcze inna akcentuje podobieństwo zachodzące między „dynamiką strukturalną” muzyki i emocji, które pozwala na wywołanie przez muzykę zharmonizowanych z nią procesów napięciowo - odprężeniowych i w efekcie prowadzi do równowagi między procesami emocjonalnymi i fizjologicznymi u jednostki [29],[30]. Zgodnie z ostatnią hipotezą ważnym problemem w muzykoterapii jest wybór odpowiedniego bodźca, czyli materiału muzycznego rozpatrywanego pod kątem aktualnego stanu psychosomatycznego pacjenta. Zasada zgodności (tzw. zasada „iso”) nakazuje dobieranie muzyki podobnej do nastroju i napędu psychicznego pacjenta przed seansem, a po uzyskaniu oddźwięku z jego strony można zacząć modulować aktywność psychiczną w zamierzonym kierunku terapeutycznym za pomocą materiału muzycznego o odmiennym charakterze [31], [32],[33].
2.3 Metody i formy muzykoterapii
Trudno jest dokonać zadowalającej klasyfikacji różnorodnych metod terapeutycznych dotychczas stosowanych w muzykoterapii. W literaturze polskiej wyróznia się siedem grup metod ze względu na funkcje, jakie pełni muzyka [34], [35], [36] :
Odreagowująco - wyobrażeniowe oraz aktywizujące emocjonalnie. Muzyka jest środkiem katalizującym i intensyfikującym proces wyobrażeniowy u pacjenta. Wyzwala wyobrażenia wzrokowe o charakterze projekcyjnym, wywołuje dużo skojarzeń pozamuzycznych. Pobudzając emocje sprzyja katharsis, czyli wyzwoleniu zablokowanej energii emocjonalnej.
Treningowe. Metody te oparte są na różnych wariantach treningu autogennego Schultza i nawiązują do teorii uczenia się, w szczególności do koncepcji odruchów warunkowych Pawłowa. Chodzi w nich o nauczenie pacjenta usuwania napięcia psychofizycznego. W treningu autogennym Schultza pacjent ma uzyskać umiejętność dowolnego rozlużniania napięcia mięśni, regulowania funkcji wegetatywnych, neutralizowania świadomości i uwalniania jej od nieprzyjemnych stanów napięciowych.
Relaksacyjne. Stosowane we wszystkich dziedzinach medycyny.
Komunikatywne. Związane z uczeniem komunikacji społecznej. W trakcie rozmaitych zadań muzycznych pacjenci uczą się nowych zachowań społecznych i emocjonalnych.
Kreatywne w postaci improwizacji instrumentalnej, wokalnej i ruchowej. Do tej grupy należy elementarne muzykowanie wg. metody Orffa, podczas której pacjenci realizują proste formy muzyczne na instrumentach muzycznych.
Psychodeliczne, ekstatyczne, estetyzujące, kontemplacyjne.
Ze względu na sposób organizacji działań leczniczych można wyróznić muzykoterapię indywidualną i grupową Przez muzykoterapię indywidualną należy rozumień leczenie muzyką osobno każdego pacjenta przez dłuższy lub krótszy okres czasu. W tym przypadku postępowanie lecznicze uzależnione jest od wzajemnego stosunku terapeuta - pacjent oraz od celowości doboru środków muzycznych [37],[38].
Stosowanie muzykoterapii grupowej wymaga przeprowadzenia odpowiedniego doboru grupy co do ilości osób (zwykle od 6 do 12), płci, diagnozy cech osobowości, upodobań muzycznych, itp [39], [40].
Metodologia badań własnych
Założenia i cele pracy
Założenia:
Muzykoterapia ma istotny wpływ na proces usprawniania dzieci z Zespołem Downa. Dzieci z Zespołem Downa biorące udział w zajęciach muzykoterapii wykazują duży stopień sprawności w motoryce ( dużej i małej ), funkcjach poznawczych, komunikacji, uspołecznieniu i samoobsłudze.
Cele :
Usprawnianie motoryki dużej u dzieci z zespołem Downa.
Usprawnianie motoryki małej u dzieci z zespołem Downa.
Poprawa funkcji poznawczych.
Zwiększenie i poprawa komunikacji.
Rozwijanie uspołecznienia.
Dążenie do poprawy samoobsługi.
3.2 Charakterystyka materiału badawczego
Materiał badawczy stanowiły dwie grupy dzieci po 10 osób w każdej grupie. Stan pierwszej grupy to 7 chłopców i 3 dziewczynki, natomiast drugiej : 6 chłopców i 4 dziewczynki. U wszystkich dzieci stwierdzono wystąpienie zespołu Downa - trisomii 21 mozikowej. Badania były prowadzone w Specjalnym Ośrodku Szkolno - Wychowawczym w Czarnii i miały na celu ukazanie wpływu muzykoterapii na proces usprawniania dzieci z zespołem Downa.
Tabela 1. Informacje osobowe badanych dzieci (gr. I)
|
Dziewczynki |
Chłopcy |
Łącznie |
Procent osób: |
30% |
70% |
100% |
Wiek (lata): 0-5 6-10 11-15 15< |
1 2 0 0 |
2 5 0 0 |
3(30%) 7(70%) 0(0%) 0(0%) |
Miejsce zamieszkania: |
2- miasto 1-prowincja |
5-miasto 2- prowincja |
7(70%) 3(30%) |
Rodzina : pełna niepełna
|
3 0
|
6 1
|
9(90%) 1(10%)
|
Grupa badawcza I składała się z 10 dzieci, najmłodsze miało 4 lata, a najstarsze 6 lat. Średnia wieku wynosiła 5,1. Przedziały wiekowe kształtowały się procentowo : 0-5 - 30%, 6-10 - 70% . Większość dzieci pochodziła z miasta - 7 osób (70%), natomiast 3 osoby (30%) - zamieszkiwało w prowincji. 9 (90%) dzieci pochodziło z rodziny pełnej, natomiast 1 dziecko (10%) z rodziny niepełnej.
Tabela 2. Informacje osobowe badanych dzieci (gr. II)
|
Dziewczynki |
Chłopcy |
Łącznie |
Procent osób: |
40% |
60% |
100% |
Wiek (lata): 0-5 6-10 11-15 15< |
0 0 3 1 |
0 2 4 0 |
0(0%) 2(20%) 7(70%) 1(10%) |
Miejsce zamieszkania: |
2- miasto 2-prowincja |
5-miasto 1- prowincja |
7(70%) 3(30%) |
Rodzina : pełna niepełna
|
4 0
|
6 0
|
10(100%) 0(0%)
|
Grupa badawcza II składała się z 10 dzieci, najmłodsze miało 8 lat, a najstarsze 16 lat. Średnia wieku wynosiła 11,1. Przedziały wiekowe kształtowały się procentowo : 5-10 - 20%, 11-15 - 70%, pow. 15 - 10%. Większość dzieci pochodziła z miasta - 7 osób (70%), natomiast 3 osoby (30%) - zamieszkiwało w prowincji. Wszystkie dzieci (100%) z tej grupy pochodziły z rodziny pełnej.
U badanych grup dzieci występuje stosunkowo wysoka gotowość do naśladowania, jednak brak u nich inicjatywy i samodzielności. Są one raczej uległe wobec innych osób narzucających im swe wpływy. Darzą miłością, sympatią i przyjaźnią tych, którzy są dla nich życzliwi, łagodni i troskliwi, a odrzucają osoby, do których nie mają przekonania i zaufania. Dzieci zarówno z grupy pierwszej jak i drugiej są mało aktywne ruchowo. Ruchy ich są na ogół powolne, nieekonomiczne, powolne. Niechętnie kontaktują się z innymi, robią to zdawkowo pomagając sobie gestem lub mimiką. Są za to staranne i wytrwałe podczas wykonywania prac. Wśród tych dzieci można spotkać jednostki łagodne, posłuszne, życzliwe, ale są też ponure, ciągle niezadowolone, skłonne do płaczu.
Reakcje u badanych dzieci są spowolnione. Czas potrzebny na odbiór informacji, a także na jej przetworzenie i wysłanie odpowiedzi zwrotnej jest wydłużony. Osoby te mają też problem w łączeniu i koordynowaniu informacji pochodzących od różnych zmysłów.
Tępo uczenia się jest spowolnione, występują trudności w zapamiętywaniu, szczególnie materiału abstrakcyjnego.
Emocje są mało zróżnicowane, często występuje nieumotywowany upór i negatywizm.
Dzieci, które były poddane moim badaniom są w pełni akceptowane w swojej rodzinie. Mają też zaspokojoną potrzebę bezpieczeństwa, gdyż w ich domu panuje spokój, zrozumienie i wzajemny szacunek członków rodziny wobec siebie. Atmosfera życzliwości i wzajemnej pomocy ma duże znaczenie dla prawidłowego rozwoju osobowości tych dzieci.
Rodzice zdają sobie sprawę z upośledzenia umysłowego swoich dzieci, znają jego ograniczenia w rozwoju psycho - fizycznym. Ich wymagania są adekwatne do możliwości, ale też nie wyręczają ich. Rodzice wkładają dużo wysiłku w wychowanie swoich dzieci i starają się aby w przyszłości mogli osiągnąć samodzielność życiową na miarę ich możliwości. Nie wyręczając ich, motywują do wykonywania coraz to nowych zadań. Angażują ich do prostych prac domowych, aby czuli się potrzebni i mieli świadomość sprawczwości. Zapewniają im prawidłowy rozkład dnia, aby mieli czas zarówno na odpoczynek, zabawę, zajęcia i ćwiczenia. Dzieci są nagradzane pochwałą i pieszczotą jeśli zachowują się właściwie. Gdy są niegrzeczne dają im do zrozumienia, że ich zachowanie jest niewłaściwe i nie aprobują go. Największą karą dla tych dzieci jest brak zainteresowania nimi ze strony rodziców. Rodzice otaczają swoje dzieci bardzo troskliwą opieką, ale dają im margines swobody właściwy dla ich wieku i możliwości.
3.3 Metoda badań
Narzędziem badawczym były kwestionariusze ankiet, przeprowadzone w dniach : 20 czerwiec 2009 roku - ankieta wstępna i 28 grudzień 2009 roku, - ankieta porównawcza.
Ankieta wstępna składa się z trzech części. Część pierwsza dotyczy informacji o dziecku i jego rodzinie. W tej części została została zastosowana metryczka, czyli pytania dotyczące wieku, płci, miejsca zamieszkania dziecka, stanu rodziny, jaki również warunków mieszkaniowych i materialnych rodziny. Dodatkowo znajdują się tu pytania dotyczące opieki lekarskiej nad dziećmi ( jacy specjaliści zajmowali lub zajmują się badanymi dziećmi). Druga część ankiety poświęcona jest informacjom na temat wychowaniu dziecka. Część ta zawiera 8 pytań dotyczących preferowanego przez rodziców stylu wychowania dzieci (stosowanie kar i nagród) oraz ogólne informacje o kłopotach wychowawczych (czy dziecko wykonuje polecenia osób dorosłych, z kim ma najlepszy kontakt, itp.). Kolejna, trzecia część zawiera pytania dotyczące dotychcaszowego rozwoju dziecka. Część ta składa się z sześciu pytań. Są to pytania głównie o stan rozwoju takich funkcji jak: motoryka duża, motoryka mała, funkcje poznawcze, komunikacja, uspołecznienie ,samoobsługa oraz ogólna charakterystyka poziomu rozwojowego dziecka.
Ankieta porównawcza składa się z dwóch części. Pierwsza to również metryczka, w której pytania także dotyczyły wieku, płci, miejsca zamieszkania dziecka, stanu rodziny itp. Natomiast druga część zawiera 8 pytań koniunktywnych dotyczących stanu poprawy umiejętności dzieci z zespołem Downa po półtocznym uczestnictwie na zajęciach muzykoterapii. Pytania te dotyczą stanu poprawy badanych przeze mnie funkcjii, czyli : motoryki dużej i małej, funkcji poznawczych, komunikacji, uspołecznienia i samoobsługi. Jest to najważniejsza część ankiety, gdyż zawarte w niej pytania pozwalają na określenie wpływu muzykoterapii na proces usprawniania badanych dzieci.
Obie ankiety przeprowadzone zostały w Specjalnym Ośrodku Szkolno - Wychowawczym w Czarnii. Skierowane był do rodziców dzieci z zespołem Downa. Wzóry kwestionariuszy ankiet wykorzystych do badań zostały umieszczone w aneksie.
Wyniki i ich omówienie
Tabela 3. Motoryka duża
Umiejętności |
Stopień sprawności |
||
|
Tak |
Nie |
Słabo |
|
20 (100%) 18 (90%)
17(85%) 15(75%)
12(60%)
14(70%)
10(50%)
15(75%) |
- -
- 2(10%)
3(15%)
1(5%)
5(25%)
- |
- 2 (10%)
3(15%) 3(15%)
5(25%)
5(25%)
5(25%)
5(25%) |
Wykres 1. Motoryka duża
W trakcie zajęć z muzykoterapii u dzieci z obu grup poprawiły się funkcje motoryki dużej. Zaburzenia, które tu występują wynikają z uwagi na wiotki gorset mięśniowy, dlatego też w trakcie zajęć wprowadzone zostały ćwiczenia ogulnouprawniające, które miały za zadanie wzmocnienie gorsetu mięśniowego. Wszystkie badane dzieci (100%) chodziły samodzielnie, lecz chód był mało estetyczny, ponieważ szeroko rozstawiały nogi celem zwiększenia pola podporu. Po terapii u wszystkich dzieci znacznie zwiększyła się estetyka chodu. Z analizy powyższych danych 75% dzieci wchodzą samodzielnie po schodach stawiając nogi naprzemiennie i trzymając się poręczy. 15% dzieci również wykonuję tą czynność lecz zajmuje im to więcej czasu z uwagi na bardziej zaburzoną funkcję poruszania się. 10% badanych nie podejmuje próby wejścia po schodach, głównym powodem jest strach przed wykonaną czynnością. Nieco gorzej przedstawia się sytuacja z schodzeniem ze schodów. Tu obawy pojawiają się u 25% dzieci, 15% nie jest w stanie wykonać tej czynności w ogóle, natomiast 60% dzieci nie ma żadnego prodlemu z wykonaniem tej czynności. . Dzieci potrafią biegać, bieg jest dużo lepiej skoordynowany niż przed terapią. Część dzieci ma problemy z utrzymaniem równowagi na jednej nodze (25%), 25% nie potrafi tego wykonać (ale widoczne są już duże postępy) , a połowa dzieci 50% nie ma z tym najmniejszego problemu. Dzieci bardzo dobrze radzą sobie z innymi czynnościami motorycznymi tj. : kucanie i wstawanie (85% ), schylanie się po przedmiot (70%) i kopanie piłki (75%). Pozostała część dzieci, również wykonuje te czynności, jednak ich ruchy są wolniejsze i mniej skoordynowane. Jedynie jedno dziecko (5%) nie jest w stanie schylić się, by podnieść przedmiot.
Tabela 4. Motoryka mała
Umiejętności |
Stopień sprawności |
||
|
Tak |
Nie |
Słabo |
|
18 (90%)
17(85%)
20(100%)
20(100%)
17(85%)
20(100%)
15(75%)
17(85%) |
-
-
-
-
-
-
-
- |
2(10%)
3(15%)
-
-
3(15%)
-
5(25%)
3(15%) |
Wykres 2. Motoryka mała
Po terapii dzieci posiadają bardzo dobre zdolności manipulacyjne dłoni, potrafią prawidłowo trzymać kredkę i rysować nią zarówno linie proste (75%) jak i bazgroly (100%) oraz przeciąć kartkę nożyczkami (100%). 85% dzieci potrafi nawet przeciąć papier nożyczkami po śladzie. Sprawnie manipulują przedmiotami zawierającymi ruchome części (85%), potrafią przekładać kartki w książce (100%). W trakcie zajęć dobrze trafiają woreczkami lub piłką do celu oraz wkładają i wykładają małe przedmioty do pojemnika i z pojemnika (90%) , co świadczy o dobrej koordynacji wzrokowo - ruchowej. Niewielka część dzieci ma problemy z wykonaniem którejkolwiek z czynności, jednak tą czynnośc wykonuje. Nie ma dzieci, które nie wykonałyby któregoś z wyżej wymienionych zadań.
Tabela 5. Funkcje poznawcze
Umiejętności |
Stopień sprawności |
||
|
Tak |
Nie |
Słabo |
|
20 (100%)
17(85%)
18(90%)
16(80%)
17(85%)
18(90%)
16(80%) |
-
-
-
-
-
-
-
- |
-
3(15%)
2(10%)
- 4(20%)
-
3(15%)
2(10%)
4(20%) |
Wykres 3. Funkcje poznawcze
Po zajęciach z muzykoterapii dzieci dobrze skupuają uwagę na przedmiotach lub czynnościach, które były używane i pokazywane w trakcjie sesji (100%). Dobrze przypominają sobie zdarzenia, które miały miejsce co najmniej miesiąc wcześniej, pamiętają gdzie schowały przedmioty (85%). Doskonale rozpoznają znajome im osoby, znajome głosy, pomieszczenia w których przebywały, piosenki i muzykę, którą lubią (90%). Dzieci te w większości rozumieją związki przyczynowo - skutkowe (85%), pozostałe 15%, wymaga dokładniejszego wytłumaczenia. Rozpoznają swoje rzeczy, zabawki, którymi się bawią odkładają na miejsce (80%), rozpoznają podstawowe kształty geometryczne. U dzieci tych wykształcił się bardzo dobry zmysł kojarzenia, 90% kojarzy przedmiot z wykonywaną czynnością, a 80% kojarzy przedmiot z obrazkiem, dobiera identyczne pary.
Tabela 6. Komunikacja
Umiejętności |
Stopień sprawności |
||
|
Tak |
Nie |
Słabo |
- język potoczny - polecenia
- gest - mimikę - wokalizację
- emocje - informacje
|
16(80%) 19(95%) 18(90%)
18(90%)
17(85%) 16(80%)
17(85%)
15(75%) 18(90%)
17(85%)
|
- -
-
- -
-
-
- -
-
|
4(20%) 1(5%)
2(10%)
2(10%) 3(15%)
4(20%)
3(15%)
5(25%) 2(10%)
3(15%)
|
Wykres 4. Komunikacja
Dzieci uczestniczące w zajęciach z muzykoterapii szybko przysfajają polecenia i wykonują je. Potrafią w sposób jasny przekazywać swoje emocje (85%) i informacje (75%). Nauczyły się wyrażać swoje emocje poprzez : gest (90%), mimikę (85%) i wokalizację (80%). Ujawniają dużą wrażliwość emocjonalną, poddają się emocjom innych dzieci. Bardzo lubią popisywać się swoimi zdolnościami naśladowczymi. Dzieci te w większości rozumieją zakazy (90%), rozumieją pojęcia tak - nie (85%) i potrafią zachować się adekwatnie do sytuacji. Nieliczne dzieci radzą sobie w sposób słabszy z komunikacją, ale nie ma dzieci, które nie potrafiłyby tych funkcji opanować.
Tabela 7. Uspołecznienie
Umiejętności |
Stopień sprawności |
||
|
Tak |
Nie |
Słabo |
|
18(90%)
1(5%)
18(90%)
17(85%) 16(80%)
16(80%)
15(75%)
19(95%)
|
-
17(85%)
- -
-
-
-
-
|
2(10%)
2(10%)
2(10%) 3(15%)
4(20%)
4(20%)
5(25%)
1(5%)
|
Wykres 5. Uspołecznienie
Dzieci po zajęciach muzykoterapii wykazują się bardzo dobrym uspołecznieniem. Chętnie nawiązują kontakty zarówno z dorosłymi jak i z innymi dziećmi, nie boją się nowo poznanych osób. Szczególnie lubią przebywać w grupie rówieśników, włączają się chętnie do zabawy. Potrafią inicjować i podtrzymywać kontakty z drugą osobą. Niemal wszystkie dzieci czują się dobrze w kontakcie indywidualnym (90%). 90% dzieci szuka kontaktu z innymi sami z siebie, natomiast 80% dzieci najlepiej czuje się w towarzystwie rówieśników. 85% dzieci toleruje bycie w grupie. Również 85% badanych źle się czuje w samotności, w takich sytuacjach dzieci najczęściej reagują płaczem lub grymasem. Aż 80 % badanych dostrzega potrzeby innych , a 75% ujawnia wrażliwość na emocje drugiej osoby. Niemal wszystkie dzieci uspokajają się pod wpływem spokojnej muzyki (95%).
Tabela 8. Samoobsługa
Umiejętności |
Stopień sprawności |
||
|
Tak |
Nie |
Słabo |
|
15(75%)
15(75%)
17(85%)
14(70%)
17(85%)
|
-
-
- 1(5%)
-
-
|
5(25%)
5(25%)
3(15%) 5(25%)
3(15%)
|
Po sesjach muzycznych zauważyłam u dzieci znaczny postęp samodzielności. Potrafią w większości samodzielnie ubrać się i rozebrać (czasami założą ubranie tył na przód lub na lewą stronę) - 75%, jak również umyć buzię oraz ręce (75%). Samodzielnie zapinają guziki i zamki (85%). Większy problem pojawia się z wiązaniem sznurowadeł (70% nie ma z tym problemu, 25% radzi sobie słabo, a 5% nie potrafi wykonać tej czynności). Przy posiłku sprawnie posługują się sztuććami, piją samodzielnie z kubka, trzymając go oburącz (70%). Potrafią wyrazić głód i sytość i z znaczący sposób to zasygnalizować (85%).
Dyskusja
Wyniki terapii muzyką są w stanie obalić najbardziej pesymistyczne, stereotypowe wyobrażenia o osobach upośledzonych umysłowo, w tym także u dzieci z zespołem Downa [41].
Według wielu badaczy podczas specjalnie organizowanych zabaw z muzyką ożywiają się dzieci o obniżonej aktywności i nastroju, wychodzą z wewnętrznej izolacji dzieci z zaburzonym kontaktem i emocjami [42],[43], co również mogę potwierdzić odwołujęc się do własnych badań. Wszystkie dzieci odczuwają wiele pozytywnych emocji, takich jak radość, satysfakcja twórcy i sprawcy, gotowość do nawiązania kontaktu, chęć współdziałania. I mimo, że nie są to sprawy nowe, za każdym razem odkrywamy w muzyce nowe wartości, które ujawniają nieoczekiwane możliwości dzieci.
Naukowcy twierdzą [3],[5],[8] iż aby kompleksowe oddziaływania terapeutyczno - wychowawcze spełniły swą rolę, w ich zakres muszą wchodzić zajęcia z muzyką, zabawy i ćwiczenia z jej elementem, co także potwierdziło się w moich badaniach. Wymaga to szczególnego podkreślenia, gdyż tak jak niektórzy rodzice nie doceniają znaczenia zabawy, tak dla niektórych twórców i realizatorów programów zajęć terapeutycznych zajęcia z muzyką są miłym, ale bez większej dla dziecka wartości sposobem spędzenia czasu [5],[9]. Tymczasem niejednokrotnie właśnie na tej scenie rozgrywają się akty decydujące o dalszym rozwoju dziecka.
Badacze [27],[31],[34] wymieniają szereg zalet płynących z uczestnictwa dzieci z zespołem Downa na zajęciach muzykoterapii, tj. rozwijanie świadomości własnej osoby oraz wyodrębnienie jej z otoczenia, kształtowanie orientacji w przestrzeni i schemacie ciała, nauka współdziałania z innymi osobami i dostrzegania ich w otoczeniu poprzez prowadzenie zajęć w formie grupowej, wzbogacanie zakresu odbioru wrażeń słuchowych i ruchowych, rozwijanie umiejętności naśladownictwa ruchowego i werbalnego, rozładowywanie energii poprzez muzykę i taniec, kształtowanie pamięci motorycznej, słuchowej i wzrokowej, rozwijanie koncentracji uwagi, kształtowanie sprawności psychomotorycznej (płynności ruchów i koordynacji słuchowo-ruchowej), doznawanie pozytywnych przeżyć emocjonalnych oraz kształtowanie wrażliwości i empatii poprzez muzykę, ruch i śpiew, rozwijanie umiejętności relaksowania się oraz spokojnego słuchania muzyki. Przeprowadzone przeze mnie badania również potwierdzają pozytywny wpływ muzykoterapii na proces usprawniania dzieci z zespołem Downa. Podobnie jak rzesza naukowców badających wpływ muzykoterapii na proces usprawniania dzieci z zespołem Downa, po przeprowadzeniu własnych badań mogę przyłączyć się do tej opinii.
Wnioski
Muzykoterapia odgrywa ważną rolę w procesie usprawniania dzieci z zespołem Downa. Jest to metoda postępowania wielostronnie wykorzystująca wieloraki wpływ muzyki na psychosomatyczny ustrój człowieka. Podsumowując jej pozytywny wpływ na dzieci z zespołem Downa, mogę stwierdzić :
Muzykoterapia wpływa na usprawnianie mototyki dużej. U około 76% badanych dzieci zauważyłam bardzo dużą poprawę tej funkcji. U blisko 17% dzieci również widać poprawę, chociaż nie wszystkie elementy motoryki dużej zostały w pełni opanowane. Natomiast zaledwie 7% ma znaczne problemy z wykonaniem danych czynności.
Odgrywa istotną rolę w usprawnianiu motoryki małej. Aż u 90% badanych dzieci zajęcia zajęcia muzykoterapeutyczne wpłynęły na ogromną poprawę motoryki małej. Ruchy manualne stały się bardziej precyzyjne i ukierunkowane na cel.
Poprawia funkcje poznawcze. Ponad 87% badanych wykazało polepszenie owej funkcji. Dzieci te lepiej sobie radzą z tworzeniem i modyfikowaniem wiedzy o otoczeniu. Co ważne nie ma w tej grupie dzieci, u których funkcja ta nie uległaby poprawie.
Zwiększa i poprawia funkcje komunikacji. U prawie 86% badanych w widoczny sposób poprawiła się zdolność komunikacji. Niecałe 15% dzieci ma niewielkie problemy z tą funkcją, jednak i tak widać znaczne postępy.
Rozwija uspołecznienie. W większości dzieci (85%) po półtocznym uczestnictwie w terapii odznaczają się większym uspołecznieniem. Potrafią nawiązywać lepsze kontakty między sobą, jak również odznaczają się większą wrażliwością na potrzeby innych.
Poprawia samoobsługę. W tej dziedzinie zostały badane czynności dnia codziennego, czyli takie, z którymi dziecko musi poradzić sobie na codzień, a które często sprawiają dla niego duży problem. I tu także udział w zajęciach muzykoterapeutycznych przyniósł wiele korzyści. U 78% dzieci potwierdziłam ogromną poprawę badanej funkcji. Dzieci te stały się bardziej niezależne i samodzielne. U pozostałych 12% badanych również widać rozwój tych czynności, jednak nie są one precyzyjne.
Streszczenie
Przedmiotem moich badań w tej pracy są dzieci z zespołem Downa i wpływ muzykoterapii na ich usprawnianie. Od dawna interesuję się zespołem Downa, a szczególnie dziećmi z tą chorobą. W czasie obserwacji zajęć z tymi dziećmi zauważyłam, że najbardziej lubianą formą rehabilitacji są właśnie zajęcia z muzykoterapii. Dlatego też postanowiłam napisać na ten temat moją pracę i przeprowadzić odpowiednie badania.
Celem mojej pracy było przedstawienie wpływu muzykoterapii na usprawnianie u dzieci z zespołem Downa takich funkcji jak : motoryka duża, motoryka mała, funkcje poznawcze, komunikacja, uspołecznienie i samoobsługa. Do tego celu posłużyły mi dwie ankiety. Pierwsza - wstępna - służyła do wstępnej oceny stanu badanych funkcji, druga - porównawcza - do oceny poprawy badanych funkcji po półrocznym uczestnictwie dzieci na zajęciach z muzykoterapii. Wyniki, które udało mi się osiągnąć, potwierdzają moje założenia, mianowicie, muzykoterapia ogrywa istotną rolę w procesie usprawniania dzieci z zespołem Downa i w znaczący sposób przyczyniła się do poprawy badanych przeze mnie funkcji.
Ponadto w mojej pracy ukazałam najważniejsze aspekty tej choroby, tj. przyczyny wystąpienia, objawy i główne cechy dysmorficzne i wady wrodzone charakterystyczne dla tego zespołu. Przedstawiłam również główne problemy i zagadnienia dotyczące muzykoterapii - jej podstawy teoretyczne i praktyczne, a także jej metody i formy.
Muzykoterapia zawsze ma na celu wywołanie aktywności i poprawę sprawności u dzieci, jak również wywołanie pozytywnych zmian w organiźmie, psychice i zachowaniach dzieci. Chociaż wstępnie przyjmowana jest przez narząd słuchu, to melodia ujmowana jest przez struktury nerwowo-zmysłowe, którym podporządkowane jest myślenie. Muzyka to niewerbalny sposób wyrażania się. W czasie zajęć z muzykoterapii dzieci niepełnosprawne umysłowo mają możliwość doznania radości i uwolnienia się od paraliżującego lęku, często destrukcyjnie wpływającego na ich zachowanie. Zajęcia muzykoterapeutyczne mają cel leczniczy zmierzający do korekcji zaburzonych funkcji, stymulacji w warunkach ograniczonego dostępu do bodźców, usunięcia napięć psychofizycznych i dostarczenia korzystnych doświadczeń społecznych. Materiałem, którym posługujemy się w czasie zajęć muzykoterapeutycznych są gry, zabawy, ćwiczenia muzyczne i wybrane fragmenty utworów przeznaczonych do słuchania. Oddziaływania terapeutyczne obejmują cały organizm psychofizyczny, ze szczególnym zwróceniem uwagi na sferę procesów kierunkowych, jak emocje, dążenia, oczekiwania i marzenia. Efektem końcowych oddziaływań jest więc poprawa samopoczucia, nastroju, usunięcia lęku, odreagowanie napięcia, pobudzenie wyobraźni, poprawa relacji z członkami grupy. W relacji muzykoterapeuta - pacjent dominuje stosunek terapeutyczny i wychowawczy, w trakcie którego obie strony są zaangażowane.
W moim zamierzeniu było udowodnienie, że zajęcia ruchowe z muzyką są aktywnością rozwojową prowadzoną w atmosferze zabawy, ale zgodnie z taktyką terapii i wpływa na usprawnianie dzieci z zespołem Downa.
Mam nadzieję, że dzięki przeprowadzonym przeze mnie badaniom udowodniłam jak ważną rolę odgrywa muzykoterapia w procesie usprawniania dzieci z zespołem Downa.
BIBLIOGRAFIA :
1. KUŚ E. - „Dziecko niepełnosprawne umysłowo”, Wydawnictwo "Park", Bielsko - Biała 2002
2. Kościelska M. - „Oblicza upośledzenia”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998
3. Kościelska M. - „ Dzieci z zespołem Downa”, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno - Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej, Warszawa 1999
4. Brian, Stratford - „Zespół Downa : przeszłość, teraźniejszość i przyszłość”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1993
5. Carry J. - „Pomoc dziecku upośledzonemu umysłowo”, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1992
6. Aly M. - „Dziecko specjalnej troski. Pierwszy rok życia”, Gdańskie Wydawnicto Psychologiczne, Gdańsk 2002
7. Minczakiewicz E.M. - „Jak pomóc dziecku z zespołem Downa?” Poradnik dla rodziców i wychowawców, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2001
8. Cunningham C. - „ Dzieci z zespołem Downa”, wydawnictwo WsiP, Warszawa 1994
9. J . Nawrot - „Dziecko niepełnosprawne w rodzinie”, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1990
10. Minczakiewicz E.M. - „Gdy u dziecka rozpoznano zespół Downa”.Poradnik dla rodziców i wychowawców, Wydawnictwo Naukowe PWN, Kraków 1994
11. Dobrzańska A, Ryżko J. - „Pediatria. Podręcznik do Państwowego Egzaminu Lekarskiego i egzaminu specjalizacyjnego”, wyd. Urban & Partner 2005
12. Zasępa E.- „Charakterystyka funkcjonowania intelektualnego osób z zespołem Downa”, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2002
13. Choińska A.M. , Sadowska L., Bartosik B. - „Rozwój psychoruchowy u dzieci z zespołem Downa z uwzględnieniem wzorców postawy i lokomocji”, Postępy Rehabilitacji 2002, tom XVI
14. Kuś A. , Sadowska L., Mysłek M. - „Usprawnianie korekcyjne dzieci i młodzieży z zespołem Downa w świetle dysharmonii rozwoju somatycznego”, Postępy Rehabilitacji 2002, tom XVI
15. Piotrowska B. - „Muzykoterapia”, Wydawnictwo Nauczycielskie, Jelenia Góra 1998
16. Cylulko P. - „Znaczenie wczesnej muzykoterapeutycznej interwencji dla rozwoju małego niepełnosprawnego dziecka”, Muzykoterapia Polska. - T. 2, nr 3/4 2003
17. Berezowska D. - „Muzykoterapia dziecięca - możliwości i realia zastosowania w pedagogice i medycynie”, Lublin 2005
18. Gładyszewska-Cylulko J. - „ Zastosowanie muzyki w wybranych metodach psychoterapii dzieci”, Muzykoterapia Polska 2002 nr 3/4
19. Cesarz H. - „Znaczenie przeżyć muzycznych u osób z zaburzeniami psychicznymi”, Muzykoterapia Polska 2002 nr 1/2
20. Antosiewicz J. - „Wykorzystanie muzykoterapii w pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo”, Tarnobrzeg 1995
21. Sekułowicz M. - „ Rola muzykoterapii w usprawnianiu dzieci z niepełnosprawnościami wielozakresowymi”, Lublin 2005
22. Laskowska H., Rokitiańska M. - „Polska - wychowawcza i profilaktyczna rola muzyki”, Lublin 2005
23. Konaszkiewicz Z. - „Muzyka w życiu osób niepełnosprawnych”, Wydawnictwo AM, Warszawa 2004
24. Stadnicka J. - „ Terapia dzieci muzyką, ruchem i mową”, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998
25. Kielinek J. - „Rozwój daje radość”, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1999
26. Jarkowska A.E. - „Muzyka jako element wychowania w rozwoju osobowym dziecka z niepełnosprawnością”, Wydawnictwo Maternus Media, Tychy 2004
27. Wierszyłowski J. - „Psychologia muzyki”, wydawnictwo PWN, Warszawa 1970
28. Kataryńczuk - Mania L. - „Wybrane zagadnienia z terapii muzycznej”, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2005
29. Konieczna E.J - „Arteterapia w teorii i praktyce”, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2004
30. Justrzyna E. - „Sztuka w życiu i edukacji osób niepełnosprawnych”, wydawnictwo Akademia Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej, Warszawa 2003
31. Raszewska M. - Rola muzykoterapii w pracy z dziećmi upośledzonymi, Kultura Fizyczna. - 1998, nr 3-4
32. Szczybra S.- Rola muzykoterapii w edukacji i wychowaniu, Nauczanie Początkowe. - 2004/2005, nr 3
33. Białecki D. - Współczesne oblicza muzykoterapii, Biblioterapeuta. - 2004, nr 1
34. Iwonicki H. - „Muzykoterapia jako forma oddziaływania terapeutycznego” , Opieka Wychowanie Terapia . - 1999, nr 4
35. Lewandowska K. - „Muzykpterapia dziecięca”, wydawnictwo Gdańsk 2001
36. Lato R. - „ Rehabilitacja dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi poprzez muzykoterapię”, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2001
37. Efinowicz M. - „ Muzyka w terapii”, Arka - 2002, nr 1
38. Gąsienica - Szostak A. - „Muzykoterapia w rehabilitacji i profilaktyce”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003
39. Grzegorzewski H. - „Muzyka w wychowaniu i terapii dziecka niepełnosprawnego” , Szkoła Specjalna. - 1998, nr 3
40. Kołodziejski B. - „Zajęcia umuzykaniające”, Wychowanie w Przedszkolu 2001, nr 9
41. Żychowska T. - „Terapeutyczno - wychowawcze walory muzyki”, Wychowanie Muzyczne w Szkole 1999, nr 2
42. Zwolińska E. - „Rozwijanie funkcji precepcyjno - motorycznych u dzieci sześcioletnich wykazujących fragmentaryczne deficyty rozwojowe”, Wyższa Szkoła Pedagogiczna Wydawnictwo Uczelniane, Bydgoszcz 1996
43. Kuczyńska A. , Makowska H. - „Muzyka w terapii”, Muzykoterapia Polska, nr 3/4, 2003
ANEKS
1. SPIS TABEL
Tabela 1.- Informacje osobowe badanych dzieci z zespołem Downa (gr. I),
str.
Tabela 2.- Informacje osobowe badanych dzieci z zespołem Downa (gr. II),
str.
Tabela 3. - Motoryka duża, str. 22
Tabela 4. - Motoryka mała, str. 24
Tabela 5. - Funkcje poznawcze, str. 26
Tabela 6. - Komunikacja, str. 28
Tabela 7. - Uspołecznienie, str. 30
Tabela 8 - Samoobsługa, str. 32
2. SPIS WYKRESÓW
Wykres 1. - Motoryka duża, str. 23
Wykres 2. - Motoryka mała, str. 25
Wykres 3. - Funkcje poznawcze, str. 27
Wykres 4. - Komunikacja, str. 29
Wykres 5. - Uspołecznienie, str. 31
Wykres 6. - Samoobsługa, str. 33
3. Wzór ankiety wstępnej przeprowadzonej w dniu 20. 06. 2009 roku w Specjalnym Ośrodku Szkolno - Wychowawczym w Czarnii.
ANKIETA
Ankieta przeprowadzona dnia 20.06.2009 r. w Specjalnym Ośrodku Szkolno - Wychowawczym w Czarnii dotycząca wstępnych informacji i dotychczasowym rozwoju dzieci z zespołem Downa.
Proszę wskazać znakiem X wybrane stwierdzenia.
Wszystkie informacje są anonimowe i skierowane do wiadomości badacza.
I.Informacje o dziecku i jego rodzinie.
Imię i nazwisko dziecka............................................................................
Data urodzenia.....................................................................................
Miejsce urodzenia..................................................................................
Adres zamieszkania (zgodny z meldunkiem) ..........................................................
...................................................................................................
Telefon domowy.....................................................................................
(Proszę wskazać znakiem X wybrane stwierdzenia)
1. Dziecko wychowywane jest w rodzinie:
pełnej
niepełnej
rozbitej
2. Warunki lokalowe rodziny:
bardzo dobre
dobre
dostateczne
złe
3. Warunki materialne rodziny:
bardzo dobre
dobre
dostateczne
złe
4. Wykształcenie rodziców:
matka |
|
ojciec |
|
podstawowe |
|
|
zawodowe |
|
|
średnie |
|
|
wyższe |
|
5. Czy dziecko potrafi ? (można zaznaczyć więcej stwierdzeń)
rysować
śpiewać
tańczyć
czytać
liczyć
7. Czy dziecko było lub jest pod opieką lekarzy specjalistów?
tak
nie
Jeśli tak, to proszę podać jakich?
...................................................................................................
II. Informacje na temat wychowania dziecka
1. Dziecko bawi się najczęściej :
samo
z dorosłymi
z rodzeństwem
z rówieśnikami
2. Czy dziecko wykonuje polecenia osób dorosłych ?
tak
nie
niekiedy
3. Czy dziecko sprawia kłopoty wychowawcze, jeśli tak, to jakiego rodzaju ?
...................................................................................................
4. W jaki sposób dziecko jest najczęściej nagradzane ?
pochwała słowna
pochwała bezsłowna (gest, uśmiech)
nagroda rzeczowa (słodycze, zabawka, książeczka, pieniądze)
inne (jakie ?).................................................................................
5. Jakie kary są najczęściej stosowane w odniesieniu do dziecka ?
cielesne
pozbawianie przyjemności
nagana
inne (jakie ?).................................................................................
6. Dziecko jest:
wdrażane do samodzielności
wyręczane przez rodziców
samodzielnie wykonuje czynności (jakie?)......................................................
...................................................................................................
7. Ile godzin na dobę dziecko śpi?................................................................
8. O jakiej porze dziecko kładzie się spać ?......................................................
III. Informacje dotyczące dotychczasowego rozwoju dziecka rozwoju
1. Poniżej podano opisy różnych dzieci. Proszę podkreślić wszystkie te fragmenty, które odnoszą się do Waszego dziecka:
nie potrafi ani chwili usiedzieć na jednym miejscu,
lubi biegać, gwałtowne w ruchach,
powolne w ruchach,
często siada w bezruchu
potrafi bardzo długo bawić się jedną rzeczą,
jest na przemian to ruchliwe, to spokojne,
chętnie bawi się samo,
wymaga, by dorosły kierował zabawą,
wymyśla zabawy,
bawi się tylko gotowymi zabawkami,
potrafi bawić się każdym przedmiotem w zależności od zabawy,
fantazyjnie wykorzystuje te same zabawki,
gniewne, płaczliwe,
szybko przechodzi od płaczu do śmiechu,
pogodne, radosne,
przygnębione, apatyczne, nieśmiałe, lękliwe,
wrażliwe,
niszczy w złości zabawki,
dokucza dorosłym, zwierzętom, dzieciom,
niegrzeczne przy gościach,
wesołe, śmieje się często,
gadatliwe, krzykliwe,
małomówne,
dużo opowiada, fantazjuje,
często pyta,
mówi do siebie,
śpiewa,
samo układa opowiadania,
zmyśla,
zamknięte w sobie,
odpowiada tylko zapytane,
nic nie mówi
2. Proszę o podanie stopnia sprawności Państwa dziecka stosując określenia „TAK”, „NIE” lub „SŁABO”.
- Motoryka duża
a) czy dziecko samodzielnie chodzi?
.............................................................................................................................
b) czy dziecko chodzi omijając przeszkody?
.............................................................................................................................
c) czy dziecko samodzielnie kuca i wstaje?
............................................................................................................................
d) czy dziecko schodzi ze schodów trzymając się poręczy?
............................................................................................................................
e) czy dziecko schyla się by podnieść przedmiot?
.............................................................................................................................
f) czy dziecko stoi 30 sekund na jednej nodze?
.............................................................................................................................
g) czy dziecko kopie piłkę?
.............................................................................................................................
- Motoryka mała
a) czy dziecko wkłada i wyjmuje małe przedmioty do pojemnika i z pojemnika?
.............................................................................................................................
b) czy dziecko manipuluje przedmiotami zawierającymi ruchome części?
.............................................................................................................................
c) czy dziecko przewraca strony w książce?
.............................................................................................................................
d) czy dziecko tnie papier nożyczkami?
.............................................................................................................................
e) czy dziecko tnie papier nożyczkami po śladzie?
.............................................................................................................................
f) czy dziecko rysuje bazgroły kredką?
.............................................................................................................................
g) czy dziecko rysuje linie proste?
............................................................................................................................
h) czy dziecko rysuje kółka?
.............................................................................................................................
- Funkcje poznawcze
a) czy dziecko skupia się na czynnościach, które sprawiają mu przyjemność?
.............................................................................................................................
b) czy dziecko pamięta gdzie schowało przedmiot?
.............................................................................................................................
c) czy dziecko rozpoznaje znajome głosy, muzykę?
.............................................................................................................................
d) czy dziecko lokalizuje przedmioty w pomieszczeniu?
.............................................................................................................................
e) czy dziecko rozumie związki przyczynowo - skutkowe (np. włącznik - światło)?
............................................................................................................................
f) czy dziecko kojarzy przedmiot z obrazkiem, dobiera identyczne pary?
.............................................................................................................................
g) czy dziecko kojarzy przedmiot z wykonywaną czynnością?
.............................................................................................................................
- Komunikacja
a) czy dziecko rozumie :
sytuacje - .............................................................................................................
język potoczny - .................................................................................................
polecenia - ..........................................................................................................
b) czy dziecko wyraża swoje emocje poprzez :
gest - ...................................................................................................................
mimikę - .............................................................................................................
wokalizację - .......................................................................................................
c) czy dziecko potrafi przekazać :
emocje - .............................................................................................................
informację - ........................................................................................................
d) czy dziecko rozumie zakazy?
.............................................................................................................................
e) czy dziecko rozumie pojęcia tak - nie?
.............................................................................................................................
- Uspołecznienie
a) czy dziecko czuje się dobrze w kontakcie indywidualnym?
............................................................................................................................
b) czy dziecko poszukuje samotności ( wycofuje się z kontaktu)?
.............................................................................................................................
c) czy dziecko szuka kontaktu z innymi?
.............................................................................................................................
d) czy dziecko toleruje bycie w grupie?
.............................................................................................................................e)czy dziecko szuka towarzystwa innych dzieci?
............................................................................................................................
f) czy dziecko dostrzega potrzeby innych?
.............................................................................................................................
g) czy dziecko ujawnia wrażliwość na emocje?
.............................................................................................................................
h) czy dziecko uspokaja się pod wpływem spokojnej muzyki?
.............................................................................................................................
- Samoobsługa
a) czy dziecko ubiera i rozbiera się z niewielką pomocą?
.............................................................................................................................
b) czy dziecko myje się samodzielnie ( z niewielką pomocą)?
.............................................................................................................................
c) czy dziecko zapina guziki, zamki?
.............................................................................................................................d) czy dziecko wiąże sznurowadła?
.............................................................................................................................
e) czy dziecko potrafi wyrazić :
głód - ...................................................................................................................
sytość - ................................................................................................................
Dziękuję za wypełnienie ankiety
4. Wzór ankiety porównawczej przeprowadzonej w Specjalnym Ośrodku Szkolno - Wychowawczym w Czarnii w dniu 28.12.2009 roku.
ANKIETA
Ankieta przeprowadzona dnia 28.12.2009 r. w Specjalnym Ośrodku Szkolno - Wychowawczym w Czarnii dotycząca wpływu muzykoterapii na proces usprawniania dzieci z zespołem Downa.
Proszę wskazać znakiem X wybrane stwierdzenia.
Wszystkie informacje są anonimowe i skierowane do wiadomości badacza.
1. Imię i nazwisko dziecka..................................................................................
2. Wiek dziecka...................................................................................................
3. Płeć dziecka ....................................................................................................
4. Rodzina :
a. pełna
b. niepełna
5. Miejsce zamieszkania
a. miasto
b. prowincja
6. Warunki mieszkaniowe :
a. bardzo dobre
b. dobre
c. złe
7. Warunki materialne :
a. bardzo dobre
b. dobre
c. wystarczające
d. złe
8. Rodzeństwo :
liczba : ................................................................................................................
wiek :...................................................................................................................
9. Dane rodziców :
matka :
ojciec :
10. Jaki rodzaj zespołu Downa wykryto u Państwa dziecka?
a. pełna trisomia chromosomu 21
b. trisomia 21 mozaikowa
c. trisomia 21 translokacyjna
11. Jak przebiegał rozwój ruchowy dziecka?
a) w jakim wieku dziecko zaczęło samodzielnie siadać?
.............................................................................................................................
b) kiedy dziecko zaczęło samodzielnie chodzić?
.............................................................................................................................c) czy potrafiło samodzielnie biegać?
.............................................................................................................................d)czy potrafiło samodzielnie wejść i zejść ze schodów?
.............................................................................................................................
Druga część ankiety dotyczy rozwoju sprawności dziecka po półrocznym uczestnictwie na zajęcia muzykoterapii. Bardzo proszę o podanie stopnia sprawności Państwa dziecka stosując określenia „TAK”, „NIE” lub „SŁABO”.
12.Motoryka duża
a) czy dziecko samodzielnie chodzi?
.............................................................................................................................
b) czy dziecko chodzi omijając przeszkody?
.............................................................................................................................
c) czy dziecko samodzielnie kuca i wstaje?
............................................................................................................................
d) czy dziecko schodzi ze schodów trzymając się poręczy?
............................................................................................................................
e) czy dziecko schyla się by podnieść przedmiot?
.............................................................................................................................
f) czy dziecko stoi 30 sekund na jednej nodze?
.............................................................................................................................
g) czy dziecko kopie piłkę?
.............................................................................................................................
13.Motoryka mała
a) czy dziecko wkłada i wyjmuje małe przedmioty do pojemnika i z pojemnika?
.............................................................................................................................
b) czy dziecko manipuluje przedmiotami zawierającymi ruchome części?
.............................................................................................................................
c) czy dziecko przewraca strony w książce?
.............................................................................................................................
d) czy dziecko tnie papier nożyczkami?
.............................................................................................................................
e) czy dziecko tnie papier nożyczkami po śladzie?
.............................................................................................................................
f) czy dziecko rysuje bazgroły kredką?
.............................................................................................................................
g) czy dziecko rysuje linie proste?
............................................................................................................................
h) czy dziecko rysuje kółka?
.............................................................................................................................
14. Funkcje poznawcze
a) czy dziecko skupia się na czynnościach, które sprawiają mu przyjemność?
.............................................................................................................................
b) czy dziecko pamięta gdzie schowało przedmiot?
.............................................................................................................................
c) czy dziecko rozpoznaje znajome głosy, muzykę?
.............................................................................................................................
d) czy dziecko lokalizuje przedmioty w pomieszczeniu?
.............................................................................................................................
e) czy dziecko rozumie związki przyczynowo - skutkowe (np. włącznik - światło)?
............................................................................................................................
f) czy dziecko kojarzy przedmiot z obrazkiem, dobiera identyczne pary?
.............................................................................................................................
g) czy dziecko kojarzy przedmiot z wykonywaną czynnością?
.............................................................................................................................
15. Komunikacja
a) czy dziecko rozumie :
sytuacje - .............................................................................................................
język potoczny - .................................................................................................
polecenia - ..........................................................................................................
b) czy dziecko wyraża swoje emocje poprzez :
gest - ...................................................................................................................
mimikę - .............................................................................................................
wokalizację - .......................................................................................................
c) czy dziecko potrafi przekazać :
emocje - .............................................................................................................
informację - ........................................................................................................
d) czy dziecko rozumie zakazy?
.............................................................................................................................
e) czy dziecko rozumie pojęcia tak - nie?
.............................................................................................................................
16. Uspołecznienie
a) czy dziecko czuje się dobrze w kontakcie indywidualnym?
............................................................................................................................
b) czy dziecko poszukuje samotności ( wycofuje się z kontaktu)?
.............................................................................................................................
c) czy dziecko szuka kontaktu z innymi?
.............................................................................................................................
d) czy dziecko toleruje bycie w grupie?
.............................................................................................................................e)czy dziecko szuka towarzystwa innych dzieci?
............................................................................................................................
f) czy dziecko dostrzega potrzeby innych?
.............................................................................................................................
g) czy dziecko ujawnia wrażliwość na emocje?
.............................................................................................................................
h) czy dziecko uspokaja się pod wpływem spokojnej muzyki?
.............................................................................................................................
17. Samoobsługa
a) czy dziecko ubiera i rozbiera się z niewielką pomocą?
.............................................................................................................................
b) czy dziecko myje się samodzielnie ( z niewielką pomocą)?
.............................................................................................................................
c) czy dziecko zapina guziki, zamki?
.............................................................................................................................d) czy dziecko wiąże sznurowadła?
.............................................................................................................................
e) czy dziecko potrafi wyrazić :
głód - ...................................................................................................................
sytość - ................................................................................................................
18. Czy dziecko chętnie uczestniczy w zajęciach muzykoterapii?
.............................................................................................................................
19. Czy zauważył/a Pan/Pani poprawę sprawności dziecka po uczestnictwie na zajęciach?
.............................................................................................................................
Dziękuję za wypełnienie ankiety.
Oświadczenie autora pracy
Świadoma odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca magisterska została napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny z obowiązującymi przepisami.
Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej przedmiotem procedur związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni.
Oświadczam ponadto, że niniejsza wersja pracy jest identyczna z załączoną wersją elektroniczną.
data ................................................. ................................................ podpis autora pracy
58
Wyszukiwarka