1. Co rozumiemy pod pojęciem „międzynarodowej konstytucjonalizacji praw człowieka”, na jakiej podstawie i z jakimi dokumentami pojęcie to wiążemy?

KONSTYTUCJONALIZACJA - stadium rozpoczynające się w drugiej połowie XVIII wieku i trwające do dzisiaj.

Ranga praw człowieka powoduje wpisywanie praw i wolności człowieka w ustawy zasadnicze (Konstytucje)

U schyłku XVIII w. wyraźnie zaznacza się konstytucjonalizacja ochrony praw człowieka kontynuowana poprzez wiek XIX a dziś będąca powszechnym standardem; jest reguła że w konstytucjach współczesnych państw specjalne rozdziały poświęcone są prawom i wolnością człowieka.

Rozwój ochrony krajowej w tym na poziomie konstytucjonalnym rzutował na środowisko międzynarodowe a to poprzez zasady ogólne prawa i kształtujące się praktyki prowadzące do zrodzenia norm zwyczajowych.

W okresie międzywojennym system Ligi Narodów rodzi zorganizowany system ochrony mniejszości i wzorową jakby rolę tzw. Małego Traktatu Wersalskiego między głównymi mocarstwami a odrodzoną Polską.

To pierwszy „branżowy” wycinek rodzącej się międzynarodowej ochrony praw człowieka.

Rozwijająca się norma zwyczajowa zakazu niewolnictwa przenosi uchwalenie Konwencji Norweskiej w 1926 r o zwalczaniu niewolnictwa.

Dynamiczny rozwój międzynarodowego prawa humanitarnego poczynając od 1 Konwencji Genewskiej z 1864 r, kodyfikacje haskie z 1899 i 1907 r, konwencje z 199 r dotyczące ochrony chorych i rannych oraz jeńców wojennych dają pokaźny zbiór prawa człowieka w konfliktach zbrojnych.

2. Związanie się PRL i RP europejskimi (ogólnymi i specjalnymi)standardami praw człowieka

Natychmiast po powstaniu Rady Europy, podjęto myśl o potrzebie nadania impulsu realizacji założeń niedawno uchwalonej Deklaracji Powszechnej. Owocem intensywnych prac stało się podpisanie 4.11.1950 r w Rzymie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Od 1991 r RP stała się pełnoprawnym członkiem Rady Europy a 19.01.1993 r stroną Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. EKPC objęła ochroną zasadniczo tradycyjne prawa obywatelskie, których chroniony katalog podlegał poszerzeniu metodą zawierania substancjalnych protokołów dodatkowych, ściśle z Konwencją powiązanych, ale zachowujących status oddzielnego traktatu. Nieco inny wymiar mają protokoły o charakterze proceduralnym, które po ratyfikacji przez państwa strony Konwencji po prostu zmieniają jej mechanizm kontrolny i wtapiają się pomiędzy jej postanowienia.

Zdecydowana większość postanowień Konwencji Europejskiej ma charakter proceduralny i wiąże się z kontrolą wykonania zobowiązań.

Od 1.05.1993 r Polska uznała konwencję Europejskiej Komisji i ETPC, także w zakresie skarg indywidualnych.

3. Miejsce i rola zobowiązań międzynarodowych w dziedzinie praw człowieka w polskim porządku prawnym w świetle jego aktualnego stanu

Stosownie do ogólnych zasad prawa międzynarodowego :

- państwo zaciągając zobowiązania międzynarodowe ma obowiązek dostosowania do niego swojego ustawodawstwa wewnętrznego.

Nie ma prawa powoływać się na swój porządek wewnętrzny, celem uwolnienia się od zobowiązań międzynarodowych;

- człowiek ma prawo powoływać się bezpośrednio na chroniącą go normę międzynarodową, szczególnie w przypadkach, gdy chodzi o nadzwyczajne kompetencje państwa związane z dopuszczalnością derogacji zobowiązań z dziedziny praw człowieka, kontrola ze strony międzynarodowych instytucji kontrolnych nabiera dużego znaczenia.

Konstytucja RP z 1997 r po raz pierwszy precyzyjnie normuje stosunek polskiego porządku prawnego do porządku międzynarodowego co wyraża się :

A/ obowiązku przestrzegania wiążącego prawa międzynarodowego art. 9.

B/ uznania ratyfikowanych umów międzynarodowych i zwyczajów za powszechnie obowiązujące źródła prawa RP art. 87 ust. 1

C/ normuje jakie traktaty wymagaj udziału parlamentu (ratyfikacja trybie ustawy ) art. 89

D/ uznaje część ratyfikowanych umów i zasad ogólnych prawa za cześć krajowego porządku prawnego art. 91 ust 1 , umowy mają prymat nad ustawami krajowymi

E/ uznanie dopuszczalności bezpośredniego stosowania norm międzynarodowych art 91 ust 3.

F/ uznanie przyjęcia przez organizację międzynarodową kompetencji organów władzy państwowej w niektórych sprawach art. 90.

G/ Trybunał Konstytucyjny bada zgodność ustaw z umowami międzynarodowymi art. 188

4. Pojęcie „systemu” Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i ogólna charakterystyka jego składników

5. Zasada niedyskryminacji w prawie międzynarodowym praw człowieka - jej ewolucja i funkcja, ze szczeg, uwzględnieniem art. 14 EKPC

1945 r. - Klauzula niedyskryminacji ma swój początek już w Karcie NZ. Celem NZ było popieranie i zachęcanie do poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich, bez względu na rasę, płeć, język lub wyznanie. Mocno zaakcentowała równouprawnienie dla kobiet i mężczyzn.

1948 r. - Deklaracja Powszechna rozszerza formułę równości i niedyskryminacji o wolność co do poglądów politycznych, majątku, urodzenia, pochodzenie narodowego lub społecznego.

1950 r. - art. 14 Konwencji Europejskiej dodaje do tego niedyskryminację ze względu na przynależność do mniejszości narodowych. Dopełniając istotnym zwrotem „lub jakikolwiek inny status (inne względy, czy inne okoliczności)”, co oznacza, że żadne okoliczności nie uzasadniają dyskryminacji.

W systemie europejskim zostały zawarte zabezpieczenia dwojakiego rodzaju:

1. zasady niedyskryminacji nie traktuje się automatycznie, jej naruszenia rozpatruje się w kontekście naruszenia jakiegoś substancjalnego prawa chronionego

2. zasada niedyskryminacji nie wyklucza różnic traktowania, pod warunkiem jednak, że są ku temu rozsądne i obiektywne uzasadnienia.

3.

5. Prawo do równości i niedyskryminacji jako autonomiczne prawo człowieka- istota i podstawy prawne

Już Karta NZ mocna zaakcentowała równouprawnienie mężczyzn i kobiet, a samą ochronę praw człowieka przeznaczyła dla wszystkich, bez względu na rasę, płeć, język albo religię.

Poczynając od Deklaracji Powszechnej 1948 r formuła równości i niedyskryminacji wzbogaca się o dalsze względy (poglądy polityczne lub inne, majątek, urodzenie, pochodzenie narodowe lub społeczne;

Konwencja Europejska w art. 14 dodaje „przynależność do mniejszości narodowej”) i dopełnia się istotnym zwrotem końcowym „lub jakikolwiek inny status (inne względy, czy inne okoliczności )”.

Zatem nie ma takiego względu, który uzasadniałby dyskryminację.

W systemie europejskim służą temu dwojakie zabezpieczenia.

Po pierwsze, nie traktuje się zasady niedyskryminacji jako automatycznego prawa, a jej naruszenie rozpatruje się w koniecznym kontekście naruszenia jakiegoś substancjalnego prawa chronionego.

Po drugie, zasada niedyskryminacji nie wyklucza różnic traktowania, pod warunkiem iż jest po temu rozsądne i obiektywne uzasadnienie.

Arbitralna, bezpodstawna dyskryminacja jest oczywiście wykluczona.

6. Porównanie charakteru zobowiązań państw -stron w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Europejskiej Karcie Socjalnej

Europejska Konwencja Praw Człowieka i Europejska Karta Socjalna to są dwa fundamentalne traktaty i zarazem systemy.

E K P Cz. - I generacja Praw człowieka ( obywatelskie i polityczne)

E K S - II generacja Praw człowieka. ( gospodarcze, socjalne )

Do praw I generacji zaliczamy: - prawo do życia, - wolność od tortur, - wolność od niewoli, poddaństwa oraz pracy przymusowej lub obowiązkowej, - prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, - prawo do słusznego procesu, - nieretroaktywność prawa karnego, - prawo do prywatności, - wolność myśli, sumienia, religii i przekonań, wolność ekspresji, - wolność pokojowych zgromadzeń, - wolność zrzeszania się, - wolność związkowa, - prawo do małżeństwa i rodziny, - prawo do własności i niezakłóconego korzystania ze swojego prawa, - prawa polityczne, - wolność od więzienia za długi, - prawa cudzoziemców.

Prawo do życia i wolność od tortur a także wolność ekspresji, to prawa fundamentalne chronione w Konwencji Europejskiej.

Część praw I generacji jest niederegowalnych ( co oznacza że nie można ich pozbawić mocy obowiązującej przez zastąpienie ich innym przepisem prawnym).

Do grupy tej należą: - prawo do życia, - nieretroaktywność prawa karnego, - wolność myśli , sumienia, religii i przekonań, - wolność od więzienia za długi, - prawo do uznania podmiotowości.

Pozostałe prawa I generacji mogą podlegać derogacji w sytuacjach nadzwyczajnych.

Prawa II generacji to prawa gospodarcze, socjalne i kulturalne.

W EKS z 1961 r unormowanie zobowiązań państw - stron zostało zawarte w art. 1 - 19 jako zadania państwa , zobowiązanie rezultatu i należytej staranności , art 20 zobowiązanie do podejmowania działań zmierzających do kontroli przestrzegania praw zawartych w art. 1-19.

Każda wyróżnia 7 fundamentalnych praw: art. 1 - prawo do pracy, art. 5 i 6 prawo organizowania się i prawo rokowań zbiorowych, art. 12 - prawo do zabezpieczenia społecznego, art. 13 - prawo do bezpłatnej opieki socjalnej i medycznej, art. 16 - prawo rodziny do ochrony socjalnej, prawnej i gospodarczej, art. 19 - prawo rodziny migrantów do ich ochrony.

Państwo - strona musi ratyfikować 5 z wyróżnionych praw fundamentalnych.

7. Katalogi międzynarodowo chronionych praw człowieka, wraz z odniesieniem do konkretnych (uniwersalnych i europejskich)dokumentów międzynarodowych

Prawa i wolności z I rodziny praw człowieka to zespół praw obywatelskich i politycznych zawartych w art. 6-27 w Pakcie Praw Obywatelskich oraz w art. 2-12 EKPC i w Protokołach do niej (I, IV, VI, VII ), np. prawo do życia , wolność od tortur, wolność od niewoli i pracy przymusowej lub obowiązkowej, prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego.

Prawa II rodziny zawierają zespół praw gospodarczych, socjalnych i kulturalnych zawartych w Międzynarodowym Pakcie Praw Gospodarczych Socjalnych i Kulturalnych oraz Europejskiej Karcie Socjalnej.

Państwo jest podmiotem zobowiązanym w dziedzinie II rodziny praw człowieka z art. 2 PPGSiK wynika podwójne zobowiązanie prawne:

4. zobowiązanie rezultatu co do stopniowego urzeczywistnienia w przyszłości praw gospodarczych, socjalnych i kulturalnych

5. zobowiązanie należytej staranności - w miarę posiadanych środków i zasobów z wykorzystaniem współpracy i pomocy międzynarodowej.

Pakt Gospodarczy zawiera w art. 4 klauzulę limitacyjną na mocy której państwo może poddać korzystanie z tych praw tylko takim ograniczeniom jakie przewiduje prawo, wyłącznie w celu popierania ogólnego dobrobytu oraz w art. 5 pkt 1 i 2 zakazie nadużycia prawa ze strony państwa, grupy lub osoby jak również nakaz poszanowania praw nabytych

8. Gwarancje krajowe (o charakterze specjalnym) dochodzenia roszczeń a gwarancja generalna

Gwarancje w systemie krajowym

Zasada skutecznej ochrony praw człowieka- składa się z gwarancji dochodzenia roszczeń, by ochrona była faktycznie skuteczna.

... w orzecznictwie strasburskim zawierają w sobie gwarancję ogólną lex generalis i dwie gwarancje specjalne o charakterze szczególnym lex specjalis.

GWARANCJA GENERALNA

Art.2 ust 3 paktu obywatelskiego - zawiera gwarancję generalną - prawo do skutecznych środków prawnych na wypadek naruszenia praw człowieka.

Art.13 konwencji europejskiej- każda osoba która występuje z roszczeniem, ma prawo skutecznego odwołania się do kompetentnej władzy krajowej, celem uzyskania właściwego rozstrzygnięcia, a kiedy jest to właściwe słusznego odszkodowania.

Jeśli ta władza nie zapewnia gwarancji typowej dla sądu, wtedy prawo krajowe musi przewidywać drogę sądową.

Czyli odwołania się do sądu dwóch jurysdyktur.

Sąd bada zgodność co do faktu i co do prawa.

Jeśli wchodzi w grę sytuacja materialna czy moralna przeliczana na szkodę, wtedy należy się odszkodowanie.

GWARANCJE SPECJALNE

1) art.6 konwencji europejskiej, art.14 paktu - prawo do słusznego procesu

2) art.5 konwencji europejskiej, art.9 paktu - prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego.

Polega na tym, że każda osoba pozbawiona wolności i nie tylko w kontekście oskarżenia karnego, ma prawo odwołania się do sądu i szybkiego rozstrzygnięcia co do tego czy pozbawienie wolności jest zgodne z prawem. (i uzyskanie natychmiastowego zwolnienia jeśli sąd stwierdzi, że nie jest to zgodne z prawem)

9. Rola Komitetu Ministrów Rady Europy w systemie strasburskim- wczoraj i dzisiaj

Mówiąc o europejskim soft - law, kształtującym standardy administracji i postępowania administracyjnego poprzez rezolucje i rekomendacje Komitetu Ministrów Rady Europy, który jest najważniejszym organem normotwórczym, decyzyjnym i kontrolnym Rady Europy.

Ma on kompetencje uchwalania właśnie rezolucji i rekomendacji dla państw członkowskich, czy to z własnej inicjatywy czy na zlecenie Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy.

Nie jest przy tym Zgromadzeniu podporządkowany i zdarza się, że opinia tych dwu organów dość często znacząco się rożni

Komitet jest podstawowym organem decyzyjnym Rady Europy. Będąc organem stricte politycznym i składając się w zasadzie z ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich, Komitet może podejmować nie tylko ważne decyzje z zakresu życia wewnętrznego tej organizacji międzynarodowej, ale też pod adresem konkretnych państw członkowskich, łącznie z zastosowaniem wobec nich statutowo przypisanych sankcji.

Komitet został bezpośrednio włączony w funkcjonowanie mechanizmu realizacji i kontroli zobowiązań płynących z EKPC i jej protokołów.

Jeżeli dana sprawa nie zostaje w ciągu trzech miesięcy skierowana do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka to Komitet podejmuje ostateczną decyzję w tej sprawie i czuwa nad jej realizacją.

Także ostateczne wyroku Trybunału Europejskiego w ich realizacji zależą od czuwania Komitetu Ministrów, ponieważ jest to organ odpowiedzialny za ich wykonanie i ma on w ręku środki skłonienia państwa do wypełnienia wydanych orzeczeń w dziedzinie praw człowieka.

10. Kategoria „ofiary” i jej rola w systemie skargi indywidualnej- system uniwersalny a europejski

Skarga indywidualna jest typem skargi gdzie jednostka lub podmiot uprawniony z tytułu praw człowieka pozywa państwo-naruszyciela. Skarga nie może być anonimowa

Termin ofiara oznacza osobę pokrzywdzoną albo jakąkolwiek inną osobę mającą tytuł prawny do domagania się reparacji - def. zaczerpnięta z rekomendacji nr R (84) 15 KMRE do państw członkowskich dotycząca odpowiedzialności publicznej ( z 18.09.1984r.).

System uniwersalny

Jednostka ( i tylko jednostka ) ma prawo złożenia skargi do Komitetu Praw Człowieka z zarzutem naruszenia jej praw wynikających z Paktu Obywatelskiego ( właściwie z Protokołu Fakultatywnego do Paktu), wszedł w życie w 1976r. - Polska ratyfikowała ze skutkiem od 1992r.

Komitet PC uzyskuje wyjaśnienia od państwa, rozpatruje sprawę co do meritum, a o swojej opinii powiadamia obie strony.

Opinia nie jest wiążąca. Komitet bada sprawozdania państw dotyczące realizacji zobowiązań z Paktu i formułuje uwagi ogólne, które mają duże znaczenie dla teorii i praktyki interpretacji i stosowania Paktu.

Natomiast Pakt Gospodarczy nie przewiduje międzynarodowego dochodzenia roszczeń przez jednostkę. Działający od 1987r. Komitet ds. Praw Ggospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych bada sprawozdania państw i też tylko formułuje uwagi.

System europejski

Konwencja Europejska ( art. 34) przewiduje prawo skargi państwa przeciw innemu państwu oraz skargi jednostki, będącej ofiarą naruszenia jej praw, również organizacja pozarządowa.

Wnieść sprawę do trybunału mogą: państwo pozwane,

państwo obywatelstwa ofiary,

Komisja Europejska

Kompetencję Europejskiego Trybunału Praw Człowieka państwo akceptuje oddzielnymi deklaracjami - Polska od IV 1993r. Sąd bada dopuszczalność skargi, ustalające czy nastąpiło naruszenie Konwencji, przekazuje się do Komitetu Ministrów Rady Europy.

Sama Komisja, państwo obywatela ofiary naruszenia, państwo pozwane bądź skarżące może wnieść sprawę do rozpoznania przez Trybunał.

Trybunał po rozpoznaniu sprawy wydaje wiążący wyrok. Nad skutecznością wyroku czuwa Komitet Ministrów Rady Europy ( dysponuje sankcjami).

Skarga musi być zgodna z postanowieniami Konwencji.

Zarzuty w skardze muszą się opierać na konkretnych artykułach i dotyczyć katalogu praw chronionych w Konwencji Europejskiej.

Muszą być też wcześniej wyczerpane środki krajowe.

Ofiara musi być rzeczywista i bezpośrednia

11. Typy wyjątków ex definitione, ze szczególnym uwzględnieniem wolności ekspresji i wolności zrzeszania się

Art. 10 ust 1 zdanie 3 EKPC - wolność ekspresji. Wyjątek - nic w niniejszym artykule, nie stoi na przeszkodzie we wprowadzeniu licencjonowania kinematografii, radia i telewizji.

Art. 2KE, art. 22PO, art. 8PG, art. 5i6 EKS - wolności związkowe, wolność i prawo do pokojowego zrzeszania się. Wyjątek - nic w niniejszym artykule nie stoi na przeszkodzie we wprowadzeniu ograniczenia tych praw co do: wojska, policji i administracji.

Wolność zrzeszania się podlega derogacji w sytuacjach nadzwyczajnych.

Stosownie do Paktu, uznaje się dopuszczalność nakładania „zgodnych z prawem ograniczeń na korzystanie z tego prawa przez członków sił zbrojnych i policji”.

Wolność ekspresji.

Unormowana w art. 19 Paktu Obywatelskiego i art. 10 Konwencji Europejskiej.

Bodaj najwcześniej w orzecznictwie strasburskim ogłoszono jedną z podwalin społeczeństwa demokratycznego.

Konieczna i fundamentalna, a niebezpieczna zarazem.

W substancji swej obejmująca: wolność opinii (wypowiedzi); wolność poglądów; wolność poszukiwania i pozyskiwania informacji i idei, bez ingerencji władz i bez względu na granice państwowe.

To w jej obrębie mieści się problem mass mediów, jeśli chodzi o perspektywę praw człowieka. Konwencja nie przeciwstawia się uzależnieniu działalności przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych od uzyskania zezwolenia państwa.

Bardzo specyficzny charakter ma towarzysząca tej wolności klauzula limitacyjna.

Po pierwsze, nie przyjmuje ona formy negatywnej, akcentującej wyjątkowość ingerencji władzy publicznej; przeciwnie, pozytywnie przewiduje, iż korzystanie z tej wolności „pociąga za sobą obowiązki i odpowiedzialność” (Pakt podkreślił nadto, że to „specjalne obowiązki „szczególna odpowiedzialność”).

Po drugie nie mówi się o zasadniczym zakazie ingerencji, lecz przewiduje się stosowanie „wymogów formalnych, warunków, ograniczeń i sankcji”.

Po trzecie, katalog celów prawowitych jest sformułowany specyficznie i jest szczególnie bogaty, włączając - poza typowymi - także: ochronę integralności terytorialnej, ochronę dobrego imienia i praw innych osób, zapobieganie ujawnianiu informacji poufnych, a także zagwarantowanie powagi i bezstronności sądownictwa. W Pakcie ogromnie ważnym jest odnotowanie art. 20 jako szczególnie istotnej granicy wolności ekspresji.

Mocą tego postanowienia, państwo jest zobowiązane ściągać i karać nie tylko propagandę wojenną, ale także „podżeganie do dyskryminacji, wrogości lub gwałtu” na tle „nienawiści narodowej, rasowej lub religijnej”.

Demokracja, to piękny, ale i niebezpieczny ustrój; przykład Hitlera nie powinien być powielany.

Wolność zrzeszania się - art.22 PO i art.11 KE podlegają derogacji w sytuacjach nadzwyczajnych.

Stosownie do Paktu, uznaje się dopuszczalność nakładania „zgodnych z prawem ograniczeń na korzystanie z tego prawa przez członków sił zbrojnych i policji”.

12. Limitacja korzystania z praw człowieka w sferze praw obywatelskich i politycznych- standardy międzynarodowe a polski porządek prawny

Limitacja korzystania z praw człowieka - kojarzy się z tym , że człowiek jest bytem wspólnotowym, nie jest sam.

Kształtują się tzw. Wspólne dobro, wartości i państwo musi mieć jakieś możliwości wprowadzenia w miarę harmonijnego ładu w tym swoim organizmie społeczno-państwowym , a więc równoważy się te dobra i interesy, by w miarę harmonijnie się to wszystko łączyło. Jest to zatem kwestia dopuszczalności ingerencji władzy publicznej w korzystanie z praw człowieka na co dzień,

Przykładem takim jest np. EKPC w art. 8 mówi , że każda osoba ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego swojego domicylu oraz swojej korespondencji .

Jednak dalej w ust. 2 Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa z wyjątkiem przypadków, które są zgodne z prawem i konieczne w demokratycznym społeczeństwie ze względu na interesu bezpieczeństwa narodowego publicznego lub dobrobytu gospodarczego kraju zapobieganie zamieszkom lub przestępczości, ochronę zdrowia i normalności lub ochronę praw i wolności innych osób

W art. 31 ust. 3 Konst. RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. zawarty jest zapis uprawniający do interpretacji, że wszystkie jakiekolwiek prawa człowieka, mogą podlegać limitacji na podstawie ustaw i tylko wówczas gdy są konieczne dla bezpieczeństwa państwa, jego porządku publicznego, ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej albo wolności i praw innych osób.

Z punktu widzenia standardów międzynarodowych mamy generalne klauzule tylko w drugiej rodzinie prawa człowieka, nigdy w pierwszej rodzinie.

W przypadku norm w prowadzających dyskrecjonalną kompetencję na korzyść danego organu, to muszą one ustalać zakres takiej kompetencji, sposób jej wykonania oraz zapewnić środki dochodzenia roszczeń na wypadek jej nadużycia.

Pośród prawowitych celów pojawia się ochrona bezpieczeństwa publicznego (bezpieczeństwo wewnętrzne państwa), zdrowia i moralności (w Pakcie Obywatelskim w art. 12 ust. 3 mowa jest o „zdrowiu i moralności publicznej”) oraz praw i wolności innych osób oraz zapobieganie zamieszkom i przestępczości. Wyjątkowo przy prawie do prywatności pojawia się ochrona dobrobytu gospodarczego kraju, przy wolności ekspresji i wolności zrzeszenia się - ochrona bezpieczeństwa narodowego (bezpieczeństwo zewnętrzne państwa), nadto przy wolności ekspresji - ochrona integralności terytorialnej, zapobieganie ujawnieniu poufnych informacji oraz interes zagwarantowania powagi i bezstronności sądownictwa.

Zgodność z prawem i uzasadnienie prawowitym celem jeszcze nie wystarcza; cel nie uświęca środków.

Muszą one być „konieczne w demokratycznym społeczeństwie”, a więc rozsądne i proporcjonalne, nie wykraczające poza cel ani nie stanowiące nadużycia.

Limitacja korzystania z praw człowieka zawiera w sobie 2 typy klauzul imitacyjnych

klauzula generalna - dotyczy wszystkich praw zwartych w danym dokumencie np. spraw socjalnych

klauzula indywidualna - gdy klauzula towarzyszy danemu państwu, gdy wpisana jest w dany artykuł, limitowani jest jednak zawsze wyjątkiem

Limitacja to mechanizm który funkcjonuje w związku z utrzymaniem przez państwo ładu na swoim terytorium i zapewnieniu poszanowania różnych dóbr.

W unormowaniach międzynarodowych w limitacji korzystania z praw człowieka wykorzystuje się klauzulę indywidualną.

Po ustaleniu zasady poszanowania danego prawa potwierdza się zasadę niedopuszczalności ingerencji władz publicznych korzystaniu z tego prawa i dopuszczalność ingerencji tylko wyjątkowo i pod pewnymi warunkami (zgodność z prawem, realizacji celu prawowitego).

13. Formalno-organizacyjne przesłanki derogacji zobowiązań-standardy międzynarodowe a polski porządek prawny

Derogacja zobowiązań w dziedzinie praw człowieka działa tylko w sytuacjach nadzwyczajnych.

Chodzi tu o nadzwyczajne prerogatywy państwa do uszczuplania praw człowieka w czasie wojny lub innych stanów nadzwyczajnych.

Konstytucja RP przewiduje 3 rodzaje stanów nadzwyczajnych: stan wojenny, stan wyjątkowy, stan klęski żywiołowej.

Pierwszym elementem który musi być spełniony zanim będzie mógł być wprowadzony stan nadzwyczajny są przesłanki wstępne.

Wg Paktu Obywatelskiego jest to wyjątkowe niebezpieczeństwo publiczne, które zagraża życiu narodów; w Konwencji Europejskiej wojna lub inne niebezpieczeństwo publiczne, które zagraża życiu narodów.

W naszej Konstytucji , pomijając stan klęski żywiołowej należy rozważyć oddzielnie zagadnienia polityczne: stan wojenny i stan wyjątkowy.

Nasza Konstytucja operuj określeniem „szczególne zagrożenie”.

Określa też jakich wolności i praw człowieka i obywatela w stanach wyjątkowych nie można ograniczać: godność człowieka, obywatelstwo, ochrona życia, humanitarne traktowanie, poszanowanie odpowiedzialności karnej, dostęp do sądu, dobra osobiste, sumienie i religia, rodzina i dziecko.

Niedopuszczalne jest ograniczanie wolności i praw człowieka wyłącznie z powodu rasy, płci, języka, wyznania lub jego braku, pochodzenia społecznego, urodzenia oraz majątku. Ustawa określająca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w stanie klęski żywiołowej może ograniczać następujące wolności i prawa: wolność działalności gospodarczej, wolność osobista, nienaruszalność mieszkania, wolność poruszania się i pobytu na terenie RP, prawo do strajku, prawo do wolności, wolność pracy, prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz prawo do wypoczynku.

W konwencjach i paktach międzynarodowych wymienione są natomiast prawa, które w żadnej sytuacji, wyłączając wojnę, nie mogą podlegać żadnym ograniczeniom.

Są to: prawo do życia - wolność od tortur oraz okrutnego, nieludzkiego bądź poniżającego traktowania lub karania, zakaz niewolnictwa i poddaństwa a więc zakaz pracy przymusowej i obowiązkowej może podlegać ograniczeniom w kontekście stanu nadzwyczajnego, zakaz więzienia za długi, zakaz retro akcji prawa karnego, nakaz poszanowania podmiotowości osoby prawnej, wolność myśli, sumienia, religii.

14. Wymagania jakościowe w stosunku do „prawa” ze szczególnym uwzględnieniem kompetencji dyskrecjonalnej- standardy międzynarodowe a prawo polskie

Przez kompetencję dyskrecjonalną rozumie się kompetencję, która przyznaje władzy administracyjnej pewien zakres oceny co do podjęcia decyzji, pozwalający jej dokonać wyboru- spośród wielu rozwiązań prawnie uzasadnionych - takiego, które wydaje się najbardziej stosownym.

Państwo powinno zabezpieczyć ochronę praw, wolności i interesów osób fizycznych i prawnych ale powinno również dbać o ważne interesy publiczne. Powinno mieć też na względzie zapobieganie działaniu arbitralnemu stanowiącemu nadużycie władzy dyskrecjonalnej.

Wykonując kompetencje dyskrecjonalne władza administracyjna powinna

- kierować się celem dla którego kompetencja została przyznana

- postępować obiektywnie i bezstronnie

- przestrzegać zasady równości wobec prawa

- utrzymywać słuszną relację między ciosami, jakie wymierza w prawa, wolności lub interesy osób, a celem, który urzeczywistnia,

- podejmuje decyzję w terminie rozsądnym,

- stosuje ogólne dyrektywy administracyjne w sposób konsekwentny, i stały, biorąc okoliczności każdego przypadku.

Zaczerpnięte z - Rekomendacji Komitetu Ministrów Rady Europy z 11 marca 1980r. dotyczącej wykonywania dyskrecjonalnych kompetencji administracji.

15. Granice korzystania z praw człowieka a test konieczności- standardy międzynarodowe a polski porządek prawny

Prawa człowieka mimo istnienia zasady pełnego i skutecznego korzystania z praw człowieka i istnienia zasady domniemania co do tej zasady interpretacji na rzecz człowieka, prawo zna mechanizmy wyznaczające granice korzystania z praw człowieka

Test konieczności w standardach praw człowieka.

Konieczna jest ingerencja w demokratycznym społeczeństwie elementy składające się na spełnienie tego standardu to nagląca potrzeba społeczeństwa, istotne i wystarczające usprawiedliwienie tej ingerencji.

Kolejny element to ścisła proporcjonalność pomiędzy zastosowanymi środkami, a osiągnięciem celu.

Państwo musi zapewniać słuszną równowagę między ograniczonym prawem człowieka, a dobrem wspólnoty.

Ostatnim elementem jest kryterium bez ciężaru i obciążenia - jeżeli my będziemy ograniczani, oznacza to, że my jesteśmy dyskryminowani.

Kryteria konieczności w klauzulach limitacyjnych muszą być rozsądne i proporcjonalne.

Nie powinny wykraczać poza cele ani stanowić nadużycia - cel nie uświęca środków.

W EKPC kryteria te określane są jako konieczne w demokratycznym społeczeństwie i dotyczą niektórych praw człowieka (art. 8-11).

Natomiast w Konstytucji RP (art. 31 ust. 3) kryteria te określone są jako konieczne w demokratycznym państwie i dotyczą sfery wszystkich praw.

Określenie „demokratyczne społeczeństwo” w EKPC zdaje się być bliższe jednostce.

16. Wydalenie bądź ekstradycja cudzoziemców świetle orzecznictwa strasburskiego

- Prawo to nie może podlegać derogacji w sytuacjach nadzwyczajnych, a limitacji w normalnym stanie rzeczy.

- Prawo do powrotu do własnego kraju jest unormowane w klauzuli limitacyjnej. Cudzoziemcy mogą być wydaleni tylko na podstawie decyzji podjętej zgodnie z ustawą, z gwarancjami słusznego rozpoznania sprawy, chyba że przemawiają przeciw temu ważne względy bezpieczeństwa narodowego. Zlekceważenie gwarancji prawnych na wypadek wydalenia indywidualnego cudzoziemców mogą uzasadniać nie tylko względy bezpieczeństwa narodowego ale także interes porządku publicznego.

- Przeciwko wydaleniu może przemawiać fakt, iż w kraju do którego wydalenie jest rozważane, cudzoziemiec mógłby realnie obawiać się skazania na karę śmierci albo zastosowania tortur.

- W takiej sytuacji państwo europejskie nie może dokonać wydalenia czy ekstradycji.

- Konstytucja RP - ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana; zakazana jest ekstradycja osoby podejrzanej o popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych; w sprawie dopuszczalności ekstradycji orzeka sąd.

17. Problemy kresu życia ludzkiego w świetle standardów międzynarodowych

Kres życia ludzkiego - śmierć, podobnie jak poczęcie życia jest procesem ciągłym. Każda istota ludzka ma przyrodzone prawo do życia, a także posiada prawo do śmierci naturalnej.

Za chwilę śmierci człowieka uważa się całkowitą śmierć mózgową (brak oddechu, zanik tętna i zatrzymanie akcji serce).

Samobójstwo - brak jest normy prawnej, która ten problem reguluje

Eutanazja - zakazany jest udział osób trzecich, które w wypadku popełnienia tego czynu podlegają penalizacji.

Akty prawa międzynarodowego zawierają zakaz eutanazji aktywnej.

Eutanazja bierna - medycyna paliatywna dopuszcza odstąpienie od uporczywego utrzymywania życia.

Wyjątek: Holandia gdzie obowiązuje prawo do eutanazji aktywnej.

Zabójstwo - osoba pozbawiająca życia człowieka podlega karze ponieważ nikt umyślnie nie może być pozbawiony życia.

Kara śmierci - prawo do życia jest prawem niederogowanym. Kara śmierci jest dopuszczalna, gdy:

- prawo przewiduje czyn, za który przewidziana jest kara śmierci,

- dotyczy osoby, w stosunku do której istnieje przypuszczenie, że dopuściła się czynu objętego tą karą;

- musi być wydany wyrok kończący postępowanie sądowe orzekający karę śmierci. Wyjątek: wyrok śmierci nie może być wydany w stosunku do osoby, która nie ukończyła 18 lat lub też w stosunku do kobiety w ciąży (art. 6 ust. 5 PO).

18. Nowoczesne podstawy prawne (o charakterze specjalnym)zwalczania niewolnictwa i poddaństwa stosunku do kobiet i dzieci

Zakaz niewolnictwa i poddaństwa jest prawem absolutnym i niederegowalnym. Zakaz niewolnictwa rozwija się od Kongresu Wiedeńskiego 1815r. Po II wojnie światowej - konwencje ONZ zakazują różnorodnych nowoczesnych praktyk zbliżonych do niewolnictwa, włączając w to praktyki związane z wyzyskiem seksualnym dzieci. Konwencje ONZ z 1949r. w sprawie wyeliminowania handlu istotami ludzkimi oraz wyzysku prostytucji innych osób.

W 1952 Konwencja o niewolnictwie, konwencja

z 1956r. w sprawie ostatecznego wyeliminowania niewolnictwa handlu niewolnikami oraz instytucji i praktyk podobnych do niewolnictwa.

W naszej konstytucji brak jest wzmianki o niewolnictwie i poddaństwie. Konwencje Prawa Morza - ta o Morzach Otwartych z 1958r. i nowa Maltańska z 1982r. również zawierają artykuły o niedopuszczalności handlu niewolnikami na morzach.

W prawie praw człowieka wszystkie dokumenty też mówią o niedopuszczalności niewolnictwa

i poddaństwa nie twierdzą, że tego problemu nie ma.

Konwencja nr 182 MOP (? Międzynarodowa Organizacja Pracy) w sprawie wyeliminowania najgorszych form pracy

19. Problem eksperymentów na ludziach w świetle europejskich standardów bioetycznych

problem zgody pacjenta na badania, eksperymenty, zabiegi.

To problem nie tylko z eksperymentami medycznymi i naukowymi na ludziach, embrionach, płodach ludzkich, to też problem z transplantologią, postępowaniem w stanach terminalnych, transseksualizmem operacyjnym, sztuczną prokreacją.

W 1993 r. Komisja Praw Człowieka ONZ uchwaliła rezolucję „Bioetyka a prawa człowieka”.

20. Przypadki pozakarnego pozbawienia wolności i towarzyszące im gwarancje w świetle Europejskiej Konwencji Praw Człowieka

EKPC wylicza sytuacje, w których może dojść do pozbawienia wolności . W art. 5 ust 1 od a - f znajdujemy 6 przypadków zgodnych z prawem (wyjątków) pozbawienia wolności :

skazanie przez kompetentny sąd

osoba ni podporządkująca się zarządzeniu sądu

związane ze zjawiskiem przestępczości :

- osoba co do której istnieje rozsądne podejrzenie popełnienia przestępstwa

- zapobiegnięcie przestępstwa

zgodne z prawem pozbawienie wolności osoby nieletniej celem nadzoru lub postawienia przed kompetentnym organem

osoby mogące szerzyć choroby zakaźne, umysłowo chorzy, alkoholicy, narkomani, włóczędzy

związani z nielegalnym wkroczeniem na terytorium państwa w kontekście wydalenia lub ekstradycji

Gwarancje towarzyszące pozbawieniu wolności:

- informacyjna - do natychmiastowego poinformowania o przyczynach i podstawach w zrozumiałym języku

- prawo każdej osoby pozbawionej wolności do bezzwłocznego postawienia przed sędzią (1-3 dni ) lub innym urzędnikiem upoważnionym do szybkiego rozstrzygnięcia sprawy lub zwolnienia na czas rozstrzygnięcia sprawy lub zwolnienia na czas rozstrzygnięcia sprawy (osoba podejrzana)

- prawo do osadzenia w rozsądnym terminie

- prawo do odszkodowania- jeśli zatrzymanie odbyło się nielegalnie

Art. 10 poświęcony prawom osób pozbawionych wolności:

- traktowanie w sposób humanitarny i z poszanowaniem przyrodzonej godności osoby ludzkiej

Unormowane w Konwencji Europejskiej - nikt nie może być pozbawiony wolności chyba, że w trybie przez prawo przewidzianym. Wymienione przypadki, kiedy można legalnie pozbawić kogoś wolności.

Pozakarne pozbawienia wolności to - wobec osób mogących szerzyć choroby zakaźne, umysłowo chorych, alkoholików, narkomanów, włóczęgów - standard konieczności - stanowią oni bezwzględne zagrożenie dla siebie samych, rodzin i społeczeństwa.

21. Zakres przedmiotowy prawa do słusznego procesu oraz pojęcie „sądu” i „prawa do sądu”

1. Wszyscy ludzie są równi przed sądami i trybunałami. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia sprawy przez właściwy, niezależny i bezstronny sąd, ustanowiony przez ustawę, przy orzekaniu co do zasadności oskarżenia przeciw niemu w sprawach karnych bądź co do jego praw i obowiązków w sprawach cywilnych.

Prasa i publiczność mogą być wykluczone z całości lub części rozprawy sądowej ze względu na moralność, porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w demokratycznym społeczeństwie albo jeżeli interes życia prywatnego stron tego wymaga, albo w stopniu, w jakim sąd uzna to za bezwzględnie konieczne w szczególnych okolicznościach, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom sprawiedliwości; jednakże każde orzeczenie sądu wydane w jakiejkolwiek sprawie karnej lub cywilnej będzie publicznie ogłoszone, z wyjątkiem przypadków, gdy wymaga tego interes młodocianych lub gdy sprawa dotyczy sporów małżeńskich albo opieki nad dziećmi.

„Prawo do sądu” - przysługuje każdej osobie pozbawionej wolności celem rozstrzygnięcia, co do legalności tego pozbawienia wolności.

Nie chodzi tu tylko o uwięzionych w zakładach karnych, ale i o narkomanów na odwyku, chorych psychicznie w szpitalach, pijanych w izbach wytrzeźwień.

„Sąd” -

22. Gwarancje prawa oskarżonego do obrony w świetle standardów europejskich

Prawo do obrony jako jedno z najważniejszych praw, unormowane w Konwencji Europejskiej i Pakcie Obywatelskim.

Obejmuje prawo do słusznego i publicznego procesu, prawo do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie, prawo do niezawisłego i bezstronnego sądu.

Oskarżonemu przysługuje domniemanie niewinności, prawo do informacji, do przygotowania obrony, do obrony osobiście lub przez obrońcę, prawo do tłumacza, prawo do przesłuchania świadków.

23.Granice dopuszczalności ingerencji państwa w korzystanie z „prawa do prywatności”

Unormowane w art. 8 Konwencji Europejskiej i art. 17 Paktu Obywatelskiego, co prawda nie pod takim ogólnym nagłówkiem, lecz jako „prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, domu i korespondencji”.

Pakt obejmuje nadto zakaz „zamachów na cześć lub dobre imię”.

Prawo do prywatności, aczkolwiek niezmiernie ważne nie stano0wi prawa absolutnego; może ono podlegać derogacji w systemie nadzwyczajnym, może też dopuszczać ingerencje władzy publicznej na co dzień, stosowanie do warunków ustalonych w klauzuli imitacyjnej (pkt 2 art. 8).

Zwracam uwagę iż poza normalnie występującymi „celami prawowitymi” uwzględnia się w tym zakresie „ochronę dobrobytu gospodarczego kraju”.

Jeśli chodzi o substancje prawa do prywatności, znamienne jest zaakcentowanie go jako prawa do poszanowania, jak również to że każda z czterech wyraźnie wymienionych sfer ochronnych jest szeroko i dynamicznie interpretowana.

Pozwala to właśnie w perspektywie art. 8 przede wszystkim umiejscawiać ochronę związaną z życiem i orientacją seksualną, w tym problemy transseksualizmu, ale też problemy adopcji i rodzin zastępczych, środków inwigilacji i podsłuchu telefonicznego itd.

Mając na względzie głośną rezolucję Parlamentu Eur z 1994 r dotyczącą m.inn. prawa do małżeństwa i zakładania rodzin osób o odmiennej orientacji seksualnej, tym bardziej należy podkreślić, że według standardów orzecznictwa strasburskiego - małżeństwo to związek dwojga osób przeciwstawnej płci biologicznej.

Wiąże się to bowiem z najwyższym interesem dzieci.

1. Znaczenie Karty NZ dla sytemu międzynarodowej ochrony praw człowieka.

(na podstawie książki str. 47-52 oraz notatek wykład I -str.3-5).

Karta NZ podpisana została 26.06.1945r., w życie weszła 24.10.1945 - Polska jest członkiem pierwotnym NZ.

Karta NZ jest traktatem międzynarodowym i to traktatem wyjątkowym, gdyż:

a) z jednej strony stanowi statut ONZ (normuje strukturę Organizacji oraz funkcje i kompetencje jej organów),

b) z drugiej strony jest fundamentalnym umocowaniem zobowiązań państw w sferze prawa międzynarodowego i to umocowaniem wyjątkowym, przełamującym tradycyjne ramy wymagalności traktatu - zbliża się do pozycji quasi-konstytucji w międzynarodowym porządku prawnym. Przemawia za tym:

- uniwersalizm zadań z Karty. Karta NZ zapewnia organizacji kompetencję, a poniekąd wręcz obowiązek zapewnienia, by wszystkie państwa - także te nie należące do Organizacji - przestrzegały zasad Karty w stopniu koniecznym do utrzymania pokoju i bezpieczeństwa narodowego,

- Karta NZ wyklucza zgłaszanie zastrzeżeń do jej postanowień i wyłączanie w ten sposób jakichkolwiek wynikających z niej zobowiązań,

- Hierarchicznie wywyżona pozycja Karty w porządku prawa międzynarodowego - na wypadek kolizji między zobowiązaniami wynikającymi z Karty a jakimikolwiek innymi zobowiązaniami państw członkowskich priorytet mają zobowiązania wynikające z Karty,

- Zawieranie przez państwa układów lub tworzenie organizacji regionalnych jest dopuszczalne (i legalne) pod warunkiem zgodności tych unormowań z Celami i Zasadami Karty.

Ponadto, jeśli chodzi o znaczenie Karty NZ:

Warstwa Teoretyczna Praw Człowieka:

- po antyludzkim szoku, jakim była II wojna światowa, Karta decyduje się „przywrócić wiarę w podstawowe prawa człowieka” (także godności i wartości osoby ludzkiej) - Karta dostrzega i uznaje wcześniejsze dokonania krajowe w rozwoju ochrony praw człowieka, ale zarazem to ona dopiero ustanawia fundament pod rozwój uniwersalnego i regionalnych systemów międzynarodowej ochrony praw człowieka,

- mimo, że Karta nie kreuje pełnej koncepcji międzynarodowo chronionych praw człowieka, to jednak ustanawia istotne „punkty orientacyjne” dla prawidłowego kształtowania takiej koncepcji na bazie „godności i wartości osoby ludzkiej",

- Głównym celem ONZ jest „(powszechne) poszanowanie i przestrzeganie praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich, bez względu na rasę, płeć, język lub religię”:

§ „poszanowanie” - a więc uznanie praw i wolności i ich zagwarantowanie w prawie,

„przestrzeganie” - a zatem realne zabezpieczenie skutecznego z nich korzystania,

§ „poszanowanie i przestrzeganie” ma charakter uniwersalny (1. Jest obowiązkiem prawnym organizacji i jej członków, tak w działaniach indywidualnych, jak i wspólnych; 2. Prawa przeznaczone dla każdego człowieka i dla wszystkich ludzi)

§ Urzeczywistnianiu Celów ONZ służą Zasady.

Umocowanie „poszanowania i przestrzegania praw człowieka” w charakterze jednego z głównych celów NZ przy uwzględnieniu umocowanych w Karcie mechanizmów norm prawa międzynarodowego pozwala zasadnie mówić o międzynarodowej konstytucjonalizacji praw człowieka w Karcie NZ.

Warstwa funkcjonalna praw człowieka:

Umocowanie praw człowieka w Karcie NZ nie zatrzymuje się na wpisaniu szczytnych założeń, lecz osadzone zostaje zarazem w funkcjach i kompetencjach organów ONZ, a więc zaopatrzone w instytucjonalne gwarancje ich realizacji.

Ø Zgromadzenie Ogólne ma prawo podejmować działania w celu wspierania realizacji praw człowieka praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich,

Ø W praktyce pozostałe organy ONZ jak Rada Bezpieczeństwa, Sekretarz Generalny oraz MTS są kompetentne do zajmowania się prawami człowieka - instytucjonalne gwarancje ich realizacji).

Warstwa normatywna praw człowieka:

Ø Cele ONZ stanowią lex superior - jednym z nich poszanowanie i...­

Ø Unormowanie to stało się w ten sposób ius cogens, nawet w przypadku derogacji niektórych praw człowieka (np. w czasie wojny) nie można mówić, że stały się nieaktualne.

2. Związanie się Polski uniwersalnymi i europejskimi standardami praw człowieka.

Standard - to poniekąd synonim obowiązujących norm.

Obowiązuje zasada komplementarnego stosowania traktatów uniwersalnych i regionalnych, która oznacza, że to jednostka decyduje z ochrony którego traktatu będzie korzystać.

System regionalny powinien umacniać: powszechne (uniwersalne) standardy praw człowieka oraz ochronę tych standardów, może szerzej objąć prawa człowieka ochroną, włączając prawa, które nie są uwzględnione w systemie uniwersalnym. System Uniwersalny w ochronie praw człowieka oznacza w praktyce oparcie tej ochrony o instrumenty międzynarodowe, które powstały w ramach ONZ. System regionalny Europejski w ochronie praw człowieka zagwarantowany jest bardzo efektywnymi mechanizmami kontrolnymi.

Uwagi ogólne dot. Najważniejszych źródeł praw człowieka:

A) POWSZECHNA DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA- uchwalona 10.XII.1948

Deklaracja stanowi wspólny standard do osiągnięcia przez wszystkie ludy i narody. Zawiera pełny katalog praw międzynarodowo chronionych (prawa I generacji - prawa obywatelskie i polityczne; prawa II generacji- prawa gospodarcze, socjalne i kulturalne; ogólne zasady).

Jest formalnie niewiążąca (soft low). Znaczenie prawne upatruje się jednak w następujących faktach:

- deklaracja zawiera ogólne zasady prawa (a ogólne zasady są przecież źródłem prawa międzynarodowego),

- niektóre prawa człowieka unormowane w deklaracji zostały wcześniej unormowane w traktatach albo uznane za zwyczaj. Te prawa ujęte w deklaracji są wobec tego również wiążące,

- deklaracja jest jakby przydatkiem do karty NZ - interpretacją owego celu zasady poszanowania i przestrzegania praw człowieka®ma zatem charakter podobny do unormowania samej karty,

- społeczność międzynarodowa poprzez działania dostosowawcze udzieliła potwierdzenia swojemu uznaniu znaczenia prawnego deklaracji,

- wszelkie dokumenty międzynarodowe w swych preambułach odwołują się do deklaracji,

- międzynarodowy dzień praw człowieka to właśnie dzień uchwalenia deklaracji.

B) kodyfikacja międzynarodowych standardów (dop.: uniwersalnych): brak jednolitego kodeksu ze wzgl. na dwupodział świata i ideologię żelaznych kurtyn. Dla zachodu najważniejsze były prawa I generacji, dla Wschodu II generacji.

- Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (PAKT OBYWATELSKI)

Dotyczy I generacji praw. Polska związana jest nim od 1977 r.

- Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych , Socjalnych i Kulturalnych

Dotyczy II generacji praw. Polska związana od 1977 r.

- Protokół Fakultatywny Do Paktu Obywatelskiego

Reguluje mechanizm skargi indywidualnej do Komitetu Praw Człowieka ONZ. W Polsce wszedł w życie 2.02.1992 r. - od tej daty staliśmy się podmiotem prawa międzynarodowego, uzyskaliśmy prawo dochodzenia roszczeń w prawie międzynarodowym.

Karta NZ, Powszechna Deklaracja oraz Pakty stanowią twardy rdzeń uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka. Składają się na Międzynarodową Kartę Praw.

C) Akty Rady Europy. Kodyfikacja europejskiej ochrony praw człowieka :

- Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Europejska Konwencja Praw Człowieka) EKPC

Zobowiązuje Polskę od 1993r. Zawiera katalog praw człowieka: chroni w zasadzie prawa I generacji, choć reguluje też niektóre II generacji (ażeby uregulować pozostałe prawa miała obrastać w protokoły dodatkowe: materialne -poszerzają krąg praw chronionych albo doprecyzowują istniejące, substancjalne i proceduralne).

- Europejska Karta Społeczna (Socjalna)

Polskę wiąże od 1997 r. Zajmuje się prawami II generacji.

D) znaczenie w ochronie praw człowieka mają akty KBWE oraz standardy UE.

- akt końcowy KBWE- zawiera katalog 10 najbardziej fundamentalnych zasad współczesnego prawa międzynarodowego: bardzo istotny jest tu tzw. trzeci koszyk, który jest poświęcony kwestiom humanitarnym:

dotyczy 1.obowiązku państwa zezwalania na wizyty rodzinne poprzez granicę w ważnych sprawach, 2.prawa rodzin rozdzielonych kurtynami politycznymi do połączenia, 3. prawa do małżeństw między osobami z różnych krajów. Poza tym konferencja przeglądowa KBWE atakowała państwa socjalistyczne za gwałcenie praw człowieka. KBWE - OBWE nie wytwarza jednak formalnie obowiązujących standardów.

- Wspólnoty muszą szanować prawa człowieka należące do zasad ogólnych oraz wynikających z traktatów międzynarodowych, z systemu Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Jako że wspólnoty nie mogą zostać stroną EKPC, podejmują pracę nad własną kodyfikacją praw międzynarodowo chronionych: w 2000r. w Nicei powstaje Karta Praw Podstawowych UE. Formalnie nie jest wiążący, ale traktowany jest jako ważny element prawa wewnętrznego UE. ETS już w kilku sprawach wyraźnie powołał się na kartę praw podstawowych UE, a orzecznictwo trybunału traktowane jest jako twarde, ścisłe prawo, które jest równoznaczne ze standardami samych traktatów założycielskich, bo ono stanowi akt interpretacji (karta formalnie niewiążąca nabiera znaczenia prawnego).

STANDARDY, KTÓRYMI ZWIĄZANA JEST POLSKA:

- PRAWO DO ŻYCIA: prawo do życia gwarantuje deklaracja, europ. Konwencja, pakt obywatelski. Zaraz potem umocowują zakaz pozbawiania życia.

- ZAKAZ TORTUR: zakaz tortur oraz nieludzkiego bądź poniżającego traktowania lub karania stanowi Europejska Konwencja. Pakt Obywatelski natomiast dodatkowo zakazuje poddawania człowieka - bez swobodnie wyrażonej jego zgody - doświadczeniom lekarskim lub naukowym. Jeśli chodzi o konwencje o charakterze szczególnym w systemie uniwersalnym ustalono Konwencję dot. Zakazu tortur… i powołano do życia Komitet przeciwko Torturom.

- ZAKAZ NIEWOLNICTWA: europejska konwencja stanowi zakaz niewolnictwa, poddaństwa oraz pracy przymusowej lub obowiązkowej. Podobnie Pakt Obywatelski. Jeśli chodzi o konwencje o charakterze szczególnym w systemie uniwersalnym od 1953r. poprawiona Konwencja Genewska dot.: klasycznej formy niewolnictwa, handlu niewolnikami, pracy przymusowej i obowiązkowej; ponadto w 2003 wszedł w życie protokół o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu za handel ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi.

- PRAWO WOLNOŚCI I BEZPIECZEŃSTWA OSOBISTEGO - europejska konwencja stanowi prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego wraz z gwarancjami na wypadek pozbawiania wolności. Pakt Obywatelski natomiast stanowi, że nikt nie może podlegać arbitralnemu zatrzymaniu, aresztowaniu lub wygnaniu. W systemie europejskim do konwencji o charakterze wyspecjalizowanym należą Europejskie reguły więzienne.

- PRAWO DO SŁUSZNEGO PROCESU - wyartykułowany w Konwencji Europejskiej. W protokołach do tej konwencji ponadto prawa do: skutecznych środków odwoławczych w sprawach karnych, słusznego odszkodowania na wypadek pomyłki sądowej, zakaz powtórnego ścigania i karania za ten sam czyn. W pakcie obywatelskim - art. 14 mówi, że ”Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia sprawy przez niezależny i bezstronny sąd, ustanowiony przez ustawę.”

- ZAKAZ RETROAKCJI PRAWA KARNEGO- sformułowany w Konwencji Europejskiej. Pakt Obywatelski art. 15 stanowi: ”Nikt nie może być skazany za czyn lub zaniechanie, które w myśl prawa wewnętrznego lub międzynarodowego nie stanowiłoby przestępstwa w chwili ich popełnienia.. Nie może być również zastosowana kara surowsza od tej, którą można by wymierzyć w chwili popełnienia przestępstwa. Jeżeli po popełnieniu przestępstwa ustanowiona zostanie przez ustawę kara łagodniejsza za takie przestępstwo, przestępca będzie miał prawo z tego korzystać.”

Ponadto w systemie uniwersalnym w konwencjach o charakterze szczególnym warto tu wymienić tzw. prawo norymberskie, a więc zasady odpowiedzialności karnej jednostki za zbrodnie wojenne; również porozumienie dot. ścigania głównych przestępców wojennych Osi Europejskiej (dot. zbrodni przeciwko pokojowi, zbrodni wojennych, zbrodni przeciwko ludności); o niestosowaniu przedawnień zbrodni wojennych i przeciw ludności.

- PRAWO KAŻDEJ OSOBY DO POSZANOWANIA JEJ ŻYCIA PRYWATNEGO, RODZINNEGO, DOMU I KORESPONDENCJI - przewiduje art. 8 Konwencji. Pakt Obywatelski mówi jeszcze o ochronie czci i dobrego imienia. Ważna tutaj jest też Europejska Konwencja Ochrony Danych z 1981 - Polska jest nią związana.

- WOLNOŚĆ MYŚLI, SUMIENIA, RELIGII I PRZEKONAŃ - w art. 9 Konwencji. Pakt Obywatelski dodaje, że prawa te dotyczą zarówno przyjmowania wyznania lub przekonań, jak też ich uzewnętrzniania. Ważna jest też Deklaracja Powszechna z 1981 r. w sprawie wyeliminowania wszelkich form nietolerancji i dyskryminacji opartych na religii bądź przekonaniach.

- WOLNOŚĆ EKSPRESJI - art. 10 Konwencji. Pakt obywatelski mówi o prawie do posiadania bez przeszkód własnych poglądów, swobodnego ich wyrażania. Zakazana natomiast jest wszelka propaganda wojenna, oraz popieranie w jakikolwiek sposób nienawiści narodowej, rasowej lub religijnej stanowiące podżeganie do dyskryminacji, wrogości lub gwałtu.

- WOLNOŚĆ POKOJOWYCH ZGROMADZEŃ I ZRZESZANIA SIĘ, W TYM WOLNOŚCI ZWIĄZKOWE - prawo do swobodnego stowarzyszania się i prawo do spokojnego zgromadzania się wyrażone jest tez w Pakcie Obywatelskim. Natomiast PRAWO DO ORGANIZOWANIA SIĘ i DO UKŁADÓW ZBIOROWYCH I AKCJI ZBIOROWEJ w Europejskiej Karcie Socjalnej oraz prawo do tworzenia i przystępowania do związków zawodowych w Pakcie Gospodarczym. Wolność związkowa mieści się w prawach I i II generacji!

- PRAWO MĘŻCZYZN I KOBIET W WIEKU MAŁŻEŃSKIM DO ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA I ZAŁOŻENIA RODZINY - przewidują Konwencja i Pakt Obywatelski. Jeśli chodzi o konwencje o charakterze szczególnym ze standardów uniwersalnych należy przywołać konwencję w sprawie obywatelstwa kobiet zamężnych, także w sprawach minimalnego wieku małżeńskiego i rejestracji małżeństw.

- OCHRONA PRAWA WŁASNOŚCI - w protokole substancjalnym do Konwencji Europejskiej sformułowane jako prawo każdej osoby fizycznej lub prawnej do niezakłóconego korzystania ze swojego mienia. Jest też w Deklaracji Praw Człowieka.

- PRAWO DO NAUKI wraz z gwarancjami poszanowania praw rodziców - protokół substancjalny do Konwencji oraz Pakt Gospodarczy, który przewiduje dla osiągnięcia pełnej realizacji tego prawa, że nauczanie podstawowe będzie obowiązkowe, bezpłatne i dostępne dla wszystkich oraz poszanowanie wolności rodziców lub opiekunów prawnych wyboru dla swych dzieci szkół.

- PRAWA WYBORCZE I GWARANCJA WOLNYCH WYBORÓW - protokół substancjalny do Konwencji oraz Pakt Obywatelski.

- WOLNOŚĆ OD WIĘZIENIA ZA DŁUGI - protokół substancjalny do Konwencji. Pakt Obywatelski stanowi natomiast, że „nikt nie może być pozbawiony wolności jedynie z powodu niemożności wywiązywania się z zobowiązań umownych”.

- WOLNOŚĆ PRZEMIESZCZANIA SIĘ - jest wyrażona w protokół substancjalny do Konwencji. Pakt Obywatelski podobnie: „Każdy człowiek przebywający legalnie na terytorium jakiegokolwiek państwa będzie miał prawo, w obrębie tego terytorium, do swobody poruszania się i wolności wyboru miejsca zamieszkania. Każdy człowiek ma prawo opuścić jakikolwiek kraj, włączając w to swój własny.”

- ZAKAZ POZBAWIANIA OBYWATELSTWA I PRAWO POWROTU DO WŁASNEGO KRAJU - przewidują protokół substancjalny do Konwencji oraz Pakt.

- ZAKAZ ZBIOROWEGO WYDALENIA CUDZOZIEMCÓW - tylko protokół substancjalny do Konwencji. Natomiast gwarancje na wypadek indywidualnego wydalenia cudzoziemców - protokół… oraz Pakt Obywatelski, który przewiduje możliwość wydalenia jedynie w wyniku decyzji podjętej zgodnie z ustawą ze względu na ważne względy bezpieczeństwa państwowego.

- PRAWO DO NIEDYSKRYMINACJI - protokół substancjalny do Konwencji oraz Pakt Obywatelski („Wszyscy są równi wobec prawa i są uprawnieni bez żadnej dyskryminacji do jednakowej ochrony prawnej”.) W Konwencji Europejskiej natomiast sformułowana jest zasada niedyskryminacji.

- PRAWO DO PODMIOTOWOŚCI PRAWNEJ - tylko w Pacie Obywatelskim.

- OCHRONA PRAW OSÓB NALEŻĄCYCH DO MNIEJSZOŚCI ETNICZNYCH, RELIGIJNYCH LUB JĘZYKOWYCH- tylko w pakcie obywatelskim. W Konwencji Europejskiej natomiast zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność do mniejszości narodowej.

- PRAWO DO OBYWATELSTWA - tylko Deklaracja Praw Człowieka. Natomiast Pakt Obywatelski mówi, że każde dziecko z chwilą urodzenia musi nabyć obywatelstwo.

- PRAWO DO PRACY - znajdujemy w Europejskiej Karcie Socjalnej. Pakt Gospodarczy pod tym pojęciem obejmuje prawo każdego człowieka do uzyskania możliwości utrzymania się poprzez pracę swobodnie wybraną lub przyjętą. Jeśli chodzi o ochronę pracy, to znajdziemy w nich również przepisy dot. ochrony specjalnych kategorii osób: dzieci i kobiet.

- PRAWO DO SPRAWIEDLIWYCH, BEZPIECZNYCH I ZDROWYCH WARUNKÓW PRACY, SŁUSZNEGO WYNAGRODZENIA - w Europejskiej Karcie Socjalnej. W pakcie Gospodarczym ponad wyżej wymienione prawo do korzystnych warunków pracy, a wynagrodzenie określane jako godziwe oraz równe za pracę równej wartości (w szczególności ma zagwarantować kobietom warunki pracy nie gorsze od tych, z jakich korzystają mężczyźni.)

- PRAWO DO UKIERUNKOWANIA ZAWODOWEGO (etap kończenia nauki, który ma zakładać przysposobienie do nauki lub ukierunkowanie poprzedzające pierwszą pracę) I SZKOLENIA ZAWODOWEGO (szkolenia potrzebne ze wzgl. Na zmienność warunków pracy) - tylko w Europejskiej Karcie Socjalnej.

- PRAWO DO ZDROWIA - rozumiane w Karcie Socjalnej jako prawo każdej osoby do optymalnego stanu zdrowia fizycznego i umysłowego. Ochronę przewiduje również Pakt Gospodarczy.

- PRAWO DO ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO - karta socjalna i pakt gospodarczy.

- PRAWO DO POMOCY SOCJALNEJ I MEDYCZNEJ - wyrażone w Karcie Socjalnej. Natomiast w Pakcie Gospodarczym prawo do odpowiedniego poziomu życia dla niego samego i jego rodziny, włączając w to wyżywienie, odzież i mieszkanie. Ważna jest w tej sprawie również deklaracja ONZ z 1972 r. w sprawie wykorzenienia głodu i niedożywienia.

- INNE: prawo do udogodnień socjalnych (służby czystości, bariery architektoniczne, żłobki, przedszkola), szczególna ochrona osób niepełnosprawnych, prawo każdej rodziny do szczególnej ochrony prawnej, gospodarczej.

3. Zobowiązanie międzynarodowe z dziedziny praw człowieka w polskim porządku prawnym.

Kwestia oddziaływania prawa międzynarodowego na prawo krajowe ma wiele aspektów. Najważniejsze to statyczna i dynamiczna relacja prawa międzynarodowego do prawa krajowego.

Relacja statyczna.

Ø Art.9 Konstytucji RP: „RP przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego”- zasada poszanowania prawa międzynarodowego:

· stanowi fundamentalny punkt odniesienia przy ocenie wpływu porządku prawnomiędzynarodowego na polski porządek prawny,

· zasada dotyczy zobowiązań powstałych z mocy umów, traktatu, prawa zwyczajowego czy zasad ogólnych.

· Wiąże wszystkie organy RP.

Ø Niezależnie od w/w zasady prawo międzynarodowe nie uzyskało statusu nadrzędności nad Konstytucją, gdyż art. 8 Konstytucji stanowi, że to „Konstytucja jest najwyższym prawem RP.”

Ø Ustrojodawca poprzez świadome usytuowanie dwóch w/w zasad wprowadził pewną równowagę, na straży której czuwa Trybunał Konstytucyjny. TK stwierdził, że obowiązujące na terytorium Polski akty krajowe oraz akty prawa międzynarodowego (akty systemu uniwersalnego, regionalnego- Europejska Karta Praw Człowieka, Europejska Karta Społeczna, czy wspólnotowego, a wiec akty pochodzące z różnych centrów prawodawczych- od Rady Europy, ONZ, Wspólnot) powinny ze sobą koegzystować na zasadzie obopólnie przyjaznej wykładni i stosowania norm z zachowaniem ich komplementarnego, tj. uzupełniającego się charakteru. TK ma prawo badania konstytucyjności umów międzynarodowych.

Ø Rozwinięciem zasady poszanowania prawa międzynarodowego jest art. 87 Konstytucji RP, który przyznaje ratyfikowanym umowom międzynarodowym status źródła prawa powszechnie obowiązującego w RP, natomiast te umowy, których ratyfikacja nastąpiła za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, maja pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli tej nie da się pogodzić z umową.

Ø Zasada bezpośredniego stosowania ratyfikowanej umowy międzynarodowej po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP, jeśli jej stosowanie nie jest uzależnione od wydania ustawy.

Ø Bezpośrednie stosowanie umów międzynarodowych z zakresu praw człowieka oznacza możliwość powoływania się przez organy władzy publicznej wprost na normy prawnomiędzynarodowe zawarte w umowie, jeśli stanowią one tzw. normy samowykonalne.

Relacja dynamiczna

Ø Oddziaływanie zobowiązań międzynarodowych na tworzenie prawa:

· Wzorowanie- tzn. takie samo ujęcie określonego prawa, standardu w akcie wewnętrznym, co w akcie międzynarodowym (zapożyczenia). Pozytywne zjawisko, gdyż normy prawa międzynarodowego stanowią standard minimalny - konstytucje krajowe nie mogą przewidywać niższej ochrony niż to wynika z norm prawa międzynarodowego, ale mogą przewidywać wyższą. Ponadto istnieje obowiązek należytego sprawdzenia zgodności projektu aktu prawa wewnętrznego z normami prawa międzynarodowego, co powinno pozwolić na uniknięcie zarzutu niekonstytucyjności aktu lub jego niezgodności z prawem międzynarodowym praw człowieka (taka weryfikacja w Polsce spoczywa na Biurze Legislacyjnym Sejmu, ale także na projektodawcach aktu prawnego, jak i organu wydającego akt).

· Uchylenie lub zmiana prawa - TK bada zgodność ustaw i przepisów krajowych z ratyfikowaną umową międzynarodową wprowadzoną do polskiego porządku prawnego za uprzednią zgodą ustawową np. badanie zgodności z EKPC oraz ze standardami międzynarodowymi w dziedzinie praw człowieka.

Ø Oddziaływanie zobowiązań międzynarodowych na stosowanie prawa:

- Oddziaływanie interpretacyjne zobowiązań międzynarodowych - polega przede wszystkim na uwzględnieniu omówionej już zasady przychylności wb prawa międzynarodowego w praktyce orzeczniczej sądów i innych organów władzy publicznej. Stosowanie tej zasady oznacza m.in. interpretowanie prawa krajowego z wykorzystaniem dorobku orzeczniczego organów międzynarodowych wypracowanego na tle tożsamych standardów ochrony praw człowieka.

- Oddziaływanie na konkretną decyzję -

Na etapie podejmowania decyzji - oddziaływanie bezpośrednie umowy międzynarodowej na podjęcie decyzji krajowej lub pośrednie poprzez orzecznictwo (w polskim porządku orzecznictwo międz. na orzecznictwo kraj. ma raczej charakter oddziaływania interpretacyjnego, niż wpływu na rozstrzygnięcia w sprawach indywidualnych)

Po wydaniu decyzji - Możliwość wznowienia postęp. karnego na skutek orzeczeń organów międzynarodowych oraz skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia cywilnego (musi wystąpić szkoda, a złamanie praw człowieka nie zawsze powoduje wystąpienie szkody).

Niewiążące zalecenie Rady Europy: wzywa państwa- strony Konwencji Europejskiej do zapewnienia , aby krajowe porządki prawne zawierały środki umożliwiające ponowne rozpatrzenie sprawy, włącznie ze wznowieniem postępowania , jeśli wykonanie wyroku stwierdzającego naruszenie Konwencji wymaga wzruszenia krajowych orzeczeń sądowych.

Zobowiązanie międz. W polskim porządku prawnym - historia:

- czasy PRL®skrajna koncepcja dualizmu: norma międzynarodowa choćby i ratyfikowana przez państwo jest ciałem obcym. Ona nie może ani obowiązywać, ani być stosowana w porządku krajowym. Po to, żeby nabrać znaczenia dla stosunków krajowych musi być przerobiona na normę krajową w trybie wydania odpowiedniej ustawy, która by odwzorowywała traktat międzynarodowy. Dzięki temu PRL tak ochoczo ratyfikowała traktaty praw człowieka, nie podejmując najmniejszych prac dla ich wdrożenia w prawie krajowym.(i tak nie można się było na nie powołać).

- Naczelny Sąd Administracyjny w latach 1987-88 po raz pierwszy w dziejach orzecznictwa polskiego stwierdził, że jak Polska ratyfikowała jakiś traktat z dziedziny praw człowieka, to z chwilą jego opublikowania w dzienniku ustaw normy tego traktatu stają się normami polskiego prawa krajowego i można się na nie powoływać.

- Konstytucja z 1989r. zmieniła zapis, który głosił, że PRL jest państwem socjalistycznym na taki, że RP jest demokratycznym państwem prawnym i międzynarodowe standardy praw człowieka i zobowiązania międzynarodowe kraju wchodzą w skład krajowego porządku prawnego.

- aktualna Konstytucja patrz wyżej.

4. Roszczenie z tytułu naruszenia praw człowieka

Gwarancje krajowe, jak i międzynarodowe gwarancje dochodzenia roszczeń bardzo wyraziście są ukształtowane w systemach ochrony praw I generacji, włączając w to MPPOiP oraz EKPC.

GWARANCJE KRAJOWE.

Wg EKPC Orzecznictwo strasburskie wyraźnie rozróżnia w tej sferze:

- lex generalis— a więc gwarancję o charakterze ogólnym,

-lex specialis, a zatem gwarancje o charakterze szczególnym (koja­rzone z prawem do słusznego procesu oraz z prawem do wolności i bezpieczeństwa osobistego).

Wg MPPOiP -

-gwarancja ogólna - zapewnienie każdej osobie, której prawa lub wolności uznane w niniejszym Pakcie zostały naruszone skutecznego środka ochrony prawnej, nawet, gdy naruszenie to zostało dokonane przez osoby działające w charakterze urzędowym (dop.:ale szkoda może też pochodzić od osoby prywatnej i też będzie przysługiwał środek prawny);

- gwarancje szczegóło­we - pozbawiony wolności ma prawo odwołania się do sądu w celu niezwłocznego orzeczenia przez sąd o legalności zatrzymania i zarządzenia zwolnienia, jeżeli to zatrzymanie okaże się bezprawne.

Gwarancją ogólną jest zatem prawo do skutecznego krajowego środka prawnego na wypadek naruszenia prawa w danym systemie umocowanego. Musi być zagwarantowane prawo do przedłożenia tego rodzaju „spornego roszczenia" do „kompetentnej władzy/organu”. Musi to być organ mający kompetencję rozstrzygnięcia sprawy co do faktów (musimy uprawdopodobnić, że doszło do naruszenia naszych praw) i co do prawa, a także mający kom­petencję przyznania - gdy to właściwe - słusznego odszkodowania (jeśli naruszenie prawa nie spowodowało materialnej szkody - to słusznym odszkodowaniem może być już samo stwierdzenie naruszenia, czasem jednak odszkodowanie może mieć postać materialną). Mogą wchodzić w grę także organy pozasądowe, w tym organy administracyjne (muszą stosować jednak w swoim postępowaniu gwarancje typowe dla słusznego procesu: niezawisłość, bezstron­ność, a także kontradyktoryjność i równość broni.) Jeżeli zaś takich gwa­rancji nie zapewniają, państwo ma obowiązek zagwarantowania drogi są­dowej.

Gwarancje specjalne (EKPC i MPPOiP) przypominam: dot. prawa do sądu (i prawa dostępu do sądu) oraz prawa do sądowej kontroli legalności pozbawienia wolności (także kwestii przedłużania aresztu tymczasowego).

Tradycyjnie organy strasburskie stosowały re­gułę lex specialis derogat legi generale. Oznaczało to w praktyce, że jeśli ktoś powołał się na przepisy należące do gwarancji szczegółowych i jednocześnie powołał się na gwarancję ogólną, to organy te uznawały, że gwarancja specjalna jest mocniejsza, konsumuje jakby w sobie gwarancję ogólną, a więc bezprzedmiotowym staje się badanie spra­wy pod kątem uprawnień, jakie daje gwarancja ogólna. Ta reguła jednak upadła w sprawie Kudła. Pan Kudła powołał się na prawo do słusznego procesu (gwarancja szczególna) i jednocześnie wskazywał na brak możliwości przyspieszenia postępowania (gwarancja ogólna ma zapewniać skuteczny krajowy środek prawny). Trybunał zobowiązał Polskę do wprowadzenia krajowej gwarancji na przewlekłość postępowania. We IX 2004 Polska przyjęła ustawę o skardze na przewlekłość postępowania. (Wyżej wskazana reguła nie znalazła tu zastosowania)

GWARANCJE MIĘDZYNARODOWE.

Instytucje skargi międzynarodowej:

- międzypaństwowej - Wpisana w EKPC i MPPiOP - nie wymaga, by pań­stwo skarżące było ofiarą naruszenia praw człowieka (np. praw jego obywateli), dopuszcza więc actio popularis, zgodnie zresztą z założeniem o zbiorowej ochronie praw człowieka i towarzyszącej temu zasadzie solidarności. Jest to założenie, że każde państwo ma interes normatywny w tym, żeby wszędzie, także w innych państwach prawa człowieka były szanowane i przestrzegane. Skoro tak, jedno państwo może skarżyć drugie, jeżeli gwałci ono prawa własnego społeczeństwa.

- indywidualnej - wpisana w EKPC i w I protokół fakultatywny do Paktu Obywatelskiego (zobacz pyt.3) - podstawowym wymogiem jest by­cie „ofiarą", naruszenie należnych danej osobie praw, i to ofiarą rzeczywistą i bezpośrednią, z uwzględnieniem wszakże w pewnym zakresie „ofiary potencjalnej" i „ofiary pośredniej". Podmiotem („ofiarą”) może być jednostka, grupa osób (np. małżeństwo, rodzina) lub organizacja pozarządowa.

Międzynarodowe dochodzenie roszczeń ukształtowane jest zgodnie z zasadą pomocniczości; ma charakter komplementarny, uzupełniający w sto­sunku do krajowej ochrony praw człowieka, w tym zwłaszcza w relacji z kra­jowym dochodzeniem roszczeń. Kontrola międzynarodowa nie zastępuje gwarancji krajowych (szerzej na ten temat w rozważaniach nt relacji między krajowym a międzynarodowym porządkiem prawnym- zobacz pyt. 4 oraz nt. proceduralnych gwarancji ochrony praw człowieka-zobacz pyt. 7).

5. Instytucjonalne i proceduralne składniki strasburskiego systemu kontroli w ich ewolucji.

SKŁADNIKI INSTYTUCJONALNE.

W kategorii gwarancji instytucjonalnych ujmuje się te wszystkie instytucje danego systemu prawnego, które służą zapewnieniu bądź zabezpieczeniu określonych i uznanych praw lub interesów. Nas interesuje system kontrolny utworzony na mocy EKPC.

I etap ewolucji: przed 1998r (przed wejściem w życie protokołu dodatkowego nr 11 do EKPC):

Zgodnie z konwencją w charakterze organów, które miały zapewnić przestrzeganie zobowiązań państw- stron utworzono:

- Europejską Komisję Praw Człowieka.

Posiadała kompetencje kontrolne:

Obligatoryjne (w przypadku skarg międzypaństwowych),

Fakultatywne (w przypadku skarg indywidualnych) - tu możliwość uruchomienia procedury kontrolnej uzależniona była od dodatkowego oświadczenia państwa, iż uznaje kompetencję Komisji do przyjmowania skargi od podmiotów indywidualnych.

Do zadań Komisji należało:

· Rozpatrywanie dopuszczalności skarg ­,

· Prowadzenie postępowania ustalającego fakty („dochodzenie”) - po przyjęciu skargi,

· Polubowne załatwienie sprawy lub

· Przekazanie sprawy do Trybunału oraz działanie przed nim w postępowaniu rozpoznawczym.

- Europejski Trybunał Praw Człowieka.

Do kompetencji Trybunału należało:

· Wiążące rozstrzyganie sporów w trybie procedury skargowej (dot. zarówno skarg międzypaństwowych, jak i indywidualnych),

· Orzekanie o zasadniczej odpowiedzialności państwa (fakt naruszenia zobowiązania) oraz o odpowiedzialności odszkodowawczej w postaci tzw. słusznego zadośćuczynienia dla pokrzywdzonego.

- Formalny nadzór nad egzekucją krajową wyroków Trybunału (miały charakter ostateczny) sprawował Komitet Ministrów Rady Europy. Miał on też kompetencje orzecznicze.

Od 1993 r. Polska jest stroną EKPC i musi w dobrej wierze wykonywać zobowiązania wynikające z Konwencji. Jednakże ratyfikacja konwencji nie przesądzała automatycznie o uznaniu kompetencji organów strasburskich (wyżej wymienionych). Uznanie musiało nastąpić w trybie specjalnych not skierowanych do sekretarza generalnego. Polska złożyła wymagane noty ze skutecznością od 1 maja 1993r. Od tej pory Polska podlega orzecznictwu strasburskiego. Wszystko, co zdarzyło się przed tą datą co do zasady mu nie podlega (wyjątki - retroaktywne działanie orzecznictwa możliwe jest: na korzyść człowieka, przy naruszeniach o charakterze ciągłym lub o trwałych skutkach).

II etap ewolucji: po 1998r.(wprowadzono dodatkowy protokół nr 11):

Ø Komisja uległa likwidacji!

Ø Zmodyfikowano kształt i procedurę przed Trybunałem,

Ø Trybunał dysponuje obligatoryjną kompetencją jurysdykcyjną,

Ø Trybunał jest jedynym organem właściwym do rozpoznawania skarg (zniesiono kompetencje orzecznicze Komitetu Ministrów RE)!

SKŁADNIKI PROCEDURALNE.

Gwarancje proceduralne to instrumenty prawne służące zgłaszaniu roszczeń wobec państw, a w szerszym znaczeniu każda przewidziana przez prawo droga prawna służąca zapobieżeniu praw człowieka lub naprawiania skutków naruszeń.

I etap ewolucji: jak wyżej-do 1998r.

Procedura: Skarga „ofiary” za pośrednictwem Sekretarza Generalnego do Komisji®badanie skargi przez Komisję; decyzja o dopuszczalności bądź niedopuszczalności skargi; jeśli skarga przyjęta merytoryczne rozpatrzenie skargi przez Komisję; próba doprowadzenia do ugody ® brak ugody przekazanie sprawy do Trybunału - bada na pdst. Materiałów przedłożonych przez Komisję; wydaje wyrok® egzekucja wyroku Komitet Ministrów Rady Europy.

II etap ewolucji: jak wyżej - po 1998r.

Najważniejszym środkiem dochodzenia roszczeń w systemie EKPC jest skarga indywidualna do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (wszelkie zmiany tej skargi określane są reformą procedury strasburskiej ).

Procedura rozpoznania skargi indywidualnej - CAŁE POSTĘPOWANIE ODBYWA SIĘ PRZED TRYBUNAŁEM!

Kancelaria-wstępne badanie dopuszczalności skargi®decyzja o dopuszczalności Komitet 3-osobowy®Trybunał w składzie 7- osobowej Izby komunikuje rządowi pozwanemu treść zarzutów, wnosi o udzielenie odpowiedzi na pytania związane ze skargą i ustala, czy są szanse polubownego załatwienia sprawy®brak polubownego załatwienia sprawy - kontynuuje rozpoznawanie sprawy i wydaje wyrok (lub w przypadku „poważnej kwestii dotyczącej interpretacji Konwencji” 7-osobowa Izba przekazuje sprawę do Wielkiej Izby). Jest też możliwość rozpatrzenia przed Plenum Trybunału Europejskiego przy bardzo kontrowersyjnych zagadnieniach wpływających na przemianę sposobu interpretacji konwencji (notatki).

Przesłanki dopuszczalności: wyczerpanie wszystkich dostępnych krajowych środków prawnych przed złożeniem skargi do ETPC; wniesienie skargi w terminie 6 miesięcy od daty podjęcia ostatecznej decyzji w sprawie, której dotyczy skarga, na poziomie krajowego systemu prawnego; skarga nie może być anonimowa - tożsamość skarżącego może natomiast na jego wniosek pozostać niejawna; skarga musi dotyczyć indywidualnej sytuacji faktycznej - nie jest dopuszczalne składanie skargi w interesie publicznym- skarżący musi być ofiarą.

Przesłanki niedopuszczalności: nie może być rozpatrzona skarga: która już raz była rozpatrzona przez Trybunał; były lub są przedstawiane innemu organowi międzynarodowemu w celu zbadania oraz ewentualnego podjęcia rozstrzygnięcia; skarżący podnosi zarzuty naruszenia prawa, które nie jest zawarte w treści Konwencji; ze wzgl. Na bezzasadność - ewidentny brak podstaw dla stwierdzenia naruszenia Konwencji w danym przypadku,; skarżący korzysta z prawa do wniesienia skargi indywidualnej do osiągnięcia celów niezgodnych z prawem. Ma wejść w życie jeszcze kryterium „znaczącego uszczerbku” (protokół nr 14) - skarga będzie niedopuszczalna, gdy skarżący nie doznał znaczącego uszczerbku (chodzi o ograniczenie do Trybunału spraw błahych).

Zasady postępowania: jawność - akta postępowania wszczętego na podstawie skargi indywidualnej są jawne, rozprawy przed Trybunałem mają charakter publiczny, następuje publikacja orzeczeń Trybunału w internecie; urzędowy charakter języka angielskiego i francuskiego - wszystkie orzeczenia Trybunału sporządzane są w jednym z tych języków, skarżący jednakże składa skargę w swoim języku i w tym też języku Trybunał prowadzi ze skarżącym korespondencję; zasada reprezentacji i pełnomocnictwa stron - stronę rządową reprezentuje pełnomocnik rządu, natomiast skarżący nie musi posiadać pełnomocnika na etapie wnoszenia skargi, wymóg posiadania pełnomocnika przez skarżącego pojawia się po zakomunikowaniu sprawy rządowi, niezbędna jest ponadto profesjonalna reprezentacja skarżącego na rozprawie przed Trybunałem; sytuacje nagłe - Trybunał może w trybie nagłym skierować do państwa - strony rodzaj zarządzenia o tzw. środkach tymczasowych zwracając o podjęcie lub zaniechanie przez państwo określonych działań (jego zignorowanie przez państwo stanowi naruszenie zobowiązań międzynarodowych), Trybunał może także w sytuacji nie cierpiącej zwłoki nadać sprawie klauzulę pierwszeństwa w rozpatrywaniu; zasada udziału w postępowaniu dwóch stron, tj. skarżącego i strony rządowej (możliwe jest przyłączenie jednak osoby trzeciej), zasada elastyczności reguł postępowania przed Trybunałem - prawo Trybunału do odstąpienia od zasad proceduralnych, jeśli będą tego wymagać względy konkretnej sprawy.

Skargi państwowe nie odgrywają obecnie znaczącej roli w systemie proceduralnym Konwencji.

Kompetencję do składania takich skarg ma każde państwo - strona. Skarga międzypaństwowa nie musi dotyczyć obywateli państwa, które składa skargę

W obecnym stanie prawnym decyzję w przedmiocie dopuszczalności skarg międzypaństwowych podejmuje bezpośrednio Izba Trybunału. Rozstrzygnięcie również należy do niej (a więc izby w składzie podstawowym), jednak wydaje się bardzo prawdopodobne, że w sprawach międzypaństwowych Izba w składzie podstawowym skorzystałaby z kompetencji do zrzeczenia się jurysdykcji na rzecz Wielkiej Izby.

Nadzór nad wykonaniem wyroków ETPC sprawuje Komitet Ministrów RE.

6. Granice korzystania z praw człowieka

Zasada pełnego korzystania z praw człowieka -Wyjątki, ograniczenia w korzystaniu nie mogą być przedmiotem żadnego domniemania, a więc bezwzględnym warunkiem jest wpisanie każdego ograniczenia czy wyjątku w literę prawa i wymóg interpretacji na korzyć prawa człowieka. Oczywiście dany człowiek nie jest jedynym dysponentem praw - z uwagi na liczebność ludzi może dochodzić często do kolizji interesów i praw. Moje prawa ograniczone są prawami innych osób.

Trojaki mechanizm omówienia granic korzystania z praw człowieka:

wyjątki ex definitione (z mocy definicji)- mamy na myśli taką sytuację normatywną, kiedy przepis prawa, norma praw człowieka sama wskazuje, że coś jest wyłączone z jej ochrony, że na jakiś zakres jej ochrona się nie roztacza. Sama norma dokonuje samoograniczenia, wyklucza pewne sfery obejmowanej nią ochrony. Wyróżnić możemy wyjątki obligatoryjne - w/w, tj. ten wyjątek ex definitione, który zawęża normy w jej sferze ochrony. Drugi wyjątek, zwany fakultatywnym bądź opcyjnym- kiedy sama norma prawna nie narzuca ograniczenia, ale dopuszcza by państwo-strona wprowadziło ograniczenie.

limitacja korzystania z praw człowieka (klauzule limitacyjne) - państwo jest zorganizowaną społecznością, w grę wchodzi tu kwestia równoważenia naszych praw (bliźnich wobec bliźnich, prawa drugiej osoby są granicą naszych uprawnień). Państwo, które odpowiada za ład na swoim terytorium musi wprowadzić jakiś system balansowania (równoważenia) tych kolidujących praw i interesów. Limitacja korzystania z praw człowieka oznacza granice dopuszczalnej ingerencji władzy publicznej (a więc państwa) w korzystanie z należnych nam praw.

derogacja zobowiązań w dziedzinie praw człowieka - Derogacja zobowiązań, to kwestia losu człowieka i jego praw w sytuacjach ekstremalnych np. w czasie wojny lub stanów nadzwyczajnych - państwo jest zobowiązane przestrzegać praw człowieka?

ad.1 wyjątki ex definitione (przykłady i ich omówienie):

• Wyjątki ex definitione obligatoryjne (sama norma ogranicza sferę swojej ochrony):

1) prawo do życia:

- fundamentalne prawo, które wydaje się być nienaruszalne, musi jednak liczyć się z pewnymi ograniczeniami.

- art.2 ust.1 Konwencji Europejskiej powiada, że nikt nie może być umyślnie pozbawiony życia, czyli mamy zakaz pozbawiania życia. Ale dalej przepis mówi, że można pozbawić życia na mocy wyroku kompetentnego sądu za czyn, za który prawo przewiduje taką karę (podobnie art.6 Paktu Obywatelskiego).

- co więcej, zgodnie z ust.2 art.2 Konwencji Europejskiej, pozbawienie życia nie będzie uznane za sprzeczne z niniejszym artykułem, jeżeli wynika ono z użycia siły, które jest absolutnie konieczne:

a) w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą (instytucja obrony koniecznej w prawie karnym);

b) w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki osobie pozbawionej wolności zgodnie z prawem;

c) w działaniu podjętym zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub powstania.

2) zakaz niewolnictwa, poddaństwa oraz pracy przymusowej lub obowiązkowej: (art.4 ust.3 Konwencji Europejskiej, odpowiednio art. 8 ust. 3 Paktu Obywatelskiego)

- 2 elementy tej wolności nie mają żadnych wyjątków, mianowicie zakaz niewolnictwa i poddaństwa.

- natomiast jeśli chodzi o zakaz pracy przymusowej lub obowiązkowej - tutaj istnieje wyjątek, bowiem zgodnie z ust.3 art.4 Konwencji Europejskiej „pracy przymusowej lub obowiązkowej” nie obejmuje:

a)pracy wymaganej od osób pozbawionych wolności lub warunkowo zwolnionych:

b) przymusowej służby wojskowej lub służby zastępczej (w krajach, które uznają sprzeciw sumienia);

c) świadczeń wymaganych w stanach nadzwyczajnych lub klęsk zagrażających życiu lub dobrobytowi społeczności;

d) pracy lub świadczeń, które stanowią część zwykłych obowiązków obywatelskich.

Te 4 w/w sytuacje nie są objęte zakazem pracy przymusowej lub obowiązkowej (z mocy samej normy).

- w Pakcie Obywatelskim dochodzi jeszcze jedna sytuacja - skazanie na karę pozbawienia wolności połączone z wykonywaniem ciężkich robót (orzeczone przez sąd jako kara za przestępstwo). W standardach Konwencji Europejskiej żadne obozy prac nie są dopuszczalne.

3) prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, którego kwintesencją jest zakaz arbitralnego pozbawienia wolności (art.5 Kon.Europ. oraz art.9 Paktu Obywatel.):

- art.9 Paktu Obywatelskiego ↔ Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie może być arbitralnie zatrzymany lub aresztowany. Nikt nie może być pozbawiony wolności inaczej, jak tylko na zasadach i w trybie ustalonym przez ustawę.

- konwencja Europejska idzie krok dalej - wymienia sytuacje, kiedy możliwe jest pozbawienie wolności, przy czym jest to katalog zamknięty:

Nikt nie będzie pozbawiony swojej wolności, z wyjątkiem następujących przypadków i w trybie ustalonym przez prawo:

a) zgodnego z prawem pozbawienia wolności w wyniku skazania przez właściwy sąd;

b) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania osoby w przypadku niepodporządkowania się wydanemu zgodnie z prawem orzeczeniu sądu lub w celu zapewnienia wykonania określonego przez prawo obowiązku;

c) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania osoby w celu postawienia przed właściwym organem w związku z uzasadnionym podejrzeniem popełnienia czynu zagrożonego karą lub jeśli jest to w sposób uzasadniony uznane za konieczne dla zapobieżenia popełnieniu takiego czynu albo uniemożliwieniu ucieczki po jego dokonaniu;

d) pozbawienia wolności nieletniego na mocy zgodnego z prawem orzeczenia w celu ustanowienia nadzoru wychowawczego lub zgodnego z prawem pozbawienia wolności nieletniego w celu postawienia go przed właściwym organem;

e) zgodnego z prawem pozbawienia wolności osób w celu zapobieżenia szerzeniu przez nie chorób zakaźnych, osób umysłowo chorych, alkoholików, narkomanów lub włóczęgów;

f) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania osoby w celu zapobieżenia nielegalnemu wejściu na terytorium państwa albo osoby, przeciwko której postępowanie o wydalenie lub ekstradycję jest w toku.

Stosownie do linii orzecznictwa EKPC, art. 1 Protokołu 1 Konwencji europejskiej wyraża - w charakterze zasady chronionej - prawo „każdej osoby fizycznej i prawnej... do niezakłóconego korzystania ze swojego mienia”

Wyjątek ex definitione

1.„ chyba że wymaga tego interes publiczny i na warunkach przewidzianych przez prawo oraz zgodnie z ogólnymi zasadami prawa międzynarodowego”

2. nic nie stoi na przeszkodzie temu, by państwo dla zapewnienia korzystania z prawa własności zgodnie z interesem powszechnym przyjmowało w tym celu ustawy, jakie uzna za stosowane, w tym służące nakładaniu podatków oraz innych należności i grzywien.

• Fakultatywne wyjątki ex definitione (ich istota polega na tym, że sama norma nie ogranicza się, czy coś pozostawia poza sferą swojej ochrony, lecz zgadza się na to, by państwo wprowadziło ewentualnie jakieś ograniczenia):

1)prawo do wolności wypowiedzi art.10 Konw. Europ., zwana też wolnością ekspresji -(wolność ekspresji obejmuje wolność poglądów, wolność poszukiwania, otrzymywania, przekazywania informacji, idei bez względu na granicę państwowe i jakimkolwiek środkami).

każda osoba ma prawo do wolności wypowiedzi. Prawo to obejmuje wolność poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe.

Niniejszy artykuł nie stoi na prze­szkodzie udzielaniu przez Państwa zezwoleń dla przedsiębiorstw radiowych, telewizyj­nych lub kinematograficznych (licencjonowanie działalności przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych i kinematograficznych).

2) Pakt Obywatelski art. 19 wolności ekspresji - wykluczenie z zakresu wolności ekspresji:

a)ustawowego zakazania propagandy wojennej (art. 20 ust. 1)

b)jakiegokolwiek popierania nienawiści narodowej, rasowej lub religijnej, skłaniającego do dyskryminacji, wrogości lub gwałtu (art. 20 ust. 2)

3) prawo do swobodnego pokojowego zgromadzania się (art.11 Konw. Europ. oraz art.21 Paktu Obywatel.):

· każda osoba ma prawo do swobodnego pokojowego zgromadzania się oraz do swobodnego zrzeszania się z innymi, włącznie z prawem do tworzenia i przystępowania do związków zawodowych dla ochrony swoich interesów.

- wykonywanie tych praw nie podlega innym ograniczeniom, niż te przewidziane prawem, które są konieczne w społecz. demokratycznym ze wzg. na: 1)interesy bezpieczeństwa narodowego i publicznego, 2) zapobieganie nieporządkowi lub przestępczości, 3) ochronę zdrowia i moralności, 4) ochronę praw i wolności innych osób (art.11 Konw. Europ.).

- niniejszy artykuł nie stoi na przeszkodzie nakładaniu zgodnych z prawem ograniczeń na wykonywanie tych praw przez członków sił zbrojnych, policji lub administracji państwowej ↔ jest to wyjątek, który musi być ściśle interpretowany (jak każdy wyjątek).

Wyłączenie prasy i publiczności z rozprawy sądowej jest wyjątkiem od zasady publicznego rozpatrywania sprawy (art. 6 ust. 1 EKPC: art. 14 PO stanowi podstawę wyłączenia - wyłączenie może nastąpić ze względu na interesy moralności, porządku publicznego lub bezpieczeństwa narodowego w demokratycznym społeczeństwie, w sytuacji, gdy wymaga tego interes nieletnich lub ochrona życia prywatnego stronom albo też w okolicznościach szczególnych, kiedy jawność byłaby ze szkodą dla interesów wymiaru sprawiedliwości)

Ogólnie można stwierdzić, że w kontekście wyjątków ex definitione aktualny jest test legalności, formułowany przez użycie zwrotu „zgodne z prawem” bądź przez akcent na bezprawność czynu, który wymaga reakcji, bądź wywodzony z przedmiotu i celu traktatu i z zasady „rule of law” .

Test celowości ex definitione - wyjątki te służą ochronie praw i wolności innych osób, w związku też z zapobieganiem przestępczości i ochroną porządku publicznego, jak również ochronie zdrowia i moralności. Jak się wydaje, tych celów nie wskazuje się poniekąd specjalnie, by nie zachęcać państw do nadużywania ich marginesu oceny. Podobnie, nie wyraża się specjalnie - w większości kontekstów z wyjątkami ex definitione związanych - testu konieczności, aczkolwiek jakby się go wyczuwało i nieraz - np. w orzecznictwie strasburskim - jego aktualność się potwierdza.

7. Limitacja w korzystaniu z praw człowieka w świetle orzecznictwa Strasburskiego

Limitacja oznacza ograniczenie. W literaturze autorzy posługują się określeniem „klauzule imitacyjne” klauzule określają typowe dla międzynarodowych dokumentów praw człowieka warunki dopuszczalnej ingerencji w substancję chronioną uprawnień. Klauzule pozwalają na ingerencje podczas normalnego funkcjonowania państwa. Ustanowiono trzy warunki dopuszczalności ingerencji

- zgodność ingerencji z prawem

- jej konieczność w społeczeństwie demokratycznym

- realizację celu prawowitego ( z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, ochronę zdrowia i moralności, ochronę praw i wolności innych osób)

Działanie organów kontrolnych

- tzw. test legalności (jeżeli zostanie ustalone że chroniona substancja została naruszona, organ bada czy naruszenie ma oparcie w obowiązującym prawie)

- tzw. test celowości (rozstrzyganie czy ingerencja jest zgodna z celami prawowitymi)

- tzw. test konieczności ( czy ingerencja była konieczna w społeczeństwie demokratycznym

Są dwa modele limitacji

ograniczenia odnoszą się do całego katalogu praw i wolności zawartych w określonym dokumencie -klauzula generalna. Klauzula generalna sugeruje możliwość ingerowania w każde prawo człowieka, zawarte w danym dokumencie

limitacja dotyczy konkretnych uprawnień, w oparciu o dołączone do nich indywidualne klauzule. Klauzule indywidualne pozwalają dostosować podstawy limitacji do specyfiki konkretnego uprawnienia

8. Derogacja zobowiązań w dziedzinie praw człowieka - wojna i stany nadzwyczajne

Derogacja jest to stan czasowego zawieszenia działania standardów ochronnych. w sytuacjach wyjątkowych i ekstremalnych, kiedy zagrożone jest istnienie narodu, państwo może czasowo odstąpić od wykonywania niektórych zobowiązań w dziedzinie praw człowieka.

Sytuacja nadzwyczajna -stan wojny lub innego niebezpieczeństwa publicznego zagrażający życiu narodu. ( klęski żywiołowe)

Stan wojny jest pojęciem jasnym.

Zagrażający życiu narodu -oznacza to, że instytucja ta ma zagrozić życiu narodu a nie państwu.

Instytucja derogacji jest łączona z interesem narodu to jest niedobra dla praw człowieka. Wprowadza podział na prawa które nie mogą być naruszane ale są derogowalne, które w stanie nadzwyczajnym będą funkcjonowały w ograniczonym zakresie. Jakość tych praw jest gorsza przez ich ograniczenie.

Każdy dokument międzynarodowy wprowadza inny podział praw niederogowalnych

W Konwencji Praw Człowieka z 1950 r. są 4 prawa niederogowalne;

prawo do życia

zakaz tortur

zakaz niewolnictwa i poddaństwa

zakaz retroakcji prawa karnego

Te prawa powtarza się w Akcie Praw Cywilnych (katalog ONZ) + 3 kolejne prawa

prawo do poszanowania osobistych praw człowieka

wolność myśli i wyznania

zakaz niewoli za długi

1974 r. jest 7 protokół dodatkowy, który dopisał prawo niederogowalne:

zakaz powtórnego karania za dany czyn

Konstrukcją prawną, która stanowi podstawę dla podjęcia kroków derogacyjnych jest tzw. klauzula derogacyjna. Uprawnienia te zostały obwarowane ściśle określonymi wymogami.

Wymogi substancjonalne-derogacja może nastąpić tylko w przypadku, gdy

wyjątkowe niebezpieczeństwo publiczne zagraża życiu narodu.

Środki podjęte przez państwo powinny mieścić się w zakresie ściśle odpowiadającym wymogom sytuacji,

nie mogą być sprzeczne z innymi zobowiązaniami wynikającymi z prawa międzynarodowego

i nie mogą pociągnąć za sobą dyskryminacji.

Wymogi formalne - obowiązek urzędowego ogłoszenia stanu nadzwyczajnego

- powiadomienie o fakcie derogacji niektórych praw człowieka społeczności międzynarodowej za pośrednictwem Sekretarza Generalnego ONZ.

9. Prawo do życia - wizja ogólna oraz istota i zakres zobowiązań negatywnych państwa

Prawo do życia jest jakby przesłanką i warunkiem korzystania z wszelkich innych praw człowieka. Formuły ochronne prawa do życia nie są identyczne. Art.3 PDPC gwarantuje każdej jednostce „prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego” Art. 6 MPPOiP zawiera „Każda istota ludzka ma przyrodzone prawo do życia” Jednakże dwa fundamentalne dla ustalenia zakresu substancji chronionej prawa do życia są porównywalne. Zarówno Pakt jak i Konwencja akcentują obowiązek ustawowej ochrony życia.

Z zakazem pozbawienia życia kojarzą się zobowiązania negatywne państwa, natomiast ustawowa ochrona prawa do życia skojarzy się z zobowiązaniami pozytywnymi.

Zakaz pozbawiania życia jest różnie dookreślany w Pakcie zakazuje się pozbawienia życia „w sposób umyślny” natomiast konwencja europejska zakazuje pozbawienia życia „umyślnie”

Jeśli chodzi o karę śmierci to Pakt ogranicza dopuszczalność kary śmierci jedynie do najpoważniejszych przestępstw, a komitet Praw Człowieka ma na myśli przede wszystkim morderstwa masowe bądź popełnione ze szczególnym okrucieństwem. Zakres materialny kary śmierci zostaje znacząco zawężony. Zawężony zostaje także zakres personalny dopuszczalności stosowania lub wykonywania. Art. 6 ust. 5 Paktu mówi, że kara śmierci nie może być wykonywana w stosunku do osoby, która nie ukończyła 18 lat, wykluczone jest wykonywanie kary śmierci wobec kobiety ciężarnej.

Skazanie osoby na karę śmierci nie oznacza, że straciła ona prawo do życia. Pakt przewiduje że „Każdy skazany na śmierć ma prawo ubiegać się o ułaskawienie lub zmianę wyroku” Osoby skazane na karę śmierci pozostają podmiotami uprawnionymi z tytułu innych praw człowieka i mają co do zasady prawo do traktowania na równi z innymi więźniami. Pod niektórymi względami można dowodzić zastosowalności zjawiska tzw. dyskryminacji pozytywnej, a więc uprzywilejowanego traktowania takich osób np. w sferze zaspokajania ich potrzeb duchowych czy kontaktów z osobami najbliższymi.

Mocą Protokółu VI do EKPC kara śmierci podlega zniesieniu, co więcej wykluczone jest wykonanie wcześniej wydanych wyroków śmierci. Zakaz ten jest zakwalifikowany jako nie derogowalny. Jednak w art. 2 dopuszcza się utrzymanie przez państwo kary śmierci „za czyny popełnione w czasie wojny lub bezpośredniego zagrożenia wojną”

Na mocy protokołu XIII do EKPC uzgodniono zakaz stosowania kary śmierci” we wszystkich okolicznościach” Niestety do powszechnego związania się nim jeszcze Europie daleko, Polska jeszcze nie ratyfikowała.

W EKPC pozbawienie życia w przypadku „Użycie siły absolutnie koniecznej” dotyczy przypadków w trojakim kontekście

obrony jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą

zgodnego z prawem zatrzymania bądź umożliwienia ucieczki osobie zgodnie z prawem pozbawionej wolności

zgodnych z prawem działań służących stłumieniu zamieszek lub powstania.

W każdym z tych kontekstów pojawia się test legalności, każdego z tych kontekstów dotyczy też nadzwyczajny test „użycia siły absolutnie koniecznej” o wiele bardziej rygorystyczny niż test „konieczności w demokratycznym społeczeństwie” występujący w klauzulach imitacyjnych. Standard absolutnej konieczności oznacza również ścisłą proporcjonalność używanych środków i realizowanego celu. Istnieje obowiązek zastosowania w pierwszej kolejności środków mniej zagrażających życiu, zanim dopuszczalne będzie ucieknięcie się do „siły śmiercionośnej”

10. Zakaz tortur oraz nieludzkiego bądź poniżającego traktowania lub karania

W przypadku wolności od tortur i innych zakazanych w tym standardzie form zachowań, niekwestionowanym celem jest ochrona integralności i godności jednostki ludzkiej.

Wcześniej mówiono o wolności od tortur. Natomiast jako zakaz tortur oraz nieludzkiego bądź poniżającego traktowania lub karania kwestia ta został uregulowana po raz pierwszy w prawie międzynarodowym praw człowieka w art. 5 PDPC. W katalogu praw i wolności zakaz tortur jest chroniony w sposób absolutny, tzn. nie podlega derogacji nawet w przypadku wojny czy innego stanu niebezpieczeństwa publicznego zagrażającego życiu narodu oraz nie dopuszcza możliwości ograniczeń w odniesieniu do danego przypadku. Aby lepiej zrozumieć rozważania na powyższy temat należy zapoznać się z relacją pomiędzy wskazanymi kategoriami i tak:

·tortura- to umyślne, nieludzkie traktowanie, powodujące bardzo poważne i okrutne cierpienia człowieka;

·nieludzkie traktowanie lub karanie - to powodowanie intensywnego cierpienia fizycznego lub psychicznego. ( każda tortura i każde nieludzkie traktowanie jest jednocześnie poniżające dla pokrzywdzonego)

· poniżające traktowanie - to złe traktowanie, które ma wzbudzić u ofiary uczucie strachu, niepokoju i poczucie niższości.

· poniżające karanie - to sytuacje, kiedy dana osoba traktowana jest przedmiotowo oraz kiedy jej godność i fizyczna integralność są kompromitowane. Nie musi być to kara egzekwowana publicznie gdyż dla poniżającego jej charakteru wystarczy, by dana osoba czuła się upokorzona we własnych oczach. Istotne natomiast jest to by cierpienie i poniżenie, którego doświadcza osoba wykraczało poza nieunikniony element cierpienia i poniżenia, związany z daną formą zgodnego z prawem traktowania lub karania.

Katalog zakazanych form traktowania człowieka w standardach międzynarodowych regulujących wolność od tortur jest różny. Dla przykładu art. 3 EKPC pomija okrutne traktowanie bądź karanie natomiast art. 7 MPPOiP rozszerza ten katalog o zakaz poddawania człowieka doświadczeniom lekarskim lub naukowym bez swobodnie wyrażonej przez niego zgody. Ewidentnie odbiega od standardów w tym zakresie art. 13 Arabskiej Kart Praw Człowieka z 1994 r., który pomija kategorię nieludzkiego bądź poniżającego karania.

Wolność od tortur, obok regulacji w aktach normatywnych o charakterze ogólnym ochrony praw człowieka, została uregulowana w wyspecjalizowanych dokumentach. Wśród nich na uwagę zasługują m. in.:

·Konwencja przeciwko torturom oraz innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu z 18.XII 1984 r. wraz z protokołem dodatkowym z 2002 r.;

·Europejska konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu z 26XI. 1987 z dwoma protokołami dodatkowymi z 1993 r.;

· Międzyamerykańska konwencja o zapobieganiu i karaniu tortur z 12.IX.1985r.

Konwencje wyspecjalizowane mogą pełnić dwojakiego rodzaju rolę:

1. mogą stanowić w pełni autonomiczny dokument prawny, zawierający własne standardy materialnoprawne i proceduralne (konwencja ONZ z 1984 r.);

2. być jedynie proceduralnym uzupełnieniem i wzmocnieniem standardów ogólnej ochrony praw człowieka (europejska konwencja z 1987 r.)

Uchwalenie wspomnianych konwencji pozwala na podwójną formę kontroli zakazu tortur tj. ogólnej (procedury skargowe i szczególnej (procedury skargowe, wizytacje).

Bardzo szeroką, opisową definicję „tortur”, powszechnie akceptowaną na poziomie innych systemów ochrony praw człowieka zawiera art. 1 Konwencji ONZ z 1984 r. Według niej „tortury” - to wszelkie czyny, poprzez które dotkliwy ból lub cierpienie, fizyczne lub psychiczne, są świadomie zadawane osobie w takich celach, jak uzyskanie od niej lub osoby trzeciej informacji lub zeznania, ukarania jej za czyn, który ona lub osoba trzecia popełniła lub o popełnienie którego jest podejrzana albo zastraszenie lub zmuszenie jej lub osoby trzeciej, albo z jakiejkolwiek innej przyczyny opartej na jakiegokolwiek rodzaju dyskryminacji, gdy taki ból lub cierpienie są zadawane przez albo za namową czy też za zgodą lub przyzwoleniem funkcjonariusza publicznego albo innej osoby działającej w charakterze oficjalnym. Nie obejmuje to bólu lub cierpienia wynikającego jedynie ze zgodnych z prawem sankcji, nieodłącznie z nimi związanego lub przypadkowego.

Zakaz tortur to również stały element prawa humanitarnego, a jego naruszenie jest traktowane jako zbrodnia międzynarodowa. Mimo tak bogatych uregulowań międzynarodowych odnoszących się do zakazu tortur stwierdza się niewystarczającą skuteczność szczególnie standardów ogólnych oraz występowanie ewidentnych przypadków naruszeń tego zakazu w praktykach krajowych.

Jako tortury mogą być kwalifikowane takie sytuacje jak przebywanie danej osoby w warunkach izolacji (w odosobnieniu); warunki pozbawienia wolności w placówkach wychowawczych czy leczniczych, a w świetle art. 2 między amerykańskiej konwencji 85 r. również używanie takich metod wobec osoby, które prowadzą do unicestwienia jej osobowości lub zmniejszenia zdolności fizycznych bądź intelektualnych, choćby metody nie powodowały same przez się bólu fizycznego czy cierpienia psychicznego. Wolność od tortur aktualizuje się w głównej mierze w warunkach szeroko rozumianego systemu wymiany sprawiedliwości w sprawach karnych, ale nie tylko. Można mówić o wolności od tortur w odniesieniu do każdej instytucji publicznej, w której sposób traktowania jednostki w ramach jej działalności wyczerpuje znamiona form zachowań zabronionych w standardzie. Dotyczy to np. zakazu poniżającego traktowanie jednostki np. przez urzędników czy personel wychowawczy w szkołach. Bardzo ciekawym art. Jest art. 19 ust. Z KPP UE, który zakazuje „usunięcia, wydania lub ekstradycji do państwa, w którym istnieje poważne ryzyko kary śmierci, tortur lub innej nieludzkiej albo poniżającej kary lub takiego traktowania .

11. Zakaz niewolnictwa i poddaństwa- prawo chronione a konwencje specjalne, nowoczesne formy niewolnictwa i poddaństwa

Wolność od niewolnictwa i poddaństwa zaliczana jest do wolności osobistych i mieści się w pierwszej generacji praw człowieka. Nie podlega ograniczeniom na podstawie klauzul imitacyjnych a klauzule derogacyjne wymieniają tę wolność wśród praw niederogowalnych.

Niewolnictwo - To stan lub położenie jednostki, wobec której stosuje się przejawy prawa własności. Dotyczy to wszystkich aspektów życia człowieka, który co do zasady, z tego stanu nie może się uwolnić.

Niewolnikiem można stać się przez:

- pojmanie

- nakłanianie danej osoby do oddania siebie w niewolę

- nabycie

W celu uwidocznienia stanu niewolnictwa osoby takie były okaleczane, piętnowane lub poddawane innym formom znakowania.

Z zakazem niewolnictwa ściśle związany jest zakaz handlu niewolnikami, co w szerokim ujęciu oznacza wszelki rodzaj handlu, a w szczególności:

- pojmanie,

- nabycie lub odstąpienie osoby z zamiarem uczynienia jej niewolnikiem,

- nabycie w jakiejkolwiek niewolnika w celu sprzedaży lub zamiany i odstąpienia takiej osoby,

- przewóz niewolników.

Poddaństwo - to stan zniewolenia o nieco mniejszym ciężarze gatunkowym gdyż odnosi się tylko do niektórych aspektów życia człowieka.

Może np oznaczać obowiązek świadczenia osobistych usług na rzecz wierzyciela, przy czym usługi nie stanowią spłaty długu a jedynie jego zastaw (tzw. niewola za długi). Inna formą poddaństwa jest obowiązek dzierżawcy mieszkania i pracowania na ziemi stanowiącej własność innej osoby (tzw. pańszczyzna).

Do poddaństwa, zgodnie z konwencją uzupełniającą zaliczane są praktyki i instytucje stosowane wobec kobiet (np. przyrzeczenie kobiety ma żonę bez jej woli, odpłatne wydanie kobiety za mąż), jak również pewne instytucje lub praktyki stosowane wobec dzieci (np. oddanie dziecka innej osobie w celu wyzyskiwania go lub jego pracy.

Współczesne formy niewolnictwa i poddaństwa

handel ludźmi ( w szczególności kobietami i dziećmi) - oznacza werbowanie, transport, przekazywanie lub przyjmowanie osób z zastosowaniem gróźb lub użyciem siły lub innej formy przymusu, uprowadzenie, oszustwa, wprowadzenie w błąd, nadużycie władzy lub wykorzystanie słabości, wręczenie lub przyjęcie płatności lub korzyści dla uzyskania zgody osoby mającej kontrolę nad inną osoba w celu wykorzystania. Wykorzystaniem natomiast w minimalnym ujęciu jest wykorzystanie prostytucji innych osób, lub inne formy wykorzystania seksualnego, praca lub usługi o charakterze przymusowym, niewolnictwo lub praktyki podobne do niewolnictwa, zniewolenie, albo usuniecie organów, przy czym zgoda ofiary nie ma znaczenia dla uznania powyższych czynów za handel ludźmi. I Protokół o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu handlu ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi, uzupełniającego Konwencję ONZ o zorganizowanej przestępczości międzynarodowej z 15.11.2000 r.).

wyzysk seksualny - rozumiany jako wykorzystanie prostytucji innych osób ( w tym dzieci) oraz pornografii (w tym pornografii dziecięcej). Proceder wyzysku seksualnego jest ściśle związany z handlem ludźmi. Bardzo dużą wagę przywiązuje się do ochrony dzieci przed handlem, dziecięcą prostytucją i dziecięcą pornografią.

Handel dziećmi - to jakiekolwiek działanie lub transakcja, w drodze której dziecko przekazywane jest przez jakąkolwiek osobę lub grupę osób innej osobie lub grupie osób za wynagrodzeniem lub jakąkolwiek inną rekompensatą.

Dziecięca prostytucja - to wykorzystywanie dzieci do czynności seksualnych za wynagrodzeniem lub jakąkolwiek rekompensatą w innej formie.

Dziecięca pornografia - to pokazywanie za pomocą dowolnych środków, dziecka uczestniczącego w rzeczywistych lub symulowanych czynnościach seksualnych lub też jakiekolwiek pokazywanie organów płciowych w celach przede wszystkim seksualnych.

Te 3 definicje zawarte SA w protokole fakultatywnym do Konwencji o prawach dziecka w sprawie handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji i dziecięcej pornografii z 25 05.2005r.

Przestępstwa polegające na handlu dziećmi, wykorzystywaniu dziecięcej prostytucji i pornografii podlegają tzw. represji wszechświatowej, co oznacza, że państwo - strona zobowiązane jest ścigać takie przestępstwa, nawet gdyby zostały one popełnione za granicą - nawet w miejscu, w którym nie stanowią przestępstwa. Przestępstwa te podlegają ekstradycji.

praca lub usługi o charakterze przymusowym - praca ludzka ma być realizacją wolności ludzkiej. Zakaz pracy przymusowej lub obowiązkowej nie ma charakteru absolutnego i nie obejmuje:

wszelkiej pracy lub świadczeń wymaganych od osoby pozbawionej wolności na mocy legalnego orzeczenia sądu lub w okresie warunkowego zwolnienia. Praca taka powinna jednak odbywać się pod nadzorem i kontrolą władz publicznych a także niedozwolone jest oddawanie takich osób do dyspozycji jakiejkolwiek prywatnej osoby, spółki lub osoby prawnej.

jakiejkolwiek służby o charakterze wojskowym lub służby wymaganej zamiast przymusowej służby wojskowej w krajach, które uznają sprzeciw sumienia.

jakichkolwiek świadczeń wymaganych w czasie stanów nadzwyczajnych lub klęsk zagrażających życiu lub dobrobytowi społeczeństwa.

Jakiejkolwiek pracy lub świadczeń, które stanowią część zwykłych obowiązków obywatelskich.

Do tego należy jeszcze doliczyć wyjątek sformułowany w Pakcie i Konwencji Amerykańskiej dotyczący „wykonywania ciężkiej pracy zgodnie z wyrokiem właściwego sądu w krajach, w których pozbawienie wolności połączone z ciężką pracą może być orzeczone jako kara za przestępstwo” pod warunkiem jednak, że praca taka „ nie będzie niekorzystnie wpływała na godność albo fizyczną lub intelektualną zdolność więźnia”

Zakaz pracy przymusowej lub obowiązkowej należy do praw derogowanych. Przymus pracy jednak może byś stosowany tylko wobec osób pełnoletnich. Natomiast wobec internowanych wprowadzono dodatkowe ograniczenie a mianowicie zakaz pracy o charakterze poniżającym lub upokarzającym.

Dopuszczalność pracy przymusowej została unormowana w bardzo specyficzny sposób jeśli chodzi o jeńców wojennych. Tutaj ogromną rolę odgrywa hierarchia wojskowa. Nie wolno zmuszać do pracy oficerów lub równorzędnych im osób. Podoficer ów można wysłać tylko do wykonywania prac nadzorczych, natomiast od innych zdrowych jeńców wojennych praca może być wymagana ale w celu zachowania ich w dobrym stanie fizycznym i psychicznym. Zakazane jest przymusowe zatrudnianie jeńców przy pracach szkodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznych oraz pracy, która może być uważana za upokarzającą dla członka sił zbrojnych mocarstwa zatrzymującego. Zmuszanie jeńca do służby w siłach zbrojnych mocarstwa nieprzyjacielskiego jest zbrodnią wojenną.

usuniecie organów oraz handel nimi. To zagadnienie nie zostało w ogóle poruszone w rozważaniach.

niewolnictwo domowe - jest również jedna ze współczesnych form niewolnictwa. Nawiązuje do tej formy kazus. Agent obiecał obywatelowi Togo, że urządzi we Francji jego nieletnią córkę i zapewni jej edukacje. Niestety nie dotrzymał żadnej z tych obietnic bo dziewczyna musiała najpierw opracować u agenta koszt biletu lotniczego a następnie została przekazana do domu pewnego małżeństwa, gdzie musiała bardzo ciężko pracować nie mając za to zapewnionych nawet minimalnych warunków bytowych a jej pobyt miał charakter pobytu nielegalnego. W tej sprawie 26.07.2005 r. ETPC wydał wyrok, w którym m.in. odniósł się do Konwencji Uzupełniającej ONZ z 1956 r. a zwłaszcza tej spośród instytucji i praktyk analogicznych do niewolnictwa, która obejmuje poddaństwo, wszelką sytuację bądź praktykę, z mocy której dziecko lub młodociany do 18 lat przekazywani są- czy to przez swoich rodziców lub jedno z nich, czy też przez swego opiekuna - osobie trzeciej, za opłatnością lub bez takowej, w celu wyzysku przez taką osobę bądź wyzysku pracy takiego dziecka lub młodocianego. Uznał również, że od skarżącej wymagano świadczenia pracy przymusowej jak również rozpatrzył jej położenie z perspektywy zakazu poddaństwa, które przejawiało się w obowiązku wykonywania swoich usług pod przymusem. Uznał, że skarżąca była utrzymywana w stanie poddaństwa w rozumieniu art. 4 Konwencji

12. Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego a zagadnienia dopuszczalności pozbawienia wolności (książka p. prof., rozdz. XIV str. 265-273)

Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego jednostki w standardach normatywnych ochrony praw człowieka odnoszą się wyłącznie do fizycznego aspektu wolności i bezpieczeństwa. Chodzi o wolność człowieka od nieuzasadnionego stosowania środków polegających na pozbawieniu wolności.

„Każda osoba ma prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego” (art. 3 PDPC), „nikt nie może podlegać arbitralnemu zatrzymaniu, aresztowaniu lub wygnaniu” (art. 9 PDPC)

W późniejszych uregulowaniach standard ten przybiera postać albo ogólnej reguły zakazu nieuzasadnionego (bezprawnego) pozbawienia wolności albo też dodatkowo enumeratywnie wylicza sytuacje w jakich dopuszczalne byłoby stosowanie środków polegających na pozbawieniu wolności. Takie dodatkowe wyliczenie ma tylko art. 5 EKPC. Artykuł ten będzie miał zastosowanie nie tylko w sytuacjach pozbawienia wolności, w których występuje zagrożenie sankcją karną ale również z uwagi na chorobę psychiczna, włóczęgostwo, narkomanię, ze względów wychowawczych itp. Natomiast w późniejszych unormowaniach nie ma różnic jeśli chodzi o bezpieczeństwo osobiste, które ukazywane jest w kontekście minimalnych gwarancji procesowych przyznawanych obligatoryjnie każdej osobie pozbawionej zgodnie z prawem wolności

Art. 5 EKPC enumeratywnie wylicza 6 sytuacji zgodnego z prawem pozbawienia człowieka wolności:

pozbawienie wolności w wyniku skazania przez właściwy sąd. W tym sformułowaniu mieścić się będą również sytuacje szczególne jak np. odwołanie warunkowego przedterminowego zwolnienia

zgodne z prawem pozbawienie wolności osoby w przypadku niepodporządkowania się przez nią orzeczeniu sadu lub niewykonania określonego przez prawo obowiązku. Sytuacja ta odnosi się do wymaganego przez prawo od danej osoby zachowania. Wykonanie przez daną osobę ciążących na niej obowiązków prawnych rodzi obowiązek niezwłocznego zwolnienia takiej osoby.

zgodne z prawem zatrzymanie lub aresztowanie osoby w celu postawienia jej przed właściwym organem w związku z uzasadnionym podejrzeniem popełnienia przez nią czynu zabronionego albo gdy w sposób zasadny jest to konieczne dla zapobieżenia popełnienia czynu lub uniemożliwienia ucieczki sprawcy po jego dokonaniu. Jest to jedna z najbardziej rozbudowanych podstaw pozwalających na pozbawienie osoby wolności. Dotyczy trzech różnych sytuacji faktycznych. Wspólne dla tych sytuacji jest to, ze celem pozbawienia wolności jest doprowadzenie takiej osoby przed właściwy organ. Osoba zatrzymana musi być wysłuchana, musi być sprawdzone czy zatrzymanie jest zasadne a gdy brak takiego uzasadnienia osoba taka musi być niezwłocznie zwolniona. Uzasadnione podejrzenie oznacza istnienie faktów lub informacji, które byłyby w stanie przekonać obiektywnego obserwatora, iż właśnie ta osoba mogła popełnić dany czyn zabroniony, jednak fakty które zrodziły podejrzenie nie muszą być równoważne z tymi, które wymagane są dla skazania.

zgodne z prawem pozbawienie wolności osoby nieletniej w celu ustanowienia nadzoru wychowawczego lub postawienia przed właściwym organem. Jest to pozbawienie wolności o charakterze prewencyjnym ponieważ jego istota jest zapobieżenie pogłębieniu się przejawów demoralizacji osoby nieletniej.

przymusowa izolacja osób chorych zakaźnie, chorych psychicznie, alkoholików, narkomanów i włóczęgów. Jest to pozbawienie wolności o charakterze prewencyjno-ochronnym osób, które z racji swego stanu zdrowia lub stylu życia stwarzają zagrożenie dla siebie lub otoczenia a przymusowa izolacja jest jedynym sposobem na skuteczną eliminację tego zagrożenia. W przypadku każdej z wymienionych tu grup podmiotów pozbawienia wolności musi mieć charakter środka ostatecznego co znaczy, że pozbawienie wolności jest absolutnie niezbędne ze względów ochronnych.

zgodne z prawem zatrzymanie lub aresztowanie osoby w celu zapobieżenia nielegalnemu wkroczeniu przez nią na terytorium państwa albo dla potrzeb prowadzonego przeciwko danej osobie postępowania o wydalenie lub ekstradycję. W tym wypadku wymaga się jedynie wszczęcia postępowania o wydalenie i nie jest konieczne dodatkowe uzasadnienie potrzeby stosowania zatrzymania lub aresztu

Każda osoba która zgodnie z prawe, została pozbawiona wolności powinna mieć zapewniony pakiet minimalnych gwarancji proceduralnych bo to wlaśnie one wypełniają faktyczny sens bezpieczeństwa osobistego gdyż przy ich pomocy podmiot uprawniony może skutecznie zabiegać o odzyskanie wolności. Pakiet minimalnych gwarancji dzielimy na:

1. gwarancje ogólne- adresatami są wszystkie kategorie osób pozbawionych wolności. Do tej grupy zalicza się

prawo do natychmiastowej informacji o przyczynach pozbawienia wolności oraz wszelkich stawianych danej osobie zarzutach. W przypadku tej gwarancji chodzi bowiem o to, by informacja dotarła do danej osoby tak szybko, jak jest to możliwe, a więc bez uzasadnionej zwłoki. Ma ona zapewnić niezbędna orientację tej osoby co do jej sytuacji prawnej oraz dalszych możliwości proceduralnych.

prawo do odwołania się do sądu, celem szybkiego ustalenia legalności pozbawienia wolności oraz zarządzenie zwolnienia jeżeli pozbawienie wolności było niezgodne z prawem. Ta gwarancja ma za zadanie kontrolę pozbawienia wolności, zwłaszcza utrzymywanego przez dłuższy czas.

Prawo do odszkodowania w wypadku bezprawnego pozbawienia wolności nie może być mowy o odszkodowaniu jeśli nie wystąpiła szkoda materialna lub majątkowa którą należałoby zrekompensować warunkiem niezbędnym dochodzenia odszkodowania jest stwierdzenie naruszenia któregokolwiek z warunków standardu wolności i bezpieczeństwa osobistego lub bezprawność pozbawienia wolności.

2. gwarancje przysługująca tylko osobą zatrzymanym lub aresztowanym w kontekście procesu karnego. To prawo osoby zatrzymanej lub aresztowanej w związku z uzasadnionym podejrzeniem popełnienia czynu zabronionego polegające na niezwłocznym doprowadzeniu takiej osoby do organu sadowego oraz zapewnienie takiej osobie szybkiego osądzenia lub zwolnienia na czas postępowania. Możliwość stosowania środków alternatywnych wobec aresztu tymczasowego (kaucja, poręczenie majątkowe) jest preferowana i zalecana. Istnieją jednak kategorie spraw, które kolidując z art. 5 ust 3 KE w sposób bezwarunkowy (z mocy prawa) wykluczają pewne kategorie spraw spod możliwości zastosowania środków alternatywnych. W odniesieniu do tej gwarancji rozważny jest problem czasu trwania aresztu tymczasowego. Rada Europy sugeruje przyjęcie nieprzekraczalnego, górnego limitu czasu trwania aresztu tymczasowego na poziomie 6 miesięcy w sprawach drobnych i 18 m-cy w przypadku przestępstw poważnych.

13. Studium istoty, zakresu i gwarancji podstawowych w sferze prawa do słusznego procesu.

Wszyscy ludzie są równi przed sądami i trybunałami. Prawo do słusznego (rzetelnego) procesu wynika z treści art. 6 ust. 1 EKPC - „Każdy ma prawo do słusznego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym czasie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony na mocy prawa, przy rozstrzyganiu sporu co do jego praw i obowiązków o charakterze cywilnym albo o zasadności wszelkiego oskarżenia skierowanego przeciwko niemu w sprawie karnej”

Zakres przedmiotowy „prawa do słusznego procesu”:

Dwie płaszczyzny zastosowania:

a) rozstrzyganie sporów o „prawa i obowiązki o charakterze cywilnym” - pojęcie nie ogranicza się do praw i obowiązków powstałych na gruncie prawa cywilnego, nie ma tu także znaczenia zaklasyfikowanie określonego sporu jako wynikłego na tle prawa prywatnego lub publicznego. Decydujące dla włączenia postępowania w zakres obowiązywania prawa do słusznego procesu jest jego wpływ na cywilne prawa i obowiązków jednostki i to, aby wpływ rozstrzygnięcia był bezpośredni,

b) orzekanie o zasadności „oskarżenia w sprawie karnej” - art. 6 ust.1 EKPC „prawo do słusznego procesu” ma zastosowanie dopiero wtedy, gdy istnieje oskarżenie karne przeciwko konkretnej osobie tzn. gdy jednostka otrzyma o kompetentnych władz „oficjalne potwierdzenie zarzutu popełnienia przestępstwa” lub gdy zostaną wdrożone „działania równoznaczne z postawieniem zarzutów”. W Polsce przedstawienie zarzutów podejrzanemu wystarcza dla włączenia go w zakres ochrony wynikający z art. 6 ust. 1 EKPC tzn. „prawa do słusznego procesu”.

Pojęcie „sprawy karnej” w rozumieniu EKPC:

· zaklasyfikowanie sprawy w prawie krajowym (w przepisach prawa karnego),

· charakter czynu, z którym wiążą się reperkusje dla oskarżonego,

· charakter i stopień dotkliwości kary, jaka może być orzeczona wobec skarżącego.

Pojęcie „sądu”- rozstrzyganie sporu należy do niezawisłego i bezstronnego sądu, ustanowionego na mocy ustawy. Jedynie sądy ustanowione na mocy przepisów rangi ustawowej są legitymizowane do wykonywania władzy sądowniczej. Niezawisłość sądu przejawia się w: sposobie powoływania sędziów; czasie pełnienia kadencji; istnieniem gwarancji przed naciskami zewnętrznymi; niezależności o władzy wykonawczej i ustawodawczej oraz stron postępowania. Bezstronność sądu przejawia się w: braku osobistych uprzedzeń sędziów; istnieniem gwarancji pozwalających wykluczyć stronniczość sędziów z obiektywnego punktu widzenia.

Gwarancje podstawowe

a) rozsądny czas postępowania - rozstrzygnięcie sprawy powinno nastąpić w rozsądnym terminie, tzn. bez uzasadnionej zwłoki. Przy ocenie długości postępowania należy zwrócić uwagę na określenie początku i końca postępowania (sprawa cywilna - rozpoczyna się wniesieniem pozwu; sprawa karna - od momentu przedstawienia zarzutów przez organy ścigania). Postępowanie cywilne kończy się wraz z postępowaniem egzekucyjnym, natomiast postępowanie karne wraz z wydaniem ostatniego „orzeczenia karnego”.

Przy rozstrzyganiu o tym, czy nastąpiło naruszenie wymogu rozsądnego czasu postępowania bierze się pod uwagę:

· stopień skomplikowania sprawy;

· zachowanie się organów prowadzących postępowanie;

· zachowanie się skarżącego;

· sedno sprawy tj. znaczenie sprawy dla skarżącego.

b) słuszna i publiczna rozprawa sądowa - słuszność w danej rozprawie sądowej przejawia się w:

- tzw. „zasadzie równości broni procesowej” polegającej na możliwości stosowania przez stronę wszelkich środków prawnych, przy pomocy których może ona bronić swoich interesów procesowych;

- zapewnieniu minimalnych gwarancji procesowych podmiotom uprawnionym (zasada informacji procesowej; zapewnienie stronom odpowiedniego czasu na przygotowanie własnej argumentacji procesowej).

Wymóg „publicznego rozpatrzenia sprawy” dot. jawności zewnętrznej. Polega na zapewnieniu mass mediom i osobom trzecim możliwości kontroli społecznej nad wymiarem sprawiedliwości. Dopuszcza się możliwość wyłączenia jawności całej rozprawy lub jej części ze względu na moralność, porządek publiczny, bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, ważny interes życia prywatnego stron lub interes wymiaru sprawiedliwości. Jednakże wyrok sądu musi być ogłoszony publicznie.

c) zasada domniemania niewinności - osoba oskarżona o popełnienie przestępstwa powinna być uważana za niewinną, aż do czasu udowodnienia jej winy zgodnie z prawem. Organy procesowe mają obowiązek uznawania i traktowania oskarżonego jak osobę niewinną, do momentu prawomocnego ustalenia winy danej osoby przez sąd. Ciężar udowodnienia winy oskarżonemu spoczywa na oskarżycielu, a wszelkie nie dające się rozstrzygnąć wątpliwości muszą być rozstrzygnięte na korzyść oskarżonego.

d) prawo do informacji prawnej - każdy oskarżony ma prawo od niezwłocznej i szczegółowej informacji nt. rodzaju i przyczyny oskarżenia. Informacja musi być mu przekazana w zrozumiałym dla niego języku. Informacja musi zapewnić oskarżonemu pełna wiedzę co do kwalifikacji prawnej ustaleń faktycznych zarzucanego mu czynu oraz przysługujących mu na danym etapie procesu praw.

e) prawo do stosownych udogodnień procesowych - oskarżony ma prawo do odpowiedniego czasu oraz innych ułatwień, niezbędnych dla prawidłowego przygotowania własnej linii obrony tzn. musi mieć zapewniony dostęp do akt sprawy, zapewnione rzetelne uzasadnienie decyzji procesowych, otrzymanie kopii dokumentów, możliwość swobodnego kontaktowania się z obrońcą (gdy oskarżony jest tymczasowo aresztowany). Organy procesowe muszą tak planować czynności procesowe aby wyeliminować element zaskoczenia, który mógłby niekorzystnie odbić się na prawie oskarżonego do obrony.

f) prawo oskarżonego do obrony - oskarżony ma prawo do nieprzyznawania się do winy, a także prawo do niezmuszania do zeznawania przeciwko sobie. Rozróżniamy: obronę materialną (obrona własna oskarżonego) i obronę formalną (obrona przy pomocy adwokata). Oskarżony ma prawo do korzystania z fachowej pomocy obrońcy, w tym także prawo do adwokata z urzędu (opłacanego przez państwo). Adwokat z urzędu przysługuje gdy: oskarżonego nie stać na pokrycie kosztów obrony oraz w przypadku gdy profesjonalna obrona leży „w interesie wymiaru sprawiedliwości”. Oskarżony posiada możliwość swobodnego wpływu na wybór konkretnego adwokata, także w przypadku jest nim adwokat z urzędu (spełnienie warunku zapewnienia zaufania oskarżonego do obrońcy).

g) prawo do aktywności dowodowej - oskarżony ma prawo do obecności na rozprawie i możliwości przesłuchiwania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia i obrony na takich samych warunkach. Oskarżony ma prawo składania wniosków dowodowych, lecz ich uwzględnienie należy do organów procesowych. Co do zasady wyrok skazujący oskarżonego nie może być oparty wyłącznie lub w decydujący sposób na dowodach, do których oskarżony nie miał zapewnionego bezpośredniego dostępu (dot. w szczególności dowodów z przesłuchania świadka koronnego lub anonimowego).

h) prawo do bezpłatnej pomocy tłumacza - prawo do pomocy tłumacza przysługuje w sytuacji gdy oskarżony nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w sądzie. Prawo to ma zastosowanie do cudzoziemców, a także wobec własnych obywateli. Pomoc tłumacza dotyczy ustnych i pisemnych kontaktów oskarżonego z organami procesowymi - przez wszystkie stadia procesowe. Obowiązkiem organu procesowego jest nie tylko wyznaczenie tłumacza, lecz także sukcesywna kontrola jakości świadczonej pomocy (pracy tłumacza).

14.Skladniki i charakter prawa do poszanowania prywatności.

Prawo człowieka do prywatności zalicza się do rdzennych praw pierwszej generacji. Autorzy dokumentów międzynarodowych wyliczają składniki prywatności: „życie prywatne”, „życie rodzinne”, „dom”, „korespondencję”. Dodatkowo powołuje się też „honor i reputację”.

A) Prawo do poszanowania życia prywatnego.

Jedna z pierwszych interpretacji „życia prywatnego” w orzecznictwie strasburskim podkreśla, iż chodzi tu o prawo do trybu życia w sposób zgodny z wolą jednostki i bez rozgłosu, oraz do nawiązywania stosunków z innyni osobami. W opinii ETPC nie jest możliwe wyczerpujące zdefiniowanie „życia prywatnego”. Twierdzi się, że obejmuje ono życie prywatne, ale często i zawodowe, gdyż nie zawsze można rozgraniczyć te dwa aspekty życia. Do typowych sytuacji objętych zakresem tego pojęcia zaliczamy:

-ochronę integralności fizycznej i moralnej

- restrykcyjną regulację prawną dotyczącą kontaktów homoseksualistów

- kwestię uznania przez państwo tożsamości płciowej pooperacyjnych transseksualistów

- rejestrowanie szczegółów osobistych dotyczących danej osoby i jej rodziny

- zezwolenie na seryjne publikacje prasowe z zdjęciem osoby bez jej zgody

- ograniczenie możliwości wyboru i imienia dziecka lub zmiany nazwiska

-długoterminowy zakaz pracy w sektorze prywatnym i państwowym dla osoby współpracującej ze służbami specjalnymi systemu totalitarnego

Węższą ochronę przyznaje się osobie publicznej zwłaszcza polityką, gdyż opinia publiczna ma prawo do informacji o trybie życia tych osób.

B) Prawo do poszanowania życia rodzinnego

Ochrona rodziny jest problemem szerszym. W prawie międzynarodowym praw człowieka nie ma dokumentu kodyfikującego całość ochrony rodziny mimo apelu Stolicy Apostolskiej w postaci Karty Praw Rodziny z 22.10.1983r. Z art. 12 PDPC wynika jedynie zakaz arbitralnego wkraczania w rodzinę i prawo do ochrony prawnej przed wkroczeniem. Podobnie brzmi art. 17 MPPOiP. Pojęcie życia rodzinnego w systemie EKPC ma charakter autonomiczny, a ETPC nadaje mu szeroki zakres, gdyż chodzi tu również o heteroseksualne związki pozamałżeńskie pod warunkiem wspólnego zamieszkiwania. Życie rodzinne to również związek pooperacyjnych transseksualistów- wyrok ETPC w sprawie X,Y i Z przeciwko Anglii, gdzie trybunał stwierdził więzi rodzinne. Natomiast między partnerami związków homoseksualnych nie ma „życia rodzinnego” a jeżeli zdarzy się dziecko np. lesbijki to jest to życie rodzinne ale pomiędzy matką i dzieckiem. Elementem prawa do poszanowania rodziny jest również prawo do połączenia rodziny jeżeli zostanie rozdzielona, prawo rodzica i dziecka do wizyt w przypadku rozwodu. Natomiast relacja między dzieckiem a rodziną zastępczą nie jest życiem rodzinnym.

C) Prawo do poszanowania domu

Według orzecznictwa strasburskiego domem będzie nie tylko mieszkanie, ale też przyległe do niego czy wydzielone z niego lokale służące działalności zawodowej, handlowej np. sklepik. Jest nim klitka włóczęgi, cela więzienna, wóz taboru cygańskiego. W sprawie Prokopovich przeciw Rosji dotyczącej eksmisji kobiety po śmierci partnera Trybunał uznał, że koncepcja domu nie ogranicza się do mieszkań prawnie zajmowanych - dom jest koncepcją autonomiczną, a jej ochrona zależy od okoliczności faktycznych czyli istnienia ciągłych powiązań z danym miejscem.

D) Prawo do poszanowania korespondencji.

Jest to prawodo zachowania w tajemnicy treści przekazu wysyłanego do oznaczonego adresata jeśli taka jest wola nadawcy. Może to być list, korzystanie z urządzeń teleinformatycznych. Ograniczenia tajemnicy bywają w uzasadnionych przypadkach np. bezpieczeństwo narodowe, zapobieganie przestępczości. Najważniejsze zasady wynikające z orzecznictwa strasburskiego w związku z podsłuchami zostały zebrane w wyroku Valenzuela Contreras przeciwko Hiszpanii z 1998r.: - przechwytywanie rozmów telefonicznych stanowi ingerencję władzy w prawo do poszanowania korespondencji, jeżeli: nie jest zgodna z prawem krajowym, nie realizuje celu prawowitego, nie jest konieczna w społeczeństwie demokratycznym.

- zgodność z prawem krajowym oznacza, aby ingerencja miała podstawę w prawie krajowym a prawo to było zgodne z zasadami rządów prawa.

W przypadku osób osadzonych w więzieniach w wyroku Campbell przeciwko Anglii Trybunał uznał, że władze więzienia mogą otworzyć list od obrońcy jeśli jest uzasadnione podejrzenie, że zawiera on niedozwolone załączniki ale nie można go czytać tylko otworzyć.

15. Wolność ekspresji, w tym informacji a prawo do poszanowania życia prywatnego.

Przez wolność ekspansji można również rozumieć wolność słowa, wolność do swobodnej wypowiedzi, wyrażenia opinii lub przekazywania informacji w rozmaitych formach i środkach przekazu. Na wolność ekspansji składa się:

- prawo do posiadania własnych poglądów

- prawo do przekazywania informacji i idei

- prawo do poszukiwania i otrzymywania informacji i idei.

Jest to uprawnienie, z którego korzystają nie tylko osoby fizyczne, ale także inne podmioty w tym osoby prawne. Głównym przekaźnikiem, w społeczeństwie demokratycznym, informacji budzących zainteresowanie większości społeczeństwa są media. Spełniają szczególną rolę w przekazie informacji publicznych. One powinny działać w dobrej wierze, winny opierać się na faktach i informacjach wiarygodnych i precyzyjnych.

Przez prawo do poszanowanie życia prywatnego rozumiemy intymność jednostki i swobodę jej funkcjonowania w obrębie tzw. kręgu wewnętrznego. To prawo do życia w sposób zgodny z wolą jednostki i bez rozgłosu. To także prawo do nawiązywania i rozwijania stosunków z innymi osobami w sferze emocjonalnej jak i niezbędnej dla rozwoju i zaspokajania potrzeb indywidualnych. To też prawo do utrzymywania kontaktów z innymi ludźmi w sferze ich działalności zawodowej i handlowej. Można zaliczyć do praw prywatności, prawo do poszanowania życia rodzinnego, do poszanowania domu, do poszanowania korespondencji. Prawa te winny być chronione przed zamachami i różnego rodzaju ingerencją ze strony funkcjonariuszy państwowych oraz osób fizycznych i prawnych.

Prawo do poszanowania życia prywatnego w sferze informacji i wolności ekspresji winno być uszanowane, choć nie zawsze może być poszanowane i zagwarantowane. Dotyczy to zwłaszcza osób z życia politycznego. W przypadku tych osób pewne fakty z życia prywatnego podawane są opinii publicznej, a związane to jest z zajmowanym eksponowanym stanowiskiem publicznym w społeczeństwie.

16. Wolność myśli, sumienia, religii i przekonań.

Wolność sumienia, myśli, religii i przekonań to pewna autonomia, składających się elementów, na wolność traktowaną jako fundamentalna całość praw gwarantowanych. Uwidacznia się to, może nie jednolicie, w przepisach prawa takich jak:

- Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ( Paryż, 10 XII 1948)

- Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych ( Nowy Jork, 16 XII 1966)

- Europejska Karta Praw Człowieka (weszła w życie 3 września 1953r.) itp.

- Zasada VII Dekalogu Aktu Końcowego Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.

Prawa człowieka to pojęcie reprezentujące koncepcję, według której każdemu człowiekowi przysługują pewne prawa, wynikające z godności człowieka, które są niezbywalne (nie można się ich zrzec) i nienaruszalne (istnieją niezależnie od władzy i nie mogą być przez nią regulowane). Państwu przypisuje się rolę instytucji, której zadaniem jest ochrona owych praw. Poszanowanie praw człowieka i godności ludzkiej bywa uznawane za podstawę sprawiedliwości i pokoju na świecie.

Wolność myśli podlega bezwzględnej ochronie, gdyż jest to nieuzewnętrznione, nieznane i nietykalne prawo każdego człowieka.

Sumienie zaś to - wewnętrzne odczucie pozwalające rozróżniać dobro i zło, a także oceniać postępowanie własne i innych ludzi. Jest to zdolność pozwalająca człowiekowi ujmować swoje postępowanie pod kątem moralnym i odpowiednio je oceniać jako dobre lub złe, chwalebne lub naganne, cnotliwe lub grzeszne. Jeżeli doprowadzi ktokolwiek do uzewnętrznienia się w postaci wypowiedzi, działań lub zaniechań, to wykracza jakby poza swoją wewnętrzną bezwzględnie chroniona istotę i wkracza w przekonanie podlegające klauzuli limitacyjnej.

Religia to system wierzeń i praktyk, określający relację jednostki do różnie pojmowanej sfery sacrum, czyli świętości i sfery boskiej. Manifestuje się ona w wymiarze doktrynalnym (doktryna, wiara), w czynnościach religijnych (kult), w sferze społeczno-organizacyjnej i w sferze duchowości indywidualnej (m.in. mistyka).

W piśmiennictwie religia i przekonania traktowane są jako wiara, która jest terminem wieloznacznym. W mowie potocznej oznacza przekonanie o czymś. W religioznawstwie natomiast polega zazwyczaj na przyjęciu istnienia lub nie istnienia czegoś bez żadnego dowodu wiarygodnie potwierdzającego ten fakt. Świadoma decyzja przyjęcia takiej wiary nazywa się aktem wiary. Postrzeganie wiary jako duchowej substancji udzielonej do wnętrza serca człowieka, która następnie powoduje osobiste doświadczenie dogłębnego przekonania o czymś, czego nie postrzegają zmysły jest często przyjmowane w teologii ewangelickiej. Wśród form manifestowania religii wymienia się: modlitwy, praktyki religijne, rytuały i nauczanie.

17. Granice wolności ekspresji.

Przez wolność ekspansji można również rozumieć wolność słowa, wolność do swobodnej wypowiedzi, wyrażenia opinii lub przekazywania informacji w rozmaitych formach i środkach przekazu. Na wolność ekspansji składa się:

- prawo do posiadania własnych poglądów

- prawo do przekazywania informacji i idei

- prawo do poszukiwania i otrzymywania informacji i idei.

Jest to uprawnienie, z którego korzystają nie tylko osoby fizyczne, ale także inne podmioty w tym osoby prawne. To uprawnienie jednak pociąga za sobą pewne obowiązki i odpowiedzialność, gdyż nie jest to uprawnienie absolutne. Wyłączona jest np. propaganda wojenna, wypowiedzi szerzące nienawiść narodową, rasową, religijną. Niedozwolone jest podżeganie do wrogości, dyskryminacji czy też gwałtu.

Głównym przekaźnikiem, w społeczeństwie demokratycznym, informacji budzących zainteresowanie większości społeczeństwa są media. Spełniają szczególną rolę w przekazie informacji publicznych. One powinny działać w dobrej wierze, winny opierać się na faktach i informacjach wiarygodnych i precyzyjnych.

Zasada pełnego korzystania z praw człowieka - istnieje domniemanie, że skoro istnieje prawo człowieka, to w sytuacjach wątpliwych obowiązuje interpretacja na korzyść wymagań człowieczeństwa, innymi słowy domniemanie powinno służyć na korzyść praw człowieka. Oczywiście dany człowiek nie jest jedynym dysponentem praw - z uwagi na liczebność ludzi może dochodzić często do kolizji interesów i praw. Prawa jednostki ograniczone są prawami innych osób.

Wolność ekspansji podlega także ograniczeniom, w oparciu o:

- wyjątki ex definitione

- klauzurę limitacyjna

- klauzurę derogacyjna.

Pierwsza kategoria to prawo państwa do koncesjonowania przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych i kinematograficznych. Zaś klauzura limitacyjna to - ochrona bezpieczeństwa państwowego, porządku publicznego, zdrowia oraz moralności publicznej a także poszanowanie prawa i dobrego imienia innych, zapobieganie ujawnianiu informacji poufnych, zagwarantowanie powagi i bezstronności sądownictwa, problematyka wiary. Ostatnia podstawa prawna to dopuszczalność wkraczania w całość omawianej wolności nawet w prawo do posiadania własnych poglądów.

18. Wolność zrzeszania się - formy i granice dopuszczalnej ingerencji w korzystanie z niej

Wolność zrzeszania się (w dokumentach międzynarodowych „prawo”) to głównie uprawnienie polityczne, a zatem składnik pierwszej rodziny praw człowieka (PDPC, MPPOiP, KPD, EKPC, AKPC, AKPCiL) ale także uprawnienie społeczne (wolność tworzenia i przystępowania do związków zawodowych oraz związane z tym gwarancje pracownicze). Stąd też miejscem jej regulacji są traktaty zarówno I generacji praw człowieka, jak i w zakresie jej „związkowego” wymiaru - II generacji (PDPL, MPPGSK, EKS, Protokół z San Salwador do AKPC, Konwencje MOP). Wolność zrzeszania ma charakter kolektywny podlega ograniczeniom przede wszystkim w oparciu o klauzule limitacyjne, a w stanach nadzwyczajnych także derogacyjne. Jest to uprawnienie, na które powoływać się mogą osoby fizyczne, osoby prawne oraz inne jednostki organizacyjne (EKPC). W systemie europejskim zrzeszenie uważane jest za kategorię autonomiczną EKPC (jej rozumienie nie jest podporządkowane stanowisku właściwego prawa krajowego). Trybunał strasburski stosuje własne kryteria, kwalifikując daną jednostkę jako zrzeszenie:

- wymóg osiągnięcia pewnego poziomu zorganizowania

- posiadanie przez taką zorganizowaną strukturę odpowiedniego stopnia trwałości

- cel, wokół którego mogą skupić się jego członkowie (AKPC-ideologiczne, religijne, polityczne, gospodarcze, pracownicze, społeczne, kulturalne czy sportowe. MPPOiP oraz EKPC wskazują na cele pracownicze i gospodarcze poprzez zagwarantowanie w ramach wolności zrzeszania się możliwości tworzenia związków zawodowych).

Formy: obok członkostwa w związku zawodowym czy partii politycznej gwarancje dotyczyć mogą przynależności do struktur o nawet krańcowo odmiennych zamierzeniach i zadaniach, np. klub jeździecki, stowarzyszenie miłośników przyrody, organizacje pracodawców, związki wyznaniowe i kościoły, spółdzielnie czy spółki (interes członków zrzeszenia czy samego zrzeszenia chroniony będzie w ramach prawa do niezakłóconego korzystania ze swojego mienia).Wybór celu powinien być powzięty swobodnie - jedynym warunkiem jest jego legalność.

- powinno posiadać dobrowolny charakter

- nie jest warunkowane posiadaniem przez podmiot osobowości prawnej

- nie mają charakteru zrzeszenia, które wykazują zbyt duże powiązania ze strukturami bądź zadaniami państwa, tj. strony zobowiązanej a nie uprawnionej z tytułu praw człowieka (Trybunał odmawia statusu zrzeszenia gdy - utworzono go mocą prawa, zintegrowane jest ze strukturami państwa, cel ma charakter publiczny oraz związane z tym kompetencje władcze, np. izby lekarskie, architekci, adwokaci).

EKPC oraz MPPOiP w ramach ogólnej gwarancji wolności zrzeszania wymienia explicite prawo tworzenia i przystępowania do związków zawodowych. Uprawnienie: tworzenia (nie tylko pojedynczych struktur organizacyjnych, ale także ich federacji i konfederacji, na krajowymi i międzynarodowym poziomie) i przystępowania do zrzeszeń jest zasadniczą treścią wolności zrzeszania się (jest to także prawo do pozostania członkiem zrzeszenia, które jednak nie statuuje uprawnienia każdego podmiotu do uzyskania i zachowania członkostwa w dowolnie wybranej przez siebie organizacji).

Jeszcze jedną gwarancją jest prawo do swobodnego prowadzenia działalności przez zrzeszenie, aby osiągnąć określony cel. Swoboda ta ma wymiar zewnętrzny ( dot. relacji zrzeszenia z innymi podmiotami, np. wystawianie własnych kandydatów w wyborach parlamentarnych) oraz wewnętrzny (związany z organizacyjną autonomią, np. samodzielny wybór władz zrzeszenia).

Aspekt negatywny wolności zrzeszania się (PDPC, AKPCiL) oznacza wolność od zrzeszania się wbrew własnej woli, czyli zagwarantowania możliwości nie przystępowania bądź występowania ze zrzeszenia (closed shop - praktyka przymusowego członkostwa w związkach zawod.).

Prawo do akcji zbiorowej - Trybunał strasburski stwierdził, że z prawa do tworzenia i przystępowania do związków zawodowych dla ochrony swoich interesów wynika wolność podejmowania akcji związkowych, np. strajku, zawierania porozumień zbiorowych, jako nieodzownych elementów wolności zrzeszania się w związkach zawodowych.

Dopuszczalne ingerencje państwa - Podstawową metodą ograniczania wolności zrzeszania się jest klauzula limitacyjna (PDPC- klauzula generalna; MPPOiP, EKPC, AKPC, MPPGSiK, EKS, Konwencja MOP- reguła generalna). Powstanie zrzeszenia i jego swobodne działanie może być poddane pewnym warunkom formalnym, np. obowiązkowi rejestracji zrzeszenia (przy czym uznaje się za dopuszczalne uzależnienie rejestracji m.in. od wykazania się odpowiednią liczbą członków) oraz nadanie formy prawnej odpowiadającej profilowi jego działalności. Odmowa rejestracji nie zawsze narusza wolność zrzeszania się - nie ma naruszenia, gdy mimo niezarejestrowania, zrzeszenie może kontynuować swoją działalność, gdy cel zrzeszenia jest niezgodny z prawem. Delegalizacja zrzeszenia bądź uniemożliwienie jego powstania to najdalej posunięta ingerencją w wolność zrzeszania się (musi to wynikać z poważnych argumentów np. w deklarowanym programie zrzeszenia, podejmowanych działaniach, poglądach jego liderów). Dokumenty międzynarodowe akceptują podmiotowe ograniczenia wolności zrzeszania się w odniesieniu do członków wojska i policji (MPPOiP, Konwencja MOP, EKS, AKPC) bądź policji, wojska i administracji (MPPGSiK, EKPC, protokół z San Salwador do AKPC).

19. Prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny, z uwzględnieniem problemu adopcji

Prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny jako międzynarodowo chronione prawo człowieka należy do katalogu praw obywatelskich i politycznych (PDPC, MPPOiP, EKPC, AKPC, AKPCiL). Rodzina jest naturalną i podstawową komórką społeczeństwa oraz jest uprawniona do ochrony ze strony społeczeństwa i państwa (PDPC, MPPOiP, AKPC, AKPCiL ora dot. praw II generacji- MPPGSiK, EKS). W żadnym z dokumentów nie ma wskazań na ograniczenia w korzystaniu z tego prawa, nie ma jednak ono charakteru absolutnego. Konstytucja RP wymienia wśród praw nie dopuszczających ograniczeń w stanach nadzwyczajnych m.in. gwarancje na rzecz rodziny i dziecka.

Na gruncie EKPC brak klauzul limitacyjnych czy wyjątków ex definitione oznacza uznanie kompetencji państwa w dziedzinie normowania spraw związanych z zawarciem małżeństwa i założeniem rodziny. Ustawy mogą ustalać reguły oparte na powszechnie uznanych względach interesu publicznego - reguły dot. zdolności, zgody, zakazanych stopni pokrewieństwa czy zapobiegania bigamii. Jednak zdaniem Komisji, prawo krajowe nie może w inny sposób pozbawiać prawa do zawarcia małżeństwa osoby bądź kategorii osób o pełnej zdolności prawnej. Nie może także godzić w korzystanie przez nie z tego prawa.

Prawo do zawarcia małżeństwa - wykluczone są jakiekolwiek ograniczenia ze względu na rasę, narodowość lub religię (PDPC) w korzystaniu z omawianego prawa oraz inne formy dyskryminacji. Zagwarantowanie na gruncie prawa międzynarodowego prawa do wolności religii i przekonań wymaga, by ustawodawstwo wewnętrzne przewidywało możliwość zawarcia związku małżeńskiego zarówno w formie świeckiej, jak i kościelnej, tzw. małżeństwo konkordatowe (obowiązek rejestracji w odpowiednim urzędzie państwowym małżeństwa zawartego zgodnie z ceremoniałem religijnym). W standardach międzynarodowych zawarte są niektóre warunki do zawarcia małżeństwa, np. kryterium wieku małżeńskiego (MPPOiP, EKPC, PDPC), płci czy też kryterium swobodnie wyrażonej i pełnej zgody przyszłych małżonków (wszelki przymus czy naciski zewnętrzne są niedopuszczalne). Konwencja w sprawie zgody na małżeństwo, minimalnego wieku małżeńskiego oraz rejestracji małżeństw zobowiązuje państwa do określenia wieku minimalnego i wprowadzenia zakazu zawierania małżeństw poniżej tak określonej granicy, chociaż sama precyzyjnie tej granicy nie ustala.

Prawo do zawarcia małżeństwa objęte jest wymogami zasady równości i niedyskryminacji. Wzgląd na obywatelstwo i zamieszkanie w różnych krajach nie może stanowić przeszkody dla zawarcia małżeństwa. W odniesieniu do płci - dokumenty praw człowieka mówią o prawie do zawarcia małżeństwa „mężczyzn i kobiet”. Jest to świadome zawężenie kręgu podmiotów uprawnionych i umocnienie heteroseksualnego modelu małżeństwa. (Prawo brytyjskie -kierując się kryterium płci biologicznej- wykluczyło zawarcie małżeństwa przez transseksualistę „z kobiety na mężczyznę” z drugą kobietą. ETPC nie stwierdził naruszenia wyjaśniając, że prawo do zawarcia małżeństwa dot. tradycyjnego małżeństwa między osobami przeciwstawnej płci biologicznej jako podstawy rodziny. W kolejnym orzeczeniu uznał jednak, że nie można transseksualiście zakazać korzystania z prawa do zawarcia małżeństwa). Odrębnym problemem jest kwestia korzystania z prawa do zawarcia małżeństwa przez osoby pozbawione wolności. Komisja potwierdziła, że osoby te zachowują co do zasady tytuł do prawa do zawarcia małżeństwa (także osoby skazane na dożywocie).

Komitet Praw Człowieka pozostawia prawu krajowemu kompetencję w zakresie zdefiniowania pojęcia „rodzina”, wskazując że gdy ustawodawstwo i praktyka któregoś z państw uznają za rodzinę daną grupę osób, to właśnie tak pojmowana rodzina powinna być przedmiotem ochrony przewidzianej w Pakcie, którą Konwencja rozciąga w ramach „prawa do poszanowania życia rodzinnego” także na związki pozamałżeńskie. Pożycie małżeńskie zaliczane jest do istotnych obowiązków małżeńskich i może stanowić podstawę unieważnienia małżeństwa. Prawo do zawarcia małżeństwa i prawo do założenia rodziny stanowią składniki jednego i tego samego prawa, przy czym nie zawsze i wcale nie koniecznie zawarcie małżeństwa musi pociągać prokreację i założenie rodziny. Jest to sprawa należąca do samych małżonków tak jak decyzja o posiadaniu bądź nie posiadaniu dzieci czy tez ich liczbie. W sytuacji niezdolności danego związku do poczęcia czy zrodzenia dziecka, może wchodzić w grę zapłodnienie in vitro, a także adopcja. Prawo do adopcji nie jest zawarte pośród praw gwarantowanych przez Konwencję. Adopcja nie może mieć charakteru przymusowego, bez liczenia się ze zgodą rodziców naturalnych. Komisja potwierdziła, że w następstwie adopcji prawa i obowiązki rodzinne pomiędzy adoptowaną osobą a jej ojcem i matką przestają istnieć. Uznała także, że założenie rodziny ma na względzie nie tylko dzieci naturalne, lecz także adopcyjne. Zagadnienia adopcji należą do oceny i unormowania państw-stron. Kwestia korzystania z prawa do założenia rodziny przez osoby pozbawione wolności - Komisja uznała za bezpodstawne idące w tym kierunku roszczenia tych osób.

W dziedzinie adopcji rozwinęło się zarówno na poziomie europejskim jak i uniwersalnym obfite lex specialis, m,in. Konwencja Praw Dziecka, Haska Konwencja o Ochronie Dzieci oraz współpracy w dziedzinie Przysposobienia Międzynarodowego, Deklaracja ONZ w sprawie Zasad Społecznych i Prawnych dot. Ochrony i Dobrobytu Dzieci - ze szczególnym uwzględnieniem Adopcji Krajowej i Międzynarodowej, Europejska Konwencja w sprawie Adopcji Dzieci.

20.Prawo do poszanowania własności i jego granice

Zgodnie z art. 1 Protokołu nr 1 do EKPC każda osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swego mienia (ochronie podlega zatem „mienie” niepubliczne). Nikt nie może być pozbawiony swej własności, chyba że w interesie publicznym i na warunkach przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z podstawowymi zasadami prawa międzynarodowego.

Prawo do poszanowania mienia można utożsamiać z prawem własności. Istotą prawa do poszanowania mienia jest ochrona przed nieuzasadnioną ingerencją ze strony państwa w niezakłócone korzystanie z mienia.

Zgodnie z orzecznictwem Trybunału art. 1 Prot. Nr 1 obejmuje 3 odrębne normy:

- zasadę niezakłóconego korzystania z mienia

- pozbawienie mienia i poddanie owego pozbawienia pewnym warunkom

- uprawnienie Państw Stron m.in. do kontroli korzystania z własności w interesie ogólnym (powszechnym).

Mienie obejmuje zarówno „mienie istniejące” (dobra materialne), jak również wartości majątkowe, w tym wierzytelności, wobec których skarżący może wywodzić, że ma przynajmniej „uzasadnione oczekiwanie” uzyskania efektywnego korzystania z własności, (np. prawa autorskie, patenty, znaki towarowe), roszczenia publicznoprawne - odszkodowawcze, uprawnienia rentowe i emerytalne oraz licencje na prowadzenie określonej działalności gospodarczej.

Każda ingerencja władz publicznych w niezakłócone korzystanie z mienia musi być zgodna z prawem. Ingerencja w korzystanie z prawa lub wolności zawartej w Konwencji musi dążyć do osiągnięcia uprawnionego celu. Władze krajowe muszą dokonać oceny, czy istnieje problem o powszechnej doniosłości, który uzasadniałby zastosowanie środków w sferze korzystania z prawa własności, włączając w to pozbawienie i zwrot własności. Musi istnieć rozsądny stosunek proporcjonalności pomiędzy środkami zastosowanymi przez państwo, w tym środkami pozbawiającymi osobę własności, a celem, który ma być osiągnięty za ich pomocą. Trybunał, badając realia sytuacji będącej przedmiotem skargi, ustala, czy z powodu działania lub braku działania ze strony państwa osoba zainteresowana musiała ponieść nieproporcjonalny i nadmierny ciężar, musi dokonać całościowej oceny różnych wchodzących w grę interesów. Ocena ta może obejmować nie tylko warunki przyznania odszkodowania, ale tez postępowanie stron, a w tym środki zastosowane przez państwo oraz ich realizacje.

Trybunał zastosował po raz pierwszy koncepcję tzw. wyroku pilotażowego w sprawach 1. Broniowski (dot. roszczeń zabużańskich) oraz 2. Hutten-Czapska. 1. Istota zarzutu skarżącego co do naruszenia Konwencji tkwiła w braku zaspokojenia jego roszczeń o mienie odszkodowawcze, do którego uprawnienie przysługiwało mu nieprzerwanie na podstawie prawa polskiego. Trybunał stwierdził, że władze polskie były zobowiązane do usunięcia istniejącej niezgodności pomiędzy literą prawa i stosowaną przez państwo praktyką, która utrudniała skuteczne korzystanie z prawa własności skarżącego. Trybunał uznał, że nastąpiło naruszenie gwarancji poszanowania mienia. W wyniku tego orzeczenia (potwierdzonego orzeczeniem polskiego TK) uchwalono nową ustawę zabużańską. 2. Sprawa dot. ograniczeń w dysponowaniu własnością przez właścicieli lokali mieszkalnych - ograniczeniu wzrostu czynszów z tytułu najmu lokali (tzw. czynsze regulowane). ETPC stwierdził naruszenie art. 1 Prot. 1 (również polski TK wydał wyrok o niekonstytucyjności przepisów ustawy o ochronie lokatorów). Orzeczenie TK stanowiło podstawę złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy przez Wielką Izbę Trybunału. Wniosek ten został przyjęty. Rozstrzygnięcie tej sprawy będzie wiążące dla pozostałych spraw dotyczących tego samego problemu prawnego.

21.Dostęp do zatrudnienia warunki pracy i płacy.

Praca jest fundamentalną potrzebą każdego człowieka i stanowi źródło pozyskiwania środków niezbędnych do utrzymania. Zapewnienie i umożliwienie świadczenia pracy jest bardzo istotne dla człowieka, jego rozwoju osobowego, zaspokajania potrzeb materialnych, aspiracji co w konsekwencji prowadzi do zachowania ładu społecznego. Karta Narodów Zjednoczonych dostrzega w ”potrzebie pracy” warunek pokoju na świecie W szerokim znaczeniu można pojęcie „praw pracowniczych” usystematyzować w sześciu zasadniczych kategoriach:

Ø prawo do pracy sensu stricto,

Ø właściwy standard pracy,

Ø zabezpieczania socjalne na wypadek niemożności podjęcia bądź świadczenia pracy,

Ø gwarancje związane z obrona praw pracowniczych,

Ø szczególna ochrona kobiet i dzieci w kontekście sytuacji pracy,

Ø równe traktowanie , i niedyskryminacja w stosunkach pracy.

Prawa pracownicze nakładają na państwa pewne obowiązki które rodzą pozytywny jak i negatywny skutek. Państwo ma obowiązek realizowania praw pracowniczych wobec pracowników sektora państwowego jak i prywatnego.

Prawo do pracy to powszechnie akceptowane przez dokumenty międzynarodowe uprawnienie, jest głównym fundamentem systemu praw pracowniczych .Od tego czy cel -a więc zapewnienie człowiekowi możliwości świadczenia pracy dla pozyskiwania środków utrzymania jest realizowany, zależy aktualizowanie się większości z pozostałych uprawnień związanych z sytuacją pracy. Jednakże w dokumentach międzynarodowych prawo do pracy nie przybiera gwarancji zatrudnienia dla każdego, a tym samym nie można z niego wywodzić roszczenia o zatrudnienie. Tak więc prawne regulacje międzynarodowe wskazują że pełne zatrudnienie w państwie jest jego celem na który kierowana jest polityka państwa, a nie jego stanem. Co oznacza że:

Ø nieodzowne jest przyjęcie i realizowanie stosownego programu przeciwdziałania bezrobociu, którego elementem nie może być akceptacja dla nawet niskiego odsetka osób bez pracy.

Jednym z elementów prawa do pracy jest możliwość jej swobodnego wyboru, co oznacza że gwarancje taką formuje także zakaz pracy przymusowej i obowiązkowej. Istnieje również prawo do zatrudnienia cudzoziemców do pracy zarobkowej., uwarunkowane w przepisach prawa międzynarodowego.

Szacunek do pracy człowieka która jest materią niewymierną powinien znaleźć swoje odbicie w wynagrodzeniu. A zatem zagwarantowanie słusznego wynagrodzenia jest warunkiem wypełniania przez pracę jej podstawowego zadania związanego z dostarczaniem środków utrzymania. Prawo do słusznego wynagrodzenia - określanego jako uczciwe, godziwe sprawiedliwe jest uregulowane przepisami międzynarodowymi i składają się nań następujące gwarancje:

Ø prawo do wynagrodzenia zapewniającego pracownikom i ich rodzinom godny poziom życia,

Ø prawo do podwyższonych stawek wynagrodzenia za nadgodziny,

Ø prawo do równego wynagrodzenia dla kobiet i męższczyzn,

Ø prawo do rozsądnego okresu wypowiedzenia,

Ø obowiązek prawnej reglamentacji potrąceń z wynagrodzenia.

Dokumenty międzynarodowe zgadzają się że słuszność płacy oceniana powinna być z perspektywy potrzeb rodziny pracownika, a nie tylko jego samego. Problemem jest natomiast

Wypracowanie uniwersalnych kryteriów takiej oceny. Im szersze grono państw - a tym samym większe różnice w zamożności społeczeństw, strukturze kosztów utrzymania, modelu rodziny itp.- tym samym sprawa staje się trudniejsza. Łatwiej zatem o rozwiązanie w regionalnych systemach ochrony praw człowieka, funkcjonujących w bardziej jednorodny środowisku. W systemie międzynarodowym EKS stosowane są dwa kryteria:

1) stosunek procentowy wysokości wynagrodzenia do średniej płacy w kraju,

2) osiągalny za te płacę standard życia.

Obecnie procent średniego wynagrodzenia ustala się na podstawie wartości netto, to jest po potrąceniach podatków i odpisach na wartości składek na ubezpieczenie społeczne. Przy ustalaniu średniego wynagrodzenia bierze się pod uwagę jego wszystkie składniki płacy łącznie ze świadczeniami niepieniężnymi przysługującymi pracownikowi.

Jeżeli najniższe wynagrodzenie w państwie nie osiąga wymagalnego poziomu to państwo może uniknąć stwierdzenia naruszenia zasad słusznego wynagradzania jeśli płaca ta zapewnia pracownikowi i jego rodzinie godziwe warunki życia mierzone m. in dostępem do

edukacji i opieki zdrowotnej. W każdym jednak przypadku EKPS uznaje płacę za nie spełniającą standardu słuszności jeśli stanowi ona mniej niż 50% średniej krajowej.

W Polsce minimalne wynagrodzenie oscyluje w granicach 35% średniego wynagrodzenia. Prawo do podwyższonych stawek wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych (czyli ponadnormatywny czas pracy w stosunku do wymiaru wynikającego z umowy o pracę)przysługuje pracownikom lub zamiennie wykorzystanie czasu wolnego proporcjonalnego do nadgodzin - przepisy te nie maja zastosowania dla kadry kierowniczej przedsiębiorstw oraz wyższych urzędników publicznych. Pracownik ma prawo do rozsądnego okresu wypowiedzenia umowy o pracę ( co warunkuje mu ogólny staż pracy czyli okresy zatrudnienia) oraz do zabezpieczenia jego i jego rodziny przed nagłą utrata źródła utrzymania. Przepisy prawa normują również dopuszczalną wysokość potrąceń z wynagrodzenia pracowniczego ( W Polsce jest to kwota określona procentowo w stosunku do przychodu miesięcznego pracownika ciekawostka - zajęcie wynagrodzenia przez Urząd Skarbowy - tytuł wykonawczy stanowi 50% całości wynagrodzenia. Natomiast inne tytuły wykonawcze realizowane przez komorników 25% całości wynagrodzenia.

Pracownik ma prawo do wypoczynku- jest to złożony rodzaj uprawnienia i składa się z następujących elementów:

Ø ograniczenie czasu pracy i wypoczynek tygodniowy,

Ø wynagrodzenie (dodatkowe) za pracę w dni świąteczne,

Ø okresowe płatne urlopy ( wypoczynkowe, okolicznościowe),

Ø praca w warunkach szkodliwych - zmniejszony wymiar czasu pracy.

Państwa w swych przepisach dotyczących praw pracowniczych wprowadziły stosunkowo niedawno pewne ograniczenia limitu tygodniowego, miesięcznego czasu pracy. Niezgodne z KARTĄ jest obciążenie pracownika praca ponad 16 godzin dziennie i 60 godzin tygodniowo. Preferuję się tzw. ”elastyczny czas pracy” uzgodniony wspólnie między pracodawcą i pracownikami .Ponadto pracownik nie może pracować w ciągłości ponad 12 dni bez odpoczynku, a po takim okresie pracy przysługuje pracownikowi 2 dniowy wypoczynek którego pracownik nie może się zrzec. Standard MOP raz w tygodniu 24 godziny odpoczynku, prawo do dni wolnych w roku świątecznych od kilkunastu do 6 dni.

Zgodnie z przepisami praw międzynarodowego pracownikowi zagwarantowany jest urlop minimalny nieprzerwany w wymiarze 2 tygodni w roku.

Pracownik ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy co wiąże się z ochroną zdrowia i życia ludzkiego. Gwarantem tych warunków jest pracodawca na którego przepisy prawa nakładają obowiązek zapewnienia tych przepisów.

Inną kwestią praw pracowniczych jest ochrona pracy kobiet i dzieci. Prawo nakłada na pracodawców szereg przepisów : dotyczący czasu pracy, warunków pracy, rodzaj pracy, szczególnej ochronie podlegają również kobiety w okresie ciąży i macierzyństwa.

22.Prawo do zabezpieczenia społecznego oraz pomocy socjalnej i medycznej.

Prawo do godnego poziomu życia to prawo do życia odpowiadającego potrzebom zdrowia i dobrobytu swojego i swojej rodziny włączając w to wyżywienie, ubiór, mieszkanie, opiekę medyczną i niezbędne świadczenia społeczne jak również prawo do zabezpieczenia społecznego na wypadek niezdolności do pracy, wdowieństwa, podeszłego wieku, a także innych przyczyn utraty środków utrzymania w następstwie niezależnych od własnej woli, prawo do macierzyństwa, dzieciństwa itd. Przepisy prawa dają prawo człowiekowi do zabezpieczenia społecznego jedną z jej form jest ubezpieczenie społeczne. Każda osoba ma prawo do wystarczającego poziomu życia, tak jak jej rodzina w tym dostatecznego wyżywienia, odzieży, mieszkania, oraz stałego polepszania warunków bytowych. Podstawowym zaś prawem każdego człowieka jest prawo do wolności od głodu. Prawo w swym urzeczywistnieniu to nie tylko schronienie ale gwarancja życia w bezpieczeństwie , pokoju i godności, które powinno być zapewnione osobom bez wzglądu na dochody czy dostęp do zasobów gospodarczych.

Standardy europejskie w przepisach prawa przewidują prawo do zabezpieczenia społecznego poprzez:

1)utrzymania bądź ustanowienia systemu zabezpieczenia społecznego,

2) zapewnienia określonego poziomu takiego systemu -wymaganemu dla ratyfikacji Międzynarodowej Konwencji Pracy (nr 102)dotyczących minimalnych standardów zabezpieczenia społecznego,

3) stopniowego podnoszenia tego systemu na wyższy poziom,

3) zapewnienia w trybie współpracy dwu lub wielostronnej równego z jego obywatelami traktowania.

Zabezpieczenie to także cały pakiet świadczeń w ramach których człowiek ma prawo do opieki zdrowotnej, zasiłku chorobowego, dla bezrobotnych, z tytułu wypadku przy pracy, chorób zawodowych, świadczenia emerytalne, zasiłek na wypadek śmierci.

Ponadto zgodnie ze stanowieniem prawa międzynarodowego każdy człowiek bez względu na swój stan posiadania ma prawo do opieki , pomocy medycznej, zapewnienia egzystencji. Przejawem tego są działania państwa takie jak przyznanie pomocy socjalnej, gwarancje państwa w sprawie uchodźców- traktowanie z godnie z Konwencją z 1953r.

23. Prawa człowieka w europejskim prawie wspólnotowym.

Prawa człowieka jako zasady ogólne prawa wspólnotowego.

Prawdziwa historia ochrony praw człowieka w europejskim prawie wspólnotowym zaczęła się dzięki działalności orzeczniczej ETS, a konkretnie przez sformułowanie przez ETS zasad ogólnych prawa wspólnotowego. Zasady te stanowią prawo pierwotne mające pozycję nadrzędną wobec prawa tworzonego przez instytucje wspólnot. Zbiór zasad ogólnych nie tworzy jednak spójnego systemu ochrony, gdyż mamy do czynienia z faktem „wybiórczości” tych zasad, które sformułowane są w trybie orzekania ad casum. Po raz pierwszy problem ochrony praw jednostki pojawił się na wokandzie ETS w 1969r. wraz z zapytaniem przez sąd niemiecki w sprawie Stauder przeciw miastu Ulm. W wyroku pojawił się passus, iż „podstawowe prawa człowieka zawarte są w zasadach ogólnych prawa wspólnotowego, a ETS stoi na straży ich przestrzegania”. W sprawach Internationale Handelsgesellschaft z 1970r. oraz Nold i inni przeciwko Komisji z 1974r. ETS dodał, że w rekonstrukcji praw podstawowych jednostki będzie się kierował także wspólnymi tradycjami konstytucjonalnymi państw członkowskich oraz międzynarodowymi traktatami dotyczącymi ochrony praw człowieka (traktaty EKPC, EKS, MPPC Z 1966R.)

Katalog zasad ogólnych prawa wspólnotowego wypracowanych przez ETS:

Zakaz dyskryminacji ze względu na płeć warunków pracy, wolność działania związków zawodowych, prawo własności i wolności wyboru zawodu, wolność religii, zakaz retroakcji prawa karnego, wolność handlu, prawo do obrony w sprawach karnych, wolność wypowiedzi.

Zagadnienie regionalnej konstytucjonalizacji praw człowieka

Statut Rady Europy bazuje na trójfundamencie wartości europejskich: demokracji, praw człowieka, zasady rule of law. Zatem organy RE- Komitet Ministrów i Zgromadzenie Parlamentarne mogą przyjmować uchwały dotyczące ochrony praw człowieka w Europie. W przypadku łamania praw człowieka przez członka RE Komisja może zdecydować o zawieszeniu lub wykluczeniu z organizacji. Wynika z tego, iż statut RE zawiera fundamentalną europejską konstytucjonalizację praw człowieka. Od państwa stającego się członkiem RE oczekuje się przystąpienia do ratyfikacji Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (EKPC). Konwencja ta uznawana jest za trzon normatywny w systemie współpracy europejskiej na bazie Statutu RE.i jest uzupełnieniem europejskiej konstytucjonalizacji praw człowieka. Również EKS oraz KBWE/OBWE można uznać za składniki konstytucjonalizacji praw człowieka.

Konstytucjonalizacja praw człowieka w UE.

W czasie funkcjonowania trzech wspólnot (EWG, EWWiS, Euroatom) ich traktaty założycielskie nie normowały praw człowieka. Co prawda ETS od 1969r. wkraczał w ochronę praw człowieka, ale nie oznaczało to konstytucjonalizacji tych praw. Państwa kształtujące Wspólnoty Europejskie były członkami Rady Europy i stronami EKPC i EKS. Musiały być związane przyjętymi wcześniej europejskimi standardami praw człowieka. Wspólnoty Europejskie nie przystąpiły do EKPC, gdyż ETS uznał, że nie należy to do kompetencji wspólnoty. Zdecydowano się natomiast na wypracowanie i przyjęcie Karty Praw Podstawowych UE jako własnej unijnej konstytucjonalizacji praw człowieka. Karta Praw Podstawowych UE:

Rozdział I „Godność”- obejmuje: nienaruszalność i ochronę godności ludzkiej, prawo do życia, prawo do integralności, zakaz tortur, zakaz niewolnictwa. Jest on zgodny z prawem międzynarodowym praw człowieka.

Rozdział II „Wolności”- prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, prawo do poszanowania prywatności, prawo do ochrony danych osobowych, prawo do zawarcia małżeństwa, wolność myśli i sumienia i religii, wolność ekspresji, wolność pokojowych zgromadzeń zrzeszania się, wolność sztuki i nauki, prawo do nauki, prawodo zatrudnienia i wyboru pracy, wolność przedsiębiorczości, prawo do własności, prawo do azylu, ochronę na wypadek wydalenia lub ekstradycji. Występują ty nowe składniki jak wolność sztuki i nauki, przedsiębiorczości, prawo do azylu. W prawie międzynarodowym praw człowieka występują one pośrednio. W przypadku pewnych niezgodności art.52 ust.3 KPP UE mówi, że w zakresie w jakim KPP zawiera prawa, które odpowiadają prawom chronionym przez Konwencje o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności znaczenie i zakres będą takie same jak w Konwencji(tzw. klapa bezpieczeństwa).

Rozdział III „Równość”- równość wobec prawa, niedyskryminacja, poszanowanie różnorodności kulturalnej i religijnej, równość mężczyzn i kobiet, prawa dziecka, prawa osób w podeszłym wieku,integracja osób niepełnosprawnych. Ten rozdział nie zawiera elementów sprzecznych z międzynarodowym prawem człowieka.

Rozdział IV „Solidarność”- prawo pracowników do informacji i konsultacji, prawo do układów i akcji zbiorowej, prawo dostępu do służb zatrudnienia, do ochrony na wypadek bezpodstawnego zwolnienia, prawo do sprawiedliwych warunków pracy, ochrona dzieci i młodzieży, ochrona rodziny, prawo do zabezpieczenia społecznego, prawo do ochrony zdrowia, prawo do usług gospodarczych, ochronę środowiska, ochronę konsumentów. Brak tu sprzeczności z międzynarodowymi standardami praw człowieka.

Rozdział V „Prawa obywatelskie”- Przeważają postanowienia odnoszące się do obywateli UE jako podmiotu uprawnionego oraz inne osoby fizyczne i prawne rezydujące albo mające zarejestrowane biuro w państwie UE.

Rozdział VI „Sprawiedliwość”- prawo do skutecznego środka i słusznego procesu, domniemanie niewinności i prawo do obrony, nieretroakcji prawa karnego, zasadę ne bis in idem. Odpowiadają one zasadą chronionym EKPC.

Jak widać treść KPP UE w całości raczej odpowiada prawom chronionym EKPC lub EKS (gwarancją jest wspomniany art.52 KPP UE). Należy wspomnieć o art.53 KPP UE wykluczającym taką interpretacje KPP UE, która by ograniczała lub godziła w prawa człowieka. Należy wspomnieć o art.54, który wprowadza „zakaz nadużycia praw”, który musi być przestrzegany w związku z art.52i 53.

---