PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE

1. ZAGADNIENIA WSTĘPNE

SPOŁECZNOŚĆ MIEDZYNARODOWA

Ubi societas tibi ius - Gdzie społeczeństwo tam prawo.

Każde ze społeczeństw potrzebuje reguł normujących jej bytowanie - norm, standardów, instytucji i procedur służących:

• Urzeczywistnianiu wartości, które członkowie społeczności dzielą

• Urzeczywistnianiu tych wartości (poprzez ukształtowanie „reguł gry”) służących:

- zabezpieczaniu indywidualnych i grupowych interesów

- ustanowieniu ładu, porządku, bezpieczeństwa w obrębie społeczności i w jej relacji ze światem zewnętrznym

- rozwoju społeczności

Prawo międzynarodowe publiczne - zdystansowane względem aktów pr. wewnętrznego innych państw

Prawo międzynarodowe prywatne - to głównie akty prawa wewnętrznego; reguluje prawne kolizje międzynarodowe np. ktoś dziedziczy spadek po babci mieszkającej w innym kraju

Społeczność krajowa (państwowa) tworzą:

• Zamieszkujący przestrzeń krajową ludzie - osoby fizyczne (oraz tworzone przez ludzi sztuczne podmioty - osoby prawne)

• Społecznie wyodrębnione pewne struktury państwa - w obrębie urzeczywistnianie dzielone przez społeczne wartości

• Ustawa zwierzchnia w relacji wobec siebie władzy

• Wskazuje autorytet ustanowionej przez siebie władzy - władzy publicznej (ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej)

Społeczność międzynarodowa

Kto jest udziałowcem społeczności międzynarodowej???

1. Państwa - 191(192) członków ONZ - najważniejsi udziałowcy!!!

• Suwerenne państwa (XV/XVI w.)

• Suwerenne narodowe państwa (XIX…)

Struktury państwowe powstały ok. 6000 lat temu, gdy ludzie zaczęli prowadzić osiadły tryb życia.

2. Rządowe organizacje międzynarodowe powoływane przez państwa traktatem (statut) autonomiczne podmiotowo byty - jest ich ok. 300.

3. Opinia publiczna - pozarządowe organizacje międzynarodowe - NGO's

Pozarządowe organizacje międzynarodowe (NGO's) nazywane „konkwistadorami XX w.” - rywale suwerennych państw.

Organizacje te nazywane inaczej stowarzyszeniami międzynarodowymi są instytucjami tworzonymi z inicjatywy prywatnej najczęściej, niż z inicjatywy rządów, instytucjami grupującymi osoby prywatne lub publiczne, fizyczne i prawne, różnej narodowo, państwowo przynależności.

Organizacja, aby mogła działać jako NGO's:

• Musi działać na podstawie zarejestrowanego statutu

• Członkowie: osoby fizyczne lub prawne różnej przynależności państwowej

• Osoby te muszą dobrowolnie do stowarzyszenia przystąpić

• Organizacja „non - profit” - „non for profit”

• Celem jest działanie jest korygowanie działań podmiotów prawa międzynarodowego poprzez podejmowanie akcji dotyczących wielu państw.

Np. Amnesty International - jest Amnesty w Polsce, ale działa wspólnie z innymi Amnesty na cały świecie; miała ona istotny wpływ na kształt konwencji o zakazie tortur i innego nieludzkiego traktowania, co skutkuje wyeliminowaniem tego typu zachowań w wielu krajach, w tym w więzieniach, zakładach karnych itp.

Cele NGO's:

• Humanitarne (MKCK, Amnesty Int, Human Rights Watch)

• Polityczne (Międzynarodówka socjalistyczna, Pugwash)

Pugwash (od nazwy miejscowości w Kanadzie) - założona w 1955 r. przez Rusella i A. Einsteina. Jednoczyła ludzi nauki i techniki. Cel: zwracanie uwagi władzom (politykom) na zagrożenia płynące z rozwoju techniki np. atomowej.

• Naukowe (Międzynarodowe Stowarzyszenie Prawa Międzynarodowego)

• Ekonomiczne i społeczne (Międzynarodowa Federacja Związków Zawodowych, Lekarze bez granic)

• Sportowe (MKOl)

• Ekologiczne (Greenpeace)

• Śmieszne (Międzynarodowa Organizacja Ochrony Skrzata Ogrodowego)

Ich wpływ na relacje międzynarodowe jest bardzo różny. Geograficznie jet bardzo znaczny w Europie i USA - w innych przestrzeniach NGO's jest śladowa. Globalnie NGO's jest ok. 5000.

Art. 71 Karty ONZ stwierdza, że: „Rada Gospodarczo - Społeczna może zawierać odpowiednie porozumienia w sprawie zaciągania opinii organizacji pozarządowych , które zajmują się sprawami wchodzącymi w zakres ich kompetencji.”

W 1945r. za sprawą tego zapisu państwa tworzące ONZ zasygnalizowały, że potrzebują opinii z innych punktów niż sfera wewnętrzna organizacji np. od NGO's.

4. Spółki wielonarodowe (ponadnarodowe)

Spółki te są przedsiębiorstwami, które są właścicielami środków produkcji lub świadczą usługi w wielu krajach i które te środki i świadczenie usług kontrolują „z zewnątrz”.

Z „ekonomicznego” punktu widzenia „spółka ponadnarodowa” służy do optymalizacji zysków poprzez operacje przeprowadzane także za granicą i poddana jest w tym zakresie reżimom międzynarodowym.

Z „międzynarodowego” punktu widzenia spółki te to przedsiębiorstwa, które poprzez międzynarodowe zróżnicowanie swoich interesów stara się osiągnąć max profitu spodziewanego z danego regionu świata.

Tzn., że organizacje te chcą szybko zarobić, a czy to przynosi jakieś korzyści innym społecznościom to ich nie interesuje.

Problem etyki biznesu

13 sierpnia 2003r. - jednomyślnie - Podkomisja ds. Promocji i Ochrony Praw Człowieka (organ pomocniczy Komisji Praw Człowieka ONZ) została przyjęta rezolucja:

„Normy dotyczące odpowiedzialności transnarodowych korporacji i innych przedsiębiorstw handlowych wobec praw człowieka”. Z tej rezolucji wynikają pewne obowiązki w stosunku do podmiotów w niej wymienionych:

• Obowiązek nie angażowania się lub czerpania korzyści ze zbrodni wojennych, zbrodni przeciwko ludzkości, ludobójstwa, tortur, znikaniu (forced disapiriance), pracy przymusowej, brania zakładników itp.

• Obowiązek postępowania wobec środowiska zgodnego z międzynarodowymi porozumieniami, „jak również prawami człowieka, standardami zdrowia publicznego bezpieczeństwa, zasadami biotycznymi i zasadami ostrożności, a generalnie obowiązek postępowania, który będzie służył celowi sumującemu wszystkie wcześniejsze tj. zrównoważonemu rozwojowi.

Apeluje się do spółek międzynarodowych, aby jeśli podpisują kontrakty z np. dystrybutorem to muszą uwzględnić te obowiązki.

Z woli społeczności międzynarodowej o takim składzie - reprezentujące te społeczności przede wszystkim suwerenne państwa w akceptowany przez nią sposób tworzy:

• Zbiór reguł prawa międzynarodowego

• Reguły prawa międzynarodowego normują relacje (stosunki) w obrębie tych społeczności.

Brakuje fragmentów konwencji haskiej z 18 X 1907 i Paktu Ligii Narodów

KARTA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH.

MY, LUDY NARODÓW ZJEDNOCZONYCH, ZDECYDOWANE -

uchronić przyszłe pokolenia od klęsk wojny, która dwukrotnie w ciągu naszego życia wyrządziła niewypowiedziane cierpienia ludzkości, i

przywrócić wiarę w podstawowe prawa człowieka, w dostojeństwo i wartość jego osoby, w równouprawnienie mężczyzn i kobiet oraz w równość praw narodów wielkich i małych, i

stworzyć warunki, w których będzie mogła panować sprawiedliwość i poszanowanie zobowiązań opartych na traktatach i innych źródłach prawa międzynarodowego, i

przyczynić się do postępu społecznego i podniesienia stopy życiowej przy większej wolności,

i W TYM CELU

stosować tolerancję i żyć wspólnie w pokoju, jeden z drugim, jak dobrzy sąsiedzi, i

zjednoczyć nasze siły dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, i

zapewnić, przez przyjęcie zasad i ustanowienie metod, że siły zbrojne będą używane tylko we wspólnym interesie, i

zużytkować urządzenia międzynarodowe dla popierania postępu gospodarczego i społecznego narodów,

POSTANOWIŁYŚMY ZESPOLIĆ NASZE WYSIŁKI DLA OSIĄGNIĘCIA TYCH CELÓW.

Jakie cechy ma „społeczność międzynarodowa”?

• Zamknięta i zdecentralizowana

• Oraz zróżnicowana i deliberująca

ZAMKNIĘTA - cała przestrzeń kuli ziemskiej została politycznie zagospodarowana; państwa egzystują obok siebie („czują swoją fizyczna obecność”)

W XVIII/ XIX/ XX w. egzystencja innych państw powoduje pewne zmiany w innych państwach. Np. 2004r. - konflikt w Nigerii powoduje, że wzrastają ceny ropy na giełdach zagranicznych, czego następstwem będzie podwyżka cen paliwa w Polsce nawet do 4 zł./litr.

Początek XIX w. na Kongresie wiedeńskim w 1815r. - społeczność międzynarodowa uznała, że należy się zająć sprawą użytkowania rzek europejskich⇒ umiędzynarodowienie niektórych rzek w Europie (żegluga i połowy na tych rzekach ma odbywać się na zasadach równości dla wszystkich statków). Później zauważono, że rzeki to nie tylko łowiska i trasa żeglugi, ale również źródło wody pitnej dla miejscowej ludności i zbiorniki wody na potrzeby przemysłu ⇒ państwa podpisują miedzy sobą dwustronne pakty o użytkowanie danej rzeki.

Pakt Ligi Narodów cz. XIII - Praca, Dział I „Organizacje Pracy”

„Zważywszy, że celem istnienia Ligi Narodów jest ustalenie powszechnego pokoju oraz, że pokój ten może być budowany jedynie na zasadach sprawiedliwości społecznej. Zważywszy, że warunki pracy są dla wielu ludzi niesprawiedliwe, powodują nędzę, głód i niedostatek…

Powołały Międzynarodową Organizację Pracy

Ci, którzy chcą walczyć o pokój zrozumieli, że zależy to od ułożenia miedzy sobą pewnych wzajemnych relacji.

DECENTRALIZACJA - jest prostą konsekwencją suwerennego statusu państw. Te egzystencjalne względy zmuszają państwa do współdziałania i współpracy. Z drugiej strony przywiązanie do suwerennego statusu powoduje, że budowanie tych relacji współdziałania i współpracy hamuje zakodowany w koncepcji suwerenności indywidualizm.

Zwiększanie się ilości członków ONZ

1947r. (San Francisco) - 51 państw

2004 - 191 państw

Dwa okresy przyspieszenia wzrostu liczby członków ONZ:

1. Lata 1956 - 75 ⇒ 68 państw - dekolonizacja Afryki i Azji + 2 państwa niemieckie (NRD i RFN - 1973r.; od 3 X 1990r. tylko RFN)

2. Lata 1990 (159) - 1993 (184) ⇒ 25 państw - rozpad ZSRR; zmiany po 1989r. w Europie Środkowej i na Bałkanach + 2 państwa koreańskie

Termin „społeczność międzynarodowa” opisujący krąg podmiotów uczestniczących w międzynarodowym obrocie dotyczy zjawiska ewoluującego przez wieki, gdy mieć na uwadze:

• Jej ilościowy/jakościowy skład

• Cech wyróżniające jej uczestników

• Hierarchie celów

• Formuły komunikacji

ZRÓŻNICOWANA - społeczności zorganizowane w państwa praktykują inne ideologie np. różne religie. Społecznościom tym trudno się jest porozumieć; państwa mają różny potencjał ekonomiczny, polityczny, społeczny. Zróżnicowanie społeczności międzynarodowej jest źródłem napięć i konfliktów.

Rozdział I Karty NZ.  CELE I ZASADY

Artykuł 1.  

Narody Zjednoczone dążą do następujących celów:

1. Do utrzymywania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego; w tym celu będą one podejmowały skuteczne zbiorowe środki dla zapobiegania i usuwania gróźb przeciwko pokojowi i dla uchylania aktów agresji lub innych zamachów przeciwko pokojowi, oraz osiągały, przy pomocy środków pokojowych i zgodnie z zasadami sprawiedliwości i prawa międzynarodowego, załatwianie lub rozstrzyganie sporów międzynarodowych albo sytuacyj, które mogłyby doprowadzić do zakłócenia pokoju;

2. Do rozwoju przyjaznych stosunków pomiędzy narodami, opartych na poszanowaniu zasady równouprawnienia i stanowienia narodów o sobie, oraz do podjęcia innych stosownych środków dla utrwalenia pokoju powszechnego;

3. Do osiągnięcia międzynarodowej współpracy przy rozwiązywaniu zagadnień międzynarodowych o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym lub humanitarnym, jak również przy popieraniu i zachęcaniu do poszanowania praw człowieka i podstawowych swobód dla wszystkich bez różnicy rasy, płci, języka lub religii; i

4. Do stania się ośrodkiem, uzgadniającym działalność narodów, zmierzającą do osiągnięcia tych wspólnych celów.

Cele te są:

• Równorzędne

• Listę otwiera cel „utrzymania pokoju”

• Konflikty między tymi celami są możliwe

Artykuł 2 Karty NZ.  

Dla osiągnięcia celów, wymienionych w artykule 1, Organizacja i jej członkowie powinni działać zgodnie z następującymi zasadami:

1. Organizacja opiera się na zasadzie suwerennej równości wszystkich swych członków.

2. Dla zapewnienia wszystkim członkom korzystania z praw i korzyści wynikających z przynależności do Organizacji, wszyscy oni powinni z dobrą wiarą wypełniać zobowiązania zaciągnięte przez nich zgodnie z niniejszą Kartą.

3. Wszyscy członkowie powinni załatwiać swe spory międzynarodowe przy pomocy środków pokojowych w taki sposób, że ani pokój międzynarodowy, ani bezpieczeństwo, ani sprawiedliwość nie będą wystawione na niebezpieczeństwo.

4. Wszyscy członkowie powinni w swych stosunkach międzynarodowych powstrzymywać się od stosowania groźby lub użycia siły przeciwko nietykalności terytorium albo niepodległości politycznej któregokolwiek państwa(…).

5. Wszyscy członkowie powinni użyczać Narodom Zjednoczonym wszelkiego rodzaju pomocy w każdej akcji, podjętej przez tę Organizację zgodnie z niniejszą Kartą oraz powinni powstrzymywać się od udzielania pomocy jakiemu bądź państwu, przeciwko któremu Narody Zjednoczone podejmą akcję zapobiegawczą lub represyjną.

7. Żadne z postanowień niniejszej Karty nie upoważnia Narodów Zjednoczonych do wtrącania się w sprawy, które zasadniczo należą do wewnętrznej kompetencji jakiego bądź państwa(…); jednak ta zasada nie może stanąć na przeszkodzie zastosowania środków represyjnych, przewidzianych w Rozdziale VII;

Rozdz. VII Karty NZ - „Akcje w związku z zagrożeniem pokoju, zakłóceniem pokoju i aktami agresji”

Państwa wchodzą ze sobą w relacje. Relacje te są najczęściej normowane prawem. Podpisanie nowego traktatu powoduje powstanie nowego rodzaju norm prawnych. Jednak każde z suwerennych państw ma swoje „tabernakulum”, w które nikomu nie wolno wkroczyć. Suwerenne państwo ma odrębność polityczną, gospodarczą, kulturową i nikt nie może mu dyktować, w jaki sposób ma się ono zachowywać w swojej wewnętrznej przestrzeni.

„Deklaracja zasad Prawa międzynarodowego Dotycząca przyjaznych Stosunków i Współdziałania Państw zgodnie z Kartą NZ” przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 24. X. 1970r.

8. Zasada współdziałania (państw członkowskich) zgodnie z Kartą NZ (m.in.) współdziałanie w popieraniu powszechnego poszanowania i przestrzegania praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich.

9. Zasada równouprawnienia i samostanowienia narodów.

Czemu powstają konflikty (napięcia) między państwami skoro reguły postępowania są jasno określone???

Źródła konfliktów:

1. Świat jest podzielony ideologicznie np. chrześcijanie - islam, wschód (komunizm) - zachód itp.

„Postzimnowojenny świat jest światem siedmiu lub ośmiu wielkich cywilizacji. Wspólne cechy kultur, jak i ich odmienności określają interesy, antagonizmy kształtują związki państw. Najważniejsze kraje świata należą do różnych cywilizacji. Konflikty lokalne będą eskalowały w kierunku rozleglejszych wojen pomiędzy grupami społecznymi i państwami przynależącymi do różnych cywilizacji. Wzorce polityczne, jak i ekonomiczne, rozwoju, w którym i cywilizowane kraje różnią się od siebie” Samuel Huntington.

2. Świat dzieli się również na bogatych i bednych.

Sposób budowania budżetu ONZ

ONZ to 191(192) państw. Posiada określone cele, ale aby je osiągać potrzebne są pieniądze. Istnieje Komitet ds. Składek (organ pomocniczy ONZ), który tworzy budżety na kolejne lata.

Budżet 2002r. - 2 625 mln USD. Wysokości składki:

1. USA 22%

2. Japonia 19,52%

3. Niemcy 9,77%

4. Francja 6,47%

5. UK 5,54% …

Zamiast komentarza:

15 państw członkowskich ONZ w 2003r. ⇒ ¹/₃ budżetu NZ wnieśli członkowie grupy G - 7 (G - 8) = ponad 70% budżetu tzn. więcej niż pozostałe 182 państw razem wzięte.

W 2000r. poziom najniższej składki ustalony w 1998r. na poziomie 0,001% budżetu był poziomem przekraczającym możliwości płatnicze 37 państw.

3. Są również państwa, w których działają siły, które mają na celu destrukcję (destabilizację) sankcji państwowej. Są to państwa, w których narkobiznes jest bardzo silny i następuje proces destabilizacji kurateli władzy publicznej nad obywatelami.

Przykład: Afganistan - przed rządami talibów największy na świecie producent opium (5000 ton/rok). Gdy do władzy dochodzą talibowie produkcja tego narkotyku spada niemal do 0. Teraz po obaleniu talibów Afganistan produkuje 4000 ton opium/rok.

Zagrożenie ze strony terroryzmu (Al. - Kaidy) się upodmiotawiają na arenie międzynarodowej. Istnieją grupy ludzi, które wspierają te podmioty.

4. Społeczność w obrębie której istnieje jedno supermocarstwo = USA

Istnieje totalna symetria między USA, a innymi mocarstwami (ekonomiczna, polityczna, militarna)

Jednak przy takim zróżnicowaniu społeczności międzynarodowej jest ona gotowa do komunikowania się ze sobą. Przejawem tej gotowości jest ilość organizacji międzynarodowych istniejących obecnie.

Społeczność międzynarodowa „jest wspólnotą, która jednocześnie jest faktem i mitem, rzeczywistością i ideałem, do którego dążymy” (Decaux).

Praktyka komunikowania się i jej efekty dowodzą, że społeczność międzynarodowa wykształciła i rozbudowuje zbiór reguł, które:

• Z jednej strony dostarczają ram dla prowadzenia debaty;

• Z drugiej zaś, materializują efekty prowadzonej debaty.

Prawo międzynarodowe spełnia 2 funkcje:

1. Dostarczają mechanizmów, które pozwalają tworzyć relacje (reakcje)

2. Dostarczają reguł gry, reżimów, które państwa przyjęły.

Prawo międzynarodowe składa się z 2 katalogów norm:

1. Norm pierwotnych (primary rules)

2. Norm wtórnych (secondary rules)

Lub jak chcą inni - 2 zbiorów norm:

1. Normatywnego

2. Operatywnego

Normy pierwotne - normy opisujące zachowania (nakazujące lub nakazujące określone zachowanie) w danej dziedzinie obrotu.

Normy wtórne - określają warunki, techniki, sposoby, pozwalające w sposób niewątpliwy ustalić, identyfikować normy pierwotne.

Innymi słowy reguły wtórne pozwalają normom pierwotnym:

• Wprowadzać w obręb międzynarodowego porządku prawnego

• Wyprowadzać z tego porządku (odwoływać i znosić)

• Zmieniać je

• Inwentaryzować ich stan

• Stwierdzać fakt ich naruszenia

„Konwencja wiedeńska o prawie traktatów” z 1969r. określa warunki jakim odpowiadać musi proces:

• Wprowadzania traktatu

• Wejścia w życie traktatu

• Prawnej skuteczności traktatu

• Ewentualnej zmiany traktatu

• Zawieszenia skuteczności traktatu

• Wreszcie kresu traktatu.

Przykładem reguł wtórnych są reguły pozwalające:

• Zweryfikować prawidłowości procesów tworzenia się i skuteczności reguł innego prawa, niż traktatu (np. prawa zwyczajowego)

• Identyfikować podmioty prawa międzynarodowego zarówno państwa, jak i organizacji międzynarodowych i innych podmiotów (NGO's, spółki wielonarodowe, jednostki/osoby fizyczne, osoby prawne).

• Inwentaryzować stan zobowiązań międzynarodowych w przypadku zmiany władztwa na danym terytorium np. „Konwencja o sukcesji traktatów” z 22.08.1978r.; „Konwencja o sukcesji majątków, archiwów archiwów i długów z 08.04.1983r.

• Normujące proces ponoszenia odpowiedzialności międzynarodowej - projekt konwencji o odpowiedzialności państwa (projekt Komisji Prawa Międzynarodowego ONZ przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 2001r.)

• Reguły procedury pokojowego rozstrzygania sporów - „Konwencja I o pokojowym rozstrzyganiu sporów międzynarodowych” z 18.10.1907r. (Haga)

• Rozdział VII Karty NZ

Negatorzy prawa międzynarodowego:

1. Nie istnieje prawo międzynarodowe jako zbiór reguł, o którym powiedzieć można, że jest prawnie obowiązujący.

2. Prawo obowiązujące - to zbiór reguł efektywnie i skutecznie kształtujących relacje społeczne.

WYKŁAD III 19.10.2004

Akcja wojskowa w prowincji Kosowo (Serbia) - zdarzenie to wywołało polityczne emocje, ponieważ cała akcja nie była konsultowana z częścią dużych mocarstw na arenie międzynarodowej m.in. Rosją i Chinami. Ten spór jest dowodem na to, że najbardziej wzorcowe reguły powstałe dla obrony interesów suwerennych państw muszą ustąpić przed siłą (akcja w Kosowi nie miała jasnej podstawy prawnej), najsilniejsi dyktują warunki nie zważając na traktaty.

2003r. - napięcie między Rosją a Białorusi → Rosja odcina Białorusi gaz co odbija się również na Polsce (przez 2 dni nie otrzymujemy dostaw gazu co jest naruszeniem bilateralnego porozumienia polsko - rosyjskiego). Mimo naruszenia zobowiązania traktatowego Rosja nie poniosła żadnych konsekwencji swojego bezprawia. Porządek prawny musiał ustąpić przed interesem politycznym.

3) to co nazywa się prawem międzynarodowym jest łatwo, zbyt łatwo eliminuje naruszenie(?)

Dlaczego potraktujemy prawo jako zbiór reguł derektywnych kształtujący reguły społeczne?

Dlatego, że prawo to:

• Reguły stanowione przez wyłonionego przez społeczność (naród) prawodawcę, ustawodawcę

• Ustawodawca nie ustanawia tych reguł dla siebie, ale dla społeczności

• Jeżeli pojawią się jakieś wątpliwości co do stosowania reguł, lub też ich interpretacji i pojawi się spór, także między władzą publiczna a jej adresatami o wątpliwościach rozstrzyga gotowy do czynienia tego sąd

• Przestrzeganie reguł jest dobrowolne (autorytet władzy).

Prawo jest bytem realnym - gwarantuje to miecz „sankcji”.

Takie postrzeganie prawa jest pochodny rozpowszechnionego poglądu J. Austin'a, dla którego „prawo pozytywne to nakaz suwerena, a (…) nakaz suwerena nie tylko różni się formą od innych jego życzeń, ile konsekwencja dolegliwości i bólu w przypadku jego zlekceważenia”.

W obrębie społeczności międzynarodowej prawa międzynarodowego nie znajdujemy.

Społeczność to:

• Suwerenne państwa

• Państwa nie wyłaniają spośród siebie parlamentu

• Nie powołują do działania struktury sądów międzynarodowych gotowych do rozstrzygania wnoszonych z jednostkowej inicjatywy sporów

• Nie ustanawiające gotowego do egzekwowania zachowań zgodnych z ….

To sytuacja, w której „Pas de loi, pas de juge, pas de gendarme” - „Nie ma ustawy, nie ma sędziego, nie ma żandarmów”, co najwyżej - wg Austina - reguły „pozytywnej moralności”.

Dwa pytania

1. Czy założenie u podstawy „wymuszającej” funkcji krajowego porządku prawnego jest z natury swej uprawnione?

2. Czy próby wyjaśnienia natury prawa międzynarodowego w odwołaniu do wzorca krajowego porządku prawnego są jedynie uprawnione?

Teza:

• Suwerenne państwa istnieją dopiero od nieco ponad 400 lat.

• Tworzą zbiór reguł potrzebnych im w swoim środowisku odmiennym niż społeczność krajowa

• Siła faktu międzynarodowy porządek prawny nosi inne znamiona niż ich krajowy porządek prawny.

Wskazanie jej prawidłowości (tezy) wymaga przeprowadzenia dowodu, wykazania, że uprawnionym jest mówić jakkolwiek inaczej o międzynarodowym:

• Ustawodawcy

• Sędzim

• Żandarmie

Ustawodawca

Proces stanowienia prawa międzynarodowego, międzynarodowego uwagi na cechy suwerenności państw jest procesem NIE zcentralizowanym, lecz procesem zdecentralizowanym. Państwa są jednocześnie twórcą reguł i głównym ich adresatem.

Z faktu rozproszenia procesu stanowienia prawa międzynarodowego wynikają 3 konsekwencje:

1) Tworzone w różnych miejscach reguły są ekwiwalentnej wagi.

2) Ekwiwalentnej wagi są wobec siebie reguły pierwotne i wtórne.

3)Źródła prawa międzynarodowego (umowy, normy zwyczajowe i inne) są również ekwiwalentnej wagi i znaczenia.

Sędzia międzynarodowy

„Par in parem non habet imperium” - Równy nad równymi nie ma władzy.

W obrębie społeczeństw suwerennych nie tyle brak sądownictwa, ile brak sądownictwa obowiązkowego.

Niektórzy twórcy Karty NZ chcieli, by MTS był sądem obligatoryjnym, jednak ta propozycja została przez innych odrzucona.

Państwa są świadome występujących między nimi napięć, sporów i są świadome tego, że potrzebują różnych mechanizmów rozstrzygania tych sporów. Są mechanizmy pokojowego rozstrzygania sporów, gdzie napięcia, konflikty można rozstrzygać w sposób szalenie prosty. Najprostszą formą pokojowego rozstrzygania sporów jest po porostu rozmowa - negocjacje (metoda dyplomatyczna opisana w I Konwencji haskiej o pokojowym rozstrzyganiu sporów z 1907r.). Społeczność międzynarodowa potrzebuje również bardziej wyrafinowanych mechanizmów. Takimi sposobami są również sądy m.in. MTS, Międzynarodowy Trybunał Praw Człowieka w Stasburgu, ETS i inne. W obrębie społeczności suwerennych państw sądy występują, ale nie ma obowiązkowego sądownictwa. Uruchomienie każdego mechanizmu rozstrzygania sporów od najprostszego do najbardziej skomplikowanego wymaga zgody zainteresowanych.

Żandarm

W krajowym porządku prawnym - Nikt nie może być sędzią we własnej sprawie.

W porządku międzynarodowym - Każdy jest tak sędzią, jak i stroną we własnej sprawie

W przestrzenie międzynarodowej zobowiązujący się pewnymi regułami międzynarodowymi (traktatowymi, zwyczajowymi itp.) wie pod czym się podpisuje. W relacji między swoim partnerem pilnie się przygłada tym relacjom, zarówno własnej strony (czy ja postępuje uczciwie) jak również patrzy na partnera (czy on jest uczciwy).

Wyrok arbitrażowy w sprawie Francja vs. USA z 1978r.

„(…) W obecnym stanie prawa międzynarodowego, abstrahując od szczególnych zobowiązań wynikających z konkretnych traktatów, a szczególnie zaś mechanizmów ustanowionych w ramach organizacji międzynarodowych, każde państwo ocenia samo swoją sytuację prawną w relacji wobec innych państw. Obecnie w sytuacji, która stanowi jego zdaniem naruszenie międzynarodowego zobowiązania przez inne państwo z zastrzeżeniem nakazów płynących z generalnych reguł prawa międzynarodowego dotyczących stosowania przymusu zbrojnego, działać na rzecz poszanowania swego prawa podejmując stosowne środki przymusu.

Prawo bycia żandarmem może podlegać pewnym limitacjom wynikającym z konkretnych norm traktatowych (np. zakaz wymuszania zachowania partnera zgodnego z prawem).

O ile odwołanie się do samopomocy jest w krajowym porządku prawnym wyjątkiem od reguły - od sankcjonowania zachowań niezgodnych z prawem jest sąd i policja, o tyle w prawie międzynarodowym odwołanie do samopomocy jest regułą.

Czy to zdecentralizowane, samodzielne - „policyjne” działanie państw, wymierzanie sprawiedliwości „na własną rękę” nie wiedzie ku nieuchronnej anarchii, a tym samym zaprzecza istnieniu międzynarodowego porządku prawnego?

REPRESALIA

Represalia - środki przymusu zawieszające skuteczność dyspozytywnych norm prawa wiążących państwo w konsekwencji zachowań bezprawnych kierowanych przeciw niemu przez inne państwo.

Zdarzenie: Rosja odcina gaz Polsce - naruszenie umowy międzynarodowej!!! Jeżeli państwo doświadcza negatywnych konsekwencji ze strony innego państwa → trzeba podjąć kontakty z Rosją. Jeżeli Rosji uzna, że jest coś nie tak → negocjacje, które mają prowadzić do wznowienia dostaw gazu i rekompensaty strat.

Co zrobić, gdy Rosja nic nie robi?

Gdy narastają straty można podjąć środki w celu wymuszenia przywrócenia dostaw gazu od Rosji i naprawienia szkód - represalia (zawieszenie pewnych norm prawa, które wiążą mnie z partnerem, aby wymusić zobowiązanie).

Wyroki arbitrażowe w sprawie:

1. „Odpowiedzialności Niemiec z tytułu szkód wywołanych w koloniach portugalskich w Afryce Południowej - incydent w Nikaragui z 31 VII 1928r.

2. „Odpowiedzialności Niemiec za czyny popełnione w 31 VII 1914r. wobec Portugalii nie uczestniczącej w wojnie” - sprawa Lysne z 30 VI 1930r.

WYKŁAD IV 26.10.2004

Represalia to innymi słowy: reakcja państw polegająca na wstrzymaniu aplikowania wiążących go norm prawa międzynarodowego w relacjach z państwem, które podjęło wobec niego bezprawie.

W ciągu 400 lat suwereni umówili się, że są równi sobie w relacjach. Jeżeli każdy z nas doświadcza od partnera bezprawia to mamy prawo do reakcji, aby wymusić zachowanie zgodne z prawem, ale nie możemy nadużyć tej reakcji - REPRESALIA.

Represalia to zatem zachowane pewne proporcje - „Oko za oko, ząb za ząb” - bezprawna reakcja legitymizowana bezprawnym zachowaniem partnera i legitymizowana w granicach wskazanych przez prawo (odpowiedź musi być proporcjonalna do naruszenie i nie może polegać na użyciu siły).

1978 - 79r. - Teheran - upada cesarstwo, reżim w Iranie. Popierane grupy wojowników wkraczają do ambasady i konsulatu USA, co jest naruszeniem nietykalności placówki dyplomatycznej i osób tam przebywających. Następuje natychmiastowa reakcja rządu USA, które blokuje wszystkie aktywa na kontach bankowych należących do Irańczyków (zarówno podmiotów prywatnych, jak i rządu irańskiego) - ta reakcja jest proporcjonalną do naruszenia ze strony Iranu. Jednak prezydent Carter podejmuje też inną decyzję, która narusza reguły instytucji reprasalii - mianowicie wysyła 3 helikoptery Marines, które mają dolecieć do Teheranu i odbić zakładników. Zdarzył się jednak wypadek i ci ludzie giną.

RETORSJE - środki przymusu, który podejmuje państwo wobec innego państwa w odpowiedzi na skierowane przeciwko niemu kroki, jakkolwiek legalne, to jednak dokuczliwe, pozbawione kurtuazji i nieprzyjazne. W relacjach między państwami oczekuje się zachowań nie tylko zgodnych z regułami prawa, ale także zachowań kształtujących dobrą atmosferę w relacjach wzajemnych.

Przykład: państwa wyczulone są, aby zaostrzenia wizowe były proporcjonalne (gdy jedno z państw wprowadza zaostrzenia wizowe, partner ma prawo uczynić tak samo w stosunku do niego).

Przykład 2: Olimpiada w Moskwie(1980r.) - brak reprezentacji USA; Olimpiada w Los Angeles(1984r.) - brak reprezentacji ZSRR.

Przykład 3: Zahamowanie procedury ratyfikacyjnej traktatu może być postrzegane dla państwa jako nieprzyjazne. Państwa X, Y zawarły traktat, który ma być ratyfikowany. Państwo X opóźnia ratyfikacje ⇒ państwo Y może uznać taką zwłokę (brak gotowości na zakończenie procesu zawierania traktatu) za akt nieprzyjazny, a więc państwo Y może również spowolnić proces zawierania traktatu.

Wymuszanie zachowań zgodnych z prawem.

Społeczność międzynarodowa może reagować na akty naruszenia prawa: zbiorowo, kolektywnie, w sposób zorganizowany.(gdy reakcja jednego państwa na naruszenie reguł jest niewystarczająca). Działanie polega na nałożeniu sankcji na naruszyciela prawa. O nałożeniu sankcji decydują państwa niezaangażowane w spór.

Tak więc, społeczność międzynarodowa może pełnić rolę „żandarma”.

Kluczowym wyrazem jest mechanizm sankcji zbiorowych przewidzianych w Karcie NZ w Rozdziale VII.

Narody Zjednoczone, gdy w 1945r. zaczęły zapisywać reguły wytworzone to nim przeszły do reguł bardziej szczegółowych to zaczęły mówić o celach.

Rozdział I „Cele i zasady”

Art. 1 Karty NZ „Narody Zjednoczone dążą do następujących celów:

1. Do utrzymywania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego; w tym celu będą one podejmowały skuteczne zbiorowe środki dla zapobiegania i usuwania gróźb przeciwko pokojowi i dla uchylania aktów agresji lub innych zamachów przeciwko pokojowi(…)”

Wartością kluczową jest zachowanie pokoju i bezpieczeństwa.

Art. 24 Karty NZ

1. W celu zapewnienia szybkiej i skutecznej akcji Narodów Zjednoczonych, członkowie tej Organizacji wkładają na Radę Bezpieczeństwa główną odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa i zgodni są co do tego, że Rada Bezpieczeństwa wypełniając swe obowiązki, wynikające z tej odpowiedzialności, działa w ich imieniu

Art. 25 Karty NZ

Członkowie Narodów Zjednoczonych zobowiązują się przyjąć i wykonać postanowienia Rady Bezpieczeństwa, zgodnie z niniejszą Kartą.

RB zostaje obarczona niezwykle znaczącym obowiązkiem odpowiedzialności za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Rada Bezpieczeństwa ONZ - 15 ze 192 państw (5 stałych + 10 niestałych członków); 5 stałych członków to: Rosja, USA, Francja, W. Brytania, Chiny Kontynentalne (od 1971r.); 10 niestałych członków Rady wybierani są rotacyjnie na kadencje 2-letnie.

Możemy powiedzieć, RB jest „żandarmem”, „strażnikiem pokoju”, ale żeby go strzec musi mieć do tego odpowiednie środki i kompetencje by móc skutecznie działać. Znajdują się one w Rozdziale VII Karty NZ - „Akcja w razie zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju i aktów agresji”. (Art. 39 - 51 Karty).

Gdy patrzymy na sam tytuł Rozdziału VII Karty NZ to widzimy 3 przypadki, które uzasadniają podjęcie przez RB działań - są to:

• Zagrożenie pokoju (nie ma definicji w PM)

• Naruszenie pokoju (nie ma definicji w PM)

• Dokonanie aktu agresji (jest częściowo zdefiniowane).

Definicję dokonania aktu agresji znajdujemy w Rezolucji Zgromadzenia Ogólnego NZ nr 3314 przyjętej 14 XII 1974 - „Definicja agresji” (nie ma statusu hard International Law).

Parlamenty „naruszenie” i „zagrożenie” pokoju są identyfikowane ad hoc.

Uznanie, iż używanie siły, grożenie siłą jest zachowaniem niezgodnym z prawem. Nie jest uważane za atrybut suwerenności państwowej używanej w relacjach między partnerami siły. Ta prawda zostaje dopiero zapisana w 1928r. w Pakcie Brianda - Kelloga.

Najczęstszą przyczyną reakcji RB na gruncie Rozdziału VII były dotąd (od 1945 - 2004r.) sytuacje kwalifikowane jako akty zagrożenia pokoju.

Te sytuacje były najczęściej następstwem:

• Konfliktów wewnętrznych

• Pogwałcenie podstawowych praw człowieka i praw humanitarnych

• Naruszenie zasad rządów demokratycznych

• Aktów terroryzmu

• Potrzeby kontroli zbrojeń

Konflikty wewnętrzne - konflikt i I wojna w obrębie Palestyny w 1948r.; Bałkany w początku roku 1991; wojny domowe w Liberii, Angoli, Rwandzie, Burundi, Zairze, Albanii, Centralnej Republice Afryki, Sierra Leone, Timorze Wschodnim.

Palestyna - lata 1947 - 48r. - konflikt był następstwem prób uregulowania przyszłości Palestyny po wycofaniu się z jej przestrzeni Brytyjczyków; Palestyna po utworzeniu przez Ligę Narodów systemu mandatowego była przestrzenią, która opiekowali się Brytyjczycy (umowa między W.Brytanią a Ligą Narodów). Przyczyna podjęcia się opieki nad Palestyna przez Brytyjczyków była następstwem dekompozycji Imperium Otomańskiego po I wojnie światowej. Podczas konferencji pokojowej w Wersalu w 1919r. państwa Ligi Narodów zauważyły, że na terenach dawnego Imperium Otomańskiego żyje wiele narodów zróżnicowanych kulturowo, którymi należy się zaopiekować - stworzono system mandatowy. Mandatariusz mający upoważnienie Ligi Narodów miał się zaopiekować społecznościami, które w tamtej dobie nie były w stanie utworzyć samodzielnych konstrukcji państwowych. Po II wojnie światowej społeczność międzynarodowa znowu zaczyna porządkować przestrzeń świata musiała odpowiedzieć na pytanie co ze społecznościami objętymi wcześniej systemem mandatowym. Co z Palestyna? Pojawiły się 2 warianty rozwiązania tego problemu:

1. utworzenie jednolitego państwa Palestyny, które by łączyło 2 społeczności: palestyńską i żydowską

2. stworzenie państwa federacyjnego - zbudowanie w obrębie struktury państwowej przestrzeni zamieszkiwanej przez Palestyńczyków i przez Żydów z międzynarodowym statusem Palestyny.

Pogwałcenie podstawowych praw człowieka i praw humanitarnych

1965r. - potępienie jednostronnej deklaracji niepodległości w Rodezji Południowej, negującej prawo czarnej większości do samostanowienia.

Lata 90' - represje Hussaina przeciwko Kurdom

1993r. - przypadek Somalii - „Rozmiar ludzkiej tragedii stanowi zagrożenie dla międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa”; Rwanda Wschodnia i Zair.

Naruszenie zasad rządów demokratycznych

1994r. - Haiti - niedopuszczenie do władzy rządu wybranego w demokratyczny sposób

1997r. - Sierra Leone - wymuszenie na wojskowej juncie (czyt. huncie) powrotu do formuły rządów demokratycznych i powrotu wygranego rządu.

Akty terroryzmu

Przypadki niewystarczającego współdziałania państw w zwalczaniu terroryzmu; przypadek nie wydania przez Libię na wniosek UK i USA prawdopodobnych sprawców zamachu na samolot Pan - Am nad Lockerby.

Potrzeba kontroli zbrojeń

RB w 1992r. wyraziła pogląd, iż „(…) rozpowszechnianie wszelkiej broni masowej zagłady stanowi akt zagrożenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

SANKCJE W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM

Wyróżnia się 2 rodzaje sankcji:

1. Niewojskowe ( Art. 41 Karty NZ)

2. Wojskowe (Art. 42 Karty NZ)

Art. 41 Karty NZ. Rada Bezpieczeństwa jest władna uchwalić, jakie zarządzenia, nie pociągające za sobą użycia siły zbrojnej, powinny być zastosowane, żeby zapewnić skuteczność jej decyzjom, oraz może zwrócić się do członków Narodów Zjednoczonych z żądaniem zastosowania takich zarządzeń. Mogą one polegać na zupełnym lub częściowym przerwaniu stosunków gospodarczych i środków komunikacyjnych, kolejowych, morskich, powietrznych, pocztowych, telegraficznych, radiowych i innych, oraz na zerwaniu stosunków dyplomatycznych.

Art. 42 Karty NZ. Jeżeli Rada Bezpieczeństwa uzna, że środki przewidziane w artykule 41 mogłyby okazać się niewystarczającymi albo już okazały się niewystarczającymi, jest ona władna podjąć taką akcję przy pomocy sił powietrznych, morskich lub lądowych, jaka mogłaby okazać się konieczną do utrzymania albo przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Akcja taka może polegać na demonstracjach, blokadzie i innych operacjach sił zbrojnych powietrznych, morskich lub lądowych członków Narodów Zjednoczonych.

Sankcje niewojskowe

Jeżeli zastosowana zostaje sankcja niewojskowa w stosunku do któregokolwiek z państw to powoduje to skutki ekonomiczne, polityczne, komunikacyjne itp.

Mechanizm sankcji niewojskowych:

• Przez pierwszych 20 lat w ogóle nie funkcjonował (1945 - 1965r.)

• Do roku 1989 aplikowany był 2 razy: 1965r. - embargo ekonomiczne wymuszające ustąpienie rządów Iana Smith'a w Rodezji Północnej i w 1974r. - embargo handlowe, obejmujące później handel bronią (1994r.)

• Po roku 1989; między 1990 - 2000r. sankcje ekonomiczne stosowano 14 razy

W pierwszej połowie lat 90' sankcjom ekonomicznym towarzyszyło często stosowanie akcji wojskowych (Irak - 1991r., Haiti -1994r.), a potem za sprawą porażki w Somalii nastąpiło ograniczenie stosowania akcji wojskowych.

Sankcje niewojskowe inne niż wymienione w art. 41 Karty to „dodatkowe” zobowiązania (ciężary) po stronie państwa, które „zagroziło pokojowi” np.:

• Zobowiązanie Iraku do zniszczenia pewnych typów uzbrojenia

• Zobowiązanie serbskich Bośniaków do przyjęcia terytorialnych rozwiązań, które sankcjonował układ z Dayton (1995r.) - gwarancje mocarstw na Bałkanach

• Wydanie osób, funkcjonariuszy podejrzanych o prowadzenie działań terrorystycznych

• Ustanowienie międzynarodowych trybunałów karnych dla byłej Jugosławii (25.05.1993r.) i Rwandy (08.11.1994r.)

• Ustanowienie na danym terytorium struktur administracyjnych np. ustanowienie w Kosowie tymczasowej administracji NZ (rezolucja nr 1244 z 9 VI 1999r.). Zakres władztwa jest optymalny tzn. administracja NZ wykonuje funkcje prawodawcze, wykonawcze, decyduje o obsadzie sądów.

Sankcje wojskowe

Aby je prowadzić trzeba, aby: „(…) wszyscy członkowie NZ oddali do dyspozycji RB na jej żądanie i stosowania do specjalnego układu lub specjalnego porozumienia przekazać formacje wojskowe do dyspozycji RB.

Układów do chwili obecnej nie podpisano.

Rezolucja RB nr 678 z 29 XI 1990r.

„(…) upoważnienie Państw Członkowskich współdziałających z rządem Kuwejtu, jeśli do 15 I 1991 roku Irak nie podjętych dotąd rezolucji do użycia koniecznych środków, aby zapewnić poszanowanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa”

Rezolucja nr 678 nie wyjaśniała, jaka jest podstawa prawna podjętej decyzji. Wszystkie przypadki upoważniania członków ONZ do działań zbrojnych, nie znalazły bardziej szczególnego wyjaśnienia podstawy prawnej przez RB ONZ.

Podobne decyzje bez wyraźnej podstawy prawnej zostały podjęte przez RB w przypadku podjętych przez Państwa Członkowskie interwencji w Somalii, Bośni, Haiti, Rwandzie, Zairze, Albanii, Afryce Centralnej, Kosowie i Timorze Wschodnim.

WYKŁAD V 09.11.2004

Art. 9 Konstytucji RP z dn. 2 IV 1997r. - „Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ja prawa międzynarodowego”.

Te reguły wegenerowane przez państwa mające postać traktatową, czy też zwyczajowa, są respektowane przez państwa, co deklarują one w swoich konstytucjach. Państwa są gotowe do szanowania tych reguł. Jak to jest, że bez ustawodawczego autorytetu jednak państwa szanuję reguły, które stworzyły?

Wyjaśnienie tego znajdujemy w stwierdzeniu Stałego Trybunały Sprawiedliwości Międzynarodowej, które jest zawarte w wyroku z 1927r. w sprawie statku Lotus:

„Reguły prawa wiążące państwa (…) wynikają z ich nieskrępowanej woli i zostały wyrażone w konwencjach, jak i zwyczajach powszechnych przyjętych, wyobrażających zasady prawa”.

RP ma wolę przyjęcia tych reguł i wyraża chęć ich respektowania. Przyjęcia traktatu, konwencji jest jednak zawsze aktem poprzedzonym kalkulacją zysków i strat związania się jej regułami, bo:

• Nie można korzyści jednostronnej.

• Korzyściom towarzyszą straty.

Reżim traktatowy, zwyczajowy równomiernie dzieli uprawnienia i obowiązki. W tle wszystkich konfiguracji uprawnień i obowiązków jest zasada wzajemności.

„Szczyt Ziemi” w Rio di Janeiro w 1992r.

W 1992r. w Rio di Janeiro odbywa się wielka konferencja, na którą przybywają reprezentanci 179 państw (większość suwerennych państw). Ta konferencja zajmowała się problematyką zagrożeń globalnych. Tych 179 delegatów wygenerowało kilka podstawowych zagrożeń naszej planety m.in.:

• Ocieplanie klimatu Ziemi

• Niszczenie warstwy ozonowej

• Zanikanie różnorodności biologicznej

• Niszczenie lasów tropikalnych

• Zanieczyszczanie wody pitnej

Tych 5 zagrożeń było przedmiotem dyskusji. Zdaniem niektórych przyczyną przyszłych konfliktów zbrojnych i napięć prowadzących do przemocy będzie brak słodkiej wody. Wśród tych 5 zagrożeń 1. wymienionym jest ocieplenie klimaty. Po burzliwych obradach przyjęto w Rio di Janeiro konwencję o ochronie klimatu. Co powoduje potrzeba zajęcia się tą sprawą? Zdaniem wielu mamy do czynienia z sytuacją, że pewien naturalny podział ciepła, który uzyskuje Ziemia za sprawą sąsiedztwa ze Słońcem nie emituje po odbiciu tego ciepła odpowiedniego kwantu ciepła w z powrotem w przestrzeń kosmiczną. Nie emituje dlatego, że nagromadzenie szkodliwych gazów w atmosferze jest tak ogromne, że jest to nie możliwe i ciepło zostaje zatrzymane. Jeżeli ten stan się utrzyma to w przyszłości to przeciętna temperatura przy powierzchni Ziemi wzrośnie o 1-3,5^oC. Spowoduje to podniesienie wód oceanów, spowoduje to wielkie procesy emigracyjne. Przyjęta konwencja z 1992r. okazuje się, że przyjęte reguły były efektywnie stosowane przez państwa.

Dlatego też w 1997r. podpisano inny traktat - Protokół z Kioto. Protokół ten nie jest już łagodną regulacją. Jest regulacją, która formułuje bardzo konkretne obowiązki i nakłada je na część społeczności międzynarodowej. Nakłada na państwa bardzo rozwinięte (USA, Rosję, Chiny, Japonię) obowiązek w latach 2008 - 2012 obniżenia emisji gazów cieplarnianych do 5%. Niestety obniżenie poziomu emisji pociąga za sobą ogromne straty w budżecie państw, ponieważ neutralizacja jest bardzo kosztowna i dlatego nie wszystkie państwa wysoko rozwinięte podpisały protokół z Kioto. Do tej pory zrobiły to tylko: Japonia, UE i Rosja. Kto nie podpisał? - Główni remitenci - m.in. USA, Chiny. Jednak w obrębie tego reżimu z Kioto zapomniano o zasadzie wzajemności, bo obowiązki i ciężary nie są zrównoważone.

Moc wiążąca przyjętych reguł - ZA ZGODĄ ZAINTERESOWANYCH - nie zależy od zgodności ich treści z jakimikolwiek zewnętrznymi wymaganiami.

Takie założenie - jako jedynie tłumaczące moc obowiązującą reguł prawa - prowadzi do 2 wniosków takich, że:

1) „od chwili, w której nie związują się jakimś zbiorem reguł wszelkie ich działanie na obszarach nie normowanych prawem traktatowym i zwyczajowym są dozwolone”;

2) w sposób dowolny w istocie kształtują państwa - zgodnie ze swą wolą - reguły w danej dziedzinie obrotu (nieograniczona niczym swoboda kontraktu).

REGUŁY IUS COGENS

Doświadczamy tego, że istnieje pewien zbiór reguł, który jest (musi być) skuteczny wobec każdego, a który wyklucza wolę - dowolną grę państwowych interesów - w myśl reguły: „wiąże mnie tylko to na co mam ochotę”.

Doświadczenie potwierdza potrzebę kierowania się w relacjach międzynarodowych poczuciem „sprawiedliwości”, postrzeganej jako zespół kryteriów moralnych, etycznych, których moc w kształtowaniu relacji międzynarodowych jako absolutnie konieczną.

Są to:

• Działanie w dobrej wierze;

• Pacta sunt servanta;

• Obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej bezprawnie;

• Prawo do samoobrony;

• Poszanowanie integralności psychofizycznej osoby ludzkiej;

Jakie są źródła tych norm:

1. normalny porządek rzeczy;

2. wola państw.

W ścisłym związku z owym ułamkiem zbioru norm prawa międzynarodowego takiej proweniencji pozostaje konstrukcja ius cogens przyjęta w konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z 1969r.

Art. 53 KW podaje definicję takiej normy:

Art. 53 KW (…) imperatywną normą powszechnego prawa międzynarodowego jest norma przyjęta i uznana przez międzynarodową społeczność państw jako całość za normę, od której żadne odstępstwo nie jest dozwolone i która może być zmieniona jedynie przez późniejszą normę postępowania prawa międzynarodowego o tym samym charakterze.

„Trudno jest wyobrazić sobie jakąkolwiek społeczność, czy to złożoną z jednostek, czy też państw, której prawo zupełnie by nie ograniczało swobody kontraktu. W każdej cywilizowanej zbiorowości istnieją jakieś normy prawa i jakieś zasady moralne, których prawo zabrania jednostkom ignorować …)”

Zbiór norm prawa międzynarodowego tworzą:

• normy ius cogens ( 0,01%)

• normy ius dispositivum (99,9%)

2. ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

Podział źródeł w znaczeniu:

• formalnym

• materialnym

• poznawczym

3 kwestie:

• klasyfikacja źródeł prawa międzynarodowego

• hierarchia źródeł prawa międzynarodowego

• problem hierarchii norm (hierarchii zobowiązań)

KLASYFIKACJA ŹRÓDEŁ PM

Skąd płynie informacja o tym co jest, a co nie jest źródłem prawa międzynarodowego?. W Konstytucji RP z 1997r. jest art. 87 zawierający hierarchię norm prawa.

Dokument międzynarodowy, który aspiruje do tego by być klasyfikacją źródeł PM musi spełniać istotny warunek - musi być powszechnie uznawany w obrębie społeczności międzynarodowej(aby był wiarygodnym źródłem informacji).

1919r. - państwa po I wojnie powołały Ligę Narodów, aby zapobiec podobnym konfliktom. Jedną z inicjatyw porządkujących świat po wojnie było to, że państwa podpisujące traktat uznały że w strukturze tego międzynarodowego porządku działał trybunał - sąd powszechny (sąd społeczności międzynarodowej). Rada Ligi Narodów powołała Komitet Prawników, który przedłożył Statut. Statut ten został przyjęty przez członków Ligi 16 XII 1920r. w Genewie. Stały Trybunał Międzynarodowy był niezależną od Ligi Narodów instytucją (MTS - jest jednym z organów ONZ; STSM - samodzielną podmiotowo instytucją). W statucie tego Trybunału musiała się znaleźć informacja, która była potrzebna dla samych sędziów orzekających, jak i dla gotowych przystąpić do tej umowy międzynarodowej, na jakiej podstawie będzie on rozstrzygał (co sędziowie sądu i państwa - członkowie uważają za źródła PM w znaczeniu formalnym).

Art. 38 Statutu STSM (MTS)

1. Trybunał, którego zadaniem jest orzekać na podstawie prawa międzynarodowego w sporach, które będą mu przekazane, będzie stosował:

a) konwencje międzynarodowe, bądź ogólne, bądź specjalne, ustalające reguły, wyraźnie uznane przez państwa spór wiodące;

b) zwyczaj międzynarodowy, jako dowód istnienia powszechnej praktyki, przyjętej jako prawo;

   c)  zasady ogólne prawa, uznane przez narody cywilizowane;

d)  z zastrzeżeniem postanowień artykułu 59, wyroki sądowe tudzież zdania najznakomitszych znawców prawa publicznego różnych narodów, jako środek pomocniczy do stwierdzania przepisów prawnych.

2. Postanowienie niniejsze nie stanowi przeszkody, aby Trybunał mógł orzekać ex aequo et bono,o ile strony na to zgadzają się.

Ex aequo et bono - można odłożyć reguły prawa międzynarodowego i rozstrzygnąć spór ex aequo et bono tzn. w oparciu o zasady słuszności i sprawiedliwości. Zasady słuszności i sprawiedliwości nie są źródłami prawa, ale strony godzą się by sędziowie Trybunału odwołali się do tych zasad w rozstrzyganiu sporu.

Art. 59 MTS Wyrok sądu wiąże tylko strony będące w sporze i tylko w stosunku do danego sporu.

Artykuł ten tylko podkreśla, że wyrok MTS jest tylko wypowiedzią sądu nt. danego stanu prawego, ale orzeczenia sądowe nie tworzą precedensu.

Co można teraz powiedzieć o art. 38 Statutu MTS, który jest wierną kopią art. 38 Statutu STSM z 1919r., ponieważ od 1919r. społeczność międzynarodowa trochę się zmieniła.

O art. 38 Statutu MTS można powiedzieć, że jest czymś więcej niż tylko art. statutu sądowego:

• Jest to statut szczególny; Jeżeli ktoś chce wymienić mocne argumenty, że jednak art. 38 jest pewnym klasyfikatorem norm PM to musi jednak polemizować z argumentem, który mówi, że to jest tylko art. Statutu sądu. To jest jednak Statut szczególny bo podpisały się pod nim aż 192 państwa, które jednak uznają, że prawem międzynarodowym jest to na podstawie czego MTS orzeka.

• Trybunał „(…) orzeka na podstawie PM(…). Art. 38 wskazuje co jest prawem międzynarodowym;

• Wskazane zostają źródła prawa w znaczeniu formalny, źródła stosowane przez sędziego: konwencje, zwyczaj międzynarodowy, ogólne zasady prawa przyjęte przez narody cywilizowane.

• Jeżeli państwa wprowadzą do traktatu klauzulę sądową (rozstrzygają o tym co uczynią jeśli na tle stosowania przez nich umowy dojdzie do sporu). Jeśli ta klauzula nie odsyła do MTS a zdecydują, że o sporze będzie rozstrzygał inny sąd - sąd arbitrażowy powoływany przez strony sporu ad hoc do rozstrzygnięcia kwestii, wtedy bardzo często w tych klauzulach sądowych znajdują się odpowiednie pasusy, które z góry zapowiadają, ze ten sąd arbitrażowy będzie rozstrzygał na podstawie źródeł wymienionych w art. 38 MTS.

Art. 38 MTS nie jest wzorcem bez skazy - nie wymienia wszystkich źródeł PM - uchwał organizacji międzynarodowych i aktów jednostronnych państw.

HIERARCHIA ŹRÓDEŁ PM

W systemie PM nie występuje hierarchia źródeł PM!!!!!!!

Wyrok MTS z 1986r. w sprawie Nikaragua vs. USA

W tej sprawie MTS potwierdził, że nie ma hierarchii źródeł PM. Rozważał w tej sprawie relacje reguł dotyczących tej samej materii zawartych w traktacie i powszechnym prawie zwyczajowym. Musiał odpowiedzieć na pytanie w jakiej relacji pozostają normy regulujące pewną kwestię, przyjęte umową międzynarodową a powszechnym prawem zwyczajowym. Chodziło ściślej o 2 zasady:

• Zasada zbadania, w jakiej relacji pozostają zasady formułujące zakaz interwencji (ingerencji) w sprawy wewnętrzne drugiego państwa i

• Zasada użycia siły lub groźby jej użycia przeciwko całości terytorialnej lub niepodległości państwa (zapisane w Karcie NZ, a nie zapisana ale występująca w powszechnym prawie zwyczajowym).

Stan faktyczny

Na początku lat 80. Nikaragua była rządzona przez formacje socjalizujące (komunizujące) na których czele stał

Daniel Ortega (przyjaciel Castro i dziadka Checevary). Dochodzi do politycznego napięcia między USA a Nikaraguą, które osiągnęło taki poziom, że administracja USA zaczęła wspomagać opozycję polityczną w Nikaragui (finansowo, materialnie, militarnie - pewne formacje wkraczały na jej teren z Hondurasu i prowadziły dywersję) oraz zablokowała wejścia do niektórych portów w Nikaragui (zaminowanie wejść), ostrzału instalacji służących do wydobywania ropy naftowej. USA nie ukrywało, że te działania mają na celu obalenie rządu Ortegi. Wszystkie te działania zostały zakwalifikowane przez Daniela Ortegą jako zachowanie naruszające podstawowe reguły porządku międzynarodowego (były to akty ingerencje w sprawy wewnętrzne państwa).

Art. 34 MTS 1. Tylko państwa mają prawo stawać jako strony przed Trybunałem(…).

Art. 35 MTS 1. Przed Trybunałem mają prawo stawać państwa, będące stronami w niniejszym Statucie

Nikaragua pozwała USA do MTS. Dlaczego MTS był właściwy do rozstrzygnięcia tego sporu? Społeczność międzynarodowa ma sąd, ale żeby sąd rozstrzygał spór między zainteresowanymi to nie wystarczy tylko podpisać statut, ale państwa muszą się jeszcze zgodzić na rozstrzyganie go przed MTS. Jak ten spór został wniesiony?

Art. 36 MTS

1. Orzecznictwu Trybunału podlegają wszelkie spory, które doń wniosą strony(…)

2. Państwa, (…)mogą w każdym czasie oświadczyć, że, w stosunku do każdego innego państwa, które przyjęło takie same zobowiązanie, uznają za przymusową ipso facto i bez specjalnego porozumienia, jurysdykcję Trybunału (…)

3. Deklaracja, (…)może być bezwarunkowa, albo pod warunkiem wzajemności ze strony (…) określonych państw (…)

Żeby spór między USA a Nikaraguą zaistniał trzeba zidentyfikować, czy strony sporu godzą się na to żeby MTS rozstrzygał. Trzeba wykazać również, że Nikaragua i USA złożyły już wcześniej (prze zaistnieniem sporu) stosowne deklaracje, w których sygnalizowały swoją gotowość poddania się jurysdykcji MTS w sytuacji, gdyby opisane w deklaracji określone kategorie sporu się pojawiły. USA złożyły odpowiednią deklarację po podpisaniu Karty NZ w latach 40., a deklaracja o właściwości, która implikowała właściwość MTS wobec wniosku Nikaragui, w którym MTS zdecydował że jest właściwy do rozstrzygania sporu, którego stroną jest Nikaragua, wnioskował na podstawie wniosku Nikaragui złożonej przez nią w 1929r. do STSM.

Art. 36 MTS

(…)

5. Deklaracje, które były złożone stosownie do artykułu 36 Statutu Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej i które są jeszcze w mocy, będą uchodziły (…)za przyjęcie przymusowej jurysdykcji Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości aż do ich ekspiracji i stosownie do ich brzmienia.

Ten spór się zmaterializował jako postępowanie przed trybunałem w Hadze w następstwie wyrażenia zgody przez zainteresowanych stron. (Nikaragua - deklaracja z 1929r, USA - deklaracja w latach 40.). MTS zaczyna prowadzić postępowanie przeciwko USA. USA przypomniało sobie, że złożona przez nich deklaracja o właściwości MTS zawiera pewną klauzulę. Deklaracja USA była warunkowa. Wykluczała ona właściwość Trybunału w odniesieniu do sporów pojawiających się na tle stosowania traktatów wielostronnych, chyba że wszystkie strony tego wielostronnego traktatu są stronami sporu np. na tle Karty NZ (Nikaragua powoływała się na naruszenie art. 2 § 4 i §7 Karty). MTS - zgoda nie będziemy rozstrzygać sporu na podstawie Karty NZ, ale na podstawie powszechnego prawa zwyczajowego, który zawiera zakaz używania i grożenia użyciem siły wobec innego państwa oraz zakaz ingerowania w sprawy wewnętrzne innych państw. Spór został rozstrzygnięty na podstawie analogicznych co do treści i mocy reguł prawa traktatowego - na podstawie prawa zwyczajowego. „(…) nie ma jakiegokolwiek powodu, aby uważać, gdy PM zwyczajowe obejmuje reguły identyczne do tych przewidzianych prawem konwencyjnym, że to ostatnie „zachodzi” na to pierwsze, w konsekwencji czego prawo zwyczajowe pozbawione jest dalszej samodzielnej egzystencji”. W międzynarodowym porządku prawnym istnieją równoległe wobec siebie i skuteczne reguły niepisane (zwyczajowe) i reguły traktatowe, które mają ekwiwalentne znaczenie. I USA się na tym „przejechało”. Wyrok stwierdził naruszenie reguł. Nikaragua i USA odstąpiły od wyliczania sobie poniesionych strat.

HIERARCHIA NORM (HIERARCHIA ZOBOWIĄZAŃ)

Tutaj już występuje zróżnicowanie. W traktacie Ligi Narodów przyjęto klauzule:

Art. 20 LN

Skutek nieuwzględnienia dyspozycji art. 20 LN miał wywołać skutek nieważności umów. Jeżeli państwo nie zinwentaryzowało, nie uzgodniło treści przyszłych, kolejnych treści zobowiązań międzynarodowych z zapisami Ligi przyjmowano, że te przyszłe zobowiązania są nieważne. Powtórzenie pewnego zapisu pojawia się w Karcie NZ:

Art. 103 Karty NZ W razie sprzeczności pomiędzy obowiązkami członków Narodów Zjednoczonych, wynikających z niniejszej Karty, a ich obowiązkami wynikającymi z jakiegoś innego porozumienia międzynarodowego, pierwszeństwo będą miały ich obowiązki wynikające z niniejszej Karty.

Sprawa rozstrzygana przez MTS w kwestii interpretacji i zastosowania konwencji montrealskiej z 1971r. Była to opinia doradcza, jaką wydał MTS na wniosek Rady Bezpieczeństwa ONZ. Sprawa dotyczyła relacji między Kartą NZ a konwencją montrealską z 1971r. o zwalczaniu bezprawnych czynów skierowanych przeciwko bezpieczeństwu lotnictwa cywilnego.

W 1986r. nad szkocką miejscowości Lockerbe dochodzi do katastrofy linii Air Panam. Ginie ponad 250 osób, w większości obywatele USA. USA i UK próbują znaleźć przyczyny tragedii i szybko ustalają, że ta katastrofa jest następstwem działania terrorystów libijskich. Sprawą tą zainteresowała się również Rada Bezpieczeństwa, która zakwalifikowała to zdarzenie jako zagrożenie pokoju → nałożenie ciężarów na Libię: sankcje komunikacyjne, żądanie ekstradycji sprawców itd. Libijczycy twierdzą, że wszystkie osoby tego dramatu, które mają do nich pretensje (USA i UK) jesteśmy stronami konwencji montrealskiej montrealskiej 1971r. o zwalczaniu bezprawnych czynów skierowanych przeciwko bezpieczeństwu lotnictwa cywilnego, kiedy patrzymy na reguły gry przyjęte w tej konwencji w przypadku zaistnienia takiej sytuacji jak nad Lockerbe znajdujemy, że każda ze stron ma obowiązek, albo wydać, albo sądzić sprawców. Libia nie chce wydać sprawców, ale chce ich osądzić na własnym terenie (w Trypolisie). Po co mieszać do tego RB? MTS stwierdził jednak, że odwoływanie się do konwencji montrealskiej musi ustąpić przed zapisem art. 103 Karty NZ. Jeśli społeczność międzynarodowa zakwalifikowała to zdarzenie jako zagrożenie pokoju i uruchomiła mechanizm oceny działania i nałożenia sankcji przez RB to trzeba mieć świadomość, że zostały uruchomione pewne zdarzenia na gruncie pewnych reguł, czy zobowiązań, przed którymi inna umowa międzynarodowa musi ustąpić. Art. 103 precyzyjnie tą zależność między Kartą NZ a konwencją montrealską ujawnia i precyzuje.

WYKŁAD VI 16.11.2004r.

Problem norm ius cogens (bezwzględnie imperatywnych)

Konstrukcja norm ius cogens - nie jest jeszcze w „naturalny” sposób używaną konstrukcją w praktyce międzynarodowej. Pewną miarą tej powściągliwości jest orzecznictwo MTS.

Przykłady wypowiedzi MTS nt. pewnych norm, którym Trybunał przypisuje znamię imperatywnych

• Sprawa Barcelona Traction Light & Power Company (1970r.) MTS wypowiedział się w sposób, który jasno wskazuje, że w sposobie postrzegania porządku międzynarodowego MTS wyróżnił pewien zbiór norm, które są zobowiązaniami erga omnes. Dla potrzeb tej sprawy wypowiedział się w ten sposób, iż gdy przygląda się zobowiązaniom, które porządkują zachowania społeczności międzynarodowej łatwo jest dostrzec pewną kategorię zobowiązań, które obowiązują wszystkie 192 państwa (dotyczą wszystkich państw i wszystkie państwa mają interes prawny w ich ochronie - zobowiązania erga omnes). Trybunał w wyroku stwierdza: „we współczesnym PM zobowiązania te (erga omnes) wynikają np. z postawienia poza prawem aktów agresji i ludobójstwa, a także zasad i norm dotyczących praw fundamentalnych jednostki ludzkiej włączając w to ochronę przed niewolnictwem i dyskryminacją rasową.

• Sprawa amerykańskiego personelu dyplomatycznego i konsularnego w Teheranie (1979r.). Wyrok w tej sprawie był następstwem pewnych wydarzeń - zmiana ustroju politycznego w Iranie (na ten który mamy obecnie) i w trakcie przejmowania władzy doszło do przypadków wkroczenia wojska do placówek dyplomatycznych US, którzy przez ponad rok przetrzymywali członków korpusu dyplomatycznego i konsularnego. To było podstawą do wniesienia skargi do MTS. W trakcie orzeczenia Trybunał wskazał na normy prawa dyplomatycznego, które zakazują naruszać placówek dyplomatycznych. Trybunał w wyroku stwierdził, „(…) że żadne państwo nie ma obowiązku wchodzić w relacje dyplomatyczne z innym państwem, gdy jednak to uczyni nie może nie uznać imperatywnych zobowiązań nakazujących zachowania, które skodyfikowane zostały w konwencjach wiedeńskich z 1961 o stosunkach dyplomatycznych i z 1963r. o stosunkach konsularnych.

W 1996r. MTS wydawał opinię nt. legalności użycia broni nuklearnej (używanie takiej broni nie może naruszać pewnych zasad postępowania). Trybunał wskazał, że: zasada, iż nie ma nieograniczonego wyboru środków szkodzenia nieprzyjacielowi i specyfikująca tą zasadę inna zasada zakazująca używania broni powodującej nadmierne cierpienia oraz należy chronić ludność cywilną i obiekty cywilne. Zasady te są nieprzekraczalnymi zasadami prawa zwyczajowego i znajdujemy je w 4. Konwencji haskiej z 1947r. o prawach i zwyczajach prowadzania wojny lądowej.

Dlaczego w PM i orzekaniu przez MTS istnieje pewien trud w budowaniu norm imperatywnych?

Ta powściągliwość odwoływania się przez MTS do norm ius cogens powodowana jest:

1. Brakiem katalogu norm ius cogens

2. Potrzebą wykazania, iż norma ius cogens została wypracowana, przyjęta i uznana za taką właśnie (ius cogens) przez „społeczność państw jako całość”

UMOWA MIĘDZYNARODOWA

Definicja 1: Umowa Międzynarodowa - wspólne oświadczenie woli podmiotów PM wywołujące skutki prawne.

Definicja 2: znajduje się w Art. 1 ust. 1 lit. a) Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z 1969r: „"traktat" oznacza międzynarodowe porozumienie między państwami, zawarte w formie pisemnej i regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym dokumencie, czy w dwóch lub więcej dokumentach, i bez względu na jego szczególną nazwę”.

Cechy umowy:

1) forma pisemna / ustna

2) Porozumienie poddane reżimowi PM tzn.

• Strony - podmioty PM

• Konwencja wiedeńska z 1969r.

3) Liczba dokumentów

4) Nazwa umowy

5) Forma pisemnego porozumienia

Ad. 1) Głównie umowy mają formy pisemne. Rzadko zdarza się, że umowa jest zawierana w formie ustnej np. podręczniki PM przywołują przykłady dowódców frontów, czy ich odcinków, którzy zawierali ustne porozumienia w następstwie, których dochodziło do zawieszania działań wojennych na danym froncie na jakiś czas w celu np. opatrzenia rannych.

Ad. 2) Stronami reżimów traktatowych PM są państwa. Po co to zastrzeżenie? W 1952r. MTS musiał rozstrzygnąć, czy umowa zawarta między rządem UK a spółką naftową irańską, w której połowę udziałów posiada rząd UK jest umową międzynarodową, ponieważ rząd Iranu podjął próbę zwolnienia się z rygorów obowiązujących zawartych miedzy innymi udziałowcami spółki (podmiotów prywatnych irańskich). UK podniosło argument, że objęcie połowy udziałów w spółce przez rząd UK powoduje że ten reżim ma charakter dwoisty: z jednej strony jest oczywiście umowa w rozumieniu prawa wewnętrznego Iranu ale okoliczność objęcia tych udziałów przez rząd UK implikuje przeredagowanie tego kontraktu między rządem Iranu a spółką jako zawierającego pewne pierwiastki umowy międzynarodowej. MTS uznał, że okoliczność objęcia 50% udziałów w spółce nie przekształca charakteru tego kontraktu na kontrakt w rozumieniu prawa międzynarodowego.

Zdarza się czasem, że rządy lub pełnomocnicy państw zawierają między sobą porozumienia które są poddane reżimowi prawa szwajcarskiego, austryjackiego czy innego państwa. Stronami są zawierane przez odpowiednie osoby ministrów, czy pełnomocników rządów, natomiast sam kontrakt poddany reżimowi np. prawa Austrii nie jest umową międzynarodową, ponieważ umowy międzynarodowe powinny być poddane reżimowi PM (KW z 1969r.).

Ad.3) Może być 1, 2 lub kilka związanych ze sobą dokumentów. Co to znaczy? Jeżeli KW mówi o 2 lub kilku dokumentach to ma na myśli nowy typ porozumień, które wykształciły się w II połowie XX w. - umowy międzynarodowe zawierane w toku wymiany not ( ponad 50% umów). Państwo przedkłada propozycję zawarcia porozumienia i wysyła ją do partnera. Jeżeli partner akceptuje warunki to odpowiada akceptująco i wtedy umowę tworzą te 2 dokumenty (umowa = nota propozycja + nota akceptacja). Jeżeli proces trwa, ponieważ partner może zmodyfikować tą propozycję to rozciąga ciąg dokumentów i trzeba dotrzeć do noty akceptującej zamykającej ten dialog i wszystkie te dokumenty składają się na porozumienie międzynarodowe.

Ad. 4) Nazwa: pakt, konwencja, traktat…

Struktura traktatu:

I) Tytuł

II) Wstęp (preambuła)

III) Część merytoryczna (dyspozycyjna)

IV) Postanowienia końcowe

V) Testimonium

Przykład: Traktat akcesyjny (składa się z 3 części)

• Umowa - stanowiąca podstawę przyjęcia państwa do UE ( w tym do WE)

• Dokument stanowiący jej integralną część regulujący odrębne warunki uzyskania członkostwa i dostosowania traktatów założycielskich do nowych państw w przestrzeni UE.

• Towarzyszące traktatowi deklaracje polityczne.

Tak, więc traktat stanowi o:

1. Przystąpieniu do UE (WE)

2. Dotyczy warunków przystąpienia do UE 10 państw. Sam ten akt składa się z stanowiących „integralną całość”:

• 62 art.

• XVIII załączników

• 10 protokołów

3. Akt końcowy (deklaracje polityczne)

W 1994r. MTS stanął przed dylematem - między małymi państwami Bahrajnem a Katarem doszło do terytorialnego sporu. Strony upubliczniły ten spór wysyłając listy do Arabii Saudyjskiej z prośbą o ocenę tego sporu. W tych listach obie strony zasygnalizowały gotowość poddania sporu pod jurysdykcję MTS. Saudyjczycy doprowadzili do spotkania między stronami i stworzyli protokół z tego spotkania, który potwierdzał także gotowość poddania sporu pod jurysdykcję MTS. Kiedy strony nie doprowadzały do rozstrzygnięcia Katar zdecydował się przedstawić sprawę w MTS - ie, dołączył owe listy i protokół i zasygnalizował, że w ich świetle strony są gotowe do poddania jurysdykcji MTS tego sporu. Bahrajn stwierdził, że te listy i protokół były tylko deklaracją polityczną i jeżeli spór miałby być poddany osądowi MTS istotna jest z naszej strony niekwestionowana zgoda odrębna o poddaniu się jurysdykcji MTS (nasze wcześniejsze wypowiedzi nt. jurysdykcji są deklaracjami politycznymi i nie mogą być traktowane jako zgody na jurysdykcję MTS). Trybunał nie podzielił zdania Bahrajnu i uznał te lisy i protokół za umowy międzynarodowe.

Co może decydować o tym, że podobnie zapisane oświadczenia podmiotów PM mogą rozstrzygać o tym, że są one umowami międzynarodowymi? Wg MTS rozstrzygają o tym:

1. Natura aktu (o której wnioskować można na podstawie użytej terminologii).

2. Materia, która jest jego przedmiotem (definicja szelfu, oświadczenie nt. właściwości jurysdykcyjnej są materią par exellence prawnomiędzynarodową).

3. Okoliczności powstania aktu ( np. spór terytorialny między państwami)

KLASYFIKACJA UMÓW MIĘDZYNARODOWYCH

I. Odwołanie się do kryteriów materialnych UM dzielimy na:

• Umowy - ustawy (traites - loi)

• Umowy - kontrakty ( traites - contrat)

Ten podział wprowadzono w XIX w. i był on pochodną dostrzeżenia przed zawieraniem traktatu, które normowały zachowania państw w danej dziedzinie obrotu w sposób trwały. Były to porozumienia, które kontrastowały z traktatami służącymi do normowania jednostkowej kwestii w następstwie unormowania której traktat wygasa.

II. Odwołanie się do kryteriów formalnych

• Umowy dwustronne i wielostronne

• Umowy zawierane w uroczystej formie i umowy zawierane w formie uproszczonej.

Podział na umowy 2- i wielostronne pozostaje w związku z podziałem na umowy - ustawy i umowy - kontrakty. Reżimy traktatowe między suwerennymi państwami zaczęły się kształtować na przełomie XV i XVI w. Dopiero na początku XIX w. pojawiła się konstrukcja umów wielostronnych. Do tego momentu do podpisania porozumień wieńczących konferencję wersalską w 1815r. społeczność międzynarodowa gdy dochodziło do zawierania traktatów zawsze czyniła to w relacji bilateralnej. Nawet traktat westfalski z 1648r. są traktatami bilateralnymi. W 1815r. - I traktat wielostronny!!!!!

NARODZINY UMOWY

Zawieranie umowy międzynarodowej ma 2 znaczenia:

1. Moment zaciągnięcia węzła obligacyjnego w płaszczyźnie PM - akt wyrażenia zgody na związanie się traktatem przez państwo.

2. Proces wypracowywania traktatu.

Ad. 1) Art. 11 KW - Sposoby wyrażania zgody na związanie się traktatem „Zgoda państwa na związanie się traktatem może być wyrażona przez podpisanie, wymianę dokumentów stanowiących traktat, ratyfikację, przyjęcie, zatwierdzenie lub przystąpienie albo w jakikolwiek inny uzgodniony sposób”.

Ad. 2) Proces wypracowywania traktatu - 4 fazy - normowane prawem krajowym (PK) i prawem międzynarodowym (PM):

1. Inicjatywa podjęcia prac nad traktatem i czas negocjacji, które kończy akt przyjęcia tekstu i stwierdzenia jego autentyczności - uwierzytelnienie tekstu ( PK, PM)

2. Podjęcie decyzji o związaniu się traktatem (PK)

3. Notyfikowanie o podjętej decyzji (PM)

4. Wejście traktatu w życie zgodnie z jego postanowieniami (PM)

Akt zawarcia umowy międzynarodowej - wykonywanie ius contrahendi i ius tractatum przez suwerenne państwa:

1. Pierwszy atrybut suwerennego podmiotu - „cenna” kompetencja;

2. W skutku swoim ogranicza kompetencje państwa - parlamentu. Akt zawarcia umowy niemal zawsze skutkuje ograniczeniem kompetencji państw tzn. zaciągane zobowiązania w istocie swojej ograniczają swobodę unormowania pewnych obszarów życia społecznego przez krajowego ustawodawcę. Z tej przyczyny procesy zawierania umów w tej części, w jakiej są normowane prawem krajowym zawierają mechanizmy angażujące w proces zawierania umów organy ustawodawcze.

3. Ewoluujące: ilość / jakość / formuły porozumień.

Kto w RP posiada cenną - treaty making power - kompetencję traktatową? Konstytucja z 1997r. wskazuje na Prezydenta i Radę Ministrów.

Prezydent RP

Art. 133 Konst. RP

1. Prezydent Rzeczypospolitej jako reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych:

   1)  ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat,(…)

Parlament na przełomie wieku XIX i XX zaczął patrzyć na ręce osobom, które zawierały traktaty. Pewne przypadki wymagają współdziałania z parlamentem.

Art. 89 Konst. RP

1. Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:

   1)  pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,

   2)  wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,

   3)  członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,

   4)  znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,

   5)  spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy(…)

Art. 90 Kostyt. RP sygnalizuje o możliwości zawierania pewnych szczególnych traktatów - traktatów, które pozwalają przenieść na organizację międzynarodową kompetencję organów państwowych w niektórych sprawach.

Art. 90 Konst. RP

1. Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.

2. Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

3. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125.

4. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Zbiór traktatów ratyfikowanych przez Prezydenta RP:

1. Traktaty ratyfikowane za zgodą parlamentu

• Zgoda na ratyfikację umowy w drodze normalnej procedury ustawodawczej(art. 89 ust. 1)

• Zgoda na ratyfikację w drodze większości kwalifikowanej obu izb( art. 90 ust. 2)

• Zgoda na ratyfikację w drodze referendum (art. 90 ust.3)

Traktaty ratyfikowane bez potrzeby konsultowania się z parlamentem (np. Traktat lizboński z 1990r. - uznawanie dyplomów szkół wyższych w przestrzeni europejskiej).

Rada Ministrów

Art. 146 Konst. RP

1. Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej.(…)

4. W zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach Rada Ministrów w szczególności(…)

10) zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe,(…)

Co oznacza, że rząd „zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji”?

Akt ratyfikacji jest wyłączną prerogatywą Prezydenta. Ten zwrot oznacza, że rząd podejmuje wszelkie czynności i działania pozwalające przygotować umowę do dokonania przez Prezydenta aktu ratyfikacji.

WYKŁAD VII 23. 11. 2004r.

Co oznacza, że rząd „zatwierdza umowy międzynarodowe”? Jak jest różnica między słowem „zatwierdza” zawartym w art. 146 Konst. RP a takim samym zawartym w KW w art. 11 (mówi o aktach i czynnościach w wyniku, których następuje zatwierdzenie UM)?

W znaczeniu Konstytucji to sformułowanie sygnalizuje o zespole procedur przewidzianych prawem wewnętrznym - uruchamiany przez RM - który funkcjonuje, jest:

• Organizowaniem udziału RP w procesie negocjacyjnym.

• Dokonywanie finalnej (merytorycznej) oceny wynegocjowanych zobowiązań.

• Podejmowanie decyzji o sposobie związywania się RP umową.

• Podejmowanie decyzji o opublikowaniu wiążących RP umów.

RM zatwierdza umowy w rozumieniu Konstytucji, rozważa i decyduje zatem w wielu kwestiach m.in. o tym, w jakiej formie (trybie) dojdzie do zaciągnięcia węzła obligacyjnego przez RP, jaka czynność opisana w art. 11 KW wywoła skutek związania się RP traktatem w płaszczyźnie PM.

RM zatem:

• Albo uruchamia procedurę ratyfikacyjną,

• Albo sama zatwierdza umowę międzynarodową (w rozumieniu art. 11 KW)

• Albo upoważnia organ (np. ministra), aby związał RP umową w drodze podpisania, wymiany not lub w inny sposób dopuszczony przez PM.

Podkreślmy zatem, że zwrot „zatwierdzenie” w rozumieniu Konstytucji dotyczy ogółu czynności przewidzianych procedurami wewnętrznymi, o których stanowi ustawa o umowach międzynarodowych z 14 kwietnia 2000r.

PROCES ZAWIERANIA UMÓW

Generalnie ten proces dzieli się na 2 tryby:

1. Tryb złożony

2. Tryb prosty

Zróżnicowanie trybów jest pochodną podziału umów na umowy:

- zawierane w formie uroczystej - „ważna”

- zawierane w formie uproszczonej (mniej uroczystej) - „mniej ważna”

Tryb złożony - ma miejsce wyraźne wyodrębnienie faz zawierania umowy i złożenie w procesie jej wypracowania 2 oświadczeń woli, z których drugie jest aktem związania państwa umową.

W XV / XVI w. monarcha, książe, cesarz nie zawierał w imieniu królestwa, czy księstwa, w którym panował, ale wysyłał posłów, którzy prowadzili negocjacje i następnie przedstawiali wypracowany tekst traktatu władcy. Monarcha weryfikował czy wynegocjowany tekst był zgodny z poczynionymi wcześniej założeniami. Gdy wszystko było OK to podpisywał go. To był pierwowzór trybu złożonego.

Tryb prosty - ma miejsce kumulacja faz procesu zawierania umowy i jest jedno tylko oświadczenie woli będące aktem związania się umową.

Tryb złożony

Etap I

Rokowania (negocjacje) → kończy akt:

• Przyjęcia tekstu (akceptacja kształtu wypracowanego tekstu),

• Uwierzytelnianie tekstu (przyjęcie, że jest on tekstem „ostatecznym”)

Akt przyjęcia i uwierzytelnienia tekstu ( 1 oświadczenie woli) materializuje:

• Umowa dwustronna - podpis stron

• Umowa wielostronna - większość ²/₃ państw

Przyjęcie, uwierzytelnienie tekstu skutkuje pewnymi następstwami. Przyjęcie tekstu powoduje, że postanowienia traktatu regulujące m.in. kwestie ustanowienia zgody państwa na związanie się traktatem, sposobu lub dnia jego wejścia w życie, zastrzeżeń, funkcji depozytariusza i inne.

Uwierzytelnienie tekstu natomiast ustanawia po stronie sygnatariusza obowiązek:

1. Nadania w dobrej wierze dalszego biegu sprawie, tzn. pełnomocnik powinien przedłożyć przyjęty i uwierzytelnienie tekstu swojego mocodawcy i

2. Nie czynienia niczego, co udaremnia w przyszłości wykonanie umowy (!!!)

Kto dokonuje aktu przyjęcia i uwierzytelnienia?

Art. 7 ust. 1 (…) osobę uważa się za reprezentującą państwo, gdy chodzi o przyjęcie lub poświadczenie autentyczności tekstu traktatu (…)jeżeli:

a)    przedstawi ona odpowiednie pełnomocnictwo(…)

2. Ze względu na ich funkcje i bez potrzeby przedkładania pełnomocnictw, następujące osoby uważa się za reprezentujące swoje państwo:

1. głowy państw, szefów rządów i ministrów spraw zagranicznych - dla dokonania wszelkich czynności związanych z zawarciem traktatu;

2. szefów misji dyplomatycznych - dla przyjęcia tekstu traktatu między państwem wysyłającym a państwem przyjmującym;

3. przedstawicieli akredytowanych przez państwa bądź na konferencji międzynarodowej, bądź przy organizacji międzynarodowej lub przy jednym z jej organów - dla przyjęcia tekstu traktatu na tej konferencji, w tej organizacji lub w tym organie.

Etap II

Podjęcie przez państwo decyzji o związaniu się traktatem materializuje:

• Dokument ratyfikacyjny

• Dokument zatwierdzenia lub dokument przyjęcia

W Dz. U. RP („Dziennik Ustaw”) publikuje się:

• Tekst dokumentu ratyfikacyjnego

• Tekst umowy

• Oświadczenie rządowe o mocy obowiązującej umowy i uczestnictwie w niej innych stron.

Dokument zatwierdzenia - akt rządu (chęć związania się traktatem). Udział rządu w obronie traktatu to efekt narastającej roli (XIX / XX w.) i potrzeba odciążenia głowy państwa. Akt zatwierdzenia - zwieńcza procedurę mniej uroczystą a i forma aktu o tym świadczy.

Katalog zatwierdzanych - to umowy, które nie wymagają ratyfikacji, a których przedmiot regulacji dotyczy materii kilku resortów, a ta materia nie należy do tej z art. 89 Konst. RP.

Dokument przyjęcia

Z art. 11 KW można wnioskować, że akt ratyfikacji, czy akt zatwierdzenia jest akt przyjęcia. To nie samodzielny, oryginalny sposób zawierania umowy. Forma przyjęcia łączy się z praktyką umieszczania w traktatach klauzuli przyjęcia. Jeżeli jest traktat, który informuje, że związanie się nim nastąpić ma w drodze przyjęcia przez sygnatariuszy to ta klauzula przyjęcia jest odczytywana jako pozostawiająca sygnatariuszom wybór albo zatwierdza się, albo ratyfikuje (nie jest to formuła samodzielna, autonomiczna).

Etap III - Faza ratyfikowania o podjętej decyzji

. Dokonanie notyfikacji jest koniecznym warunkiem narodzin nowego traktatu. Jak wygląda notyfikacja?

W przypadku ratyfikacji:

• Umowa dwustronna - uroczysta wymiana dokumentów ratyfikacyjnych.

• Umowa wielostronna - procedura wymiany byłaby skrajnie uciążliwa - następuje zatem przesłanie dokumentów do „administratora umowy” - depozytariusza np. Sekretarz Generalny ONZ jest depozytariuszem ok. 500 umów wielostronnych.

W przypadku zatwierdzenia:

• Umowa dwustronna - przesłanie dokumentu zatwierdzenia partnerowi

• Umowa wielostronna - przesłanie dokumentu do depozytariusza.

Etap IV - Wejście w życie traktatu zgodnie z jego postanowieniami

Moment związania się umową może, lecz nie musi być momentem wejścia w życie.

Przykład: Konwencja o prawie morza z 1982r. weszła w życie w 1997r. z chwilą złożenia 60. dokumentu ratyfikacyjnego. Przy umowach wielostronnych są klauzule, które warunkują wejście w życie traktatu od złożenia określonej ilości dokumentów ratyfikacyjnych.

Tryb prosty

Fazy zawierania umowy często kumulują się w 1 akcie, czyli przyjęcie, uwierzytelnienie, podjęcie decyzji i poinformowanie partnera może się zdarzyć w jednej chwili, bądź ma miejsce sytuacja szczególna - związywanie się umową w drodze przystąpienia gdzie nie występuje etap negocjacji.

Geneza porozumień podpisywanych „tylko” - koniec XVIII w. - praktyka amerykańska tzw. umowy wykonawcze (executive agreements) Prezydenta US. W 1787 r. społeczność 13 stanów Ameryki podpisała umowę, która później była nazywana Konstytucją US i tych 13 stanów postanowiło ulokować system władzy na 2 poziomach: poziomie federacji i poziomie stanu. Jednym z istotnych zapisów Konstytucji USA był art. 6 §2, który stwierdzał, że „traktaty zawarte pod rządami Stanów Zjednoczonych stanowią najniższe prawo Stanów”. Zawieranie opisanych w tej Konstytucji traktatów było możliwe przez Prezydenta US, ale za zgodą Kongresu (Izby Wyższej). Decyzje głowy państwa miały być kontrolowane przez organ przedstawicielski. Ta reguła zaczęła „uwierać” → Prezydent odkrył potrzebę zawierania umów bez potrzeby konsultowania z Kongresem. Wtedy pojawiają się te executive agreements, które prezydent podpisywał i za sprawą tej aktywności pojawia się praktyka, którą współcześnie jest prostym trybem zawierania umów.

Podstawowe cechy umów zawieranych w drodze podpisania i wymiany not.

To umowy, które (których):

• Zawarcie jest ex ante autoryzowane przez organ ustawodawczy lub rząd.

• Dokonują zobowiązań krótkoterminowych (nie przekraczających 1 roku).

• Dokonują wykonania postanowień wcześniej ratyfikowanych lub zatwierdzonych traktatów.

• Są zawierane w okolicznościach nadzwyczajnych.

• Przedmiotem są najczęściej umowy: handlowe, finansowe, wojskowe.

• Stanowią ponad 60% ogółu zawieranych UM.

Przystąpienie - jest to formuła związywania się umową wielostronną w trybie prostym; nie obejmuje etapu negocjacji, przyjmowania i uwierzytelniana tekstu - bowiem dotyczy umów już istniejących lub, które już skutkują.

Przystąpienie może być:

• Formuła, która występuje obok innego sposobu związywania się umową np. ratyfikacji.

• Może być wyłącznym sposobem wyrażania zgody na związanie się traktatem (mamy klauzulę traktatową, która oferuje sygnatariuszom jedynie przystąpienie jako formułę związania się tym traktatem).

Zainteresowane państwo, jeśli ma do dyspozycji tylko formułę przystąpienia lub chce związać się umową to podejmuje:

• Decyzję o związaniu się umową

• Sporządza umowę przystąpienia

• Notyfikuje przystąpienie depozytariuszowi.

Przystąpienie a „sprawa polska”?

Jeżeli RP chce przystąpić do traktatu (jest klauzula przystąpienie) → jeżeli traktat dotyczy materii zawartej w art. 89 ust.1 Konstyt. RP. Nie będzie problemu po stronie polskiej bowiem ze względu na materię traktatową zostanie tak naprawdę przeprowadzona procedura ratyfikacyjna owocem, której będzie nie dokument ratyfikacyjny, a dokument przystąpienia. Jeżeli będzie do materia, która będzie przedmiotem zainteresowania RM to powstanie dokument przystąpienia RM.

Nie do każdej umowy można przystąpić. Część umów jest dla pewnego kręgu państw jest niedostępna z różnych przyczyn: obiektywnych, subiektywnych, obu przyczyn występujących łącznie (do Unii Afrykańskiej nie może przystąpić państwo europejskie).

Problem rejestracji i publikacji UM (Etap V zawierania umowy)

Orędzie Prezydenta Woodrow Wilsona do Kongresu formułujące warunki pokoju (tzw. 14 pkt) - 08. 01. 1918r.

1. „Umowy pokojowe wszystkim znane, przygotowywane zupełnie jawnie, po których nie będzie już żadnych osobnych porozumień między narodami, lecz jedynie dyplomacja postępująca zawsze otwarcie i jawnie dla wszystkich” - chciał aby efekty negocjacji UM międzynarodowych był upubliczniony, ponieważ uważano, że jedną przyczyn wybuch I wojny światowej były tajne porozumienia.

Art. 18 Paktu LN

„ Każdy traktat lub zobowiązanie międzynarodowe zaciągnięte w przyszłości przez Członka Ligi zostanie natychmiast przez Sekretarza zarejestrowane i ogłoszone. (…) Żaden z tych traktatów lub zobowiązań międzynarodowych nie zyska mocy obowiązującej, zanim nie zostanie zarejestrowany(…).

W art. 102 powtórzono rozwiązanie z art. 18 Paktu LN, ale nie aż tak radykalnie.

Art. 102 Karty NZ

1. Każdy traktat (…)zawarty przez któregokolwiek członka Narodów Zjednoczonych (…)powinien być możliwie jak najprędzej zarejestrowany w Sekretariacie i przez Sekretariat ogłoszony.

2. W razie gdyby jakikolwiek tego rodzaju traktat lub układ międzynarodowy nie został zarejestrowany (…)to żadna ze stron umawiających się nie będzie mogła powoływać się na taki traktat albo układ przed którymkolwiek organem Narodów Zjednoczonych.

ZASTRZEŻENIA DO UMÓW

W przypadkach wielostronnej umowy, której przedmiot i cel odpowiada państwom z wyjątkiem pewnych postanowień to stają one przed pewnym wyborem:

1. Albo odmowy uczestniczenia w umowie, aby uniknąć obowiązków wykonywania nie odpowiadających mu postanowień, albo

2. Związać się nią, z jednoczesnym podjęciem kroków prowadzących do wyłączenia lub ograniczenia skuteczności postanowień nie odpowiadających państwu.

Zastrzeżenie - jednostronny akt wyłączenia lub ograniczenia skuteczności pewnych postanowień wielostronnej umowy.

Jednostronny akt „uściślenia” znaczenia pewnych postanowień wielostronnej umowy = akt złożenia zastrzeżenia do umowy zwanego deklaracja interpretacyjną.

Przykład: Jeśli państwa europejskie, uczestnicy Konwencji o prawach i wonnościach podstawowych przystępowały później do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych to wiele z nich dołączało do dokumentów ratyfikacyjnych, które sygnalizowały gotowość związania się paktem, zastrzeżenia, które w odniesieniu do pewnych praw np. prawa do prywatności, wolności słowa informowały strony paktu, że państwa - strony Konwencji europejskiej będą interpretowały normy tych praw tak jak są one interpretowane na gruncie traktatu europejskiego.

Prawo traktatów (KW) - co do zasady - upoważnia (statuuje) prawo do składania do umów wielostronnych zastrzeżeń.

Kiedy można składać zastrzeżenia? W chwili wyrażenia zgody na zawarcie umowy (ratyfikacja, zatwierdzenia, przystąpienia …) Nie wcześniej ani nie później!!!!!!

Zastrzeżenia - obawy i konieczności

Nie po to buduje się jakiś reżim by w kręgu 20, czy 80 sygnatariuszy, każdy z zainteresowanych przywołał prawo do składania zastrzeżeń i zasypał nimi partnerów, które deformują przyjęty reżim. Z drugiej strony istnieją pewne konieczności - prowadzenie negocjacji nie doprowadzi do sytuacji, w której wszyscy godzą się na ten reżim.

Pierwszą przyjętą konwencją ( 22 VIII 1864r.) w Genewie - „ w sprawie polepszenia losu rannych wojskowych w armiach w polu będących” przyjęta na konferencji, w której uczestniczyło 16 państw. Konwencja ta została przyjęta z inicjatywy dziennikarza, który znalazł się na polu bitwy pod Solferino i stwierdził, że ranni żołnierze są opatrywani przez służby medyczne należące wyłącznie do strony po której walczą. Wielu umierało bo obca służba medyczna nie niosła pomocy obcemu. Dziennikarz ten wrócił do Genewy i wspólnie z przyjaciółmi założył stowarzyszenie, które później przekształca się w Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża (NGO's).

I Konferencja haska ( 18.05.1899 r. - 29.07.1899r.) - 26 państw, 3 konwencje + 3 deklaracje

II Konferencja haska (1907r.) - 44 państwa

W większych kręgach państw nie jest się w stanie wynegocjować tekst, który satysfakcjonował by wszystkich. Przyjęcie tekstu - większość ²/₃. Ci, którzy nie pozostają w kręgu ²/₃ powinni mieć pewną szansę partycypowania wypracowywanego reżimu.

Opnie doradcza MTS z 1951r. w sprawie zastrzeżeń do konwencji w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa Trybunał stwierdził:

„ Zasada większościowa, jeśli ułatwia zawarcie wielostronnej konwencji może sprawić, iż koniecznym będzie umożliwienie państwom składanie zastrzeżeń”. Narastający krąg dyskutantów uczestniczących w wypracowywaniu umowy międzynarodowej wielostronnej przez praktykę zamykania traktatu nie może się ciągnąć w nieskończoność do uzyskania większości ²/₃ = przyjęcie tekstu umowy. Tego typu praktyka nie może implikować, aby ci, którzy nie są gotowi zdecydować się na dołączenie do tych ²/₃ głosujących „za”, byli wykluczeni z partycypowania reżimu (trzeba zostawić im jakąś lukę).

WYKŁAD VIII 30. 11. 2004r.

A więc nie ma miejsca wybór najprostszy: albo stanie się stroną umowy w jej kształcie w chwili przyjęcia tekstu, albo zrezygnuje z bycia stroną.

Czy jest możliwość nadużycia prawa do składania zastrzeżeń? Czy prawo traktatowe ustanawia limitację korzystania z prawa zastrzeżeń?

Limitacje prawa do składania zastrzeżeń mogą być przewidziane w samym traktacie:

• Zakaz składania zastrzeżeń ( art. 309 konwencji o prawie morza z1997r.)

• Ograniczenie - autoryzacja do składania jedynie pewnych ich rodzajów (klauzule traktatowe) np. w konwencji europejskiej o ochronie praw i wolności podstawowych w art. 64 - każdy przystępujący może wnosić do niej zastrzeżenia w takim zakresie, w jakim jego ustawodawstwo dotyczące praw i wolności w traktacie opisanych jest ze standardami traktatu niezgodne.

Limitacja prawa do zastrzeżeń w przypadku milczenia traktatu.

Granice określa opinia doradcza MTS z 1951r. w sprawie zastrzeżeń do konwencji o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa. Ta opina doradcza została wywołana zdarzeniem, które miało miejsce w związku z pewnymi postawami państw, które przystępowały do tej konwencji. Konwencja ta sublimowała pewną wiedze o zachowaniu ludzi podczas II wojny światowej, było to przyjęcie reżimu, który by powodował bezwzględne ściganie i karanie zbrodni ludobójstwa. Część państw przystępujących do tej konwencji - państwa socjalistyczne, wniosły do tej konwencji zastrzeżenie, które wyłączało skuteczność pewnych klauzul tej konwencji, które stwierdzały, że gdy pojawi się spór między stronami konwencji na tle stosowania i interpretacji tego traktatu, właściwym do rozstrzygnięcia sporu będzie MTS. Zastrzeżenie nie dotyczyło głównych założeń tej konwencji. W opinii doradczej MTS stwierdził, że:

„Charakter wielostronnej konwencji, jej przedmiot, postanowienia, sposób wypracowywania i przyjęcia, są elementami, które muszą być wzięte pod uwagę, gdy konwencja nie wypowiada się o możliwości składania zastrzeżeń, aby móc ocenić zasadność złożonego zastrzeżenia i jego skutków”.

I dodał: „Refleksja nad zgodnością zastrzeżenia z przedmiotem i celem konwencji powinna dostarczać kryteriów, zarówno państwu rozważającemu dołączenie zastrzeżenia do aktu związania się umową, jak i państwu rozważającemu czy należy wobec zastrzeżenia złożyć sprzeciw”.

Wyłączenie jurysdykcji MTS nie było przedmiotem konwencji, więc takie zastrzeżenia były nieuzasadnione i sprzeczne z przedmiotem i celem konwencji.

Ograniczenia dodatkowe w przypadku milczenia traktatu wskazane są w KW, gdy istnieją te 2 sytuacje:

• Ograniczona ilość państw rokujących i uczestniczących w wypracowywaniu traktatu

• Umowa - statut organizacji międzynarodowej

Aby zastrzeżenie wywołało skutki prawne konieczne jest jego przyjęcie przez pozostałe strony (uczestników umowy).

Strony umowy mogą dokonywać aktu przyjęcia w następujący sposób:

1. Strona nie reaguje ( 12 m - cy) - milczenie jest aktem zgody na zastrzeżenie. Efekt: zastrzeżenie między stronami jest skuteczne tzn. wyłącza lub w inny sposób modyfikuje przepis (-y) umowy w relacjach wzajemnych.

2. Partner zgłasza wobec zastrzeżenia pewne wątpliwości - deklarując je zgłasza sprzeciw zwykły. Efekt: zastrzeżenie nie zostaje przyjęte. Przepisy, do których zastrzeżenie się odnosi nie są skuteczne w relacjach między składającym zastrzeżenie a zgłaszającym sprzeciw. Pozostał część traktatu jest skuteczna między nimi.

3. Partner ma wobec zastrzeżenia wątpliwości zasadnicze - deklarując je zgłasza sprzeciw kwalifikowany. Efekt: zastrzeżenie nie zostaje przyjęte. Umowa w całości nie jest między stronami skuteczna.

Za sprawą zastrzeżeń, w następstwie ich przyjęcia lub też ich odrzucenia (sprzeciw zwykły, kwalifikowany) kształtują się na gruncie umowy zróżnicowane bilateralne reżimy.

Możliwe są na gruncie umowy wielostronnej, zatem sytuacje, w których:

• Umowa skutkuje między stronami w pełnym zakresie

• Traktat skutkuje w zakresie zmodyfikowanym (zgłoszone i przyjęte zastrzeżenia)

• Traktat skutkuje z wyłączeniem postanowień, których dotyczy zastrzeżenie - sprzeciw zwykły

• Traktat nie działa, bowiem skuteczność traktatu między stronami jest całkowicie wyłączona - sprzeciw kwalifikowany

Zastrzeżenie można wycofać w każdej chwili. Nie trzeba tego konsultować z partnerami. Także sprzeciw można wycofać w każdym czasie.

WYKŁAD 14.12.2004r.

Stosowanie umów międzynarodowych (płaszczyzna międzynarodowa).

Zasada pacta sunt servanta - zasadę te znajdujemy w tle umownego obrotu.

Powiedzieć możemy za jej sprawą powiedzieć, że:

• Umowa obowiązuje nie dlatego, że jest taka wola stron, ale dlatego, że w tle każdej umowy odnajdujemy splot racji (jest ta zasada)……….

Ściślej z zasady pacta sunt servanta wyprowadzamy domniemanie mocy obowiązującej umowy w jak najszerszym sensie.

Przyjmuje się, że w przypadku każdej umowy, że poszczególne strony nie wypowiedziały umowy, ani się z niej nie wycofały i póki wyraźnie nie można ustalić przyczyn nieważności, które są skatalogowane w Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów - traktat jest skuteczny niezależnie, w jaki sposób strony zachowują się w stosunku do siebie.

Jak przełożono termin pacta sunt servanta w KW na język współczesny?

Art. 26 KW [pacta sunt servanta] Każdy będący w mocy traktat wiąże jego strony i powinien być przez nie wykonywany w dobrej wierze.

Co należy czynić aby nie naruszać tej zasady?

Respektować zasady wypowiadania, bądź wycofywania się z umowy - zasady wygasania umów przewidziane w KW.

Kontrola wykonywania umów.

Połowa XVIII w. - początku XIX → cechą charakterystyczną umów zawieranych w tym czasie było to, że strony wypracowywały wspólnie traktat, ale jego wykonanie i implementacje pozostawiały samym sobie. Wypracowanie reżim był reżimem, gdzie strony wypracowały normę i deklarowały głęboką wiarę w to, że każdy z uczestników tego reżimu będzie wypełniał zobowiązania traktatowe.

Poł. XIXw. - twórcy reżimów traktatowych ustalają, że proces wykonywania i implementacji traktatu będzie kontrolowany. Kontrola stała - ustanawiana traktatem - wykonywana przez międzynarodowy organy złożone z niezależnych o państw stron umowy ekspertów.

Kontrola - jakie jej formuły i jakie jej następstwa???

Traktatowe formuły kontroli stosowania praw człowieka - praw podstawowych - praw obywatelskich i politycznych:

• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (PP) - 1966r.

• Europejska Konwencja o Ochronie Praw i Wolności Podstawowych (EK) - 1950r.

Sprawozdanie z wykonania traktatu.

PP ustanawia obowiązek okresowego składania sprawozdań przez strony Paktu - sprawozdania okresowe (inicjujące i następne co 5 lat).

O czym sprawozdaje strona PP?

Struktura sprawozdania - część ogólna i część szczegółowa.

Część ogólna powinna zawierać w szczególności:

• Opis konstytucyjnych gwarancji praw ujętych traktatem.

• Miejsce traktatu (Paktu) w krajowym porządku prawnym.

• Lista organów uprawnionych do sprawowania jurysdykcji w przedmiocie praw ujętych paktem.

• Listę środków prawnych pozwalających jednostce powoływać się na PP dla ochrony swoich praw.

Część szczegółowa powinna odnosić się do każdego kolejnego postanowienia PP (Rozdziały I - III) i opisywać wszystkie prawa krajowe przewidziane lub wynikające z ………………………….

Kto bada sprawozdanie?

Złożony z niezależnych ekspertów - Komitet Praw Człowieka.

Efekt badań sprawozdań przez Komitet.

Korygowanie polityki państwa ( nigdy nie jest doskonale) - komentarz Komitetu dotyczący jednostkowego sprawozdania państwa strony.

Opisana przez państwa w sprawozdaniach praktyka pozwala formułować Komitetowi pewne wskazówki interpretacyjne tzn. „uwagi ogólne” (general comments), które utrwalają standardy PP, co jest rodzajem „orzecznictwa Komitetu” (po zbadaniu kilku sprawozdań). Normy i „orzecznictwo” Komitetu są niezwykle pomocne w wykonywaniu traktatu w przestrzeni krajowej.

Kontrola quasi - sądowa lub sądowa

Wymienione traktaty przewidują możliwość wszczęcia przez ofiarę naruszeń
(osoba przebywająca na terytorium państwa - strony traktatu) praw i wolności dokonanych przez państwo - stronę traktatu, postępowania quasi - sądowego lub sądowego, które zweryfikuje stawiany zarzut naruszenia.

Art. 41 PP; Protokół opcyjny(?) do PP (1966r.) - skarga indywidualna do Komitetu → postępowanie → pogląd Komitetu (postępowanie quasi - sądowe).

Art. 25 EK; Skarga do Trybunału w Stasburgu → postępowanie → wyrok sądu (postępowanie sądowe).

Zbiór „uwag ogólnych” Komitetu jak i orzeczeń Trybunału stanowi istotny zbiór wskazówek interpretacyjnych dla sądów krajowych, gdy przychodzi im orzekać w sprawach dotyczących praw i wolności obywatelskich i politycznych.

Umowa międzynarodowa a państwo trzecie.

Pacta tertis nec nocent nec posunt - Umowa nie może dawać prawa, ani nakładać obowiązków na państwa, które nie są stronami umowy.

Są wyjątki od tej zasad:

1. Umowy na korzyść państwa trzeciego (pacta in favorem tertii).

2. Umowy na niekorzyść państwa trzeciego (pacta in onus tertii).

Jest sytuacja, gdy jest traktat, który nakłada na państwo, które nie jest jego uczestnikiem, korzyść albo obowiązek (ciężar). Korzystanie z praw i przyjęcie ciężarów przez państwo trzecie musi zostać przez nie przyjęte. Konieczna jest jego zgoda!!!!!!

Korzyść dla państwa trzeciego - zgody można domniemywać.

Obowiązki, ciężary dla państwa trzeciego - zgoda państwa trzeciego musi być jednoznaczna, wyraźna.

Historia o układzie poczdamskim z 2 VIII 1945 roku.

Stronami tej umowy są: W. Brytania, USA i ZSRR. Umowa ta określiła reguły gry aż do początku lat 90. XX w. Jest to klasyczny przykład umowy na korzyść państwa trzeciego - Polski oraz również umowy na niekorzyść państwa trzeciego - Niemiec. Umowa z Poczdamu dokonała transferu byłych części państwa niemieckiego dla Polski (ziemie odzyskane).

Powiernictwo Pruskie uważa, że nacjonalizacja własności prywatnej niemieckiej na ziemiach odzyskanych była bezprawna i dlatego uważa, że RP powinna zrekompensować straty byłym właścicielom - Niemcom. Jednym z argumentów przeciw RP jest taki, że władze polskie nie mogły dokonywać skutecznych przekształceń własnościowych na tych ziemiach bowiem Polska nie miała tytułu prawnego aby to czynić, nie była suwerenem na tych ziemiach, ziemiach jedynie czasowo je administrowała. Wszelkie akty przekształceń własnościowych są bezprawne.

(…)

Aby ten argument odeprzeć musimy wykazać, że akt poczdamski był umową na korzyść państwa trzeciego. Trzy mocarstwa przyznały Polsce uprawnienie objęcia przez nią Ziem Odzyskanych.

Dla Polski Pakt poczdamski jest w istocie aktem cesji (przekazania), ponieważ:

• Porozumienia dokonano w sprawie zachodniej granicy.

• Przekazanie w administrację „dawnych obszarów Niemiec”.

• Z ostatecznym określeniem zachodniej granicy Polski trzeba zaczekać do aktu zawarcia pokoju z Niemcami - chodzi o dokonanie zamykającej ustalenie biegu granicy czynności technicznej - wytyczenie granicy „w terenie”.

• Ziemie „będą podlegać administracji”, realizacja której jest możliwa jedynie po cedowaniu na rzeczywistym administrowaniu terytorium(?)

• Żadnych limitacji zakresu administracji terytorium.

• Jedyna alternatywa dla formuły „administracja” to uznanie Ziem Odzyskanych za strefę okupacji radzieckiej, ale mocarstwa wyłączyły ten obszar ze strefy okupacyjnej, dokonując trwałej cesji.

• Wreszcie transferowi Ziem Odzyskanych towarzyszyły (…)

Czy Polska przyjęła oferowane Układem korzyści?

Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej konsultował z 3 mocarstwami ustalenie Paktu Poczdamskiego co jest uważane przez historyków za akt zgody na przyjęcie korzyści oferowanych paktem.

Pakt poczdamski był również aktem na niekorzyść państwa trzeciego. Zgoda na okrojenie terytorium Rzeszy została wyrażona w akcie bezwarunkowej kapitulacji (była to zgoda na wszystkie decyzje zwycięzców).

Współcześnie można bez potrzeby zachowania w/w reguł nałożyć obowiązki na państwo trzecie, jeżeli jest ono państwem - agresorem. Chodzi o ciężary nałożone przez ONZ w następstwie uruchomienia procedur z Rozdziału VII Karty NZ.

KRES NORM UMOWNYCH; KRES UMÓW

Mówimy o:

• Zmianie już przyjętych norm umownych i

• Wygaśnięciu umowy.

Zmiana przyjętych już norm umowy - 2 określenia dla wprowadzonych zmian:

1. „Rewizja” umowy - kompleksowa zmiana umowy;

2. „Poprawki” do umowy - częściowa zmiana umowy;

Wygaśnięcie umowy oznacza kres jej bytu, przy czym wszelkie skutki prawne, jakie do chwili „wygaśnięcia” umowy zostały wywołane, pozostają w mocy.

Byłoby dobrzy, gdyby w każdej umowie było postanowienia, które określałyby sposób jej wygaśnięcia. Jednak tak nie jest. To powoduje, że twórcy Konwencji o prawie traktatów i wszyscy, którzy zajmują się prawem traktatowym muszą z niezwykłą starannością wskazać na nieprzewidziane traktatem okoliczności, które implikują wygaśnięcie.

Co do zasady okoliczności (warunki) wygaśnięcia umowy dzielimy na:

1. Przewidziane (pierwotne) przez samą umowę;

2. Lub - jeśli umowa tego nie czyni - na wskazane „w każdym czasie” (następczo) przez strony umowy.

i dalsze okoliczności wygaśnięcia - nie przewidziane przez traktat i nie wskazane przez strony - które dzielimy na okoliczności:

3. Będące następstwem postępowania państwa (strony umowy);

4. Będące następstwem zdarzeń od państw niezależnych;

Ad. 1 Okoliczności wygaśnięcia przewidziane przez samą umowę:

a) wyraźne

b) bądź pozwalające na jej gruncie domniemywać takiego skutku.

Okoliczności wyraźne:

1) Czas trwania umowy

Przykłady:

Porozumienie panamsko - amerykańskie ( 27 IX 1977r.) w sprawie kanału panamskiego przewidywało jego wygaśnięcia w dn. 31 XII 1999r.

Porozumienie chińsko - brytyjskie, które się spełniło w 1997r. - ChRL przejęła władztwo enklawy Hong - Kongu, ponieważ Karta pekińska z 1898r. stanowiła, że dzierżawa tej przestrzeni przez Zjednoczone Królestwo trwa 99 lat.

2) Spełnienie się specjalnego warunku rozwiązującego

Przykłady:

Umowa ONZ a USA z 26 VII 1947r. o siedzibie ONZ przewidywała w art. 27, że „(…) porozumienie utraci moc obowiązującą, gdy siedziba ONZ zostanie przeniesiona poza terytorium USA”.

3) Procedury wypowiedzenia/wycofania się z umowy. Termin „wypowiedzenie” jest rezerwowany w prawie traktatowym do określenia zwolnienia się z umowy bilateralnej, „wycofanie się” - dotyczy traktatów wielostronnych.

Okoliczności pozwalające na gruncie umowy domniemywać skutku wygaśnięcia:

1) Wykonanie umowy; mimo braku wzmianki o warunkach wygaśnięcia można domniemywać wygaśnięcie gdy zostaje one wykonana.

2) traktat nie mówi nic o możliwości zwolnienia się z ustaleń traktatowych. Czy to znaczy, że jeżeli nie ma takiej klauzuli to na wieczne czasy jestem związany traktatem? Czy są sytuacje które pozwoliłyby państwu wypowiedzieć taki traktat?

Problem pojawił się po wojnie krymskiej. Traktat paryski z 1856 r., który normował porządek szczególnie w przestrzeni Morza Czarnego, nakładał na Rosję (przegranego) cały szereg obowiązków m.in. limitacja posiadania wojska i floty w obrębie Morza Czarnego. Po upływie pewnego czasu Min. Spraw Zagranicznych Rosji wysłał noty to stron traktatu paryskiego, w której poinformował, że w ocenie rządu carskiego obecny układ sił jest taki, że Rosja nie czuje się w obowiązku wykonywania traktatu paryskiego. Zwołano konferencję w Londynie → podpisano Deklarację w sprawie świętości umów (17 I 1871r.). Postanowiono w niej, że - „Pełnomocnicy Związku Północno - Niemieckiego, Austro - Węgier, W. Brytanii, Włoch, Turcji i Rosji (…) uznają za istotę zasady prawa narodów, iż żadne mocarstwo nie może zwolnić się z zobowiązania traktatowego, ani zmienić jego postanowień inaczej, jak tylko za zgodą umawiających się stron osiągniętą wspólnie.

Tę zasadę powtórzyła KW przyjmując jednak istnienie od niej 2 wyjątków:

• Istnienie zamiaru strony umowy dopuszczenia możliwości wypowiedzenie lub wycofania się z umowy.

• Lub gdy możliwości wypowiedzenia lub wycofania się z umowy wynika z natury tego traktatu.

Zamiar strony mogą sygnalizować prace przygotowawcze nad traktatem wskazujące na zamiar dopuszczenia możliwości wypowiedzenie lub wycofania się z traktatu.

Natura traktatu - sprawy bardziej skomplikowane. „Na pewno” nie można wypowiedzieć, ani też wycofywać się z:

• Traktatów pokojowych

• Umów granicznych

• Traktatów sojuszniczych

Najprawdopodobniej (zdaniem wielu) nie można też wypowiedzieć ani wycofać się z:

• Umów ustanawiających organizację międzynarodową, chyba, że w pracach przygotowawczych znajdujemy sygnał zamiaru stron na „wyjście” z takiej umowy.

Ad. 2 Okoliczności wskazane „w każdym czasie” przez stronę umowy:

1. W sposób wyraźny

2. W sposób pozwalający domniemywać takiej woli stron.

W sposób wyraźny.

Porozumienie panamsko - amerykańskie z 7 IX 1977 roku w sprawie kanału panamskiego wyraźnie uchylające skutkujące poprzednie umowy panamsko - amerykańskie dotyczące Kanału m.in. traktat między USA a Panamą z 18 XI 1903 roku w którym Panama oddawała przestrzeń w obrębie Kanału USA „po wieczne czasy”.

W sposób dorozumiany.

Kolejna umowa dotycząca tego samego przedmiotu. W szczególnie spektakularny sposób sygnalizuje domniemanie przypadek, w którym regulacja nowa jest nie do pogodzenia z wcześniejszą regulacją - w przypadku takim domniemywać należy, że umowa wcześniejsza w odniesieniu do stron aplikujących nowy traktat wygasa.

WYKŁAD 21.12.2004

III. Okoliczności wygaśnięcia - nie przewidywane przez strony, nie przewidywane przez umowę - a wynikające z postępowania państw stron przypadek niewykonywania przez jedną lub więcej umawiających się stron przypadek konfliktu zbrojnego;

Niewykonywanie umowy prze; jedna lub więcej u mawiających sit stron. pociąga za sobą zwolnienie z obowiązku jej wykonania stronę lub pozostałe strony dotknięte naruszeniem.

Reguła - inadimplenti non est adimplendum — ogólna zasada prawa przyjęta również przez międzynarodowy porządek prawny.

Opinia doradcza MTS z 21.06.1971 roku w sprawie Namibii to potwierdza:

„ (...) zasada generalna prawa - inadimplonti non est adimplendum -według której prawo zakończenia wykonywania traktatu jest następstwem naruszenia tegoż, musi być odnoszona do wszystkich traktatów (...)".

KW ogranicza jednak zakres stosowania zasady do przypadku kwalifikowanego jako poważne naruszenie umowy.

Na czym wg KW polega jej „poważna naruszenie" ?

• Na odrzuceniu (zaprzestaniu wykonywania) umowy;

• Na pogwałceniu postanowienia istotnego dla osiągnięcia jej przedmiotu i celu;

Przykład powoływania przypadku 'pogwałcenia istotnego postanowienia umowy'.

Opinia doradcza MTS z 21.06.1971roku w sprawie Namibii.

ONZ sukcesor LN wypowiada mandat RPA nad Namibia. Powód -anektowanie przez RPA Namibii. Aneksja jest kwalifikowana w uchwale Zgromadzenia Ogólnego jako poważne naruszenie' umowy mandatowej. ONZ z tej przyczyny wypowiedziało RPA umowę, traktując ja od tej chwili za wygasłą).

KW formułuje dwa wyjątki od zasady- inodimplenti non est adimplendum

• Nie obejmuje ona „ (...)żadnego postanowienia traktatu, mającego zastosowanie w przypadku jego naruszenia";

• Nie obejmuje ona „(...) postanowień dotyczących ochrony osoby ludzkiej, zawartych w traktatach o charakterze humanitarnym (...}";

Przypadek wygaśnięcia umowy w następstwie zaistnienia konfliktu zbrojnego między stronami traktatu;

Reguły podstawowe.

1. Traktaty dwustronne stron konfliktu wygasają.

Traktat pokoju z Włochami z 10.02.1947 roku.

Art. 44 stanowił, że każdy z aliantów notyfikował będzie Włochom, czy zawarte w Włochami traktaty przed wybuchem wojny pozostają w mocy. Brak notyfikacji wywoływał skutek wygaśnięcia traktatu.

2. Traktaty wielostronne zostają zawieszone w relacjach między walczącymi państwami, pozostają w mocy w relacjach między pozo sta tymi stronami!

3. Traktaty, które ustanawiają tzw. reżimy obiektywne nie są w żaden sposób dotknięte okolicznością wystąpienia konfliktu zbrojnego;

To m.in., traktaty określające: szczególny status terytorium (np. demilitaryzujące strefę Kanału Sueskiego); cedujące terytorium; wyznaczające bieg linii granicznych.

A. Prawo wojenne (ius in bello) - prawo haskie (reguły prowadzenia działań wojennych) i prawo genewskie (reguły chroniące ofiary konfliktu -wyeliminowanych z walki walczących i osoby cywilne) normują zachowania w konflikcie i są za sprawą konfliktu „uruchamiane".

IV. Okoliczności wygaśnięcia będące następstwem zdarzeń od państw niezależnych:

• Niemożność wykonania umowy;

• Zasadnicza zmiana okoliczności;

• Pojawienie się nowej normy ius cogens;

Niemożność wykonania umowy

1. Niemożność bądź „ (...) wynika z trwałego zniknięcia lub zniszczenia przedmiotu niezbędnego do wykonania traktatu."

2. Niemożność jest wynikiem zaniku podmiotowości państwa. Umowy dotyczące zanikającego podmiotu, w relacji do niego wygasają. Ale me znaczy to, że zanikają (sukcesja).

Zasadnicza zmiana okoliczności.

O co chodzi?

Nie kwestionuje się tego, że zmiana okoliczności w stosunku do okoliczności towarzyszących zawarciu umowy, może pociągać za sobą wygaśnięcie umowy.

Nie każda jednak „zmiana".

Wg KW zmiana musi zasadnicza, tzn. dotyczyć okoliczności, które stanowiły „(...) istotna podstawę zgody stron na związanie się traktatem" i powodować „(...)radykalnie przekształcenie zakresu obowiązków.

Przykład - Traktaty 1990 / 1996 - traktat wielostronny w sprawie redukcji broni konwencjonalnej w Europie;

Zasadnicza zmiana okoliczności" wg KW nie może być powoływana jako uzasadnienie wygaśnięcia traktatu:

Jeżeli traktat ustanawia granicę;

Jeżeli zasadnicza zmiana okoliczności jest wynikiem naruszenia przez Stronę, która się na nią powołuje, obowiązku wynikającego z traktatu bądź jakiegokolwiek innego międzynarodowego obowiązku wobec Którejkolwiek innej strony traktatu;

Generalni przyjąć można, że państwa starają się unikać przywoływania zasadniczej zmiany okoliczności jako bezpośredniego powodu wygaśnięcia traktatu. Konstatując taką okoliczność, strony zmieniają traktat albo traktat wygaszają (np. Układ Warszawski).

Art. 13 Paktu LN - „Zgromadzenie może od czasu do czasu proponować Członkom Ligi, aby przystąpili do ponownego rozważenia traktatów, które nie dają się już stosować (...)"

Pojawienie się nowej normy ius cogens;

STMS -sprawa statku Lotus (1927) - „Reguły prawa wiążące państwa (...) wynikają z ich nieskrępowanej woli i zostały wyrażone w konwencjach i zwyczajach powszechnie przyjętych wyrażających zasady prawa".

Prawo zwyczajowe (zwyczaj - to zbiór reguł będących wynikiem jednolitej praktyki państw, której towarzyszy przekonanie, że praktyka ta jest zgodna z prawem i przez prawo wymagana

Definicja wskazuje na dwa elementy prawa zwyczajowego:

- obiektywny (materialny) - (o jednolita praktyka państw) i

- subiektywny (psychologiczny) - to towarzyszące praktyce przekonanie państw opinio iuris, że jest ona prawem wymagana.

Definicja jest prosta.

Bliższe określenie ,,istoty składników" prawa zwyczajowego jest bardziej skomplikowane.

Element obiektywny - praktyka państw - jakie są jej znamiona?

"Jedynie stała praktyka, efektywnie i niezmiennie wykonywana może generować regułę międzynarodowego prawa zwyczajowego” (1965).

Przejawy praktyki - Praktyka jest:

• Sekwencją zachowań, czynności, działań, które materialnie, zmierzam do ukształtowania nowej sytuacji poddanej prawno-międzynarodowemu reżimowi ("phisical acts")

• Sekwencja zachowań, które na podejmowaniu materialnych działań nie polegają, przejawom których są jedynie wypowiedzi pozostające w relacji wobec danej sytuacji ("verbal acts").

„Physical acts" - „verbal acts" a prawo szelfu kontynentalnego.

Szelf kontynentalny - przylegające do wybrzeża, łagodnie opadające w kierunku kontynentalnego zbocza i morskich głębin, dno mórz i oceanów.

Prawa państw nadbrzeżnych na szelfie normowane byty do 1953 roku -(konwencja genewska o szelfie) wyłącznie prawem zwyczajowym kształtowanym, w następstwie:

• Proklamacji prezydenta USA Thrumana z 23.08. 1945r. o prawie państwa nadbrzeżnego do zawłaszczenia bogactw szelfu:

• Jednostronnych aktów innych państw nadbrzeżnych zgłaszających prawa do szelfu;

• Śladowej praktyki eksploatacji szelfu;

2. Czyje zachowania - jakich organów państwa stanowią 'praktykę państwa' ?

Przede wszystkim organów, które są bezpośrednio zaangażowane w stosunki międzynarodowe

Prezydent, premier, minister spraw zagranicznych, służba zagraniczna (dyplomatyczna - misje stałe, misje ad hoc, misje w organizacjach międzynarodowych) - podejmują verbal acts.

Efektem kontaktów dwustronnych, wielostronnych, realizowanych na forach organizacji międzynarodowych są m.in., deklaracje wspólne, jednostronne oświadczenia, dokumentacja konferencji i spotkań opisująca stanowisko 'w sprawie' uczestniczących państw - korespondencja dyplomatyczna.

Początkowo „praktykę suwerennych państw" łączono wyłącznie z zachowaniami przedstawicieli - organów - bezpośrednio zaangażowanych w służbę zagraniczną państwa.

To restryktywne podejście zostało zarzucone na przełomie XIX/XX wieku - współcześnie świadectwem praktyki są także zachowania innych organów państwa:

■ Organów prawodawczych (ustawodawczych);

■ Innych organów administracji państwowej (niezależnie od szczebla);

■ A także organów sądowych.

Świadectwem tej „przemiany" przykład orzeczenia SN US w sprawie Paquete Habana - (1900).

Sąd wskazał m.in. na:

• Wydane przez króla Anglii Henryka IV w latach 1403 i 1406 edykty;

• Traktat zawarty miedzy Karolem V i Franciszkiem I z 1521 roku;

• Regulację ('ustawę') holenderską z 1S3S roku;

• Praktykę morską w trakcie wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych;

• List Ludwika XVJ z 5.06.1779 roku kierowany do admirała floty francuskiej;

• Traktat zawarty pomiędzy US a Prusami 1785 roku;

• Rozkaz dowodzącego grupą okrętów amerykańskich blokujących wybrzeże Meksyku, przekazany na piśmie dowódcom t dnia 14.Q5.1B46

• Praktykę floty francuskiej podczas wojny krymskiej i wojny z Prusami;

• Regulację ('ustawę') japońską przyjętą w 1894 na początku wojny z Chinami itd.

Sąd stwierdził, że........(dalej dopisać ręcznie)

Zamykając rozwalania nad tym kto i jak praktykę uprawia stwierdźmy:

Gdy mówimy o aktach werbalnych należy podkreślić to, aby były one „praktyką państw" muszą one być aktami publicznymi (podanymi do publicznej wiadomości).

Gdy mówimy o formułach „praktyki państw", należy zwrócić uwagę na to, że na „praktykę państw" składają się, obok materialnych i werbalnych aktywności, także zachowania „pasywne" - nie działanie, powstrzymywanie się od działania, zaniechanie działania w danej sytuacji - oznacza taka postawa przyzwolenie na działanie innych - i jest również istotnym elementem „praktyki".

Gdy mówimy o „praktyce państwa", to pojawia się pytanie, czy orzeczenia sądów, trybunałów międzynarodowych do niej należą?

Z uwagi na rolę uchwal w kształtowaniu się prawa zwyczajowego uchwały Ol, szczególnie zaś rezolucje organu plenarnego ONZ - Zgromadzenia Ogólnego, postrzega się jako elekt złożenia szeregu aktów werbalnych przez państwa uczestniczące w głosowaniu nad rezolucją (akty te polegają na głosowaniu każdej z delegacji za, przeciw lub wstrzymaniu się, wraz z wcale częstym złożeniem wyjaśnieniem zajętego stanowiska).

Właściwości praktyki państw

Definicje prawa zwyczajowego wskazuje, że praktyka ta musi być 'stała' i 'niezmienna', 'powtarzająca się', regularna', by na jej fundamencie powstała norma prawa zwyczajowego.

Wszystkie te terminy implikują ciągłość, zgodność - jednolitość następujących po sobie zachowań - istnienie wzorca zachowań.

Niejednolite zachowania nie są praktyką, która jest w stanie generować zwyczaj.

Stan jednolitości praktyki implikuje, co do zasady, nie występowanie zachowań odbiegających od przyjętego (ukształtowanego) ich wzorca.

Ale...

Konflikt ukształtowanego wzorca zachowań z praktyką odmienną (nową) - może osłabiać jego moc.

Może, ale nie musi prowadzić do jego zmiany, a tym samym zmiany prawa.

WYKŁAD 04.01.2005

Prawo zyczajowe

Praktyka państw

Jednolitość zachowań jest odnoszona do:

• Sekwencji zachowań państwa - wtedy jest mowa o jednolitości „wewnętrznej”.

• Sekwencji zachowań państw - jednolitość „kolektywna”.

Orzeczenie MTS w sprawie łowisk na Morzu Północnym - spór między UK a Norwegią( 1951 r.). Czego dotyczył spór? Metod delimitacji morza terytorialnego (części terytorium morskiego państwa), ściślej sposobu wyznaczania linii podstawowej, od której liczy się szerokość morza terytorialnego (Norwegowie łączyli najdalej wysunięte cyple fiordów i tak wyznaczali linię podstawową, UK uważają, że Norwegia powinna używać innej metody wyznaczania linii - kształtowanie linii podstawowej wzdłuż linii wybrzeża Norwegii).

Jednolitość wewnętrzna.

Trybunał jest zdania, że nie należy przywiązywać zbyt wielkiej wagi do pewnych niekonsekwencji i niezgodności rzeczywistych lub pozornych, które UK odkryła w praktyce Norwegii. Mogą być łatwo wyprowadzone w….

Jednolitość kolektywna.

Jakkolwiek MTS mówi, że wykreślanie linii podstawowej przez połączenie najdalej wysuniętych punktów fiordów jest uprawnione to pojawia się problem, jaki ma być dystans między najdalej wysuniętymi cyplami? To nie może być łączenie wysuniętych cypli, które są oddalone od siebie w znaczny sposób. Jeśli dystans między najdalej wysuniętymi fragmentami fiordu nie sięga 10Mm bądź nie przekracza tej odległość to pojawia się konfiguracja zatoki morskiej. Jeżeli odległość między cyplami nie przekracza 10Mm to fiordy są wodami wewnętrznymi. Trybunał się jednak z tym nie zgodził. Trybunał uważał, że „(…) jakakolwiek zasada 10Mm dla włączenia wód zatok w obręb wód wewnętrznych została przyjęta przez pewną grupę państw w ich prawie krajowym, jak i łączących je traktatach i konwencjach, jak i zostały przyjęte w tym względzie rozstrzygnięcia sądów arbitrażowych w sprawach pomiędzy nimi to inne państwa przyjęły inne rozwiązania. Należy zatem stwierdzić, że zasada 10Mm nie nabyła statusu powszechnej normy zwyczajowej.

Zatoki historyczne - 24Mm (częścią terytorium morskiego państwa mogą być zatoki, których wejście przekracza 24Mm; ten kto decyduje o włączeniu takiej zatoki do terytorium morskiego państwa musi wykazać tytuł historyczny do tych wód, w przeszłości przy aprobacie innych państw przestrzeń tej zatoki była przez dany kraj użytkowana).

Jak intensywny, w jakim przedziale czasu występować musi ów jednolity sekwens zachowań?

Wyrok MTS z 20 II 1969r. w sprawie delimitacji szelfu Morza Północnego - spór między RFN a Danią i Holandią.

Szelf kontynentalny - łagodnie opadające od linii lądu dno w kierunku głębin morskich. Możemy tam odnaleźć bogate zasoby: ropy, gazu i innych minerałów. Społeczność międzynarodowa zdecydowała, że do tej przestrzeni mogą zgłaszać prawa państwa nadbrzeżne.

Czego dotyczył spór? → Metody podziału szelfu kontynentalnego.

Holandia i Dania były stronami konwencji o szelfie kontynentalnym z 1958r.

Art. 6 §2 Konwencji „Jeżeli (…) szelf kontynentalny znajduje się u wybrzeża dwóch sąsiadujących ze sobą państw to w granica szelfu zostanie określona w drodze porozumienia (…). W braku porozumienia granica zostanie określona przez zastosowanie zasady jednakowej odległości od najbliższych punktów linii podstawowej, od których mierzy się szerokość morza terytorialnego każdego z tych państw”.

RFN nie była stroną tej konwencji.

Dania chciała przekonać MTS, że ta reguła z art. 6 §2 Konwencji stała się normą prawa zwyczajowego w następstwie przyjęcia tej konwencji przez bardzo szeroki krąg państw.

Czy 11 lat (1958 - 1969r.) to wystarczający okres czasu dla ukształtowania się normy prawa zwyczajowego?

Trybunał stwierdził, że (…) „ krótki czas, jaki upływa od chwili wejścia w życie konwencji sam w sobie nie stanowi przeszkody dla ukształtowania się nowej reguły prawa zwyczajowego będącej oryginalnie wyłącznie konwencyjną regułą”.

Ale art.6 §2 nie stał się - od 1969r. - wzorcem normy zwyczajowej.

Jaki musi być przedział czasu jednakowego sekwensu zachowań, aby się wykształtował zwyczaj?

Przykłady:

• SN USA w sprawie Paquete Habana (1900r.) - sprawa skonfiskowanego kutra rybackiego; SN analizował praktykę 400 lat.

• 4 X 1957r. - wykształcenie się powszechnej normy zwyczajowej, wyłączającej przestrzeń pozapowietrzną suwerennego władztwa państwa, w ciągu 1 godziny → wystrzelenie Sputnika 1 przez ZSRR. Sputnik w ciągu 1 godziny okrąża cała Kulę Ziemską. Nikt nie protestuje przeciwko naruszeniu terytorium państwa przez ZSRR. Następuje wtedy rozróżnienie przestrzeni powietrznej od pozapowietrznej. Akceptacja tej praktyki ZSRR (nie zaprotestowanie przez inne państwa) spowodowało wykształceniem się zwyczaju w bardzo krótkim okresie czasu.

Jaki może być przestrzenny zasięg praktyki? Jaka jest skutkiem tej konfiguracja tego zwyczaju?

Odpowiedź na to pytanie nakazuje rozróżnić:

1. Zwyczaj powszechny

2. Zwyczaj regionalny

3. Zwyczaj dwustronny

Zwyczaj powszechny (ius dispositivum)

Ogarnia on całą społeczność międzynarodową. „Zwyczaj powszechny” → normy zwyczajowe, które nie mają charakteru imperatywnego (ius cogens) a dyspozytywny; mogą być te normy zmieniane bieżącą praktyką (normy ius cogens są praktycznie niezmienne).

Czy warunkiem koniecznym istnienia powszechnej normy zwyczajowej jest udział (aktywny/pasywny, materialny/werbalny) w praktyce przez każde z państw - członków społeczności międzynarodowej, a tym samym sygnalizowanie przez każde z nich indywidualnie swej zgody na stanowiony normą reżim?

Aby norma międzynarodowa wiązała państwo X to musi się ono na skuteczność tej normy zgodzić (traktat).

W opinii sądów międzynarodowych brak partycypacji udziału w praktyce nie wyklucza związania państwa pozostającego „poza nią” zwyczajem powszechnym.

Skąd to sprzeczne z woluntarystycznym założeniem systemu prawa międzynarodowego przekonanie?

Z oglądu - oczywistych faktów - świata realnego!!!

• Powszechna aprobata pozyskiwania przez państwa nadbrzeżne z szelfu korzyści jest również ze strony państw leżących w głębi lądu (np. Nepal, Czad itp.)

• Nowi członkowie społeczności międzynarodowej i ich konstytucje - znajdujemy tam klauzule, że państwa te będą przestrzegały prawa międzynarodowego; następnie szczegółowe wzmianki o tym, że będą przestrzegane reguły prawa zwyczajowego o charakterze powszechnym (nie ma tam szczegółowego wyliczenia praw zwyczajowych, ale swoim zachowaniem dają do zrozumienia, że akceptują zastany reżim).

• I stwierdzenie MTS w sprawie delimitacji szelfu Morza Północnego. Trybunał odrzucił tezę, jakoby w powszechnym prawie zwyczajowym pojawiła się norma odzwierciedlająca dyspozycję art. 6 Konwencji o szelfie kontynentalnym, bowiem w okresie 1958 - 69 praktyka państw, w tym państw, których interesów szczególnie dotyka, nie była powszechna, jak i jednolita i zgodna z dyspozycją konwencyjnego postanowienia.

Norma powszechnego prawa zwyczajowego pojawia się zatem wtedy, gdy praktyka jest praktyką powszechną tzn., która dotyczy:

• Znacznej liczby państw

• W tym państw, które są obiektywnie (z natury rzeczy) zainteresowane daną dziedziną obrotu.

Skoro norma powszechnego prawa zwyczajowego, która jest normą ius dispositivum to rodzi się pytanie, czy możliwym jest przeciwstawienie się jej?

Jeśli mówi „zwyczaj powszechny” - reżim, który respektuje większość społeczności międzynarodowej. Czy jednak należy bezwarunkowo podporządkować się temu reżimowi? Istnieje możliwość przeciwstawienia się zwyczajowi powszechnemu w sposób prawny.

„Persistent objector” - stałe, konsekwentne sprzeciwiający się skuteczności zwyczajowego reżimu, tak chwili jego powstawania, jak i w każdym późniejszym czasie.

Przykład: USA są persistent objector w procesie ewentualnego kształtowania się zwyczajowego reżimu będącego odzwierciedleniem postanowień tej części konwencji o prawie morza (1982r.), która dotyczy „obszaru” (Rozdział XI) - a więc dna morskiego i jego zasobów, które stanowią wg konwencji - należące do całej społeczności międzynarodowej - „wspólne dziedzictwo ludzkości”. Pozyskiwanie bogactw z tej przestrzeni należy do całej społeczności. USA cały czas przeciw temu protestują, ponieważ chcą sami eksploatować „obszar”.

Status prawny „obszaru” i jego zasobów - art. 137 §1 Konwencji.

Art. 137 §1 Żadne państwo nie może zgłaszać roszczeń ani wykonywać suwerenności lub suwerennych praw nad jakąkolwiek częścią Obszaru lub jego zasobów ani też żadne państwo lub osoba fizyczna albo prawna nie może zawłaszczyć jakiejkolwiek jego części. Nie uznaje się żadnego takiego roszczenia lub wykonywania suwerenności albo suwerennych praw ani takiego zawłaszczenia.

II. ELEMENT SUBIEKTYWNY ZWYCZAJU - przekonanie o zgodności zachowań z prawem.

1) Psychologiczny stosunek do uprawianej praktyki opisuje termin opinio iuris sive necessitatis - przekonanie o prawie lub konieczności .

Wypowiedź MTS w sprawie delimitacji szelfu Morza Północnego. Opisując istotę opinio iuris stwierdził:

„Państwo musi mieć poczucie, iż jego postępowanie jest zgodne z zobowiązanym przewidzianym prawem. Ani częstotliwość postępowania, ani też zwyczaj, charakter postępowania nie wystarczy. Istnieje wiele przykładów zachowań międzynarodowych dotyczących protokołu dyplomatycznego, np. które są powtarzane niezmiennie, lecz które są motywowane względami kurtuazji, wygody lub tradycji, nie zaś poczucie prawnego obowiązku”.

„Refleksja nad rolą opinio iuris w procesie kształtowania się zwyczaju przypomina poszukiwanie kamienia filozoficznego, którego odnalezienie pozwala na przekształcenie obojętnej masy skumulowanej praktyki w moc prawnie wiążących reguł prawnych”.

2) Co jest formalnym przejawem opinio iuris?

• Akty akceptacji (zgody) państw (aktywne/pasywne; werbalne/materialne);

• W przypadku zwyczaju powszechnego - przypisywanie państw pozostałym faktyczne „przyjęcie do pozytywnej …..(?) skuteczności zwyczajowego reżimu.”

1

---