KATECHETYKA FUNDAMENTALNA

„Przed swoim wniebowstąpieniem zmartwychwstały Pan polecił swoim uczniom: „Idźcie na cały świat i głoście Ewangelię wszelkiemu stworzeniu”. Cała duszpasterska misja Kościoła stanowi próbę wprowadzenia w życie tego nakazu Chrystusa. Kościół w ten sposób spełnia posługę słowa, która jest częścią procesu ewangelizacji. Wśród rozmaitych form misji głoszenia słowa ważną i niezastąpioną funkcję spełnia katecheza. Jest ona istotnym elementem procesu ewangelizacji, a zarazem podstawową działalnością ewangelizacyjną każdego Kościoła partykularnego” (PDK 15).

ZAGADNIENIA WSTĘPNE

Pojęcia

Każda dyscyplina naukowa, w tym także katechetyka posiada własną terminologię.

Greckie katecheo - oznacza „wołać z góry”, „wywoływać echo”.

Greckie słowo katechein oznacza rozbrzmiewać, zadźwięczeć - określa wszystko, co wpa­da w ucho. Oznacza też „odpowiadać”, pouczać ustnie”, „nauczać”.

W Kościele słowo katechein zostało przyjęte na określenie ustnego i żywego głosze­nia Dobrej Nowiny. Formy od tego słowa znajdują się już w księgach Nowego Testamentu, gdy mówią one o p r z e p o w i a d a n i u i n a u c z a n i u wiary chrześcijańskiej: Łk 1, 3-4; Ga 6, 6;1 Kor 14, 19.

Wywodząca się z greckiego słowa katechein, katecheza - oznaczała od początku pouczenie o tym wszystkim, co dokonało się przez Jezusa Chrystusa i co od początku głosił Kościół.

Od końca II wieku słowo k a t e c h e z a staje się terminem fachowym na oznaczenie działal­ności Kościoła przez instytucję k a t e c h u m e n a t u. Katecheza oznaczała, więc kościelne na­uczanie, przygotowujące do przyjęcia chrztu. Katechetą był udzielający nauczania; przyjmujących je nazywano k a t e c h u m e n a m i .

Z kolei, od greckiego słowa katechidzein wywodzi się łacińskie catechisare, katechizować.

Łacińskie słowo catechi­smus oznaczało początkowo jedynie k a t e c h e z ę; dużo później dopiero przyjęto je również na określenie podręcznika.

Dzisiaj używamy słowa katecheza i pochodnych w następujących znaczeniach: Katecheza w sensie szczegółowym ­

1. Oznacza j e d n o s t k ę kościelnego nauczania (lekcja religii);

2. W sensie u o g ó l n i o n y m (katecheza jest funkcją Kościoła). Podkreśla to Katechizm Kościoła Katolickiego) (nr 4).

3. Czasem oznaczamy tym słowem k o n s p e k t y do konkretnych katechez;

4. Katecheza oznacza też formę pozaliturgicznego przepowiadania Chrystusa i Ewangelii w celu roz­woju wiary" (M. Majewski),

5. „Pouczenie w wierze, żywy przekaz prawd wiary oraz treści tego przekazu" (R. Murawski),

6. Ogólnie mówiąc - „jest wychowaniem w wierze dzieci, młodzieży i dorosłych, a obej­muje przede wszystkim nauczanie doktryny chrześcijańskiej, przekazywane na ogół w sposób systematyczny i całościowy, dla wprowadzenia wierzących w pełnię życia chrześcijańskiego” (Jan Paweł II, CT 18).

K a t e c h i z m oznacza dziś tylko p o d r ę c z n i k, zawierający podstawowe prawdy wiary;

Katecheta (katechista) - człowiek powołany przez Boga, sługa słowa Bożego, wysłannik Kościoła i świadek wiary, „który - przez uczestnictwo w życiu katechizowanych - wy­zwala wolną decyzję do trwałego dialogu z Bogiem i życia w miłości chrześci­jańskiej z innymi" (M. Majewski). Można powiedzieć, że jest udzielającym nauki wiary na podstawie misji kanonicznej; określenia „katecheta” używamy także w szerszym znaczeniu (np. rodzice są pierwszymi katechetami); Każdy chrześcijanin jest katechetą.

Katechizacja - tego słowa używamy albo na oznaczenie pewnej organizacji katechetycznego nauczania (katechizacja parafialna, szkolna, plan katechizacji), albo na określe­nie działania katechetycznego (być zatrudnionym w katechizacji);

K a t e c h e t y k a - n a u k a o katechezie, teoria katechezy.

Nauka (lekcja) religii - pojęcie to nie jest jednoznaczne. Koncentruje się jednak na przekazywaniu wiedzy religijnej. Do niedawna był ten termin używany zamiennie z terminem katecheza. Dziś już tak nie jest, gdyż katecheza zakłada elementy wtajemniczenia, lekcja religii zatrzymuje się na przekazie treści.

ŚRODOWISKO KATECHETYCZNE - „otoczenie, miejsce, zespół warunków i czynników, tak rzeczowych jak i oso­bowych, które przyczyniają się do owocnego prowadzenia katechezy" (M. Majewski). Trzy zasadnicze środowiska katechetyczne to rodzina, parafia i szkoła. Współcześnie mówi się także o katechezie w grupach i ruchach religijnych

Podział Katechetyki

Katechetykę dzielimy na cztery zasadnicze działy:

KATECHETYKA FUNDAMENTALNA:

W imię czego katechizuję? (wartości, które chcę przekazać, które mnie samego motywują do katechezy: Bóg, miłość, wiara, wierność...);

Kto? Podmiot (Jezus Chrystus, Kościół, wspólnota lokalna, katecheta - to ja!);

Po co? (zakładane cele, zarówno wychowawcze, jak i dydaktyczne, zadania);

Gdzie? (miejsce katechezy, środowiska katechetyczne)

Kiedy? (czas, który staje się katechezą: lekcje, przerwy, spotkania);

W jakich warunkach? (przestrzeń, która nas otacza, ludzie, nastroje, sale, obrazy, przepisy prawne, pogoda...);

Źródła treści

Natura

Adresaci

Historia katechezy

Główne kierunki katechetyczne

KATECHETYKA SZCZEGÓŁOWA:

Komu? (Katechetyka szczegółowa wskazuje, jak przekazywać wiedzę religijną, jak katechizować w poszczególnych grupach wiekowych, czy też różnych grupach socjologicznych). Katecheza specjalna, katecheza grup zawodowych, katecheza rodzin itp.

KATECHETYKA MATERIALNA:

Co? (treści przeze mnie samego wyuczone, przemyślane, przemodlone, przyjęte, przeżywane, przekazywane); Katechetyka materialna wskazuje, co przekazuje się na katechezie.

KATECHETYKA FORMALNA (METODYKA):

Jak? (znane, odkrywane i stosowane metody katechezy).

DZIEJE KATECHEZY

Jezus Chrystus jako Katecheta

Jezus był posłany, by „głosić słowo Boże. Odnosił do siebie słowa proroka Izajasza: Duch Pański nade mną; dlatego mnie namaścił, abym głosił Ewangelię ubogim” (Łk 4, 43). Jego właściwym zadaniem było nieść radosną nowinę, iż wypełniły się obietnice przymierza, danego przez Boga. Przede wszystkim obwieścił Królestwo Boże i szczęście przynależenia do Niego. Jako szczyt i centrum Dobrej Nowiny zwiastował zbawienie, jako wielki dar Boga, jako wyzwolenie od grzechu.

Jego nauczanie wiązało się także z wezwaniem do nawrócenia, do porzucenia dawnych uczynków.

Jezus siebie samego nazywa Nauczycielem. Wielkość i siła Jego nauczania płynie stąd, że Jego nauczania nie można oddzielić od Jego życia, od Jego Osoby. Życie Chrystusa, Jego milczenie, cuda, modlitwa, miłość, troska, krzyż są nieustannym nauczaniem.

Jezus był pierwszym i największym Ewangelizatorem. Możemy powiedzieć, że było pierwszym Katechetą.

To, co istotne dla katechezy, a co widzimy w życiu Pana Jezusa, to także Jego głęboka troska o formację swoich uczniów. Był dla nich nauczycielem i przyjacielem. Nauczanie przekazał im swoim życiem, wyjaśnianiem w pogłębiony sposób tego, co głosił tłumom, wprowadzał ich do modlitwy, wysyłał ich na praktykę misyjną, obiecał im wreszcie Ducha Prawdy, który ich wszystkiego nauczy.

Jezus jako Katecheta:

Najpierw słuchał Boga, swego Ojca, a potem przekazywał to, co usłyszał,

Często się modlił,

Nauczał tłumy, ale wyjaśniał wszystko swoim bliskim uczniom,

Nie przekazywał wiadomości, ale zapraszał do nawrócenia,

Prowokował, konfrontował, doprowadzał do pytań zasadniczych,

Przemawiał do dorosłych, lecz cieszył się przychodzącymi dziećmi,

Nie narzucał swego autorytetu, rozmawiał ze wszystkimi,

Brał pod uwagę różne potrzeby, problemy, możliwości odbioru słucha­czy,

Udzielał osobistych odpowiedzi przekazując prawdy uniwersalne,

Mówił o sprawach istotnych: o Królestwie Bożym i o zbawieniu,

Posługiwał się przykładami, obrazami i porównaniami bliskimi dla słu­chaczy,

Odwoływał się często do Pisma świętego (Starego Testamentu),

Nie zamykał się w sztywnych formach,

Ma zaufanie do człowieka, powołuje go i zaprasza do współpracy: "Idźcie, więc i nauczajcie wszystkie narody, udzielając im chrztu w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. Uczcie je zachowywać wszystko, co wam przyka­załem. A oto Ja jestem z wami przez wszystkie dni, aż do skończenia świata" (Mt 28,19-20).

Katecheza epoki patrystycznej

Katechumenat

W Kościele pod koniec II wieku powstają zorganizowane formy przygotowania do przyjęcia chrześcijaństwa zwane katechumenatem. „Katechumenat był instytucją wychowawczą starochrześcijańskiego Kościoła, w której przez systematyczną naukę i wychowanie przygotowywano wszystkich, którzy przez przyjęcie chrztu św. pragnęli stać się członkami Kościoła” (J. Dajczak). Przy­gotowanie było dłuższe, kilkuetapowe. Odpowiednim etapom odpowiadały określone rodzaje katechez. Miały charakter zbiorowego nauczania, prowadzą­cego do zbiorowo udzielanego chrztu.

Katechumenat stał się szkołą kateche­tyczną i obejmował następujące etapy:

a) przyjęcie do katechumenatu:

- kandydat zgłaszał się z poręczycielem, który już należał do Kościoła, i który zapewniał o dobrych intencjach zgłaszającego się i wyrażał gotowość opieki nad kandyda­tem. Pisze o tym św. Augustyn w „De catechizandis rudibus” (Początkowe nauczanie religii - napisane około roku 400): „Rozumie się, że dobrze jest, aby ci, którzy znają nawracającego się, powiadomili nas przedtem, o ile możności, w jakim on jest stanie umysłu oraz jakimi przyczynami pobudzony przychodzi przyjąć naszą religię”.

- nauczyciel robiąc egzamin wstępny badał czystość intencji kandydata (motywy) i jego zdolność do słuchania słowa Bożego, informował o zakazie wykonywaniu niektórych zawodów,

- po czym następowało pierwsze pouczenie, w którym zawarta była historia zbawienia.

- gdy kandydat po otrzymaniu pouczenia, oświadczył, że chce wierzyć w to, co mu przekazano, wtedy:

- znaczono go znakiem krzyża

- podawano mu poświęconą sól

- nakładano na niego ręce.

Przyjętych do katechumenatu nazywano accedentes (przystępujący, kandydat). Odtąd byli uważani za katechumenów i mogli uczestniczyć we Mszy św. katechumenów.

b) przygotowanie dalsze - trwało zwykle 3 lata:

- spotkania odbywały się najczęściej raz w tygodniu przed zgromadze­niem wiernych na liturgii (brali udział w liturgii Słowa, dawniej nazy­wanej „mszą katechumenów”),

- formacja wieloaspektowa: nauczanie prawd wiary, inicjacja liturgiczna, biblijna i modlitewna, poznawanie zasad życia chrześcijańskiego. Każda katecheza kończyła się modlitwą - egzorcyzmem i nakładaniem rąk,

- ten etap kończył się egzaminem tzw. „osądzeniem”, sprawdzeniem do­tychczasowego życia katechumena. Jeżeli jego codzienne życie było zgodne z nauką Chrystusa i zdołał wyzbyć się starych nawyków, to mógł wkroczyć w ostatni etap przygotowania. Badanie kandydata było bardzo dokładne. Musiał przedstawić dowody, że nie żyje jak poganin i zachowuje przykazania („wpierw żyć po chrześcijańsku, a potem dopiero chrzest” - Tertulian). Sprawdzano także wiedzę katechumena.

c) przygotowanie bliższe (czas Wielkiego Postu):

- jeżeli egzamin był pozytywny, to sam biskup wpisywał imię przy­szłego ochrzczonego do księgi i od tej chwili nazywał się „electus” (wybrany) lub „illuminatus” (oświecony - na Wschodzie)

- codziennie nakładano na niego ręce (umocnienie w walce z szatanem),

- omawiano szczegółowo zagadnienie grzechu, chrztu i symbolu wiary,

- katecheza polegała nie tylko na uczeniu i wyjaśnianiu, ale przez osobny, szczególnie uroczysty akt, dokonywało się tzw. przekazanie Symbolu (traditio symboli). W Rzymie przekazywano też Modlitwę Pańską.

- przekazywanie obu tych formuł było traktowane jako wtajemniczenie; obie należały do tzw. zasady tajemnicy (disciplina arcani) - dlatego były przekazywane ustnie, do nauczenia się i zapamiętania.

- w Wielkim Tygodniu:

Czwartek - kąpiel liturgiczna,

Piątek - post przedchrzcielny,

Sobota - intensywna modlitwa i obrzędy pełne nadprzyrodzonej symboliki (nakładanie rąk przez biskupa, dmuchanie w twarz, zna­czenie czoła, uszu i nosa krzyżmem, nocne czuwanie, słuchanie słowa Bożego, pouczenie biskupa),

Niedziela-chrzest, bierzmowanie i Eucharystia.

Ceremonia była następująca:

- wyrzekanie się szatana

- wyznanie wiary (redditio symboli)

- chrzest.

Nowo ochrzczeni ubrani w białe szaty po raz pierwszy uczestniczyli w całej Liturgii Eucharystycznej i przyjmowali Komunie Świętą.

d) Następował ostatni etap katechumenatu: ochrzczeni przez całą Oktawę Wielkanocy nosili białe szaty i uczestniczyli w końcowej katechezie o Sakramentach. Otrzymywali to pouczenie teraz dopiero, bo Sakramenty i obrzędy z nimi związane należały również do disciplina arcani. Przykład takich katechez stanowi zbiór pięciu „Katechez mistagogicznych” św. Cyryla Jerozolimskiego.

Cechy katechezy wczesnochrześcijańskiej

Katecheza była publiczna i uroczysta. Była aktem całej wspólnoty wierzą­cych, która uczestniczyła w przygotowaniu, była świadkiem i wspierała przygoto­wanie katechumenów. Ci zaś byli świadomi obecności wspólnoty Kościoła i świadomi tego, że całe ich przygotowanie przez katechumenat zmierza do włączenia ich do tej wspólnoty.

Była to katecheza wychowująca chrześcijanina. Wprawdzie długie przygotowanie przez katechumenat miało też na celu przekazanie solidnej wiedzy religijnej, ale przede wszystkim chodziło o długi czas próby, kształtowania chrześcijań­skiego życia; egzaminy były w pierwszym rzędzie sprawdzaniem postępów w życiu moralnym.

Katecheza była ściśle związana z liturgią:

Najpierw przez to, że

- katechumeni byli włączani do udziału we Mszy katechumenów,

- Przekazywanie Symbolu i Modlitwy pańskiej złączone było z obrzędami liturgicznymi,

- chrzest był przyjmowany podczas Wielkanocnego zgromadzenia Kościoła lokalnego,

- pouczenie o Sakramentach miało miejsce wraz z ich przyjmowaniem.

A po drugie ­

- sama liturgia była katechezą dla tych, którzy przyjęli chrzest w wieku dziecięcym,

- oraz była kontynuacja katechezy dla tych, którzy przeszli przez kate­chumenat.

Była to katecheza biblijna. Nauczanie katechetyczne przekazuje historię zbawienia przez lekturę Pisma świętego.

Dzieci katechizowała rodzina i wspólnota wierzących.

Zanik katechumenatu - przeobrażenie katechezy

Od VI wieku rozpoczyna się zanik formy katechumenatu, gdyż świat grecko-­rzymski jest już chrześcijański i chrzty dorosłych raczej nie zachodzą. Tak więc katechu­menat dla dorosłych traci swoje pierwotne znaczenie jako zorganizowana, instytucjonal­na forma przygotowania do chrztu.

Rozpoczynają się natomiast masowe nawrócenia ludów pogańskich w Europie Pół­nocnej i Wschodniej. Wielcy misjonarze tego okresu, jak św. Augustyn z Canterbury czy św. Bonifacy, stworzyli nowy typ przepowiadania misyjnego, rezygnując z daw­nej formy katechumenatu; za przykładem książąt przyjmowały chrześcijaństwo w bar­dzo krótkim czasie całe księstwa po bardzo ogólnym przygotowaniu.

W tym czasie dopiero po chrzcie udzielano nauk pogłębiających

Dla tych wymienionych racji cały problem inicjacji chrześcijańskiej uległ istotnemu przeobrażeniu: katecheza nie służyła już jako przygotowanie katechumenów do chrztu, lecz stawała się pouczeniem już ochrzczonych i wprowadzaniem ich w życie chrześcijańskie.

Katecheza po Soborze Trydenckim

Sobór Trydencki (1545-1563) położył duży nacisk na ożywienie religijności i na formację doktrynalną. Wyrazem tego były dokumenty i postanowienia:

Dekret „De reformatione” - proboszczowie w niedziele i święta mieli dawać systematyczny wykład wiary, moralności i udzielać wyjaśnień na temat obrzędów liturgicznych. Stąd ukształtowało się kazanie, jako podstawowa forma nauczania (kazania katechizmowe).

W czasie XXIV sesji Soboru podkreślono konieczność katechizacji dzieci przynajmniej w niedziele i święta. Nastąpił wyraźny wzrost zainteresowania systematycznym wychowaniem religijnym dzieci (odpowiedź na reformację). Jest to początek instytucjonalnej katechezy dzieci.

Okres po Soborze Trydenckim był czasem nowych i ważnych przemian w działalności katechetycz­nej Kościoła. Należy wskazać na trzy główne zagadnienia, wyznaczające kierunki tych prze­mian:

pojawił się i został podjęty przez Kościół katolicki problem szczególnej troski o kate­chezę dzieci. Problem pojawił się przez szybkie i szerokie powodzenie ruchu reforma­torskiego. Luter zresztą jako pierwszy zwrócił się do dzieci i młodzieży.

zaczęły ukazywać się katechizmy . W 1529 r. ukazał się Katechizm Lutra - nazwa została odtąd złączona z tego rodzaju podręcznikiem do nauki religii - w dwóch wyda­niach: dla nauczycieli i dla dzieci.

powstało "Arcybractwo Nauki Chrześcijańskiej", które działało w Kościele przez trzy wieki na rzecz przygotowania kadry katechetów, także świeckich.

Wzrost zainteresowania katechezą dzieci

Postanowienie Soboru Trydenckiego (Sesja XXIV) brzmiało:

„Przynajmniej w niedziele i inne dni świąteczne, dzieci w poszczególnych parafiach winny być pouczane o podstawach wiary i o posłuszeństwie wobec Boga i rodziców przez tych, do których to należy”.

W tym postanowieniu Soboru należy upatrywać początków instytucjonalnej ka­techezy dla dzieci, jakkolwiek w praktyce duszpasterskiej długo jeszcze nie doszło do wy­raźnego wyodrębnienia tej katechezy z katechezy dorosłych; ta była w dalszym ciągu główną formą katechezy kościelnej.

W omawianym okresie katecheza dorosłych od bywała się najczęściej w niedziele i święta po południu. Ale sprawa systematycznej katechezy dla dzieci została postawiona i jakkolwiek w ciągu XVI i XVII wieku nie nabrała szerszego zasięgu, to

przecież w wielu miejscach z kazań katechizmowych dla dorosłych rozwinęły się oddzielne kazania katechizmowe dla dzieci, prowadzone zwykle w formie dialo­gowej,

do wyodrębnienia katechezy dla dzieci przyczyniła się też katechizacyjna działalność zakonów (szczególnie Kolegia Jezuickie).

Katechizmy

Katechizmy Lutra

Luter jest autorem dwóch katechizmów: małego katechizmu pt. Mały Katechizm dla zwykłych proboszczów i kaznodziei i Dużego Katechizmu. Przez dłuższy czas był uważany za ojca katechizmów i inicjatora ludowego i popularnego nauczania religii. Luter przez nazwanie swoich dzieł katechizmami niewątpliwie przyczynił się do spopularyzowania terminu „katechizm na oznaczenie książki zawierającej syntetyczny wykład całokształtu nauki chrześcijańskiej

Luter był przekonany, że rozwój reformy protestanckiej zależy w dużej mierze od systematycznego i przystosowanego do umysło­wości prostych ludzi i dzieci nauczania katechizmowego. Potrzeba ułożenia katechizmu, tj. książki podającej w zwięzłej i prostej formie naukę chrześcijańską, była tym bardziej nagląca ze względu na pa­nującą nie tylko wśród ludu, lecz także wśród duchownych, ignoran­cję religijną. Reformatorzy protestanccy przeprowadzali na szeroką skalę wizytacje kościelne. Brał w nich udział także Luter. We Wstępie do Małego Katechizmu tak napisał: „Do ułożenia tego Katechi­zmu, czyli nauki chrześcijańskiej, w zwięzłej, prostej, zwykłej for­mie zmusiła i skłoniła mnie krzycząca, rozpaczliwa potrzeba, z jaką się ostatnio spotkałem, gdy byłem również wizytatorem. Pożal się Boże, jakiejże to nędzy się napatrzyłem! Prosty lud, szczególnie po wsiach nie zna w ogóle nauki chrześcijańskiej, a wielu probosz­czów, niestety, jest zupełnie niezdatnych i niezdolnych do naucza­nia”.

Obydwa katechizmy wyszły drukiem w roku 1529 w Witten­berdze. W krótkim czasie doczekały się bardzo licznych wydań. Układ katechizmów jest w zasadzie trzyczęściowy: Dekalog, Symbol apostolski, Modlitwa Pańska. Obok tych trzech podstawowych czę­ści wprowadził Luter jeszcze naukę o sakramentach: część czwartą stanowi nauka o chrzcie, część piątą nauka o Wieczerzy Pańskiej. Dalsze poszerzenie materiału nastąpiło przez wprowadzenie roz­działu o spowiedzi, który jest raczej dodatkiem.

Katechizm Rzymski

Na Soborze Trydenckim, już w jego początkach (1546 r.), po­wstała myśl zredagowania katechizmu dla dzieci i prostego ludu, opartego na Piśmie Świętym i Ojcach Kościoła. Jednym z głównych promotorów tej idei był kard. Hozjusz. Ojcom soborowym zostały przedstawione różne wzory katechizmów, podjęto jednak decyzję zredagowania całkiem nowego katechizmu. Długie przerwy w obradach soboru uniemożliwiały zakończenie tego dzieła. Pod koniec soboru papież Pius IV powołał komisję, pod przewodnictwem Karola Boromeusza, która miała dokończyć pracę i nadać katechizmowi ostateczny kształt: przewodnika dla proboszczów i kaznodziei.

Tekst katechizmu został opublikowany w roku 1566 przez Piusa V, już po zakończeniu soboru. Katechizm znany jest pod różnymi tytułami: Catechismus ad parochom, Tridentinum, najczęściej jednak nazwą używaną jest Catechismus Romanus (Katechizm Rzymski).

Katechizm dzieli się na cztery części, które w przyszłości (aż po czasy współczesne) wyznaczać będą układ wielu katechizmów (Ka­techizm Kościoła Katolickiego z 1992 roku posiada tę samą strukturę i wzoruje się na układzie Katechizmu Rzymskiego): I. Wiara: II. Sakramenty święte - Łaska; III. Przykazania Boże; IV. Modlitwa.

Katechizm Rzymski jest pierwszym urzędowym katechizmem Kościoła katolickiego. Został zredagowany jako przewodnik dla proboszczów. Dosyć często odwołuje się do Pisma św. Przekaz nauki jest pozytywny, pozbawiony jest wyraźnych akcentów polemicznych. Widać, że autorzy katechizmu sądzili, iż najlepszą obroną wiary jest głęboka i całościowa znajomość jej prawd.

Katechizm Rzymski nie wywarł wielkiego wpływu i nie osiągnął takiego rozgłosu jak katechizmu Lutra. Między innymi dlatego, że został zredagowany dla duchowieństwa, a nie dla ludu. Podejmowane były próby przystosowania go dla młodzieży i dla prostego ludu. Przeróbki okazały się jednak niezbyt udane.

W języku polskim istnieją dwa różne przekłady Katechizmu Rzymskiego: wcześniejszy - przekład ks. Walentego Kuczborskiego (4 wydania pierwszy z nich w 1568 roku) i późniejszy- przekład ks. Stanisława Karnkowskiego (9 wydań - pierwsze w 1603).

Katechizmy św. Piotra Kanizjusza SJ w Niemczech. W ciągu czterech lat opracował Kanizjusz trzy katechizmy.

W 1555 r. ukazał się Wielki Katechizm - "Summa doctrinae christianae". Właściwie nie był to katechizm w tym znaczeniu, jakie poczęto wiązać z tego rodzaju pod­ręcznikami, lecz bardzo obszerny wykład nauki chrześcijańskiej. I tu za­stosowaną formą były pytania i odpowiedzi; na marginesie umieścił Kanizjusz liczne cytaty z Biblii i Ojców Kościoła.

W 1556 r. ukazał się tzw. Mały Katechizm - skrót z "Summy".

W 1558 wydano Mały Katechizm przeznaczony dla dzieci w języku niemieckim.

Wreszcie w 1559 r. wydał Kanizjusz Catechismus minor przeznaczony dla star­szych dzieci i młodzieży; w roku następnym wydany został on po niemiecku. Treść wszystkich katechizmów ujęta została w formę pytań i odpowiedzi . Kate­chizmy Kanizjusza funkcjonowały w katechezie niemieckiej przeszło 200 -lat. Sam autor wprowadzał do katechizmów liczne ulepszenia, ostatecznie przyjął taki układ materiału katechizmowego:

wiara - modlitwa - przykazania - sakramenty - ­chrześcijańska sprawiedliwość.

Katechizmy św. Roberta Bellarmina SJ we Włoszech. Bellarmin opracował z języku włoskim i wydał

w 1597 r. Katechizm Mniejszy, przeznaczony dla dzieci,

w 1598 r. ukazał się tzw. Katechizm Większy, z bliższymi wyjaśnieniami dla katechetów.

Układ jego katechizmów był następujący:

Wierzę - Ojcze nasz - Przykazania - Sakramenty.

U podstaw prezentowanego materiału katechizmowego były formuły katechizmowe i wyliczenia pochodzące z katechezy średniowiecznej (różnego rodzaju definicje). Katechi­zmy odznaczały się wyraźnym ukierunkowaniem na memoryzację. Bardzo wyraźnie przejawiała się też tendencja apologetyczna oraz moralizm, akcentujący prawo i obowiązek w układaniu życia chrześcijańskiego.

Porównanie katechizmów

2 Katechizmy Lutra (1529)	3 Katechizmy Kanizjusza (1555, 1556, 1559)	Katechizm Rzymski (1566, polski 1568)	2 Katechizmy Bellarmina (1597-98, polski 1606)	Katechizm Kościołą katolickiego (1992)
1. Dekalog 2. Symbol Apostolski 3. Modlitwa Pańska	1. wiara 2. modlitwa 3. przykazania 4. sakramenty 5. chrześcijańska sprawiedliwość	1. wiara 2. sakramenty 3. przykazania 4. modlitwa	1. wiara 2. modlitwa 3. przykazania 4. sakramenty	1. wiara 2. sakramenty 3. przykazania 4. modlitwa

Neoscholastyka i katecheza XIX wieku

Silny proces dechrystianizacji ogarnął Europę. W Kościele dominowały działania obronne przed wypaczeniami teologicznymi okresu Oświecenia (libe­ralizm, racjonalizm, modernizm). Oficjalną nauką Kościoła stała się neoschola­styka i jej metody (nauka precyzyjnie zdefiniowana i logicznie usystematyzo­wana). Odwoływano się do św. Bonawentury, św. Tomasza czy Dunsa Szkota.

Pod wpływem neoscholastyki próbowano odbudować katechezę tradycyjną według kategorii całkowitości, poprawności i jasności sformułowań. Katecheza została sprowadzona do przekazu wiedzy religijnej wyrażonej w ścisłych teolo­gicznych sformułowaniach i teologicznym języku, także układem treści od­zwierciedlała teologię naukową. Materiał katechizmowy miał układ logiczny, dzielony na traktaty (zgodnie z teologia systematyczną).

Nieskomplikowana metodyka katechezy znowu opierała się na toku dedukcyjnym, który polegał na analizowaniu i wyjaśnianiu teologicznych pojęć (egzegetyczny albo wyjaśnia­jący model katechezy): „dokładnie trzymać się słów katechizmu”, „treść kate­chizmu jest na tyle bogata, że nie potrzeba poza nim szukać materiału”, „prze­czytać, dokładnie przeanalizować, wyjaśnić”, „od czasu do czasu skierować jakieś słowo do serc dzieci, jednakże bez głoszenia długich kazań”.

W roku 1847 ukazał się obszerny. niemiecki katechizm jezuity Józefa De­harba przeznaczony dla dorosłych. Katechizm Deharba był obszerny i nie nadawał się dla uczniów szkoły podstawowej. W niedługim czasie autor opracował cztery krótsze wersje dla różnych poziomów szkół, w tym słynny „Mały Katechizm”. Inne tytuły tych skróconych katechizmów:

Mały katechizm katolicki.

Katechizm dla szkół miejskich i wiejskich oraz z krótkim zarysem historii religii

Początki nauki katolickiej dla młodszych uczniów

Mały katechizm katolicki dla niższych szkół ludowych i elementarnych.

W Polsce Ks. K. Likowski wydał w Poznaniu pierwszy przekład Katechizmu Deharba z roku 1864.

Forma katechizmu Deharba przetrwała do połowy XX wieku.

Struktura katechezy neoscholastycznej:

Pod koniec poprzedniej lekcji uczniowie odczytywali z katechizmu określoną ilość pytań i odpowiedzi, zadanych następnie do opanowania. Katecheta wyjaśniał przy tym nieznane pojęcia, by w miarę możliwości memoryzacja łączyła się ze zrozumieniem.

Właściwa lekcja rozpoczynała się od odpytania zadanych formuł katechizmowych. Następnie katecheta wyjaśniał dokładnie treści poszczególnych, ­wyuczonych na pamięć definicji. Następowała krótka zachęta do dobrego życia w oparciu o zasady podane w katechizmie i podanie kolejnej partii obowiązującego materiału.

Charakterystyczne było uczenie się na pamięć określonych formuł. Materiał dzielony był na pytania i odpowiedzi przewidziane daną jednostkę lekcyjną. Wychodzono od definicji, którą wyjaśniano, od abstrakcji do konkretu.­

Ocena katechezy neoscholastycznej

Z punktu widzenia pedagogiczno-dydaktycznego należy powiedzieć, że Katechizm De­harba i katecheza na nim oparta przedstawiała prawdy religijne w sposób zbyt skon­densowany, co musiało utrudniać ich zrozumienie. Przekazywane treści skierowane były ku memoryzacji.

Z punktu widzenia teologicznego sposób prezentowania prawd wiary przypomina ra­czej skrót podręczników teologicznych. Zachowanie logicznego układu materiału katechizmowego, a więc podziały na traktaty, a także dążność do ścisłych definicji są właściwe refleksji teologicznej, nie mogło natomiast służyć katechezie, skoro głównym jej zadaniem ma być przekazywanie Orędzia zbawienia i zaprawianie katechizowanych do życia chrześcijańskiego.

Logiczny układ materiału katechizmowego powodował jego rozdrobnienie: przeka­zywane prawdy pojawiały się jako nie powiązane między sobą; wszystko rozdrabniało się na bardzo szczegółowe ujęcia, poszczególne prawdy uzyskiwały jakby własną samo­dzielność.

Przez sięgnięcie do tradycyjnych ujęć katechizmu, katecheza neoscholastyczna przejęła też nastawienie apologetyczne katechizmów potrydenckich.

Katecheza neoscholastyczna przekazywała i umacniała antropocentryczny punkt widzenia przekazu wiary chrześcijańskiej. Podstawową bowiem sprawą jest pytanie: Czy zbawienie człowieka jest przede wszystkim dziełem Bożym czy ludzkim?

Teologicznie poprawna odpowiedź jest jasna, ale należy powiedzieć, że Katechizm Deharba i katecheza przekazywały antropocentryczny punkt widzenia, skoro treść nauki chrześcijańskiej była przedstawiana jedynie jako:

- zespół prawd - które należy przyjąć;

- przykazania - których należy przestrzegać,

- środki uświęcenia (Sakramenty) - z których trzeba korzystać - wszystko po to, aby się człowiek zbawił.

Katecheza XX wieku

Kierunki katechetyczne XX wieku

XX wiek miał być "wiekiem dziecka". U jego początków leżała pogłę­biona refleksja nad dzieckiem i jego rozwojem, nad możliwościami, warunkami i metodami twórczego oddziaływania dydaktyczno-pedagogicznego. W nurt tych badań włączyła się także katechetyka. Rozwijają się kolejno ważne kie­runki katechetyczne: dydaktyczny (początek XX wieku), pedagogiczny i kerygmatyczny (ok. 1930-1960 r. na Zachodzie, w Polsce początek 1960 r.) oraz - po drugiej wojnie światowej - antropologiczny (lata 60.).

Kierunek dydaktyczny - ruch odnowy metody (ważna metoda)

Intelektualistyczne ukierunkowana katecheza - nastawiona głównie na przekaz wiedzy religijnej, posługująca się dedukcyjnym sposobem przekazu - została oceniona jako niewystarczająca. Memoryzację uznano za prowadzenie katechizowanych do werbalizmu. Przekazywana wiedza nie wywoływała automatycznie powstawania i utrwalania chrześcijańskiej postawy życiowej, a rodzina jeszcze - słabiej niż dotąd - nie była w stanie wywiązywać się z zadań chrześcijańskiego formowania dzieci i młodzieży.

Zrodzona pod koniec XIX wieku myśl zmierzająca do zrewidowania dotychczas stoso­wanej metody w katechezie przekształciła się w żywiołowy ruch, zwany w historii katechezy ruchem odnowy metody lub ruchem odnowy formalno-metodycznej. Nie chodziło o usunięcie dawnych metod słownych. Problem leżał w tym, aby treść prawd wiary - usta­lona przez Magisterium Kościoła - przekazywać przy pomocy skutecznych metod.

Szczególny wpływ na powstanie ruchu odnowy metody nauczania religii miały dwa czynniki:

rozpowszechniająca się gwałtownie dechrystianizacja: problem pojawił się już w pierwszej połowie XIX wieku. Było to wynikiem uprzemysłowienia i urbaniza­cji. W wielkich miastach i skupiskach robotniczych przestało istnieć środowisko religij­ne, kształtujące światopogląd dziecka. Rodzina - zwłaszcza robotnicza - ze względu na pracę obojga rodziców, nie dawała prawie żadnego wychowania religijnego,

unowocześnienie metod nauczania w innych przedmiotach szkolnych, łączyło się z dążeniem włączenia w tok lekcyjny osiągnięć psychologii i dydaktyki. Zaczęto bowiem zwracać uwagę na rozwój psychiczny dziecka i jego proces uczenia się, stąd należy uwzględnić w nauczaniu możliwości percepcyjne dziecka.

Postulaty ruchu odnowy zmierzały do tego, aby gruntownie przebudować metody­kę katechetyczną, a to w tym celu, aby treść katechezy była nie tylko zapamiętana, ale i dobrze zrozumiana. Dlatego:

ruch odnowy postulował, aby odwrócić tok postępowania w katechezie: zamiast dedukcyjnego, posługiwać się indukcyjnym tokiem budowania poszczególnej katechezy,

punktem wyjścia katechezy winien być pogląd, i w ten sposób dobrany, aby w nim mie­ściły się elementy katechizmowych sformułowań,

została opracowana tzw. metoda monachijska, która - korzystając z przemyśleń świeckiego metodyka Johanna Friedricha H e r b a r t a - przyjęła ostatecznie model pię­ciu stopni formalnych, według których powinna przebiegać każda katecheza. Nowa metoda, zwana monachijską (stopni formalnych, psychologiczna), zakładała następujące części katechezy:

1. Przygotowanie (nawiązanie do poprzedniej katechezy) i zapowiedź te­matu (zapis tylko na tablicy).

2. Przykład - opowiadanie katechety zawierające odniesienia do prawd wiary, które będą omawiane. Bardzo ważny moment w tej metodzie polegał na zwróceniu uwagi ucznia na obraz, na przytoczeniu zdarzenia, odwoływanie się do wspomnień. Dla dzieci zalecano opowiadanie, dla młodzieży problemy, dla dorosłych doświadczenie życiowe. Do udoskonalenia tej metody przyczynił się Polak, ks. Walenty Gadowski (wprowadzając nie, jeden, ale wiele poglądów - tzw. ­metoda wielopoglądowa).

3. Wyjaśnienie (pogadanka) - za pomocą pytań, katecheta wydobywa z poglądu pojęcia i prawdy religijne, które były przedmiotem lekcji.

4. Streszczenie, usystematyzowanie i zapamiętanie (utrwalenie).

5.Zastosowanie - poprzez podanie przykładu, pobudzenie woli katechi­zowanych, określenie konkretnych postanowień, które będą łączyły poznane prawdy z życiem.

domaganie się, aby ukierunkowanie wychowawcze było mocniej uwzględniane w katechezie (stąd „zastosowanie”).

realizacja tych nowych idei katechetycznych miała wpływ na pojawienie się nowego typu podręczników do nauki religii; dwaj kapłani austriaccy bracia Wilhelm i Johann E. Pichlerowie opracowali tzw. Książeczkę religijną dla niższych klas szkoły podstawowi ej (1913 r.).

Katechetyka w kierunku dydaktycznym była metodyką. Sięgnęła po dy­daktyczne zasady nauczania. Zajęła się celem i procesem nauczania. Środowi­skiem nauczania była szkoła (siatka godzin, obowiązkowość, stopnie); istotą przekaz wiedzy; treścią- streszczona teologia (Pismo święte, historia Kościoła. liturgika, dogmatyka, etyka). Formuły katechizmowe często powtarzano w celu lepszego ich zapamiętania. Zbytnia dokładność zabijała nieraz „ducha kate­chezy”. Wysoka była pozycja katechety (autorytet, stojący w centrum, stawia­jący wymagania, surowy). Dużo korzystano z podręcznika (katechizmu).

Kierunek pedagogiczny (ważny katechizowany!)

Udoskonalanie modelu monachijskiego

W latach dwudziestych XX wieku mocny wpływ na katechezę wywarł kierunek pedagogiczny. W przeciwieństwie do kierunku dydaktycznego, który zacieśnił katechezę do przekazywania informacji religijnych, kierunek pedagogiczny, który podkreślił jej charakter wychowawczy. U jego podstaw leży twierdzenie, że katecheza powinna w taki sposób przekazywać wiadomości, by przemieniać katechizowanego - czynić go coraz bardziej doskonałym chrześcijaninem.

Pedagogika przeżyciowa

Impuls dla nowych poszukiwań i sugestii w katechezie przyszedł znów ze strony pedagogiki świeckiej, która silnie akcentowała - w pierwszych dziesiątkach XX wieku - pedagogikę przeżyciową. Na znaczenie przeżycia w rozwoju duchowym człowieka, a przez to w wychowaniu, zwrócił uwagę Wilhelm Dilthey (1833-1911). Uważał on, że kontakt człowieka z kulturą, religią, sztuką, filozofią czy nauką od bywa się na drodze przeżywania i rozu­mienia. Przeżycie jest źródłem wszelkiej wiedzy o rzeczywistości, dopiero rozumienie nadaje przeżyciom osobistym znaczenie doświadczenia życiowego.

Pedagogika szkoły pracy

Źródeł kierunku pedagogicznego należy szukać w twórczości Johna Deweya (1859­1952) - inicjatora ruchu "nowej szkoły" i szkoły pracy.

J. Dewey - wybitny amerykański filozof, pedagog i psycholog - rozpatrywał proces pedagogiczny w kategoriach socjologicznych i psychologicznych. Dowodził on, że poznanie wówczas przedstawia wartość, jeśli jest narzędziem praktycznej orientacji w świe­cie i instrumentem skutecznego działania. Wystąpił on przeciwko traktowaniu wychowanka jako przedmiotu wychowania, podkreślając, że nie jest on przedmiotem, lecz podmio­tem wychowania.

Był to przewrót kopernikański w pedagogice, czynił on bowiem z wychowanka centrum procesu wychowania.

Szkoła pracy chciała prowadzić dziecko do zaznajamiania się z materiałem szkolnym przez włączenie do procesu dydaktycznego własnego działania dziecka, tak aby uczeń przez różnego rodzaju zajęcia był prowadzony do skuteczniejszego uczenia się.

Istotną sprawą dla realizacji zasady szkoły pracy była:

rozmowa katechety z uczniami toku katechezy;

zaczęto wprowadzać zeszyty dla uczniów;

posługiwano się śpiewem;

zaczęto stosować zadania domowe;

uwzględniano również czynności manualne : rysowanie, malowanie...

Struktura katechezy odpowiadała etapom pełnego aktu myślenia - pięć stopni nauczania:

1 . Zetknięcie się z konkretną trudnością.

2. Określenie jej (zdefiniowanie).

3. Sformułowanie pomysłów jej przezwyciężenia (hipoteza).

4. Wyprowadzenie wniosków do działania.

5. Sprawdzenie hipotezy w działaniu.

Podkreślano przede wszystkim samodzielne zdobywanie wiedzy przez ucznia, uwzględnianie jego zainteresowań i aktywności. Treścią miały być pro­blemy katechizowanych, wartości, z którymi się stykają. Odkryto formy poszukujące. Pierwszeństwo przyznawano relacjom osobowym (podręcznik na dru­gim planie).

Na terenach polskich ruchowi odnowy katechetycznej w Galicji patronował abp Józef Bilczewski (1860-1923). Jego staraniem powstała przy Uniwersytecie Lwowskim katedra pedagogiki i katechetyki. Do udoskonalenia metody psychologicznej przyczynił się też Ks. Walenty Gadowski (1861-1956) profesor pedagogiki i kate­chetyki w seminarium duchownym w Tarnowie.

Kierunek kerygmatyczny (ważna treść!)

Katecheza kerygmatyczna została zapoczątkowana już w XX wieku: B. Overberg (podkreślenie znaczenia Pisma św. - źródło, podstawa i pogląd), J. Seiler (przeciw intelektualizmowi katechetycznemu, historia zbawienia jako treść katechezy, katecheza jako odpowiedź na Boże działanie); J. Hirscher (idea Królestwa Bożego). Ruch kerygmatyczny w swojej pierwszej fazie napotkał jednak na neoscholastykę i szybko wygasł.

Dopiero w wieku XX pod wpływem silnych ruchów: biblijnego, liturgicz­nego i pastoralnego katecheza kerygmatyczna zyskała podatniejszy grunt. Szczytowa faza rozwoju tego kierunku przypada na lata 1936-1960. W 1936 r. w Regensburgu ukazała się książka J.A. Jungmanna, pt. Dobra Nowina i nasze przepowiadanie wiary)

Przedmiotem odnowionej katechetyki miało być posłannictwo zbawcze peł­nione przez Słowo. Wtedy wprowadzono podział katechetyki (fundamentalna, materialna, formalna i szczegółowa). Celem katechezy miała być personalna odpowiedź ucznia na słowo Boże; istotą- rozważanie słowa Bożego, bazujące na wzajemnym zaangażowaniu katechety i uczniów. Katecheta postrzegany był jako herold, posłany, świadek. Treścią była kerygma (fakty, przez które Bóg wchodzi w historię).

Struktura katechezy obejmowała następujące części:

1. Obwieszczenie (uroczyste odczytanie) słowa Bożego.

2. Wspólnotowe rozważanie (medytacja) słowa.

3. Urzeczywistnienie słowa (działanie).

Zadaniem katechezy kerygmatycznej jest nawiązanie, podtrzymanie i pogłębienie dialogu katechizowanego z Jezusem Chrystusem. Uczeń ma od­naleźć siebie w słowie Bożym. Akcent spoczywa na procesie wewnętrznym katechizowanego. W ustawieniu i przekazywaniu treści sięga się nie tyle do teologii, ile do Pisma świętego i liturgii. Treścią jest historia zbawienia w jej dialogicznej formie (wezwanie - odpowiedź).

Tutaj warto też spojrzeć na rozwój katechetyki i jej przekształcanie się.

Katecheza w ujęciu kerygmatycznym jest ujmowana w kategoriach personalnego wezwania Bożego i odpowiedzi człowieka.

Człowiek traktowany jest jako osoba, do której Bóg kieruje swoje zaproszenie. Jest partnerem w rozwijaniu planu Bożego,

z którym się zapoznaje przez katechezę i w którego realizacji uczestniczy przez swoje pełne zaangażowanie osobowe.

Treścią katechezy jest kerygma, która niesie wieść o faktach i czynach Bo­żych, za pomocą których poznaje się wejście Boga w historię ludzkości. W katechezie chodzi o umożliwienie uczniom zetknięcia się ze świętą rzeczywistością, której centrum jest Jezus Chrystus.

W strukturze katechezy kerygmatycznej wyróżnia się obwieszczenie słowa Bożego, jego rozważanie i urzeczywistnianie.

Katecheta nie przestając być nauczycielem, wychowawcą, przewodnikiem duchowym, ale jest heroldem , który ukazuje Boga całą swoją osobowością.

Konieczność zajęcia się treścią spowodowała, że nie dopracowano metody, czego domagała się z natury rzeczy nowa katecheza. Gdy już idee katechezy kerygmatycznej zo­stały dostatecznie wyjaśnione - podjęto problem opracowania metody. Punktem wyj­ścia dla metody jest treść, od której metoda jest zależna i do której się do­stosowuje. Jednym słowem treść określa metodę i wobec tego ze względu na ke­rygmę, metoda rozwinęła się po linii wspólnego rozważania Pisma świętego i wspólnych celebracji liturgicznych.

Środowiskiem najbardziej właściwym dla rozwoju katechezy i spełnienia jej funkcji jest Kościół. Katechetyka kerygmatyczna nalega z naciskiem, by odszkolnić katechezę, a związać ją z parafią i z życiem Kościoła.

Katechetyka, która do tej pory była przede wszystkim metodyką nauczania religii albo pedagogią religii i pozostawała w kompleksie nauk psychologiczno-pedagogicznych, wchodzić będzie odtąd w skład dyscyplin szczegółowych teologii pastoralnej, a jej przedmiotem będzie posłannictwo zbawcze Kościoła, spełniane przez Słowo.

Wpływ odnowy kerygmatycznej na katechezę polską

Wpływ odnowy kerygmatycznej na polską katechezy datuje się od końca lat 50-tych. Pierwszym zwiastunem tej odnowy było przełożenie na język polski Katechizmu Niemieckie­go z roku 1955. Ukazał się on w przekładzie Ks. Stanisława Bizunia pt. Katechizm Katolicki.

Problem katechezy kerygmatycznej

po raz pierwszy pojawił się na Ogólnopolskim Zjeździe Katechetycznym w roku 1960 w Tarnowie;

na początku lat 60-tych zostało opublikowanych na łamach Katechety wiele artyku­łów przedstawiających idee odnowy kerygmatycznej w katechezie;

pierwszy, systematyczny zarys katechetyki kerygmatycznej przedstawił w 1964 roku Ks. Marian F i n k e;

odnowa kerygmatyczna została urzędowo przeprowadzona w naszym kraju dopiero w roku 1971, kiedy wszedł w życie nowy program katechizacji.

W rozwoju kierunku kerygmatycznego od strony teoretycznej ważną rolę odegrał Ks. Franciszek Blachnicki (+ 1987), a od strony praktycznej Ks. Jan Charytański SJ, pod którego kierunkiem opra­cowano podręcznik katechetyczny: Bóg z nami (1968) oraz Katechizm Religii Katolickiej (1971), które do dziś są używane.

Kierunek antropologiczny (ważny człowiek!)

Elementów katechezy antropologicznej można doszukiwać się w ruchu od­nowy metody i upedagogicznienia katechezy. Druga wojna światowa uderzyła w godność człowieka. Po wojnie zaczęto więc na nowo tę godność odbudowy­wać. W wielu dziedzinach życia na pierwszym miejscu postawiono człowieka. Także teologia poszerzyła swój zakres o zagadnienia dotyczące człowieka, jego myśli, postawy, działania (por. KDK).

Początki tego kierunku prowadzą do humanizmu, odrodzenia i oświecenia. Docenia on dotychczasowe zdobycze katechetyki, przyjmuje zasady kerygmatycznego przepo­wiadania, ale jednocześnie wypracowuje nowe podstawy.

Założenia kierunku antropologicznego wyrastają z przesłanek:

Sobór Watykański II - pragnął zbliżyć się do współczesnego człowieka, zrozumieć i rozwiązać jego egzystencjalne problemy. Wychodząc od rzeczywistości będącej w ciągłym rozwoju, wskazywał na konieczność kształtowania wartości nad­przyrodzonych i ukierunkowania życia ludzkiego ku Bogu. Podkreśla do konstytucja Gaudium et spes określająca podstawy współczesnego duszpasterstwa.

Powstał na polecenie holenderskiego Episkopatu - Katechizm dla dorosłych autor­stwa P. Schoonenberga i E. Schillebeeckxa. Biskupi holenderscy twierdzą, że kate­cheza nie może się ograniczać do wieku dziecięcego, ale powinna także objąć wiek młodzieńczy i dojrzały.

Treścią Katechizmu holenderskiego jest historia zbawienia całej ludzkości i poszczególnego człowieka dokonana przez Jezusa Chrystusa. Punktem wyjścia jest człowiek, którego Katechizm prowadzi do Biblii, w której może on odnaleźć sens swego życia.

Biskupi Ameryki Łacińskiej obradowali nad wprowadzeniem uchwał soborowych. Z tych posiedzeń zrodziła się myśl zorganizowania Międzynarodowego Tygodnia Katechetycznego w 1968 r. w Medelin. Jeżeli katecheza chce być żywotną i po­zytywnie oddziaływać, to musi rozpocząć pracę od rozeznania potrzeb czło­wieka . „Trudno bowiem ewangelizować człowieka, jeżeli jego podstawowe potrzeby życiowe są niezaspokojone”.

W tym samym roku ukazała się książka Hubertusa Halbfasa pt. Fundamentalkate­chetik, w której autor nakreślił podstawy nowego kierunku antropologicznego. Przedstawiając sytuację człowieka współczesnego, mówi o jego naturalnym spoj­rzeniu na świat, ścisłym związku z rzeczywistością ziemską. Zdaniem H. Halbfa­sa - należy wyjść w katechizacji od człowieka żyjącego w konkretnej sytuacji w świeckiej atmosferze i pod wpływem katechezy odkrywać i rozwijać religijność tkwiącą w tym, co świeckie.

W Polsce na temat katechezy antropologicznej pisali głównie: M. Majewski, J. Charytański, R. Murawski.

Za właściwy swój cel katecheza antropologiczna uznała dojrzałą postawę wiary katechizowanego z takimi cechami jak: otwartość na świat, krytycyzm w stosunku do wszelkich wpływów, kontakt z różnymi ludźmi, tolerancja wo­bec innych światopoglądów i wyznań, odpowiedzialność za siebie i za innych. Treścią katechezy miał być człowiek, jego życie, codzienne doświadczenia, re­lacje społeczne, twórczość.

Katecheza antropologiczna wychodzi od konkretnego człowieka, licząc się z jego rozwojem psychofizycznym, ze środowiskiem naturalnym i społeczno-­kulturowym. Katecheta podejmuje problemy codziennego życia i rozwiązuje je wspólnie z uczniem. Zadaniem katechezy antropologicznej jest kształtowanie chrześcijańskiej postawy, otwartej na problemy świata. Struktura obejmuje trzy etapy (na podstawie rewizji życia: widzieć - ocenić - działać”):

1. Wyjście od doświadczenia ludzkiego, od konkretnego życia.

2. Ocena, interpretacja w świetle Objawienia.

3. Konkretna odpowiedź katechizowanego - jego działanie.

Ujmując to schemat:

Człowiek pyta - Bóg odpowiada - człowiek odpowiada

W takiej katechezie chodzi o ścisłe powiązanie ze środowiskiem katechi­zowanych, w którym istnieją konkretne i określone problemy domagające się rozwiązania. W problemach życia ludzkiego zostaje odsłonięty ich wymiar religijny. Treścią katechezy jest człowiek i całe jego życie interpretowane w świetle Objawienia i nauki Kościoła. Katecheza antropologiczna za najważ­niejszą metodę uważa dialog pomiędzy katechetą i katechizowanymi, który ma opierać się na wzajemnym otwarciu się na siebie i otaczającą ich rzeczywistość. Katecheta jest tu przede wszystkim świadkiem (DCG 76) i przyjacielem.

Cenne w katechezie antropologicznej było odwołanie do życia i kultury. Forma katechezy wzbogaciła się o spontaniczność, zaangażowanie, twórczość i odpowiedzialność. Przy stosowaniu treści i formy punktem odniesienia stał się człowiek. Katecheza weszła w środowisko świeckie.

Zarzuty, które stawiano kierunkowi antropologicznemu, dotyczą naturali­zacji katechezy (zamknięcia się w rzeczywistości naturalnej, kiedy nadprzyro­dzona pojawia się jedynie okazjonalnie), liberalizacji w katechezie (zbytniej do­wolności w interpretacji zasad, a nawet ich podważania), niebezpieczeństwa in­dywidualizmu i relatywizmu, zbytniej andragogizacji katechezy (zamknięcia się przede wszystkim w problemach dorosłych, pozostawiając na uboczu świat dzieci i młodzieży), zaniechania systematyczności oraz braku integralności tre­ści. Katecheza przyjęła formę pogadanki o sprawach życia, bez zgłębiania pro­blemów życia duchowego i wpływu na przemianę wewnętrzną.

Dokumenty dotyczące katechezy: Ogólna Instrukcja katechetyczna z 1971, Dyrektorium ogólne o Katechizacji z 1997, Catechesi Tradendae Jana Pawła II z 1979 oraz:

Dyrektorium Katechetyczne Kościoła Katolickiego w Polsce

Dyrektorium Katechetyczne Kościoła Katolickiego w Polsce jest dokumentem zupełnie no­wym, a zarazem pierwszym tego rodzaju w naszym kraju. Nie ma odpowiedników, z którymi można by go porównać. Zostało zatwierdzone przez Konferencję Episkopatu 20 czerwca 2001 r.

Struktura dokumentu.

Dyrektorium Katechetyczne Kościoła katolickiego w Polsce składa się z dwóch części: C z ę ś ć I - Katecheza w posłudze duszpasterskiej Kościoła zawiera 5 rozdziałów:

1. Natura katechezy

2. Funkcje katechezy

3. Istotne elementu katechezy

4. Nauczanie religii w szkole

5. Duszpasterstwo katechetyczne w parafii.

C z ę ś ć II - Pracownicy posługi katechetycznej ma też 5 rozdziałów:

1. Odpowiedzialni za katechezę

2. Posługa katechetyczna w diecezji

3. Posługa katechetyczna w parafii

4. Organizacja katechezy w Polsce

5. Formacja katechetów.

Założenia dokumentu.

Podstawowym założeniem, uzasadniającym także sens zredagowania krajowego Dyrek­torium, jest przeniesienie na teren praktycznej realizacji wskazań i zasad DOK: „zatrzymuje się na tych elementach katechezy, które domagają się uszczegółowienia w stosunku do wskazań dokumentu rzymskiego oraz uwzględnia te specyficzne problemy kate­chezy w Polsce, które nie mogły znaleźć rozwiązania w Dyrektorium ogólnym” (Wstęp).

Drugim założeniem jest uwzględnienie całego dorobku katechetycznego minionych lat. Chodzi o to, aby nie zrywać z katechetyczną spuścizną przeszłości, lecz zachować cią­głość tradycji.

Trzecim założeniem było dążenie, aby zbytnio nie przesadzać w wyodrębnianiu nauki religii i katechezy. Są one w stosunku do siebie komplementarne, a zarazem różnią się między sobą.

Czwartym jest przekonanie, że posługę katechetyczną Kościoła w Polsce trzeba ująć całościowo, we wszystkich jego wymiarach i aspektach, i wbudować ją w całokształt misji duszpasterskiej czy ewangelizacyjnej.

NOWA PODSTAWA PROGRAMOWA

Założenia, struktura i konstrukcja podstawy programowej.

Twórcą Podstawy Programowej Katechezy Kościoła Katolickiego w Polsce towarzyszyły cztery główne założenia:

1) uczeń ma stać się podmiotem działania katechetycznego.

2) potrzeba integralności całego procesu kształcenia,

3) potrzeba prowadzenie dialogu interdyscyplinarnego,

4) potrzeba współdziałania środowiska.

Według Podstawy Programowej szczególną rolę odgrywa sposób patrzenia i traktowania ucznia. Uczeń ma stać się podmiotem działania szkoły. Uwagę na to w szczególny sposób zwraca także reforma oświaty. Adresatem Ewangelii jest „osoba konkretna i historyczna” ( DOK 167). Stąd punktem wyjścia procesu edukacyjnego powinny być potrzeby rozwojowe wychowanka, a nie przedmiotu oraz harmonijny i integralny rozwój dziecka. Katecheza ma towarzyszyć uczniowi w jego dojrzewaniu wiary, ustalając cele, dobierając materiał nauczania i metody. Ucznia trzeba postrzegać jako człowieka w rozwoju, zastanawiającego się nad sobą, nad sensem życia oraz nad własną wiarą i potrzebującego pomocy w rozwiązywaniu problemów ludzkich oraz wpływających z sytuacji środowiskowych.

Integralność treści kształcenia i procesu dydaktycznego jest niezbędna także w odniesieniu do lekcji religii. Podstawa Programowa zakłada integralne spojrzenie na nauczanie, wtajemniczenie i wychowanie. Powinna być zachowana właściwa proporcja między przekazem informacji, a rozwijaniem umiejętności i wychowaniem.

Wychowanie i kształcenie powinny stanowić integralną całość. Integracja obejmuje różne etapy drogi wiary, tak by katecheza okresu wcześniejszego znalazła harmonijne wypełnienie w fazach późniejszych w podejmowaniu i dopełnieniu aspektów prawdy i rzeczywistości. Podstawa Programowa uwzględnia w przekazie całość depozytu wiary. W szkole podstawowej rozłożony jest on na dwa etapy, podobnie w szkołach ponadpodstawowych (gimnazjum i liceum - szkoła zawodowa).

Jednym z założeń reformy edukacji było wprowadzenie dialogu interdyscyplinarnego poszczególnych dziedzin kształcenia. Choć nauka religii nie wchodzi w bezpośrednią zależność z żadnym z bloków przedmiotowych nie może pozostawić na uboczu. Nauczanie religii w szkole przekazuje dynamiczny zaczyn Ewangelii oraz stara się nawiązać do pozostałych dziedzin nauki i wykształcenia w tym celu, by Ewangelia docierała do umysłów uczniów na terenie ich nauki i by cała ich kultura została zharmonizowana w świetle wiary (DOK 73). Stąd Podstawa Programowa wskazuje też, aby katecheta znał np. lektury szkolne, aby do nich nawiązywać też na katechezie. Konsekwencją tego było zintegrowanie, uwzględnienie, skorelowanie nauki religii z założeniami podstaw programowych opublikowanych przez Ministerstwo Edukacji Narodowej w odniesieniu do pozostałych przedmiotów. Korelacja ta wskazuje na przedmioty, a w nich problemy, tematy oraz literaturę wykorzystywaną przez te przedmioty, które w swej działalności winien uwzględnić katecheta.

Ważnym założeniem Podstawy Programowej jest część zatytułowana ,,Współpraca środowisk". Zawiera ona propozycje współdziałania środowisk szkoły, rodziny, parafii na rzecz wychowania religijnego realizowanego w ramach lekcji religii w szkole.

Podstawa Programowa w swej strukturze odzwierciedla podział na trzyletnie okresy edukacyjne dostosowane do okresów rozwojowych ucznia.

-etap pierwszy - obejmujący klasy I-III,

-etap drugi - obejmujący klasy IV-VI,

-etap trzeci -obejmujący gimnazjum,

-etap czwarty obejmujący klasy ponadgimnazjalne.

Opracowana została również Podstawa Programowa dla przedszkoli, oraz Podstawa Programowa dla szkoły specjalnej. Całość otwiera wprowadzenie oraz wyjaśnienie terminologiczne.

Etap katechezy przedszkolnej określono jako wprowadzenie w życie wiary.

Etap pierwszy szkoły podstawowej został określony jako katecheza inicjacji w sakramenty pokuty i pojednania oraz Eucharystii. Jest to czas wprowadzenia i przygotowania do sakramentu pokuty i pełnego uczestnictwa w Eucharystii oraz ich pogłębienia.

Etap drugi szkoły podstawowej został zatytułowany jako katecheza wprowadzająca w historię zbawienia.

W klasach gimnazjum nauka religii ma być otwarta na wrażliwość i problemy tego wieku, które mają charakter teologiczny, etyczny, historyczny, społeczny. Szczególne miejsce ma wychowanie do prawdy i do wolności zgodnie z Ewangelią.

W klasach szkół ponadgimnazjalnych zróżnicowanych na licea i szkoły zawodowe cykl katechez został zatytułowany jako ,,katecheza świadectwa wiary i odpowiedzialności".

Podstawa Programowa dla poszczególnych etapów kształcenia składa się z kilku elementów. Należą do nich:

l) charakterystyka ucznia,

2) zadania katechezy wynikająca z DOK.

3) cele katechetyczne,

4) zadania nauki religii,

5) treści i osiągnięcia.

6) procedury osiągania celów.

7) korelacje z nauczaniem innych przedmiotów.

Podstawa Programowa stanowi fundament i ramy kształcenia religijnego, na podstawie którego katecheta powinien przygotować własny program autorski, uszczegółowić go planem dydaktycznym z rozkładem materiału, zaadaptować proponowane treści do warunków środowiska lokalnego, potrzeb uczniów, ich możliwości percepcyjnych, określić wymagania programowe oraz kryteria oceniania.

Bardzo ważnym osiągnięciem Podstawy Programowej jest rozdział o Katechezie osób szczególnej troski. Jest to pierwszy raz kiedy w polskim dokumencie katechetycznym poświęca się tyle troski tej katechezie. Jest tam podana charakterystyka upośledzeń. Wylicza się upośledzenia umysłowe, charakteryzuje się katechezę osób z niedomaganiami słuchu, katechezę osób niewidzących oraz podaje się program tej katechezy.

PROGRAM NAUCZANIA RELIGII

Warto jeszcze wspomnieć z dokumentów Program Nauczania Religii wydany w 2001 roku. Opracowany na podstawie Podstawy Programowej. Ukazuje co i w jaki sposób powinno zostać przekazane na katechezie. Podaje on już konkretne tematy. I do każdego tematu wskazuje:

Cele katechetyczne

Treści

Zadania nauczyciela religii

Po każdym cyklu tematycznym podaje także:

Wskazania do realizacji programu

Zamierzone osiągnięcia

Co uczeń powinien znać.

Natura katechezy

Przez naturę katechezy będziemy rozumieć ogół charakterystycznych cech, które sprawiają, że katecheza jest tym, czym jest. Należą do nich następujące:

Katecheza jest aktem pośrednictwa zbawczego Kościoła

Katecheza jest przepowiadaniem Orędzia zbawczego

Katecheza jest konieczną funkcją Kościoła

Katecheza jest osobowym spotkaniem człowieka z Bogiem

Katecheza jest wprowadzeniem we wspólnotę Kościoła

Katecheza jest wprowadzeniem w liturgię Kościoła

Katecheza jest wprowadzaniem w życie chrześcijańskie

Katecheza jest nauczaniem

Katecheza jest nauczaniem wychowującym

Katecheza jest wtajemniczeniem

Cel katechezy

Główny cel katechezy

Stwierdza się, że „Ostatecznym celem katechezy jest doprowadzić kogoś nie tylko do spotkania z Jezu­sem, ale do zjednoczenia, a nawet głębokiej z Nim zażyłości. Całe działanie ewangelizacyjne jest na­stawione na rozwijanie komunii z Jezusem Chrystusem” ( DOK 80).

Jak dalej mówi Dyrektorium Ogólne o Katechizacji celem katechezy jest także wyznanie wiary w Jedynego Boga: Ojca, Syna i Ducha Świętego (DOK 82).

Zadania katechezy

Cel katechezy realizuje się przez wypełnianie rozmaitych zadań.

Do podstawowych zadań katechezy należą:

rozwijanie poznania wiary. Poznanie treści wiary jest wymagane przez przylgnięcie wiary. Katecheza powinna prowadzić do stopniowego uchwycenia (zrozumienia) całej prawdy o planie Bożym, wprowadzając uczniów Jezusa Chrystusa do poznania Tradycji i Pisma świętego, które jest wzniosłym po­znaniem Jezusa Chrystusa (por. F1p 3,8). Realizację tego zadania wyraża przekaza­nie Symbolu wiary, streszczenia Pisma świętego i wiary Kościoła;

wychowanie liturgiczne. Komunia z Jezusem Chrystusem prowadzi do celebracji Jego zbawczej obecności w Sakramentach, a zwłaszcza w Eucharystii. Katecheza oprócz rozwijania poznania znaczenia liturgii i Sakramentów, powinna wycho­wywać uczniów Jezusa Chrystusa do modlitwy, dziękczynienia, czynienia pokuty, odmawiania modlitw z ufnością, do wspólnoty, właściwego zrozumienia symboliki;

formacja moralna. Nawrócenie do Jezusa jest wędrowaniem z Nim. Zadaniem katechezy jest przekazywaniem postaw Jezusa Chrystusa, które winny uczestników przekształcać wewnętrznie. Punktem odniesienia dla formacji mo­ralnej winno być Kazanie na Górze, w którym Jezus podejmuje Dekalog i wyciska na nim ducha błogosławieństw.

nauczanie modlitwy. Komunia z Jezusem Chrystusem prowadzi do przyjęcia postawy modlitewnej i kontemplacyjnej. Nauczanie modlitwy oznacza modlić się z tymi samymi uczuciami, z jakimi Jezus zwracał się do Ojca: adoracja, uwielbienie, dziękczynienie, synowskie zaufanie, prośba, podziw (DOK 85).

Jako, że wiarę przeżywa się we wspólnocie Kościoła i wiarę tę dzieli się i głosi - DOK wyróżnia jeszcze inne zadania

wychowanie do życia wspólnotowego należy widzieć w dwóch płaszczyznach:

wtajemniczenie, wychowanie do takich postaw, jak prostota i pokora, troska o innych zwłaszcza o tych, którzy się oddalili (napomnienie braterskie, wspólna modlitwa, wzajemne przebaczenie, miłość braterska),

troska o wymiar ekumeniczny i zachęta do postaw braterskich w sto­sunku do innych Kościołów i wspólnot chrześcijańskich.

wprowadzenie do misji Kościoła. Katecheza musi być otwarta na dynamizm misyjny. Stąd zadaniem jej jest:

uzdolnienie uczniów do chrześcijańskiej obecności w społeczeń­stwie, w życiu zawodowym, kulturowym i społecznym,

przygotowanie do współdziałania w różnych zadaniach eklezjalnych,

wzbudzenia powołań kapłańskich, zakonnych, apostolskich i misyjnych.

Podmiot aktywny katechezy

CT mówi w dwóch miejscach tak: „…naucza sam Chrystus, a każdy inny nauczający - jedynie w tej mierze, w jakiej jest Jego zwiastunem lub tłumaczem i w jakiej Chrystus mówi przez jego usta” (CT 6). A na innym miejscu mówi tak: „Kończąc tę Adhortację kieruję w duchu wzrok do Tego, który jest głównym sprawcą całego dzieła katechizacji i Nauczycielem tych, którzy je wykonują: do Ducha Ojca i Syna, do Ducha Świętego” (CT 72). Widać z tych fragmentów jasno, że głównym podmiotem katechezy jest Bóg.

Kościół jest czynnym podmiotem katechetycznej działalności

Sobór Watykański II przyniósł pogłębione ujęcie nauki o Kościele. Wszyscy ochrzczeni stanowią wspólnotę Ludu Bożego. Wewnątrz tej wspólnoty istnieje z woli Chrystu­sa hierarchia, która otrzymuje szczególne zadanie dla dobra całej wspólnoty i wierni ­pełnoprawni członkowie Ludu Bożego - na mocy powszechnego kapłaństwa. Wszyscy posiadają własne zadania. Dziewiąty rozdział Catechesi Tradendae jest zatytułowany: Katechizacja jest obowiązkiem wszystkich.

Urzędowi katecheci - podmiotem aktywnym katechezy

Odpowiedź na pytanie o podmiot aktywny katechezy wypływa z faktu istnienia w Kościele zorganizowanej katechezy, przeznaczonej dla odpowiednich grup wiernych. W tym sensie mówimy o katechezie przeznaczonej dla dzieci przedszkolnych, młodszych dzieci szkolnych, starszych dzieci szkolnych, młodzieży i wreszcie o katechezie dorosłych. W związku z tym należy powiedzieć, że podmiotem aktywnym katechezy systematycznej jest urzędowy katecheta, czyli osoba przygotowana i wysłana przez Kościół do głoszenia Słowa.

Potrzeba formacji katechetów

Każdy system pedagogiczny jest zgodny z tym, iż dobre kształcenie i wychowanie wyma­ga dobrego nauczyciela - wychowawcy. Podobną rolę przypisuje się katechecie. OIK stwierdza, że „najszlachetniejsze bowiem przymioty ludzkie i chrześcijańskie katechety bardziej gwarantują owocność katechezy aniżeli wyszukane metody" (OIK 71).

Działalność katechetyczna bez odpowiednio uformowanych i przygotowanych kateche­tów naraża jej jakość na niebezpieczeństwo(DOK 234). Stąd niezbędne jest zwrócenie uwagi na osobowość katechety, jego przygotowanie, jak i wrodzone predyspozycje.

DOK mówi, że "Formacja katechetów obejmuje różne wymiary. Najgłębsza odnosi się do samego bytu katechety do jego wymiaru ludzkiego i chrześcijańskiego. Formacja, bowiem powinna przede wszystkim pomagać mu w dojrzewaniu - jako osobie, jako wierzącemu i jako apostołowi. Potem następuje to, co katecheta powinien wiedzieć, aby dobrze wypełniać zadanie” (DOK 238).

W konsekwencji wymienia się trzy wymiary chrystologicznej i eklezjalnej formacji katechety:

być - odnosi się do bytu katechety, jego duchowości, dojrzałość ludzką, chrześcijańską i świadomość apostolską,

wiedzieć - odnosi się do znajomości i wierności Orędziu i osobie ludzkiej,

działać - odnosi się do umiejętności działania: wierności pedagogii wiary i dojrzałości, zdolności wychowawczej, gdyż i katecheza jest aktem komunikacji.

Formacja zmierza do uczynienia z katechety wychowawcy człowieka i życia ludzkiego w wie­rze.

"Formacja troszczy się o uzdolnienie katechetów do przekazywania Ewangelii..., osiąga swój szczyt i centrum, gdy zdobywa się odpowiedzialność i zdolność do przekazywania ewangelicz­nego Orędzia (DOK 235).

Rodzice

Wśród odpowiedzialnych za katechezę podkreśla się szczególne znaczenie rodziców, którzy nazwani są pierwszymi wychowawcami wspólnoty chrześcijańskiej. „Świadectwo życia chrześcijańskiego, dane przez rodziców, dochodzi do dzieci wraz z tkliwością i szacunkiem macierzyńskim i ojcowskim. Dzieci uświadamiają sobie w ten sposób i radośnie przeżywają bliskość Boga i Jezusa ukazywaną przez rodziców. To pierwsze doświadczenie chrześcijańskie często zostawia decydujący ślad, który trwa przez całe życie” (DOK 226).

ŚRODOWISKA LUB MIEJSCA KATECHETYCZNE

Wspólnota chrześcijańska właściwym miejscem katechezy - parafia

Wspólnota chrześcijańska jest początkiem, miejscem i celem katechezy. Wspólnota ta przyjmuje swoje ramy strukturalne w parafii, stąd mówi się o parafii jako podstawowym środowisku katechetycznym. Parafia powinna być pierwszoplanowym miejscem katechizacji.

„Aby katecheza zdołała rozwinąć całą skuteczność w misji ewangelizacyjnej parafii, trzeba spełnić pewne warunki:

katecheza dorosłych powinna nabrać pierwszoplanowego znaczenia.

Z nową odwagą należy zaproponować głoszenie tym, którzy są daleko i osobom obojętnym religijnie.

Jako solidnego punktu odniesienia dla katechezy wymaga się obecności centrum wspólnotowego złożonego z dojrzałych chrześcijan, dla których należy zarezerwować odpowiednią i zróżnicowaną opiekę duszpasterską.

Jeśli zostaną spełnione te warunki, to w sposób znaczny będzie z nich korzystać katecheza dzieci i młodzieży.

Stowarzyszenia, ruchy i grupy wiernych

Mówiąc o parafii, nie można zapominać o soborowym określeniu parafii jako wspólnoty wspólnot. Wszelkie ruchy, grupy, które się rozwijają w Kościele maja na celu pogłębianie wiary ich członków. Na ogół, zauważa Dyrektorium Ogólne o Katechizacji, te stowarzyszenia i ruchy rezerwują sobie odpowiedni czas na katechezę.

Gdy katecheza realizuje się w ramach tych stowarzyszeń i ruchów, trzeba zwrócić uwagę na niektóre aspekty. W szczególności:

Należy uwzględnić własną naturę katechezy, rozwijając całe bogactwo jej treści przez potrójny wymiar słowa, pamięci i świadectwa (doktryna, celebracja i zaangażowanie życiowe). Katecheza bez względu na miejsce, w jakim jest realizowana, jest przede wszystkim organiczną i podstawową formacją wiary.

Nie jest przeszkodą, by własny cel stowarzyszeń i ruchów - z ich charyzmatami - mógł wyrażać, z określonymi akcentami, katechezę, która mimo wszystko powinna pozostawać wierna swemu własnemu charakterowi. […]. Najpierw trzeba wychowywać do tego, co jest wspólne wszystkim członkom Kościoła, niż do tego, co jest szczególne czy różnicujące.

Ruchy i stowarzyszenia, jeśli chodzi o katechezę, nie są zwykłą alternatywą dla parafii, gdyż ta jest podstawową wspólnotą wychowującą (DOK 261-262).

Rodzina jako środowisko wzrostu w wierze.

Rodzina została określona jako „Kościół domowy”. Oznacza to, że w każdej chrześcijańskiej rodzinie powinny odzwierciedlać się różne aspekty i funkcje życia Kościoła: posłanie, katecheza, świadectwo, modlitwa. Rodzina jako miejsce katechezy ma szczególny przywilej: przekazuje Ewangelię, zakorzeniając ją w kontekście najgłębszych wartości ludzkich. Tutaj następują pierwsze kroki w modlitwie, wychowanie moralne sumienia, formacja zmysłu ludzkiej miłości. Jednym słowem chodzi bardziej o wychowanie chrześcijańskie będące bardziej świadectwem, które uczy.

Szkoła miejscem katechezy.

Ojciec św. Jan Paweł II, mówi, że obok rodziny i w łączności z nią szkoła stwarza katechezie możliwości nie do pogardzenia. Szkoła jest miejscem całościowego wychowania dzieci i młodzieży. Nie można mówić o wychowaniu z pominięciem wartości religijnych. W Polsce szczególną szansą jest katecheza w szkole, która może i powinna się przyczyniać do tego całościowego rozwoju młodego człowieka.

DO KOGO KATECHEZA JEST SKIEROWANA (ADRESACI KATECHEZY)

„Każdy ochrzczony, ponieważ jest powołany przez Boga do dojrzałej wiary, potrzebuje, a więc zarazem ma prawo do odpowiedniej katechezy” (DOK 167). Katecheza powinna być, więc skierowana do wszystkich ludzi.

Katecheza dorosłych

Na pierwszym miejscu wymienia się katechezę dorosłych. Ta katecheza kieruje się do osób, które są wezwane do podjęcia różnego rodzaju odpowiedzialności społecznej, oraz zwraca się ona do tych, którzy są wystawieni na zmiany i niekiedy dość głębokie kryzysy. Z tego powodu wiara człowieka dorosłego powinna być stale oświecana, rozwijana i chroniona (DOK 173). Spośród kryteriów, jakie zapewniają autentyczną i skuteczną katechezę dorosłych należy przypomnieć:

Zainteresowanie się adresatami w ich sytuacji dorosłych, jako mężczyzn i kobiet, co oznacza zwrócenie uwagi na ich problemy i doświadczenia, na bogactwo duchowe i kulturowe.

Zauważenie stanu świeckiego dorosłych, którym chrzest udziela zdolności do szukania Królestwa Bożego przy zajmowaniu się sprawami świeckimi i kierowaniu nimi po myśli Bożej.

Dostrzeganie wagi włączenia wspólnoty, aby była miejscem przyjęcia i wsparcia dla dorosłego.

Zainteresowanie organicznym programem duszpasterskim dla dorosłych, w którym katecheza łączy się z formacją liturgiczną i z praktyką miłości (DOK 174).

Katecheza dzieci

Szczególnie dużo energii Kościół poświęca katechezie dzieci. Ten okres formacji w sposób zasadniczy wpływa na całe życie człowieka. Ten okres formacji wiąże się szczególnie z przygotowaniem do przyjęcia sakramentów inicjacji chrześcijańskiej. Obecne podkreślenia znaczenia katechezy dorosłych nie powinno umniejszać troski poświęcanej katechezie dzieci. I to w podwójny sposób: poprzez bezpośrednią formację, oraz poprzez przygotowywanie rodziców do wychowywania religijnego ich dzieci.

Katecheza młodzieży

Kościół, który widzi młodych jako nadzieję, musi zdawać sobie tez sprawę z tego, że są oni wielkim wyzwaniem dla przyszłości Kościoła. Dyrektorium stwierdza, że oddalanie się od Kościoła ludzi młodych, czy przynajmniej obojętność w stosunku do niego może być wynikiem małego wsparcia duchowego i moralnego ze strony rodzin oraz niedostatki otrzymanej katechezy.

Młodość jest czasem poszukiwania sensu życia, poszukiwania doświadczenia religijnego i katecheza niejako tym potrzebom musi wychodzić naprzeciw.

Katecheza osób starszych

Wzrastająca liczba osób starszych jest dla Kościoła nowym wyzwaniem. Katecheza osób starszych oprócz treści wiary powinna nieść przede wszystkim radosną obecność katechety i wspólnoty wierzących. Katecheza osób starszych powinna być przepełniona nadzieją, która pochodzi ze spotkania z Bogiem.

Katecheza osób niepełnosprawnych i nieprzystosowanych.

Każda wspólnota chrześcijańska za osoby wyjątkowo umiłowane przez Pana uważa tych, którzy, cierpią upośledzenie fizyczne, umysłowe i inne braki. Jak każdy ochrzczony także oni mają prawo do katechezy. Rozwinięta pedagogika specjalna w znaczny sposób ułatwia także prowadzenie katechezy dla tych ludzi. (mądrość religijna dzieci z Wielkiej Wsi).

Katecheza osób zepchniętych na margines.

Tutaj możemy wilczyc przede wszystkim emigrantów, uciekinierów, bezdomnych, narkomani (O. Sierański), hospicja, więźniowie.

Katecheza dla grup zróżnicowanych

Tutaj mówi się o katechezie dla grup zawodowych: nauczyciele, duszpasterstwo akademickie, artystów, żołnierzy itd.

ŹRÓDŁA KATECHEZY

Według Dyrektorium ogólnego o Katechizacji źródłem katechezy ma być „Słowo Boże zawarte w świętej Tradycji i Piśmie św.” (DOK 95). Miejscami, Miejscami, których można odnajdywać słowo Boże są:

Zmysł wiary całego Ludu Bożego, poddany przewodnictwu i autorytatywnemu nauczaniu Urzędu Nauczycielskiego Kościoła, który to zmysł pośredniczy w medytowaniu i coraz głębszym rozumieniu słowa Bożego,

Liturgia gdzie słowo Boże jest nie tylko celebrowane, ale również głoszone, słuchane, przeżywane i komentowane,

Życie Kościoła, jego historia, zwłaszcza świadectwo życia chrześcijańskiego, chrześcijańskiego, którym słowo Boże jaśnieje,

Refleksja teologiczna pomagająca wierzącym wzrastać w żywym rozumieniu misteriów wiary, w której słowo Boże jest pogłębiane

Autentyczne wartości religijne i oralne, jako ziarna słowa rozsiane w społeczności ludzkiej i w różnych kulturach, w których słowo Boże się ukazuje.

13

---